________________
૩૭
થતું નથી. તે તે અવશ્ય જોગવવાં પડે છે. નિશ્ચયનયથી આત્મા પિતાનાજ ગુણને ઉપયોગ કરે છે.
૫. મેક્ષ છે–પરમપદ છે-કર્મ બંધના હેતુઓનો અભાવ થવાથી અને સર્વ ઘાતી કર્મોને ક્ષય થવાથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે તે મેક્ષ–પરમ પદ છે. તે અચલ, અનંત સુખના વાસનું સ્થાન છે, કાંત–ત્યાં તન, મનના અભાવથી આધિ, વ્યાધિ ને ઉપાધિ રહિત અત્યંત અવર્ણનીય સહજાનંદ, સાદિ અનંત છે.
૬ મેક્ષના ઉપાયો છે–જ્ઞાન અને સંયમ એ બે મેક્ષના ઉપાય છે. જે સહજ સ્વભાવે મોક્ષ મળતો હોય તે કારણની નિષ્ફળતા થાય. પણ કહ્યું છે કે “કારણ વિણ કારજ નહિં.” એ નિશ્ચય વચન. તેમાં જ્ઞાનનય કહે છે કે-જ્ઞાનથી જ મોક્ષ છે; કારણ જ્ઞાન વગરની ક્રિયા કરવાથી ઉલટી હાની થાય છે. જેમ રૂપું લેવાની ઈચ્છા કરનારને રૂપાનું જ્ઞાન ન હોવાથી તે રૂપાને બદલે ભ્રાંતિથી છિપને લે છે. વલી ભર્યાદિને ક્રિયા વિના પણ કેવલજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ થઈ તે પણ જ્ઞાનના મહામ્ય વડેજા તથા કેવલી જેવું ચારિત્ર્ય તે અભવ્ય પણ પાલે છે પણ તેની કદાપિ સિદ્ધિ થાતી નથી. વલી દ્રવ્યાનુયેગના જ્ઞાન વિના શેષ ત્રણ અનુગે નિરર્થક છે, માટે જ્ઞાન એજ મેક્ષનું કારણ છે. ત્યારે કિયાનય કહે છે કે–કિયાથી જ મોક્ષ મળે છે. કિયા વગરનું શુષ્ક જ્ઞાન નિરર્થક છે. કારણ ક્રિયા વિના જ્ઞાનથી કદાપિ સિદ્ધિ નથી. ભલે તારૂ હોય પણ જે જલમાં પેસી હાથ, પગ, હલાવવા રૂપ કિયા ન કરે, તે તે તરી શકે નહિ. તથા અભવ્ય જીવ પણ નવ પૂવોને અભ્યાસ કરી શકે છે. વલી સિદ્ધાંતમાં અક્રિયાવાદીને કૃષ્ણ પાક્ષિક કહે છે ને ક્રિયાવાદીને શુકલપાક્ષિક કહ્યો છે. વલી જેમ ગધેડો
