________________
૧૧ર કે ભવિષ્ય કાલને કઈ ઢગલે નથી. પંચાસ્તિકાયની વર્તના પરણામ તે કાલ છે.
“સંવત્તારું પૂ, હો વસ્ત્ર રેવ પાડ્યો” ઈતિવચનાત્
૪. ભાવથી ભેદ તે દરેક પર્યાય ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય કરે તે ભાવભેદ.
હવે પદ્ધવ્યનું કિંચિસ્વરૂપ કહે છે -
૧. ધર્માસ્તિકાયગતિમાન જીવ અને પુદગળને સહાય કરે તે એટલે જેમ મસ્યની ગતિને સહાયક જળ છે તેમ જીવ અને પુગળને સહાયક ધર્માસ્તિકાય છે. - ૨. અધર્માસ્તિકાય-સ્થિતિમાન જીવ પુદ્દગળને સહાય કરે તે. જેમ પથિકને સ્થિત કરવામાં સહાયક વૃક્ષની છાયા છે તેની પેઠે. ( ૩. આકાશાસ્તિકાય-જીવ પુગળને અવકાશ આપે તે– ભીંતમાં ખીલી ઠેકવા (નાંખવા)ની જેમ. એ આકાશાસ્તિકાય સર્વ દ્રવ્યનું આધાર છે. ભાજનની જેમ. એમાં સર્વદ્રવ્ય રહે છે. એ ધર્માસ્તિકાયાદિ ત્રણેના સ્કધ, દેશ અને પ્રદેશ એમ ત્રણ ત્રણ ભેદે છે.
સંગ્રહન કરી અસંખ્યાત પ્રદેશાત્મક ધર્માસ્તિકાય એક સ્કંધ રૂપ છે. વ્યવહાર ન કરી દ્રવ્યને એક સ્કધ છતાં બુદ્ધિ પરિકલ્પીત દ્વિભાગ, વિભાગ પ્રમુખ ઘણા દેશ છે. અને આજુ સૂત્ર નયે કરી એના જેટલા પ્રદેશ છે તે પ્રત્યેક પ્રદેશને ધર્માસ્તિકાય કહીયે. એમ ત્રણેનું જાણવું.
૪. પુદગલાસ્તિ કાય–તે પૂર્ણ તથા ગલન ધર્મયુક્ત જે દ્રવ્ય તે પુગલ-એટલે કેઈક સ્કંધને વિષે પુદ્ગલે પૂરાય અને કેઈક સ્કંધમાંથી વિખરાય એ પુદ્ગલેને સ્વભાવ છે. તેના ચાર ભેદ છે.'
