________________
૧૧૪ સમય છે, માટે અનતે છે, વિશ્ચયનયે તે વર્તનાદિ લક્ષણ કાલ તે દ્રવ્યને પર્યાય છે, પણ વ્યવહારનયે કાલદ્રાવ્ય છે. જે એમ ન માનીએ તે દ્રવ્ય પાંચ જ થાય, પણ તે તે સૂત્રકારને ઈષ્ટ નથી. જેનાગમ ઉભય નય સંમત્ત છે. શ્રી ભગવતી, ઉત્તરાધ્યયન, પ્રજ્ઞાપનાદિ સૂત્રમાં છ દ્રવ્ય અને તેનું અલ્પબદુત્વ વિગેરે કહેલું છે.
૬. જીવાસ્તિકાય-તે ચૈતન્ય લક્ષણ છે. તેના બે ભેદ– એક સાકાર તે જ્ઞાન અને બીજે નિરાકાર તે દર્શન–એ લક્ષણવાલ છવ હોય છે. તેના બે ભેદ–એક સિદ્ધ ને બીજા સંસારી. તેમાં સિદ્ધ પદર ભેદે છે. તે પૂર્વ અવસ્થાને લીધે થાય છે. સંસારીના ત્રસ, સ્થાવરાદિ ભેદે અનેક ભેદ થાય છે. સર્વ જી અનંત છે. હવે પ્રત્યેક દ્રવ્યના ગુણ, પર્યાયે કહે છે -
૧. ધર્માસ્તિકાયના ૪. ગુણ. ૧–અરૂપી. ૨-અચેતન. ૩–અક્રિય. ૪-ચલન સહાયગુણ, અને પર્યાય ચાર તે, ૧સ્કંધ –દેશ. ૩–પ્રદેશ. અગુરૂ લઘુ.
ર–અધર્માસ્તિકાયના ૪ ગુણ. ૧–અરૂપી. ર–અચેતન. ૩–અક્રિય.૪–સ્થિર સહાયગુણ. અને પર્યાય પણ પૂર્વવત્ ચાર છે.
૩. આકાશાસ્તિકાયના ૪ ગુણ, તેમાં ત્રણ પૂર્વવત્ , એ અવકાશ દાન, પર્યાય ચાર પૂર્વવતુ. - ૪. પુદગલાસ્તિકાયના ચાર ગુણ. ૧–રૂપી. ૨–અચેતના ૩–સક્રિય. ૪–પૂરણુ, ગલન. અને પર્યાય ચાર. ૧વર્ણ. ૨– ગંધ. ૩–રસ. ૪ સ્પર્શ.
