________________
૧૨૪ ચાર પ્રકારનાં ધ્યાનનાં નામે૧. આર્તધ્યાન. ૨. રૌદ્રધ્યાન. ૩. ધર્મધ્યાન. અને ૪. શુક્લ ધ્યાન. પહેલાં બે ધ્યાન અશુભ છે. પાછલના શુભ છે.
- હવે અર્થ કહે છે.
૧. આર્તધ્યાન–આર્ત એટલે મનમાં આહટ-દેહટ, ચિંતા, શેક ઈત્યાદિના પરિણામ; તેના ચાર પાયા છે.
૧. ઈષ્ટ વિગ–એટલે માતા, પિતા, ભાઈ, સ્ત્રી, પુત્ર સ્વજનાદિ ઈષ્ટ વસ્તુને વિયાગ થવાથી વિલાપ, ખેદ, ઝૂરણાદિ કરે.
૨. અનિષ્ટ સંગ–તે પિતાને ન ગમતાં દુઃખના કારણ કુમિત્ર, કુપુત્ર, કુંભાર્યા તથા દારિદ્રતાદિને સંગ મળતાં મનમાં ખેદ-ચિંતા કરે.
૩. રેગચિતા-શરીરમાં વ્યાધિ ઉત્પન્ન થાય તે ઘણી ચિતા કરે-મનમાં દુઃખ ધરે તે.
૪. અગ્રશાચ, તે ભવિષ્યકાળની વિચારણ-કલ્પના કરે જે ભવિષ્યમાં અમૂક કામ કરશું તો અમૂક લાભ મળશે. અથવા દાનાદિ ધર્મ કિયાના ફળની વાંછા કરે. ઈંદ્ર, ચક્રવર્તિના પદની અભિલાષા-નિયાણું કરે; પરભવમાં ભેગ, સુખ મલે એવી વાંછા કરે. એનું બીજું નામ ભેગા પણ છે. એ આર્ત ધ્યાનના ચાર ભેદ કહ્યા. એ ધ્યાન તિર્યંચ ગતિનું કારણ છે. એ ધ્યાનના પરિણામ પાંચમા છઠ્ઠા ગુણઠાણું સુધી હોય છે.
