________________
૪. સંસ્થાન વિચય –તે ચાદ રાજકના સ્વરૂપનું ચિંતવન કરવું. જે આલોક ચાદ રાજ પ્રમાણુ ઉંચો છે. તે મણે સાત રાજ અધેલક છે. અઢારસો યોજન ત્રિછલક છે. કિંચિક્યૂન સાત રાજ ઉર્ધ્વલોક છે, અને સિદ્ધ શિલાની ઉપર લોકાંતે સિદ્ધ છે. આ સમગ્ર ચૌદ રાજલેકમાં આ જીવ સર્વ સ્થાને જન્મ, મરણે કરી સ્પર્શ કરી આવેલ છે. તે લેકમાં પાંચ અસ્તિકાય છે. તથા છઠ્ઠો કાલ દ્રવ્ય છે. તેમાં પાંચ દ્રવ્ય જડ છે, અને છઠ્ઠો ચૈતન્ય દ્રવ્ય છે. ઈત્યાદિ સ્વરૂપનું ચિંતન તે સંસ્થાન વિચય. એ ધર્મધ્યાન ચોથા ગુણઠાણાથી માંડીને સાતમાં ગુણ ઠાણા સુધી છે.
૪. શુકલધ્યાન-તેના ચાર પાયા –
૧. પૃથત્વ વિતર્ક સપ્રવિચાર-તે પૃથફ પૃથક-જીવ અજીવની વહેંચણ કરવી. સ્વભાવ-વિભાવની વહેંચણ કરવી. દ્રવ્યગુણ પર્યાયની વહેંચણ કરી પર્યાયને ગુણમાં સંક્રમાવે. ગુણ તે પર્યાયમાં સંક્રમણ કરે. એ રીતે સ્વધર્મને વિષે ધર્મતર ભેદ તે પૃથકત્વ અને તેને વિતર્ક તે જે શ્રુતજ્ઞાને સ્થિતઉપગ અને એક ચિંતવ્યા પછી બીજે ચિંતવ. ઈત્યાદિ વિકલ્પ તે સપ્રવિચાર તે પ્રથકત્વ વિતર્ક સપ્રવિચાર કહીયે, એટલે અહિંયા વિકલ્પ સહિત આત્મસત્તાનું ધ્યાન. એ આઠમાં ગુણઠાણાથી ૧૧ મા ગુણઠાણુ સુધી છે.
૨. એકત્વ વિતર્ક અપ્રવિચાર –તે આપણા ગુણ પર્યાથની એકાગ્રતા કરી ધ્યાવે, એટલે દ્રવ્યાસ્તિક નયે દ્રવ્યથી ગુણપર્યાય જુદા નથી એ એક સ્વરૂપ વિતર્ક તે શ્રુત
