________________
૩.
ચંદનના ભાર વહન કરે પણ તેની સુગંધના ભાગી થતા નથી તેમ ક્રિયા વગરના નાની પણ ફક્ત કંઠે શેાષ કરે છે. વલી સંવર ચારિત્ર પામ્યા વિના જીવને પણુ મુક્તિ નથી. માટે જ્ઞાન એ મેાક્ષનું પરંપરા કારણ છે અને ચારિત્ર અનંતર છે કારણ છે. વલી ચાર અનુયાગમાં પણ ચરણકરણાનુયાગનેજ આચારાંગ નિયુક્તિમાં શ્રેષ્ઠ માનેલ છે. “ વતઃ–વૃવિષ લળ શોહિ, સાચેતજ્ઞ વિધĒતુ.” આવશ્યકમાં પણ જ્ઞાનને સાર ચારિત્ર કહ્યું છે. તે માટે ક્રિયા શ્રેષ્ઠ છે પણ જ્ઞાન નહિ.
અહિં એક એક નયના આશ્રય કરી સ્વપક્ષનું સ્થાપન અને પર પક્ષનું ખંડન કરવા અનેક યુક્તિ બતાવે છે. પશુ સિદ્ધાંતી તેને ઉત્તર આપે છે કે જેમ એક પૈડાથી રથ ચાલતા નથી, તેમ એકલા જ્ઞાનથી કે એકલી ક્રિયાથી મુક્તિ નથી. પણ‘જ્ઞાન ' ત્રિજ્યામ્યાં મોક્ષ’ એમ માનવું એ સત્ય છે. કારણ કે, જ્ઞાન પંગુ છે અને ક્રિયા આંધલી છે. તે એના સંચેાગથી ઇચ્છિત સિદ્ધિ થાય છે. માટે એકાંત મત ત્યજી સ્યાદ્વાદ (અનેકાંતવાદ) - મતને આશ્રય કરવા. કારણ સર્વજ્ઞ ભગવંતે દરેક વસ્તુને વિચાર કરી ગુણુ દોષ જોઈને વર્તન વાની આજ્ઞા આપી છે. પણ એકાંત વિધિ કે નિષેધ કહેલ નથી. જેમકે ક્રોધ ન કરવા; પણ ચેલાને હિતશિક્ષા દેવા પ્રશસ્ત ક્રોધ કરવા પડે છે. તથા માન ન કરવા, પણ પ્રશસ્ત ધર્માભિમાન રાખવેા ઘટે છે. તેમ માયા ન કરવી, પણ શાસનના ઉડ્ડાહ નિવારવા માટે પ્રશસ્ત માયા કરવી પડે છે. તથા લાભ ન કરવા પણ ધર્મના તથા તપ સંચમને પ્રશસ્ત લાભ કરવા પડે છે. રાગ ન કરવા, પણ દેવ, ગુરૂ, ધર્મ, સાધર્મિક તથા જિનવાણી ઉપર પ્રશસ્ત રાગ કરવા પડે છે. દ્વેષ ન કરવા પણ સંસાર ઉપર તથા ક
