________________
૩૬
પણ નિશ્ચયથી તેનાથી જુદો છે. જો અનુભવજ્ઞાનથી વિચારીએ તા જણાશે કે પુદ્ગલ રૂપી અને જડ છે ત્યારે જીવ અરૂપી અને સુખદુ:ખની વાંચ્છા અને કલ્પનાના કરનાર હાવાથી ચૈતન્ય લક્ષણ છે.
૨. જીવ નિત્યછેન્દ્રનાથી ક નયે આત્મા ઉત્પત્તિ અને નાશ રહિત છે. કારણ ઔદ્ધો આત્માને ક્ષણ સંતાન માને છે. પણુ તેમ નથી. કારણ તેને પૂર્વની સ્મૃતિ થાય છે. ખાલકને જે સ્તનપાન કરવાની ( સંસાર) વાસના થાય છે તે પૂર્વભવના અભ્યાસથી થાય છે. દેવ, મનુષ્યાદિ તેના પાંચા ખલાતા હાવાથી પર્યાયાર્થિક નયે તે અનિત્ય છે, પણ આત્મ દ્રવ્ય તા અખંડ, અચલ છે. કદાપિ પેાતાના મૂળ સ્વભાવને છેડતા નથી.
૩. આત્મા કર્તા છે—જેમ કુંભાર માટી, ચક્ર અને ચીવર વિગેરે કારણેાથી ઘડાના કર્તા છે. તેમ જીવ મિથ્યાત્યાદિ હેતુએ વડે શુભાશુભ કર્મો કરે છે. કેટલાક સાંખ્યાદિ, આત્માને કર્મના કર્તા માનતા નથી, પણ પ્રકૃતિથી કમાં થાય છે એમ માને છે. પણ તેમ નથી. કારણ જ્યાં સુધી આત્મા પર સાથે ભળેલા છે ત્યાં સુધી પરસયાગથી તે પાતેજ કોના " अप्पाकत्ता विकत्ताय, सुहाणय दुहाणय કર્તા છે. ઇતિ શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર વચનાત્ : શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી તે આત્મા નિજ ગુણુને કર્તા છે' પણ અશુદ્ધ નિશ્ચયનયથી આત્મા રાગદ્વેષાદિ ભાવ કર્મના કર્તા છે. અને વ્યવહારનયથી જ્ઞાનાવરણીયાદિ દ્રવ્ય કર્મના કર્તા છે.
૪. આત્મા લેાક્તા છે પાતે મિથ્યાત્વાદિ હેતુએ વડે ઉપાર્જેલાં કર્માના લાક્ડા પણુ આત્મા છે. કારણ કે, નહિં કરેલાં કર્મના ઉદય થતા નથી અને કરેલાં કર્મોના નાશ
""
