Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 01

Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 8

બતાવેલ છે. અને આત્માના પરિણામમાં જેમ બાહ્ય નિમિત્તો અવજર્યસંનિધિરૂપે કારણ છે, તેમ જ્ઞાનાવરણીયાદિ દ્રવ્યકર્મો પણ નિમિત્ત માત્ર છે, પારમાર્થિક રીતે જીવના પ્રયત્નથી જ પોતાના ભાવો થાય છે; એ પ્રકારની નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિનું સુંદર નિરૂપણ કરેલ છે.
વળી સર્વ પુણ્યના ફળને નિશ્ચયનય દુઃખરૂપે કહે છે અને પુણ્યના ફળરૂપ સર્વ સુખ, દુ:ખના પ્રતીકારરૂપ છે તે કઈ રીતે સંગત છે તે વાત અને સુખ એ આત્માના પરિણામરૂપ છે, જે મોહના અભાવકાળમાં પ્રગટે છે એ વાત પણ ગાથા - ૫૭માં બતાવેલ છે.
વળી દિગંબરો બાહ્ય યથાજાતલિંગને મોક્ષ પ્રત્યે એકાંત કારણ સ્વીકારીને, વસ્ત્રધારીને મોક્ષ સંભવે જ નહિ તેવી વ્યાતિ બાંધે છે, તે કઈ રીતે યુક્તિબાહ્ય છે; અને મોક્ષ પ્રત્યે આત્માના અંતરંગ યત્નને જે કારણરૂપે સ્વીકારે છે, તેઓ યથાજાતલિંગ વગર મોક્ષ ન સંભવે તેમ કહે છે, તે કઈ રીતે યુક્તિબાહ્ય છે; તે સુંદર યુક્તિઓથી ગાથા - ૫૭માં બતાવેલ
વળી મોક્ષ પ્રત્યે ત્રણ ગુણિઓનું સામ્રાજ્ય કારણ છે અને તે ત્રણ ગુપ્તિઓનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ શું છે તે ગાથા - ૫૭માં બતાવેલ છે.
શુભ-અશુભ બાહ્ય ક્રિયાની નિવૃત્તિરૂપ, અને શુભ-અશુભ મનોવિકલ્પરૂપ અંતરંગ ક્રિયાની નિવૃત્તિરૂપ, પરમચારિત્ર સ્વીકારીને, બાહ્ય ક્રિયામાત્રને અને તેના બળથી ઉપધિની પડિલેહણાદિ ક્રિયાને, સંયમની વિરોધી તરીકે સ્થાપનારી એવી આધ્યાત્મિકોની યુક્તિનું સુંદર યુક્તિઓ દ્વારા નિરાકરણ ગાથા - ૫૭માં બતાવેલ છે.
ગાથા - ૫૮માં નિશ્ચય અને વ્યવહારની વિશેષ દૃષ્ટિ બતાવેલ છે. અંતરંગ પરિણામને સ્વીકારનાર નિશ્ચયથી જ સિદ્ધિ છે એમ કહે છે એ બતાવીને, બાહ્ય લિંગને સ્વીકારનાર વ્યવહારનયની સાધુને વંદનાદિમાં કઈ રીતે ઉપયોગિતા છે એ બતાવેલ છે. તથા જ્ઞાનને મોક્ષ પ્રત્યે કારણ સ્વીકારનાર વ્યવહારનય, અને ચારિત્રને મોક્ષ પ્રત્યે કારણ સ્વીકારનાર નિશ્ચયનયને ગ્રહણ કરીને, મોક્ષ પ્રત્યે નિશ્ચય અને વ્યવહાર બંનેની તુલ્ય ઉપયોગિતાનું યુક્તિથી નિરૂપણ કરેલ છે.
ગુણ રહિત એવી પરમાત્માની પ્રતિમાની ભક્તિ કરવાથી આત્માની વિશુદ્ધિ થઇ શકે છે, અને ગુણ રહિત એવા સાધુના લિંગને ધારણ કરનાર પાર્થસ્થાદિની ભક્તિથી આત્મવિશુદ્ધિ થતી નથી, પરંતુ કર્મબંધ થાય છે; તે વાત શાસ્ત્રયુક્તિથી વિસ્તૃત ચર્ચાપૂર્વક ગાથા - ૫૮માં બતાવેલ છે. તેનાથી પ્રતિમાની કઇ રીતે ભક્તિ કરવાથી આત્માની વિશુદ્ધિ થાય છે તેનો સૂક્ષ્મ બોધ થાય છે. પ્રતિમાને અવલંબીને ભક્તિની તરતમતાના બળથી ભક્તિ કરનારને નિર્જરાની તરતમતા પ્રાપ્ત થાય છે તેનો પણ વિશદ બોધ આ ગાથામાં કરેલ કથનથી થઈ શકે છે.
વળી ગાથા- ૫૮માં પ્રમાણદષ્ટિ મોક્ષ પ્રત્યે જ્ઞાન અને ક્રિયાને કારણ સ્વીકારે છે, વ્યવહારનય મોક્ષ પ્રત્યે જ્ઞાનને કારણ માને છે અને નિશ્ચયનય ક્રિયાને કારણે માને છે; ત્યાં જ્ઞાનનય અને ક્રિયાનયના પરસ્પર સંવાદપૂર્વક મોક્ષ પ્રત્યે . જ્ઞાન અને ક્રિયા બંનેની કઈ અપેક્ષાએ કારણતા છે, તેનો સૂક્ષ્મ બોધ થાય તે પ્રકારે અનેક ગ્રંથોની સાક્ષી આપીને બતાવેલ
મોક્ષનાં કારણભૂત જ્ઞાન અને ક્રિયા બંનેમાંથી પ્રત્યેકમાં દેશોપકારિતા કેવા પ્રકારની છે અને સમુદાયમાં સર્વોપકારિતા કેવા પ્રકારની છે તેનું રહસ્ય ગાથા - ૫૮માં બતાવેલ છે.
પ્રમાણદષ્ટિ મોક્ષ પ્રત્યે જ્ઞાન અને ક્રિયાને સમાન કારણરૂપે સ્વીકારે છે, આમ છતાં કયા સ્થાનને આશ્રયીને જ્ઞાન કરતાં ચારિત્રને વિશેષરૂપે સ્વીકારે છે અને કયા સ્થાનને આશ્રયીને ચારિત્ર કરતાં જ્ઞાનને વિશેષરૂપે સ્વીકારે છે એ વાતની વિશેષ વિચારણા ગાથા - ૫૯ થી ૬માં બતાવેલ છે.
ગાથા- ૬૪માં કચરાથી ભરાયેલ ગૃહની વિશુદ્ધિ માટે દીવાનો પ્રકાશ, સાફ કરનાર પુરુષનો વ્યાપાર અને કચરો આવવાનાં કારોને બંધ કરવાં; એ ત્રણના સ્થાને જ્ઞાન, તપ અને સંયમને યોજીને આખો મોક્ષમાર્ગ કયા પ્રકારના યત્નની અપેક્ષા રાખે છે તે વાત બતાવેલ છે.
વળી શ્રવણ, જ્ઞાન, વિજ્ઞાન, પ્રત્યાખ્યાન, સંયમ, પાપરહિતપણું, તપ, વ્યવદાન અને અક્રિયા એ ક્રમથી મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે, તે વાતને યુક્તિથી બતાવીને જઘન્યથી અષ્ટપ્રવચનમાતા અને વિશેષથી યાવત્ ચૌદપૂર્વના શ્રુતજ્ઞાનની ઉપયોગિતા કઈ રીતે છે તે ગાથા - ૬૪માં યુક્તિથી બતાવેલ છે.
ગાથા - ૬૫માં સકલાદેશ અને વિકલાદેશની સપ્તભંગી શું છે, અને તેમાં કાલાદિ આઠના અભેદવૃત્તિ અને અભેદ