Book Title: Panchkarmagranthparishilan
Author(s): Nagin J Shah
Publisher: Jagruti Dilip Sheth Dr
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001176/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranthaparizIlana (paMDita sukhalAlajInA karmasiddhAntaviSayaka pAMca hiMdI lekhono sauprathama gujarAtI anuvAda) lekhaka paMDita sukhalAlajI anuvAdaka nagIna jI. zAha pUrva adhyakSa, ela. DI. insTiTyUTa oNpha InDolojI, amadAvAda saMskRta-saMskRti graMthamAlA 12 sAmAnya saMpAdaka nagIna jI. zAha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranthaparizIlana (paMDita sukhalAlajInA karmasiddhAntaviSayaka pAMca hiMdI lekhono sauprathama gujarAtI anuvAda) lekhaka paMDita sukhalAlajI anuvAdaka nagIna jI. zAha pUrva adhyakSa, ela. DI. insTiTyUTa oNpha inDolojI, amadAvAda saMskRta-saMskRti graMthamAlA 12 sAmAnya saMpAdaka nagIna jI. zAha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka DaoN. jAgRtidIlIpa zeTha, pIeca.DI. B-14, devadarzana phleTa, naherunagara cAra rastA, AMbAvADI, amadAvAda-380015 mudraka ke. bhIkhAlAla bhAvasAra zrI svAminArAyaNa mudraNa maMdira 12, zAyonA esTeTa, dUdhezvara roDa, zAhIbAga, amadAvAda-380 004, 2007 kiMmata rUA. 140=00 prAptisthAna sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-380 001 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdaka-granthamAlAsaMpAdakanuM nivedana saMskRta-saMskRti granthamAlAmAM bAramA pustakarUpe nirbhIka satyazodhaka, kuzala cintaka ane pratibhAsampanna prAjJapuruSa paMDita sukhalAlajInA karmaviSayaka pAMca hindI lekhono sauprathama gujarAtI anuvAda prakAzita karatAM mane ati Ananda thAya che. A pAMca hiMdI lekho mULe paMDitajIe devendrasUrinA prAkRtamAM racAyelA pAMca karmagranthono temaNe je vivecanayukta hindI anuvAda karelo tenI prastAvanA rUpe lakhelA che. A karmagrantho anukrame san 1919, 1920, 1921, 1922 ane 1941mAM AtmAnanda jaina pustaka pracAraka maMDaLe AgrAthI prakAzita karelA. paMDitajInI e khUbI rahI che ke te jyAre koI paNa viSayanI carcAvicAraNA kare che tyAre vyApaka dRSTithI aitihAsika ane tulanAtmaka paddhatie ja kare che. pariNAme vAcanI keTalIya praznagranthio ApoApa UkalI jAya che ane citta prasanna bane che. temanuM sarva bhAratIya dharma-darzanonuM UMDuM jJAna ane bhAratIya saMskRtinA hArdanI temanI samaja koIne paNa daMga karI de tevAM che. temanI zailI lAghavayukta ane prasanna che. karmasiddhAnta cArvAka sivAya badhAM ja bhAratIya darzanono pAyAno siddhAnta che. te badhAM darzanonAM AcArazAstrano ane adhyAtmAstrano niyAmaka che. bhAratIya sAhitya, kalA Adi upara paNa teno prabhAva che. badhAM bhAratIya darzanomAM e vAta upara sarvasaMmati che ke manuSya ke vyakti je karma kare che te karmanuM phaLa tene ja maLe che. zubha karmanuM phaLa sukha che ane azubha karmanuM phaLa duHkha che. je karmanuM phaLa vartamAna janmamAM maLatuM nathI te karmanuM phaLa pachInA janmamAM maLe che. jIva potAnA karma anusAra vividha yoniomAM janme che. jyAre jIva tRSNArahita banI jAya che tyAre te klAsaktirahita karma kare che. niSkAmabhAve karAtAM karmo bandhana nathI banatAM. e sthitimAM jIvane kevaLa pUrvajanmonAM karmonAM phaLa bhogavavAM paDe che. tene punarbhava nathI. te dehapAta pachI mukta bane che. antima janmamAM badhAM karmonAM phaLo khAsa prakriyAthI te bhogavI le che. A sarvasvIkRta che. - keTalAka karmasiddhAnta para AkSepa kare che ke te niyativAda ane nirArAvAda bhaNI laI jAya che, temAM puruSasvAtaMtryane (freedom of willne) avakArA ja nathI. pUrva karmone kAraNe puruSa atyAre je kaMI che ke kare che te che ane kare che, atyAranAM karmo tenA bhAvi vyaktitvane niyata karaze ane Ama cakra cAlyA ja karaze. puruSa saMpUrNapaNe pUrvakarmothI baddha che, eTaluM ja nahi temanAthI teno cetasika ane zArIrika vyavahAra - tenuM saMpUrNa vyaktitva - niyata che. AmAM puruSasvAtaMtryane avakArA kyAM rahyo ? vaLI, AmAM muktino saMbhava paNa kyAM rahyo ? A zaMkA yogya nathI. te karmasiddhAntanI adhUrI samajamAMthI UbhI thayelI che. karma anusAra to puruSane bhinna bhinna razaktivALAM mana, zarIra ane bAhya sAdhano prApta thAya che temaja te bhinna bhinna vAtAvaraNa ane paristhitimAM mukAya che eTaluM ja, paraMtu prApta sAdhanono upayoga kema ane kevo karavo Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA amuka vAtAvaraNa ane paristhitimAM kevo pratyAghAta Apavo te tenA hAthanI vAta che evuM karmasiddhAnta mAne che. vaLI, puruSa potAnA prayatnathI pUrvarmonI asaro haLavI ke naSTa kvI zake che evuM paNa karmasiddhAntamAM svIkArAyuM che. puruSa upara karmanuM nahi paNa karma upara puruSanuM Adhipatya che - alabatta puruSane tenuM bhAna thavuM joIe, tenuM citta camakavuM joIe. karmasiddhAnta nirAzAvAda ke akarmaNyatA bhaNI laI jato nathI paraMtu AzAvAda ane puruSArthano poSaka che. potAnuM karma, potAno prayatna yogya phaLa prApta karAve ja che evo vizvAsa ApanAra karmasiddhAnta che. karmasiddhAntamAM puruSaprayatna svataMtra icchArAti, naitika javAbadArI, AtmasudhAraNA, sAdhanA sarvane pUrato avakAza che, eTaluM ja nahi te badhAMno te poSaka ane preraka che. prAcIna kALathI karmavAdano virodha karanArI eka vicAradhArA hatI. te niyativAdane svIkAratI hatI. karmavAdIoe niyativAdano joradAra prativAda ryo che. paraMtu vicitratA to e che ke A ja karmavAdIoe sarvadravyonI sarva vyaktionI saikAlika saghaLI avasthAonA yugapa sAkSAtkArI jJAnarUpa sarvAtvane svIkArI ajANapaNe niyativAdano ja svIkAra karI lIdho che. AvuM sarvajJatva custa jaDa niyati vinA saMbhave ja nahi. Avo sarvAvAda niyativAda vinA saMbhave nahi, teno AdhAra ja niyativAda che. paMDitajInA karmasiddhAntaviSayaka lekhonA saMgraharUpa prastuta granya tarkabaddha nirUpaNavALo ane pramANabhUta che. AzA che ke te bhAratIya tattvajJAnanA abhyAsIone ane jijJAsuone avaya jJAnavardhaka, vicArapreraka ane rasaprada banaze. 23, vAkezvara sosAyaTI AMbAvADI, amadAvAda-380 015 15, eprila, 2007. nagIna jI. zAha anuvAdaka-granthamAlAsaMpAdaka Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama prathama prakaraNa : prathamakarmagranthaparizIlana 1-27 karmavAda 1-7, karmavAda para thatA mukhya AkSepo ane temanuM samAdhAna 1, vyavahAra ane paramArthamAM karmavAdanI upayogitA 3, karmavAdanA samutthAnano kALa ane tenuM sAdhya 4. karmazAstrano parizrcaya 7-11, saMpradAyabheda 7, saMkalanA 7, bhASA 8, karmazAstramAM zarIra, bhASA, indriya Adi para vicAra 9, karmazAstra adhyAtmazAstra che 9. viSayapraveza 11-22, 'karma' zabdanA artho 11, karmarAbdanA keTalAka paryAya 11, karmanuM svarUpa 12, puNya-pApanI kasoTI 12, sAcI nirlepatA 13, karmanuM anAditva 13, karmabandhanAM kAraNa 14, karmathI chUTavAnA upAya 14, AtmA svatantra tattva che 15, karmatattvanA viSayamAM jainadarzananI viroSatA 21. karmaviSAka granthano parizrcaya 22-24, nAma 23, viSaya 23, varNanakrama 23, AdhAra 24, bhASA 24. granthakAranuM jIvana 25-27, samaya 25, janmabhUmi, jAti Adi 25, vidvattA ane cAritratatparatA 25, guru 27, parivAra 27, grantha 27. bIjuM prakaraNa : dvitIyakrarmagranthaparizIlana 28-33 granyaracanAno uddeza 28, viSayavarNanazailI 28, viSayavibhAga 28, 'karmastava' nAma rAkhavA pAchaLano ArAya 29, grantharacanAno AdhAra 29, gommaTasAramAM 'stava' rAbdano sAMketika artha 30, guNasthAnanuM saMkSipta sAmAnya svarUpa 31. trIjuM prakaraNa : tRtIyakrarmagranthaparizIlana 34-37 viSaya 34, mArgaNA, guNasthAna ane temanuM pArasparika antara 34, pAchalA karmagrantho sAthe trIjA karmagranthanI saMgati 36, bIjA karmagranthanA jJAnanI apekSA 36, prAcIna ane navIna trIjo karmagrantha 37, gommadrasAra sAthe tulanA 37. moyuM prakaraNa : maturthakarmagranthaparizIlana 38-111 nAma 38, saMgati 38, prAcIna ane navIna caturtha karmagrantha 39, cotho karmagrantha ane Agama, paMcasaMgraha tathA gommadrasAra 40, viSayapraveza 41, guNasthAnanuM viroSa svarUpa 43, darzanAntara sAthe jaina darzananuM sAmya 56, yogasaMbaMdhI vicAra 64, yogano AraMbha kacArathI thayo gaNAya ? 64, yoganA bheda ane temano AdhAra 65, yoganA upAyo ane guNasthAnomAM yogAvatAra 66, pUrvasevA Adi rAbdonI vyAkhyA 67, yogajanya vibhUtio 68, bauddha mantavya 68, leyA 70, paMcendriya 72, saMjJA 73, aparyApta 75, upayogano saha-kramabhAva 77, ekendriyamAM zrutajJAna Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79, yogamArgaNA 80, yoganA viSayamAM zaMkA-samAdhAna 80, dravyamana, dravyavacana ane zarIranuM svarUpa 81, samyakatva 81, kSayopazama 83, kSayo parAmayogya karma 84, upazama 85, acakSudarzanano saMbhava 85, anAhAraka 87, avadhidarzana 89, AhAraka-kevalajJAnInA AhAra para vicAra 90, daSTivAda-strIne daSTivAdano anadhikAra 91, cakSurdarzana sAthe yoga 95, kevalisamuddaghAta lpa, kAla 97, mUla bahetu 100, uparAmaka ane kSapakanuM cAritra 101, bhAva 102, zvetAmbara tathA digambaranA samAna asamAna mantavyo 104, kArmaciko ane saiddhAnikono matabheda 107, cotho karmagranya tathA paMcasaMgraha 108, cotha karmagranthanAM keTalAMka viroSa sthala 108. pAMcamuM prakaraNaH paMcamarmagranyaparizIlana 112-118 karmatattva 112-118. jha jha Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranthaparizIlana karmasiddhAnta vize paMDita sukhalAlajI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama prakaraNa prathamakarmagranthaparizIlana karmavAda karmavAda mAne che ke sukha-duHkha, saMpatti-vipatti, UMca-nIca Adi je aneka avasthAo dekhAya che te avasthAonI utpattinAM kAla, svabhAva, puruSArtha Adi judAM judAM kAraNonI jema karma paNa eka kAraNa che. paraMtu anya darzanonI jema karmavAdapradhAna jenadarzana Izvarane ukta avasthAonI yA sRSTinI utpattinuM kAraNa nathI mAnatuM. bIjAM danomAM koIka samaye sRSTinI utpatti thaI hovAnuM manAyuM che, tethI te darzanomAM sRSTinI utpattinI sAthe koI ne koI rIte Izvarano saMbaMdha joDI devAmAM Avyo che. nyAyadhanamAM kahevAmAM AvyuM che ke sArAM-narasAM karmonuM phaLa IzvaranI preraNAthI maLe che - taritavAtu: . gautamasUtra, 4.1.21. vaizeSikadarzanamAM Izvarane sRSTikartA mAnIne tenA svarUpanuM varNana karavAmAM AvyuM che. juo prarAstapAdabhASya, pR. 48. yogadarzanamAM IzvararU5 adhiSThAna dvArA prakRtino pariNAma arthAt jaDa jagatano phelAvo manAyo che. juo yogasUtranA samAdhipAdanA 24mA sUtra uparanuM bhASya tathA TIkA. zrI zaMkarAcArye paNa potAnA brahmasUtrabhASyamAM upaniSaddanA AdhAre jagAe jagAe brahmane sRSTinuM upAdAnakAraNa siddha che, jemake vetanamelAmati brahma kSIravidevadivAnapekSya vAhIsAdhana svayaM paramAnaM nAta: rimiti sthitim !' brahmasUtrabhASya 2.1.26. 'tasmAdazeSavastuviSayamevedaM sarvavijJAnaM sarvasya brahmakAryatApekSayopanyasyate iti draSTavyam / ' brahmasUtrabhASya, a.2 pA.3 a.1 sUtra 6. 'mataH zrutiprAmAyamAt trA rAmidamtotpattime najJAtiniti nizIyanta brahmasUtrabhASya, a.2 pA.3 a.1 sUtra7. paraMtu jIvo pAse rmaphaLa bhogavAvavA mATe jainadarzana Izvarane karmano preraka mAnatA nathI. kema ke karmavAdanuM mantavya che ke jema jIva karma karavAmAM svataMtra che tema tenuM phaLa bhogavavAmAM paNa svataMtra che. kahyuM paNa che ke "H mevAnAM mo varmanI cA saMta nirvatA hRtni nanyanakSa: diaa Ama jenadana Izvarane sRSTino adhiSThAtA paNa nathI mAnatuM kema ke tenA mate sRSTi anAdi-ananta hovAthI te kyAreya apUrva utpanna nathI thaI tathA te svayaM ja pariNamanazIla che eTale tene IzvaranA adhiSThAnanI apekSA nathI. karmavAda para thatA mukhya AkSepo ane temanuM samAdhAna Izvarane kartA yA preraka mAnanArA karmavAda upara nIce jaNAvelA traNa AkSepo kare che. (1) ghaDiyALa, makAna Adi nAnI moTI cIjo jo koI vyakti dvArA nirmANa pAme che to saMpUrNa jagata, je kAryarUpa jaNAya che, tene paNa utpanna karanAro koI avazya hovo joIe. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana (2) badhAM prANI sArAM yA bUrAM karma kare che, paraMtu koI bhUrAM karmanAM phaLane icchatuM nathI ane karma pote jaDa hovAthI koIka cetananI preraNA vinA phaLa devAmAM asamartha che. tethI karmavAdIoe paNa mAnavuM joIe ke Izvara ja prANIo pAse karmaphaLa bhogavAve che. . (3) Izvara eka evI vyakti hovI joIe je sadA mukta hoya, ane mukta jIvonI apekSAe paNa jenAmAM kaMIka vizeSatA hoya. tethI karmavAdanuM e mAnavuM yogya nathI ke karmathI chUTA thaI jatAM badhA jIvo mukta arthAt Izvara banI jAya che. pahelA AkSepanuM samAdhAna - A jagata koI samaye navuM utpanna thayuM nathI, te sadAkALathI ja che. hA, temAM parivartano thatAM rahe che. keTalAMka parivartano evAM hoya che ke jemanA thavA mATe manuSya Adi prANIvarganA prayatnanI apekSA dekhAya che, tathA evAM paNa parivartano hoya che ke jemanA thavA mATe koInA prayatnanI apekSA hotI nathI. AvAM prayatnanI apekSA na rAkhanArAM parivartano jaDa tattvonA jAtajAtanAM saMyogothI - uSNatA, vega, kriyA Adi zaktiothI thatAM rahe che. udAharaNArtha, mATI, paththara Adi cIjo ekaThI thavAthI nAnA moTA TekarA yA pahADonuM banI javuM; AmatemathI pANInAM vaheNo sAthe maLavAthI te badhAMnuM nadInA rUpamAM vahevuM, varALanuM pANInA rUpamAM varasavuM ane punaH pANInuM varALarUpa banI javuM ityAdi. tethI Izvarane sRSTino kartA mAnavAnI koI jarUrata nathI. bIjA AkSepanuM samAdhAna - prANIo jevuM karma kare che tevuM phaLa temane karma dvArA ja maLI jAya che. karma jaDa che ane prANI pote karelA bUrA karmanuM phaLa icchatuM nathI e ThIka che, paraMtu e dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke jIvanA arthAt cetananA saMgathI karmamAM evI zakti pedA thaI jAya che ke je zakti dvArA te potAnA sArA-bUrA vipAkone niyata samaye jIva upara pragaTa kare che. karmavAda evuM to mAnato ja nathI ke cetana sAthenA saMbaMdha vinA ja jaDa karma bhoga devA samartha che. te to eTaluM ja kahe che ke phaLa devA mATe IzvararUpa cetananI preraNA mAnavAnI koI jarUrata nathI kema ke badhA jIvo cetana che ane teo jevuM karma kare che te karma anusAra temanI buddhi tevI ja banI jAya che jethI bUrA karmanA phaLanI IcchA na dharAvavA chatAM paNa teo evuM kRtya karI bese che ke jenA kAraNe temane potAnA karma anusAra phaLa maLI jAya che. karma karavuM e eka vAta che ane phaLane na icchavuM e bIjI vAta che; kevaLa icchA na hovAthI ja karelA karmanuM phaLa maLatuM rokAI zakyuM nathI. kAraNasAmagrI bhegI thaI jatAM kArya ApoApa thavA lAge che. udAharaNArtha - eka vyakti taDakAmAM UbhI che, garama cIja khAya che ane Icche che ke tarasa na lAge, to zuM koI paNa rIte tarasa rokI zakAya? IzvarakartutvavAdI kahe che ke IzvaranI icchAthI prerita thaIne karma potapotAnuM phaLa prANIone Ape che. AnI sAme karmavAdI kahe che ke karma karavAnA samaye pariNAmAnusAra jIvamAM evA saMskAra paDI jAya che ke jemanAthI prerita thaIne rtA jIva karmanA phaLane ApoApa ja bhogave che ane karma te jIva upara potAnuM phaLa pote ja pragaTa kare che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranyaparizIlana trIjA AkSepanuM samAdhAna - Izvara cetana che ane jIva paNa cetana che, to pachI temanAmAM aMtara ja zuM che ? hA, aMtara eTaluM hoI zake che ke jIvanI badhI zaktio AvaraNothI gherAyelI che ane IzvaranI gherAyelI nathI. paraMtu je samaye jIva potAnAM AvaraNone dUra karI nAkhe che te samaye to tenI badhI zaktio pUrNapaNe prakAzita thaI ja jAya che, to pachI jIva ane IzvaramAM viSamatA kaI vAtanI ? viSamatAnuM kAraNa to aupAyika karma che, te dUra thaI javA chatAM paNa viSamatA emanI ema rahe to pachI mukti ja zuM che? viSamatAnuM rAjya to saMsAra sudhI ja sImita che, AgaLa nahi. tethI karmavAda anusAra e mAnavAmAM koI Apatti nathI ke badhA mukta jIvo Izvara ja che. kevaLa zraddhAnA baLe kahevuM ke Izvara eka ja hovo joIe e ucita nathI. badhA AtmAo tAtvika daSTie Izvara ja che, kevaLa bandhananA kAraNe teone nAnAmoTA jIvarUpamAM jovAmAM Ave che - A siddhAnta badhAne potAnuM Izvaratva pragaTa karavA mATe pUrNa baLa Ape che. vyavahAra ane paramArthamAM karmavAdanI upayogitA A loka sAthe yA paraloka sAthe saMbaMdha dharAvanAra koI kAmamAM jyAre manuSya pravRtta thAya che tyAre tene koI ne koI vikhano sAmano karavo ja na paDe e to asaMbhava che. badhAM kAmomAM sone ochAvattA pramANamAM zArIrika yA mAnasika vighna Ave ja che. AvI paristhitimAM ghaNA loko caMcaLa banI jatA jovAmAM Ave che. gabharAIne teo bIjAnA mAthe doSa DhoLI temane Thapako Ape che. Ama vipattikALe eka tarapha bahAranA huramano vadhI jAya che ane bIjI tarapha buddhi asthira thaI javAthI potAnI bhUla potAne dekhAtI nathI. chevaTe manuSya vyagratAnA kAraNe pote AraMbhelAM badhAM kAmo choDI de che ane prayatna tathA zaktinI sAthe sAthe cAyanuM paNa gaLuM dabAvI de che. tethI te vakhate te manuSyane eka evA gurunI AvazyaktA che je tenA buddhinetrane sthira karI tene jovAmAM madada kare ke upasthita vipnanuM asala kAraNa zuM che. buddhimAnoe vicAra karyo che to temane e ja jANavA maLyuM che ke Avo guru karmano siddhAnta ja che. manuSya evo vizvAsa karavo joIe ke huM jANI zakuM ke nahi paraMtu mArA vikhanuM AMtarika ane asala kAraNa mArAmAM ja hovuM joIe. je hRdayabhUmikA para vibaviSavRkSa Uge che vibaviSavRkSanuM bIja paNa te ja bhUmikAmAM vavAyuM hovuM joIe. pavana, pANI Adi bAhya nimittonI jema te vibaviSavRkSane aMkurita thavAmAM kadAca anya koI vyakti nimitta banI zake che paraMtu te vyakti vinanuM bIja nathI ja evo vizvAsa manuSyanA buddhinetrane sthira karI de che jenA pariNAme te, vibanA asala kAraNane potAnI aMdara raheluM dekhIne, na to tenA mATe bIjAne doSa de che ke na to gabharAya che. AvA vizvAsathI manuSyanA hRdayamAM eTaluM to baLa pragaTe che ke te baLanA kAraNe, sAdhAraNa saMkaTanA samaye vikSipta thaI janAro te moTI vipattione jarA paNa gaNakArato nathI ane potAnA vyAvahArika tathA pAramArthika kAmane pUruM karI ja nAkhe che. manuSya koI paNa kAmanI saphaLatA mATe paripUrNa hArdika sAtti prApta karavI joIe, je eka mAtra karmanA siddhAnta dvArA ja prApta thaI zake che. AMdhI ane jhaMjhAvAtamAM jema himAlayanuM zikhara sthira rahe che tema aneka pratikULatAonA samayamAM zAnta bhAvamAM sthira Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 paMcakarmagranthaparizIlana rahevuM e ja sAcuM manuSyatva che je bhUtakALanA anubhavo dvArA bodha ApIne manuSyane potAnI bhAvI bhalAI mATe taiyAra kare che. paraMtu te nizcita che ke AvuM manuSyatva karmanA siddhAnta upara vizvAsa karyA vinA kadI AvI zakatuM nathI. A uparathI e ja kahevuM paDe che ke zuM vyavahAra ke zuM paramArtha badhI jagAe karmano siddhAnta ekasarakho upayogI che. karmanA siddhAntanI zreSThatA aMge DaoN. meksamUlaranA je vicAro che te jANavA lAyaka che. teo kahe che : 'e to nizcita che ke karmanA siddhAntano prabhAva mAnavajIvana upara behada paDyo che. jo mAnavI e jANe ke vartamAna jIvanamAM koI jAtano aparAdha karyA vagara paNa mAre je kaMI duHkha veThavuM paDe che e mArA pUrvajanmanA karmanuM ja phaLa che, to te, jUnuM devuM cUkavanAra mAnavInI jema, zAntapaNe te kaSTane sahana karI lero; ane sAthe sAthe jo te mAnavI eTaluM paNa jANato hoya ke sahanazIlatAthI jUnuM devuM cUkate karI zakAya che tathA tenA dvArA ja bhaviSyane mATe nItinI - dharmanI mUDI bhegI karI zakAya che, to te mAnavIne bhalAIne mArge cAlavAnI preraNA ApoApa ja maLI javAnI. sAruM ke kharAba, koI paNa jAtanuM karma nAza pAmatuM nathI evo A nItizAstrano siddhAnta ane zaktinI avinAzitAno bhautikazAstrano siddhAnta banne eksarakhA che. banne siddhAntono sAra eTalo ja che ke Ano paNa nArA thato nathI. koI paNa nItibodha yA nItizikSAnA astitva viro game teTalI zaMkA kema na hoya, paNa eTaluM to sunizcita che ke karmano siddhAnta sauthI vadhAre sthAnomAM svIkAravAmAM Avyo che, tenAthI lAkho mAnavIonAM kaSTo ochAM thayAM che ane e ja siddhAntanA kAraNe mAnavIne vartamAna saMkTa sahana karavAnI zakti pedA karavAnuM tathA bhaviSyanuM jIvana sudhAravAnuM uttejana maLatuM rahyuM che. karmavAdanA samutthAnano kALa ane tenuM sAya karmavAdanA viro be prazno UThe che - (1) karmavAdano AvirbhAva kyAre thayo ? (2) ane zA mATe thayo ? pahelA praznano uttara be daSTie daI zakAya - (1) paraMparA ane (2) aitihAsika daSTi. (1) paraMparA anusAra kahevAmAM Ave che ke jainadharma ane karmavAdano paraspara saMbaMdha sUrya ane tenAM kiraNo vaccenA saMbaMdha jevo che. koIka samaye, koIka deza viroSamAM jainadharmano abhAva bhale dekhAya paraMtu teno abhAva badhI jagAe eka sAthe kadI nathI hoto. tethI siddha che ke karmavAda paNa pravAharUpe jainadharmanI sAthe sAthe anAdi che arthAt te abhUtapUrva nathI. (2) paraMtu jainetara jijJAsu ane itihAsapremI jaina ukta paraMparAne AnAkAnI karyAM vinA mAnavA taiyAra nathI. sAthe sAthe ja teo aitihAsika pramANanA AdhAre ApavAmAM AvelA uttarane mAnI levAmAM jarA paNa acakatA nathI. e vAta nirvivAda siddha che ke Aja je jainadharma zvetAmbara yA digambara zAkhArUpe vidhamAna che, Aja jeTaluM jaina tattvajJAna che ane je viziSTa paraMparA che te badhuM bhagavAna mahAvIranA vicAranuM citra che. samayanA prabhAve mULa vastumAM kaMIke ne kaMIka parivartana thatuM rahe che, tema chatAM dhAraNIla Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranthaparizIlana 5 ane rakSaNazIla jaina samAja mATe eTaluM niHsaMkoca kahI zakAya ke teNe tattvajJAnanA kSetramAM bhagavAna mahAvIre upadezelAM tattvothI adhika gaveSaNA karI nathI kAraNa ke tema karavuM saMbhava ja na hatuM. paristhiti badalAI javAthI bhale ne zAstrIya bhASA ane pratipAdana zailI mULa pravartakanI bhASA ane zailIthI kaMIka badalAI gayAM hoya, paraMtu eTaluM sunizcita che ke mULa tattvomAM ane tattvavyavasthAmAM jarA paNa antara paDyuM nathI. tethI jaina zAstranA nayavAda, nikSepavAda, syAdvAda Adi anya vAdonI jema karmavAdano AvirbhAva paNa bhagavAna mahAvIrathI thayo che ema mAnavAmAM koI prakArano vAMdho uThAvI zakAto nathI. vartamAna jaina Agama kyAre ane koNe racyAM e prazna aitihAsikonI dRSTie bhale ne vivAdAspada hoya, paraMtu temane paNa eTaluM to avazya mAnya che ke vartamAna jaina AgamanA badhA viziSTa ane mukhya vAda bhagavAna mahAvIranA vicAranI vibhUti che. karmavAda jainono asAdhAraNa ane mukhya vAda che eTale bhagavAna mahAvIrathI teno AvirbhAva thayo hovAnI bAbatamAM koI jAtanI zaMkA karI zakAtI nathI. bhagavAna mahAvIrane nirvANa pAmyAne 2448 varSa vItI gayA.' tethI vartamAna karmavAda aMge e kahevuM ke tene utpanna thaye aDhI hajAra varSa thayA sarvathA prAmANika che. bhagavAna mahAvIranA zAsananI sAthe karmavAdano evo saMbaMdha che ke jo tenAthI tene alaga karI devAmAM Ave to te zAsanamAM zAsanatva (vizeSatva) ja na rahe - A vAtane jainadharmanu sUkSma avalokna karanAra badhA aitihAsiko sArI rIte jANe che ane mAne che. ahIM koI kahI razake ke 'bhagavAna mahAvIra samAna, temanA pahelAM, bhagavAna pArzvanAtha, neminAtha Adi thaI gayA che. teo paNa jaina dharmanA svatantra pravartaka hatA ane badhA aitihAsiko temane jaina dharmanA dhuraMdhara nAyako tarIke svIkAre paNa che, to pachI karmavAdanA AvirbhAvanA samayane tame jaNAvelA samayathI vadhu pAchaLa laI javAmAM zuM vAMdho che ? paraMtu AnA uttaramAM amAruM kahevuM che ke karmavAdanA utthAnanA samaya aMge je kaMI kahevAmAM Ave te evuM hoya ke jene mAnavAmAM koIne paNa koI jAtanI AnAkAnI na hoya. e vAta bhUlavI na joIe ke bhagavAna neminAtha tathA pArzvanAtha Adi jainadharmanA mukhya pravartako thayA ane temaNe jainazAsanane pravartita paNa karyuM, paraMtu vartamAna jaina Agamo, jemanA upara Aja jainazAsana avalaMbita che te, temanA upadezanI saMpatti nathI. tethI karmavAdanA samutthAnano je samaya ame upara Apyo che tene arAMnIya samajavo joIe. bIjo prazna e che ke karmavAdano AvirbhAva kyA prayojanathI thayo ? A praznanA uttaramAM nIce jaNAvelAM traNa prayojano mukhyapaNe darzAvI zakAya - (1) vaidika dharmanI IzvarasaMbaMdhI mAnyatAmAM jeTalo aMza bhrAnta hato tene 62 karavo. (2) bauddha dharmanA ekAnta kSaNikavAdane ayukta darzAvavo. (3) AtmAne jaDa tattvothI bhinna svatantra tattvarUpe sthApita karavo. AnA vizeSa khulAsA mATe e jANavuM joIe ke AryAvartamAM bhagavAna mahAvIranA samayamAM kyA kyA dharmo hatA ane temanAM mantavyo kyAM hatAM ? 1. A lekha I.sa. 1919mAM lakhAyo che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranthaparizIlana [1] itihAsa darzAve che ke te vakhate bhAratavarSamAM jaina uparAMta vaidika ane bauddha be ja dharma mukhya hatA, paraMtu bannenA siddhAnta mukhya mukhya viSayomAM taddana bhinna hatA. mULa vedomAM, upaniSadomAM, smRtiomAM ane vedAnuyAyI keTalAMka darzanomAM IzvaraviSayaka evI kalpanA hatI ke jenAthI sarvasAdhAraNa janone vizvAsa thaI gayo hato ke jagatano sarjaka Izvara ja che, te ja sArAM ke bUrAM karmonAM phaLa jIvo pAse bhogavAve che, karma jaDa hovAthI IzvaranI preraNA vinA potAnuM phaLa jIva pAse bhogavAvI zakatuM nathI, game teTalI ucca koTino jIva kema na hoya paraMtu te potAno vikAsa karIne Izvara banI zakato nathI, chevaTe jIva jIva ja che, te Izvara nathI ane IzvaranA anugraha vinA saMsArathI mukta paNa thaI zakato nathI, ityAdi. F A jAtanA vizvAsamAM bhagavAna mahAvIrane traNa bhUlo jaNAI - (ka) kRtakRtya Izvare prayojana vinA sRSTimAM hastakSepa karavo. (kha) AtmasvAtantyanuM dabAI javuM. (ga) karmanI zaktinuM ajJAna. A bhUlone dUra karavA mATe ane yathArtha vastusthitine darzAvavA mATe bhagavAna mahAvIre ghaNI zAnti ane gaMbhIratApUrvaka karmavAdano upadeza Apyo. [2] jo ke te samaye bauddha dharma paNa pracalita hato, paraMtu te dharmamAM paNa IzvarartRtvano niSedha hato. buddhano uddezya hiMsAne aTakAvIne samabhAva phelAvavAno hato. temanI tattvapratipAdananI saraNI paNa te uddezyane anurUpa ja hatI. buddha bhagavAna pote karmane ane tenA vipAkane mAnatA hatA. paraMtu temanA siddhAntamAM kSaNivAdane sthAna hatuM. tethI 2. sUryAvandramasau thAtA yathA pUrvamapayat / vivaM ca pRthivI vAntarikSamatho svaH...... II vela, 10.19.3. 3. yato vA mAni mUtAni gAyatte, yena nAtAni nIvanti, yaprayantyamimAMvinti taTvinijJAptastra, tat broti / taittirIya, 3.1. 4. AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / 5. apratavarSamavijJeyaM prabhukramitra sarvataH 11.50 tatassvayaMbhUrbhagavAnavyakto vyaJjayannidam / mahAbhUtAdivRttaujAH prAdurAsIt tamonudaH / / 1.61 so'midhyAya zarIrAt svAt sisRkSurvividhAH prajAH / apa tra sasargI tAlu InamavAtRnat 111.8|| tadaNDamabhavaddhaimaM sahasrAMzusamaprabham / tasminnane svayaM brahmA sarvato pitAmahaH ||1.9|| manusmRti kammanA vattatI loko kammanA vattatI pajA / mmanibaMdhanA sattA rathassALIva yAyato / / suttanipAta, vAseThasutta, 61. 6. yaM zamma sliAmi tyAnuM vA pApa vA tamsa vaiyAvA vislAmi ! aMguttaranikAya. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranthaparizIlana bhagavAna mahAvIranA karmavAdanuM eka e paNa gUDha sAdhya hatuM ke "jo AtmAne kSaNika mAtra mAnavAmAM Ave to karmavipAka koI paNa rIte ghaTI zake nahi. svakRta karmano bhoga ane parakRta karmanA bhogano abhAva to ja ghaTI zake jo AtmAne na to ekAnta nitya mAnavAmAM Ave ke na to ekAnta kSaNika.'* [3] AjakAlanI jema te samaye paNa bhUtAtmavAdI mojUda hatA. teo bhautika deha nArA pAmyA pachI kRtakarmabhogI punarjanmavAna koI sthAyI tattvane mAnatA na hatA. temanI A diSTa bhagavAna mahAvIrane bahu ja saMkucita jaNAI. tethI te dRSTinuM nirAkaraNa mahAvIre karmavAda dvArA karyuM. karmazAstrano paricaya jo ke vaidika sAhitya tathA bauddha sAhityamAM karma viro vicAra che, paraMtu te eTalo alpa che ke teno koI khAsa grantha te sAhityamAM dekhAto nathI. tenAthI UlaTuM, jainadarzanamAM karmaviSayaka vicAra sUkSma, vyavasthita ane ativistRta che. tethI te vicAronuM pratipAdaka zAstra, jene 'karmazAstra' yA 'karmaviSayaka sAhitya' kahevAmAM Ave che, teNe jaina sAhityanA bahu moTA bhAgane rokyo che. karmazAstrane jaina sAhityanuM hRdaya kahevuM joIe. ema to anya viSayanA granthomAM paNa karmanI ochIvattI carcA maLe che paraMtu tenA svatantra grantho paNa aneka che. bhagavAna mahAvIre karmavAdano upadeza dIdho. tenI paraMparA Aja sudhI cAlatI AvI che, paraMtu saMpradAyabheda, saMklanA ane bhASAnI dRSTie temAM kaMIka parivartana avazya thaI gayuM che. (1) saMpradAyabheda - bhagavAna mahAvIranuM zAsana zvetAmbara ane digambara e be zAkhAomAM vaheMcAI gayuM. te samaye rmazAstra paNa vibhAjita jevuM banI gayuM. saMpradAyabhedanAM mULa evA vajralepa bheda para nakhAyAM che ke jenA kAraNe potAnA pitAmaha bhagavAna mahAvIre upadezelA karmatattva upara sAthe maLI vicAravAno puNya avasara banne saMpradAyanA vidvAnone kyAreya prApta thayo nahi. enuM pariNAma e AvyuM ke mULa viSayamAM koI matabheda na hovA chatAM paNa keTalAka pAribhASika zabdomAM, temanI vyAkhyAomAM ane kyAMka kyAMka tAtparyamAM ochovatto bheda thaI gayo jenAM keTalAMka dRSTAnto vAcaka pariziSTamAM joI zo - juo prathama karmagranthanuM pariziSTa. (2) saMkalanA - bhagavAna mahAvIranA samayathI Aja sudhImAM karmazAstranI je uttarottara saMkalanA thatI AvI che tenA sthUla dRSTie traNa vibhAga darzAvI zakAya H (ka) pUrvAtmaka karmazAstra - A bhAga sauthI moTo ane sauthI pahelo che kema ke tenuM astitva tyAM sudhI mAnavAmAM Ave che jyAM sudhI pUrvavidyA vicchinna thaI na hatI. bhagavAna mahAvIra pachI lagabhaga 900 ke 1000 varSa sudhI kramikahrAsarUpe pUrvavidyA vidyamAna rahI hatI. cauka pUrvomAMthI AThamuM pUrva, jenuM nAma 'karmapravAda' che te to mukhyapaNe karmaviSayaka ja hatuM, paraMtu tenA sivAya bIjuM pUrva, jenuM nAma 'agrAyaNIya' che temAM paNa karmatattvano vicAra to eka 'karmaprAbhUta' nAmano bhAga hato. Aje zvetAmbara yA digambara sAhityamAM pUrvAtmaka karmazAstrano mULa aMza vidyamAna nathI. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranthaparizIlana (kha) pUrvamAMthI uddhRta arthAt AkarUpa karmazAstra - A vibhAga pahelA vibhAgathI bahu nAno hovA chatAM vartamAna abhyAsIo mATe te eTalo moTo che ke tene Akara karmazAstrano vibhAga kahevo paDe che. A bhAga sAkSAt pUrvamAMthI uddhRta che evo ullekha zvetAmbara ane digambara banne saMpradAyonA granthomAM maLe che. pUrvamAMthI uddhRta karavAmAM Avela karmazAstrano aMza banne saMpradAyomAM Aja paNa vidyamAna che. uddhAranA samaye saMpradAyabheda rUDha thaI javAnA kAraNe uddhRta aMza banne saMpradAyomAM kaMIka bhinna-bhinna nAmathI prasiddha che. zvetAmbara saMpraThAyamAM (1) karmaprakRti, (2) rAtaka, (3) paMcasaMgraha ane (4) saptatikA e cAra grantho ane digambara saMpradAyamAM (1) mahAkarmaprakRtiprAmRta tathA (2) kaSAyAbhUta e be grantho pUrvodhRta manAya che. (ga) prAraNika karmazAstra - A vibhAga trIjI saMklanAnuM phaLa che. temAM karmaviSayaka nAnomoTA prakaraNagrantho samAviSTa che. A prakaraNagranthonuM adhyayana-adhyApana Aja viroSapaNe pracalita che. A prakaraNonuM adhyayana karyA pachI medhAvI abhyAsI 'Akara grantho'nuM adhyayana kare che. 'Agrantho'mAM praveza karavA mATe pahelAM prAkaraNika vibhAganuM avalokana karavuM jarUrI che. A prAkaraNika karmazAstrano vibhAga viSanI AThamInavamI zatAbdIthI laIne soLamI-sattaramI zatAbdI sudhInA gALAmAM nirmita ane pallavita thayo che. (3) bhASA - bhASAdaSTie karmazAstrane traNa hissAmAM vibhAjita karI zakAya - (ka) prAkRta bhASAmAM racita, (kha) saMskRta bhASAmAM racita ane (ga) pracalita prAdezika bhASAomAM racita. (7) prAkRta - pUrvAtmaka ane pUrvodhRta karmazAstra prAkRta bhASAmAM racAyAM che. prANika karmazAstrano bahu moTo bhAga prAkRta bhASAmAM ja racAyelo maLe che. mULa grantho sivAya temanA uparanI TIkA-TippaNIo paNa prAkRta bhASAmAM che. (kha) saMskRta- prAcIna samayamAM je karmazAstra racAyAM che te badhAM prAkRtamAM ja che, paraMtu pachIthI saMskRta bhASAmAM paNa karmazAstranI racanA thavA lAgI. moTe bhAge saMskRta bhASAmAM karmazAstra para TIkA-TippaNa vagere ja lakhavAmAM AvyAM che, paraMtu keTalAMka prAkaraNika karmazAstra banne saMpradAyomAM evAM paNa che je saMskRta bhASAmAM racavAmAM AvyAM che. (ga) pragalita prAdezika bhASAo - A bhASAomAM mukhyapaNe karNATakI, gujarAtI ane rAjasthAnI-hindI A traNa bhASAono samAveza thAya che. A bhASAomAM maulika grantha nAma mAtranA che. A bhASAono upayoga mukhyapaNe mULa ane TIkAno anuvAda karavAmAM ja karavAmAM Avyo che. khAsa karIne A prAdezika bhASAomAM te ja TIkATippaNa-anuvAda Adi che je prAraNika karmazAstravibhAga para lakhAyAM che. karNATakI ane hindI bhASAno Azraya digambara sAhitye lIdho che, jyAre gujarAtI bhASAno Azraya zvetAmbara sAhitye lIdho che. AgaLa ame 'zvetAmbarIya karmaviSayaka grantha' ane 'digambarIya karmaviSayaka grantha zIrSavALAM be koSTako ApyAM che, jemanAmAM te badhA karmaviSayaka granthonuM saMkSipta vivaraNa che je zvetAmbarIya ane digambarIya sAhityamAM Aje vidyamAna che yA jemanA hovAnI jANa thaI che. juo prathama karmagrantha. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamarmagranyaparizIlana karmazAstramAM zArIra, bhASA, Indriya Adi para vicAra zarIra je tattavothI bane che te tattvo, zarIranA sUkSma sthUla Adi prakAra, zarIranI racanA, teno vRddhima, hUAsakrama Adi aMzone laIne zarIrano vicAra zarIrazAstramAM karavAmAM Ave che. tenA kAraNe zarIrazAstranuM vAstavika gaurava che. te gaurava karmazAstrane paNa maLeluM che kema ke temAM paNa prasaMgavaza evI aneka vAtonuM varNana karavAmAM AvyuM che je vAto zarIrazAstra sAthe saMbaMdha dharAve che. zarIra aMgenI A vAto purAtana paddhatie kahevAmAM AvI che e sAcuM, paraMtu tethI temanuM mahattva ochuM nathI kema ke badhAM varNano sadA navAM nathI rahetAM. Aja je viSaya navo jaNAya che te ja thoDA divaso pachI purANo thaI jAya che. vastutaH kALa vItavAthI kazAmAM purANApaNuM nathI AvatuM. purANApaNuM to Ave che teno vicAra na karavAthIsAmayika paddhatie vicAra karatAM purAtana zodhomAM paNa navInatA jevuM AvI jAya che. tethI atipurAtana karmazAstramAM paNa zarIranI racanA, teno prakAra, tenI majabUtAI ane tenAM kAraNabhUta tattvo para je kaMI ochovatto vicAra maLe che te te zAstranI yathArtha mahattAnuM cihna che. A ja rIte karmazAstramAM bhASA aMge tathA indriyo aMge paNa manoraMjaka ane vicAraNIya carcA maLe che. bhASA kyAM tattvothI bane che ? tene banavA mATe keTalo samaya lAge che ? tenI racanA mATe potAnI vIryazaktino prayoga AtmA kevI rIte ane kyA sAdhana dvArA kare che ? bhASAnI satyatA-asatyatAno AdhAra kyo che ? kyA kyA prANI bhASA bolI zake che ? kaI kaI jAtinA prANImAM kyA kyA prakAranI bhASA bolavAnI zakti che ? ityAdi aneka prazna bhASA sAthe saMbaMdha dharAve che. temano mahattvapUrNa ane gaMbhIra vicAra karmazAstramAM vizada rIte karAyelo maLe che. tevI ja rIte indriyo keTalI che ? kevI che? temanA kevA kvA bheda che tathA temanI kevI kevI zaktio che ? kyA kyA prANIne keTalI keTalI indriyo prApta che? bAhya ane Abhyantarika indriyono paraspara zuM saMbaMdha che ? Indriyono kevo kevo AkAra che? ityAdi aneka jAtanA Indriyo sAthe saMbaMdha dharAvatA vicAra karmazAstramAM maLe che. e sAcuM che ke A badhA vicAra karmazAstramAM saMkalanAbaddha nathI maLatA, paraMtu dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke te zAstrano mukhya pratipAdya aMza to koI bIjo ja che. te aMzanA varNanamAM zArIra, bhASA, indriya AdinA vicAra to prasaMgavaza karavA paDe che. tethI jevI joIe tevI saMkalanA na paNa hoya, tema chatAM tenA kAraNe karmazAstranI koI truTi siddha thatI nathI, UlaTuM tene to aneka zAstronA viSayonI carcA karavAnuM gaurava prApta che. karmazAstra adhyAtmazAstra che adhyAtmazAstrano uddezya AtmA sAthe saMbaMdha dharAvatA viSayo para vicAra karavAno che. tethI tene AtmAnA pAramArthika svarUpanuM nirUpaNa karatAM pahelAM tenA vyAvahArika svarUpanuM paNa kathana karavuM paDe che. evuM na karavAthI e prazna sahaja ja UThe che ke manuSya, pazupakSI, sukhI-duHkhI Adi AtmAnI dekhAtI avasthAonuM svarUpa barAbara jANyA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 paMcakarmagranyaparizIlana vinA tenI pAranuM svarUpa jANavAnI yogyatA yA daSTi koIne kevI rIte prApta thaI zake? tenA sivAya e prazna paNa thAya che ke dekhAtI vartamAna avasthAo ja AtmAno svabhAva zA mATe nathI ? tethI adhyAtmazAstra mATe e Avazyaka che ke te pahelAM AtmAnA dekhAtA svarUpanI upapatti dekhADIne pachI AgaLa vadhe. A ja kAma karmazAstra kyuM che. dekhAtI badhI avasthAone karmajanya darzAvIne te avasthAothI AtmAnA svabhAvanI judAInI te sUcanA kare che. A daSTie karmazAstra adhyAtmazAstrano ja eka aMza che. jo adhyAtmazAstrano uddezya AtmAnA zuddha svarUpanuM varNana karavAno ja mAnavAmAM Ave to paNa karmazAstrane adhyAtmazAstranuM prathama sopAna mAnavuM ja paDe che. tenuM kAraNa e che ke jyAM sudhI anubhavamAM AvanArI vartamAna avasthAo sAthe AtmAnA saMbaMdhano kharo khulAso na thAya tyAM sudhI daSTi AgaLa kevI rIte vadhI zake? jyAre e samajAI jAya che ke uparanAM badhAM rUpa mAyika yA vaibhavika che tyAre enI meLe ApoApa ja jijJAsA thAya che ke AtmAnuM sAcuM svarUpa zuM che ? te samaye AtmAnA kevaLa zuddha svarUpanuM pratipAdana sArthaka bane che. paramAtmAnI sAthe AtmAno saMbaMdha dekhADavo e paNa adhyAtmazAstrano viSaya che. A saMbaMdhamAM upaniSadomAM yA gItAmAM jevA vicAra maLe che tevA ja karmazAstramAM paNa che. karmazAstra kahe che ke AtmA e ja paramAtmA che - jIva ja Izvara che. AtmAnuM paramAtmAmAM maLI javuM eno artha e che ke AtmAnuM potAnA karmAvRta paramAtmabhAvane vyakta karIne paramAtmarUpa banI javuM. jIva paramAtmAno aMza che ema kahevAno artha karmazAstranI daSTie e che ke jIvamAM jeTalI jJAnakalA vyakta che te paripUrNa kintu avyakta (AvRta) cetanAcandrikAno eka aMrA mAtra che. karmanuM AvaraNa dUra thaI jatAM cetanA paripUrNa rUpamAM pragaTa thAya che. tene IzvarabhAva yA IzvaratvanI prApti samajavI joIe. dhana, zarIra Adi bAhya vibhUtiomAM Atmabuddhi rAkhavI arthAt jaDamAM ahatvabuddhi rAkhavI e bAhya daSTi che. A abhedabhramane bahirAtmabhAva siddha karIne tene choDavAno upadeza karmazAstra de che. jemanA saMskAra kevaLa bahirAtmabhAvamaya banI gayA hoya temane karmAstrano upaderA bhale ne ruci na hoya paraMtu tethI karmazAstranA upadezanI saccAImAM jarA paNa antara 5DI rAtuM nathI. zarIra ane AtmAnA abhedanA bhramane dUra karAvIne temanA bhedajJAnane (vivekakhyAtine) karmazAstra pragaTAve che. A samayathI antardaSTi khUlI jAya che. antardaSTi dvArA potAnAmAM vartamAna paramAtmabhAvane jovAmAM Ave che. paramAtmabhAvane dekhIne tene pUrNapaNe anubhavamAM lAvavo e ja jIvanuM ziva (brahma) thavuM che. A brahmabhAvane vyakta karAvavAnuM kAma kaMIka AgavI nirALI rIte ja karmazAstra potAnA mAthe laI rAkhyuM che, kema ke te abhedabhramathI bhedajJAnanI tarapha jhukAvIne pachI svAbhAvika abhedadhyAnanI ucca bhUmikAnI tarapha AtmAne khece che. basa tenuM kartavyakSetra ATaluM ja che. sAthe sAthe ja yogazAstranA mukhya pratipAdya aMzanuM varNana paNa temAM maLI jAya che. tethI e spaSTa che ke karmazAstra aneka prakAranA AdhyAtmika zAstrIya vicAronI khANa che. te ja tenuM mahattva che. ghaNA lokene prakRtionI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranyaparizIlana 11 gaNatarI, saMkhyAnI bahulatA AdinA kAraNe karmazAstra para ruci nathI hotI, paraMtu temAM karmazAstrano zuM doSa? gaNita, padArthavijJAna Adi gUDha ane rasapUrNa viSayo para cUladarzI lokonI daSTi jAmatI nathI ane temane rasa paDato nathI, emAM te viSayono zuM doSa? doSa che samajanAranI buddhino. koI paNa viSayanA abhyAsIne te viSayamAM rasa tyAre ja paDe che jyAre te te viSayamAM tala sudhI Utare, te viSayanA talane sparze. viSaSNaveza karmazAstra jANavAnI icchA rAkhanArAo mATe e Avazyaka che ke teo 'karma" zabdano artha, bhinna bhinna zAstromAM prayukta tenA paryAya zabdo, karmanuM svarUpa, Adi nimna viSayothI paricita thaI jAya tathA Atmatattva svataMtra che te paNa jANI le. (1) karma' zabdanA artho 'karma' zabda lovyavahAra ane zAstra bannemAM prasiddha che. tenA aneka artho thAya che. sAmAnya loko potAnA vyavahAramAM kAma, dhaMdho, vyavasAyanA arthamAM 'karma' zabdano prayoga kare che. zAstramAM tenI eka gati nathI. khAvuM, pIvuM, cAlavuM, kaMpavuM Adi koI paNa jAtanA halanacalana mATe - bhale pachI te jIvanuM hoya ke jaDanuM hoya - 'karma' rAbdano prayoga karavAmAM Ave che. karmakAMDI mImAMsaka yajJa, yAga Adi kviAkalApanA arthamAM, smArta vidvAna brAhmaNa Adi cAra varNonAM tathA brahmacarya Adi cAra AzramonAM niyatakarmanA arthamAM, paurANiko vrata-niyama Adi dhArmika kriyAonA arthamAM, vaiyAkaraNo kartA jene potAnI kriyA dvArA prApta karavA Icchato hoya te vastunA arthamAM arthAt jenA upara kartAnA vyApAranuM phaLa paDatuM hoya te vastunA arthamAM, neyAyiko ulleSaNa Adi pAMca sAMketika karmonA arthamAM 'karma rAbdano vyavahAra kare che. paraMtu jene rAstramAM 'karma' zabdathI be artha samajavAmAM Ave che. pahelo artha che rAgadveSAtmaka pariNAma jene kaSAya (bhAvarma) kahevAmAM Ave che. ane bIjo artha che kAzmaNa jAtinA pugalavizeSa je kaSAyanA nimittathI AtmAnI sAthe coTelA hoya che ane dravyakarma kahevAya che. (2) karmazabdanA keTalAka paryAya jene darzanamAM je artha mATe 'karma' zabdano prayoga thAya che te artha mATe athavA tenI sAthe kaMIka maLatA AvatA artha mATe jenetara darzanomAM A zabdo maLe che - mAyA, avighA, prakRti, apUrva, vAsanA, ArAya, dharmAdharma, adaSTa, saMskAra, deva, bhAgya Adi. mAyA, avighA, prakRti A traNa zabda vedAnta darzanamAM maLe che. temano mULa artha lagabhaga te ja che jene jene darzanamAM bhAvakarma kahe che. "apUrva' zabda mImAMsA darzanamAM maLe che. "vAsanA' zabda boddha darzanamAM prasiddha che, paraMtu yogadarzanamAM paNa teno prayoga karavAmAM Avyo che. "ArAya' zabda khAsa karIne yoga tathA sAMkhya daranamAM maLe che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 paMcakarmagranyaparizIlana dharmAdharma, adaSTa ane saMskAra A zabdono prayoga bIjAM darzanomAM paNa maLe che, paraMtu, khAsa karIne nyAya tathA vaizeSika darzanamAM temano prayoga thayelo che. deva, bhAgya, puNyapApa Adi keTalAya zabdo evA che je badhAM darzana mATe sAdhAraNa che. jeTalAM darzana AtmavAdI che ane punarjanmane mAne che temane punarjanmanI siddhi yA upapatti mATe karma mAnavuM ja paDe che. bhale ne te darzanonI bhinna bhinna prakriyAonA kAraNe yA cetananA svarUpa aMgeno matabheda hovAnA kAraNe karmanuM svarUpa ochuMvattuM juduM jaNAya, paraMtu emAM koI saMdeha nathI ke badhA AtmavAdIoe mAyA Adi uparyukta koI ne koI nAmathI karmane aMgIkAra karyuM ja che. (3) karmanuM svarUpa mithyAtva, kyAya Adi kAraNothI jIva dvArA je karAya che te ja karma' kahevAya che. karmanuM A lakSaNa uparyukta bhAvakarma ane dravyakarma bannemAM ghaTe che, kema ke bhAvakarma AtmAno yA jIvano vaibhAvika pariNAma che, tethI teno upAdAnarUpa kartA jIva ja che ane dravyakarma je kArmaNajAtinA sUkSma yugalono vikAra che teno paNa kartA nimittarUpe jIva ja che. bhAvakarmanI utpattimAM dravyakarma nimitta che ane dravyakarmanI utpattimAM bhAvakarma nimitta che. A rIte te banneno paraspara bIjAMkuranI jema kAryakAraNabhAva saMbaMdha che. (4) puNya-pApanI kasoTI sAmAnya jana kahe che ke dAna, pUjana, sevA Adi kriyAo karavAthI zubha karmano (puNyano) baMdha thAya che ane koIne duHkha devuM, bIjAnI icchAviruddha kAma karavuM AdithI azubha karmano (pApano) baMdha thAya che.' paraMtu puNya-pApano nirNaya karavAnI mukhya kasoTI A nathI, kema ke koIne duHkha pahoMcADato manuSya paNa puNya upArjana karI zake che. tevI ja rIte dAna-pUjana Adi karanAro paNa puNya upArjana na karIne koI koI vAra pApa bAMdhI le che. eka paropakArI cikitsaka jyAre koI para rAstrakriyA kare che tyAre pelA daradIne pIDA avazya thAya che, hitaiSI mAtApitA aNasamaju bALakane jyAre tenI IcchAviruddha bhaNAvavA mATe prayatna kare che tyAre te bALakane duHkha thAya che, paraMtu eTalAthI ja na to te cikitsaka anucita kAma karanAro manAya che ke na to hitaiSI mAtApitAne doSI samajavAmAM Ave che. ethI UlaTuM jyAre koI bhoLA lokone ThagavAnA IrAde ke koI tuccha AzayathI dAna-pUjana Adi kriyAo kare che tyAre te puNyanA badale pApa bAMdhe che. tethI puNyabaMdha yA pApabaMdhanI kharI kasoTI kevaLa upara jaNAvelI kriyAo nathI paraMtu tenI yathArtha kasoTI kartAno ArAya ja che. sArA AzayathI je kAma karavAmAM Ave che te puNyanuM nimitta bane che ane bUrA ArAyathI je kAma karavAmAM Ave che te pApanuM nimitta bane che. puNya-pApanI A kasoTI badhAne ekasarakhI mAnya che, kema ke A siddhAnta sarvane svIkArya che ke - yAdRzI bhAvanA yasya siddhirbhavati tAdRzI / ' Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranyaparizIlana (5) sAcI nirlepatA sAmAnya loko e samajI le che ke amuka kAma na karavAthI potAne puNya-pApano lepa nahi lAge. tethI teo te kAma karavAnuM choDI de che, paraMtu bahudhA temanI mAnasika kriyA chUTatI nathI. tethI teo icchA chatAM paNa puNya-pApanA lepathI potAne bacAvI rAtA nathI. tethI vicAravuM joIe ke sAcI nirlepatA zuM che ? lepa (bandha) mAnasika kSobhane arthAt kaSAyane kahevAmAM Ave che. jo kyAya na hoya to upara jaNAvelI koI paNa kriyA AtmAne baMdhanamAM rAkhavA mATe samartha nathI. tethI UlaTuM, jo kaSAyano vega aMdara vartamAna che to uparathI hajAra prayatno karavAmAM Ave to paNa koI potAne baMdhanamAMthI choDAvI zakato nathI. klAyarahita vItarAga badhI jagAe jalamAM kamalanI jema nirlepa rahe che, paraMtu kaSAyavALo AtmA yogano svAMga racIne paNa talabhAra zuddhi karI zakato nathI. tethI kahevAya che ke Asakti choDIne je kAma karavAmAM Ave che te bandhaka banatuM nathI. kahevAno Azaya e che ke sAcI nirlepatA mAnasika kSobhanA tyAgamAM che. A ja zikSA yA bodha karmazAstramAMthI maLe che ane A vAta anyatra paNa kahevAmAM AvI che mana eva manuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH / bandhAya viSayA''saMgi mokSe nirviSayaM smRtam / / - macupaniSadda (6) karmanuM anAThitva vicArazIla manuSyanA manamAM prazna UThe che ke karma sAdi che ke anAdi ? tenA uttaramAM jenadarzananuM kahevuM che ke karma karmavyaktinI apekSAe sAdi che ane karmapravAhanI apekSAe anAdi che. e to sauno anubhava che ke prANI sUtA-jAgatA, UThatA-besatA, haratA-pharatA koI ne koI jAtanI halanacalana kriyA kare ja che. halanacalananuM hovuM ja karmabaMdhanuM mULa che. tethI e siddha che ke karma vyaktizaH sAdi ja che. paraMtu karmano pravAha kyAre zarU thayo? ene koI darzAvI zakatuM nathI. bhaviSyanI jema bhUtakALano vistAra ananta che. anantanuM varNana anAdi yA ananta zabda sivAya bIjI koI rIte karavuM asaMbhava che. tethI karmanA pravAhane anAdi kahyA vinA bIjI koI gati ja nathI. keTalAka loko anAditvanI aspaSTa vyAkhyAnI ulajhanathI gabharAIne karmapravAhane sAdi darzAvavA lAge che, paraMtu teo potAnI buddhinI asthiratAthI kalpita doSanI AzaMkA karIne tene dUra karavAnA prayatnamAM eka moTA doSano svIkAra karI le che. te e ke karmapravAha jo AdimAna hoya to pahelAM jIva atyanta zuddha-buddha ja hovo joIe, to pachI tenuM lita thaI javAnuM kAraNa zuM? ane jo sarvathA zuddha-buddha jIva paNa lipta thaI jato hoya to mukta thayelA jIva paNa karmalita thaze, evI sthitimAM muktine sukha saMsAra ja kahevo joIe. karmapravAhanA anAdityane ane saMsAramAM mukta jIvanA punaH pAchA na pharavAne Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana badhAM pratiSThita darano mAne che, jema ke - na vimAliti penatitvati 35ii 355dAMte vAyupaththate 2 36 bahAsUtra, a.2 pA.1. banAvRttiH zabda nivRtti: zAMti 22 brahmasUtra, a.4 pA.4 (1) karmabandhanAM kAraNa jainadarzanamAM mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga A cArane karmabandhanAM kAraNo tarIke darzAvavAmAM Avela che. temano saMkSepa pAchaLanAM be (kaSAya ane yoga) kAraNomAM karAyelo maLe che. adhika saMkSepa karIne kahevuM hoya to kahI zakAya ke kaSAya ja karmabandhanuM kAraNa che. ema to kaSAyanA vikAranA aneka prakAra che paraMtu te badhAnuM saMkSepamAM vargIkaraNa karIne AdhyAtmika vidvAnoe tenA rAga ane dveSa e be ja prakAro mAnyA che. koI paNa mAnasika vikAra hoya to kAM to te rAgarUpa (AsaktirU5) hovAno kAM to te dveSarUpa (tAparU5) hovAno. e paNa anubhavasiddha che ke sAmAnya prANIonI pravRtti, bhale ne uparathI game tevI kema na dekhAya paraMtu te kAM to rAgamUlaka hoya che kAM to zreSamUlaka hoya che. evI pravRtti ja vividha vAsanAonuM kAraNa hoya che. prANI jANI zake ke na jANI rAke, paraMtu tenI vAsanAtmaka sUkSma sRSTinuM kAraNa tenA rAga ane dveSa ja hoya che. karoLiyo potAnI ja pravRtti dvArA pote ja racelA jALAmAM phasAya che. jIva paNa karmanA jALAne potAnI ja besamajathI racI le che. ajJAna, mithyAjJAna Adi jemane karmanAM kAraNa kahevAmAM Ave che te paNa rAga-dveSanA saMbaMdhathI ja karmanAM kAraNa che. rAganI yA dveSanI mAtrA vadhatAM ja jJAna viparItarUpamAM badalAvA lAge che. tethI zabdabheda hovA chatAM paNa karmabandhanA kAraNanI bAbatamAM anya Astika darzanonI sAthe jenA darzanane koI matabheda nathI. naiyAyika tathA vaizeSika darzanamAM mithyAjJAnane, yogadarzanamAM prakRti-puruSanA abhedajJAnane ane vedAnta AdimAM avighAne tathA jenadarzanamAM mithyAtvane karmanuM kAraNa darzAvAyuM che, paraMtu e vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke koIne paNa karmanuM kAraNa kema na kahevAmAM Ave paraMtu jo temAM karmanI bandhartA (rmalepa pedA karavAnI zakti) che to te bandhatA rAga-dveSanA saMbaMdhathI ja che. rAga-dveSanI nyUnatA yA temano abhAva thatAM ja ajJAnapaNuM (mithyAtva) ochuM thAya che yA nAza pAme che. mahAbhAratamAM rAtiparvamAM AvatA varSa vadhyate nantaH' thanamAM paNa 'karma' zabdano abhiprAya rAga-dveSa ja che. (8) karmathI chUTavAnA upAya have e vicAra karavo jarUrI che ke karmapaTalathI AvRta potAnA paramAtmabhAvane jeo pragaTa karavA Icche che temanA mATe kyAM kyAM sAdhanonI apekSA che. jaina zAstramAM parama puruSArtha mokSa pAmavAnAM traNa sAdhano darzAvyAM che - (1) samyagdarzana, (2) samyajJAna ane (3) samyakhyAritra kyAMka kyAMka jJAna ane kriyA bene ja mokSanAM sAdhana kahyAM che. evAM sthaLoe darzanane jJAnasvarUpa arthAt jJAnano Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranyaparizIlana 15 vizeSa samajIne tene juduM nathI gaNatA. paraMtu prazna e thAya che ke vaidika darzanomAM karma, jJAna, yoga ane bhakti A cAreyane mokSanAM sAdhana mAnavAmAM AvyAM che, to pachI jainadarzanamAM traNa ke be ja sAdhana kema kahevAmAM AvyAM che ? AnuM samAdhAna A pramANe che - jena darzanamAM je samyakyAritrane samyakrakriyA kahyuM che temAM karma ane yoga banne mArgono samAveza thaI jAya che, kema ke sammacAritramAM manonigraha, indriyajaya, cittazuddhi, samabhAva ane temanA mATe karavAmAM AvatA upAyono samAveza thAya che. manonigraha, Idrijaya Adi sAtvika yajJa ja karmamArga che ane cittazuddhi tathA tene mATe karavAmAM AvatI pravRtti ja yogamArga che. A rIte karmamArga ane yogamArganuM mizraNa ja sammacAritra che. samyagdarzana ja bhaktimArga che, kema ke bhaktimAM zraddhAno aMza pradhAna che ane samyagdarzana paNa zraddhArUpa ja che. samyajJAna ja jJAnamArga che. A rIte jainadarzanamAM darzAvelAM mokSanAM traNa sAdhana anya darzanoe jaNAvelAM badhAM sAdhanono samuccaya che. (9) AtmA svatanna tatva che. karmanI bAbatamAM upara je kaMI kahevAmAM AvyuM che tenI barAbara saMgati tyAre thaI rAke jyAre AtmAne jaDathI alaga tattva mAnavAmAM Ave. AtmAnuM svataMtra astitva nIce jaNAvelAM sAta pramANothI jANI zakAya che : (ka) svasaMvedanarUpa sAdhaka pramANa, (kha) bAdhaka pramANano abhAva, (ga) niSedhathI niSedhartAnI siddhi, (gha) tarka, (Da) zAstra ane mahAtmAonuM prAmANya, (2) Adhunika vidvAnonI sammati ane (cha) punarjanma. (ka) svasavedanarUpa sAdhaka pramANa - jo ke badhA dehadhArIo ajJAnanA AvaraNathI ochAvattA pramANamAM gherAyelA che ane tethI teo potAnA ja astitva aMge saMdeha kare che tema chatAM je samaye temanI buddhi thoDI paNa sthira thaI jAya che te samaye temane e phuraNA thAya che ke huM chuM." evI phuraNA kyAreya thatI nathI ke huM nathI.' tenAthI UlaTuM evo paNa nizcaya thAya che ke huM nathI e vAta ja nathI.' A ja vAta zrI zaMkarAcArye paNa kahI che - 'sarvo DhAtmitivaM prati, ne nAmaMIti ' brahmasUtra-zAMkarabhASya 1.1.1. A nizcayane ja svasaMvedana (Atmanizcaya) kahe che. (kha) bAdhaka pramANano abhAva - evuM koI pramANa nathI je AtmAnA astitvano bAdha (niSedha) karatuM hoya. AnA upara koIne A zaMkA thAya ke mana ane indriyo dvArA AtmAnuM grahaNa na thavuM e ja tenA astitvano bAdha che. paraMtu A zaMkAnuM samAdhAna sahaja che. koI viSayanuM bAdhaka pramANa tene ja mAnavAmAM Ave che je te viSayane jANavAnI zakti dharAvatuM hoya ane anya saghaLI sAmagrI mojUda hoya tema chatAM paNa te tene grahaNa na karI zake. udAharaNArtha, AMkha mATInA ghaDAne dekhI zake che paraMtu je samaye prakAza, samIpatA Adi sAmagrI mojUda hovA chatAM paNa te mATInA ghaDAne na dekhe te samaye tene te viSayanI bAdhaka samajavI joIe. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana badhI ja indriyo bhautika che. temanI grahaNazakti bahu parimita che. te indriyo bhautika padArthomAMthI paNa sthULa nikaTavartI ane niyata viSayone upara-uparathI jANI zake che. sUkSmadarzaka yatra Adi sAdhanonI te ja dazA che. te sAdhano Aja sudhI bhautika pradezamAM ja kAryakArI siddha thayAM che. tethI temanuM abhautika arthAt amUrta AtmAne na jANI zakavuM ene bAdha na kahI zakAya. mana bhautika hovA chatAM paNa indriyono dAsa banI jAya che - ekanI pAchaLa eka ema aneka viSayomAM vAMdarAonI jema doDatuM rahe che - tyAre tenAmAM rAjasa ane tAmasa vRttio pedA thAya che. sAttvika bhAva pragaTa thaI zakato nathI. A ja vAta gItAmAM (adhyAya bIjo zloka 67) paNa kahevAmAM AvI che indriyANAM hi caratAM yanmano'nuvidhIyate / tadasya harati prajJA vAyu vamivAmbhasi // tethI caMcaLa manamAM AtmAnI phuraNA paNa thatI nathI. e to dekhItI vAta che ke pratibimba grahaNa karavAnI zakti je darpaNamAM vartamAna che te darpaNa paNa jyAre malina thaI jAya che tyAre temAM koI paNa vastunuM pratibimba paDatuM nathI. jhilAtuM nathI. tethI e vAta siddha che ke bAhya viSayo pAchaLa bhaTakanArA asthira manathI AtmAnuM grahaNa na thavuM e AtmAnA astitvano bAdha nathI, paraMtu te to mananI arApti mAtra che. A pramANe vicAra karavAthI e pramANita thAya che ke mana, indriyo, sUkSmadarzaka yatna Adi badhAM sAdhano bhotika hovAthI AtmAno niSedha karavAnI zakti temanAmAM hotI ja nathI. (ga) niSedhathI niSedhakartAnI siddhi - keTalAka loko kahe che ke amane AtmAno nizcaya thato nathI, UlaTuM kyAreka kyAreka to AtmAnA abhAvanI phuraNA thaI Ave che kema ke koIka vakhata manamAM evI kalpanA thavA lAge che ke huM nathI ityAdi. paraMtu te lokoe jANavuM joIe ke temanI A kalpanA ja AtmAnA astitvane siddha kare che, kema ke jo AtmA ja na hoya to AvI kalpanAno prAdurbhAva kevI rIte thAya? je niSedha kare che te pote ja AtmA che. A vAtane zaMkarAcArye potAnA brahmasUtrabhASyamAM paNa kahI che | 'ya jIva hi nirAkartA tava da tasya svarUpam ' 2.3.1.7. (gha) taka - tarka paNa AtmAnA svataMtra astitvanI puSTi kare che. te kahe che ke jagatamAM badhA padArthono virodhI koI ne koI dekhAya che. andhakArano virodhI prakAza, uSNatAnI virodhI zItaLatA, sukhanuM virodhI duHkha. A ja rIte jaDa padArthanuM virodhI paNa koI tattva hovuM joIe. je tattva jaDanuM virodhI che te ja cetana yA AtmA che. 7. A tarka nirmula yA apramANa nathI, UlaTuM A jAtano tarka zuddha buddhinuM cihna che. bhagavAna buddha paNa potAnA pUrvajanmamAM arthAt sumadha nAmanA brAhmaNanA janmamAM Avo ja tarka karyo hato, jema ke 'yathA hi to Tuvasa paTaparvamUta yuvuM nAma , parva ave mati tappaTipakhena vibhavenApi bhavitabbaM yathA ca uNhe sati tassa vUpasamabhUtaM sItaM'pi atthi, evaM rAgAdInaM aggInaM vUpasamena nibbAnenA'pi bhavitabbaM / ' Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 prathamakarmagranthaparizIlana AnI sAme evo tarka karI zakAya ke 'jaDa ane cetana e be svatantra virodhI tattvo mAnavAM ucita nathI, paraMtu koI eka ja prakAranA mULa padArthamAM jaDatva ane cetanatva banne zaktio mAnavI ucita che. je samaye cetanatvazaktino vikAsa thavA lAge che - tenI abhivyakti thAya che te samaye jaDatvazaktino tirobhAva hoya che. badhAM cetanAktivALAM prANIo jaDa padArthanA vikAsanAM ja pariNAmo che. teo jaDathI alaga potAnuM svataMtra astitva dharAvatAM nathI, paraMtu jaDatvarAktino tirobhAva thavAthI jIvadhArIrUpe dekhAvA mAMDe che.' AvuM ja mantavya hegala Adi aneka pazcimIya vidvAnonuM paNa che. paraMtu A pratikUla tarkanuM nivAraNa azakya nathI. e to jovAmAM Ave ja che ke koI vastumAM jyAre eka zaktino prAdurbhAva thAya che tyAre te ja vastumAM bIjI virodhI zaktino tirobhAva thaI jAya che. paraMtu je zakti tirohita thaI jAya che te sadA mATe tirohita thaI jatI nathI paNa koI vakhate anukULa nimitta maLatAM pharI pAcho teno prAdurbhAva thaI jAya che. tevI ja rIte je zakti prAdurbhUta thaI hoya che te paNa saThA mATe prAdurbhUta ja rahetI nathI paraMtu pratikULa nimitta maLatAM ja teno pAcho tirobhAva thaI jAya che. udAharaNArtha, pANInA aNuone lo. teo garamI maLatAM ja varALanA rUpamAM pariNata thaI jAya che, pachI caitya Adi nimitta maLatAM ja pANInA rUpamAM varase che ane adhika rItatA maLatAM dravatvanuM rUpa choDIne baraphanA rUpamAM ghanatvane pAme che. A ja rIte jaDatva-cetanatva banne zaktione koI eka mULa tattvagata mAnavAmAM Ave to vikAsavAda ja TakI zakaro nahi kema ke cetanatvazaktinA vikAsanA kAraNe Aja jemane cetana (prANI) samajavAmAM Ave che teo ja badhAM jaDatvazaktino vikAsa thatAM pAchAM jaDa thaI jaze. je pASANa Adi padArtha Aja jaDarUpamAM dekhAya che teo kyAreka cetana banI jaze ane cetanarUpe dekhAtAM manuSya, pazupakSI Adi prANI kyAreka jaDarUpa paNa banI jaze. tethI eka eka padArthamAM jaDatva ane cetanatva banne virodhI zaktione na mAnatAM jaDa ane cetana be svatantra tattvone ja mAnavAM barAbara che. (7) zAstra ane mahAtmAonuM prAmANya - aneka prAcIna zAstra paNa AtmAnA svatantra astitvanuM pratipAdana kare che. je zAstrakAroe ghaNI zAnti ane gaMbhIratA sAthe AtmAnA viSayamAM zodha karI che temanA zAsragata anubhavane jo ApaNe anubhava karyA vinA ja capaLatAthI ema ja hasI kADhIe to emAM kSudratA konI ? AjakAla paNa aneka mahAtmAo evA jovAmAM Ave che ke jemaNe potAnuM jIvana pavitratApUrvaka AtmAnA vicAramAM ja vitAvyuM che. temanA zuddha anubhavane ApaNe jo ApaNA potAnA bhrAnta anubhavanA baLa upara na mAnIe to emAM nyUnatA ApaNI ja che. prAcIna zAstra ane vartamAna anubhavI mahAtmA niHsvArthabhAvathI AtmAnA astitvane darzAvI rahyA che. (ca) Adhunika vaijJAnikonI sammati - AjakAla loko pratyeka viSayano khulAso karavA mATe bahudhA vaijJAnika vidvAnono vicAra jANavA icche che. e sAcuM che ke aneka pazcimIya bhautikavijJAnavizArado AtmAne mAnatA nathI yA tenA aMge Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 paMcakarmagranyaparizIlana saMdigdha che. paraMtu evA paNa dhuraMdhara vaijJAniko che ke jemaNe potAnI AkhI jiMdagI bhautika saMzodhanamAM vitAvI che, tema chatAM temanI daSTi bhUtothI para evA Atmatattva tarapha paNa gaI che. te vaijJAnikomAMthI sara oNlIvara laoNja ane laoNrDa kelavinanAM nAmo vaijJAnika jagatamAM mazahUra che. A banne vidvAno cetana tatvane jaDa tattvathI juduM mAnavAnA pakSamAM che. temaNe jaDavAdIonI yuktionuM khUba sAvadhAnIthI ane vicArasaraNIthI khaMDana karyuM che. temanuM mantavya che ke cetananA svataMtra astitva vinA jIvadhArIonA dehanI vilakSaNa racanA koI paNa rIte banI zake nahi. teo anya bhautikavAdIonI jema mastiSkane jJAnanuM mULa samajatA nathI, paraMtu tene to jJAnanA AvirbhAvanuM sAdhana mAtra samaje che.* DaoN. jagadIzacandra bojha, jemaNe AkhAya vaijJAnika jagatamAM nAma kADhyuM che temanI zodhathI tyAM sudhIno nizcaya thaI gayo ke vanaspatimAM paNa smaraNazakti vidyamAna che. bojha mahAzaye potAnA AviSkArothI svataMtra Atmatattva mAnavA mATe vaijJAnika jagatane majabUra karI dIdhuM che. (7) punarjanma - nIce aneka prazna evA che ke jemanuM pUruM samAdhAna punarjanma mAnyA vinA thaI zakatuM nathI. garbhanA AraMbhathI laIne janma sudhI bALakane je je kaSTa bhogavavAM paDe che te badhAM te bALaknA karmanuM phaLa che ke tenA mAtApitAnA karmanuM phaLa che ? te kone bALakanA A janmanA karmanuM phaLa kahI zakAya nahi, kema ke teNe garbhAvasthAmAM to sAruMbUruM kaMI paNa kAma karyuM nathI. jo mAtApitAnA karmanuM phaLa che ema kahIe to paNa asaMgata jaNAya che, kema ke mAtApitA sAruM ke bUruM kaMI paNa kare tenuM phaLa kAraNa vinA bALakane zA mATe bhogavavuM paDe ? bALaka je kaMI sukha-duHkha bhogave che te ema ja kAraNa vinA ja bhogave che ema mAnavuM e to ajJAnanI parAkASThA che, kema ke kAraNa vinA koI kAryanuM hovuM asaMbhava che. je kahevAmAM Ave ke mAtApitAnA AhAravihAranI, vicAravyavahAranI ane zArIrikamAnasika avasthAonI asara bALaka upara garbhAvasthAthI ja paDavI zarU thaI jAya che to paNa e prazna to rahe che ja ke bALakane evA mAtApitAno saMyoga kema thayo? ane enuM samAdhAna zuM che ke kyAreka kyAreka bALakanI yogyatA mAtApitAthI taddana judA ja prakAranI hoya che. evAM aneka udAharaNo jovAmAM Ave che ke mAtApitA taddana abhaNa hoya che ane temano putra pUro zikSita banI jAya che. viroSa to zuM? tyAM sudhI jovAmAM Ave che ke koI koI mAtApitAnI ruci je vAta upara bilakula nathI hotI temAM bALaka siddhahasta banI jAya che. tenuM kAraNa kevaLa AsapAsanI paristhiti ja mAnI zakAtI nathI, kemake samAna paristhiti ane barAbara dekhabhALa hovA chatAM paNa aneka vidyArthIomAM vicAra ane vyavahAranI bhinnatA jovAmAM Ave che. jo kahevAmAM Ave ke 8. A banne caitanyavAdIonA vicAranI chAyA saMvata 1961nA jyeSTha mahinAnA tathA 1962nA mArgazIrSa mahinAnA ane 1965nA bhAdrapada mAsanA vasanta' patramAM prakAzita thaI che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 prathamakarmagranyaparizIlana A pariNAma bALakanA adbhuta jJAnataMtuonuM che to tenI sAme zaMkA thAya che ke deha mAtApitAnAM suzoNitathI banelo hoya che, to pachI temanAmAM avidyamAna evAM jJAnataMtuo bALakanA mastiSkamAM kyAMthI AvyAM? kyAreka kyAreka mAtApitAnA jevI ja jJAnazakti bALakmAM dekhAya che e vAta sAcI, paraMtu temAM paNa prazna e thAya che ke Avo suyoga bALane maLyo zA kAraNe ? koI koI jagAe evuM paNa jovAmAM AvyuM che ke mAtApitAnI yogyatA bahu ja utkRSTa hoya che ane temanA hajAra prayatno chatAM paNa temano putra gamAra ja rahe che. e to sau jANe che ke eka sAthe joDiyA tarIke janmelAM be bALako paNa samAna nathI hotAM. mAtApitAnI dekhabhALa paNa barAbara ekasarakhI hovA chatAM paNa eka sAdhAraNa ja rahe che ane bIjuM ghaNuM AgaLa nIkaLI jAya che. ekano piMDa rogathI mukta thato nathI jyAre bIjo moTA moTA kustIbAja sAthe barAbarI kare che. eka dIrghajIvI bane che ane bIjo seMDo prayatna karavA chatAM paNa yamano atithi banI jAya che. enI IcchA saMyata hoya che jyAre bIjAnI asaMyata. je zakti mahAvIramAM, buddhamAM, zaMkarAcAryamAM hatI te temanAM mAtApitAomAM na hatI. hemacandrAcAryanI pratibhAnuM kAraNa temanAM mAtApitA nahi mAnI zakAya. temanA guru paNa temanI pratibhAnuM mukhya kAraNa nathI, kema ke devacandrasUrinA hemacandrAcArya sivAya bIjA paNa ziSyo hatA, to pachI zuM kAraNa che ke bIjA ziSyonAM nAma loko jANatA sudhdhAM nathI jyAre hemacandrAcAryanuM nAma ATaluM badhuM prasiddha che. zrImatI enI bisenTamAM je viziSTa zakti dekhAya che te temanAM mAtApitAmAM na hatI tema ja enI bisenTanI putrImAM paNa nathI. vAru, bIjAM paNa keTalAMka udAharaNone juo - prakAranI zodha karanAra DaoN. yaMga be varSanI umare pustaka bahu sArI rIte vAMcI zakatA hatA. cAra varSanI uMmare temaNe be vAra bAIbala vAMcI lIdhuM hatuM. sAta varSanI umare temaNe gaNitazAstra bhaNavAnuM zarU karyuM hatuM. ane tera varSanI umare temaNe leTina, grIka, hibu, pheMca, iTAliyana Adi bhASAo zIkhI lIdhI hatI. sara viliyama rovana hemilTa evI viziSTa vyakti hatA ke jemaNe traNa varSanI uMmare hibru bhASA zIkhavAno AraMbha ryo ane sAta varSanI umare to te bhASAmAM eTaluM to naipuNya prApta ryuM ke DablinanI TrIniTI kolejanA eka pheloe svIkAravuM paDyuM ke kolejanAM phelonA padanA prArthIomAM paNa temanA jeTaluM koInuM jJAna nathI ane tera varSanI umare to temaNe ochAmAM ochI tera bhASAo upara adhikAra jamAvI lIdho hato. I.sa. 1892mAM janmelI eka kanyA I.sa. 1902mAM arthAt dasa varSanI umare eka nATakamaMDaLamAM joDAI hatI. teNe te umare keTalAMya nATako lakhyAM hatAM. tenI mAtAnA kathana anusAra te pAMca varSanI umare keTalIya nAnImoTI kavitAonI racanA karatI hatI. teNe lakhelI keTalIka kavitAo mahArANI vikaToriyAnI pAse hatI. te samaye te nyAnuM aMgrejI jJAna paNa Azcaryajanaka hatuM, te kahetI hatI ke huM aMgrejI bhaNI nathI, paraMtu huM aMgrejI jANuM chuM.' Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana ukta udAharaNo para dhyAna devAthI e spaSTa jaNAya che ke A janmamAM jovAmAM AvatI badhI vilakSaNatAo na to vartamAna janmanA karmanuM ja pariNAma che, ke na to mAtApitAnA kevaLa saMskAranuM pariNAma che, ke na to kevaLa paristhitinuM pariNAma che. tethI AtmAnA astitvanI maryAdAne garbhanA AraMbha samayathI paNa vadhAre pAchaLa mAnavI joIe. te ja pUrvajanma che. pUrvajanmamAM IcchA yA pravRtti dvArA je saMskAra saMcita thayA hoya, temanA AdhAre uparyukta zaMkAo tathA vilakSaNatAonuM susaMgata samAdhAna thaI jAya che. je yuktithI eka pUrvajanma siddha thayo te ja yuktinA baLe aneka pUrvajanmonI paraMparA siddha thaI jAya che, kema ke aparimita jJAnazakti eka janmanA abhyAsanuM phaLa na hoI zake. A pramANe AtmA dehathI judo anAdi siddha thAya che. anAdi tattvano kyAreya nAza thato nathI e siddhAntane badhA dArzaniko svIkAre che. gItAmAM paNa kahevAmAM AvyuM che - 'nAsato vidyate mAvo nAmAvo vidyate sata: ' eTaluM ja nahi paNa vartamAna zarIranI pachI AtmAnuM astitva mAnyA vinA aneka prazno UkalI pAkatA ja nathI. ghaNA manuSyo evA jovAmAM Ave che ke teo A jIvanamAM to prAmANika jIvana jIve che paraMtu rahe che garIba ane evA paNa jovAmAM Ave che ke jeo nyAya, nIti ane dharmanuM nAma sAMbhaLIne ciDAya che paraMtu hoya che badhI rIte sukhI. evI aneka vyaktio maLI zake che jeo pote doSI hoya che paNa teonA doSonuM arthAtu aparAdhonuM phaLa bhogavI rahyA che bIjA. eka hatyA kare che ane tenA daMDarUpe phAMsIe laTakAvAya che pakaDavAmAM AvelA bIjAne. eka corI kare che ane pakaDavAmAM Ave che bIjAne. have AnA upara vicAra karavo joIe ke jemane potAnI sArI yA bUrI pravRttino badalo A janmamAM na maLyo temanI pravRtti zuM ema ja viphaLa thaI jaze ? ema kahevuM ke pravRtti viphaLa nathI thatI, jo kartAne phaLa na maLyuM to paNa tenI asara samAjanA yA dezanA anya lokone to thAya che ja - e paNa yogya nathI, kema ke manuSya je kaMI kare che te badhuM kaMI bIjAo mATe karato nathI. rAtadivasa paropakAra karavAmAM rata mahAtmAonI paNa icchA bIjAnuM bhaluM karavAnA nimittathI potAnuM paramAtmatva pragaTa karavAnI ja hoya che. vizvanI vyavasthAmAM IcchAnuM bahu UMcuM sthAna che. AvI sthitimAM vartamAna dehanI sAthe icchAnA mULano paNa nArA mAnI levo yuktisaMgata nathI. manuSya potAnA jIvananI AkharI ghaDI sudhI evI ja kozirA karato rahe che ke jethI potAnuM bhaluM thAya. evuM nathI ke tema karanArA badhA bhrAnta ja hoya che. bahu AgaLa vadhelAM sthiracitta ane zAnta prajJAvAna yogI paNa A ja vicArathI potAnA sAdhanane siddha karavAnI ceSTAmAM lAgelA hoya che ke A janmamAM nahi to bIjA janmamAM koI samaye ame paramAtmabhAvane pragaTa karI ja laIzuM. AnA sivAya badhAnAM cittamAM A phuraNA thayA kare che ke huM barAbara kAyama rahIza. zarIrano nAza thayA pachI cetananuM astitva ja na mAnavAmAM Ave to vyaktino uddezya keTalo saMkucita banI jAya ane kAryakSetra paNa keTaluM alpa rahe ? bIjAnA mATe je kaMI karavAmAM Ave te potAnA mATe karavAmAM AvatAM kAmonI barAbara hoI zake ja nahi. cetananI uttara maryAdAne vartamAna dehanA aMtima kSaNa sudhI ja mAnI levAthI vyaktine Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranyaparizIlana 21 potAnI mahattvAkAMkSA eka rIte choDI devI paDe che. A janmamAM nahi to AgalA janmamAM, paraMtu huM mAro uddezya avaya siddha karIza - A bhAvanA manuSyanA hRdayamAM jeTaluM baLa pragaTAvI zake che teTaluM baLa bIjI koI bhAvanA pragaTAvI zakatI nathI. e paNa nahi kahI zakAya ke ukta bhAvanA mithyA che, kema ke teno AvirbhAva naisargika ane sarvavidita che. vikAsavAda bhale ne bhautika racanAone joIne jaDa tattvo para khaDo karavAmAM Avyo hoya paraMtu teno viSaya cetana paNa banI zake che. A badhI vAto upara dhyAna devAthI e mAnyA vinA santoSa thato nathI ke cetana eka svataMtra tattva che. jANatAM ke ajANatAM je sArA ke kharAba karma kare che tene te karmanuM phaLa bhogavavuM ja paDe che ne e mATe tene punarjanmanA cakkaramAM ghUmavuM paDe che. buddha bhagavAne punarjanma mAnyo che. pAkA nirIzvaravAdI jarmana paMDita nitye rmacakrata punarjanmane mAne che. A punarjanmano svIkAra AtmAnA svatantra astitvane mAnavA mATe prabaLa pramANa che. (10) karmatattvanA viSayamAM jainadarzananI viroSatA jainadarzanamAM pratyeka karmanI badhyamAna, sat ane udayamAna e traNa avasthAo mAnavAmAM AvI che. temane kramazaH bandha, sattA ane udaya kahe che. jenetara darzanomAM paNa karmanI te avasthAonuM varNana che. te darzanomAM badhyamAna karmane "kriyamANa', satkarmane saMcita' ane udayamAna karmane 'prArabdha' kahyAM che. paraMtu jenazAstramAM jJAnAvaraNIya Adi rUpe karmanuM 8 tathA 148 bhedomAM vargIkaraNa karavAmAM AvyuM che ane te bhedo dvArA saMsArI AtmAnI anubhavasiddha bhinna bhinna avasthAono jevo khulAso karavAmAM Avyo che tevo koI paNa jenetara darzanamAM nathI. pAtaMjala darzanamAM karmanA jAti, Ayu ane bhoga e traNa jAtanA vipAka darzAvavAmAM AvyA che, paraMtu jainadarzanamAM karma aMge karavAmAM AvelA vicAranI AgaLa A varNana nAma mAtranuM che AtmAnI sAthe karmano bandha kevI rIte thAya che ? kyAM kyAM kAraNothI thAya che? kyA kAraNathI karmamAM kevI zakti pedA thAya che ? vadhumAM vadhu ane ochAmAM ochA keTalA samaya sudhI karma AtmAne lAgeluM rahI zake che ? AtmAne lAgeluM karma keTalA samaya sudhI vipAka devAmAM asamartha che ? vipAkano niyata samaya paNa badalI zakAya che ke nahi? jo badalI zakAya che to tenA mATe kevA AtmapariNAmo Avazyaka che ? eka karma anya karmarUpa kyAre banI zake che ? karmanI badhakAlIna tIvramanda zaktio kevI rIte badalI zakAya che ? pachIthI vipAka denAra karmane vahelA ja jyAre ane kevI rIte bhogavI zakAya che ? karma game teTaluM baLavAna kema na hoya, paraMtu tenA vipAkane zuddha Atmika pariNAmothI kevI rIte rokI devAmAM Ave che ? kyAreka kyAreka AtmAnA seMkaDo prayatno chatAM paNa karma potAnA vipAkane bhogavAvyA vinA chUTatuM nathI, kema ? AtmA kevI rIte karmano kartA che ane kevI rIte karmano bhoktA che ? ATaluM hovA chatAM paNa vastutaH AtmAmAM karmanuM kartRtva ane bhAtRtva kevI rIte nathI? saMklerArUpa pariNAma potAnI AkarSaNazaktithI AtmA upara eka Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 paMcakarmagranthaparizIlana prakAranI sUkSma rajanuM paTala kevI rIte nAkhI de che ? AtmA vIryarAktinA AvirbhAva dvArA A sUkSma rajanA paTalane kevI rIte uThAvIne pheMkI de che ? svabhAvataH zuddha AtmA paNa karmanA prabhAve kevI kevI rIte malina jevo dekhAya che ? ane bAhya hajAro AvaraNo hovA chatAM paNa AtmA potAnA zuddha svarUpathI cyuta kevI rIte nathI thato ? te potAnI utkrAntinA samaye pUrvabaddha tIvra karmone paNa kevI rIte dUra karI de che ? te potAmAM vartamAna paramAtmabhAvane jovA mATe je samaye utsuka thAya che te samaye tenI ane antarAyabhUta karmanI vacce kevuM drandra (yuddha) thAya che ? chevaTe vIryavAna AtmA kayA prakAranAM pariNAmothI baLavAna karmone nirbaLa banAvIne potAnA pragatimArgane niSkaMTaka karI de che ? AtmamaMdiramAM vartamAna paramAtmadevano sAkSAtkAra karAvavAmAM sahAyaka pariNAma jemane 'apUrvakaraNa' ane 'anivRttikaraNa' kahe temanuM svarUpa kevuM che ? jIva potAnI zuddha pariNAmataraMgamAlAnA vaidyutika yantrathI karmanA pahADone kevI rIte cUra-cUra karI de che ? kyAreka kyAreka gulAMTa mArIne karma ja, je thoDo vakhata mATe dabAI gayAM hoya che te ja, pragatizIla AtmAne kevI rIte nIce pADI de che ? kyAM kAM karmo bandhanI ane udayanI apekSAe paraspara virodhI che ? kyA karmano banya kaI avasthAmAM avayaMbhAvI che ane kaI avasthAmAM aniyata che ? kyA karmano vipAka kaI dazA sudhI niyata che ane kaI dazAmAM aniyata che ? AtmasaMbaddha atIndriya karmaraja kevA prakAranI AkarSaNazaktithI sthULa pudgalone kheMcyA kare che ane temanA dvArA rArIra, mana, sUkSmarArIra AdinuM nirmANa karyA kare che ? ityAdi saMkhyAtIta prazno je karma sAthe saMbaMdha dharAve che temano sayuktika, vistRta ane vizaTha khulAso jaina karyasAhitya sivAya anya koI paNa darzananA sAhitya dvArA karI zakAto nathI. A ja karmatattvanA viSayamAM jaina darzananI vizeSatA che. 'karmaviSAka' granthano paricaya jagatamAM jeTalA pratiSThita saMpradAyo (dharmasaMsthAo) che te badhAnA sAhityane be vibhAgomAM vaheMcI rAAya - (1) tattvajJAna ane (2) AcAra ane kriyA. A be vibhAgo ekbIjAthI taddana ja alaga nathI. temano saMbaMdha tevo ja che jevo zarIramAM netra ane hAthapaga Adi anya avayavono che. jaina saMpradAyanuM sAhitya paNa tattvajJAna ane AcAra e be vibhAgomAM vaheMcAyeluM che. prastuta grantha pahelA vibhAga sAthe saMbaMdha dharAve che, arthAt temAM vidhiniSedhAtmaka kriyAnuM varNana nathI paraMtu temAM to tattvanuM varNana che. ema to jainadarzanamAM aneka tattvo para vividha dRSTie vicAra karavAmAM Avyo che paraMtu A granthamAM te badhAMnuM varNana nathI. temAM to pradhAnapaNe karmatattvanuM varNana che. AtmavAdI badhAM darzano koI ne koI rUpamAM karmane mAne ja che, paraMtu jainadarzana A saMbaMdhamAM potAnI asAdhAraNa viroSatA dharAve che athavA to kaho ke karmatattvanA vicArakSetramAM jainadarzananI kharAkharInuM koI darzana nathI, tethI A granthane jainadarzananI vizeSatAno yA jainadarzananA vicAraNIya tattvano grantha kahevo ucita che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranyaparizIlana vizeSa paricaya A granthano adhika paricaya karavA mATe tenAM nAma, viSaya, varNanakrama, racanAno mULa AdhAra, parimANa, bhASA, kartA Adi vAto tarapha dhyAna ApavuM jarUrI che. nAma - A granthanAM karmavipAka' ane 'prathama karmagranya" e be nAmomAMthI paheluM nAma to viSayAnurUpa che tathA teno ullekha granthakAre pote ja AdimAM 'mpavivAre samApta puchuM' tathA antamAM rUma #HvivAre ya' A kathanothI spaSTapaNe ryo che. paraMtu bIjA nAmano ullekha kyAMya paNa karavAmAM Avyo nathI. A nAma kevaLa eTalA mATe pracalita thaI gayuM che kema ke karmastava Adi anya karmaviSayaka granthothI A grantha pahelo che, A granthano abhyAsa karyA vinA karmastava Adi pachInA prakaraNomAM praveza ja thaI zakato nathI. A bIjuM nAma eTaluM prasiddha che ke bhaNanAra-bhaNAvanAra tathA anya loko paNa prAyaH A bIjA nAmathI ja vyavahAra kare che. prathama karmagranya" A pracalita nAme mULa nAmane eTale sudhI apracalita karI nAkhyuM che ke karmavipAka kahevAmAM AvatAM ghaNA loko kahenArano Azaya ja samajI zaktA nathI. A vAta kevaLa A prakaraNanI bAbatamAM ja nahi paraMtu karmastava Adi agrima prakaraNonI bAbatamAM paNa barAbara lAgu paDe che. arthAt karmastava, bandhasvAmitva, SaDarItika, zataka ane saptatikA kahetAM kramazaH bIjA, trIjA, cothA, pAMcamA ane chaThThA prakaraNano nirdeza karavAmAM Avyo che ema bahu ochA loko samajaze. paraMtu bIjA, trIjo, cotho, pAMcamo ane chaTho karmagranya kahetAM badhA loko kahenArano bhAva samajI jAya che. viSaya - A granthano viSaya karmatattva che, paraMtu temAM karma sAthe saMbaMdha dharAvatI aneka vAto upara vicAra na karatAM prakRtiaMza para ja pradhAnapaNe vicAra karavAmAM Avyo che, arthAt karmanI badhI pravRtionA vipAkanuM ja temAM mukhyapaNe varNana karavAmAM AvyuM che. A abhiprAyathI ja tenuM nAma paNa 'karmavipAka' rAkhavAmAM AvyuM che. varNanama - A granthamAM sauprathama e dekhADavAmAM AvyuM che ke karmabandha svAbhAvika nathI paraMtu sahetuka che. tyAra pachI karmanuM svarUpa pUrepUruM batAvavA mATe tene cAra aMzomAM vibhAjita karela che - (1) prakRti, (2) sthiti, (3) rasa ane (4) pradeza. te pachI ATha prakRtionAM nAma ane temanA uttara bhedonI saMkhyA darzAvavAmAM AvI che. tadanantara jJAnAvaraNIyakarmanA svarUpane daSTAnta, kArya ane kAraNa dvArA darzAvavA mATe prAraMbhamAM granyakAre jJAnanuM nirUpaNa kyuM che. jJAnanA pAMca bhedone ane temanA avAntara bhedone saMkSepamAM paraMtu tattvarUpe darzAvyA che. jJAnanuM nirUpaNa karIne jJAnanA AvaraNabhUta karmanuM daSTAnta dvArA udghATana (khulAso) che. tyAra bAda darzanAvaraNakarmane daSTAnta dvArA samajAvyuM che. te pachI tenA bhedone darzAvatI vakhate "darzana' zabdano artha darzAvyo che. | darzanAvaraNIya karmanA bhedomAM pAMca prakAranI nidrAonuM svarUpa saMkSepamAM paraMtu ghaNI manoraMjaka rIte varNavavAmAM AvyuM che. tyAra pachI kramathI sukhaduHkhajanaka veThanIyakarma, sadvizvAsa ane saccAritranuM pratibaMdhaka mohanIya karma, akSaya jIvananuM virodhI Ayukarma, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana gati, jAti Adi aneka avasthAonuM janaka nAmarma, ucca-nIcagotrajanaka gotrakarma ane lAbha AdimAM rukAvaTa UbhI karanAra antarAyakarmanuM tathA te pratyeka karmanA bhedonuM TUMkamAM paraMtu anubhavasiddha varNana karavAmAM AvyuM che. chevaTe pratyeka karmanA kAraNane darzAvIne grantha samasa ryo che. Ama A granthano pradhAna viSaya karmano vipAka che, tema chatAM prasaMgavaza temAM je kaMI kahevAmAM AvyuM che te badhAne saMkSepamAM pAMca vibhAgomAM vaheMcI zakAya - (1) pratyeka karmanA prakRti Adi cAra aMzonuM kathana, (2) karmanI mULa tathA uttara prakRtio, (3) pAMca prakAranA jJAna ane cAra prakAranA darzananuM varNana, (4) badhI prakRtinAM kAryonuM dAntapUrvaka kathana ane (5) badhI prakRtinAM kAraNonuM kathana AdhAra - ema to A granya karmaprakRti, paMcasaMgraha Adi prAcInatara granyonA AdhAre racavAmAM Avyo che paraMtu teno sAkSAt AdhAra prAcIna karmavipAka che je zrI garga RSie racela che. prAcIna karmagranya 166 gAthApramANa hovAthI pahelavahelA karmazAstramAM praveza karanArAo mATe bahu vistRta banI jAya che, tethI teno saMkSepa kevaLa 61 gAthAomAM karI devAmAM Avyo che. ATalo saMkSepa thavA chatAM paNa temAM prAcIna karmavipAkanI koI paNa khAsa ane tAtvika vAta chUTI gaI nathI. eTaluM ja nahi, paraMtu saMkSepa karavAmAM granyakAre eTale sudhI dhyAna rAkhyuM che ke koI ati upayogI navIna viSayo jemanuM varNana prAcIna karmavipAkamAM nathI temane paNa A granthamAM dAkhala karI dIdhA che. udAharaNArtha, zrutajJAnanA paryAya Adi 20 bheda tathA ATha karmaprakRtionA bandhanA hetu prAcIna karmavipAkamAM nathI paraMtu A granthamAM temanuM varNana che. saMkSepa karavAmAM granthakAre e tattva tarapha dhyAna ApyuM che ke je eka vAtanuM varNana karavAthI anya vAto paNa samAnatAnA kAraNe sugamatAthI samajI zakAya tyAM te vAtane ja darzAvavI, anya vAtone nahi. A AzayathI, prAcIna karmavipAkamAM jema pratyeka mUla yA uttara prakRtino vipAka darzAvAyo che tema A granthamAM darzAvAyo nathI. paraMtu Avazyaka vaktavyamAM kaMI paNa ochuM karavAmAM AvyuM nathI. tethI A granthano pracAra sarvasAdhAraNa thaI gayo che. Ane bhaNanArA prAcIna karmavipAne TIkATippaNa vinA anAyAsa samajI zake che. A granya saMkSeparUpa hovAthI badhAne moDhe karavAnuM ane yAda rAkhavAnuM ghaNuM saheluM paDe che. tethI prAcIna karmavipAka chapAI gayA pachI paNa A granthanA AkarSaNa ane mArAmAM koI paNa ocha5 AvI nathI. A karmavipAka granya karatAM prAcIna karmavipAka grantha moDhe che e sAcuM, paraMtu te prAcIna karmavipAka grantha paNa tenAthIya vadhu prAcIna granthano saMkSepa che, A vAta tenI AdimAM AvatA 'vo smavivA gurUvadda samAna' vAkyathI spaSTa che. bhASA - A karmagranya tathA tenI pachInA bIjA badhA karmagranthanuM mULa prAkRta bhASAmAM che. temanI TIkA saMskRtamAM che. mULa gAthAo evI sugama bhASAmAM racavAmAM AvI che ke vAcakone thoDoghaNo saMskRtano bodha hoya ane temane prAkRtanA keTalAka niyamo samajAvI devAmAM Ave to teo mULa gAthAo uparathI ja viSayanuM parizAna karI zake che. saMskRta TIkA paNa ghaNI vizada bhASAmAM khulAsAo sAthe lakhavAmAM AvI che jethI jijJAsuone vAMcavA-samajavAmAM bahu ja sugamatA rahe che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamakarmagranthaparizIlana granthakAranuM jIvana (1) samaya - prastuta granthanA rtA zrI devendrasUrino samaya vikramanI teramI zatAbdIno anta ane caudamI zatAbdIno AraMbha che. temano svargavAsa vi.saM.1337mAM thayAno ullekha gurvAvalImAM %0 spaSTa che paraMtu temanAM janma, dIkSA, sUripada AdinA samayano ullekha kyAMya maLato nathI, tema chatAM evuM jaNAya che ke 1285mAM zrI jagaccandrasUrie tapAgacchanI sthApanA karI tyAre te dIkSita haro kema ke gacchasthApanA pachI zrI jagaccandrasUrie ja zrI devendrasUrine ane vijayacandrasUrine sUripada ApyAnuM varNana gurnAvalImAM10 che. e to mAnavuM ja paDe che ke sUripada grahaNa karatI vakhate zrI devendrasUri vaya, vidyA ane saMyamamAM sthavira haro. anyathA ATalA gurutara padano ane khAsa karIne navIna pratiSThita karavAmAM AvelA tapAgacchanA nAyakatvano bhAra teo kevI rIte saMbhALI zake ? 5 temanuM sUripada vi.saM.1285 pachI thayuM. sUripadano samaya AnumAnika vi.saM.1300 mAnI laIe to paNa kahI rAkAya ke tapAgacchanI sthApanAnA samaye teo navadIkSita haraze. temanuM kula AyuSya 50 ke 52 varSanuM mAnI laIe to e siddha che ke vi.saM.1275 AsapAsa kyAreka temano janma thayo haro. vi.saM. 1302mAM temaNe kyAreka ujjayinImAM zreSThivara jinacandranA putra vIradhavalane dIkSA ApI je AgaLa upara vidyAnandasUri nAmathI vikhyAta thayA. te samaye devendrasUrinI uMmara 25-27 varSanI mAnavAmAM Ave to ukta anumAnanI - 1275 AsapAsa kyAreka temano janma thayo hovAnA anumAnanI puSTi thAya che. astu. janmano, dIkSAno tathA sUripadano samaya nizcita na hovA chatAM paNa e vAtamAM koI saMdeha nathI ke teo vikramanI teramI rAtAbdInA antamAM tathA caudamI rAtAbdInA AraMbhamAM potAnA astitvathI bhAratavarSanI, ane khAsa karIne gujarAta tathA mAlavAnI zobhA vadhArI rahyA hatA. (2) janmabhUmi, jAti Adi - zrI devendrasUrino janma kyA dezamAM, kaI jAtimAM ane kayA parivAramAM thayo hato enuM koI pramANa Aja sudhI maLyuM nathI. gurvAvalImAM temanA jIvananuM vRttAnta che paraMtu te bahu ja saMkSipta che. temAM sUripada grahaNa karyA pachInI vAtono ullekha che, anya vAtono ullekha nathI. tethI tenA AdhAre temanA jIvananA saMbaMdhamAM jyAM paNa je ullekha thayo che te adhUro ja che tema chatAM gujarAta ane mAlavAmAM temano adhika vihAra e anumAna tarapha dorI jAya che ke te gujarAta cA mAlavAmAMthI koI DherAmAM janmyA haze. temanI jAti, mAtApitA aMge to sAdhananA abhAvamAM koI jAtanA anumAnane avakAza ja nathI. (3) vidvattA ane yAtritatparatA - zrI devendrasUrijI jainasAstranA pUrA vidvAna hatA emAM to koI saMdeha nathI ja kema ke e vAtanI sAkSI temanA grantho pUrI rahyA che. Aja sudhI temaNe racelo evo koI grantha jovAmAM nathI Avyo ke jemAM temaNe svatantrapaNe SaDgarzana para potAnA vicAra pragaTa karyA hoya. paraMtu gurvAvalInA varNanamAMthI jANavA maLe ke teo paddarzananA mArmika vidvAna hatA ane tethI mantrIzvara vastupALa tathA 9. juo zloka 174. 10. juo zloka 107. 11. juo zloka 107thI AgaLa. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana acAnya vidvAna temanA vyAkhyAnamAM AvyA karatA hatA. evo koI niyama nathI ke je je viSayano paMDita hoya te tenA upara grantha lakhe ja, keTalAMka kAraNothI evuM na paNa thaI rAke. paraMtu zrI devendrasUrinuM jenAgamaviSayaka jJAna hRdayasparzI hatuM e vAta asaMdigdha che. temaNe pAMca karmagrantha - je navIna karmagranthanA nAmathI prasiddha che (ane jemAMno A pahelo karmagranya che) te, saTIka racyA che. TIkA eTalI vizada ane sapramANa che ke tene joyA pachI prAcIna karmagrantha yA tenI TIkAo jovAnI jijJAsA eka rIte zAnta thaI jAya che. temaNe saMskRta tathA prAkRta bhASAmAM racelA aneka grantha e vAtane spaSTa sUcave che ke teo saMskRta tathA prAkRta bhASAnA prakhara paMDita hatA. zrI devendrasUri kevaLa vidvAna ja na hatA paraMtu cAritradharmamAM paNa khUba daDha hatA. tenA pramANamAM yA samarthanamAM eTaluM ja kahevuM paryApta che ke te samaye kriyAzithilatAne joIne zrI jagaccandrasUrie moTA puruSArtha ane niHsIma tyAgathI je kriyoddhAra ryo hato teno nirvAha zrI devendrasUrie ja karyo. jo ke zrI jagaccandrasUrie zrI devendrasUri tathA vijayacandrasUri bannene AcAryapada para pratiSThita ryA hatA tema chatAM gurue AraMbhelA kriyoddhAranA durdhara kAryane zrI devacandrasUri ja saMbhALI rAkyA. tatkAlIna zithilAcAryono prabhAva temanA upara jarA paNa paDyo nahi. enAthI UlaTuM, zrI vijayacandrasUri vidvAna hovA chatAM paNa pramAdanI cuMgAlamAM phasAI gayA ane zithilAcArI banI gayA 12 potAnA sahacArIne zithila joI samajAvavA chatAM paNa temanA na samajavAthI chevaTe zrI devacandrasUrie potAnI kriyArucinA kAraNe temanAthI alaga thaI javAnuM pasaMda kyuM. tethI e vAta cokhkhI pramANita thaI jAya che ke zrI devacandrasUri ati daDha manavALA ane gurubhakta hatA. temanuM hRdaya evuM saMskArI hatuM ke temAM guNanuM pratibiMba to zIgha paDI jatuM hatuM paraMtu doSanuM pratibiMba to paDatuM ja na hatuM, kema ke dasamI, agiyAramI, bAramI ane teramI rAtAbdImAM je zvetAmbara tathA digambara saMpradAyanA aneka asAdhAraNa vidvAno thayA temanI vidvattA, granthanirmANapaTutA ane cAritrapriyatA Adi guNono prabhAva to zrI devacandrasUrinA hRdaya para paDyo, paraMtu te samaye je aneka zithilAcArIo hatA temanI jarA sarakhI paNa asara temanA upara na paDI. - zrI devendrasUri zuddhakriyApakSapAtI hovAthI aneka mumukSu je kalyANArthI ane saMvijhapAkSika hatA teo AvIne temanI sAthe maLI gayA hatA. A rIte temaNe jJAnanI jema ja cAritrane paNa sthira rAkhavAmAM ane unnata karavAmAM potAnI zaktino upayoga ryo hato. 12. juo gurvAvalI zloka 122thI temanuM jIvanavRtta. 13. udAharaNArtha, je dasamI zatAbdImAM thayA hatA te gargaRSinA karmavipAkano saMkSepa temaNe karyo che. zrI nemicandra siddhAntacakravartI, je agiyAramI zatAbdImAM thayA hatA temanA racelA gommadasAramAMthI zrutajJAnanA padamRta Adi vIsa bhedo temaNe prathama karmagranthamAM dAkhala karyA je bhedo zvetAmbarIya anya granyomAM Aja sudhI jovAmAM AvyA nathI. zrI malayagirisUri je bAramI zatAbdImAM thayA hatA temanA granyanAM to vAkyonAM vAkyo temaNe racelI TIkA AdimAM jovAmAM Ave che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 prathamakarmagranyaparizIlana (4) guru - zrI devendrasUrinA guru hatA jagaccandrasUri jemaNe zrI devabhadra upAdhyAyanI madadathI kyioddhAranuM kArya AraMvyuM hatuM. A kAryamAM temaNe potAnI asAdhAraNa tyAgavRtti dekhADIne bIjAo mATe Adarza upasthita ryo hato. temaNe Ajanma AyaMbila vratano niyama laIne ghI, dUdha Adi mATe jenazAstramAM vaparAtA vikRti' zabdane yathArtha siddha ryo. A kaThina tapasyAnA kAraNe vaDagacchanuM tapAgaccha nAma paDyuM ane teo tapAgacchanA Adi sUtradhAra kahevAyA. matrIzvara vastupAle gacchaparivartananA prasaMge zrI jagaccandrasUrinI bahu arcApUjA karI. zrI jagaccandrasUri kevaLa tapasvI ja na hatA paraMtu te pratibhAzALI paNa hatA, kema ke gurnAvalImAM evuM varNana che ke temaNe cittoDanI rAjadhAnI aghATa (ahaDa) nagaramAM batrIsa digambara vAdIonI sAthe vAda ryo hato ane temAM teo hIrAnI * abhedya rahyA hatA. AnA pariNAme citauDanareza taraphathI temane 'hIralA"nI padavI maLI hatI. te temanI kaThina tapasyA, zuddha buddhi ane nivaragha cAritra mATe A ja pramANa basa che ke temaNe sthApita karelA tapAgacchanI pATa para Aja sudhI evA vidvAna, ciAtatpara ane zAsanaprabhAvaka AcArya barAbara thatA AvyA che ke jemanI AgaLa bAdazAhoe, hindu narapatioe ane moTA moTA vidvAnoe zIza namAvyuM che. 5 (5) parivAra - zrI devendrasUrino parivAra keTalo moTo hato eno spaSTa khulAso to kyAMya jovA maLato nathI, paraMtu evo ullekha maLe che ke aneka saMvigra muni temanA Azrita hatA 16 gurnAvalImAM temanA be ziSyano - zrI vidyAnanda ane zrI dharmakIrtino - ullekha che. te banne ziSyo bhAIo hatA. vidyAnanda nAma sUripada pachInuM che. temaNe 'vidyAnanda nAmanuM vyAkaraNa racyuM che. dharmakIrti upAdhyAye, je sUripada prApta ryA pachI dharmaghoSa' nAme prasiddha thayA temaNe, paNa keTalAka granyonI racanA karI che. A banne ziSyo anya zAstro uparAMta jainazAstranA sArA vidvAna hatA. tenuM pramANa temanA guru zrI devendrasUrinA karmagranyanI vRttinA aMtima zlokamAMthI maLe che. temaNe lakhyuM che ke mArI racelI A TIkAne zrI vidyAnanda ane zrI dharmakIrti e banne vidvAnoe zodhI che. te bannenuM vistRta vRttAnta jenatajvAdaranA bAramA paricchedama ApavAmAM AvyuM che. (6) granya- zrI devendrasUrinA keTalAka granthonAM, jemanuM astitva jANavA maLyuM che temanAM, nAmo nIce lakhavAmAM AvyAM che - (1) zrAddhadinakRtyasUtravRtti, (2) saTIka pAMca navIna karmacanya, (3) siddhapacArikAsUtravRtti, (4) dharmaranavRtti, (5) sudarzanacaritra, (6) cecavandanAdibhASyatraya, (1) vaMdAravRtti, (8) siriusahavaddhamANapramukha stavana, (9) siddhadaSThikA ane (10) sAravRttidA. AmAMthI prAyaH ghaNA granyo jainadharma prasAraka sabhA bhAvanagara, AtmAnanda sabhA bhAvanagara, devacaMda lAlabhAI pustakoddhAra phaMDa surata taraphathI prakAzita thaI gayA che. 14. A badhuM jANavA mATe juo gurvAvalI zloka 88thI AgaLa 15. jemake zrI hIravijyasUri, zrImad nyAyavirAra mahAmahopAdhyAya yovijayagaNi, zrImad nyAyAsmonidhi vijyAnandasUri Adi. 16. juo padya 153thI AgaLa. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjuM prakaraNa dvitIyakarmagranyaparizIlana granyaracanAno uddeza (jema prathama karmagranthanuM nAma karmavipAka che tema dvitIya karmagranthanuM nAma 'karmastava' che.) "karmavipAka' nAmaka prathama karmagranthamAM karmanI mUla tathA uttara pravRtionuM varNana karavAmAM AvyuM che. temAM badhayogya, udayayogya, udIraNAyogya ane sattAyogya prakRtionI judI judI saMkhyA paNa darzAvavAmAM AvI che. have te prakRtionA bandhanI, udaya-udIraNAnI ane sattAnI yogyatAne darzAvavAnI AvazyakatA che. tethI A AvazyaktAne pUrI karavAnA udderAthI A bIjA karmagranthanI racanA karavAmAM AvI che. viSayavarNanazailI saMsArI jIva saMkhyAmAM ananta che. tethI temanAmAMthI eka vyaktino nirdeza karIne te badhAnI bandhAdi saMbaMdhI yogyatAne darzAvavI asaMbhava che. vaLI, eka vyaktimAM paNa balvAdi saMbaMdhI yogyatA sadA ekasarakhI ja rahetI nathI, kema ke pariNAma ane vicAra badalAtA rahevAnA kAraNe badhAdiviSayaka yogyatA paNa pratisamaya badalAyA kare che. tethI AtmadarzI zAstrakAroe dehadhArI jIvonA cauda vargo ryA che. A vargIkaraNa temanI Abhyantara zuddhinI utkAnti-apakAtinA AdhAra para karavAmAM AvyuM che. A vargIkaraNane zAstrIya paribhASAmAM guNasthAnakama kahe che. guNasthAnano A krama evo che ke jethI cauda vibhAgomAM badhA dehadhArI jIvono samAveza thaI jAya che, tethI ananta dehadhArIonI badhAdi saMbaMdhI yogyatAne coda vibhAgo dvArA darzAvavI sahaja banI jAya che ane eka jIvavyaktinI yogyatAnuM - je pratisamaya badalAyA kare che tenuM - paNa pradarzana koI ne koI vibhAga dvArA karI zakAya che. saMsArI jIvanI Antarika zuddhinA taratamabhAvanI pUrI vaijJAnika tapAsa karIne guNasthAnakramanI racanA karavAmAM AvI che. enAthI e darzAvavuM yA samajAvavuM saraLa thaI gayuM che ke amuka prakAranI Antarika azuddhivALo yA zuddhivALo jIva ATalI ja prakRtinA badhano, udaya-udIraNAno ane sattAno adhikArI banI zake che. A karmagranthamAM ukta guNasthAnakramanA AdhAre ja jIvonI bandhAdi saMbaMdhI yogyatAne darzAvavAmAM AvI che. A ja A granthanI viSayavarNanazailI che. viSayavibhAga A granthanA viSayanA mukhya cAra vibhAga che- (1) badhAdhikAra, (2) udayAdhikAra, (3) udIraNAdhikAra ane (4) sattAdhikAra. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyakarmagranyaparizIlana 29 bandhAdhikAramAM guNasthAnakramane laIne pratyeka guNasthAnavartI jIvonI bandhayogyatAne darzAvI che. A ja rIte udayAdhikAramAM temanI udaya saMbaMdhI yogyatAne, udIraNAdhikAramAM udIraNA saMbaMdhI yogyatAne ane sattAdhikAramAM sattA saMbaMdhI yogyatAne darzAvI che. ukta cAra adhikAronI racanA je vastu para karavAmAM AvI che te vastunA - guNasthAnakramanA nAmano nirdeza paNa granthanA AraMbhamAM ja karI dIdho che. tethI A granthano viSaya pAMca vibhAgomAM vibhAjita thaI gayo che. sauprathama guNasthAnakramano nirdeza ane pachI kramazaH pUrvokta cAra adhikAra. karmastava" nAma rAkhavA pAchaLano Azaya AdhyAtmika vidvAnonI daSTi badhI pravRttiomAM AtmAnI tarapha rahe che. teo bhale ne koI paNa kAma yA pravRtti kare paraMtu te karatI vakhate potAnI samakSa eka evo Adarza satata upasthita rAkhe che ke jethI temanI AdhyAtmika mahattvAkAMkSA upara jagatanA AkarSaNanI jarA paNa asara thatI nathI. te lokone aTala vizvAsa hoya che ke barAbara lakSita dizA tarapha je jahAja cAle che te ghaNuM karIne viba-bAdhAo-no zikAra banatuM nathI'. A ja vizvAsa karmagranthanA racanAra AcAryamAM paNa hato, tethI temaNe granyaracanAviSayaka pravRtti karatI vakhate paNa mahAna Adarzane potAnI najara sAme ja rAkhavAnuM ichyuM. granthakAranI daSTimAM Adarza hato bhagavAna mahAvIrano. bhagavAna mahAvIranA je karmakSayarU5 asAdhAraNa guNa para granthakAra mugdha thayA hatA te guNane temaNe potAnI kRti dvArA darzAvavA icchayo. tethI prastuta granthanI racanA temaNe potAnA Adarza bhagavAna mahAvIranI stutinA bahAne karI che. A granthamAM mukhya varNana karmanA badhAdinuM che. paraMtu te karavAmAM AvyuM che stutinA bahAne. tethI prastuta granthanuM arthanurUpa nAma karmastava rAkhavAmAM AvyuM che. granyaracanAno AdhAra A granthanI racanA "prAcIna karmastava' nAmanA bIjA karmagranthanA AdhAre karavAmAM AvI che. teno ane Ano viSaya eka ja che. bheda eTalo ja che ke AnuM parimANa prAcIna granthathI alpa che. prAcInamAM 55 gAthAo che jyAre AmAM 34 gAthAo che. je vAta prAcInamAM kaMIka vistArathI kahevAmAM AvI che tene AmAM parimita zabdo dvArA kahI dIdhI che. jo ke vyavahAramAM prAcIna karmagranthanuM nAma karmastava' che, paraMtu tenI AraMbhanI gAthAthI spaSTa jaNAya che ke tenuM asala nAma to badhodayasattvayuktastava che. juo nIce ApelI prastuta gAthA - namiUNa jiNavariMde tihuyaNavaranANadaMsaNapaIve / baMdhu dayasaMtajuttaM vocchAmi thayaM nisAme ha / / 1 / / prAcInanA AdhAre racavAmAM AvelA A karmagranthanuM 'karmastava' nAma kartAe A granthanA koI paNa bhAgamAM ullekhyuM nathI, tema chatAM tenuM nAma karmastava' hovAmAM koI saMdeha nathI kema ke A karmagranyanA kta zrI devendrasUrie pote racelA trIjA karmagranthanA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 paMcakarmagraparizIlana ante 'neyaM mmasthayaM soOM' A aMrA dvArA te nAmanuM kathana karI ja dIdhuM che. 'stava' rAkhtanI pahelAM 'bandhodayasattva' yA 'karma' koI paNa zabda rAkhavAmAM Ave, arthamAM koI kraka paDato nathI. paraMtu A jagAe AnI carcA kevaLa eTalA mATe karavAmAM AvI che ke prAcIna bIjA karmagranthanA ane gommadrasAranA bIjA prakaraNanA nAmamAM kaMI paNa kraka nathI. A nAmanI ektA zvetAmbara-digambara AcAryonA grantharacanAviSayaka pArasparika anukaraNanuM pUruM pramANa che. e vAta dhyAna devA yogya che ke nAma sarvathA samAna hovA chatAM paNa gommadrasAramAM to 'stava' rAbdanI vyAkhyA taddana vilakSaNa che, paraMtu prAcIna dvitIya karmagranthamAM tathA tenI TIkAmAM 'stava' zabdanA te vilakSaNa arthanuM jarA paNa sUcana nathI. tethI evuM jaNAya che ke jo gommaTasAranA bandhodayasattvayukta nAmano Azraya laIne prAcIna dvitIya karmagranthanuM te nAma rAkhavAmAM AvyuM hota to teno vilakSaNa artha paNa temAM sthAna pAmyo hota. tethI evuM lAge che ke prAcIna dvitIya karmagranthanI racanA gommaTasArathI pahelAM thaI haraze. gommadrasAranI racanAno samaya vikramanI agiyAramI zatAbdI darzAvavAmAM Ave che, jyAre prAcIna dvitIya karmagranthanI racanAno samaya tathA tenA kartAnuM nAma vagere ajJAta che. paraMtu prAcIna dvitIya karmagranthanI TIkA racanAra 'zrI govindrAcArya' che je pote zrI devanAganA ziSya hatA. zrI govindrAcAryano samaya paNa saMdehanA paDa nIce chupAyelo che paraMtu temaNe racelI TIkAnI hastaprata je vikrama saMvata 1277mAM tADapatra para lakhAyelI che te maLe che. tethI nizcita che ke zrI govindrAcAryano samaya vi.sa. 1277 pahelAMno hovo joIe. jo A anumAnathI TIkAkArano samaya bAramI zatAbdI mAnavAmAM Ave to paNa A anumAna karavAmAM koI Apatti nathI ke mUla prAcIna dvitIya karmagranthanI racanA tenAthI so-baso varSa pahelAM ja thaI hovI joIe. tethI e rAkya che ke kadAca te prAcIna dvitIya karmagranthanuM ja nAma gommaTasAramAM levAmAM AvyuM hoya ane svatantratA dekhADavA mATe 'stava' zabdanI vyAkhyA taddana badalI nAkhavAmAM AvI hoya. astu, A viSayamAM kaMI paNa nizcita karavuM e sAhasa che. A anumAnasRSTi to vartamAna lekhakonI zailInuM anukaraNa mAtra che. A navIna dvitIya karmagranthanA praNetA zrI devacandrasUrinA samaya Adine prathama karmagranthanI prastAvanAmAMthI jANI levAM. gommadrasAramAM 'stava' rAbdano sAMketika artha A karmagranthamAM guNasthAnane laIne bandha, udaya, udIraNA ane sattAno vicAra karavAmAM Avyo che, tevI ja rIte gommadrasAramAM paNa karavAmAM Avyo che. A karmagranthanuM nAma to 'karmastava' che paraMtu gommadrasAranA te prakaraNanuM nAma 'bandhodayasattvayuktastava' 'vadhuvyasattanuAM odhArese thavuM vokhkhuM' thanathI siddha che (gommatasAra, karma. gAthA 79). banne nAmomAM koI viroSa antara nathI kema ke 'karmastava'mAM je 'karma' rAbda che tenI jagAe 'baMdhoyasattvayukta rAkhta rAkhavAmAM Avyo che. paraMtu 'stava' zabda banne nAmomAM samAna hovA chatAM paNa tenA arthamAM taddana bhinnatA che. 'karmastava'mAM 'stava' rAbdano artha stuti che je sarvatra prasiddha ja che, paraMtu gommaTasAramAM 'stava' rAbdano stuti Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyakarmagranyaparizIlana artha na karatAM khAsa sAMketika artha karavAmAM Avyo che. tevI ja rIte 'stuti' zabdano paNa pAribhASika artha karyo che je bIje kyAMya jovA maLato nathI, jema ke - sayalaMgekkaMgekkaMgahiyAra savittharaM sasaMkhevaM / vaNNaNasatthaM thayathuidhammakahA hoi NiyameNa / / - gommadasAra karma. gAthA 88. arthAt koI viSayanAM samasta aMgonuM saMkSepa yA vistArathI varNana kranAruM zAstra 'stava kahevAya che, paraMtu eka aMganuM saMkSepa yA vistArathI varNana karanAruM zAstra 'stuti' kahevAya che jyAre eka aMganA koI adhikAranuM varNana jemAM hoya te zAstra dharmakyA' kahevAya che. Ama viSaya ane nAmakaraNa banne tulyaprAya hovA chatAM paNa nAmArthamAM je bheda maLe che te saMpradAyabheda tathA granyaracanA saMbaMdhI deza-kALanA bhedanuM pariNAma jaNAya che. guNasthAnanuM saMkSipta sAmAnyasvarUpa AtmAnI avasthA koIka vakhate ajJAnapUrNa hoya che. te avasthA sauthI pahelI hovAnA kAraNe nikRSTa che. te avasthAmAMthI AtmA potAnA cetanA, cAritra vagere svAbhAvika guNonA vikAsa mATe bahAra nIkaLe che ane dhIre dhIre te zaktionA vikAsa anusAra utsAtti karato karato vikAsanI pUrNakalAe arthAt atima hade pahoMcI jAya che. pahelI nikRSTa avasthAmAMthI nIkaLIne vikAsanI sarvotkRSTa bhUmikAne pAmavI e ja AtmAnuM parama sAdhya che. A paramasAdhyanI siddhi thAya tyAM sudhI AtmAe eka pachI bIjI, bIjI pachI trIjI evI kramika aneka avasthAomAMthI pasAra thavuM paDe che. A avasthAonI zreNine vikAsakrama" yA 'utkAnimArga" kahe che ane jaina zAstrIya paribhASAmAM tene 'guNasthAnakama" kahe che. A vikAsakramanA samayamAM thanArI AtmAnI bhinna bhinna avasthAono saMkSepa cauda bhAgomAM karI devAmAM Avyo che. A cauda bhAga guNasthAnanA nAme prasiddha che. digambara sAhityamAM guNasthAna'nA arthamAM saMkSepa, oghasAmAnya, jIvasamAsa zabdono prayoga thayelo dekhAya che. cauda guNasthAnomAM prathamanI apekSAe bIjAmAM, bIjAnI apekSAe trIjAmAM ema pUrvapUrvavartI guNasthAnanI apekSAe paraparavartI guNasthAnomAM vikAsanI mAtrA vadhu hoya che. vikAsanI nyUnAdhikatAno nirNaya Atmika sthiratAnI nyUnAdhiktA upara AdhAra rAkhe che. sthiratA, samAdhi, antardaSTi, svabhAvaramaNa, svonmukhatA - A badhA zabdonI matalaba eka ja che. sthiratAnuM tAratamya darzanazakti ane cAritryazaktinI zuddhinA tAratamya para nirbhara che. darzanazaktino jeTalo adhika vikAsa, tenI jeTalI adhika nirmaLatA teTalo ja adhika AvirbhAva sadvizvAsa, saci, sabhakti, satuzraddhA yA satyAgrahano samajavo. darzanazaktinA vikAsa pachI cAritrazaktinA vikAsano krama Ave che. jeTalo jeTalo cAritrazaktino adhika vikAsa teTalo teTalo adhika AvirbhAva kSamA, santoSa, gAMbhIrya, indriyajaya Adi cAritraguNono thAya che. jema jema darzanazakti ane cAritrazaktinI vizuddhi vadhatI jAya che tema tema sthiratAnI mAtrA paNa vadhatI jAya che. darzanazakti ane cAritrazaktinI vizuddhino vadhAro-ghaTADo te Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana zaktionA pratibaMdhaka (rokanAra) saMskAronI nyUnatA-adhikatA yA mandatA-tIvratA para AdhAra rAkhe che. prathama traNa guNasthAnomAM darzanazakti ane cAritrazaktino vikAsa eTalA mATe thato nathI kema ke te guNasthAnomAM te zaktionA pratibandhaka saMskAronI adhikatA yA tIvratA hoya che. caturtha Adi guNasthAnomAM te ja pratibaMdhaka saMskAro manDa yA ochA thaI jAya che, tethI te guNasthAnomAM zaktionA vikAsano AraMbha thaI jAya che. A pratibaMdhaka (kASAyika) saMskAronA sthULa daSTie cAra vibhAgo karyA che. A vibhAgo te kASAyika saMskAronI vipAzaktinA taratamabhAva para Azrita che. A cAramAMthI pahelA vibhAgane - je darzanazaktino pratibaMdhaka che tene - darzanamoha tathA anantAnubadhI kahe che. bAkInA traNa vibhAga cAritrazaktinA pratibandhaka che. temane yathAkrame apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjavalana kahe che. prathama vibhAganI tIvratA jUnAdhika pramANamAM prathama traNa guNasthAnomAM (bhUmikAomAM) hoya che. tethI prathama traNa guNasthAnomAM darzanazaktinA AvirbhAvano saMbhava nathI. kaSAyanA ukta prathama vibhAganI alpatA, mandatA yA abhAva thatAM ja darzanazakti vyakta thAya che. A samaye AtmAnI daSTi khUlI jAya che. daSTinA A unmeSane vivekakhyAti, bhedajJAna, prakRtipuruSAnyatA sAkSAtkAra ane brahmajJAna paNa kahe che A zuddha daSTi dvArA AtmA jaDa-cetananA bhedane asaMdigdhapaNe jANI le che. A tenA vikAsakramanI cothI bhUmikA che. A bhUmikAmAMthI te antardaSTi banI jAya che ane AtmamandiramAM rahelA tAvika paramAtmasvarUpane dekhe che. pahelI traNa bhUmikAomAM darzanamoha ane anantAnubadhI nAmanA kASAyika saMskAronI prabaLatAnA kAraNe AtmA potAnA paramAtmabhAvane dekhI zakato nathI. te samaye te bahirdaSTi hoya che. darzanamoha Adi saMskAronA veganA kAraNe te samaye tenI daSTi eTalI asthira yA caMcaLa banI jAya che ke jethI te potAmAM ja rahelA paramAtmasvarUpane yA Izvaratvane joI zakato nathI. Izvaratva potAnI ja aMdara che paraMtu te atyanta sUkSma che, tethI sthira ane nirmala daSTi dvArA ja tenuM darzana karI zakAya che. cothI bhUmikAne yA cothA guNasthAnane paramAtmabhAvanA yA IzvaratvanA darzananuM dvAra kahevuM joIe. ane eTalI hada sudhI pahoMcelA AtmAne antarAtmA kahevo joIe. tenAthI UlaTuM pahelI traNa bhUmikAomAM rahelA AtmAne bahirAtmA kahevo joIe kema ke te te vakhate bAhya vastuomAM ja AtmatvanI bhrAntinA kAraNe Amatema doDyA kare che. cothI bhUmikAmAM darzanamoha tathA anantAnubandhI saMskArono vega to raheto nathI paraMtu cAritrazaktinA AvaraNabhUta saMskArono vega avazya hoya che. te AvaraNabhUta saMskAromAMthI apratyAkhyAnAvaraNa saMskArono vega cothI bhUmikAthI AgaLa nathI hoto, tethI pAMcamI bhUmikAmAM cAritrazaktino prAthamika vikAsa thAya che, pariNAme te samaye AtmA Indriyajaya, yamaniyama Adine ochAvattA pramANamAM kare che . ochAvattA pramANamAM niyamapAlana karavA mATe sahiSNu banI jAya che. pratyAkhyAnAvaraNa nAmanA kApAyika saMskArono - jemano vega pAMcamI bhUmikAthI AgaLa nathI temano - prabhAva ghaTatAM ja cAritrazaktino vikAsa vaLI pAcho vadhe che jethI AtmA bAhya bhogothI nivRtta Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyakarmagranthaparizIlana 33 thaI pUro saMnyAsI banI jAya che. A thaI vikAsanI chaThThI bhUmikA. A bhUmikAmAM paNa cAritrazaktino vipakSI (virodhI) 'saMjavalana' nAmano saMskAra kyAreka kyAreka udhAmo kare che jethI cAritrazaktino vikAsa dakhAto nathI paraMtu cAMritrazaktinI zuddhi yA sthiratAmAM e prakArano aMtarAya Ave che je prakArano aMtarAya vAyunA veganA kAraNe dIpanI jyotinI sthiratA ane adhikatAmAM Ave che. AtmA jyAre 'saMjvalana' nAmanA saMskArone dabAvI ke tyAre utkrAntipathanI sAtamI Adi bhUmikAo vaTAvIne agiyAramI-bAramI bhUmikA sudhI pahoMcI jAya che. bAramI bhUmikAmAM darzanarAkti ane cAritrazaktinA vipakSI saMskAra sarvathA naSTa thaI jAya che jenA pariNAme banne zaktio pUrNa vikasita thaI jAya che. tema chatAM te avasthAmAM zarIrano saMbaMdha rahevAnA kAraNe AtmAnI sthiratA paripUrNa thaI zakatI nathI. caudamI bhUmikAmAM te sarvathA pUrNa banI jAya che ane zarIrano viyoga thayA pachI te sthiratA, te cAritrarAkti potAnA yathArtha rUpamAM vikasita thaIne sadA mATe eksarakhI rahe che. Ane mokSa kahe che. mokSa kyAMka bahArathI nathI Avato. te AtmAnI samagra zaktionuM paripUrNa vyakta thavuM e ja mAtra che mokSasya na hi vAso'sti na grAmAntarameva ca / ajJAna- hRdayagranthinAzo mokSa iti smRtaH // zivagItA, 13.32 A ja vikAsanI parAkASThA che, A ja paramAtmabhAvano abheda che, A ja cothI bhUmikAmAM (guNasthAnamAM) dekhela Izvaratva sAthenuM tAdAtmya che, A ja vedAntIono brahmabhAva che, A ja jIvanuM ziva thavuM che, ane A ja utkrAntimArganuM antima sAdhya che. A sAdhya sudhI pahoMcavA mATe AtmAe virodhI saMskAro sAthe laDatA-jhaghaDatA, temane dabAvatA, utkrAntimArganI je je bhUmikAomAMthI pasAra thavuM paDe che te bhUmikAonA kramane ja 'guNasthAnakrama' samajavo joIe. A to thayuM guNasthAnonuM sAmAnya svarUpa. te badhAM guNasthAnonA viroSa svarUpane ochAvattA vistAra sAthe A karmagranthanI bIjI gAthAnI vyAkhyAmAM lakhI dIdhuM che. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trIjuM prakaraNa tRtIyakarmagranyaparizIlana prastuta prakaraNagranthanuM 'tRtIya karmagrantha' nAma prasiddha che paraMtu tenuM asala nAma 'bandhasvAmitva che. viSaya mArgaNAomAM guNasthAnone laIne badhasvAmitvanuM varNana A karmagranyamAM karavAmAM AvyuM che. arthAt kaI kaI mArgaNAmAM keTalAM keTalAM guNasthAnono saMbhava che ane pratyeka mArgaNAvartI jIvonI sAmAnyarUpe tathA guNasthAnanA vibhAgAnusAra karmabandha saMbaMdhI keTalI yogyatA che enuM varNana prastuta granthamAM karavAmAM AvyuM che. mArgaNA, guNasthAna ane temanuM pArasparika antara (8) mArcaNA - saMsAramAM jIvarAzi ananta che. badhA jIvonA bAhya ane Antarika jIvananI banAvaTamAM bhinnatA che. zuM Dila-DoLa, zuM indriyaracanA, zuM rUpa-raMga, zuM cAlacalagata, zuM vicArazakti, zuM manobaLa, zuM vikArajanyabhAva ke zuM cAritra - A badhA viSayomAM jIvo ekabIjAthI bhinna che. A bhedavistAra karmajanya audayika, opamika, kSAyopathamika ane kSAyika bhAvo para tathA sahaja pAriNAmika bhAva para AdhArita che. bhinnatAnI gaMbhIratA eTalI badhI che ke AkhuM jagata khuda ja ajAyabaghara banI gayuM che. A ananta bhinnatAone jJAnIoe saMkSepamAM cauda vibhAgomAM vibhAjita karI che. cauda vibhAgonA paNa avAntara vibhAgo karavAmAM AvyAM che je 62 che. jIvonI bAhyaAMtarika jIvana saMbaMdhI ananta bhinnatAonA buddhigamya ukta vargIkaraNane zAstramAM mArgaNA' kahe che (kha) guNasthAna - mohanuM pragADhatama AvaraNa e jIvanI nikRtama avasthA che. saMpUrNa cAritrazaktino vikAsa - nirmohatA ane sthiratAnI parAkASThA - jIvanI uccatama avasthA che. nikRSTatama avasthAmAMthI nIkaLIne uccatama avasthA sudhI pahoMcavA mATe jIva mohanA paDadAne kramazaH dUra kare che ane potAnA svAbhAvika guNono vikAsa kare che. A vikAsamArgamAM jIvane aneka avasthAo pAra karavI paDe che. jema tharamomITaranI naLInA aMko uSNatAnA pariNAmane darzAve che tevI ja rIte ukta aneka avasthAo jIvanA AdhyAtmika vikAsanI mAtrAne jaNAve che. bIjA zabdomAM, A avasthAone AdhyAtmika vikAsanI parimApaka rekhAo kahevI joIe. vikAsamArganI kamika Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyakarmagranthaparizIlana 35 avasthAone 'guNasthAna' kahe che. A kramika saMkhyAtIta avasthAone jJAnIoe saMkSepamAM cauda vibhAgomAM vibhAjita karI che. A ja coTha vibhAga jaina zAstramAM 'cauda guNasthAna' kahevAya che. vaidika sAhityamAM A jAtanI AdhyAtmika avasthAonuM varNana che. pAtaMjala yogadarzanamAM AvI AdhyAtmika bhUmikAono madhumatI, madhupratIkA, vizokA ane saMskAroSA nAmothI ullekha karavAmAM Avyo che. yogavAsiSThamAM2 ajJAnanI sAta ane jJAnanI sAta ema cauda cittabhUmikAono vicAra AdhyAtmika vikAsanA AdhAre bahu vistArathI karavAmAM Avyo che. (ga) mArgaNA ane guNasthAnonuM pArasparika aMtara - mArgaNAonI kalpanA karmapaTalanA taratamabhAva para AdhArita nathI paraMtu je zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika bhinnatAo jIvane gherI vaLelI che te ja mArgaNAonI kalpanAno AdhAra che. tethI UlaTuM guNasthAnonI kalpanA karmapaTalanA, khAsa karIne mohanIya karmanA, taratamabhAva ane yoga arthAt pravRtti para AdhArita che. mArgaNAo jIvanA vikAsanI sUcaka nathI paNa teo to jIvanAM svAbhAvika tathA vaibhavika rUponuM aneka rIte karavAmAM AveluM pRthakkaraNa che. tenAthI UlaTuM, guNasthAna jIvanA vikAsanAM sUcaka che, teo vikAsanI kramika avasthAonuM saMkSipta vargIkaraNa che. mArgaNAo badhI sahabhAvinI che jyAre guNasthAno kramabhAvI che. A kAraNe pratyeka jIvamAM eka sAthe coDhe cauda mArgaNAo koI ne koI rIte maLe che, arthAt badhA saMsArI jIvo eka ja samaye pratyeka mArgaNAmAM rahelA maLe che. tenAthI UlaTuM, guNasthAna eka samayamAM eka jIvamAM eka ja maLe che - eka samayamAM badhA jIvo koI eka guNasthAnanA adhikArI nathI banI zakatA paraMtu te jIvono keTaloka bhAga ja eka samayamAM eka guNasthAnano adhikArI hoya che. A vAtane A rIte paNa kahI zakAya ke eka jIva eka samaye koI eka ja guNasthAnamAM rahelo hoya che paraMtu eka ja jIva eka ja samaye caude cauda mArgaNAmAM rahelo hoya che. pUrva pUrvanuM guNasthAna choDIne uttara uttara guNasthAnane pAmavuM e AdhyAtmika vikAsane AgaLa vadhAravo gaNAya. paraMtu pUrva pUrva mArgaNAne choDIne uttara uttara mArgaNA na to prApta karI zakAya che ke na to temanAthI AdhyAtmika vikAsa siddha thAya che. vikAsanI teramI bhUmikAe (guNasthAne) pahoMcelA jIvamAM -kaivalya pAmelA jIvamAM - paNa kAya sivAyanI badhI mArgaNAo hoya che paraMtu guNasthAna to ekaluM teramuM ja hoya che. aMtima bhUmikAne prApta karanAra jIvamAM paNa traNa-cArane choDIne badhI mArgaNAo hoya che je vikAsanI bAdhaka nathI paraMtu guNasthAna to ekaluM cauThamuM ja hoya che. 1. pAda 1 sU. 36; pAda 3 sU. 48-49nuM bhASya; pAdA sU1nI TIkA. 2. utpatti prakaraNa, sarga 117-118-126, nirvANa 120-126. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana pAchalAkarmagranyo sAthe trIjA karmagranthanI saMgati duHkha heya che kema ke koI tene IcchatuM nathI. duHkhano sarvathA nAza tyAre ja thaI zake jyAre tenA mULa asala kAraNano nAza karavAmAM Ave. du:khanI asala jaDa che karma (vAsanA). tethI karmanuM vizeSa parijJAna saue karavuM joIe, kema ke karmanuM parijJAna karyA vinA na to karmathI chuTakAro pAmI zakAya che ke na to duHkhathI eTale ja prathama karmagranthamAM karmanA svarUpanuM tathA karmanA prakAronuM buddhigamya varNana karavAmAM AvyuM che. karmanA svarUpane ane karmanA prakArone jANyA pachI e prazna thAya che ke zuM kadAgrahIsatyAgrahI, ajitendriya-jitendriya, arazAnta-zAnta, capala-sthira badhA ja prakAranA jIvo potapotAnA mAnasakSetramAM karmanAM bIjane ekasarakhA parimANamAM ja saMgraha karatA rahe che ane temanAM phaLo cAkhatA rahe che ke cUnAdhika parimANamAM ? A praznano uttara bIjA karmagranthamAM Apyo che. guNasthAna anusAra prANIonA cauda vibhAga karIne pratyeka vibhAganI karmaviSayaka badha-udaya-udIraNA-sattA saMbaMdhI yogyatAnuM varNana karavAmAM AvyuM che. jevI rIte pratyeka guNasthAnavALA aneka zarIradhArIonI karmabandha Adi saMbaMdhI yogyatA bIjA karmagrantha dvArA jANI zakAya che tevI ja rIte eka sArIradhArInI karmabandha Adi saMbaMdhI yogyatA je bhinna bhinna samaye AdhyAtmika utkarSa tathA apakarSa anusAra badalAtI rahe che tenuM jJAna paNa bIjA karmagrantha dvArA thaI zake che. tethI pratyeka vicArazIla prANI potAnA ke anyanA AdhyAtmika vikAsanA parimANanuM jJAna karIne e jANI zake che ke potAnAmAM ke anyamAM kyA kyA prakAranAM tathA keTalAM karmanAM babdha, udaya, udIraNA ane sattAnI yogyatA che. ukta prakAranuM jJAna thayA pachI vaLI pAcho prazna thAya che ke zuM samAna guNasthAnavALA bhinna bhinna gatinA jIvo yA samAna guNasthAnavALA paraMtu jUnAdhika indriyovALA jIvo karmabandhanI samAna yogyatA dharAvatA hoya che ke asamAna yogyatA ? A ja rIte e prazna paNa thAya che ke zuM samAna guNasthAnavALA sthAvara-jaMgama jIvonI ke samAna guNasthAnavALA paraMtu bhinna bhinna yogayukta jIvonI ke samAna guNasthAnavALA bhinna bhinna liMga(veda)dhArI jIvonI ke samAna guNasthAnavALA paraMtu vibhinna kaSAyavALA jIvonI bandhayogyatA ekasarakhI hoya che ke nyUnAdhika ? A ja rIte jJAna, darzana, saMyama Adi guNonI daSTie bhinna bhinna prakAranA paraMtu guNasthAnanI daSTie samAna prakAranA jIvonI baMdhayogyatA aMge keTalAya prazno UThe che. A praznonA uttara trIjA karmagranthamAM ApavAmAM AvyA che. A trIjA karmagranthamAM jIvonI gati, Idriya, kAya, yoga, veda, kyAya Adi cauda avasthAone laIne guNasthAnakamathI yathAsaMbhava bandhayogyatA darzAvavAmAM AvI che je AdhyAtmika daSTivALAoe bahu manana karavA yogya che. bIjAkarmagranthanA jJAnanI apekSA bIjA karmagranthamAM guNasthAnone laIne jIvonI karmabandha saMbaMdhI yogyatA darzAvI che ane trIjA karmagranthamAM mArgaNAomAM paNa sAmAnyapaNe badhayogyatA darzAvIne pachI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyakarmagranyaparizIlana pratyeka mArgaNAmAM yathAsaMbhava guNasthAnone laIne te darzAvavAmAM AvI che. tethI ukta banne karmagranyono viSaya bhinna hovA chatAM paNa temano paraspara eTalo ghaniSTha saMbaMdha che ke je bIjA karmagranthane barAbara na bhaNI le te trIjA karmagranthane bhaNavAno adhikArI banI zakto nathI ja. tethI trIjA karmakarmagranthanI pahelAM bIjA karmagranthanuM jJAna karI levuM joIe. prAcIna ane navIna trIjo karmagranya te banneno viSaya samAna che. navInanI apekSAe prAcInamAM viSayavarNana kaMIka vistArathI karavAmAM AvyuM che, A ja bheda che. tethI navInamAM jeTalo viSaya 25 gAthAomAM varNavavAmAM Avyo che teTalo ja viSaya prAcInamAM 54 gAthAomAM varNavavAmAM Avyo che. granthakAre abhyAsIonI saraLatA mATe navIna karmagranthanI racanAmAM e dhyAnamAM rAkhyuM che ke niprayojana zabdavistAra na thAya ane viSaya pUro AvI jAya. tethI gati AdimArgaNAmAM guNasthAnonI saMkhyAno nirdeza jevI rIte prAcIna karmagranthamAM bandhasvAmitvanA kathanathI alaga karavAmAM Avyo che tevI rIte navIna karmagranthamAM alaga karavAmAM Avyo nathI, paraMtu yathAsaMbhava guNasthAnone laIne badhAmitva darzAvavAmAM AvyuM che jethI temanI saMkhyAne abhyAsI pote potAnI meLe ja jANI le navIna karmagrantha che saMkSipta paraMtu te eTalo pUrNa che ke teno abhyAsI thoDAmAM ja viSayane jANIne prAcIna bandhasvAmitvane TIkATippaNInI madada vinA jANI zake che ane A kAraNe ja paThanapAThanamAM navIna trIjA karmagranthano pracAra che. gommaTayA sAthe tulanA trIjA karmagranthano viSaya gommadasAranA karmakArDamAM che paNa tenI zailI kaMIka bhinna che. uparAMta, trIjA karmagranthamAM je je viSaya nathI ane bIjA karmagrantha sAthenA saMbaMdhanI daSTie je viSayanuM varNana karavuM abhyAsIo mATe lAbhadAyaka che te badhA viSayonuM nirUpaNa karmakADamAM che. trIjA karmagranthamAM mArgaNAomAM kevaLa badhasvAmitva varNavAyuM che paraMtu karmakArDamAM bandhasvAmitva uparAMta mArgaNAone laIne udayasvAmitva, udIraNAsvAmitva ane sattAsvAmitva paNa varNavAyAM che. [AnA vizeSa khulAsA mATe. trIjA karmagranthanuM pariziSTa (ka) naM 1 juo.) tethI trIjA karmagranthano abhyAsa karanAre tene avazya jovuM joIe. trIjA karmagranthamAM udayasvAmitva Adino vicAra eTalA mATe karavAmAM Avyo lAgato nathI kema ke bIjA ane trIjA karmagranthane bhaNyA pachI abhyAsI tene pote potAnI meLe vicArI le. paraMtu AjakAla taiyAra vicArane badhA jANI le che, paraMtu svatantra vicAra karIne viSayane jANanArA bahu ochA jovAmAM Ave che. tethI karmakADanI ukta vizeSatAno badhA bhaNanArAoe lAbha uThAvavo joIe. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cothuM prakaraNa caturthakarmagranthaparizIlana nAma prastuta prakaraNagranthanuM "cotho karmagrantha" e nAma prasiddha che, paraMtu tenuM asala nAma to "paDazItika che. te cotho karmagrantha" eTalA mATe kahevAya che kema ke cha karmagranthomAM teno kama cotho che. ane tenuM SaDazItika' nAma eTalA mATe niyata che kema ke temAM mULa gAthAo chArI che. te uparAMta A prakaraNagranthane "sUkSmArthavicAra" paNa kahe che, te eTalA mATe ke granyakAre granthanA anta "suhumatyaviyAro' rAbdano ullekha kya che. A rIte jovAthI e spaSTa jaNAya che ke prastuta praraNagranthanAM ukta traNa nAmo anvarthaka arthAt sArthaka che. jo ke dabAvALI je pratine zrIyuta bhImasI mANeke "nirNayasAgara presa, muMbaIthI prakAzita karela 'prakaraNa ratnAkara caturtha bhAga'mAM chApI che temAM mULa gAthAnI saMkhyA navyArI che, paraMtu te prakAzakanI bhUla che kema ke temAM je traNa gAthAo bIjA, trIjA ane cothA krama upara bhUlanA rUpamAM chApI che te vastutaH mUlanI nathI paraMtu prastuta prakaraNagranthanA viSayono saMgraha karatI gAthAo che. arthAt A prakaraNagranthamAM mukhya kyA kyA viSayo che ane pratyeka mukhya viSaya sAthe saMbaMdha dharAvatA anya keTalA viSayo che. ene darzAvatI te gAthAo che. tethI granyakAre ukta traNa gAthAo svapajJA TIkAmAM udbhata karI che, bhUlanI gAthAo tarIke lIdhI nathI ane temanA upara TIkA paNa nathI lakhI. saMgati pahelA traNa karmagranthonI saMgati spaSTa che. arthAt pahelA karmagranthamAM mUla tathA uttara prakRtionI saMkhyA ane temanA vipAkanuM varNana che. bIjA karmagranthamAM pratyeka guNasthAnane laIne temAM yathAsaMbhava baMdha, udaya, udIraNA ane sattAgata uttara pravRtionI saMkhyA darzAvavAmAM AvI che ane trIjA karmagranthamAM pratyeka mArgaNAsthAnane laIne temAM yathAsaMbhava guNasthAnonA viSayamAM uttara karmaprakRtionA bandhasvAmitvanuM varNana karavAmAM AvyuM che. trIjA karmagranthamAM mArgaNAsthAnomAM guNasthAnone laIne bandhasvAmitvanuM varNana karavAmAM AvyuM che e vAta sAcI paraMtu mULamAM kyAMya paNa A viSayamAM svataMtrarUpe e nathI jaNAvavAmAM AvyuM ke kyA kyA mArgaNAsthAnamAM keTalA keTalA ane kyA kyA guNasthAnono saMbhava che. tethI cothA karmagranthamAM A viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ane ukta jijJAsAnI pUrti karavAmAM AvI che. jevI rIte mArgaNAsthAnomAM guNasthAnonI jijJAsA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaMkarmagranthaparizIlana 39 thAya che tevI ja rIte jIvasthAnomAM guNasthAnonI ane guNasthAnomAM jIvasthAnonI paNa jijJAsA thAya che. eTaluM ja nahi paNa jIvasthAnomAM yoga, upayoga Adi anyAnya viSayonI ane mArgaNAsthAnomAM jIvasthAna, yoga, upayoga Adi anyAnya viSayonI tathA guNasthAnomAM yoga, upayoga Adi anyAnya viSayonI paNa jijJAsA thAya che. A badhI jijJAsAonI pUrti karavA mATe cothA karmagranthanI racanA karavAmAM AvI che. tethI A karmagranthamAM mukhyapaNe jIvasthAna, mArgaNAsthAna ane guNasthAna e traNa adhikAra rAkhavAmAM AvyA che ane pratyeka adhikAramAM kramazaH ATha, cha tathA dasa viSayonuM varNana karavAmAM AvyuM che jemano nirdeza pahelI gAthAnA bhAvArthamAM pRSTha 2 para tathA pAdaTIpamAM saMgrahagAthAo dvArA karavAmAM Avyo che. A uparAMta prasaMgavarA A granthamAM granthakAre bhAvono ane saMkhyAono paNa vicAra karyo che. A prazna to thaI ja zakto nathI ke trIjA karmagranthanI saMgati anusAra mArgaNAsthAnomAM mAtra guNasthAnonuM pratipAdana karavuM Avazyaka hovA chatAM paNa jevI rIte anyAnya viSayonuM A caturtha karmagranthamAM adhika varNana karavAmAM AvyuM che tevI ja rIte bIjA paNa navA navA keTalAya viSayonuM varNana A caturtha karmagranthamAM kema karavAmAM nathI AvyuM ? kema ke koI paNa eka granthamAM badhA viSayonuM varNana asaMbhava che. tethI keTalA ane kyA viSayonuM kyA krame varNana karavuM e granthakAranI icchA para nirbhara che. arthAt e bAbatamAM granthakAra svatantra che. e bAbate niyoga-paryanuyoga karavAno koIne adhikAra nathI. prAcIna ane navIna caturtha karmagrantha 'SaDazItika' e mukhya nAma bannenuM samAna che, kema ke gAthAonI saMkhyA bannemAM ekasarakhI chAsI ja che. paraMtu navIna granthakAre 'sUkSmArthavicAra' evuM nAma ApyuM che ane prAcInanI TIkAnA anne TIkAkAre prAcInanuM nAma 'AgamikavastuvicArasAra' ApyuM che. navInanI jema prAcInamAM paNa mukhya adhikAra jIvasthAna, mArgaNAsthAna ane guNasthAna e traNa ja che. gauNa adhikAro paNa jema navInamAM kramarAH ATha, cha ane dasa che tema prAcInamAM paNa te pramANe teTalA ja che. gAthAonI saMkhyA sarakhI hovA chatAM paNa navInamAM e vizeSatA che ke temAM varNanaraulI saMkSipta karIne granthakAre be vadhu viSayonuM vistArapUrvaka varNana karyuM che. pahelo viSaya che 'bhAva' ane bIjo che 'saMkhyA'. A banne viSayonuM svarUpa navInamAM savistara nirUpAyuM che jyAre prAcInamAM to bilakula nathI. te sivAya prAcIna ane navInanuM viSayasAmya ane kramasAmya pUrepUruM che. prAcIna para TIkA, TippaNI, vivaraNa, uddhAra, bhASya Adi vyAkhyAo navInanI apekSAe adhika che. hA, navIna para gujarAtI TakhAo lakhAyA che jyAre prAcIna para gujarAtI TakhAo lakhAyA nathI. A saMbaMdhamAM viroSa jANakArI mATe arthAt prAcIna ane navIna para kaI kaI vyAkhyAo che ? te vyAkhyAo kaI kaI bhASAmAM che ane konI racanAo che ? vagerenI jANakArI mATe pahelA karmagranthanA AraMbhamAM karmaviSayaka sAhityanuM ApavAmAM AveluM koka joI levuM joIe. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana cotho karmagranya ane Agama, paMcasaMgraha tathA gommasAra jo ke cothA karmagranthano koI koI viSaya (jevo ke guNasthAna Adi) vaidika tathA bauddha sAhityamAM nAmAntara tathA prakArAntarathI varNavAyelo maLe che, tema chatAM cothA karmagranthanI samAna koTino koI khAsa grantha ukta banne saMpradAyonA sAhityamAM dekhAyo nathI. jaina sAhitya zvetAmbara ane digambara be saMpradAyomAM vibhakta che. zvetAmbara saMpradAyanA sAhityamAM viziSTa vidvAnonI kRtirUpa "Agama ane "paMcasaMgraha' e prAcIna granyo evA che jemanI aMdara cothA karmagranthano saMpUrNa viSaya maLe che, athavA to kaho ke jemanA AdhAre cothA karmagranthanI racanA ja karavAmAM AvI che. jo ke cothA karmagranthamAM jeTalA viSayo je kramamAM varNavavAmAM AvyA che te badhA te ja kramamAM koI eka Agama tathA paMcasaMgrahanA koI eka bhAgamAM varNavAyA nathI, tema chatAM bhinna bhinna Agama ane paMcasaMgrahanA bhinna bhinna bhAgomAM tenA badhA viSayo lagabhaga maLI jAya che. cothA karmagranthano kyo viSaya kyA AgamamAM ane paMcasaMgrahanA kayA bhAgamAM Ave che enuM sUcana prastuta anuvAdamAM te te viSayanA prasaMgamAM TippaNIrUpe yathAsaMbhava karI dIdhuM che jethI prastuta granyanA abhyAsIone Agama ane paMcasaMgrahanAM keTalAMka upayukta sthAnonI jANakArI thAya tathA matabheda ane vizeSatAono paNa khyAla Ave. prastuta karmagranthanA abhyAsIo mATe Agama ane paMcasaMgrahano paricaya karI levo lAbhadAyaka che kema ke te granthonA gauravanuM kAraNa kevaLa temanI prAcInatA ja nathI paraMtu temanI viSayagaMbhIratA tathA viSayaphuTatA paNa che. gommadasAra digambara saMpradAyano karmaviSayaka eka pratiSThita granya che je Aje upalabdha che. jo ke te zvetAmbarIya Agama tathA paMcasaMgrahanI apekSAe bahu arvAcIna che, tema chatAM temAM viSayavarNana, viSayavibhAga ane pratyeka viSayanAM lakSaNa bahu phuTa che. gommasAranA jIvakArDa ane karmakADa e be mukhya vibhAga che. cothA karmagranthano viSaya jIvakADamAM ja che ane te AnAthI bahu moTo che. jo ke cothA karmagranthanA badhA viSayo prAyaH jIvakADamAM varNavAyela che tema chatAM bannenI varNanazelI ghaNA aMzomAM bhinna che. jIvakAMDamAM mukhya vIsa prarUpaNAo che - (1) guNasthAna, (2) jIvasyAna, (3) paryAmi, (4) prANa, (5) saMjJA, (6-19) cauda mArgaNAo ane (20) upayoga. pratyeka prarUpaNAnuM temAM bahu vistRta ane vizada varNana che. aneka ThekANe cothA karmagrantha sAthe teno matabheda paNa che. emAM saMdeha nathI ke cothA karmagranthane bhaNanArAo mATe jIvakArDa khAsa vAMcavA lAyaka vastu che, kema ke tenAthI aneka vizeSa vAto jANI zakAya che. karmaviSayaka aneka vizeSa vAto jema zvetAmbarIya granthomAM maLe che tema aneka vizeSa vAto digambarIya granthomAM paNa maLe che. A kAraNe banne saMpradAyanA vizeSa jijJAsuoe ekabIjAnA samAnaviSayaka grantho avazya vAMcavA joIe. A AzayathI anuvAdamAM te te viSayanuM sAmya ane vaiSamya darzAvavA mATe ThekaThekANe gommasAranA aneka upayukta sthAnone uThThata ane nirdiSTa karavAmAM AvyAM che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranthaparizIlana viSayapraveza jijJAsuo jyAM sudhI koI paNa granthanA pratipAdya viSayano paricaya karI letA nathI tyAM sudhI te granthamAM pravRtta thatA nathI. A niyama anusAra prastuta granthanA adhyayanamAM yogya adhikArIone pravRtta karavA mATe e Avazyaka che ke zarUAtamAM prastuta granthanA viSayano paricaya karAvavAmAM Ave. Ane 'viSayapraverA' kahe che. viSayano paricaya sAmAnya ane viroSa ema be rIte karAvI zakAya : (ka) granthanI racanAnuM tAtparya zuM che, teno mukhya viSaya kyo che, teTalA vibhAgomAM vibhakta che, pratyeka vibhAga sAthe saMbaMdha dharAvatA anya keTalA ane kyA viSayo che, ityAdinuM varNana karIne granthanA zabdAtmaka kalevaranI sAthe viSayarUpa AtmAnA saMbaMdhanuM spaSTIkaraNa karI devuM arthAt granthanA pradhAna ane gauNa viSayo kyA kyA che tathA kyA krame temanuM varNana karavAmAM AvyuM che eno nirdeza karI devo e viSayano sAmAnya paricaya che. (kha) lakSaNa dvArA pratyeka viSayanuM svarUpa darzAvavuM e teno vizeSa paricaya che. prastuta granthanA viSayano paricaya to te te viSayanA varNanasthAnamAM yathAsaMbhava mUlamAM athavA vivecanamAM karAvI dIdho che. tethI ahIM viSayano sAmAnya paricaya karAvavo ja Avazyaka ane upayukta che. 41 prastuta grantha racavAnuM tAtparya e che ke sAMsArika jIvonI bhinna bhinna avasthAonuM varNana karIne e darzAvavAmAM Ave ke amuka amuka avasthAo aupAdhika, vaibhAvika athavA rmata hovAthI asthAyI tathA heya che, ane amuka amuka avasthAo svAbhAvika hovAthI sthAyI tathA upAdeya che. te uparAMta e paNa darzAvavuM che ke jIvano svabhAva prAyaH vikAsa karavAno che. tethI te potAnA svabhAva anusAra kevI rIte vikAsa kare che ane te dvArA aupAdhika avasthAone tyAgIne kevI rIte svAbhAvika rAktiono AvirbhAva kare che. A uddezyane siddha karavA mATe prastuta granthamAM mukhyapaNe pAMca viSayo varNavAyA che(1) jIvasthAna, (2) mArgaNAsthAna, (3) guNasthAna, (4) bhAva ane (5) saMkhyA. A pAMcamAMthI prathama mukhya traNa viSayonI sAthe anya viSayonuM varNana karavAmAM AvyuM che. jIvasthAnamAM (1) guNasthAna, (2) yoga, (3) upayoga, (4) lezyA, (5) bandha, (6) udaya, (7) udIraNA, ane (8) sattA A ATha viSayonuM varNana che. mArgaNAsthAnamAM (1) jIvasthAna, (2) guNasthAna, (3) yoga, (4) upayoga (5) leyA ane (6) alpabahutva A cha viSayonuM varNana che. ane guNasthAnamAM (1) jIvasthAna, (2) yoga, (3) upayoga, (4) leyA, (5) bahetu, (6) bandha, (7) uya, (4) udIraNA, (9) sattA ane (10) alpabahutva A dasa viSayo varNavAyA che. chellA be viSayonuM varNana arthAt bhAva ane saMkhyAnuM varNana anyAnya viSayanA varNanathI mizrita nathI, arthAt te ene laIne anya koI viSayanuM varNana karavAmAM AvyuM nathI. * A rIte joIe to prastuta granthanA rAbtAtmaka kalevaranA mukhya pAMca hissA thaI jAya che. pahelo hisso bIjI gAthAthI AThamI gAthA sudhIno che, jemAM jIvasthAnanuM mukhya varNana karIne tenI sAthe saMbaMdha dharAvanAra ukta ATha viSayonuM varNana karavAmAM AvyuM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 . paMcakarmagranyaparizIlana che. bIjo hisso navamI gAthAthI cuMmALIsamI gAthA sudhIno che, jemAM mukhyapaNe mArgaNAsthAnane laIne tenI sAthe saMbaMdha dharAvanAra cha viSayonuM varNana karavAmAM AvyuM che. trIjo hisso pistALIsamI gAthAthI tresaThamI gAthA sudhIno che, jemAM mukhyapaNe guNasthAnane laIne tenA AzrayathI ukta dasa viSayonuM varNana karavAmAM AvyuM che. cotho hisso cosaThamI gAthAthI sitteramI gAthA sudhIno che, jemAM kevaLa bhAvonuM ja varNana che. pAMcamo hisso IkoteramI gAthAthI chAzImI gAthA sudhIno che, jemAM kevaLa saMkhyAnuM ja varNana che. saMkhyAnA varNananI sAthe ja granya samApta thAya che. - jIvasthAna Adi ukta mukhya tathA gauNa viSayonuM svarUpa pahelI gAthAnA bhAvArthamAM lakhI dIdhuM che, tethI punaH ahIM lakhavAnI jarUrata nathI, tema chatAM e lakhI jaNAvavuM Avazyaka che ke prastuta grantha racavAno uddezya je upara jaNAvyo che tenI siddhi jIvasthAna Adi ukta viSayonA varNanathI kevI rIte thaI zake che. - jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna ane bhAva e sAMsArika jIvonI vividha avasthAo che. jIvasthAnanA varNanathI e jANI zakAya che ke jIvasthAnarUpa cauda avasthAo jAtisApekSa che arthAt zArIrika racanAnA vikAsa para temaja indriyonI cUnAdhika saMkhyA para nirbhara che. tethI A badhI cauda avasthAo karmakta yA vaibhavika che ane A kAraNe ja chevaTe heya che. mArgaNAsthAnanA bodhathI e jJAna thaI jAya che ke badhI mArgaNAo jIvanI svAbhAvika avasthArUpa nathI. kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika samyatva, kSAyika cAritra ane anAhAratva sivAyanI bIjI badhI mArgaNAo ochevatte aMze asvAbhAvika che. tethI svarUpanI pUrNatAnA icchuka jIvo mATe chevaTe te heya che. guNasthAnanA parijJAnathI e jJAta thaI jAya che ke guNasthAna e to AdhyAtmika utsAtti karatA AtmAnI uttarottara vikAsa sUcaka bhUmikAo che. pUrva pUrva bhUmikAnA samaye uttara uttara bhUmikA upAdeya hovA chatAM paNa paripUrNa vikAsa thaI javAthI te badhI bhUmikAo ApoApa chUTI jAya che. bhAvonI jANakArIthI e nizcaya thaI jAya che ke kSAyika bhAvone choDIne bIjA badhA bhAvo, bhale ne utkrAntikALamAM upAdeya kema na hoya, paNa chevaTe to heya ja che. A rIte jIvanuM svAbhAvika svarUpa zuM che ane asvAbhAvika rUpa zuM che eno viveka karavA mATe jIvasthAna Adi ukta vicAra, je prastuta granthamAM karavAmAM Avyo che te, AdhyAtmika vidyAnA abhyAsIo mATe atyanta upayogI che. AdhyAtmika grantha be prakAranA che. eka to evA che je phakta AtmAnA zuddha svarUpanuM ja varNana kare che, jyAre bIjA azuddha tathA mizrita svarUpanuM varNana kare che. prastuta grantha bIjI koTino che. adhyAtmavidyAnA prAthamika ane mAdhyamika abhyAsIo mATe A bIjI koTinA grantho vizeSa upayogI che, kema ke te abhyAsIonI daSTi vyavahAraparAyaNa hovAnA kAraNe AvA granyo dvArA ja kramazaH kevaLa pAramArthika svarUpagrAhiNI banAvI zakAya. AdhyAtmika vidyAnA pratyeka abhyAsInI e svAbhAvika jijJAsA hoya che ke AtmA kevI rIte ane kyA kame AdhyAtmika vikAsa kare che tathA AtmAne vikAsanA samayagALAmAM kevI kevI avasyAono anubhava thAya che. A jijJAsAnI pUrtinI daSTie joIe to anya viSayonI apekSAe guNasthAnanuM mahattva adhika che. A khyAlathI ahIM Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturyakarmagranyaparizIlana guNasthAnanuM svarUpa kaMIka vistArathI AlekhavAmAM Ave che. sAthe sAthe e paNa darzAvavAmAM Avaze ke jenazAstranI jema vaidika tathA bauddha zAstramAM paNa AdhyAtmika vikAsanuM kevuM varNana che. jo ke evuM karavAmAM kaMIka vistAra avazya thaI jaze tema chatAM nIce lakhavAmAM AvelA vicArathI jijJAsuonI jo thoDI paNa jJAnavRddhi tathA rucizuddhi thaI to samajavAmAM Avaze ke A vicAralekhana anupayogI nathI ja. guNasthAnanuM viroSa svarUpa guNonAM (AtmazaktionA) sthAnone arthAt vikAsanI kramika avasthAone guNasthAna kahe che. jene zAstramAM guNasthAna e pAribhASika zabdano artha Atmika zaktionA AvirbhAvanI - arthAt te zaktionI zuddha kAryarUpamAM pariNata thatA rahevAnI - taratamabhAvApanna avasthAo che. AtmAnuM vAstavika svarUpa zuddha cetanAmaya ane pUrNAnandamaya che. paraMtu tenA upara jyAM sudhI tIvra AvaraNonAM gADha vAdaLonI ghaTA chavAI hoya tyAM sudhI tenuM asala svarUpe dekhAtuM nathI. paraMtu AvaraNo kamazaH zithila yA naSTa thatAM ja tenuM asala svarUpa prakaTa thAya che. jyAre AvaraNonI tIvratA chellI hadanI hoya tyAre AtmA prAthamika avasthAmAM - avikasita avasthAmAM paDyo rahe che. ane jyAre AvaraNa sAva nAza pAmI jAya che tyAre AtmA carama avasthAmAM zuddha svarUpanI pUrNatAmAM vartato thaI jAya che. jema jema AvaraNonI tIvratA ochI thatI jAya che tema tema AtmA paNa prAthamika avasthA choDIne dhari dhIre zuddha svarUpane pAmato carama avasthA bhaNI prasthAna kare che. prasthAna vakhate A be avasthAonI vacce tene aneka nIcI-UMcI avasthAono sAmano karavo paDe che. prathama avasthAne avikAsanI athavA adhaHpatananI parAkASThA ane carama avasthAne vikAsanI yA utkrAntinI parAkSa8A samajavI joIe. A vikAsamanI madhyavartinI badhI avasthAone apekSAe ucca paNa kahI zakIe ane nIca paNa arthAt madhyavartinI koI paNa avasthA potAnI uparanI avasthAnI apekSAe nIca ane potAnI nIcenI avasthAnI apekSAe ucca kahI zakAya. vikAsa bhaNI agresara thayelo AtmA vastutaH ukta prakAranI saMkhyAtIta AdhyAtmika bhUmikAono anubhava kare che. paraMtu jaina zAstramAM saMkSepamAM vargIkaraNa karIne temanA cauda vibhAga karavAmAM AvyA che je "cauda guNasthAna" kahevAya che. badhAM AvaraNomAM mohanuM AvaraNa pradhAna che. arthAt jyAM sudhI moha baLavAna ane tIvra hoya tyAM sudhI bIjAM badhAM AvaraNo baLavAna ane tIvra ja rahe che. tenAthI UlaTuM, moha nirbaLa thatAM ja anya AvaraNonI paNa tevI ja dazA thaI jAya che. tethI AtmAno vikAsa karavAmAM mukhya bAdhaka mohanI prabaLatA ane mukhya sahAyaka mohanI nirbaLatA samajavI joIe. A kAraNe guNasthAnonI kalpanA arthAt vikAsakAmagata avasthAonI kalpanA mohazaktinI utkaTatA, mandatA tathA abhAva para AdhAra rAkhe che. mohanI pradhAna zaktio be che. te bemAMthI pahelI zakti AtmAne darzana arthAt svarUpapararUpano nirNaya athavA jaDacetanano vibhAga yA viveka karavA detI nathI. ane bIjI zakti AtmAne viveka prApta karI lIdhA pachI paNa tadanusAra pravRtti arthAt adhyAsapariNatithI chUTIne svarUpalAbha karavA detI nathI. vyavahAramAM Dagale ne pagale evuM jovAmAM Ave che ke Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana koI vastunuM yathArtha darzana yA bodha karI lIdhA pachI ja te vastune pAmavAnI ke tyAgavAnI ceSTA karavAmAM Ave che ane te saphaLa paNa thAya che. AdhyAtmika vikAsagAmI AtmAnA mATe paNa mukhya be ja kArya che. paheluM kArya svarUpa tathA pararUpanuM yathArtha darzana athavA bhedajJAna karavuM ane bIjuM kArya svarUpamAM sthita rahevuM A be kAryomAMthI pahelA kAryane rokanArI mohanI zakti jena zAstramAM darzanamoha kahevAya che ane bIjA kAryane rokanArI mohanI zakti "cAritramoha kahevAya che. bIjI zakti pahelI zaktinI anugraminI che arthAt pahelI zakti prabaLa hoya tyAM sudhI bIjI zakti kyAreya nirbaLa nathI hotI, ane pahelI zakti manDa, bhandatara ane mandatama thatAM ja bIjI zakti paNa kramazaH tevI ja rIte manDa, madatara ane mandatama thavA lAge che. athavA ema kaho ke eka vAra AtmA svarUpadarzana karI le to pachI tene svarUpalAbha karavAno mArga prApta thaI ja jAya che. avikasita athavA sarvathA adhaH patita AtmAnI avasthA prathama guNasthAna che. temAM mohanI ukta banne zaktio prabaLa hovAnA kAraNe AtmAnI AdhyAtmika sthiti sAva nikaSTa arthAtu taddana nIca hoya che. A bhUmikAnA samaye AtmA bhale ne Adhibhautika utkarSa game teTalo kema na karI le paraMtu tenI pravRtti tAttvika lakSyathI sarvathA zUnya hoya che. jema dizAbhramavALo manuSya pUrvadizAne pazcimadizA mAnIne gati kare che ane potAnA ISTa sthAne pahoMcI zakto nathI, teno badho zrama vyartha ja jAya che, tema prathama bhUmikAvALo AtmA pararUpane svarUpa samajIne tene pAmavA mATe pratikSaNa lAlAyita rahe che ane viparIta darzana yA mithyAdaSTinA kAraNe rAga-dveSanA prabaLa ghAno zikAra banIne tAttvika sukhathI vaMcita rahe che. A bhUmikAne jena zAstramAM bahirAtmabhAva athavA 'mithyAdarzana' kahela che. A bhUmikAmAM jeTalA AtmAo rahelA hoya che te badhAnI AdhyAtmika sthiti eksarakhI nathI hotI. arthAt badhA upara mohanI sAmAnyataH banne zaktionuM Adhipatya hovA chatAM paNa temAM ochovatto taratamabhAva avaya hoya che. koInA upara mohano prabhAva gADhatama hoya che, koInA para gADhatA hoya che ane koInA para tenAthI paNa ocho arthAt gADha hoya che. vikAsa karavo e prAyaH AtmAno svabhAva che. tethI jANatA ke ajANatA jyAre tenA upara mohano prabhAva ocho thavA lAge che tyAre te kaMIka vikAsa tarapha agresara thaI jAya che ane tIvratama rAga-dveSane kaMIka manda to rato mohanI prathama zaktine chinnabhinna karavA yogya AtmabaLa prakaTa karI de che. A sthitine jaina zAstramAM 'granthibheda kahela che. 1. patti sukumego vavavadhADha pUDhaDhi ca aa. navA vaAnimo ghaURIosaparimo 1195 bhinnammi tammi lAbho sammattAINa mokkhaheUNaM / ko, kumo samarivAyAviperiM 11961 so tattha parissammaI ghoramahAsamaraniggayAi vva / rvina siddhiAne nada vidhA tathA vi 11197i - vizeSAvazyakabhAgya Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 caturthakarmagranyaparizIlana granthibhedanuM kArya ghaNuM ja viSama che, kaThina che. rAga-dveSanI tIvratama viSagranyi eka vAra zithila ane chinnabhinna thaI jAya to pachI beDo pAra thaI ja gayo samajavo, kema ke te pachI mohanI pradhAna zakti darzanamohane zithila thavAmAM vAra lAgatI nathI ane darzanamoha zithila thayo ke tarata ja cAritramohanI zithilatAno mArga ApoApa khulI jAya che. eka bAju rAga-dveSa potAnA pUrNa baLano prayoga kare che to bIjI bAju vikAsonmukha AtmA paNa rAga-dveSanA prabhAvane toDI ocho karavA mATe potAnA vIryano arthAt baLano prayoga kare che. A AdhyAtmika yuddhamAM eTale ke mAnasika vikAra ane AtmAnI pratiddhitAmAM kyAreka eka to kyAreka bIjo jayalAbha kare che. aneka AtmA evA paNa hoya che jeo lagabhaga granthibheda karavA lAyaka baLa prakaTa karIne paNa chevaTe rAga-dveSanA tIvra prahArothI ghavAIne ane temanAthI hAra khAIne potAnI mULa sthitimAM AvI jAya che ane aneka vAra prayatna karavA chatAM paNa rAga-dveSanA upara jaya meLavatA nathI. aneka AtmA evA paNa hoya che je na to hAra khAIne pAchA paDe che ke na to jaya meLavI zake che paraMtu cirakALa sudhI te AdhyAtmika yuddhanA medAnamAM ja paDyA rahe che. koI koI AtmA evo paNa hoya che je potAnI zaktino yathocita prayoga karIne te AdhyAtmika yuddhamAM rAga-dveSa upara vijaya meLavI ja le che. koI paNa mAnasika vikAranI pratidrandritAmAM A traNa avasthAono arthAt kyAreka hArIne pAchA paDavAno, kyAreka pratispardhAmAM satata mathyA ja rahevAno ane kyAreka jayalAbha karavAno anubhava ApaNane lagabhaga nitya thayA ja kare che. A ja saMgharSa kahevAya che. saMgharSa vikAsanuM kAraNa che. vidyA hoya, dhana hoya, kIrti hoya ke koI paNa laukika vastu iSTa hoya, tene prApta karatI vakhate paNa acAnaka aneka vighno upasthita thAya che ane temanI sAthenA yuddhamAM ukta prakAranI traNe avasthAono anubhava prAyaH badhAne thato rahe che. koI vidyArthI, koI dhanArthI ke koI kIrtikAMkSI jyAre potAnA iSTane prApta karavA prayatna kare che tyAre kAM to te adhavacce ja aneka muzkelIone dekhIne prayatnane choDI ja de che, kAM to muzkelIone pAra karIne iSTaprAptinA mArganI tarapha agresara thAya che. je agresara thAya che te mahA vidvAna, mahA dhanavAna yA mahA kIrtiAlI banI jAya che. mukelIothI DarIne pAcho lAge che te pAmara, ajJAna, nirdhana yA kIrtihIna ja banIne rahI jAya che. ane je na to muzkelIone jItI zake che ke na to muzkelIothI hAra mAnIne pAcho lAge che te sAdhAraNa sthitimAM paDyo rahe che ane koI dhyAna kheMce evo utkarSalAbha karato nathI. A bhAvane samajAvavA mATe zAstramAM traNa pravAsIonuM eka daSTAnta ApavAmAM 2. narava tri manusmA vaMtavipa6 sadAvA maLe velAikkamabhIyA turaMti pattA ya do corA / / daTuM maggataDatthe te ego maggao paDiniyatto / bitio gahio taio samaikkaMtuM puraM patto / / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMyakarmagranyaparizIlana AvyuM che. traNa pravAsIo kyAMka jaI rahyA hatA. vacce bhayAnaka jaMgalamAM corone dekhatAM ja traNamAMthI eka to pAcho ja bhAgI gayo. bIjo coronA DarathI kyAMya bhAgI to na gayo paNa coro vaDe pakaDAI gayo. trIjo to asAdhAraNa baLa ane kauzalathI te corone harAvI AgaLa vadhyo. mAnasika vikAronI sAthe AdhyAtmika yuddha karavAmAM je jayaparAjaya thAya che teno ochovatto khyAla ukta dAnathI AvI zake che. prathama guNasthAnamAM rahenAra vikAsagAmI evA aneka AtmAo hoya che jemaNe rAga-dveSanA tIvratama vegane thoDoka dabAvI rAkhelo hoya che paraMtu mohanI pradhAna zaktine arthAt darzanamohane zithila ryo hoto nathI tethI teo jo ke AdhyAtmika lakSyanA sarvathA anukulagAmI nathI hotA tema chatAM temano bodha ane temanuM caritra anya avikasita AtmAonI apekSAe sArAM ja hoya che. jo ke AvA AtmAonI AdhyAtmika daSTi sarvathA Atmonmukha na hovAnA kAraNe vastutaH mithyA daSTi, viparIta daSTi yA asat aDavI bhavo maNUsA jIvA kammaTTiI paho dIho / gaMThI ya bhayaTThANaM rAgaddosA ya do corA / / bhaggo ThiiparivuDDhI gahio puNa gaMThio gao tio| sammattapuraM evaM joejjA tiNNi karaNANi // vizeSAvayabhASya, 1211-1214 gAthA yathA janAstrayaH ke'pi mahApuraM yiyAsavaH / prAptAH kvacana kAntAre sthAnaM cauraiH bhayaMkaram // tatra drutaM drutaM yAnto dadRzustaskaradvayam / tadRSTvA tvaritaM pazcAdeko bhItaH palAyitaH / / gRhItazcAparastAbhyAmanyastvagaNayya tau / bhayasthAnamatikramya puraM prApa parAkramI // dRSTAntopanayazcAtra janA jIvA bhavo'TavI / panthAH karmasthitimranthi dezastviha bhayAspadam / / rAgadveSau taskarau dvau tadbhIto valitastu saH / granthiM prApyApi durbhAvAd yo jyeSThasthitibandhakaH // cauraruddhastu sa jJeyastAdRg rAgAdibAdhitaH / granthi bhinatti yo naiva na cApi valate tataH / / sa tvabhISTapuraM prApto yo'pUrvakaraNAd drutam / rAgadveSAvapAkRtya samyagdarzanamAptavAn / lokaprakAza, sarga 3, zloka 619-625 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paturthakarmagranthaparizIlana 47 dRSTi ja kahevAya che tema chatAM te sadiSTa samIpa laI janArI hovAnA kAraNe upAdeya manAI che.3 bodha, vIrya ane cAritranA taratamabhAvanI apekSAe te asat dRSTinA cAra bheTha karIne mithyAdaSTi guNasthAnanI avasthAnuM sAruM citra zAstramAM AlekhavAmAM AvyuM che. A cAra dRSTiomAM je rahelA hoya che temane saddaSTi prApta karavAmAM pachI vAra lAgatI nathI. sadbodha, sIrya ane saccAritranA taratamabhAvanI apekSAe saddiSTanA paNa zAstramAM cAra vibhAga karavAmAM AvyA che jemanAmAM mithyAdaSTi choDIne athavA mohanI eka yA banne zaktione jItIne AgaLa vadhelA badhA vikasita AtmAono samAveza thaI jAya che. athavA bIjI rIte ema paNa samajI zakAya ke jenAmAM AtmAnuM svarUpa bhAsita thayuM hoya ane tenI prApti mATe je mukhyapaNe pravRtta hoya te sadiSTa che. tenAthI UlaTuM, jenAmAM AtmAnuM svarUpa yathAvat bhAsita na hoya ane tenI prApti mATe je pravRtta na hoya te asaSTi che. bodha, vIrya ane cAritranA taratamabhAvane lakSyamAM rAkhIne zAstramAM banne dRSTionA cAra cAra vibhAga karavAmAM AvyA che jemanAmAM badhA vikAsagAmI AtmAono samAveza thaI jAya che ane jemanuM varNana vAMcavAthI AdhyAtmika vikAsanuM citra AMkhonI sAme nAcavA lAge che.5 zArIrika ane mAnasika duHkhonI saMvedanAnA kAraNe ajJAtarUpe giri-nadIpASANanyAye jyAre AtmAnuM AvaraNa kaMIka zithila thaI jAya che ane e kAraNe tenA 3. mithyAtve mandatAM prApte mitrAdyA api dRSTayaH / mArgAbhimukhabhAvena kurvate mokSayojanam // 31 // zrI yazovijayajIkRta yogAvatAradvAtriMzika. 4. sacchraddhAsaMgato bodho dRSTiH sA cASTadhoditA / mitrA tArA balA dIprA sthirA kAntA prabhA parA // tRNagomayakASThAgnikaNadIpaprabhopamA / ratnatArArkacandrAbhA krameNekSvAdisannibhA // AdyAzcatasraH sApAyapAtA mithyAdRzAmiha / tattvato nirapAyAzca bhinnagranthestathottarA || - yogAvatAradvAtriMzikA, zloka 25,26,28. 5. AnA mATe juo zrI haribhadrasUriSkRta yogadaSTisamuccaya tathA upAdhyAya yazovijayajIkRta 21 thI 24 sudhInI cAra dvAtriMzikAo. 6. yathApravRttAM nanvanAmo pam / mavatyanAmo tatha tha rmakSayoginAm ||607!! yathA mitho gharSaNena grAvANo'drinadIgatAH / suSThitrAvRtayo jJAnasUyA apa svamAvataH II608/1 tathA yathApravRttAt syurapyanAbhogalakSaNAt / nasthitirmAno nantavotrAntotha 7 11609 lokaprakAza, sarga 3. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve paMcakarmagranthaparizIlana anubhava tathA vIryollAsanI mAtrA kaMIka vadhe che tyAre te vikAsagAmI AtmAnA pariNAmonI zuddhi ane komalatA kaMIka vadhe che. ane tenA phaLarUpe te AtmA rAgadveSanI tIvratama arthAt durbheda granthine toDavAnI yogyatA ghaNA aMro prApta karI le che. A ajJAnapUrvaka duHkhasaMvedanAjanita ati alpa Atmazuddhine jaina zAstramAM 'yathApravRttiraNa'7 kahela che. tyAra pachI jyAre ethIya kaMIka vadhAre Atmazuddhi tathA vIryollAsanI mAtrA vadhe che tyAre rAgadveSanI pelI durbheda granthinuM bhedana karavAmAM Ave che. A granthibhedakAraka Atmazuddhine 'apUrvakaraNa'' kahe che, kema ke AvuM karaNa arthAt Avo pariNAma vikAsagAmI AtmAnA mATe apUrva - pahelavahelo prApta thayelo che. AnA pachI Atmazuddhi ane vIryollAsanI mAtrA kaMIka adhika vadhe che, tyAre AtmA mohanI pradhAnabhUta rAkti upara - darzanamoha upara avazya vijaya prApta kare che. A vijayakAraka Atmazuddhine jainazAstramAM 'anivRttikaraNa' kahela che10, kema ke AvI Atmazuddhi thayA pachI AtmA darzanamoha upara vijaya meLavyA vinA raheto nathI arthAt pIchehaTha karato nathI. ukta traNa prakAranI aAtmazuddhiomAM bIjI arthAt apUrvakaraNa nAmanI zuddhi ja atyanta durlabha che, kema ke rAga-dveSanA tIvratama vegane rokavAnuM atyanta kaThina kAma enA dvArA karavAmAM Ave 7. Ane digambara saMpradAyamAM 'ayApravRttakaraNa' kahe che. tenA mATe juo tattvArtharAjavArtika 9.1.13. 8. tIvradhAraparzukalpA'pUrvAkhyakaraNena hi / AviSkRtya para vIrya ei minti lekhana 1618|| ejana. 9. rAmavirootra phLa prAptinAM matam 159911 ejana. 10. athAnivRttiLenAtisvachAzayAtmanA / karotyantarakaraNamantarmuhUrtasaMmitam // kRte ca tasmin mithyAtvamohasthitirdvidhA bhavet / tatrAdyAntarakaraNAdadhastanyaparordhvagA || tatrAdyAyAM sthittau mithyAdRk sa taddalavedanAt / atItAyAmathaitasyAM sthitAvantarmuhUrtataH // prApnotyantarakaraNaM tasyAdyakSaNa eva saH / samyaktvamaupazamikamapaudgalikamApnuyAt // yathA vanadavo dagdhendhanaH prApyAtRNaM sthalam / svayaM vidhyAyati tathA mithyAtvogradavAnalaH // avApyAntarakaraNaM kSipraM vidhyAyati svayam / tadaupazamikaM nAma samyakatvaM labhate'sumAn // lokaprakAza, sarga 3, zloka 627-632. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana che, je saheluM nathI. eka vAra A kAryamAM saphaLatA prApta thayA pachI vikAsagAmI AtmAnuM upalI koI bhUmikAthI patana thAya to paNa te punaH kyAreka ne kyAreka potAnA lakSyane - AdhyAtmika pUrNa svarUpane prApta karI le che. A AdhyAtmika paristhitinuM kaMIka spaSTIkaraNa anubhavagata vyAvahArika daSTAnta dvArA karI rAkAya che. prathama daSTAnta - eka evuM vastra hoya jemAM mela uparAMta cIkAza paNa lAgelI hoya. tenA melane upara uparathI dUra karavAnuM eTaluM kaThina ane zramasAdhya nathI jeTaluM kaThina ane zramasAdhya tenI cIkAza dUra karavAnuM che. jo cIkAza eka vAra dUra thaI jAya to pachI bAkIno maLa kADhavAmAM athavA koIka kAraNe pharI lAgelI rajane dUra karavAmAM vizeSa zrama karavo paDato nathI ane vastrane tenA asala svarUpamAM sahelAIthI lAvI zakAya che. upara uparano mela dUra karavA lagAvavuM paDatuM baLa sAmAnya che, tenA sadaza "yathApravRttikaraNa' che. cIkAza dUra karavA mATe lagAvavuM paDatuM vizeSa baLa ane karavo paDato vizeSa zrama te enA jevuM apUrvakaraNa' che je cIkAza samAna rAgadveSanI tIvratama granthine zithila kare che. bAkI rahelA melane athavA cIkAza dUra thaI gayA pachI pharIne lAgelI rajane ochI karavA mATe karavA paDatA baLaprayoga samAna "anivRttikaraNa" che. ukta traNa baLaprayogomAM pelo cIkAza dUra karavAvALo baLaprayoga ja viziSTa che. bIjuM dRSTAnta - koI eka rAjAe AtmarakSA mATe potAnA aMgarakSakone traNa vibhAgomAM vibhAjita ryA hoya, je traNamAMthI bIjo vibhAga bAkInA be vibhAgo karatAM vadhAre baLavAna hoya, to te bIjA vibhAgane jItavA mATe vizeSa baLa lagAvavuM paDe che. tevI ja rIte darzanamohane jItatA pahelAM tenA rakSaka rAgadveSanA tIvra saMskArone zithila karavA mATe vikAsagAmI AtmAne traNa vAra baLaprayoga karavo paDe che. te traNamAMthI bIjI vAra karAto baLaprayoga ja mukhya che kema ke tenA dvArA ja rAgadveSanI atyanta tIvratArUpa granci bhedAya che. jema ukta traNa daLomAMthI baLavAna bIjA aMgarakSaka daLane jItI levAtAM pachI te rAjAno parAjaya karavo saraLa thaI jAya che tevI ja rIte rAgadveSanI atitIvratAne miTAvI dIdhA pachI darzanamoha upara vijaya meLavavo sahelo che. darzanamohane jItatAM ja pahelA guNasthAnanI samApti thAya che. AvuM thatAM ja vikAsagAmI AtmA svarUpanuM darzana karI le che. arthAt tenI atyAra sudhI pararUpamAM svarUpanI je bhrAnti hatI te dUra thaI jAya che. tethI tenA prayatnanI gati UlaTIna rahetAM sIdhI thaI jAya che. arthAt te vivekI banIne kartavya-akartavyano vAstavika vibhAga karI le che. A dazAne jena zAstramAM antarAtmabhAva' kahe che, kema ke A sthitine prApta karIne vikAsagAmI AtmA potAnI aMdara vartamAna sUkSma ane sahaja zuddha paramAtmabhAvane dekhavA lAge che, arthAt antarAtmabhAva e AtmamaMdiranuM garbhadvAra che jemAM pravezIne te maMdiramAM rahelA paramAtmabhAvarUpa nizcaya devanuM darzana karavAmAM Ave che. A dazA vikAsamanI cothI bhUmikA athavA cothuM guNasthAna che jene pAmIne AtmA pahelavahelI vAra AdhyAtmika zaktino anubhava kare che. A bhUmikAmAM AdhyAtmika daSTi For Pyate & Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana yathArtha (AtmasvarUponukha) hovAnA kAraNe viparyAyarahita hoya che, jene jana zAstramAM samyakatva kahela che.ll cothIthI AgaLanI pAMcamI Adi badhI bhUmikAone samyagdaSTivALI ja samajavI joIe, kema ke temanAmAM uttarottara vikAsa tathA daSTinI zuddhi vadhu ne vadhu thatI jAya che. cothA guNasthAnamAM svarUpadarzane kravAthI AtmAne apUrva zakti maLe che ane tene vizvAsa thaI jAya che ke have mAro sAdhyaviSayaka bhrama dUra thaI gayo arthAt atyAra sudhI je paudgalika ane bAhya sukhane huM jhaMkhI rahyo hato te pariNAmavirasa, asthira ane parimita che; pariNAmasundara, sthira ane aparimita sukha svarUpaprAptimAM ja che. ane tyAre te vikAsagAmI AtmA svarUpasthiti mATe prayatna karavA lAge che. mohanI pradhAna zaktine arthAt darzanamohane zithila karIne svarUpadarzana karI lIdhA pachI paNa jyAM sudhI tenI bIjI zaktine arthAtuM cAritramohane zithila na kravAmAM Ave tyAM sudhI svarUpalAbha athavA svarUpasthiti thaI zakatI nathI. tethI te mohanI bIjI zaktine manda karavA mATe prayAsa kare che. jyAre te te zaktine aMzataH zithila karI de che tyAre tenI vaLI vadhu utsAtti thaI jAya che jemAM aMzataH svarUpasthiratA yA para pariNatityAga hovAthI cothI bhUmikAnI apekSAe adhika zAntilAbha thAya che. A dezavirati nAmanuM pAMcamuM guNasthAna che. A guNasthAnamAM vikAsagAmI AtmAne e vicAra AvavA lAge che ke jo alpaviratithI ja ATalo adhika zAntilAbha thayo to pachI sarvaviratithI arthAt jaDa bhAvonA sarvathA parihArathI keTalo zAntilAbha thaze? A vicArathI prerita thaIne ane prApta AdhyAtmika jJAtinA anubhavathI baLavAna banIne te vikAsagAmI AtmA cAritramohane adhikAMze zithila karIne pahelAMnI apekSAe paNa adhika svarUpasthiratA yA svarUpalAbha prApta karavAnI ceSTA kare che. A ceSTAmAM kRtakRtya thatAM ja tene sarvavirati saMyama prApta thAya che jemAM polika bhAvo para mUcha bilakula rahetI nathI ane teno badho samaya svarUpanI abhivyakti karavAnA kAmamAM ja kharcAya che. A sarvavirati nAmanuM chaThTha guNasthAna che. A chaThThA guNasthAnamAM AtmakalyANa uparAMta lokakalyANanI bhAvanA ane tadanukUla pravRtti paNa thAya che, paraMtu kyAreka kyAreka ochIvattI mAtrAmAM pramAda AvI jAya che. pAMcamA guNasthAnanI apekSAe A chaThThA guNasthAnamAM svarUpanI abhivyakti adhika hovAnA kAraNe jo ke vikAsagAmI AtmAne AdhyAtmika ati pahelAM karatAM adhika ja maLe che tema chatAM vacce vacce aneka pramAda tene patinA anubhavamAM bAdhA pahoMcADe che, tene te sahana karI zakto nathI. tethI sarvaviratijanita zAntinI sAthe apramAdajanita viziSTa zAntino anubhava karavAnI prabaLa lAlasAthI prerita thaIne te vikAsagAmI AtmA pramAdano Tii. niviparyatA sarniAdyate | samyaktvazAlinAM sA syAt taccaivaM jAyate'GginAm / - lokaprakAza, sarga , zloka 596. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana tyAga kare che ane svarUpanI abhivyaktine anukULa manana-cintana sivAya bIjA badhA vyApArono tyAga karI de che. A ja apramattasaMyata nAmanuM sAtamuM guNasthAna che. temAM eka tarapha apramAdajanya utkaTa sukhano anubhava AtmAne te ja sthitimAM TakI rahevA mATe uttejita kare che ane bIjI tarapha pramAkajanya pUrva vAsanAo tene potAnI tarapha khece che. A kheMcatANamAM vikAsagAmI AtmA kyAreka pramAdanI tandrA ane kyAreka apramAdanI jAgRti arthAt chaThThA ane sAtamA guNasthAnamAM aneka vAra Avato-jato rahe che. vamaLa yA vAtacakramAM phasAyeluM taNakhaluM AmathI tema ane temAMthI Ama jevI rIte calAyamAna thatuM rahe che tevI ja rIte chaThThA ane sAtamAM guNasthAnanA samaye vikAsagAmI AtmA anavasthita banI jAya che. pramAda sAthe cAlatA A Antarika yuddha vakhate vikAsagAmI AtmA je potAnuM cAritrabaLa vizeSa prakAzita kare to pachI te pramAdone - pralobhanone pAra karIne vizeSa apramata avasthA prApta karI le che. A avasthAne pAmIne te evI zaktivRddhinI taiyArI kare che ke jenAthI roSa rahelA mohabaLano nAza karI zakAya. moha sAthe thanAra bhAvI yuddha mATe karavAmAM AvatI taiyArInI A bhUmikAne AThamuM guNasthAna kahe che. pahelAM kyAreya na thayelI evI Atmazuddhi A guNasthAnamAM thaI jAya che jenAthI koI vikAsagAmI AtmA to mohanA saMskAronA prabhAvane kamazaH dabAvato AgaLa vadhe che tathA chevaTe tene taddana ja uparAnta karI de che jyAre bIjo koI viziSTa AtmazuddhivALo vikAsagAmI AtmA evo paNa hoya che je mohanA saMskArone kramazaH jaDamULathI ukhADato AgaLa vadhe che tathA chevaTe te badhA saMskArone sarvathA nirmaLa ja karI nAkhe che. A rIte AThamA guNasthAnathI AgaLa vadhanArA arthAt antarAtmabhAvanA vikAsa dvArA paramAtmabhAvarUpa sarvopari bhUmikAnI najIka pahoMcanArA AtmAo be zreNiomAM vibhakta thaI jAya che. eka zreNivALA to evA hoya che ke jeo mohane eka vAra sarvathA dabAvI to de che paNa tene nirmaLa nathI karI zaktA. tethI jevI rIte koI baMdha DabA jevA pAtramAM bharelI varALa kyAreka potAnA vegathI te pAtrane uDADI laI bhAge che yA nIce pADI de che athavA jevI rIte rAkha nIce dabAyelo agni havAnuM jhakoruM lAgatAM ja potAnuM kArya karavA lAgI jAya che athavA jevI rIte pANInI heThe beThelI maToDI thoDoka kSobha pAmatAM ja upara AvIne pANIne gaMdu karI nAkhe che tevI ja rIte pahelAM dabAyelo paNa moha Antarika yuddhamAM thAkI gayelA te prathama zreNivALA AtmAone potAnA vegathI nIce pADI de che. eka vAra sarvathA dabAI javA chatAM paNa moha je bhUmikA uparathI AtmAne harAvIne nIce pADI de che te ja agiyAramuM guNasthAna che. mohane kramazaH dabAvatA dabAvatA sarvathA dabAvI devA sudhImAM uttarottara adhikAdhika vizuddhivALI be bhUmikAo avazya prApta karavI paDe che je navamuM ane dasamuM guNasthAna kahevAya che. agiyAramuM guNasthAna adhaHpatananuM sthAna che, kemake tene prApta karanAra AtmA AgaLa vadhyA vinA eka vAra to avaya nIce paDe che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para paMcakarmagranyaparizIlana bIjI zreNivALA AtmAo mohane kamazaH nirmaLa karatA karatA chevaTe tene sarvathA nirmULa karI nAkhe che. sarvathA nirmULa karavAnI je ucca bhUmikA che te ja bAramuM guNasthAna che. A guNasthAna prApta karavA sudhImAM arthAt mohane sarvathA nirmaLa karatA pahelAM vacce navamuM ane dasamuM guNasthAna prApta karavuM paDe che. Ama jovA jaIe to pahelI zreNivALA hoya ke bIjI zreNivALA hoya paraMtu te badhAne navamuM ane dasamuM guNasthAna prApta karavuM ja paDe che. banne zreNivALAo vacce antara eTaluM ja hoya che ke prathama zreNivALAonI apekSAe bIjI zreNivALAomAM Atmazuddhi ane AtmabaLa viziSTa prakAranAM hoya che, jema eka ja zreNiyA dhoraNamAM bhaNatA vidyArthIo paNa be prakAranA hoya che. eka prakAranA vidyArthIo to evA hoya che ke jeo koziza karavA chatAM paNa prathama prayatna potAnI parIkSAmAM pAsa thaI AgaLa jaI zaktA nathI. paraMtu bIjA prakAranA vidyArthIo potAnI yogyatAnA baLe badhI muzkelIo pAra karIne te kaThinatama parIkSAne prathama prayatna ja bedhaDaka pAsa karI ja le che. te banne daLo vaccenA A antaranuM kAraNa temanI Antarika yogyatAnI nyUnAdhiktA che. tevI ja rIte navamA ane dasamA guNasthAnane prApta karanAra ukta banne zreNigAmI AtmAonI AdhyAtmika vizuddhi nyUnAdhika hoya che, jenA kAraNe eka zreNivALA to dasamA guNasthAnane prApta karIne agiyAramA guNasthAnamAM mohathI hAra pAmIne nIce paDe che jyAre bIjI zreNivALA dasamA guNasthAnane pAra karIne eTaluM badhuM AtmabaLa prakaTa kare che ke chevaTe teo mohano sarvathA kSaya yA nAza karIne bAramA guNasthAnane prApta karI ja le che. jema agiyAramuM guNasthAna punarAvRttinuM che, tema bAramuM guNasthAna apunarAvRttinuM che. arthAt agiyAramA guNasthAnane pAmanAra AtmA eka vAra to temAMthI avazya patana pAme che ja. paraMtu bAramA guNasthAnane pAmanAra AtmA kadApi patana pAmato nathI, UlaTuM upara ja caDe che. koI eka parIkSAmAM pAsa na thanAro vidyArthI jevI rIte parizrama ane ekAgratAthI yogyatA vadhArIne pachI te parIkSAne pAsa karI le che tevI ja rIte eka vAra mohathI hAra pAmanAra AtmA paNa apramattabhAva ane AtmabaLanI adhikatAthI pachI mohane avazya kSINa karI nAkhe che. ukta banne zreNivALA AtmAonI taratamabhAvApanna AdhyAtmika vizuddhi jANe ke paramAtmabhAvarUpa sarvocca bhUmikA para caDavAnI be sIDIo che, jemAMnI ekta jene zAstramAM 'upazamazreNi ane bIjIne 'kSapadmaNi' kahI che. pahelI keTaleka UMce caDAvIne pADanArI che jyAre bIjI UMce ne UMce caDAvanArI ja che. pahelI zreNi uparathI paDanAro AdhyAtmika adhaHpatana dvArA bhale ne prathama guNasthAna sudhI nIce kema na jato rahe paraMtu tenI te adhaH patita sthiti kAyama rahetI nathI. kyAreka ne kyAreka pAcho te bamaNA baLathI ane bamaNI sAvadhAnIthI sajja thaIne mohazatruno sAmano kare che ane chevaTe bIjI zreNinI yogyatA prApta karIne mohano sarvathA kSaya karI nAkhe che. vyavahAramAM arthAt Adhibhautika kSetramAM paNa e jovAmAM Ave che ke je eka vAra hAra khAya che te pUrI taiyArI karIne harAvanAra zatrune pachI harAvI zake che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 caturthakamagranyaparizIlana paramAtmabhAvanuM svarAjya prApta karavAmAM mukhya bAdhaka moha ja che jene naSTa karavAnuM antarAtmabhAvanA viziSTa vikAsa para nirbhara che. mohano sarvathA nAza thayo ke tarata ja jena zAstramAM 'ghAtikarma' kahevAtAM anya AvaraNo, pradhAna senApati marAtAM anugAmI sainiko eka sAthe Amatema vikharAI jAya tema, vikharAI jAya che. pachI vilaMba zAno, vikAsagAmI AtmA tarata ja paramAtmabhAvanuM pUrNa AdhyAtmika svarAjya prApta karIne arthAt saccidAnanda svarUpane pUrNapaNe vyakta karIne niratizaya jJAna, cAritra Adino lAbha pAme che tathA anirvacanIya svAbhAvika sukhano anubhava kare che. jema pUrNimAnI rAte nirabhra candranI saMpUrNa kaLAo prakAzamAna thAya che tevI ja rIte te samaye AtmAnI cetanA Adi badhI ja mukhya zaktio pUrNa vikasita thaI jAya che. A bhUmikAne jena zAstramAM teramuM guNasthAna kahe che. A guNasthAnamAM AtmA cirakALa sudhI rahyA pachI izvarajju samAna zeSa AvaraNone arthAt apradhAnabhUta aghAti karmone uDADI pheMkI devA mATe sUkSmakriyApratipAti zukladhyAnarUpa pavanano Azaro laIne mAnasika, vAcika ane kAyika vyApArone sarvathA rokI de che. A ja AdhyAtmika vikAsanI parAkASThA arthAt caudamuM guNasthAna che. temAM AtmA samucchitrakriyApratipAti zukladhyAna dvArA sumerunA jevI niSpakampa sthitine prApta karIne chevaTe zarIratyAgapUrvaka vyavahAra ane paramArtha daSTie lokottara sthAnane prApta kare che. A ja nirguNa brahmasthiti che12, A ja savAMgINa pUrNatA che, A ja pUrNa kRtakRtyatA che, A ja parama puruSArthanI atima siddhi che ane A ja apunarAvRttisthAna che, kema ke saMsAranuM eka mAtra kAraNa je moha che tenA badhA saMskArono niHzeSa nAza thaI javAnA kAraNe have upAdhino saMbhava ja nathI. A vAta thaI pahelAthI caudamA guNasthAna sudhInA bAra guNasthAnonI, temAM bIjA ane trIjA guNasthAnanI vAta chUTI gaI che. te be guNasthAnonI vAta nIce pramANe che : samyatva athavA tattvajJAnavALI uparanI cothI vagere bhUmikAonA rAjamArgathI Tyuta thaIne jyAre koI AtmA tattvajJAnanya athavA mithyAdaSTivALI prathama bhUmikAnA unmArga tarapha mUke che tyAre vacamAM te adhaHpatano--kha AtmAnI je kaMI avasyA thAya che te ja bIjuM guNasthAna che. jo ke A guNasthAnamAM prathama guNasthAnanI apekSAe Atmazuddhi avazya kaMIka adhika hoya che, tethI A guNasthAnano krama pahelA guNasthAna pachI rAkhavAmAM Avyo che, tema chatAM e vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke A guNasthAnane utsAttisthAna na kahI zakAya, kema ke prathama guNasthAnane choDIne ukAnti karanAro AtmA A bIjA sthAnane sIdhesIdhuM prApta karI rAkato nathI paraMtu uparanA guNasthAnathI patana pAmo AtmA 12. saMcAticAnI yojanahitna netA ityevaM nirguNaM brahma paroktamupapadyate / / 7 / / vastutastu guNaiH pUrNamanantairbhAsate svataH / 5 vyatminaH priya vivi 18 - jJAnasAra. tyAMgAdaka. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 paMcakarmagranyaparizIlana ja teno adhikArI bane che. adhaHpatana mohanA uddethI thAya che. tethI A guNasthAnanA samaye mohanI tIvra kASAyika zaktino AvirbhAva hoya che. khIra Adi miSTa bhojana karyA pachI jo vamana thaI jAya to mukhamAM eka jAtano vilakSaNa svAda arthAt na ati madhura na ati alla jevo anubhavAya che. tevI ja rIte bIjA guNasthAnanA samaye AdhyAtmika sthiti vilakSaNa hoya che, kemake te vakhate AtmA na to tattvajJAnanI nizcita bhUmikA upara che ke na to tattvajJAnasUcanI nizcita bhUmikA para che. athavA jema koI vyakti caDavAnI sIDI uparathI lapasIne jyAM sudhI jamIna para paDI sthira thato nathI tyAM sudhI vacamAM eka vilakSaNa avasthAno anubhava kare che tevI ja rIte samyakatvathI zruta thaIne mithyAtva prApta karavA sudhImAM arthAt vacamAM AtmA eka vilakSaNa AdhyAtmika avasthAno anubhava kare che. A vAta ApaNA A vyAvahArika anubhavathI paNa prasiddha che ke jyAre koI nizcita unnata avasthAmAMthI paDIne koI nizcita avanata avasthA prApta karavAmAM Ave che tyAre vacamAM eka vilakSaNa paristhiti khaDI thAya che. - trIjuM guNasthAna AtmAnI te mizrita avasthAnuM nAma che jemAM na to kevaLa samyapha daSTi hoya che ke na to kevaLa mithyA daSTi hoya che, paraMtu AtmA temAM dolAyamAna AdhyAtmika sthitivALo banI jAya che. tethI tenI buddhi svAdhIna na hovAnA kAraNe sadeharazIla hoya che arthAt tenI samakSa je kaMI AvyuM te badhuM tene satya lAge che. na to te tattvane ekAnta atasvarUpe ja jANe che ke na to te tattva-atattvano vAstavika pUrNa viveka karI zake che. koI utsAtti karato AtmA prathama guNasthAnathI nIkaLIne sIdho ja trIjA guNasthAnane prApta kare che ane koI avakrAnti karato AtmA paNa caturtha Adi guNasthAnathI nIce paDIne trIjA guNasthAnane prApta kare che. A rIte utkrAMti karatA ane avakrAti karatA ema banne prakAranA AtmAonuM AzrayasthAna A trIjuM guNasthAna che. bIjA guNasthAnathI trIjA guNasthAnanI A ja viroSatA che. upara AtmAnI je cauda avasthAono vicAra karyo che temanuM tathA temanI antargata avAntara avasthAonuM bahu saMkSepamAM vargIkaraNa karIne zAstramAM zarIradhArI AtmAnI phakta traNa avasthAo darzAvI che - (1) bahirAtmaavasthA (2) antarAtmaavasthA ane (3) paramAtmaavasthA. pahelI avasthAmAM AtmAnuM vAstavika arthAt vizuddha rU5 atyanta Achanna rahe che, jenA kAraNe AtmA mithyAdhyAsavALo banIne paudgalika vilAsone ja sarvasva mAnI le che ane temanI prApti mATe saMpUrNa zaktino vyaya kare che. bIjI avasthAmAM AtmAnuM vAstavika svarUpa pUrNapaNe to prakaTa thatuM nathI paraMtu tenA uparanuM AvaraNa gADha na hotAM zithila, zithilatara, zithilatama banI jAya che, jenA kAraNe tenI daSTi paudgalika vilAso taraphathI pAchI vaLIne zuddha svarUpanI tarapha lAgI jAya che. tethI tenI daSTimAM zarIra AdinI jIrNatA yA navInatA e potAnI jIrNatA yA navInatA nathI. A bIjI avasthA ja trIjI avasthAnuM daDha sopAna che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana 55 trIjI avasthAmAM AtmAnuM vAstavika svarUpa prakaTa thaI jAya che arthAt tenA uparanAM gADha AvaraNo taddana vilIna thaI jAya che. paheluM, bIjuM ane trIjuM guNasthAna bahirAtmaavasthAnuM citraNa che. cothAthI bAramAM sudhInAM guNasthAna antarAtmaavasthAnuM digdarzana che ane teramuM tathA caudamuM guNasthAna paramAtmaavasthAnuM varNana che. AtmAno svabhAva jJAnamaya che, tethI te bhale ne game te guNasthAnamAM hoya paraMtu dhyAnathI kyAreya mukta nathI hoto. dhyAnanA sAmAnyapaNe (1) zubha ane (2) azubha evA be vibhAga ane viroSapaNe (1) Arta (2) rodra (3) dharma ane (4) zukla evA cAra vibhAga zAstramAM karavAmAM AvyA che. cAramAMthI pahelAM be azubha che ane pachInAM be zubha che. podgalika dRSTinI pradhAnatA vakhate athavA AtmavismRti vakhate je dhyAna thAya che te azubha che, ane paugalika daSTinI gauNatA ane AtmAnusandhAnadazAmAM je dhyAna thAya che te zubha che. azubha dhyAna saMsAranuM kAraNa che ane zubha dhyAna mokSanuM kAraNa che. pahelAM traNa guNasthAnomAM Arta ane raudra e be dhyAna ja taratamabhAve maLe che. cothA ane pAMcamA guNasthAnamAM ukta be dhyAno uparAMta samyakatvanA prabhAve dharmadhyAna paNa thAya che. chaThThA guNasthAnamAM Arta ane dharma e be dhyAno ja hoya che. sAtamA guNasthAnamAM phakta dharmadhyAna hoya che. AThamAthI bAramA sudhInAM pAMca guNasthAnomAM dharma ane zukla e be dhyAno hoya che. teramA ane caudamA guNasthAnamAM phakta zukladhyAna hoya che.5 guNasthAnomAM prApta thatAM dhyAnonAM ukta varNana uparathI tathA guNasthAnomAM karavAmAM Avela bahirAtmabhAva Adi pUrvokta vibhAga uparathI pratyeka manuSya sAmAnyapaNe jANI zake che ke pote kyA guNasthAnano adhikArI che. AvuM jJAna yogya adhikArInI naisargika mahattvAkAMkSAne uparanA guNasthAno mATe uttejita kare che. 13. anye tu mithyAdarzanAdibhAvapariNato bAhyAtmA, samyagdarzanAdipariNatastvantarAtmA, kevalajJAnAdipariNatastu paramAtmA / tatrAdyaguNasthAnatraye bAhyAtmA, tataH paraM kSINamohaguNasthAnaM yAvadantarAtmA, tataH paraM tu paramAtmeti / tathA vyaktyA bAhyAtmA, zaktyA paramAtmAntarAtmA ca / vyaktyAntarAtmA tu zaktyA paramAtmA anubhUtapUrvanayena ca bAhyAtmA; vyaktyA paramAtmA manubhUtapUrvayenaiva vIhatmiAnAtmi 2 | - adhyAtmamata parIkSA, gAthA 125. bAhyAtmA cAntarAtmA ca paramAtmeti ca trayaH / kAyAdhiSThAyakadhyeyAH prasiddhA yogavAGmaye / / 17 / / anye mithyAtvasamyaktvakevalajJAnabhAginaH / mitre 2 kSILore vizrAnAte vaninaH 18aa - yogAvatArakAtrikA 14. maraudradharmavettAni ! tattvArthasUtra, 9.29. 15. AnA mATe juo tattvArthasUtra 9.35-40. dhyAnazataka, gAthA 63-64 tathA AvazyakahAribhadrI TIkA pU.602. A viSayamAM tattvAryanA ukta sUtro uparanuM rAjavArtika khAsa jovAlAyaka che, kema ke temAM zvetAmbara granyothI thoDoka matabheda che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 paMcarmagranyaparizIlana darzanAntara sAthe jaina darzananuM sAzva je darzano Astika che arthAt AtmA, teno punarjanma, tenI vikAsazIlatA tathA mokSayogyatAne mAnanArAM che te badhAM darzanomAM koI ne koI rUpamAM AtmAnA kamika vikAsano vicAra maLavo svAbhAvika che. tethI AryAvartanAM jena, vaidika ane bauddha A traNa prAcIna darzanomAM ukta prakArano vicAra maLe che. A vicAra jaina darzanamAM guNasthAnanA nAme, vaidika darzanamAM bhUmikAonA nAme ane bauddha darzanamAM avasthAonA nAme prasiddha che. guNasthAnano vicAra jevo jaina darzanamAM sUkSma tathA vistRta che tevo anya darzanomAM nathI, tema chatAM ukta traNe darzanonI te vicAranI bAbatamAM ghaNI samAnatA che. arthAt sata, varNanazelI AdinI bhinnatA hovA chatAM paNa vastutattvanI bAbatamAM traNe darzanono bheda nahivat che. vaidika darzananA yogavAsiSTha, pAtaMjala yoga Adi granthomAM AtmAnI bhUmikAono sAro vicAra che. A (1) jaina zAstramAM mithyAdaSTi ke bahirAtmAnA nAmathI ajJAnI jIvanuM lakSaNa darzAvyuM che ke je anAtmAmAM arthAt Atmabhinna jaDa tattvamAM Atmabuddhi kare che te mithyAdaSTi yA bahirAtmA che. yogavAsiSThamAM17 tathA pAtaMjala yogasUtramAM ajJAnI jIvanuM te ja lakSaNa che. jaina zAstramAM mithyAtvamohanuM saMsArabuddhi ane duHkharUpa phaLa varNavAyuM che.19 te ja vAta yogavAsiSThanA nirvANaprakaraNamAM ajJAnanA phaLarUpathI kahI 16. tatra miththAnoyavIto mithyAvRSTi | - tatvArtharAjavArtika 9.1.12. . AtmadhiyA samupAttakAyAdiH kIrtyate'tra bahirAtmA / vayA sadhiSThAyo matyatAtmA tuM 2 - yogazAstra, prakAza 12. nirmalasphaTikasyeva sahaja rUpamAtmanaH / .... adhyakto pasaMddho naDatatra vimuni 6 - jJAnasAra, mohATaka nityazucyAtmatAkhyAtiranityAzucyanAtmasu / " vidyA tattvapIrvidyA yonA pravartatA ii - jJAnasAra, vighATaka. bhramavATI bahirdRSTibhraMmacchAyA tadIkSaNam / . prAnta tattvachituM kyAM te suvA 12 - jJAnAsAra, tattvadaSTi aTaka. 17. yAjJAnAtmano DUca pheda vAtmaMvanA iita vAparomiMgavati taY I3 - nirvANaprakaraNa, pUrvArdha, sarga 6. 18. anityAzuciduHkhAnAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiravidyA / - pAtaMjala yogasUtra, sAdhanapAda, sUtra 5. 19. samuyAyavorva-ghadetutva vAvayasimalaiMviti - tattvArtharAjavArtika, 9.1.31. vikalpacaSakairAtmA pItamohAsavo hyayam / potAnamuttAnaypagatiri pas - jJAnasAra, mohASTaka - - - Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtharmagranyaparizIlana 57 che.20 (2) yogavAsiSThanA nirvANaprakaraNanA pUrvArdhamAM avidyAthI tRSNA ane tRSNAthI dukhAnubhava tathA vidyAthI avidyAno nAza ema je krama jevo varNavAyo che te ja krama jaina zAstramAM mithyAjJAna ane samyakajJAnanA nirUpaNa dvArA pade pade tevo ja varNavAyo che. (3) yogavAsiSThanA ukta prakaraNamAM ja avidyAno vidyArthI ane vidyAno vicArathI je nAza darzAvyo che te jaina zAstramAM manAyela matijJAna Adi kSAyopathamika jJAnathI mithyAjJAnanA nArA ane kSAyika jJAnathI kSAyopathamika jJAnanA nAza samAna che. (4) jena zAstramAM mukhyapaNe mohane ja badhano arthAt saMsArano hetu mAnavAmAM Avyo che. yogavAsiSThamAM A ja vAta bIjA rUpe kahevAmAM AvI che. temAM dayanA astitvane badhanuM kAraNa kahyuM che. tenuM tAtparya che ke dayanuM abhimAna yA adhyAsa badhanuM kAraNa che. (5) jema jene zAstramAM granthibhedanuM varNana che tevI ja rIte yogavAsiSThamAM paNa 20. ajJAnAt prakRta yasmajJAtvipaHR: | yasmiMstiSThanti rAjante vizanti vilasanti ca / / 53 // ApAtamAtramadhuratvamanarthasattvam AdyantavattvamakhilasthitibhAratvam / ajJAnazAkhina iti prasRtAni rAma nAnAvRtIni viputAni patnIne tane 161 pUrvArdha, sarga 6. 21. banmaparyAdinA RA vinAzachidrazuI | momosApULa vidhuinakSata 11 sarga 8. 22. mithasvAnta tathatirachAyatanarivA vidyAya vitnInaya kSIne saeN gva jyane 23 ete rAghava lIyete avApyaM pariziSyate / vidyAlakSayAt kSIne vidyApADapi rAdhava 20aa sarga 9. 23. vidyAsaMtio mAthA modo mahattamaH | RtvitAneti nAmani ya: kavanniimaH il2om draSTaddezyasya sattA'Ggabandha ityabhidhIyate / draSTa kRtAt vo zyAmave vimukyatve 22mA utpatti sarga 1. tasmAt cittavikalpasthapizAco bAlakaM yathA / vinityevaneSanagF fpaI |38aa utpatti sarga 3. 24. jJarvei sthivicherarminuM ti di muwtA | mRtRMAnubuddhacarizatimAtrAtmakvo 23 utpattiprakaraNa, sarga 18. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 paMcakarmagranyaparizIlana che. (6) vaidika granthomAM varNana che ke mAyAnA saMsargathI brahma saMkalpa-vikalpAtmaka aindrajAlika sRSTi race che, tathA sthAvarajaMgamAtmaka jagatano nAza kalpanA ane thAya cha,25 ityAdi. A vaidika vAtonI saMgati jaina zAstra anusAra A pramANe karI zakAya - AtmAnuM avyavahArarAzimAMthI vyavahArarAzimAM AvavuM e ja brahmanuM jIvatvane dhAraNa karavuM che. kramazaH sUkSma tathA skUla mana dvArA saMnnitva prApta karIne saMkalpajAlamAM AtmAe vicaraNa karavuM e ja saMkalpa-vikalpAtmaka aindrajAlika sRSTi che. zuddha AtmasvarUpa vyakta thatAM sAMsArika paryAyono nAza thavo e ja kalpanA anta sthAvarajaMgamAtmaka jagatano nAza che. AtmA potAnI sattAne bhUlIne jaDasattAne svasattA mAne che, A vastu ja ahatva-mamatvabhAvanArUpa mohanA udayanuM temaja badhanuM kAraNa che. A ja ahaMtvamamatvabhAvanA vaidika varNanarolI anusAra badhahetubhUta dazyasattA che. utpatti, vRddhi, vikAza, svarga, naraka Adi je jIvanI avasthAo vaidika granthamAM varNavavAmAM AvI che26 te avasthAo ja jainadaSTi anusAra vyavahArarAzigata jIvanA paryAyo che. (7) yogavAsiSThamAM27 svarUpasthitine jJAnInuM ane svarUpabhraMzane ajJAnInuM lakSaNa mAnyuM che. jaina zAstramAM paNa samyajJAnInuM ane mithyAdaSTinuM kramazaH A ja svarUpa darzAvyuM che.28 (8) yogavAsiSThamAM29 sabhyajJAnanuM je lakSaNa che te jena 25. tasvayaM vaimevANa maMtpatti nitya | tenetthamindrajAlazrIrvitateyaM vitanyate / / 16 / / yadidaM dRzyate sarvaM jagatsthAvarajaGgamam / tat suSuptAviva svapnaH kalpAnte pravinazyati // 10 // sa tathAbhUta evAtmA svayamanya ivollasan / nIvatamupacAtIya mavinAnA tAm 13 utpatti, sarga 1. 26. utpadhaoN yogati sAva tni vadhete gva mokSamAvati va va nara 4 vA 7 utpatti sarga . 27. svarUpasthitiriktaproDadaMve nam | tita saMkSepataH protajJatvajJatvanakSaNam IIkA utpattipra. sarga 117. 28. mahuM moti patroDayuM modaccha nazcita ! mayameva di nagapUrva pratimatroDa moni || jJAnasAra, mohAka. svabhAvalAbhasaMskArakAraNaM jJAnamiSyate / dhyAdhyamatratasvIthA vo mahatvanA che. jJAnasAra, jJAnATaka. 29. anadyattAvamAmi paramAtmA vidyate | tyeko nizcayaH WC: sabhyajJAna viSudhA: 12 upazamapra. sarga 79. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana zAstrane anukULa che. (9) jaina zAstramAM samyagdarzananI prApti svabhAva ane bAhya nimitta ema be rIte thatI darzAvI che. 30 yogavAsiSThamAM paNa jJAnaprAptino tevo ja krama sUyavAyo cha.31 (10) menana yauH gusthAnona sthAne yauH sUmikAmornu parzana yogavAsiSThamAM 2 bahu rucikara ane vistRta che. sAta bhUmikAo ajJAnanI ane sAta jJAnanI darzAvI che je jaina paribhASA anusAra kramazaH mithyAtvanI ane samyakatvanI 30. tannisargAdadhigAd vA / tatvArthabhUtra, 1.3. 31. ekastAvadguruproktAdanuSThAnAcchanaiH zanaiH / janmanA janmabhirvApi siddhidaH samudAhRtaH / / 3 / / dvitIyastvAtmanaivAzu kiJcidvyutpannacetasA / bhavati jJAnasaMprAptirAkAzaphalapAtavat // 4 // 64rAma saf 7. 32. ajJAnabhUH saptapadA jJabhUH saptapadaiva hi / padAntarANyasaMkhyAni bhavantyanyAnyathaitayoH / / 2 / / tatrAropitamajJAnaM tasya bhUmIrimAH zRNu / bIjajAgrattathAjAgrat mahAjAgrattathaiva ca / / 11 / / jAgratsvapnastathA svapnaH svapnajAgratsuSuptakam / iti saptavidho mohaH punareva parasparam / / 12 / / zliSTo bhavatyanekAkhyaH zRNu lakSaNamasya ca / prathame cetanaM yatsyAdanAkhyaM nirmalaM citaH / / 13 / / bhaviSyaccittajIvAdinAmazabdArthabhAjanam / bIjarUpaM sthitaM jAgrat bIjajAgattaducyate // 14|| eSA jJapternavAvasthA tvaM jAgratsaMsRtiM zRNu / navaprasUtasya parAdayaM cAhamidaM mama / / 15 / / iti yaH pratyayaH svasthastajAgratprAgabhAvanAt / . ayaM so'hamidaM tanma iti janmAntaroditaH / / 16 / / pIvaraH pratyayaH prokto mahAjAgraditi sphuTam / arUDhamathavA rUDhaM sarvathA tanmayAtmakam / / 17 / / yajjAgrato manorAjyaM jAgratsvapnaH sa ucyate / dvicandrazuktikArUpyamRgatRSNAdibhedataH / / 18 / / abhyAsAt prApya jAgrattvaM svapno'nikavidho bhavet / alpakAlaM mayA dRSTamevaM no satyamipyapi // 19 / / nidrAkAlAnubhUte'rthe nidrAnte pratyayo hi yaH / sa svapnaH kathitastasya mahAjAgratsthiterhadi // 20 / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 paMcakarmagranyaparizIlana avasthAnI sUya che. (11) yogavAsiSThamA tatpa, samaSTi, pUrAiya bhane bhuta puruSanuM je varNana che te jainasaMketAnusAra caturtha Adi guNasthAnamAM rahelA AtmAne cirasaMdarzanAbhAvAdapraphullabRhad vapuH / svapno jAgrattayArUDho mahAjAgratpadaM gataH // 21 / / akSate vA kSate dehe svapnajAgranmataM hi tat / SaDavasthAparityAge jaDA jIvasya yA sthitiH // 22 / / bhaviSyaduHkhabodhADhyA sauSuptI socyate gatiH / ete tasyAmavasthAyAM tRNaloSThazilAdayaH / / 23 / / padArthAH saMsthitAH sarve paramANupramANinaH / saptAvasthA iti proktA mayAjJAnasya rAghava ||2411 Gruti:29, sarga 117. jJAnabhUmiH zubhecchAkhyA prathamA sumadAhRtA / vicAraNA dvitIyA tu tRtIyA tanumAnasA // 5 // sattvApattizcaturthI syAt tato saMsaktinAmikA / padArthAbhAvanA SaSThI saptamI turyagA smRtA / / 6 / / AsAmante sthitA muktistasyAM bhUyo na zocyate / etAsAM bhUmikAnAM tvamidaM nirvacanaM zRNu / / 7 / / sthitaH kiM mUDha evAsmi prekSye'haM zAstrasajjanaiH / vairAgyapUrvamiccheti zubhecchetyucyate budhaiH // 8 / / zAstrasajanasaMparkavairAgyAbhyAsapUrvakam / sadAcArapravRttiryA procyate sA vicAraNA / / 9 / / vicAraNAzubhecchAbhyAmindriyArtheSvasaktatA / yatra sA tanutAbhAvAt procyate tanumAnasA ||10| bhUmikAtritayAbhyAsAccitte'rthe viratervazAt / satyAtmani sthitiH zuddhe sattvApattirudAhRtA ||11|| dazAcatuSTayAbhyAsAdasaMsargaphalena ca / rUDhasattvacamatkArAt proktA saMsaktinAmikA ||12 / / bhUmikApaJcakAbhyAsAt svAtmArAmatayA dRDham / . AbhyantarANAM bAhyAnAM padArthAnAmabhAvanAt // 13 // paraprayuktena ciraM prayatnenArthabhAvanAt / / padArthAbhAvanA nAmnI SaSThI saMjAyate gatiH / / 14 / / bhUmiSaTkacirAbhyAsAd bhedasyAnupalambhataH / yatsvabhAvaikaniSThatvaM sA jJeyA turyagA gatiH / / 15 // atyati sa 118. 33. yo . nially. sarga 170, Aaler. sarga 119, sthiti5. [ 75, Alery sarga 199. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana lAgu paDe che. jene zAstramAM jJAnanA mahattvanuM je varNana che34 te ja yogavAsiSTamAM 34. jAgarti jJAnadRSTizcet tRSNA kRSNA'hijAGgulI / pUrNAnandasya tat kiM syAd dainyavRzcikavedanA ||4|| jJAnasAra, pUrNataues. asti ced granthibhid jJAnaM kiM citraistantrayantraNaiH / pradIpAH kvopayujyante tamoghnI dRSTireva cet / / 6 / / mithyAtvazailapakSacchid jJAnadambholizobhitaH / nirbhayaH zakravad yogI nandatyAnandanandane // 7 // pIyUSamasamudrotthaM rasAyanamanauSadham / ananyApekSamaizvaryaM jJAnamAhurmanISiNaH // 8 // dhanasAra, zAna. saMsAre nivasan svArthasajjaH kajjalavezmani / lipyate nikhilo loko jJAnasiddho na lipyate // 1 // nAhaM pudgalabhAvAnAM kartA kArayitA ca na / nAnumantApi cetyAtmajJAnavAn lipyate katham / / 2 / / lipyate pudgalaskandho na lipye pudgalairaham / citravyomAJjaneneva dhyAyanniti na lipyate / / 3 / / liptatAjJAnasaMpAtapratighAtAya kevalam / nirlepajJAnamagnasya kriyA sarvopayujyate / / 4 / / tapa:zrutAdinA mattaH kriyAvAnapi lipyate / bhAvanAjJAnasaMpanno niSkriyo'pi na lipyate ||5|| zAnasAra, nirvA. chindanti jJAnadAtreNa spRhAviSalatAM budhAH / mukhazoSaM ca mUrchA ca dainyaM yacchati yatphalam / / 3 / / sAra, ni:sYstes. mitho yuktpdaarthaanaamsNkrmcmkriyaa| cinmAtrapariNAmena viduSaivAnubhUyate // 7 // avidyAtimiradhvaMse dRzA vidyAJjanaspRzA / pazyanti paramAtmAnamAtmanyeva hi yoginaH / / 8 / / zAnasAra, vighaus. bhavasaukhyena kiM bhUribhayajvalanabhasmanAm / sadA bhayojjhitaM jJAnasukhameva viziSyate / / 2 / / na gopyaM kvApi nAropyaM heyaM deyaM ca na kvacit / kka bhayena muneH stheyaM jJeyaM jJAnena pazyataH / / 3 / / ekaM brahmAstramAdAya nighnanmohacamUM muniH / bibheti naiva saMgrAmazIrSastha iva nAgarAT / / 4 / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana prajJAmAhAbhyanA nAmathI udvikhita che.35 mayUrI jJAnadRSTizcet prasarpati manovane / veSTanaM bhayasarpANAM na tadA''nandacandane / / 5 / / kRtamohAstravaiphalyaM jJAnavarma bibharti yaH / kka bhItastasya va vA bhaGgaH karmasaMgarakeliSu / / 6 / / tUlavallaghavo mUDhA bhramantyabhre bhayAnilaiH / naikaM romApi tainigariSThAnAM tu kampate / / 7 / / citte pariNataM yasya cAritramakutobhayam / / akhaNDajJAnarAjyasya tasya sAdhoH kuto bhayam / / 8 / / inasa2, nayA. adRSTArthe tu dhAvantaH zAstradIpaM vinA jaDAH / . prApnuvanti paraM khedaM praskhalantaH pade pade / / 5 / / ajJAnAhimahAmantraM svAcchandyajvaralaMghanam / dharmArAmasudhAkulyAM zAstramAhumaharSayaH / / 7 / / zAstroktAcArakartA ca zAstraja: zAstradezakaH / zAstraikadRg mahAyogI prApnoti paramaM padam // 8 / / nasAra, Ta. jJAnameva budhAH prAhuH karmaNAM tApanAt tapaH / tadAbhyantarameveSTaM bAhyaM tadupabRMhakam / / 1 / AnusrotasikI vRttirbAlAnAM sukhazIlatA / / prAtimrotasikI vRttirjJAninAM paramaM tapaH / / 2 / / sadupAyapravRttAnAmupeyamadhuratvataH / / jJAninAM nityamAnandavRddhireva tapasvinAm / / 4 / / nisAra, tapoSTa. 35. na tadgurorna zAstrArthAnna puNyAt prApyate padam / yatsAdhusaGgAbhyuditAdvicAravizadAddhRdaH / / 17 / / sundaryA nijayA buddhayA prajJayaiva vayasyayA / padamAsAdyate rAma na nAma kriyayA'nyayA / / 1811 yasyojjavalati tIkSNAgrA pUrvAparavicAriNI / prajJAdIpazikhA jAtu jADyAndhyaM taM na bAdhate / / 19 / / duruttarA yA vipado duHkhakallolasaMkulAH / tIryate prajJayA tAbhyo nAvA'padbhyo mahAmate / / 20 / / prajJAvirahitaM mUDhamApadalpApi bAdhate / pelavAcAnilakalA sArahInamivolapam / / 21 / / prajJAvAnasaho'pi kAryAntamadhigacchati / duSprajJaH kAryamAsAdya pradhAnamapi nazyati / / 23 / / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana zAstrasajjanasaMsargaH prajJA pUrvaM vivardhayet / sekasaMrakSaNArambhaiH phalaprAptau latAmiva / / 24 / / prajJAbalabRhanmUlaH kAle satkAryapAdapaH / phalaM phalatyatisvAdu bhAsorbimbamivaindavam / / 25 / / ya eva yatnaH kriyate bAhyArthopArjane janaiH / sa eva yatnaH kartavyaH pUrvaM prajJAvivardhane / / 2611 sImAntaM sarvaduHkhAnAmApadAM kozamuttamam / bIjaM saMsAravRkSANAM prajJAmAnyaM vinAzayet / / 27 / / svargAdyadyacca pAtAlAdrAjyAdyatsamavApyate / tatsamAsAdyate sarvaM prajJAkozAnmahAtmanA / / 28 / / prajJayottIryate bhImAttasmAtsaMsArasAgarAt / na dAnairna ca vA tIrthastapasA na ca rAghava / / 29 / / yatprAptAH saMpadaM daivImapi bhUmicarA narAH / prajJApuNyalatAyAstatphalaM svAdu samutthitam / / 301 prajJayA nakharAlUnamattavAraNayUthapAH / jambukairvijitAH siMhAH siMhairhariNakA iva // 31 / / sAmAnyairapi bhUpatvaM prAptaM prajJAvazAnnaraiH / svargApavargayogyatvaM prAjJasyaiveha dRzyate / / 32 / / prajJayA vAdinaH sarve svavikalpavilAsinaH / jayanti subhaTaprakhyAnarAnapyatibhIravaH / / 33 / / cintAmaNiriyaM prajJA hatkozasthA vivekinaH / phalaM kalpalatevaiSA cintitaM samprayacchati / / 34|| bhavyastarati saMsAraM prajJayApohyate'dhamaH / zikSitaH pAramApnoti nAvA nApnotyazikSitaH / / 35 / / dhIH samyagyojitA pAramasamyagyojitA''padam / naraM nayati saMsAre bhramantI naurivArNave / / 36 / / vivekinamasaMmUDhaM prAjJamAzAgaNotthitAH / doSA na paribAdhante sannaddhamiva sAyakAH / / 37 / / prajJayeha jagatsarvaM samyagevAGga dRzyate / samyagdarzanamAyAnti nApado na ca saMpadaH / / 38 / / pidhAnaM paramArkasya jaDAtmA ktito'sitaH / / ahaMkArAmbudo mattaH prajJAvAtena bAdhyate / / 39 / / upazamaprakaraNa, prAmAhA. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana yogasaMbaMdhI vicAra guNasthAna ane yoganA vicAramAM zuM antara che? guNasthAnanA arthAt ajJAna tathA jJAnanI bhUmikAonA varNanathI jANavA maLe che ke AtmAno AdhyAtmika vikAsa kyA kema thAya che ane yoganA varNanathI e jANavA maLe che ke mokSanuM sAdhana kyuM che? arthAt guNasthAnamAM AdhyAtmika vikAsanA kamano vicAra mukhya che ane yogamAM mokSanA sAdhanano vicAra mukhya che. Ama bannenAM mukhya pratipAdya tattvo bhinna bhinna hovA chatAM paNa ekanA vicAramAM bIjAnI chAyA avazya AvI jAya che, kema ke koI paNa AtmA mokSanA antima arthAt anantara yA avyavahita sAdhanane prathama ja prApta nathI karI zakato kintu vikAsanA kamAnusAra uttarottara saMbhavita sAdhanone sopAnaparaMparAnI jema prApta karato chevaTe carama sAdhanane prApta kare che. tethI yoganA mokSasAdhanaviSayaka vicAramAM AdhyAtmika vikAsanA kamanI chAyA AvI ja jAya che. tevI ja rIte AdhyAtmika vikAsa kyA krame thAya che eno vicAra karatI vakhate AtmAnA zuddha, zuddhatara, zuddhatama pariNAmo je mokSanA sAdhanabhUta che temanI chAyA AvI ja jAya che. tethI guNasthAnanA varNanaprasaMge yoganuM svarUpa saMkSepamAM darzAvI devuM aprAsaMgika nathI. yoga kone kahe che ? AtmAno je dharmavyApAra mokSano mukhya hetu hoya arthAt upAdAnakAraNa hoya tathA vilaMba vinA phaLa denAra hoya tene yoga kahe che.... Avo vyApAra praNidhAna Adi zubha bhAva yA zubhabhAvapUrvaka karavAmAM AvatI kriyA che.37 pAtaMjala darzanamAM cittanI vRttionA nirodhane yoga kahyo che. tenI paNa te ja matalaba che, arthAt evo nirodha mokSanuM mukhya kAraNa che, kema ke tenI sAthe kAraNa ane kAryarUpe zubha bhAvano avazya saMbaMdha hoya che. yogano AraMbha kyArathI thayo gaNAya? AtmA anAdikALathI janmamRtyunA pravAhamAM paDelo che ane temAM aneka jAtanA vyApAro karato rahe che. tethI prazna e pedA thAya che ke tenA vyApArane kyArathI yogasvarUpa mAnavAmAM Ave ? Ano uttara zAstramAM9 e ApavAmAM Avyo che ke jyAM sudhI AtmA mithyAtvathI vyApta buddhivALo ane tethI dilmaDhanI jema UlaTI dizAmAM gati karanAro arthAt AsthAthI - lakSyathI bhraSTa hoya tyAM sudhI teno vyApAra praNidhAna Adi zubhayoga 36. mokSe yoganava yojI dvatra nirakhyate | nakSa tena tanmaya,vyAparatAmya tu |yogalakSaNaddhAtrizikA. 37. pradhAna pravRtti tathA vinatridhA | siddhizca viniyogazca ete karmazubhAzayAH / / 10 / / etairAzayayogaistu vinA dharmAya na kriyA / pratyuta pratyaTyAya samiznovijyA tathA 16II ejana. 38. yazcittavRttinirodhaH | pAtaMjalayogasUtra, pAda | sUtra 2. 39. mukyatve cIntarakravAta nAkSeparve rzitam | rAme punIvarte yata tasya samava: 20 na sanmArgAbhimukhyaM syAdAvarteSu pareSu tu / mithyachinnevuddhInA rimUjAnAmiAkinAmu 3. yogalakSaNadhrAaizikA. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana rahita hovAnA kAraNe yoga kahI zakAto nathI. tenAthI UlaTuM jyArathI mithyAtvanuM timira ochuM thavAnA kAraNe AtmAnI bhrAnti dUra thavA lAge che ane tenI gati sIdhI arthAt sanmArgAbhimukha thaI jAya che tyArathI tenA vyApArane praNidhAna Adi zubhabhAva sahita hovAnA kAraNe 'yoga saMjJA ApI zakAya che. sArAMza e ke AtmAnA sAMsArika kALanA be hissA thaI jAya che. eka caramapudgalaparAvarta ane bIjo acaramapudgalaparAvarta kahevAya che. caramapudgalaparAvarta anAdi sAMsArika kALano chevaTano ane bahu nAno aMza che.) acaramapugalaparAvarta teno bahu ja moTo bhAga che, kema ke caramapugalaparAvartane bAda karyA pachIno bAkI raheto anAdi sAMsArika kALa, je anantakAlacakraparimANa che te badho acaramapugalaparAvarta kahevAya che. AtmAno sAMsArika kALa jyAre caramapugalAvarta jeTalo bAkI rahe che tyAre tenA uparathI mithyAtvamohanuM AvaraNa dUra thavA lAge che. tethI tenAM pariNAmo nirmaLa thavA lAge che ane kriyA paNa nirmaLa bhAvapUrvaka thAya che. AvI yiAthI bhAvazuddhi vaLI vadhu thAya che. A pramANe uttarottara bhAvazuddhi vadhatI javAnA kAraNe caramapudgalaparAvartakAlIna dharmavyApArane yoga kahela che. acaramapugalaparAvartakAlIna vyApAra na to zubhabhAvapUrvaka thAya che ke na to zubhabhAvanuM kAraNa bane che. tethI te paraMparAthI paNa mokSane anukULa na hovAnA kAraNe yoga kahevAto nathI. pAtaMjala yogadarzanamAM paNa anAdi sAMsArika kALanA nivRttAdhikAra prakRti ane anivRttAdhikAra prakRti evA be bheda darzAvyA che je jaina zAstranA carama ane acarama pugalaparAvartanA samAnArthakatA che. yoganA bheda ane temano AdhAra jaina zAstramAM42 (1) adhyAtma, (2) bhAvanA, (3) dhyAna, (4) samatA ane (5) vRttisaMkSaya evA pAMca bheda yoganA karavAmAM AvyA che. pAtaMjala yogadarzanamAM (1) saMprajJAta ane (2) asaMprajJAta evA be bheda che.43 je mokSanuM sAkSAt arthAt avyavahita kAraNa hoya eTale ke jenI prApti bAda tarata ja mokSa thAya tene ja yathArthapaNe yoga kahI zakAya. Avo yoga jena zAstranA saMketAnusAra vRttisaMkSaya che ane pAMtajala yogadarzananA saMketAnusAra asaMprajJAta ja che. tethI ja e prazna thAya che ke yoganA je ATalA bhedo karavAmAM Ave che temano AdhAra kyo che ? teno uttara e che ke alabatta vRtti saMkSaya athavA asaMprajJAta ja mokSanuM sAkSAt kAraNa hovAthI vAstavika rIte yoga che, tema chatAM te yoga koI vikAsagAmI AtmAne pahelethI ja prApta thaI jato nathI. paraMtu tenA pahelAM vikAsakrama anusAra evA aneka AMtarika dharmavyApAro karavA paDe che je uttarottara vikAsane 40. vAmAvartano natoH siddhAsannatA dhruvam | mULAMkoDamI vyatikrAntAble vinDaravudhI 28aa mutyaSaprAdhAnyakArneirikA. 41. yoganIr yo yu mokSekha munimaH | nivRttAdhiaRyAM pravRtI sezato dhruvaH 14 apunarbadhadvatrikA. 42. madhyAtma vinA dhyAnuM samatA vRttikSayaH | , yoga: pavadha pro komavizaH III yogabhedakArnAizikA. 43. juo prathama pATanAM sUtra 17 ane 18. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana vadhAranArA ane chevaTe pelA vAstavika yoga sudhI pahoMcADanArA hoya che. te badhA dharmavyApAro yoganAM kAraNa hovAthI arthAt vRttisaMkSaya yA asaMprajJAta yoganAM sAkSAt athavA paraMparAthI hetu hovAthI yoga kahevAya che. sArAMza e ke yoganA bhedono AdhAra vikAsano krama che. je vikAsa kamika na hotAM eka ja vAramAM pUrNataH yoga prApta thaI jato hota to yoganA bhedo karavAmAM AvyA na hota. tethI vRtti saMkSaya je mokSanuM sAkSAt kAraNa che tene pradhAna yoga samajavo joIe ane tenA pahelAMnA je aneka dharmavyAparone yogakoTimAM gaNavAmAM Ave che temane pradhAna yoganAM kAraNo hovAthI yoga kahevAmAM Ave che. A badhA vyApAronI samaSTine pAtaMjala yogadarzanamAM saMprajJAta kahela che ane jene zAstramAM zuddhinA taratamabhAva anusAra te samaSTinA adhyAtma Adi cAra bheda karavAmAM AvyA che. vRttisaMkSayanAM sAkSAt yA paraMparAthI kAraNa bananArA vyApArone jyAre yoga kahyo che tyAre e prazna pedA thAya che ke te pUrvabhAvI vyApArone kyArathI levA joIe. paraMtu teno uttara pahelAM ja ApI dIdho che ke caramapugalaparAvartakALathI je vyApAro karAya che te ja yogakoTimAM gaNAvA joIe. tenuM kAraNa e ke sahakArI nimitta maLatAM ja te badhA vyApAro mokSane anukULa arthAt dharmavyApAro banI jAya che. tenAthI UlaTuM keTalAMye sahakArI kAraNo kema na maLe paraMtu acaramapudgalaparAvartakAlIna vyApAro mokSane anukULa banatA ja nathI. yoganA upAyo ane guNasthAnomAM yogAvatAra pAtaMjala yogadarzanamAM (1) abhyAsa ane (2) vairAgya e be upAyo yoganA darzAvyA che. temAM vairAgyanA paNa para ane apara rUpe be bheda kahyA che. yoganuM kAraNa hovAthI vairAgyane yoga mAnIne jaina zAstramAM aparavairAgyane atAtvika dharmasaMnyAsa ane paravairAgyane tAttvika dharmasaMnyAsa yoga kahela che.45 jana zAstramAM yogano AraMbha pUrvasevAthI manAyo che.46 pUrvasevAthI adhyAtma, adhyAtmathI bhAvanA, bhAvanAthI dhyAna tathA samatA, dhyAna tathA samatAthI vRttisaMkSaya ane vRttisaMkSayathI mokSa prApta thAya che. tethI vRttisaMkSaya ja mukhya yoga che ane pUrvasevAthI laIne samatA sudhIno badho dharmavyApAra sAkSAt athavA paraMparAthI yogano upAyamAtra che.47 apunarbandhakane, arthAt je mithyAtvane tyajI devA tatpara ane samyakatvaprApti tarapha abhimukha hoya che tene, pUrvasevA tAtvikarUpavALI hoya che jyAre sakRbadhaka, kirbadhaka Adine pUrvasevA tAttvika hoya che. adhyAtma ane 44. juo pAda nAM sUtro 12, 15 ane 16. 45. viSayadoSadarzanajanitabhayAt dharmasaMnyAsalakSaNaM prathamam, sa tattvacintayA viSayaudAsInyena janitaM dvitIyApUrvakaraNabhAvitAttvikadharmasaMnyAsalakSaNaM dvitIyaM vairAgyaM yatra kSAyopazamikA dharmA api . kSIyante kSAyikAzcotpadyanta ityasmAkaM siddhAntaH / / - zrI yazovijayajIkRta pAtaMjaladanavRtti pATha 10 sUtra 16. - 46. pUrvasevA tu yogANa varipUnam | sAvaratapa muvajyapati prIrtitA ml pUrvasevAdvatrizikA. 47. rUpAyatveDatra pUrveSAmanya vAvaziSyate | tatpazcaETUsthAnakupAyoti sthitiII3JA yogabhedaDhAtrizika. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakamagranyaparizIlana bhAvanA apunarbandhaka tathA samyagdaSTine vyavahAranayathI tAttvika ane dezavirati tathA sarvaviratine nizcayanayathI tAtvika hoya che. apramatta, sarvavirati Adi guNasthAnomAM dhyAna tathA samatA uttarottara tAttvikarUpe hoya che. vRttisaMkSaya teramA ane caudamAM guNasthAnamAM hoya che.48 samrajJAtayoga adhyAtmathI laIne dhyAna sudhInA cAreya bhedarUpa che ane asaMprajJAtayoga vRttisaMkSayarUpa che. tethI cothAthI bAramA guNasthAna sudhImAM samrajJAtayoga ane teramA-codamAM guNasthAnamAM asaprajJAtayoga samajavo joIe.49 pUrvasevA Adi zabdonI vyAkhyA (1) guru, deva Adi pUjyavarganuM pUjana, sadAcAra, tapa ane mukti pratye adveSa e 'pUrvasevA' kahevAya che. (2) ucita pravRttirUpa aNuvata-mahAvratayukta banIne maitrI Adi bhAvanApUrvaka zAstrAnusAra tattvacintana karavuM e "adhyAtma' che.50 (3) adhyAtmano buddhisaMgata adhikAdhika abhyAsa ja "bhAvanA' che.1 (4) anya viSayanA saMcArathI rahita evo koI eka viSayano dhArAvAhI prazasta sUkSmabodha e dhyAna' che.52 (5) avidyA vaDe kalpita je aniSTa vastuo che temanAmAM vivekapUrvaka tattvabuddhi karavI arthAt IchatvaaniSTatvanI bhAvanA choDIne upekSA dhAraNa karavI e "samatA' che.53 (6) mana ane 48. jIvanapakSenDavat prayo vardhamAnapuNa: smRtiH | bhavAbhinandadoSANAmapunarbandhako vyaye / / 1 / / asyaiva pUrvasevoktA mukhyA'nyasyopacArataH / avasthAntara mApatitAmimuvI punaH 21 apunarbandhakaddhAtrizika. apunarbandhakasyAyaM vyavahAreNa tAttvikaH / mathyAtmamAvanArUpa nizcayenottarazya tu 14 sakRdAvartanAdInAmatAttvika udAhRtaH / pratyapAyaphalaprAyastathA veSAdimAtrataH / / 15 / / zuddhayapekSA yathAyogaM cAritravata eva ca / heta dhyAnoi yortAitvi: vimate iii6iaa yogavivekAtrizikA. 49. saMprajJAtoDavatarati dhyAnamenTetra tattvatiH | tAttvikI ca samApatti tmano bhAvyatAM vinA / / 15 / / asamprajJAtanAmA tu saMmato vRttisaMkSayaH / sarvatoDakzA*#niyama: pApovara: 21 yogAvatAraddhAtrizika. 50. nityanidratayuksa vanati tattvaciMtanam | maitravikumaMAtmi divo viH 21 yogabhedaDhAtrizikA. 51. gamyA mAvanA siM!AtaH | nivRtti zumAkhyAddhiAvavRddhi taRtram IIchA ejana. 52. 35yone vinAtIyapratyayAvyavadhAnama! zupe+pratyayo dhyAnaM sUkSmamosamanvitam III ejana. 53. vyavahAraSTacasvaichinaSTapu vastupu njite; vivevena tarIH samatokyate II22 ejana. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana zarIranA saMyogathI utpanna thatI vikalparUpa tathA ceSTArUpa vRttiono nirmULa nAza karavo e "vRtti saMkSaya' che. upAdhyAya zrI yazovijayajIe potAnI pAtaMjalasUtravRttimAM vRttisaMkSaya' zabdanI ukta vyAkhyAnI apekSAe adhika vistRta vyAkhyA karI che. temAM vRttinA arthAt karmasaMyoganI yogyatAnA saMkSaya-phrAsane, je granthibhedathI zarU thaIne caudamAM guNasthAnamAM samApta thAya che tene, vRttisaMkSaya kahyo che ane zukladhyAnanA prathama be bhedomAM saprazAtano tathA antima be bhedomAM asaMprajJAtano samAveza karyo che. yogajanyavibhUtio yoganA kAraNe utpanna thatI jJAna, manobala, vacanabala, zarIrabala Adi sAthe saMbaMdha dharAvatI aneka vibhUtionuM varNana pAtaMjaladarzanamAM che 6 jaina zAstramAM vaikiyalabdhi, AhArakalabdhi, avadhijJAna, manaH paryAyajJAna Adi siddhio varNavavAmAM AvI che,57 je yoganAM ja phaLa che. bauddhamantavya bauddhadarzanamAM paNa AtmAnI saMsAra, mokSa Adi avasthAo mAnavAmAM AvI che. tethI temAM AdhyAtmika kramika vikAsanuM varNana hovuM svAbhAvika che. svarUponmukha banavAnI sthitithI laIne svarUpanI parAkASThA prApta karI levA sudhInI sthitinuM varNana bauddha granthomAM che, 58 je pAMca vibhAgomAM vibhAjita che. temanAM nAma A pramANe che- (1) dharmAnusArI, (2) satApatra, (3) sakadAgAmI, (4) anAgAmI ane (5) arahA. (1) A pAMcamAMthI 'dharmAnusArI' yA "zraddhAnusArI te kahevAya che je nirvANamArganI arthAt mokSamArganI abhimukha hoya paNa tene prApta na ryo hoya. tene jene zAstramAM 'mArgAnusArI kahyo che, ane tenA pAMtrIsa guNo darzAvyA che.9 (2) mokSamArgane pAmelA AtmAonA vikAsanI nyUnAdhitAnA kAraNe sotApanna Adi cAra vibhAga che. je AtmA avinipAta, dharmaniyata ane saMbodhiparAyaNa hoya tene sotApanna kahe che. sItApatra AtmA sAtamA janmamAM avazya nirvANa pAme che. (3) sakadAgAmI tene kahe che je eka ja vAra A lomAM janma laIne mokSe javAno hoya. (4) je A lokamAM janma na letAM brahmalokvI sIdho ja mokSe javAno hoya te "anAgAmI' kahevAya che. (5) je Asavono saMpUrNa kSaya karIne kRtakRtya thaI jAya che tene arahA kahe che.) 54. vivasvarUpALAM vRttInAmacanamanIm | manamavato : progyete vRttikSayaH II2siaa ejana. 55. 'dvividho'pyayamadhyAtmabhAvanAdhyAnasamatAvRttisaMkSayabhedena - pannadhoyogastha pazcimapeTaeNDavata ti' rUtyAdri ! pAda 1 sUtra 18 56. juo trIjo vibhUtipAda. 57. juo Avazyakaniryukti gAthA 69 ane 70. 58. juo pro.si.vi. rAjavADe dvArA saMpAdita marAThIbhASAntarita majhimanikAya - sU.6 pe.2, sU.22 pe.15, su 34 pe.4, sU.48 pe10. 5. juo zrIhemacandrAcAryakRta yogazAstra, prakAza 1. 60. juo pro. rAjavADe dvArA saMpAdita marAThIbhASAntarita dIghanikAya, pR. 176 TippaNI, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranthaparizIlana 69 dharmAnusArI Adi ukta pAMca avasthAonuM varNana majhimanikAyamAM bahu spaSTapaNe karavAmAM AvyuM che. temAM varNana karavAmAM AvyuM che ke jevI rIte tatkAlajAta vatsa, kaMIka moTo paNa durbala vatsa, prauDha vatsa, haLane jotavA lAyaka baLavAna baLada ane pUrNa vRSabha uttarottara alpa alpa zramathI gaMgA nadIno trAMso pravAha pAra kare che tevI ja rIte dharmAnusArI Adi ukta pAMca prakAranA AtmAo paNa mAranA arthAt kAmanA vegane uttarottara alpa alpa zramathI jItI zake che.61 bauddha zAstramAM dasa saMyojanAone arthAt baMdhanone varNavavAmAM AvyAM che.62 temAM pAMca 'oraMbhAgIya' ane pAMca 'udbhabhAgIya' kahevAya che. pahelI traNa saMyojanAono kSaya thatAM sotApannaavasthA prApta thAya che. te pachI rAga, dveSa ane moha zithila thatAM sakaThAgAmIavasthA prApta thAya che. pAMca oraMbhAgIya saMyojanAono nAza thatAM aupapattika anAvRttidharmA arthAt anAgAmI avasthA prApta thAya che ane dase dasa saMyojanAono nArA thaI jatAM arA pada maLe che. A varNana jainazAstragata karmaprakRtionA kSayanA varNana jevuM che. sotApanna Adi ukta cAra avasthAono vicAra cothAthI laIne caudamA sudhInAM guNasthAnonA vicAra sAthe maLato Ave che athavA ema kaho ke ukta cAra avasthAo caturtha Adi guNasthAnono saMkSepamAtra che. jema jainazAstramAM labdhinuM tathA yogadarzanamAM yogavibhUtinuM varNana che tema bauddhazAstramAM paNa AdhyAtmika vikAsakAlIna siddhionuM varNana che je siddhione temAM 'abhijJA' kahe che. AvI abhijJAo cha che, temanAmAMthI pAMcane laukika ane ekane lokottara kahI che.63 bauddhazAstramAM bodhisattvanuM je lakSaNa che" te ja jainazAstra anusAra samyagdaSTinuM lakSaNa che. je samyagdaSTi hoya che te jo gRhasthanA AraMbha-samAraMbha Adi kAryomAM pravRtta thAya che to paNa tenI vRtti tasalohapadanyAsavat arthAt tapAvela loDhA upara mUkavAmAM AvatA paga samAna sampU yA pApabhIru hoya che. bauddhazAstramAM paNa bodhisattvanuM evuM ja svarUpa mAnIne tene kAyapAtI arthAt zarIramAtrathI (cittathI nahi) sAMsArika pravRttimAM paDanAro kahyo che.65 te cittapAtI nathI hoto. 61. juo pRSTha 156. 62. (1) sakkAyaDhidghi, (2) vicikcchA, (3) sIlabbata parAbhAsa, (4) kAmaroga, (5) paTIgha, (6) rUparAga, (7) arUparAga, (8) mAna, (9) uddhRcca ana (10) avijjA. marAThIbhASAntarita dInikAya, pR. 175 TippaNI. 63. juo marAThIbhASAntarita majhimanikAya, pR. 156. 64. AyapAtina veda vodhisattvA parotim / na vittapAtinastAnavetavatrApi yuttimaMt ||271 // yogabindu. 65. vaM ca yatvI vodhisatvasya takSaLam / viSarthamALa sannItyA ta--tropapadyate // 10 // taptalohapadanyAsatulyA vRttiH kvacidyadi / tyu: AyapAtyeva cittapAtI na sa mRtaH ||11|| samyagdaSTidvAtriMzikA. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana keTalAka pAribhASika zabdo (1) "lezyA layAnA dravyaleyA ane bhAvaleyA ema be bheda karavAmAM AvyA che. dravyaleyA pugalavizeSAtmaka che. tenA svarUpa aMge mukhyapaNe traNa mata che - (1) karmavargaNAniSpanna, (2) karmaniSpada ane (3) yogapariNAma.. pahelo mata e mAne che ke lerayAdravyo karmavargaNAthI bane che tema chatAM paNa te ATha karmothI bhinna ja che, kArmaNArIranI jema. A mata uttarAdhyayana adhyayana 34nI TIkA pU. 650 para ulikhita che. bIjA matano ArAya e che ke leyAdravya karmaniSpandarUpa (badhyamAna karmanA pravAharU5) che. caudamA guNasthAnamAM karma hovA chatAM paNa teno niSkanda na hovAthI leyAnA abhAvanI upapatti thaI jAya che. A mata ukta pRSTha para ja nirdiSTa che jene TIkAkAra vAdivetAla zrI zAntisUrie vastu vyAva' kahIne lakhyo che. trIjo mata zrI haribhadrasUri Adino che. A matano Azaya malayagirijIe pannavaNAnA 17mA padanI TIkAmAM pU. 330 upara spaSTapaNe darzAvyo che. teo leyAdravyane yogavargaNA antargata svatanna dravya mAne che. upAdhyAya vinayavijayajIe potAnA AgamadohanarUpa lokaprakAzamAM (sarga 3, zloka 285) A matane ja grAhya TharAvyo che. bhAvaleNyA AtmAno pariNAma viroSa che je saMkleza ane yogathI anugata che. saMklerAnA tIvra, tIvrata, tIvratama, manDa, mandatara, mandatama Adi aneka bheda hovAthI vastutaH bhAvalezyA asaMkhya prakAranI che. tema chatAM saMkSepamAM cha vibhAga karIne zAstramAM tenuM svarUpa darzAvyuM che. juo cothA karmagranthanI 13mI gAthA. cha bhedonuM svarUpa samajavA mATe zAstramAM nIce lakhelAM be dAnto ApyAM che. prathama daSTAnta: cha purUSo cAlatA cAlatA jatA hatA. temane jAMbu khAvAnuM mana thayuM. eTalAmAM temaNe jAMbuDAnuM vRkSa joyuM. temanAmAMthI eka puruSa bolyo, "lo, jAMbuDAnuM vRkSa to AvI gayuM. have phaLo mATe upara caDavAnA badale phaLothI lacI paDelI rAkhAovALA A vRkSane kApIne nIce pADavuM ja sAruM.' * parivuM ja sAru. A sAMbhaLI bIjAe kahyuM, "vRkSa kApavAthI zo lAbha. kevaLa zAkhAone kApI nAkho.' trIjA puruSe kahyuM, 'te paNa ThIka nathI, nAnI nAnI DALIone kApI levAthI to ApaNuM kAma thaI zake che.' cothAe kahyuM, "nAnI DALIo paNa zA mATe kApavI ? phaLonA gucchAone toDI lo.' Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana pAMcamo bolyo, "gucchAonuM zuM prayojana ? temanAmAMthI keTalAMka phaLone ja laI levAM e sAruM.' antamAM chaThThA puruSe kahyuM, "A badhA vicAra nirarthaka che kema ke ApaNe je joIe che te phaLo to nIce paDelAM che, zuM temanAthI ApaNuM prayojana siddha thaI zakatuM nathI?" bIjuM daSTAntaH cha puruSo dhana lUMTavAnA IrAde jaI rahyA hatA. rastAmAM eka gAme pahoMcIne temanAmAMnA eke kahyuM, 'A gAmane chinnabhinna karI nAkho. manuSya, pazu, paMkhI je koI maLe temane mAro ane dhana lUMTI lo." A sAMbhaLI bIjo bolyo, "pazu, pakSI vagerene zA mATe mAravAM? kevaLa virodha karanArA manuSyone ja mAro." trIjAe kahyuM, 'bicArI strIonI hatyA zA mATe karavI? puruSone ja mAro." cothAe kahyuM, 'badhA puruSone nahi paraMtu je sazastra hoya temane ja mAro." pAMcamo bolyo, "je sazastra puruSo virodha na kare temane zA mATe mAravA?' chevaTe chaThThAe kahyuM, koIne mAravAthI zo lAbha? je koI rIte dhananuM apaharaNa karI rAkAya te rIte tene uThAvI laI lo ane koIne mAro nahi. eka to dhana lUMTavuM ane uparathI tenA mAlikone mAravA e sAruM nathI.' A banne daSTAnto dvArA lerayAonuM svarUpa spaSTa jJAta thAya che. pratyeka daSTAntanA che cha puruSomAM pUrva pUrva puruSanAM pariNAmonI apekSAe uttara uttara puruSanAM pariNAmo zubha, zubhatara ane zubhatama jaNAya che. uttara uttara puruSanAM pariNAmomAM saMklerAnI nyUnatA ane muktAnI adhiktA maLe che. prathama puruSanA pariNAmane kRSNalezyA, bIjAnA pariNAmane nIlaleyA', A rIte kramathI chaThThA puruSanA pariNAmane "zuklalerayA samajavI joIe. AvazyakahAribhadrIvRtti, pR. 24571 tathA lokaprakAza, sarga 3 zloka 363-380. leyAdravyanA svarUpa saMbaMdhI ukta traNe mato anusAra teramA guNasthAna sudhI bhAvaleyAno saddabhAva samajavo joIe. A siddhAnta gommasAranA jIvADane paNa mAnya che, kema ke temAM yogapravRttine lerayA kahI che, jema ke - ayadotti chalessAo suhatiyalessA du desvirdtiye| tatto sukkA lessA ajogiThANaM alessaM tu ||1 // sarvArthasiddhimAM ane gommadasAranA anya sthAnamAM kaSAyodayaanuraMjita yogapravRttine 'leriyA' kahI che. jo ke A kathanathI dasamA guNasthAna sudhI ja leyAnuM astitva maLe che paraMtu A kathana apekSAta hovAnA kAraNe pUrva kathanathI viruddha nathI pUrva dhUnamAM kevaLa prakRtibaMdha ane pradezabaMdhana nimittabhUta pariNAmo leyArUpe vivakSita che. ane A sthanamAM sthiti, anubhAga Adi cAre baMdhonAM nimittabhUta pariNAmo lerayArUpe vivakSita che, kevaLa prakRtibaMdha ane pradezabaMdhanAM nimittabhUta pariNAmo ja nahi, jemake - "mAvatezyA #SAyoti yojapravRttiti vRkvA bauyiItyune !' sarvArthasiddhi, 2.6. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jogapaUttI lessA kasAyaudayAnuraMjiyA hoI / tatto ToLa khaM vaMghavALaM samuddi 1489|| jIvakAMDa. dravyaleyAnAM varNa, gandha Adino vicAra tathA bhAvaleyAnAM lakSaNa Adino vicAra uttarAdhyayananA cotrIsamA adhyayanamAM che. tenA mATe prajJApanAnuM leyApada, Avazyaka, lokaprakArA Adi Aragrantho zvetAmbara sAhityamAM che. ukta be dRSTAntomAMthI paheluM dRSTAnta jIvakANDa gAthA 506-507 mAM che. leyAnI keTalIka vizeSa vAto jANavA mATe jIvakANDano leyA mArgaNAdhikAra (gAthA 488-555) jovA jevo che. jIvonA Antarika bhAvonI malinatA tathA pavitratAnA taratamabhAvanI sUcaka lerayAno vicAra jevo jaina zAstramAM che kaMIka tenA samAna cha jAtiono vibhAga maMkhaliputra gosAlanA matamAM che je karmanI zuddhi-azuddhine laIne kRSNa, nIla, vagere cha varSonA AdhAre karavAmAM Avyo che. tenuM varNana dIghanikAyanA sAmaggalasuttamAM che. paMcakarmagranthaparizIlana mahAbhAratanA 12, 286mAM paNa cha jIvavarNo ApavAmAM AvyA che je ukta vicArane maLatA Ave che. pAtaMjala yogadarzana 4.7mAM paNa AvI kalpanA che kema ke temAM karmanA cAra vibhAga karIne jIvonA bhAvonI zuddhi-azuddhinuM pRthakkaraNa karavAmAM AvyuM che. tenA mATe juo dIghanikAyanuM marAThI bhASAntara, pR. 59. (2) 'paMcendriya' jIvanA ekendriya Adi je pAMca bheda karavAmAM AvyA che, te dravyendriyanA AdhAre karavAmAM AvyA che kema ke bhAvendriyo to badhA ja saMsArI jIvone pAMce pAMca hoya che, jema ke * annavA puSpa taddhiyiM pi neAi sane 12999} viroSAvazyaka arthAt lIndriyanI apekSAe badhA saMsArI jIvo paMcendriya che. jeMvita va vaDato no vva savisaovatamAo / viroSAvazyaka, 3001. arthAt badhA viSayonuM jJAna karavAnI yogyatAnA kAraNe bakulavRkSa manuSyanI jema pAMca indriyovALuM che. e sAcuM ke dvIndriya AdinI bhAvendriya ekendriya AdinI bhAvendriya karatAM uttarottara vyakta-vyaktatara ja hoya che. paraMtu emAM to koI saMdeha ja nathI ke jemane pUrI pAMca dravyendriyo nathI temane paNa bhAvendriyo to badhI ja hoya che. A vAta Adhunika vijJAnathI paNa pramANita che. Do.jagadIrAyandra basunI zodhe vanaspatimAM smaraNazaktinuM astitva siddha karyuM che. smaraNa, je mAnasarAktinuM kArya che te, jo ekendriyamAM prApta thatuM hoya to pachI ekendriyamAM anya indriyonuM, je manathI nIcenI zreNinI manAya che temanuM, astitva hovAmAM koI bAdhA nathI. indriyanA aMge prAcIna kALamAM viroSadarzI mahAtmAoe bahu - vicAra kyo che je aneka jaina granthomAM maLe che. teno kaMIka aMza A pramANe che indriyo be prakAranI che - dravyarUpa ane bhAvarUpa. dravyendriya pudgalajanya hovAthI jaDa che paraMtu bhAvendriya jJAnarUpa che kema ke te cetanArAktino paryAya che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana dravyandriya, aMgopAMga ane nirmANa nAmakarmanA udayathI janya che. tenA be bheda che - nivRtti ane upakaraNa. indriyanA AkAranuM nAma nivRtti' che. nivRttinA paNa bAhya ane AtyaMtara be bheda che. indriyanA bAhya AkArane bAhya nivRtti kahe che ane aMdaranA AkArane AtyaMtaranirvatti kahe che. bAhya bhAga talavAra samAna che ane Abhyantara bhAga talavAranI teja dhAra samAna che je atyanta svaccha paramANuono banelo hoya che. Abhyantara nivRttinuM A pugalamaya svarUpa prajJApanA sUtranA indriyapadanI TIkA (pR. 29471) anusAra che. AcArAMgavRtti pR. 104mAM tenuM svarUpa cetanAmaya darzAvyuM che. AkAranA saMbaMdhamAM e vAta jANavI joIe ke tvacAnI AkRti aneka prakAranI hoya che paraMtu tenA bAhya ane AtyaMtara AkAramAM bheda nathI. koI paNa prANInI tvacAno jevo bAhya AkAra hoya che tevo ja Abhyantara AkAra hoya che. paraMtu anya indriyonI bAbatamAM evuM nathI - tvacAne choDIne bIjI badhI indriyonA Abhyantara AkAro bAhya AkArone maLatA AvatA nathI. badhI jAtinA prANIonI sajAtIya IdriyonA Abhyantara AkAro ekasarakhA mAnavAmAM AvyA che, jema ke kAnano Abhyantara AkAra kadambapuSpa jevo, AMkhano masUranA dANA jevo, nAno atimuktakanA phUla jevo ane jIbhano charA jevo. paraMtu bAhya AkAra badhI jAtiomAM judo judo jovAmAM Ave che. udAharaNArtha, manuSya, hAthI, ghoDA, baLada, bilADI, udara AdinAM kAna, AMkha, nAka, jIbhane juo. AbhyantaranivRttinI viSayagrahaNazaktine upakaraNendriya kahe che. bhAvendriya be prakAranI che - labdhirUpa ane upayogarUpa matijJAnAvaraNanA kSayopazamane - cetanazaktinI vizeSa yogyatAne - labdhirUpa bhAvendriya kahe che. A labdhirUpa bhAvedriya anusAra AtmAnI viSayagrahaNamAM je pravRtti thAya che tene upayogarUpa bhAvendriya kahe che. A viSayane vistArapUrvaka jANavA mATe prajJApanAnuM paMdaramuM pada pR. 293, tattvArthanA adhyAya bIjAnAM sUtra 17 ane 18 vRtti sAthe, vizeSAvazyabhASya gAthA 2993-3003 tathA lokaprakAza sarga 3 zloka 464thI AgaLa - A badhuM jovuM joIe. (3) saMjJA saMjJAno artha Abhoga (mAnasika kriyAviroSa) che. tenA be bheda che - jJAna ane anubhava mati, mRta Adi pAMca prakAranAM jJAno "jJAnasaMjJA che. anubhavasaMjJAnA soLa bheda che - (1) AhAra, (2) bhaya, (3) maithuna, (4) parigraha, (5) krodha, (6) mAna, (7) mAyA, (8) lobha, (9) ogha, (10) loka, (11) moha, (12) dharma, (13) sukha, (14) duHkha (15) jugupsA ane (16) zoka. AcArAMganiryukti gAthA 38-39mAM to anubhavasaMjJAnA soLa bheda Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 paMcakarmagranthaparizIlana karavAmAM AvyA che, paraMtu bhagavatI rAtaka 7 udderAka 8mAM tathA prajJApanAnA AThamA padmamAM A soLamAMnA pahelA dasa bhedo ja nirdiSTa che. A saMjJAo badhA jIvomAM nyUnAdhika pramANamAM maLe che. tethI te saMjJIasaMjJIvyavahAranI niyAmaka nathI. zAstramAM saMzI-asaMjJIno je bheda che te anya saMjJAonI apekSAe che. ekendriyathI laIne paMcendriya sudhInA jIvomAM caitanyano vikAsa kramarAH adhikAdhika che. A vikAsanA taratamabhAvane samajAvavA mATe zAstramAM tenA sthULa rIte cAra vibhAga karavAmAM AvyA che H (1) pahelA vibhAgamAM jJAnano atyanta alpa vikAsa vivakSita che. A vikAsa eTalo to alpa che ke A vikAsathI yukta jIvo mUrchitanI jema ceSTArahita hoya che. A avyaktatara caitanyane 'oghasaMjJA' kahevramAM Avela che. ekendriya jIvo oghasaMjJAvALA ja hoya che. (2) bIjA vibhAgamAM vikAsanI eTalI mAtrA vivakSita che ke jethI keTalAka bhUtakALanuM - sudIrgha bhUtakALanuM nahi - smaraNa karI zakAya che ane jenA kAraNe iSTa viSayomAM pravRtti ane aniSTa viSayomAMthI nivRtti thAya che. A pravRtti-nivRttikArI jJAnane 'hetuvAdopadezikI saMjJA' kahela che. dvIndriya, trIndriya, caturindriya ane sampUrNima paMcendriya jIva hetuvAddopadezikIsaMjJAvALA hoya che. (3) trIjA vibhAgamAM eTalo vikAsa vivakSita che jethI sudIrgha bhUtakALamAM anubhavelA viSayonuM smaraNa ane smaraNa dvArA vartamAnakALanAM kartavyono nizcaya karavAmAM Ave che. A jJAna viziSTa mananI sahAyatAthI thAya che. A jJAnane 'dIrghakAlopaderikI saMjJA' kahela che. deva, nAraka ane garbhaja manuSya-tiryaMca dIrghakAlopadezikI saMjJAvALA hoya che. (4) cothA vibhAgamAM viziSTa zrutajJAna vivakSita che. A jJAna eTaluM zuddha hoya che ke samyaktvIo sivAya anya jIvomAM teno saMbhava nathI. A vizuddha jJAnane *dRSTivAdopadezikI saMjJA' kahela che. zAstramAM jyAM kyAMya paNa saMjJI-asaMjJIno ullekha che tyAM badhI jagAe asaMjJIno artha oghasaMjJAvALA ane hetuvAdopadezikIsaMAvALA jIvo che. ane saMjJIno artha te badhI jagAe dIrghakAlodezikIsaMjJAvALA jIvo che. A viSayano viroSa vicAra tattvArtha adhyAya bIjo sUtra 25 vRtti, nandI sUtra 39, vizeSAvazyaka gAthA 504-526 ane lokaprakArA sarga 3 zloka 442-463mAM che. saMjJI-asaMjJonA vyavahAranI bAbatamAM digambara saMpradAyamAM zvetAmbara saMpradAyanI apekSAe thoDoka bheda che. digambara saMpradAyamAM garbhajatiryaMcone saMjJImAtra mAnyA nathI paraMtu saMjJI tathA asaMzI mAnyA che. tevI ja rIte saMmUrcchimatiryaMcane eklA asaMjJI mAnyA nathI paraMtu saMjJI-asaMjJI ubhayarUpa mAnyA che. (jIvakANDa gAthA 79.). A uparAMta e vAta paNa dhyAna devA yogya che ke zvetAmbara granthomAM hetuvAdopadezikI Adi je traNa MjJAonuM varNana che temano vicAra digambarIya prasiddha granthomAM dekhAto nathI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranthaparizIlana (4) aparyAsa 75 (ka) aparyAptanA be prakAra che - (1) labdhiaparyApta ane (2) karaNaaparyAsa. tevI ja rIte (kha) paryAsanA paNa be bheda che (1) labdhiparyAsa ane (2) raNaparyAsa. (ka) 1 - je jIvo aparyAsanAmakarmanA udayanA kAraNe evI zaktivALA hoya ke jethI svayogya prAptione pUrNa ryA vinA ja marI jAya te labdhiaparyAsa che. 2 - paraMtu karaNaaparyAsanI bAbatamAM evI vAta nathI, teo paryAsanAmakarmanA paNa udayavALA hoya che. arthAt bhale paryAsanAmakarmano udaya ho ke aparyAptanAma karmano paraMtu jyAM sudhI karaNonI (zarIra, indriya Adi paryAsionI) samApti na thAya tyAM sudhI te jIvo 'karaNaaparyAsa' kahevAya che. (kha) 1 jemane paryAJanAmakarmano udaya hoya ane enAthI je svayogya paryAsione pUrNa kyA pachI ja mare te jIvo labdhiparyAsa che. 2 - karaNaparyAso mATe e niyama nathI ke teo svayogya paryAsione pUrNa karIne ja mare. je labdhiaparyAsa che te paNa raNaparyAsa hoya che ja, kema ke AhAraparyAsi banI cUkyA pachI ochAmAM ochI zarIraparyAsi to banI jAya che, tyArathI te jIvo karaNaparyAsa manAya che. e niyama to che ja ke labdhiaparyAsa paNa ochAmAM ochI AhAra, zarIra ane indriya e traNa paryAsione pUrNa karyA vinA maratA nathI. A niyamanA aMge zrImalayagirijIe nandIsUtranI TIkA pR. 105mAM A pramANe lakhyuM che yasmAdAgAmibhavAyurbadhvA mriyante sarva eva dehinaH taccAhArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyate iti / arthAt badhA prANI AgalA bhavanuM Ayu bAMdhIne ja mare che, bAMdhyA vinA maratAM nathI. Ayu tyAre bAMdhI zakAya che jyAre AhAra, rArIra ane indriya e traNa paryAptio pUrNa banI cUkI hoya. A vAtano khulAso zrIvinayavijayajIe lokaprakArA sarga 3 zloka 31mAM A pramANe karyo che - je jIva labdhiaparyAsa che te paNa pahelI traNa paryAptione pUrNa karIne ja agrima bhavanI Ayu bAMdhe che. antarmuhUrta sudhI Ayubandha karIne pachI tenA jadhanya abAdhAkAlane, je antarmuhUrtano manAyo che tene, vitAve che; tyAra pachI marIne te gatyantaramAM jaI zake che. je agrima Ayune bAMdhato nathI ane tenA abAdhAkALane pUro karato nathI te marI ja rAto nathI. digambara sAhityamAM 'karaNaaparyAsa'nA badale 'nivRttiaparyApta' rAkhta maLe che. arthamAM paNa thoDoka pharaka che. 'nivRtti' zabdano artha zarIra ja karavAmAM Avyo che. tethI zarIraparyAsi pUrNa na thAya tyAM sudhI ja digambara sAhitya jIvane nivRttiaparyAsa kahe che: zarIraparyApti pUrNa thayA pachI digambara sAhitya nivRttiaparyAptano vyavahAra karavAnI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana saMmati detuM nathI, jema ke - pajattassa ya udaye NiyaNiyapajjattiNivido hodi / / nava nImapuchaUT TLavyattikapuvje tAva 1200 jIvakArDa sArAMza e ke digambara sAhityamAM paryAtanAmakarmanA udayavALo ja zarIraparyApti pUrNa na thAya tyAM sudhI nivRttiaparyApta' zabda dvArA abhimata che. paraMtu zvetAmbara sAhityamAM 'karaNa zabdano 'rArIra, indriya Adi paryAptio' eTalo artha karAyelo maLe che, jema ke mana zarIrakSiIni' lokaprakAra sarga 3 zloka 10. tethI zvetAmbara saMpradAya anusAra jeNe zarIraparyAsi pUrNa karI che paraMtu indriyaparyAmi pUrNa nathI karI tene paNa karaNaparyApta kahI zakAya che. arthAt zarIrarUpa karaNa pUrNa karavAthI 'karaNaparyApta' ane indriyarUpa karaNa pUrNa na karavAthI karaNaaparyApta' kahI zakAya che. Ama zvetAmbara saMpradAyanI daSTie zarIraparyAptithI laIne mana:paryApti sudhI pUrva parva paryAmi pUrNa thatAM karaNaparyApta ane uttarottara paryAmi pUrNa na thavAthI 'karaNaaparyApta kahI zakIe chIe. paraMtu jyAre jIva svayogya badhI ja paryAsione pUrNa karI le tyAre tene 'karaNaaparyApta na kahI zakAya. kAryaparyAtinuM svarUpa - paryAmi te zakti che jenA dvArA jIva AhAra, zvAsozvAsa AdinA yogya pagalone grahaNa kare che ane gRhIta yugalone AhAra Adi rUpamAM pariNata kare che. AvI zakti jIvamAM pudgalonA upacayathI bane che. arthAt jevI rIte peTanA aMdaranA bhAgamAM vartamAna pudgalomAM eka jAtanI zakti hoya che jenAthI khAdhelo AhAra bhinna bhinna rUpamAM badalAI jAya che tevI ja rIte janmasthAnane prApta karanAra jIvanA dvArA gRhIta yugalothI evI zakti banI jAya che ke AhAra Adi pugalone khala-rasa Adi rUpamAM parivartita karI nAkhe che. A zakti ja paryAmi che. paryAtijanaka yugalomAMthI keTalAka to evA hoya che je janmasthAnamAM AvelA jIva dvArA prathama samayamAM ja gRhIta thaIne pUrvagRhIta yugalonA saMsargathI tadrupa banI jAya che. maryabhedanA AdhAre paryAtinA cha bheda che - (1) AhAraparyAti, (2) zarIraparyAmi, (3) indriya paryApti, (4) zvAsocchavAsa paryApti, (5) bhASAparyApti ane (6) mana:paryApti. temanI vyAkhyA prathama karmagranthanI ogaNapacAsamI gAthAnA bhAvArthamAM (pR. 97) joI levI joIe A cha paryAsiomAMthI pahelI cAra paryAsionA adhikArI jIvo ekendriya ja che. dIkriya, trIndriya, caturindriya ane asaMkSipaMcendriya jIvo mana paryAsi sivAya bAkInI pAMca paryAsionA adhikArI che. saMkSipaMcendriya jIvo chae cha paryAtionA adhikArI che. A viSayanI gAthA zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNakRta bRhatsaMgrahaNImAM che AhArasarIriMdiyapajjattI ANapANabhAsamaNo / vAra para cha iya phiviAtanIf 1349 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana A ja gAthA gommadasAranA jIvakAmAM 118mA kramamAM Ave che. prastuta viSayanuM vizeSa svarUpa jANavA mATe A sthAno jovA jevAM che - nandI pU. 104-105, paMcasaMgraha dvA.. gAthA 5 vRti, lokaprakAza sarga 3 zloka 7-42 tathA gommadasArano jIvakArDa paryAsi adhikAra gAthA 117-127. (5) upayogano saha-kamabhAva chadmasthano upayoga kramabhAvI che, emAM koI matabheda nathI. paraMtu kevalInA upayoga aMge mukhya traNa pakSa che : (1) siddhAntapakSa kevalajJAna ane kevaladarzanane kramabhAvI mAne che. (2) bIjo pakSa kvalajJAna ane kvaladarzana ubhaya upayoga upayogane sahabhAvI mAne che. tenA poSaka zrI madvavAdI tArkika Adi che. (3) trIjo pakSa ubhaya upayogono bheda na svIkArIne temanuM ekya mAne che. A pakSanA sthApaka siddhasena divAkara che. traNe pakSonI keTalIka mukhya mukhya dalIlo kramazaH nIce ApavAmAM Ave che : (1) (ka) siddhAntamAM (bhagavatI zataka 18 ane 25nA chaThThA uddezako, tathA prajJApanAnuM trIsamuM pada) jJAna ane darzana bannenuM alaga alaga kathana che tathA temanuM kamabhAvitva spaSTa varNavavAmAM AvyuM che. (kha) niryuktimAM (Avazyakaniryukti gAthA 977-979) kvalajJAna ane kvaladarzana bannenuM bhinna bhinna lakSaNa ApyuM che, temanA dvArA sarvaviSayaka jJAna ane darzana thavAnI vAta karI che ane yugapatu be upayogono niSedha spaSTa darzAvyo che. (ga) kevalajJAna ane kevaladarzananAM be judAM AvaraNonuM ane upayogonI bAra saMkhyAnuM zAstramAM (prajJApanA 29, pR. 525/1 Adi) ThekaThekANe varNana che. (gha) kevalajJAna ane valadarzana ananta kahevAya che te to labdhinI apekSAe, upayoganI apekSAe nahi. upayoganI apekSAe to temanI sthiti eka samayanI che, kema ke upayoganI apekSAe anantatA zAstramAM kyAMya paNa pratipAdita nathI. (Da) upayogono svabhAva ja evo che ke teo kramazaH pravRtta thAya che. tethI kevalajJAna ane kevaladarzanane kamabhAvI ane alaga alaga mAnavAM joIe. | (2) (ka) AvaraNakSayarUpa nimitta ane sAmAnyavizeSAtmaka viSaya samakAlIna hovAthI kevalajJAna ane kevaladana yugapa thAya che. (kha) chadmasTika upayogomAM kAryakAraNabhAva yA paraspara pratibadhdha-pratibaMdhakabhAva ghaTI zake che, kSAyika upayogomAM te ghaTatA nathI kema ke bodhasvabhAva zAzvata AtmA jyAre nirAvaraNa hoya tyAre tenA banne kSAyika upayogo nirantara ja hovA joIe. (ga) kevalajJAna ane kevaladarzananI sAdi-aparyavasitatA, je zAstramAM kahI che te, paNa yugapapakSamAM ja ghaTI zake che kema ke A pakSamAM banne upayoga yugapatuM ane.nirantara thatA rahe che. tethI dravyArthikanayathI upayogaDhayanA pravAhane aparyavasita (anA) kahI zakAya. (gha) kevalajJAna ane Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana kevaladana aMge siddhAntamAM jyAM kyAMya paNa je kaMI kahevAmAM AvyuM che te badhuM bannenA vyaktibhedanuM sAdhana che, kramabhAvitvanuM sAdhaka nathI tethI banne upayogone sahabhAvI mAnavA joIe. (3) (ka) jema sAmagrI maLatAM eka jJAnaparyAyamAM aneka ghaTapaTAdi viSayo bhAsita thAya che tema AvaraNakSaya, viSaya Adi sAmagrI maLatAM eka ja kevalaupayoga padArthonA sAmAnyavizeSa ubhaya svarUpane jANI zake che. (kha) jema kevalajJAna vakhate matijJAnAvaraNAdino abhAva hovA chatAM paNa mati Adi jJAnone kevalajJAnathI alaga nathI mAnavAmAM AvatAM tema kevaladarzanAvaraNano kSaya thavA chatAM paNa kevaladarzanane kevalajJAnathI alaga mAnavuM ucita nathI. (ga) viSaya ane kSayopazamanI vibhinnatAnA kAraNe chAghasthika jJAna ane darzanamAM paraspara bheda mAnI zakAya paraMtu anantaviSayaktA ane kSAyikabhAva samAna hovAthI kevalajJAna ane kvaladarzanamAM koI paNa jAtano bheda mAnI zakAto nathI. (gha) jo kevaladarzanane kevalajJAnathI alaga mAnavAmAM Ave to te sAmAnyamAtrane viSaya karanAruM hovAthIM alpaviSayaka siddha thaze jethI tenuM zAstrakathita anantaviSayatva ghaTI zakaze nahi. (3) kevalInuM bhASaNa kevalajJAna-kevaladarzanapUrvaka hoya che e zAstrakathana abhedapakSamAM ja pUrepUruM ghaTI zake che. (2) AvaraNabheda kathaMcit che. arthAt vastutaH AvaraNa eka hovA chatAM paNa kAryabheda ane upAdhibhedanI apekSAe teno bheda samajavo joIe, tethI eka ja upayogavyaktimAM jJAnatva-darzana- be dharmo alagaalaga mAnavA joIe. jJAna ane karana be upayogo alaga alaga mAnavA ucita nathI. tethI ja jJAna ane darzana be zabdo paryAyamAtra (ekAryavAcI) che. upAdhyAya zrIyazovirAyajIe potAnA jJAnabindumAM (pR. 164/1) nayadaSTie traNe pakSono samanvaya ryo che - siddhAntapakSa zuddha RjusUtranayanI apekSAe, zrI madbhavAdIjIno pakSa vyavahAranayanI apekSAe ane zrI siddhasena divAkarano pakSa saMgrahanayanI apekSAe jANavo joIe. A viSayanuM savistara varNana sanmatitarka, gommasArajIvakArDa gAthA 3thI AgaLa, vizeSAvazyakabhASya gAthA 3088-3135, zrI haribhadrasUrikRta dharmasaMgrahaNI gAthA 1336-1359, zrI siddhasenagaNita tattvArthaTIkA 1.31, zrImalayagirinandavRtti pR. 134-138 ane jJAnabindu pR. 154-164mAMthI jANI levuM joIe. digambara saMpradAyamAM upara jaNAvelA traNa pakSomAMthI bIjo pakSa arthAt yugapatu upayogadrayano pakSa ja prasiddha che - jugavaM vaTTai NANaM kevalaNANissa daMsaNaM ca tahA / khiyApacApatAgaM gada vara tada muLavaM 160 niyamasAra. siddhANaM siddhagaI kevalaNANaM ca daMsaNaM khayiyaM / samasta VIEaa 3vanoTITlamapa3 730. jIvakASTha. daMsaNapuvvaM gANaM chadamatthANaM Na doNNi uvauggA / nuvaM naE nAre nuAva tu te ro vi II441 dravyasaMgraha. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana (6) ekendriyamAM gutAna ekendriyamAM traNa upayogo mAnavAmAM AvyA che. tethI zaMkA thAya che ke sparzanendriyamati jJAnAvaraNakarmano kSayopazama thavAthI ekendriya jIvomAM mAtiupayoga mAnavo ThIka che paraMtu bhASAlabdhi (bolavAnI zakti) tathA zravaNalampi (sAMbhaLavAnI zakti) na hovAnA kAraNe te jIvomAM zrataupayoga kevI rIte mAnI zakAya kema ke zAstramAM bhASAlabdhi ane zravaNalabdhi dharAvanArAone ja zrutajJAna hoya che ema manAyuM che, jemake bhAvasuyaM bhAsAsAyaladdhiNA jujjae na iyarassa / mAsamapudaksa karyuM to ya = vinAri 102 viroSAvazyaka. bolavAnI ane sAMbhaLavAnI zaktivALAone ja bhAvamRta hoI zake che, bIjAone nahi kema ke "zrutajJAna" te jJAnane kahevAmAM Ave che je bolavAnI icchAvALAne yA vacana sAMbhaLanArane thAya che. AnuM samAdhAna e che ke sparzanendriya sivAya anya dravya(bAhya) indriyo na hovA chatAM paNa vRkSAdi jIvomAM pAMca bhAvedriyajanya jJAnonuM hovuM jema zAstrasammata che tema bolavA ane sAMbhaLavAnI zakti na hovA chatAM paNa ekendriya jIvomAM bhAvamRta jJAnanuM hovuM zAstrasammata che. jaha suhumaM bhAviMdiyanANaM dabiMdiyAvarohe vi / tada trasutAmAve mAvasuyaM sthivALuM 104 viroSAvAyaka. jevI rIte dravyendriyonA abhAvamAM bhAvendriyajanya sUkSma jJAna thAya che tevI rIte dravyakRtanAM bhASA Adi bAhya nimittonA abhAvamAM paNa pRthvIkAyika Adi jIvone alpa bhAvakRta thAya che. e sAcuM ke bIjA jIvone jevuM spaSTa jJAna thAya che tevuM spaSTa jJAna ekendriya jIvone thatuM nathI. zAstramAM ekendriya jIvone AhArano abhilASa mAnyo che e ja temanAmAM aspaSTa jJAna mAnavAmAM hetu che. AhArano abhilASa kSudhAvedanIyakarmanA udayathI thanAro AtmAno pariNAmavizeSa (adhyavasAya) che, jema ke "mArA saMjJA AdamattA yukrenIyamava: vAtmANa ti AvazyakahAribhadrIvRtti pR. 580. A abhilASarUpa adhyavasAyamAM 'mane amuka vastu maLe to sAruM e jAtano zabda ane arthano vikalpa thAya che. je adhyavasAya vikalpa sahita thAya che te ja zrutajJAna kahevAya che, juo nIcenI gAthA - iMdiyamaNonimittaM jaM viNNANaM suyANusAreNaM / nityuttisamarthaM te pAvakuyaM maruM chef 100 viroSAyaka. arthAt indriya ane mananA nimittathI utpanna thanAruM jJAna, je niyata arthanuM kathana karavAmAM samartha zrutAnusArI (zabda tathA arthanA vikalpathI yukta) che tene bhAvapruta tathA tenAthI bhinna jJAnane matijJAna samajavuM joIe. have jo ekendriya jIvomAM mRtopayoga na mAnavAmAM Ave to temanAmAM AhArano abhilASa, je zAstrasammata che te, kevI rIte Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana ghaTI zako? tethI bolavAnI ane sAMbhaLavAnI zakti na hovA chatAM paNa temanAmAM atyanta sUkSma mRtopayoga avara mAnavo ja joIe. bhASAlabdhi tathA zravaNalabdhi dharAvanArA jIvone ja bhAvakRta hoya che, bIjAone nahi, A zAstrakzananuM tAtparya eTaluM ja che ke ukta prakAranI zaktivALA jIvone spaSTa bhAvazruta thAya che ane bIjAone aspaSTa, (7) yogamArgaNA traNa yogonAM bAhya ane Abhyantara kAraNo dekhADIne temanI vyAkhyA rAjavArtikamAM bahu ja spaSTa karavAmAM AvI che. teno sArAMza nIce ApIe chIe ? (1) bAhya ane Abhyantara kAraNothI thato je mananAbhimukha AtmAno pradezaparispanda te manoyoga che. tenuM bAhya kAraNa manovargaNAnuM AlaMbana che ane Abhyantara kAraNa vIryAntarAyakarmano kSaya kSayopazama tathA noIndriyAvaraNakarmano kSaya kSayopazama (manolabdhi ) che. (2) bAhya ane Abhyantara kAraNothI janya, AtmAno bhASAbhimukha Thezaparispada ja vacanayoga che. tenuM bAhya kAraNa pugalavipAkI zArIranAmakarmanA udayathI thanAra vacanavargaNAnuM AlaMbana che ane Abhyantara kAraNa viryA rAyarmano kSayakSayopazama tathA matijJAnAvaraNa ane akSarazrutajJAnAvaraNa Adi karmano kSayayopazama (vacanalabdhi) che. (3) bAhya ane Abhyantara kAraNothI janya, gamanAdiviSayaka AtmAno pradezaparispanka kAyayoga che. tenuM bAhya kAraNa koI ne koI prakAranI zarIravargaNAnuM AlaMbana che ane Abhyantara kAraNa vIryAntarAyakarmano kSayakSayopazama che. jo ke teramA ane caudamA e banne guNasthAnonA samayamAM vIryAntarAyakarmanA kSayarUpa Abhyantara kAraNa samAna ja che paraMtu vargaNAlambanarUpa bAhya kAraNa samAna nathI arthAt te teramAM guNasthAnanA samayamAM hoya che paNa caudamAM guNasthAnanA samayamAM hotuM nathI. tethI teramA guNasthAnamAM yogavidhi hoya che, caudamAmAM hotI nathI. AnA mATe juo tattvArtharAjavArtika 6.1.10. yoganA viSayamAM rAMka-samAdhAna - (1) eka zaMkA e thAya che ke manoyoga ane vacanayoga banne kAyayoga ja che, kema ke A bannenA yogo vakhate zarIrano vyApAra avazya thato ja hoya che ane A be yogonA AlaMbanabhUta manodravya ane bhASAdravyanuM grahaNa paNa koI ne koI jAtanA zArIrika yogathI ja thAya che. AnuM samAdhAna e ja che ke manoyoga tathA vacanayoga e banne kAyayogathI judA nathI paNa kAyayogaviroSa ja che. je kAyayoga manana karavAmAM sahAyaka bane che te ja te vakhate manoyoga manAyo che. ane je kAyayoga bhASA bolavAmAM sahakArI bane che te ja te vakhate vacanayoga manAyo che. sArAMza e ke vyavahAra mATe ja kAyayoganA traNa bhedo karavAmAM AvyA che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaturthakarmagranthaparizIlana (2) bIjI zaMkA e paNa thAya che ke upara jaNAvelI rIte to zvAsocchvAsamAM sahAyaka bananArA kAyayogane 'zvAsocchvAsayoga' kahevo joIe ane Ama traNanA badale cAra yoga mAnavA joIe. AnuM samAdhAna e ApavAmAM AvyuM che ke vyavahAramAM jema bhASAnuM ane mananuM viziSTa prayojana jaNAya che tema zvAsocchvAsanuM jaNAtuM nathI. arthAt zvAsocchvAsa ane zarIranA prayojano evAM bhinna nathI jevAM rArIra ane mana-vacananAM che. A kAraNe traNa ja yoga mAnavAmAM AvyA che. A viSayanA viroSa vicAra mATe vizeSAvazyakabhASya gAthA 356-364 tathA lokaprakAza sarga 3 zloka 1354-1355nI vacceno gadyabhAga jovo joIe. dravyamana, dravyavayana ane zarIranuM svarUpa - (1) je pudgalo mana banavAne yogya hoya che, jemane zAstramAM manovargaNA kahe che, teo jyAre manarUpe pariNata thAya che vicAra karavAmAM sahAyaka banI rAke evI sthitine pAme che tyAre temane mana kahe che. zarIramAM dravyamanane rahevAnuM koI khAsa sthAna tathA teno niyata AkAra zvetAmbara granthomAM nathI. zvetAmbara saMpradAya anusAra dravyamanane zarIravyApI ane zarIrAkAra samajavuM joIe. digambara saMpradAyamAM tenuM sthAna hRdaya manAyuM che tathA teno AkAra kamalanA jevo manAyo che. 21 (2) vacanarUpamAM pariNata eka prakAranA pugalo jemane bhASAvargaNA kahe che teo ja vacana kahevAya che. - (3) jenA dvArA haravuMkaravuM, khAvuMpIvuM Adi thaI zake che, je sukhaduHkha bhogavavAnuM sthAna che ane je audArika, vaikriya, Adi vargaNAothI bane che te zarIra kahevAya che. (8) samyaktva (1) samyaktva sahetuka che yA nirhetuka ? (2) kSAyopazamika Adi bhedono AdhAra zuM che ? tenuM svarUpa vizeSa prakArathI jANavA mATe nimnalikhita keTalIka vAtono vicAra karavo upayogI che : (3) aupAmika samyaktva ane kSAyoparAmika samyaktva vaccenuM antara tathA kSAyika samyaktvanI vizeSatA. (4) zaMkA-samAdhAna, vipAkodaya ane pradezoyanuM svarUpa. (5) kSayoparAma ane uparAmanI vyAkhyA tathA teno khulAsAvAra vicAra. (1) samyaktvapariNAma sahetuka che ke nirhetuka che ? A praznano uttara e che ke tene nirdetuka na mAnI zakAya kema ke je vastu nirhetuka hoya te sarva kAlamAM sarva sthaLe eksarakhI ja hovI joIe athavA to teno abhAva hovo joIe. samyaktvapariNAma na to badhAmAM samAna che ane na to teno abhAva che. tethI tene sahetuka ja mAnavo joIe. sahetuka mAnI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana letAM e prazna thAya che ke teno niyata hetu kyo che? pravacanazravaNa, bhagavapUjana Adi je je bAhya nimitta manAya che te badhAM to samyakatvanA niyata kAraNo hoI zake ja nahi kema ke A bAhya nimitto hovA chatAM paNa abhavyonI jema aneka bhavyone samyakatvaprApti thatI nathI. paraMtu teno uttara eTalo ja che ke samyakatvapariNAma prakaTa thavAmAM niyata kAraNa jIvano tathAvidha bhavyatva nAmano anAdi pAriNAmika svabhAvavizeSa ja che. jyAre A pAriNAmika bhavyatvano paripAka thAya che tyAre samyakatvalAbha thAya che. bhavyatvapariNAma sAdhya roga jevo che. koI sAdhya roga svayameva (bAhya upAya vinA ja) zAnta thaI jAya che. koI sAdhya rogane zAnta thavA mATe vaidyanA upacAranI AvazyaktA che ane koI sAdhya roga evo paNa hoya che je ghaNA divaso pachI maTe che. bhavyatvasvabhAva evo ja che. aneka jIvonuM bhavyatva bAhya nimitta vinA ja paripAka pAme che. evA paNa jIvo che jemanA bhavyatvasvabhAvano paripAka thavA mATe sAruzravaNa Adi bAhya nimittAnI jarUrata paDe che. ane aneka jIvono bhavyatvapariNAma dIrdhakAla vyatIta thayA pachI potAnI meLe ja paripAka pAme che. zAstrazravaNa, apUjana Adi je bAhya nimitta che te sahakArI mAtra che. temanA dvArA kyAreka kyAreka bhavyatvano paripAka thavAmAM madada maLe che, tethI vyavahAramAM teo samyakatvanAM kAraNo manAyAM che ane temanA AlaMbananI AvazyakatA darzAvavAmAM Ave che. paraMtu nizcayadaSTie tathAvidhabhavyatvanA vipAkane ja samyakatvanuM avyabhicArI (nizcita) kAraNa mAnavuM joIe. AnAthI zAstrazravaNa, pratimApUjana Adi bAhya kriyAonI anaikAntiktAno, je adhikArIbheda para avalaMbita che teno, khulAso thaI jAya che. A ja bhAva bhagavAn umAsvAtie " nnidhAmaE tatvArthasUtra 1.3mAM prakaTa karyo che. ane A ja vAta paMcasaMgraha dvAra 1 gAthA 8nI malayagiriTIkAmAM paNa che. (2) samyakatva guNa prakaTa thavAnAM Abhyantara kAraNonI je vividhatA che te ja kSAyopathamika Adi bhadono AdhAra che - anantAnubadhicatuSka ane darzanamohanIyatrika A sAta prakRtiono kSayo parAma e kSAyopathamikasamyakatvanuM kAraNa che, uparAma aupAmikasamyakatvanuM kAraNa che ane kSaya kSAyikasabhyatvanuM kAraNa che. tathA samyatvathI yyata karI mithyAtva tarapha jhukAvanAra anantAnubandhI kyAyono udaya sAsAdanasamyakatvanuM kAraNa che ane mizramohanIyano udaya mizraNamyatvanuM kAraNa che. aupamikasamyakatvamAM kAlalabdhi Adi anya kyAM kyAM nimitto apekSita che ane te kaI kaI gatimAM kyAM kyAM kAraNothI thAya che enuM vizeSa varNana tathA kSAyika ane kSAyopathamika samyakatvanuM varNana kramazaH tattvArthasUtra adhyAya 2 sUtra 3nA pahelA ane bIjA rAjavArtikamAM tathA sUtra 4 ane 5nA sAtamA rAjavArtikamAM che. (3) auparAmikasamyaktva vakhate darzanamohanIyano koI prakArano udaya nathI hoto paraMtu kSAyopathamikasamyatva vakhate samyakatvamohanIyano vipAkodaya ane mithyAtvamohanIyano pradezodaya hoya che. A bhinnatAnA kAraNe zAstramAM pathamikasamyakatvane bhAvasamyakatva ane kSAyopathamikasamyakatvane dravyasamyakatva kahela che. A banne Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana samyakatvothI bhAyikasamyakatva viziSTa che kema ke te sthAyI che jyAre pelA beya asthAyI che na (4) eka zaMkA e thAya che ke mohanIyakarma ghAtikarma che. te samyakatva ane cAritraparyAyano nAza kare che, to pachI samyakatvamohanIyanA vipAkodaya ane mithyAtvamohanIyanA pradezodaya vakhate samyakatvapariNAma vyakta kevI rIte thaI zake? AnuM samAdhAna e che ke samyakatvamohanIya mohanIyakarma che e vAta sAcI paraMtu tenA daliko vizuddha hoya che kema ke zuddha adhyavasAyathI jyAre mithyAtvamohanIyarmanA dalikono sarvaghAtI rasa naSTa thaI jAya che tyAre te ja ekasthAna rasavALA ane kristhAna atimanda rasavALA dali sabhyatvamohanIya kahevAya che. jema kAca Adi pAradarzaka vastuo netranA darzanakAryamAM rukAvaTa nathI nAkhatI tema mithyAtvamohanIyanA zuddha dalikono vipAkodaya samyatvapariNAmanA AvirbhAvamAM vighnarUpa banatA nathI. have rahI mithyAtvanA pradezonI vAta. te paNa samyakatvapariNAmano pratibandhaka nathI banato, kema ke nIrasa dalikono ja pradezodaya thAya che. jo je daliko manda rasavALA che temano vipAkodaya paNa guNano ghAta nathI karato to nIrasa dalikonA pradezodayathI to guNano ghAta thavAnI saMbhAvanA ja nathI. juo paMcasaMgraha dvAra 1 gata 15mI gAthAnI TIkAmAM agiyAramAM guNasthAnanI vyAkhyA. * (5) kSayopazamajanya paryAya kSAyopathamika kahevAya che. ane upAmajanya paryAya aupAmika kahevAya che. tethI koI paNa kSAyopathamika ane parAmika bhAvanuM yathArtha jJAna karavA mATe pahelAM kSayopazama ane upazamanuM ja svarUpa jANI levuM Avazyaka che. tethI temanuM svarUpa zAstrIya prakriyA anusAra nIce lakhIe chIe. (a) kSayopazama - kSayopazama zabdamAM be pada che kSaya ane upAma. kSayopazama zabdano artha karmano kSaya ane uparAma bakSe che. kSayano artha che AtmAthI karmano viziSTa saMbaMdha chUTI javo ane uparAmano artha che karme potAnA svarUpamAM AtmA sAthe saMlagna rahIne paNa tenA upara asara na pADavI. A to thayo sAmAnya artha paraMtu teno pAribhASika artha kaMIka adhika che. badhAvalikA pUrNa thaI jatAM koI vivakSita karmano jyAre kSayo parAma zarU thAya che tyAre vivakSita vartamAna samayathI AvalikA sudhInA dalikono, jemane uThayAvalikAprAsa yA udIrNa daliko kahe che temano, to praderodaya ane vipAkodaya dvArA kSaya (abhAva) thato rahe che ane je daliko virakSita vartamAna samayathI AvalikA sudhImAM udaya pAmavA yogya nathI - jemane udayAvalikAbahirbhata yA anudIrNa daliko kahe che - temano upazama (vipAkodayanI yogyatAno abhAva yA tIvra rasamAMthI manda rasamAM pariNamana) thaI jAya che, jethI te iliko potAnI udayAvalikAne pAmatAM ja pradezodaya yA manda vipAkodaya dvArA kSINa thaI jAya che arthAt AtmA upara potAnuM phaLa prakTa karI zaktA nathI yA to ochuM prakaTa kare che. A rIte AvalikA sudhInA udayaprApta karmalikono pradezodaya ane vipAkodaya dvArA kSaya thavAthI ane AvalikA pachInA udaya pAmavA yogya karmalikonI vipAkodaya saMbaMdhI yogyatAno abhAva thavAthI yA tIvra rasanuM manda rasamAM pariNamana thatuM rahetuM hovAthI karmano kSayopazama thayo kahevAya che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana kSayopazamayogya karma - kSayopazama badhAM karmono thato nathI, kevaLa ghAtirmono ja thAya che. ghAtikarmanA be bheda che - derAghAtI ane sarvaghAtI. bannenA kSayo parAmamAM kaMIka bhinnatA che. (ka) jyAre dezaghAtikarmano kSayopazama pravRtta thAya che tyAre tenA mandarasayukta lAka dalikono vipAkodaya sAthe sAthe ja rahe che. vipAkodaya prApta dalika alparasayukta hovAthI svAvArya guNano ghAta karI zakatA nathI, tethI evo siddhAnta manAyo che ke dezaghAtakarmanA kSayopazama vakhate vipAkodaya hovo viruddha nathI. arthAt te kSayo parAmanA kAryane - svAvArya guNanA vikAsane - rokI zakato nathI. paraMtu e vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke dezaghAtikarmanA vipAkodayamizrita yopazama vakhate teno sarvaghAtirasayukta koI paNa dalika udayamAna hoto nathI. tethI A siddhAnta mAnI levAmAM Avyo che ke jyAre sarvaghAtirasa zuddha adhyavasAyathI derAghAtirasamAM pariNata thaI jAya che tyAre arthAt dezaghAtispardhakanA ja vipAkodayakALamAM kSayopazama avazya pravRtta thAya che. ghAtikarmanI paccIsa pravRtio dezaghAtinI che jemanAmAMthI matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa ane pAMca antarAya A ATha prakRtiono kSayo parAma to sadAyathI ja pravRtta che kema ke AvArya matijJAna Adi paryAya anAdikALathI kSAyopathamika rUpamAM rahe ja che. tethI e mAnavuM joIe ke ukta ATha prakRtionA dezaghAtirasaspardhakono ja udaya thAya che, sarvaghAtirasaspardhakono udaya kyAreya thato nathI. avadhijJAnAvaraNa, mana:paryAyajJAnAvaraNa, cakSudarzanAvaraNa ane avadhidarzanAvaraNa A cAra prakRtiono kSayo parAma kAdAcika (aniyata) che, arthAt jyAre temanA sarvaghAtirasaspardhako dezaghAtirUpe pariNata thaI jAya che tyAre ja temano kSayo parAma thAya che ane jyAre sarvaghAtirasaspardhako udayamAna thAya che tyAre avadhijJAna Adino ghAta ja thAya che. ukta cAra prakRtiono kSayo parAma paNa dezaghAtirasaspardhakonA vipAkodayathI mizrita ja samajavo joIe. ukta bAra sivAyanI tera (cAra saMjavalana ane nava nokyAya) prakRtio je mohanIyanI che te adhUvodayinI che. tethI jyAre temano kSayopazama pradezodayamAtrathI yukta hoya che tyAre to te prakRtio svAvArya guNano lezamAtra paNa ghAta nathI karatI ane dezaghAtinI ja manAya che, paraMtu jyAre temano kSayopazama vipAkodayathI mizrita hoya che tyAre te prakRtio svAvArya guNano kaMIka ghAta kare che ane dezaghAtinI kahevAya che. (kha) ghAtakarmanI vIsa prakRtio sarvaghAtinI che. te vIsamAMthI kevalajJAnAvaraNa ane kevaladarzanAvaraNa A beno to kSayopazama thato ja nathI kema ke temanA dalika kyAreya derAghAtirasayukta banatA ja nathI ane temanA vipAkodayane rokI rAkAto nathI. bAkInI aDhAra prakRtio evI che jemano kSayo parAma thaI zake che, paraMtu e vAta dhyAnamAM rAkhavI joIe ke derAghAtinI prakRtionA kSayopazama vakhate jema vipAkodaya hoya che tema A Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 caturthakarmagranyaparizIlana aDhAra sarvaghAtinI pravRtionA kSayopazama vakhate vipAkodaya hoto nathI, arthAt A aDhAra karmaprakRtiono kSayopama tyAre ja saMbhave che jyAre temano pradezodaya ja hoya. tethI e siddhAnta mAnavAmAM Avyo che ke "vipAkoThayavatI pravRtiono kSayopazama je thAya che to te derAghAtinIno ja thAya che, sarvaghAtinIno thato nathI.' tethI ja ukta aDhAra prakRtio vipAkodayanA nirodhane yogya mAnavAmAM AvI che kema ke temanA AvArya guNonuM kSAyopathamika svarUpamAM vyakta thavuM manAyuM che, je vipAkodayanA nirodha vinA ghaTI zakatuM nathI. () upazama - kSayopazamanI vyAkhyAmAM 'upAma' zabdano artha karavAmAM Avyo che tenAthI aupAmikanA "upazama' zabdano artha kaMIka udAra che. arthAt kSayopazamanA upazama rAbdano artha mAtra vipAkodayasaMbaMdhinI yogyatAno abhAva yA tIvra rasanuM manda rasamAM pariNamana eTalo ja che, jyAre aupasamikanA upazama zabdano artha pradezodaya ane vipAkodaya banneno abhAva che kema ke kSayo parAmamAM karmano kSaya paNa cAlu rahe che je ochAmAM ochuM pradezodaya vinA to thaI zakto ja nathI paraMtu upAmamAM e vAta nathI. jyAre karmano upazama thAya che tyArathI ja teno kSaya aTakI jAya che, tethI tene pradezodaya thAya enI AvazyakatA ja nathI rahetI. A kAraNe upAmaavasyA tyAre ja manAya che jyAre antarakaraNa thAya che. antarakaraNanA antarmuhUrtamAM udaya prApta karavA yogya dalikomAMthI keTalAka to pahelAM ja bhogavI levAya che ane keTalAka pachI udaya prApta karavA yogya banAvI devAya che, arthAt antarakaraNamAM vedya dalikono abhAva hoya che. tethI ja kSayo parAma ane uparAmanI saMkSisa vyAkhyA ATalI ja karavAmAM Ave che ke kSayopama vakhate pradezodaya yA manda vipAkoya hoya che paraMtu upAma vakhate te paNa nathI hoto. e niyama yAda rAkhavo joIe ke upazama paNa ghAtikarmono ja thaI zake che, ane te paNa badhAM ghAtirmono nahi paNa kevaLa mohanIyano ja. Ano artha e ke pradeza ane vipAka banne prakArano udaya jo rokI zAkAto hoya to te mohanIyarmano ja rokI zakAya che. AnA mATe juo nandI sUtra 8nI TIkA (pR. 77), kammapayaDInI zrI yazovijayajIkRta TIkA pU. 13, paMcasaMgraha dvAra 1 gAthA 29nI malayagirinI vyAkhyA. samyakta svarUpa, utpatti ane bheda-prabheda AdinA savistara vicAra mATe juo lokaprakAza sarga 3 zloka pR596-700. (9) apazukanano saMbhava aDhAra mArgaNAomAM acakSudarzana pariMgaNita che. tethI temAM paNa cauda jIvasthAno 'samajavA joIe. paraMtu tenA upara prazna UThe che ke acakSudarzanamAM je aparyApta jIvasthAno manAya che te zuM aparyApta avasthAmAM IndriyaparyApti pUrNa thayA pachI acakSudarzana thAya che ema mAnIne manAya che ke pachI indriya paryAmi pUrNa thayA pahelAM paNa acakSudarzana thAya che ema mAnIne manAya che ? Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 paMcakarmagranthaparisIlana jo prathama pakSa mAnavAmAM Ave to te ThIka che kema ke indriyaparyAsi pUrNa thayA pachI aparyAptaavasthAmAM ja cakSurindriya dvArA sAmAnya bodha mAnIne jema cakSurdarzanamAM traNa aparyApta jIvasthAno cothA karmagranthanI 17mI gAthAmAM matAntarathI dararzAvyAM che tevI ja rIte indriyaparyAsi pUrNa thayA pachI aparyAptaavasthAmAM cakSurbhinna indriya dvArA sAmAnya bodha mAnIne acakSurdarzanamAM sAta aparyApta jIvasthAno ghaTAvI zakAya che. paraMtu zrI jayasomasUrie A gAthAnA potAnA TabAmAM indriyaparyAsi pUrNa thayA pahelAM paNa acakSurdarzana mAnIne temAM aparyAsa jIvasthAno mAnyAM che, ane siddhAntanA AdhAre darzAvyuM che ke vigrahagati ane kAryaNayogamAM avadhidarzanarahita jIvane acakSurdarzana thAya che. A pakSamAM prazna e thAya che ke indriparyAsi pUrNa thayA pahelAM dravyendriya na hovAthI acakSurdarzana kevI rIte mAnavuM ? A praznano uttara be rIte ApI zakAya che H (1) dravyendriya hoya tyAre dravya ane bhAva ubhaya indriyajanya upayoga ane dravyendriyano abhAva hoya tyAre kevaLa bhAvendriyajanya upayoga Ama be prakArano upayoga che. vigrahagatimAM ane indriyaparyAsi pUrNa thayA pahelAM pahelA prakArano upayoga thaI rAkato nathI paraMtu bIjA prakArano darzanAtmaka sAmAnya upayoga mAnI zakAya che. AvuM mAnavAmAM tattvArthasUtra adhyAya 2nA sUtra 9 uparanI vRttinuM A kzana pramANa che - 'athavendriyanirapekSameva tatkasyacidbhaved yataH pRSThata upasarpantaM sarpaM buddhayaivendriyavyApAranirapekSaM pazyatIti / ' sArAMza e ke indriyaparyAsi pUrNa thayA pahelAM upayogAtmaka acakSurdarzana mAnIne samAdhAna karI zakAya che. (2) vigrahagatimAM ane indriyaparyAsi pUrNa thayA pahelAM acakSurdarzana mAnavAmAM Ave che te to zaktirUpe ja arthAt kSayopAmarUpe ja, upayogarUpe nahi. A samAdhAna prAcIna caturtha karmagranthanI 49mI gAyAnI TIkAnA nIce jaNAvelA ullekhanA AdhAre ApavAmAM AvyuM che - 'trayALAmaghyapakSurzana tasyAnAhArAvasthAyAmapi tandhimAzrityAkhyupAmAt / prazna indriyaparyApti pUrNa thayA pahelAM jema upayogarUpa yA kSayoparAmarUpa acakSurdarzana mAnavAmAM Ave che to tevI ja rIte cakSurdarzana kema mAnavAmAM nathI AvatuM ? uttara - cakSurdarzana netrarUpa viroSaindriyajanya darzanane kahe che. AvuM darzana te ja samaye mAnavAmAM Ave che ke jyAre dravyacakSu hoya. tethI ja cakSurdarzanane indriyaparyAsi pUrNa thayA pachI ja mAnavAmAM AvyuM che. acakSurdarzana koI eka Indrijanya sAmAnya upayogane kahevAmAM nathI AvatuM paraMtu netrabhinna koI paNa dravyendriyathI thanAra, dravyamanathI thanAra ke dravyendriya tathA dravyamananA abhAvamAM kSayoparAmamAtrathI thanAra sAmAnya upayogane kahevAmAM Ave che. tethI acakSurphArkzanane indriyaparyAsi pUrNa thayA pahelAM ane pachI banne avasthAmAM mAnela che. = Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 caturthakarmagranyaparizIlana * (10) anAhAraka anAhAraka jIvo be prakAranA hoya che - chadmastha ane vItarAga. vItarAga jIvomAM je arArIrI (mukta) che te badhA sadA anAhAraka che, paraMtu je vItarAga jIvo zarIradhArI che teo kvalisamughAtanA trIjA cothA ane pAMcamA samayamAM ja anAhAraka hoya che. chadmastha jIvo anAhAraka tyAre ja hoya che jyAre teo vigrahagatimAM vartamAna hoya. - janmAntara grahaNa karavA mATe jIvane pUrvasthAna choDIne bIjA sthAnamAM javuM paDe che. bIjuM sthAna pahelA sthAnathI vizreNipatita (varekhAmAM) hoya tyAre jIvane vagati karavI paDe che. vakragati bAbate ahIM traNa vAto para vicAra karavAmAM Ave che ? (1) vigrahagatimAM vigraha (vaLAMka)nI saMkhyA, (2) vagatinA kALanuM parimANa ane (3) vakragatimAM anAhArakatvanuM kAlamAna. (1) koI utpattisthAna evuM hoya che ke jyAM jIva eka vaLAMka laIne pahoMcI jAya che, koI sthAne pahoMcavA mATe tene be vaLAMka levA paDe che ane koI sthAne pahoMcavA mATe traNa vaLAMka paNa levA paDe che. navuM utpattisthAna pUrvasyAnathI game teTaluM vizreNipatita kema na hoya paraMtu jIva traNa vaLAMkamAM to avazya ja tyAM pahoMcI jAya che. " A viSayamAM digambara sAhityamAM vicArabheda jaNAto nathI kema ke "viTadavati 2 saMsA: prAcaturNa tattvArtha 2.29 A sUtranI sarvArthasikriTIkAmAM zrI pUjyapAdasvAmIe vadhumAM vadhu traNa vaLAMkavALI gatino ja ullekha kyuM che. tathA pa o grIna vADanAda ' tattvArtha 2.30 A sUtranA chaThThA rAjavArtikamAM bhaTTAraka akalaMkadeve paNa vadhumAM vadhu traNa vigrahavatI gatinuM ja samarthana kyuM che. nemicandra siddhAntacakravartI paNa gommasAranA jIvakAMDanI 669mI gAthAmAM ukta matano ja nirdeza kare che. zvetAara granthomAM A viSaya para matamatAntara maLe che. tattvArthasUtra 2.29-30mAM tathA zvetAmbaraprasiddha tattvArthabhASyamAM bhagavAna umAsvAtie tema ja te bhASyanI TIkAmAM zrIsiddhasenagaNie traNa vigrahavALI gatino ullekha ryo che ane sAthe sAthe ja cAra vigrahavALI gatino anya mata paNa darzAvyo che. A matAntarano ullekha bRhatsaMgrahaNInI [325mI gAthAmAM ane zrI bhagavatI zataka 7 uddezaka 1nI tathA zataka 14 uddezaka 1nI TIkAmAM paNa che. paraMtu A matAntarano jyAM paNa ullekha che tyAM badhI jagAe e ja lakhyuM che ke caturvigrahagatino nirdeza koI paNa mUla sUtramAM nathI. tethI evuM jaNAya che ke AvI gati karanArA jIvo ja bahu ja thoDA che. ukta sUtronA bhASyamAM to e spaSTa lakhyuM che ke trivigrahathI vadhu vigrahavALI gatino saMbhava ja nathI. 'avigrahA ekavigrahA dvivigrahA trivigrahA ityetAzcatussamayaparAzcaturvidhA gatayo bhavanti, parato na samavati ' bhASyanA A kathanathI tathA digambara granthomAM vadhumAM vadhu trivigraha gatino ja nirdeza maLato hovAthI ane bhagavatI TIkA AdimAM jyAM paNa caturvigrahagatino anya mata ullekhAyo che tyAM badhI jagAe tenI alpatA dekhAtI hovAnA kAraNe vadhumAM vadhu. traNa vigrahavALI gatino ja pakSa bahamAnya samajavo joIe. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 paMcakarmagranyaparizIlana (2) vakragatinA kAlaparimANanI bAbatamAM e niyama che ke vakragatinA samayonI saMkhyA vaLAMkonI (vigrahonI) saMkhyA je hoya tenAthI eka adhika ja hoya che. arthAt je gatimAM eka vaLAMka hoya te gatinuM kAlamAna be samayonuM, tevI ja rIte trivigrahagatinuM kAlamAna traNa samayonuM ane trivigrahagatinuM kAlamAna cAra samayonuM che. A niyamanI bAbatamAM zvetAaro ane digambaro vacce koI matabheda nathI. hA, upara caturvigrahagatinA matAntarano ullekha ryo che, te anusAra te gatinuM kAlamAna pAMca samayonuM darzAvyuM che. (3) vigrahagatimAM anAhArakatvanA malamAnano vicAra vyavahAra ane nizcaya banne daSTie thayelo maLe che. vyavahAravAdIono abhiprAya e che ke pUrvazarIra choDatI vakhate vagatino je prathama samaya che temAM pUrvazarIrayogya keTalAka muddagala lomAhAra dvArA grahaNa karAya che. bRhatsaMgrahaNI gAthA 326 tathA tenI TIkA ane lokaprakAza sarga 3 zloka 1107thI AgaLa juo. paraMtu nizcayavAdIono abhiprAya e che ke pUrvazarIra chUTavAnA samayamAM arthAt vakragatinA prathama samayamAM na to pUrvazarIrano saMbaMdha che ane na to navA zarIrano saMbaMdha che kAraNa ke te to banyuM ja nathI. tethI te prathama samayamAM koIpaNa prakAranA AhArano saMbhava nathI. juo lokaprakAza sarga 3 zloka 1115thI AgaLa. vyavahAravAdI hoya ke nizcayavAdI hoya, banneya A vAtane to barAbara mAne che ke vakragatinA aMtima samayamAM, jyAre jIva navIna sthAnamAM utpanna thAya che tyAre, AhAragrahaNa avazya thAya che. vyavahAra naya anusAra anAhAratvanuM kAlamAna A pramANe samajavuM joIe - jenI kAlamaryAdA be samayanI che te eka vigrahavALI gatinA bane samayamAM jIva AhAraka ja hoya che kema ke prathama samayamAM pUrvarArIrayogya lomAhAranuM grahaNa karavAmAM Ave che ane bIjA samayamAM navInazarIrayogya AhAranuM grahaNa karavAmAM Ave che. be vigrahavALI gati je traNa samayanI hoya che ane traNa vigrahavALI gati je cAra samayanI hoya che temAM prathama ane aMtima samayamAM AhArakatva hovA chatAM paNa vaccenA samayamAM anAhAraka avasthA maLe che. arthAt dvivigraha gatinI madhyamAM eka samaya sudhI ane trivigraho gatimAM prathama ane atima samayane choDI vaccenA be samaya sudhI anAhAraka sthiti hoya che. vyavahAranayano e mata ke vigrahanI saMkhyAnI apekSAe anAhArakatvanA samayanI saMkhyA eka ochI ja hoya che tattvArthasUtra 2.31mAM tathA tenA bhASyamAM ane TIkAmAM nirdiSTa che. sAthe sAthe ja TIkAmAM vyavahAranaya anusAra uparyukta pAMca samayanA parimANavALI caturvigrahavatI gatinA matAntarane laIne traNa samayanuM anAhArakatva paNa darzAvavAmAM AvyuM che. sArAMza e ke vyavahAranayanI apekSAe traNa samayanuM anAhArakatva caturvigrahavatI gatinA matAntaramAM ja ghaTI zake che, anyathA ghaTatuM nathI. nizcayadaSTi anusAra e vAta nathI. tenA anusAra to jeTalA vigraha teTalA ja samayo anAhAratvanA hoya che. tethI te daSTi anusAra eka vigrahavALI vagatimAM eka samaya, be vigrahavALI vakragatimAM be samayo ane traNa vigrahavALI vagatimAM traNa samaya anAhArakatvanA samajavA joIe. A vAta digambara prasiddha tattvArthasUtra 2.30 sUtramAM tathA te uparanI sarvArthasiddhi ane rAjavArtika TIkAomAM che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana zvetAmbara granthomAM caturvigrahavatI gatinA matAntarano ullekha che, tene laIne nizcayadaSTie vicAra karavAmAM Ave to anAhArakatvanA cAra samayo paNa kahI zakAya sArAMza e ke zvetAmbarIya tattvArthabhASya AdimAM eka ke be samayanA anAhAratvano je ullekha che te vyavahAradaSTie che ane digambarIya tattvArtha Adi granthomAM eka, be ke traNa samayanA anAhArakatvano ja ullekha che te nizcayadaSTie che. tethI anAhArakatvanA kAlamAnanI bAbatamAM banne saMpradAyomAM vAstavika virodhane AvakArA ja nathI. prasaMgavaza e vAta jANavA yogya che ke pUrvarArIrano parityAga, parabhavanA Ayuno udaya ane gati (Rju ke vaka) A traNeya eka ja samayamAM yugapat thAya che. vigrahagatinA bIjA samayamAM parabhavanA AyunA udayanuM je kyana che te to sthUla vyavahAranayanI apekSAe - pUrvabhavano antima samaya jemAM jIva vigrahagatinI abhimukha bane che tene upacArathI vigrahagatino prathama samaya mAnIne - samajavuM joIe. juo bRhatsaMgrahaNI gAthA 325 upara malayagiriTIka, (ii) avadhidarzana avadhidarzana ane guNasthAnano saMbaMdha vicAravAnA samaye mukhyapaNe be vAto jANavAnI che - (1) pakSabheda ane (2) tenuM tAtparya (1) pakSabheda - prastuta viSayamAM mukhya be pakSa che : (ka) kArmagranthika ane (kha) saiddhAtika. (ka) kArmagracipakSa paNa be che. te bemAMthI pahelo pakSa cothA Adi nava guNasthAnomAM avadhidarzane mAne che. A pakSa prAcIna caturtha karmagranthanI 29mI gAthAmAM nirdiSTa che, A pakSa pahelAM traNa guNasthAnomAM ajJAna mAnanArA kArmagraMkhyikone mAnya che. bIjo pakSa trIjA Adi dasa guNasthAnomAM avadhidarzana mAne che. A pakSa cothA karmagranthanI 48mI gAyAmAM tathA prAcIna caturtha karmagraMthanI 70 ane 71 gAthAomAM nirdiSTa che, A pakSa pahelAM be guNasthAno sudhI ajJAna mAnanArA kArmagranthikone mAnya che. A banne pakSo gommadasAranA jIvakArDanI 690mI ane 704mI gAthAomAM che. te be pakSomAMthI prathama pakSa tattvArthasUtra 1.8mA sUtranI sarvArthasiddhiTIkAmAM paNa che. te A pramANe che - 'avadhine prayatAni kSISAyAtA ' (kha) saiddhAtika pakSa taddana bhinna che. te prathama Adi bAra guNasthAnomAM avadhidarzana mAne che, A vAta bhagavatIsUtrathI jANavA maLe che. A pakSane zrImalayagirisUrie paMcasaMgraha dvAra 1 gAthA 31mInI potAnI TIkAmAM tathA prAcIna caturtha karmagranyanI 29mI gAthAnI TIkAmAM spaSTapaNe darzAvyo che. 'ohidasaNaaNAgArovauttA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! NANI vi annANI vi / jai nANI te atthegaiA tiNNANI, atthegaiA cauNANI / je tiNNANI, te AbhiNibohiyaNANI suyaNANI ohiNANI / je cauNANI te AbhiNibohiyaNANI suyaNANI ohiNANI mnnpjjvnnaannii| je aNNANI te NiyamA maiaNNANI suyaaNNANI vibhaMganANI / bhagavatIsUtra rAtaka 8 uddezaka 2. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 (2) ukata pakSonuM tAtparya - (6) pahelA traNa guNasthAnomAM ajJAna mAnanArA ane pahelA be guNasthAnomAM ajJAna mAnanArA ema banne prakAranA kAryagranthika vidvAno avadhijJAnathI avadhidarzanane alaga mAne paraMtu vilaMgajJAnathI avadhidarzanane alaga mAnatA nathI. teo kahe che ke, vizeSa avadhiupayogathI sAmAnya avadhiupayoga bhinna che, tethI jema avadhiupayogavALA samyaktvImAM avadhijJAna ane avadhidarzana banne alaga alaga che tevI rIte avadhi upayogavALA ajJAnImAM paNa vilaMgajJAna ane avadhidarzana vastutaH bhinna che e kharuM tema chatAM vilaMgajJAna ane avadhidarzana e bannenA pArasparika bhedanI avivakSAmAtra che. bheda vivakSita na rAkhavAnuM kAraNa bannenuM sAdazyamAtra che. arthAt jema vilaMgajJAna viSayano yathArtha nizcaya nathI karI zakatuM tevI ja rIte avadhidarzana sAmAnyarUpa hovAnA kAraNe viSayano nizcaya nathI karI zakyuM. paMcakarmagranthaparizIlana A abhedavivakSAnA kAraNe pahelA mata anusAra cothA Adi nava guNasthAnomAM ane bIjA mata anusAra trIjA Adi dasa guNasthAnomAM avadhidarzana che ema samajavuM joIe. (kha) saiddhAntika vidvAno vilaMgajJAna ane avadhidarzana bannenA bhedanI vivakSA kare che, abhedanI vivakSA karatA nathI. A kAraNe teo vibhaMgajJAnImAM avadhidarzana mAne che. temanA mate kevaLa pahelA guNasthAnamAM vibhaMgajJAnano saMbhava che, bIjA Adi guNasthAnomAM nathI. tethI teo bIjA Adi agiyAra guNasthAnomAM avadhijJAna sAthe ane pahelA guNasthAnamAM vibhaMgajJAna sAthe adhiTharzananuM sAhacarya mAnIne pahelA khAra guNasthAnomAM avadhidarzana mAne che. avadhijJAnInA ane vibhaMgajJAnInA darzanamAM nirAkAratA aMrA samAna ja che. tethI vibhaMgajJAnInA darzananI 'vibhaMgadarzana' evI alaga saMjJA na rAkhatAM 'avadhidarzana' ja saMjJA rAkhI che. sArAMza e ke kAryagranthika pakSa vilaMgajJAna ane avadhidarzana e benA bhedanI vivA karato nathI jyAre saiddhAntika pakSa kare che. lokaprakArA sarga 3 zloka 1057thI AgaLa. A matabhedano ullekha vizeSaNavatI granthamAM zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe karyo che jenI sUcanA prajJApanA pada 18nI vRtti (lakattA) pR. 566 upara che. (12) AhAraka - kevalajJAnInA AhAra para vicAra teramA guNasthAnanA samaye AhArakatvano aMgIkAra cothA karmagranthamAM (pR. 86) ane digambara granthomAM che. juo tattvArthasUtra 1.8nI sarvArthasiddhi - 'AjJAnuvArena AhApu mithyAvRSTacAvIni sayo atyAti / ' tevI ja rIte gommadrasAranA jIvakANDanI 665mI ane 697mI gAthAo paNa jovA jevI che. ukta guNasthAnamAM asAtavedanIyano udaya paNa banne saMpradAyanA granthomAM (bIjo karmagrantha gAthA 22; karmakANDa gAthA 271) mAnavAmAM Avyo che. A ja rIte te samaye AhArasaMjJA na hovA chatAM paNa kAryaNazarIranAmakarmanA udayanA kAraNe karmapudgalonA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana grahaNanI jema audArikarArIranAmarmanA udayanA kAraNe audArikayugalonuM grahaNa digambara granthamAM (lakhrisAra gAthA 614) paNa svIkArAyuM che. AhArakatvanI vyAkhyA gommadasAramAM eTalI badhI spaSTa che ke kevalI dvArA hArika, bhASA ane manovargaNAnA pugalo grahaNa karAya che e bAbatamAM koI paNa saMdeha raheto nathI (jIvakArDa gAthA 663-664). audArika pugalonuM nirantara grahaNa paNa eka jAtano AhAra che je 'lomAhAra" kahevAya che. A AhAra levAya tyAM sudhI zArIrano nirvAha ane tenA abhAvamAM zarIrano anirvAha, arthAt yogapravRtti paryanta audyArika pugalonuM grahaNa anvayavyatirekathI siddha che. A rIte kevalajJAnImAM AhArakatva, tenA kAraNabhUta asAtavedanIyano. udaya ane audArika pudgalonuM grahaNa banne saMpradAyomAM sabhAnapaNe mAnya che. banne saMpradAyonI A vicArasamAnatA eTalI badhI che ke tenI AgaLa valAhArano prazna vicArazIlonI daSTimAM ApoApa UkalI jAya che. kevalajJAnI lAhAra grahaNa nathI karatA evuM mAnanArA paNa kevalajJAnI anya sUkSma dArika pudgalone grahaNa kare che e to nirvivAda mATe ja che. jemanA matamAM kevalajJAnI kvalAhAra grahaNa kare che temanA mate paNa te pUla audArika pugalo sivAya bIjuM kaMI ja nathI. Ama valahAra mAnanAra - na mAnanAra ubhayanA matamAM kevalajJAnI dvArA koI ne koI prakAranA audArika pugalonuM grahaNa karAvuM te samAna che. AvI paristhitimAM kavalAhAranA praznane virodhanuM sAdhana banAvavuM arthahIna che. (13) "darivAda - ane daSTivAdano anadhikAra [IpuruSasamAnatA-] vyavahAra ane zAstra e banne rArIrika ane AdhyAtmika vikAsamAM strIne puruSanA samAna siddha kare che. kumArI tArAbAInuM zArIrika baLamAM pro. rAmamUrtithI UtaratA na hovuM, viduSI enI bIsenTanuM vicArazakti ane vaktatvazaktimAM anya koI vicAraka vaktA puruSathI UtaratA na hovuM ane viduSI sarojinI nAyaDUnuM kavitvazaktimAM koI prasiddha kavi puruSathI UtaratA na hovuM e e vAtanuM pramANa che ke samAna sAdhana ane avasara maLe to strI paNa puruSa jeTalI yogyatA prApta karI zake che. zvetAmbara AcAryoe strIne puruSanA samAna yogya mAnIne tene kvalya ane mokSanI arthAt zArIrika ane AdhyAtmika pUrNa vikAsanI adhikAriNI siddha karI che. tenA mATe juo prajJApanA sUtra 7 pRSTha 18, nandIsUtra 21 pRSTha 130. A viSayamAM matabheda dharAvanAra, digambara AcAryone aMge ghaNuM badhuM lakhAyuM che. tenA mATe juo nakkITIkA pR. 131-133, prajJApanATIkA pR. 20-22, zAstravArtAsamuccayaTIkA pR. 425-430. AlaMkArika paMDita rAjazekhare madhyasthabhAvapUrvaka strI jAtine puruSajAtitulya darzAvI che - 'puruSavat yoSito'pi kavIbhaveyuH / saMskAro hyAtmani samavaiti, na straiNaM pauruSaM vA vibhAgamapekSate / zrUyante dRzyante ca rAjaputryo mahAmAtyaduhitaro gaNikAH kautukibhAryAzca zAstrapratibuddhAH kavayazca / ' kAvyamImAMsA adhyAya 10. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana - triIpuruSasamAnatA na mAnavAmAM virodha ] strIne daSTivAdanuM adhyayana karavAno je niSedha karavAmAM Avyo che emAM be rIte virodha Ave che - (1) tarkadaSTie ane (2) zAstrokta maryAdAthI. (1) eka tarapha strIne kevalajJAna ane mokSa sudhInI adhikAriNI mAnavI ane bIjI tarapha tene daSTivAdanA adhyayana mATe - zrutajJAnavizeSa mATe - ayogya darzAvavI e to enA jevuM viruddha jaNAya che ke koIne ratna soMpIne kahevuM ke tuM to koDInI paNa rakSA karavA zAkta nathI. (2) daSTivAdanA adhyayanano niSedha kavAthI zAstrakathita kAryakAraNabhAvanI maryAdA paNa bAdhita thaI jAya che. te A pramANe - zukladhyAnanA prathama be pAda prApta ryA vinA kevalajJAna prApta thatuM nathI, ane pUrvo'nA jJAna vinA zukladhyAnanA prathama be pAda prApta thatAM nathI, ane pUrvo' to daSTivAdano eka bhAga che. A maryAdA zAstramAM nirvivAda Saa 0 10 svIkRta che - "suvatte rAdhe pUrvavidraH tatvArthasUtra 9.39. A kAraNe daSTivAdanA adhyayananI anadhikAriNI strIne kevalajJAnanI adhikAriNI mAnI levAmAM spaSTa virodha jaNAya che. daSTivAdanA anadhikAranAM kAraNe bAbate be pakSa che - (ka) pahelo pakSa zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa Adino che. A pakSamAM strImAM tucchatva, abhimAna, indriyacAMcalya, matimAnya Adi mAnasika doSo darzAvIne tene dRSTivAdanA adhyayanano niSedha karavAmAM Avyo che. tenA mATe juo vizeSAvazyakabhASya 552mI gAthA. (kha) bIjo pakSa zrI haribhadrasUri Adino che. A pakSamAM azuddhidarUpa zArIrika doSa dekhADIne teno niSedha karavAmAM Avyo che, jema ke "yaM dazA prativaH | tathavivide to toSAt / lalitavistarA, pR. 211. niyadaSTie virodhano parihAra -] daSTivAdanA adhikAranA kAraNe strIne kevalajJAnanI prAptimAM je kAryakAraNabhAvano virodha jaNAya che te vastutaH virodha nathI kema ke zAstra strImAM daSTivAdanA arthazAnanI yogyatA mAne che, niSedha to kevaLa zAbdika adhyayanano ja che. zreNita tu tirmavat pAvato mAvo:viruddha vA' lalitavistarA tathA tenI zrI municandrasUrikta paMjikA pU. 111. tapa, bhAvanA AdithI jyAre jJAnAvaraNIyano kSayo parAma tIvra thaI jAya che tyAre strI zAbdika adhyayana vinA ja daSTivAdanuM saMpUrNa arthazAna karI le che ane zukladhyAnamAM be pAda prApta karIne kevaLajJAnane paNa pAme che. "dri 2 zAstrayogAgamyasAmarthyayogAvaseyabhAveSvatisUkSmeSvapi teSAM viziSTakSayopazamaprabhavaprabhAvayogAt pUrvadharasyeva bodhAtirekasadbhAvAdAdyazukladhyAnadvayaprApteH kevalAvAptikrameNa muktiprAptiriti na doSaH, adhyayanamantareNApi bhAvataH pUrvavittvasaMbhavAt, iti vibhAvyate, tadA nirgranthInAmapyevaM dvitayasaMbhave toSAmAvAn ! zAstravArtA. pR. 426. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana evo koI ja niyama nathI ke gurumukhathI zAbdika adhyayana karyA vinA arthajJAna thAya ja nahi. aneka loko evA jovAmAM Ave che ke jeo koI pAse bhaNyA vinA ja manana-cintana dvArA potAnA abhISTa viSayanuM UMDuM jJAna prApta karI le che. have rahyo zAbdika adhyayanano niSedha tenA upara aneka tarkavitarko utpanna thAya che, jema ke - jenAmAM arthajJAnanI yogyatA mAnavAmAM Ave tene kevaLa zAbdika adhyayana mATe ayogya darzAvavAnuM zuM saMgata che? zabda to arthajJAnanuM sAdhana mAtra che. tapa, bhAvanA Adi anya sAdhanothI je arthazAna saMpAdana karI zake te te jJAnane zabda dvArA saMpAdana karavA mATe ayogya che ema kahevuM kyAM sudhI saMgata che ? zAbdika adhyayananA niSedha mATe tucchatva, abhimAna Adi je mAnasika doSo darzAvavAmAM Ave che te zuM puruSajAtimAM nathI hotA? jo viziSTa puruSomAM ukta doSono abhAva hovAnA kAraNe puruSa sAmAnya mATe zAbdika adhyayanano niSedha karyo nathI to zuM viziSTa puruSatulya viziSTa strIono saMbhava nathI? jo saMbhava nathI to strI mokSanuM varNana zA mATe karavAmAM Ave che ? zAbdika adhyayana mATe zArIrika doSonI saMbhAvanA karavAmAM AvI che, te zuM badhI strIone lAgu paDe che ? jo keTalIka strIone lAgu paDe che to zuM keTalAka puruSomAM paNa zArIrika azuddhinI saMbhAvanA nathI ? je paristhiti AvI che to pachI puruSajAtine choDIne strI jAtine mATe zAbdika adhyayanano niSedha kyA abhiprAyathI karavAmAM Avyo che ? A tarkonA aMge saMkSepamAM eTaluM ja kahevAnuM che ke mAnasika yA zArIrika doSa dekhADIne zAbdika adhyayanano je niSedha karavAmAM Avyo che te prAyika jaNAya che arthAt viziSTa strIo mATe adhyayanano niSedha nathI. AnA samarthanamAM A kahI zakAya ke jo viziSTa strI daSTivAdanuM arthajJAna, vItarAgabhAva, kevalajJAna ane mokSa paNa prApta karavA samartha thaI zake che to pachI temanAmAM mAnasika doSonI saMbhAvanA ja kyAM rahI? tathA vRddha, apramatta ane parama pavitra AcAravALI strIomAM zArIrika azuddhi kevI rIte darzAvI zakAya ? jemane daSTivAdanA adhyayana mATe yogya samajavAmAM Ave che te puruSo paNa, jevA ke sthUlabhadra, durbalika puSyamitra Adi, tucchatva, smRtidoSa Adi kAraNonA lIdhe daSTivAdanI rakSA na karI zakyA. "te ciMtiyaM maLe zIdarva viDavya AvazyavRtti pU. 698. 'tato gAyArdi kubUtiyapuslamo tarU vAyaro vize, to so va vize vAyaNaM dAUNa AyariyamuvaTTito bhaNai mama vAyaNaM deMtassa nAsati, jaM ca saNNAyaghare nANuppehiyaM, ato mama ajjharaMtassa navamaM puvvaM nAsihiti tAhe AyariyA ciMteti - jai tAva eyassa paramamehAvissa urva sAMtaNa nArU mannasa vinaa veva !' AvakavRtti pR. 308. vastusthiti AvI hovA chatAM paNa strIone ja adhyayanano niSedha zA mATe karavAmAM Avyo? A praznano uttara be rIte ApI zakAya - (1) samAna sAmagrI maLavA chatAM paNa puruSonA mukAbale strIonuM ochI saMkhyAmAM yogya hovuM ane (2) etihAsika paristhiti. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmAnyaparizIlana (1) je pazcimI dezomAM strIone zikSaNa AdinI sAmagrI puruSo samAna prApta thAya che tyAM paNa ItihAsa jovAthI jaNAya che ke strIo puruSatulya banI zake che e sAcuM, paraMtu yogya vyaktionI saMkhyA strI jAtinI apekSAe puruSajAtimAM adhika maLe che. (2) kundakundrAcArya jevA pratipAdaka digambarAcAryoe strI jAtine zArIrika ane mAnasika doSanA kAraNe dIkSA mATe paNa ayogya TharAvI che - liMgammi ya itthINaM thaNaMtare NAhikakkhadesammi / bhaNio suhamo kAo tAsaM kaha hoi pavvajjA / papAhuDa-sUtrapAhuDa gAthA 24-25. ane vaidika vidvAnoe zArIrika zuddhine agrasthAna ApIne strI ane zudrajAtine sAmAnyapaNe vedAdhyayana mATe anadhikArI darzAvela che. strI nAthIyatAm | A vipakSI saMpradAyonI eTalI badhI asara paDI ke tenAthI prabhAvita thaIne puruSajAtinI samAna strI jAtinI yogyatA mAnavA chatAM paNa zvetAmbara AcAryo tene vizeSa adhyayana mATe ayogya darzAvavA lAgyA. agiyAra aMga Adi bhaNavAno adhikAra mAnavA chatAM paNa phakta bAramA aMgano niSedha karavAnuM kAraNa e paNa jaNAya che ke daSTivAdanuM vyavahAramAM mahattva TakI rahe. te samayamAM vizeSapaNe zArIrika zuddhipUrvaka bhaNavA-vAMcavAmAM veda Adi granthonI mahattA samajavAmAM AvatI hatI. daSTivAda badhAM aMgomAM pradhAna hato, tethI vyavahAradaSTie tenI mahattA jALavavA mATe anya moTA paDozI samAjanuM anukaraNa karavuM svAbhAvika hatuM. A kAraNe paramArthadaSTie strIne pUrepUrI yogya mAnavA chatAM paNa AcAryoe vyavahAradaSTie zArIrika azuddhine dhyAnamAM laIne strIne zAbdika adhyayana mATe ayogya darzAvI haro. bhagavAna gautama buddha strI jAtine bhikSupada mATe ayogya nirdhArita karI hatI paraMtu bhagavAna mahAvIre to pahelethI ja tene puruSa samAna bhikSupadanI adhikAriNI nizcita karI hatI. tethI jena zAsanamAM caturvidha saMgha pahelethI ja sthApita che ane sAdhu tathA zrAvakonI saMkhyAnI apekSAe sAdhvIo tathA zrAvikAonI saMkhyA AraMbhathI ja adhika rahI che. paraMtu potAnA pradhAna ziSya AnandanA AgrahathI buddha bhagavAne jyAre strIone bhikSupada ApyuM tyAre temanI saMkhyA dhIre dhIre bahu ja vadhI gaI ane keTalIka zatAbdIo pachI azikSA, kuprabandha Adi aneka kAraNothI temanAmAM ghaNo badho AcArabhraMza thayo, jenA pariNAme bauddha saMgha eka rIte dUSita gaNAvA lAgyo. saMbhava che ke A paristhitinI kaMIka asara jaina saMpradAya upara paNa paDI hoya, jenA lIdhe digambara AcAryoe strIne bhikSupada mATe ayogya TharAvI hoya ane zvetAmbara AcAryoe evuM nakkIne strI jAtino ucca adhikAra kAyama rAkhavA chatAM paNa durbaLatA, indriyacaMcaLatA Adi doSone strI jAtimAM viroSapaNe darzAvyA hoya, kema ke sahacara samAjanA vyavahArono prabhAva ekabIjAnA upara paDavo anivArya che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturyakarmagranyaparizIlana 95 (14) akSarana sAthe yoga cothA karmagranthanI gAthA 28mAM cakSudarzanamAM tera yoga mAnavAmAM AvyA che paraMtu zrI malayagirijIe temAM agiyAra yoga darzAvyA che. kAzmaNa, audArikamizra, vaikriyamizra ane AhArakamizra e cAra yoga choDI devAmAM AvyA che. paMcasaMgraha dvAra 1 gAthA 12nI TIkA. agiyAra yoga mAnavAnuM tAtparya e che ke jema aparyApta avasthAmAM cakSudarzana na hovAthI temAM kArpaNa ane audArikamizra e be aparyApta avasthAbhAvI yoga hotA nathI tevI ja rIte vaikriyamizra yA AhArakamizra kAyayoga hoya tyAM sudhI arthAt kriyArIra yA AhArakarArIra apUrNa hoya tyAM sudhI cakSudarzana hotuM nathI, tethI temAM veksimizra ane AhArakamizra yoga paNa na mAnavA joIe. AnA upara e rAMkA thaI zake ke aparyApta avasthAmAM indriya paryAti pUrNa banI gayA pachI cothA karmagranthanI 17mI gAthAmAM uddhikhita matAntara anusAra jo cakSudarzana mAnavAmAM Ave to temAM audArikamizra kAyayoga je aparyApta avasthAbhAvI che teno abhAva kevI rIte mAnI zakAya ? - A rAMkAnuM samAdhAna ema karI zakAya ke paMcasaMgrahamAM eka evo matAntara che je aparyApta avasthAmAM zarIraparyAmi pUrNa na thAya tyAM sudhI mizrayoga mAne che, pUrNa thayA pachI nathI mAnato (paMcasaMgraha dvAra 1 gAthA 7nI TIkA). A mata anusAra aparyApta avasthAmAM jyAre cakSudarzana hoya che tyAre mizrayoga na hovAnA kAraNe cakSudarzanamAM audArikamizra kAyayoganuM varjana viruddha nathI. ahIM mana:paryAyajJAnamAM tera yoga mAnyA che jemanAmAM AhArakaTrikano samAveza che. paraMtu gommadasArano karmakArDa A manato nathI kema ke temAM lakhyuM che ke parihAravizuddha cAritra ane manaH paryAyajJAnanA samaye AhArakarArIra tathA AhArakasaMgopAMga nAmakarmano udaya hoto nathI (karmakArDa gAthA 324). jyAM sudhI AhArakaTrikano udaya na hoya tyAM sudhI AhArakazarIra racAI zakatuM nathI ane tenI racanA vinA AhArakamizra ane AhAraka A be yoga asaMbhava che. tethI siddha che ke gommadasAra manaH paryAyajJAnamAM be AhAraka yoga mAnato nathI. A vAtanI puSTi jIvakASThanI 728mI gAthAthI paNa thAya che. eno artha eTalo ja ke mana:paryAyajJAna, parihAravizuddhasaMyama, prathamopazamasamyakatva ane AhAraddhika A bhAvomAMthI koI eka bhAva prApta thatAM zeSa bhAvo prApta thatA nathI. (15) kevalisamuddaghAta (1) pUrvabhAvI kriyA - kevalisamughAta racatAM pahelAM eka vizeSa kriyA karavAmAM Ave che. A kriyA zubhayogarUpa che, tenI sthiti antarmuhUrta jeTalI che ane tenuM kArya udayAvalikAmAM kArmadalikono nikSepa karavo e che. A kriyAvizeSane 'AyojikAkaraNa" kahe che. mokSanI tarapha Avarjita (jhUkelA) AtmA dvArA karAtI hovAnA kAraNe tene "AvarjitakaraNa' kahe che. ane badhA kevalajJAnIo tene avazya karatA hovAthI tene AvazyakakaraNa' paNa kahe che. zvetAmbara sAhityamAM AyojikAraNa Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana Adi traNe saMjJAo prasiddha che. juo vizeSAvarakabhASya gAthA 3050-3051, paMcasaMgraha dvAra1 gAthA 16nI TIkA. digambara sAhityamAM kevaLa 'AvarjitakaraNa" saMjJA prasiddha che. lakSaNa paNa temAM spaSTa che - heTThA daMDassatomuttamAvajadaM have karaNaM / taM ca samuhasa ya dimudamAvo niuiivasa II617 labdhisAra (2) kevalisamughAtanuM prayojana ane vidhAnasamaya - jyAre vedanIya Adi aghAtikarmanI sthiti tathA dalika AyukarmanI sthiti tathA dali%I vadhu hoya tyAre temane paraspara sarakhAM karavA mATe kevalisamuddaghAta karavo paDe che. tenuM vidhAna e che ke antarmuhUrta jeTaluM AyuSya bAkI rahyuM hoya te samaye kevalisamughAta thAya che. (3) svAmI - kevalajJAnI ja kevalisamughAta kare che. (4) kAlamAna - kevalisamuddaghAtanuM kAlamAna ATha samayanuM che (5) prakriyA - prathama samayamAM AtmAnA pradezone zArIranI bahAra kADhI phelAvI devAmAM Ave che. A samaye te pradezono AkAra daMDa jevo bane che. Atmapradezono A daMDa UMcAImAM lokanI TocathI taLiyA sudhI arthAt cauda rajU parimANa hoya che paraMtu tenI jADAI kevaLa zarIranI jADAI jeTalI hoya che. bIjA samayamAM ukta daMDane pUrva-pazcima ke uttara-dakSiNa phelAvIne teno AkAra kapATa (kamADa) jevo banAvI devAmAM Ave che. trIjA samayamAM pATIdAra Atmapradezone manthAkAra (jheraNInA AkAravALA) banAvavAmAM Ave che arthAt pUrva-pazcima tathA uttara-dakSiNa banne tarapha phelAvavAthI temano AkAra jheraNI jevo banI jAya che. cothA samayamAM vidizAonA khAlI bhAgone AtmapradezothI bharI daIne AtmapradezothI saMpUrNa lokane vyApta karI devAmAM Ave che. pAMcamA samayamAM AtmAnA lokavyApI pradezone saMharaNakriyA (pAchA kheMcI levAnI kriyA) dvArA vaLI pAchA maLyAkAra banAvI devAmAM Ave che. chaThThA samayamAM manthAkAramAMthI Atmapradezone kapATAkAramAM lAvavAmAM Ave che. sAtamA samayamAM Atmapradezone vaLI pAchA daMDAkAra banAvI devAmAM Ave che. ane AThamA samayamAM Atmapradezone asala sthitimAM lAvI devAmAM Ave che arthAt zarIrastha karI devAmAM Ave che. (6) jaina daSTi anusAra AtmavyApakatAnI saMgati - upanaSi, bhagavadgItA Adi granthomAM AtmAnI vyApakatAnuM varNana che. vizvatathata vizvato purNa vizvato vaduta vizvatat ' zvetAzvataropaniSad 3.3 11.15. bhagavadgItAno nIceno zloka (13.13) juo - sarvataH pANipAdaM tat sarvato'kSiziromukham / sarvataH zrutimalloke sarvamAvRtya tiSThati / / jaina daSTi anusAra A varNana arthavAda che, arthAt AtmAnI mahattA ane prazaMsAnuM sUcaka che. A arthavAdano AdhAra kevalisamughAtanA cothA samayamAM AtmAnuM lokavyApI banavuM che. A ja vAta upAdhyAya zrI yazovijayajIe zAstravArtAsamuccayaTIkAmAM (pR. 338) nirdazI che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturyakarmagranyaparizIlana jema vedanIya Adi karmone zIdhra bhogavI levA mATe samughAtakriyA mAnavAmAM AvI che, tevI ja rIte pAtaMjala yogadarzanamAM 'bahukAyanirmANakiyA' mAnavAmAM AvI che je kriyAne tattvasAkSArtA yogI sopakama karma zIdhra bhogavI levA mATe kare che. pATha 3 sUtra 22nuM bhASya tathA vRtti temaja pAda 4 sUtra 4nuM bhASya ane vRtti. (16) kAla kAlanA viSayamAM jena ane vaidika banne darzanomAM lagabhaga aDhI hajAra varSa pahelethI be pakSo cAlyA Ave che. zvetAmbara granthomAM banne pakSonuM varNana che. digambara granthomAM eka ja pakSa jovA maLe che. (1) pahelo pakSa kAlane svata- dravya mAnato nathI. te mAne che ke jIvadravya ane ajIvadravyano paryAyapravAha ja kAla che. A pakSa anusAra jIvadravya ane ajIvadravyanuM paryAyapariNamana ja upacArathI kAla manAya che. tenI jIva ane ajIvane ja kAladravya samajavuM joIe. kAla temanAthI alaga tattva nathI. A pakSa jIvAbhigama Adi AgamomAM che. (2) bIjo pakSa kAlane svatantra dravya mAne che. te kahe che ke jema jIva, pugala Adi svatanta dravyo che tevI ja rIte kola paNa svataMtra dravya che. tethI A pakSa anusAra kAlane jIvAdino paryAyapravAha na samajIne tene jIvAdithI bhinna tattva ja samajavuM joIe. A pakSa bhagavatI Adi AgamomAM che. Agama pachInA granthomAM, jevA ke tattvArthasUtramAM vAcaka umAsvAtie, dvAaizikAmAM zrI siddhasena divAkare, vizeSAvazyaka bhASyamAM zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe, dharmasaMgrahaNImAM zrI haribhadrasUrie, yogazAstramAM zrI hemacandrasUrie, dravyaguNaparyAyanA rAsamAM zrI upAdhyAya yazovijayajIe, lokaprakArAmAM zrIvinayavijayajIe ane nayacakrasAra tathA AgamasAramAM zrI devacandrajIe Agamagata ukta banne pakSono ullekha ryo che. digambara saMpradAyamAM eka mAtra bIjA pakSano ja svIkAra che je sauprathama zrIkundakundrAcAryanA granthomAM maLe che. tyAra pachI pUjyapAdasvAmI, bhaTTAraka zrI akalaMkadeva, vidyAnandasvAmI, nemicandra siddhAntacakravartI ane banArasIdAsa AdinA granthomAM paNa A eka ja pakSano ullekha karavAmAM Avyo che. pahelA pakSanuM tAtparya - pahelo pakSa kahe che ke samaya, AvalikA, muhUrta, dina-rAta Adi je vyavahAra kAlasAdhya darzAvyA che yA navInatA-purANatA, jyeSThatA-kaniSThatA Adi je avasthAo kAlasAdhya darzAvI che te badhAM kriyAvizeSanA (paryAyavizeSanA) ja saMto che, jema ke - jIvadravya yA ajIvadravyano je paryAya avibhAjya che arthAt buddhithI paNa jeno bIjo bhAga thaI zakato nathI te aMtima atisUkSma paryAyane 'samaya' kahe che. AvA asaMkhya paryAyonA puMjane 'AvalikA' kahe che. aneka AvalikAone muhUrta' kahe che. ane trIsa muhUrtane "dinarAta' kahe che. be paryAyomAMthI je pahelAM thayo hoya te purANo' ane je pachI thayo hoya te "navIna' kahevAya che. be jIvadhArIomAMthI je pachIthI jamyo hoya te kaniSTha' ane je pahelAM jamyo hoya te "yeSa' kahevAya che. A rIte vicAra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana karatAM e ja jaNAya che ke samaya, AvalikA Adi badho vyavahAra ane navInatA Adi badhI avasthAo vizeSa vizeSa prakAranA paryAyonA ja arthAt nirvibhAga paryAyo ane temanA nAnAmoTA buddhikalpita samUhonA ja saMketo che. paryAya e jIvadravya ane ajIvadravyanI kriyA che je koI tattvAntaranI preraNA vinA ja thayA kare che. arthAt jIvadravya ane ajIvadravya banne potapotAnA paryAyarUpamAM ApoApa ja pariNata thayA kare che. tethI vastutaH jIvadravya ane ajIvadravyanA paryAyapuMjane ja kAla kahevo joIe kAla koI svataMtra dravya nathI. bIjA pakSanuM tAtparya - jevI rIte jIva ane pugalamAM gati karavAno ane sthiti karavAno svabhAva hovA chatAM paNa te kAryo mATe nimittakAraNarUpe "dharmAstikAya" ane adharmAstikAya' svatanna tattvo yA dravyo mAnavAmAM AvyAM che tevI ja rIte jIva ane ajIvamAM paryAyapariNamanano svabhAva hovA chatAM paNa tenA mATe nimittakAraNarUpa svatantra kAladravya mAnavuM joIe. jo nimittakAraNarUpa kAla na mAnavAmAM Ave to nimittakAraNarUpa dharmAstikAya ane adharmAstikAya mAnavAmAM koI yukti yA tarka nathI. bIjA pakSamAM matabheTha - kAlane svatandra dravya mAnanArAomAM paNa tenA svarUpanI bAbate be mata che. (1) kAladravya manuSyakSetramAM arthAta jyotiSacakanA gatikSetramAM vartamAna che. te manuSyakSetrapramANa hovA chatAM paNa saMpUrNa lokanAM parivartanonuM nimitta bane che. kAla potAnuM kArya jyotiSacakranI gatinI madadathI kare che. tethI manuSyakSetranI bahAra kAladravyane na mAnIne tene manuSyakSetrapramANa ja mAnavo tarkasaMgata che. A mata dharmasaMgrahaNI Adi zvetAmbara granthomAM che. (2) kAvya manuSyakSetramAtravartI nathI paNa lokavyApI che. te lokavyApI hovA chatAM paNa dharmAstikAyanI jema skalparUpa nathI, paraMtu aNurUpa che. tenA aNuonI saMkhyA lokAkAsanA pradezonI saMkhyA jeTalI ja che. te aNuo gatihIna hovAthI jyAMnA tyAM ja arthAt lokAkArAnA pratyeka pradeza para eka-eka sthita ja rahe che. temano koI skandha banato nathI. A kAraNe temanAmAM tiryapracaya (skalpa) banavAnI zakti nathI. eTale ja - kAladravyane astikAmAM gaNyuM nathI. tenAmAM tiryakapracaya na hovA chatAM Urdhvapracaya che. tenA pratyeka kAlANumAM lagAtAra paryAya thayA kare che. A ja paryAya 'samaya' kahevAya che: ekaeka kAlANanA ananta samayo arthAtu paryAyo samajavA joIe. A samayo arthAt paryAyo ja anya dravyonA paryAyonuM nimittakAraNa che. navInatA-purANatA, jyeSThatA-kanikatA Adi badhI avasthAo kAlANunA samaya pravAhanA nimittathI thatI samajavI joIe. pudgalaparamANune lokAkAzanA eka pradeza uparathI bAjunA bIjA pradeza sudhI manda gatie jatAM jeTalI vAra lAge che teTalI vAramAM kAlANuno eka samayaparyAya vyakta thAya che. arthAt samayaparyAya ane eka pradezathI bAjunA bIjA pradeza sudhInI pugalaparamANunI manda gati A benuM parimANa ekasarakhuM che. A mantavya digambara granthomAM che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmAnyaparizIlana vastusthiti zuM che? - nizcayadaSTie jovAmAM Ave to kAlane alaga dravya mAnavAnI koI jarUrata nathI. tene jIvadravya ane ajIvadravyanA paryAyarUpa mAnavAthI ja badhAM kAryo ane badho vyavahAra ghaTI zake che. tethI A ja pakSa tAttvika che. bIjo pakSa vyAvahArika ane aupacArika che. kAlane manuSyakSetrapramANa mAnavAno pakSa sthULa lokavyavahAra para nirbhara che. A pakSa tAttvika nathI paNa kevaLa vyAvahArika che evuM svIkAravAmAM na Ave to prazna UThe che ke jyAre manuSyakSetranI bahAra paNa navatva purANatva Adi bhAva thAya che to pachI kAlane manuSyakSetramAM kevI rIte mAnI zakAya? bIjuM evuM mAnavAmAM kyo tarka che ke kAla jyotiSacakranA saMcAranI apekSA rAkhe che. ane jo apekSA rAkhato paNa hoya to zuM te lokavyApI banIne jyotiSacakranA saMcAranI madada nathI laI rAto? tethI kAlane manuSyakSetravyApI mAnavAnI kalpanA sthaLa lokavyavahAra para nirbhara che. kAlane aNurUpa mAnavAnI kalpanA aupacArika che. pratyeka pugalaparamANune ja upacArathI kAlANu samajavo joIe ane kAlANunA apraThezatvanA kyananI saMgati A rIte karI levI joIe. AvuM na mAnIne kAlANane svataMtra mAnavAmAM Ave to pachI prazna UThe ke tene dharmAstikAyanI jema dharUpa kema mAnavAmAM nathI Avato? AnA uparAMta bIjo eka prazna A paNa Ubho thAya che ke jIva-ajIvanA paryAyamAM to nimittakAraNa samayaparyAya che paraMtu samayaparyAyamAM nimittakAraNa kyuM che ? jo te svAbhAvika hovAthI te anya nimittanI apekSA rAkhato nathI to pachI jIva-ajIvanA paryAyone paNa svAbhAvika kema na mAnavA? jo samayaparyAya mATe anya nimittanI kalpanA karavAmAM Ave to anavasthA thAya. tethI kAlANunA pakSane aupacArika ja mAnavo yogya che. . vaidika karInamAM kAlanuM svarUpa - vaidika darzanomAM paNa kAlanA viSayamAM mukhya be pakSa che. vaizeSika darzana (adhyAya 2 Ahnika 2 sUtra 6-10) tathA nyAyadarzana kAlane sarvavyApI svataMtra dravya mAne che. sAMkhya (adhyAya 2 sUtra 12), yoga tathA vedAnta Adi darzana kAlane svataMtra dravya mAnatAM nathI paraMtu tene prakRti-puruSanuM (jaDacetananuM) ja rU5 mAne che. A bIjo pakSa nizcayadaSTimUlaka che ane pahelo pakSa vyavahAramUlaka che. jaina darzanamAM jene 'samaya' kahevAmAM Avyo che ane darzanAnsaromAM jene 'kSaNa kahevAmAM Avela che tenuM svarUpa jANavA mATe tathA kAla' nAmanuM koI svatatra dravya che ke pachI kevaLa laukikadaSTivALAoe vyavahAranirvAha mATe kSaNonI kamaparaMparA upara karelo AropamAtra che e praznane spaSTa samajavA mATe yogadarzananA pATha 3nA sUtra 52 uparanuM bhASya jovuM joIe. ukta bhASyamAM kAlasaMbaMdhI je vicAra che te ja nizcayadaSTimUlaka ane eTale ja tAttvika jaNAya che. - vijJAnanI sammati - AjakAla vijJAnanI gati sAcI dizA tarapha thaI rahI che. tethI kAla aMgenA vicArone e daSTi anusAra paNa jovA joIe. vaijJAnika loko paNa kAlane dizAnI jema kAlpanika mAne che, vAstavika mAnatA nathI. tethI badhI rIte vicAratAM e ja nizcaya thAya che ke kAlane alaga svatanta dravya mAnavAmAM koI daDhatara pramANa nathI. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 paMcakarmagranyaparizIlana (17) mUla bandhahetu A viSaya paMcasaMgraha dvAra 4nI 19mI ane 20mI gAthAomAM che paraMtu tenA varNanamAM cothA karmagranyanI (pR. 179) apekSAe kaMIka bheda che. temAM soLa prakRtionA bandhane mithyAtvahetuka, pAMtrIsa prakRtionA bandhane avirati hetuka, aDasaTha prakRtionA bandhane SAyahetuka ane sAtavedanIyanA badhane yogahetuka kahela che. A kyana anvaya-vyatireka ubhayamUlaka kAryakAraNabhAvane laIne karavAmAM AveluM che, jema ke - mithyAtvanA hotAM soLano baMdha thAya che ane tenA na hotAM soLano baMdha thato nathI, tethI soLanA badhano anvaya-vyatireka mithyAtva sAthe ghaTI zake che. tevI ja rIte pAMtrIsanA bandhano avirati sAthe, aDasaThanA badhano kaSAya sAthe ane sAtavedanIyanA badhano yoga sAthe anvayavyatireka samajavo joIe. paraMtu cothA karmagranthamAM kevaLa anvayamUlaka kAryakAraNabhAvane laIne saMbaMdhanuM varNana ryuM che, vyatirekanI vivakSA karI nathI. tethI ahIMnuM varNana paMcasaMgrahanA varNanathI bhinna jaNAya che. anvaya - jemake mithyAtvanA samaye, aviratinA samaye, kaSAyanA samaye ane yoganA samaye sAtavedanIyano bandha avayaya thAya che, tevI ja rIte mithyAtvanA samaye soLano bandha, mithyAtvanA samaye tathA aviratinA samaye pAMtrIsano badha ane mithyAtvanA samaye, aviratinA samaye tathA kaSAyanA samaye zeSa prakRtiono bandha avazya thAya che. A anvayamAtrane lakSyamAM rAkhIne zrI devendrasUrie eka, soLa, pAMtrIsa ane aDasaThanA bandhane kramazaH caturhatuka, ekahetuka, dvihetuka ane Tihetuka kahyo che. ukta cAreya bandhono vyatireka to paMcasaMgrahanA varNana anusAra kevaLa eka eka hetunI sAthe ja ghaTI zake che. paMcasaMgraha ane ahIMnI varNanarolImAM bheda che, tAtparyamAM bheda nathI. tattvArthasUtra 8.1mAM bandhanA hetu pAMca kahyA che, te anusAra 9.1nI sarvArthasikriTIkamAM uttara pravRtio ane badhahetunA kAryakAraNabhAvano vicAra ryo che. temAM soLanA bandhane mithyAtvAhetuka, ogaNacAlIsanA bandhane avirati hetuka, chanA bandhane pramAdahetuka, aThThAvananA bandhane kaSAyahetuka ane ekanA bandhane yogahetuka darzAvela che. aviratinA anantAnubalvikaSAyajanya, apratyAkhyAnAvaraNakSAyajanya ane pratyAkhyAnAvaraNakaSAyajanya e traNa bheda karavAmAM AvyA che. prathama aviratine paccIsanA badhanuM, bIjIne dasanA bandhanuM ane trIjIne cAranA badhanuM kAraNa darzAvIne kula ogaNacAlIsanA badhane aviratahetuka kahela che. paMcasaMgrahamAM je aDasaTha prakRtionA badhane kaSAyahetuka mAnela che, temAMthI cAranA badhane pratyAkhyAnAvaraNakaSAyajanya avirati hetuka ane chanA bandhane pramAdahetuka sarvArthasiddhimAM darzAvela che, tethI temAM kaSAyahetuka bandhavALI aThThAvana prakRtio ja kahI che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaMkarmagranthaparizIlana (18) uparAmaka ane kSapakanuM cAritra guNasthAnomAM ekjhuvAzrita bhAvonI saMkhyA jevI cothA karmagranthanI 70mI gAthAmAM che tevI ja paMcasaMgrahanA dvAra 2nI 64mI gAthAmAM che, paraMtu ukta karmagranthanI gAthAnI TIkAmAM ane tenA TakhAmAM tathA paMcasaMgrahanI ukta gAthAnI TIkAmAM thoDoka vyAkhyAbhe che. TIkA-TakhAmAM 'uparAmaka' 'uezAnta' be pado dvArA navamuM, dasamuM ane agiyAramuM e traNa guNasthAno grahaNa karavAmAM AvyAM che ane 'apUrva' pada dvArA AThamuM guNasthAnamAtra grahaNa karavAmAM AvyuM che. navamA Adi traNa guNasthAnamAM uparAmazreNivALA auparAmikasamyaktvIne yA AyikasamyaktvIne cAritra auparAmika mAnavAmAM Avela che. AThamA guNasthAnamAM auparAmika yA kSAyika koI paNa samyaktvavALAne auparAmika cAritra iSTa nathI ntui kSAyopazamika cAritra iSTa che. AnuM pramANa che gAthAmAM 'apUrva' zabdane alaga grahaNa karavo, kema ke AThamA guNasthAnamAM paNa auparAmika cAritra iSTa hota to 'apUrva' rAbdanuM alaga grahaNa na karIne uparAmaka rAbdathI ja navamA Adi guNasthAnonI jema AThamA guNasthAnanuM paNa sUcana karavAmAM Aveta navamA ane dasamA guNasthAnanA kSaSazreNigatajIvasaMbaMdhI bhAvono ane cAritrano ullekha TIkA-bAmAM nathI. 101 paMcasaMgrahanI TIkAmAM zrI malayagirie 'uparAmaka' 'upazAnta' padathI AThamAthI agiyAramA sudhI uparAmazreNivALA cAra guNasthAnanuM ane 'apUrva' tathA 'kSINa' paDathI AThamuM, navamuM, dasamuM ane bAramuM e kSepazreNivALA cAra guNasthAnanuM grahaNa karyuM che. upazamazreNivALA ukta cAre guNasthAnomAM temaNe auparAmika cAritra mAnyuM che paraMtu kSapazreNivALA cAre guNasthAnomAM cAritranA saMbaMdhamAM koI ullekha karyo nathI. agiyAramA guNasthAnamAM saMpUrNa mohanIyano uparAma thaI javAnA kAraNe kevaLa auparAmika ja cAritra che, navamA ane dasamA guNasthAnamAM auparAmika ane kSAyoparAmika be cAritra che kema ke A be guNasthAnomAM cAritramohanIyanI keTalIka prakRtio uparAnta thAya che, badhI uparAnta thatI nathI. uparAnta prakRtionI apekSAe auparAmika ane anupaNAnta prakRtionI apekSAe kSAyoparAmika cAritra samajavuM joIe. A vAta A jAtanI spaSTatAthI kahevAmAM nathI AvI paraMtu paMcasaMgraha dvAra 3nI 25mI gAyAnI TIkA jovAthI A viSayamAM koI saMdeha raheto nathI kema ke sUkSmasaMparAyacAritrane, je dasamAguNasthAnamAM ja hoya che tene, AyoparAmika kahela che. upazamazreNivALA AThamA, navamA ane dasamA guNasthAnomAM cAritramohanIyanA uparAmano AraMbha thavAnA kAraNe yA keTalIka prakRtiono uparAma thavAnA kAraNe auparAmika cAritra jevI rIte paMcasaMgraha TIkAmAM mAnavAmAM AvyuM che tevI ja rIte kSapazreNivALA AThamA Adi traNa guNasthAnomAM cAritramohanIyanA kSayano AraMbha thavAnA kAraNe yA keTalIka prakRtiono kSaya thavAnA kAraNe Ayika cAritra mAnavAmAM koI virodha jaNAto nathI. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranyaparizIlana | gommadasAramAM upazamazreNivALA AThamA Adi cAra guNasthAnomAM cAritra aupAmika ja mAnya che ane kSAyopathamikano spaSTa niSedha karyo che. tevI rIte kSapakazreNivALA cAra guNasthAnonamAM kSAyika cAritra mAnIne kSAyopazamizno niSedha ryo che. A vAta karmakArDanI 845 ane 846 gAthAone jovAthI spaSTa thaI jAya che. (19) bhAva A vicAra eka jIvamAM koI vivakSita samayamAM maLatA bhAvonA aMge che. eka jIvamAM bhinna bhinna samayamAM maLatA bhAvo ane aneka jIvomAM eka samayamAM yA bhinna bhinna samayamAM maLatA bhAvo prasaMgavaze jaNAvIe chIe. pahelAM traNa guNasthAnomAM audayika, kSAyopathamika ane pariNAmika e traNa bhAva, cothAthI agiyAramA sudhInAM ATha guNasthAnomAM pAMca bhAva, bAramA guNasthAnamAM pathamika sivAyanA cAra bhAva ane temA tathA caudamA guNasthAnomAM oparamika ane kSAyopathamika sivAyanA bAkInA traNa bhAva hoya che. aneka jIvonI apekSAe guNasthAnomAM bhAvonA uttara bheda sAyopathamika - pahelA be guNasthAnomAM traNa ajJAna, cakSu Adi be darzana, dAna Adi pAMca labdhio - A dasa; trIjA guNasthAnamAM traNa jJAna, traNa darzana, mizradaSTi, pAMca labdhio - A bAra; cothA guNasthAnamAM trIjA guNasthAnavALA bAra paraMtu mizradaSTinA sthAne samyakatva; pAMcamA guNasthAnamAM cothA guNasthAnavALA bAra tathA dezavirati ema kula tera; chaThThA ane sAtamA guNasthAnomAM ukta teramAMthI dezaviratine kADhI nAkhIne temanAmAM sarvavirati ane mana:paryavajJAna umeravAthI cauda; AThamA, navA ane dasamA guNasthAnomAM ukta caudamAMthI samyatva sivAyanA bAkInA tera; agiyAramA ane bAramA guNasthAnomAM ukta teramAMthI cAritrane choDIne bAkInA bAra kSAyopathamika bhAvo che. teramA ane caudamA guNasthAnomAM kSAyopathamika bhAva nathI. audayika - pahelA guNasthAnamAM ajJAna Adi ekavIsa; bIjA guNasthAnamAM mithyAtva sivAya vIsa; trIjA ane cothA guNasthAnomAM ajJAnane choDI ogaNIsa; pAMcamA guNasthAnamAM devagati, nAragati sivAya ukta ogaNIsamAMthI bAkI rahelA sattara, chaThThA guNasthAnamAM tiryaMcagati ane asaMyama bAda karI vadhelA paMdara; sAtamA guNasthAnamAM kRSNa Adi traNa leyAone choDIne ukta paMdaramAMthI bAkI rahelA bAra; AThamA ane navamA guNasthAnomAM tejaleyA ane padmaleriyA sivAyanA dasa; dasamA guNasthAnamAM krodha, mAna, mAyA ane traNa veda sivAya ukta dasamAMthI bAkI rahelA cAra; agiyAramA, bAramA ane teramA guNasthAnomAM saMjvalana lobhane choDIne bAkInA traNa; ane caudamA guNasthAnamAM zuklaleyAne ukta traNamAMthI bAda karatAM bAkI rahelA manuSyatvagati ane asiddhatva e be audayika bhAvo che. kSAyika - pahelAM traNa guNasthAnomAM kSAyika bhAva nathI. cothAthI agiyAramA sudhInAM ATha guNasthAnomAM samyakatva e eka; bAramA guNasthAnamAM samyakatva ane cAritra be; ane teramA ane caudamA guNasthAnomAM nava kSAyika bhAvo che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana oparamika - pahelAM traNa guNasthAno ane chellA traNa guNasthAno ema che guNasthAnomAM aupazAmika bhAva nathI. cothAthI AThamA sudhInAM pAMca guNasthAnomAM samyattva e eka; navamAthI agiyAramA sudhInAM traNa guNasthAnomAM samyakta ane cAritra e be oparamika bhAvo che. pAriNAmika - pahelA guNasthAnamAM jIvatva Adi traNeya; bIjAthI bAramA sudhInAM agiyAra guNasthAnomAM jIvatva ane bhavyatva be; ane teramA ane caudamA guNasthAnamAM kevaLa jIvatva eka ja pariNAmika bhAva che. bhavyatva anAdi-sAnta che kema ke siddhaavasthAmAM teno abhAva thaI jAya che. ghAtakarmono kSaya thayA pachI siddhaavasthA prApta thavAmAM bahu vilaMba thato nathI, A apekSAe teramA ane caudamA guNasthAnamAM bhavyatvane pUrvAcAryoe mAnela nathI. | gommadasAranA jIvakArDanI 820thI 875 sudhInI gAthAomAM sthAnagata ane padagata bhaMga dvArA bhAvonuM bahu vistArapUrvaka varNana che. eka jIvAzrita bhAvonA uttara beThaka sAyopathamika - pahelAM be guNasthAnomAM mati-buta be yA vibhaMga sahita traNa ajJAna, acakSu eka yA cakSu-acakSu be darzana, dAna Adi pAMca labdhio; trIjA guNasthAnamAM be ke traNa jJAna, be ke traNa dina, mizradaSTi, pAMca labdhio; cothA guNasthAnamAM be ke traNa jJAna, aparyApta avasthAmAM acakSu eka yA avadhisahita be darzana, ane paryApta avasthAmAM be ke traNa darzana, samyakatva, pAMca labdhio; pAMcamA guNasthAnamAM be ke traNa jJAna, be ke traNa darzana, samyakatva, dezavirati, pAMca labdhio; chaThThA ane sAtamA guNasthAnomAM be, traNa ke manaH paryAya sudhInAM cAra jJAna, be ke traNa darzana, samyakatva, cAritra, pAMca labdhio; AThamAM, navamA ane dasamA guNasthAnomAM sakhyatvane choDIne chaThThA ane sAtamA guNasthAnavALA badhA kSAyopathamika bhAvo; agiyAramA ane bAramA guNasthAnomAM cAritrane choDI dasamA guNasthAnavALA badhA kSAyopathamika bhAvo. kayika - pahelA guNasthAnamAM ajJAna, asiddhatva, asaMyama, eka vezyA, eka kaSAya, eka gati, eka veda ane mithyAtva; bIjA guNasthAnamAM mithyAtvane choDI pahelA guNasthAnavALA badhA audayika bhAvo; trIjA, cothA ane pAMcamAM guNasthAnamAM ajJAnane choDIne bIjA guNasthAnavALA badhA audayika bhAvo; chaThThAthI navamA sudhInAM cAra guNasthAnomAM asaMyama sivAyanA pAMcamA guNasthAnavALA badhA audayika bhAvo; dasamA guNasthAnamAM vedane choDIne navamA guNasthAnavALA badhA audayika bhAvo; agiyAramAM ane bAramA guNasthAnamAM kaSAyane choDIne dasamA guNasthAnavALA badhA audayika bhAvo; teramA guNasthAnamAM asiddhatva, lesyA ane gati e traNa; ane caudamA guNasthAnamAM gati ane asiddhatva e be audayika bhAvo che. sAyika - cothAthI agiyAramA sudhInAM ATha guNasthAnomAM samyakatva; bAramA guNasthAnamAM samyattva ane ritri be, ane teramA ane codamAM guNasthAnomAM nava mAyika bhAvo che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 paMcakarmagranyaparizIlana aupazamika - cothAthI AThamA sudhInAM pAMca guNasthAnomAM samyakatva; navamAthI agiyAramA sudhInAM traNa guNasthAnomAM samyakatva ane cAritra be aupazamika bhAvo che. pAriNAmika - pahelA guNasthAnamAM traNeya; bIjAthI bAramA sudhInAM agiyAra guNasthAnomAM jIvatva ane bhavyatva be; ane teramA ane caudamA guNasthAnamAM eka jIvatva ja pAriNAmika bhAva che. zvetAmbara tathA digambaranAM samAna asamAna mAvyo ! samAna mantavyo nizcaya ane vyavahAra daSTithI jIva' zabdanI vyAkhyA banne saMpradAyomAM tulya che (pRSTha 4). A saMbaMdhamAM gommadasAranA jIvakArDanuM praNAdhikAra' prakaraNa ane tenI TIkA jovA yogya che. mArgaNAsthAna' zabdanI vyAkhyA banne saMpradAyomAM samAna che (pR. 4). guNasthAna' zabdanI vyAkhyAzailI karmagranya ane jIvakArDamAM bhinna jevI che, paraMtu temAM tAttvika arthabheda nathI (pR. 4). upayoganuM svarUpa banne saMpradAyomAM samAna manAyuM che (pR. 5). karmagranthamAM aparyApta saMzIne traNa guNasthAno manAyAM che, paraMtu gammasAramAM pAMca manAya che. Ama banneno saMkhyA bAbate matabheda che, tema chatAM te apekSAkRta che, tethI vAstavika daSTie temAM samAnatA ja che (pR. 12). kvalajJAnInI bAbatamAM saMkSItva tathA asaMjJItvano vyavahAra banne saMpradAyanA zAstromAM samAna che (pR. 13). vAyukAyanA zarIranI dhvajAkAratA banne saMpradAyone mAnya che (pR. 20). chAmacika upayogonuM kAlamAna antarmuhUrtapramANa banne saMpradAyone mAnya che (pR. 20, nodha). bhAvaleNyA aMgenI svarUpa, dAna Adi aneka vAto banne saMpradAyamAM tulya che (pR. 33). cauda mArgaNAonA artha banne saMpradAyamAM samAna che tathA temanI bhUla gAthAo paNa ekasarakhI che (pR. 47, nodha). samyakatvanI vyAkhyA banne saMpradAyomAM tulya che (pR. 50, nodha). vyAkhyA kaMIka bhinna jevI hovA chatAM paNa AhAranA svarUpamAM banne saMpradAyono tAttvika bheda nathI. zvetAmbara granthomAM sarvatra AhAranA traNa bheda che ane digambara granthomAM kyAMka cha bheda paNa maLe che (pR. 50, nodha). 1. AmAM badhe sthAne granthanAma vinAnI pRSThasaMkhyA hindI cothA granthanI (5.sukhalAlajI) samajavI. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakamagranyaparizIlana 105 parihAravizuddha saMyamano adhikArI keTalI umarano hovo joIe, tenAmAM keTaluM jJAna Avazyaka che ane te saMyama konI pAse grahaNa karI zakAya ane temAM vihAra Adino kAlaniyama kevo che, ityAdi tenA aMgenI vAto banne saMpradAyomAM ghaNA aMzomAM samAna che (pR. 59, nodha). kSAyika samyatva jinakAlika manuSyane thAya che e vAta banne saMpradAyane ISTa che (pR. 66, noMdha). kevalImAM dravyamanano saMbaMdha banne saMpradAyone ISTa che (pR. 101, nodha). * mitrasamyagdaSTi guNasthAnamAM mati Adi upayogonI jJAna-ajJAna ubhayarUpatA gommadasAramAM paNa che. (pR. 109, nodha). garbhaja manuSyonI saMkhyAno aMka ogaNatrIsa banne saMpradAyomAM tulya che (pR. 117, nodha). indriyamArgaNAmAM zrIndriya AdinuM ane kAyamArgaNAmAM tejaHkAya AdinuM vizeSAdhitva banne saMpradAyomAM ekasarakhuM ISTa che (pR. 122, nodha). vagatimAM vigrahonI (vaLAMkonI) saMkhyA banne saMpradAyamAM sarakhI che, tema chatAM zvetAmbara granthomAM kyAMka kyAMka je cAra vigrahono matAntara maLe che te digambara granthomAM jovA maLato nathI. tathA vakragatinuM kAlamAna banne saMpradAyomAM tulya che. vakragatimAM anAhArakatvanuM kAlamAna vyavahAra ane nizcaya banne daSTie vicAravAmAM Ave che. temAM vyavahAradaSTi anusAra zvetAmbara prasiddha tattvArthasUtramAM vicAra che ane nizrayadaSTi anusAra digambara prasiddha tattvArthasUtramAM vicAra che. tethI A bAbatamAM paNa banne saMpradAyano vAstavika matabheda nathI (pR. 143). avadhidarzanamAM guNasthAnonI saMkhyA bAbate saiddhAtika eka ane kArmagrakhyika be ema je traNa pakSo che temanAmAMthI kArmagranthika banne pakSo digambara granthomAM maLe che (pR. 146). kevalajJAnImAM AhArakatva, AhAranuM kAraNa asAtavedanIyano udaya ane audArika pugalonuM grahaNa A traNe vAto banne saMpradAyomAM ekasarakhI mAnya che (pR. 148). guNasthAnamAM jIvasthAnano vicAra gommadasAramAM karmagranthanI apekSAe kaMIka bhinna jaNAya che, paraMtu te apekSAkRta hovAthI vastutaH to karmagranthanA samAna ja che (pR. 161, nodha). guNasthAnamAM upayoganI saMkhyA karmagrantha ane gommasAramAM sarakhI che (pR. 167, nodha). ekendriyamAM sAsAdanabhAva mAnanAra ane na mAnanAra evA be pakSo zvetAmbara granthomAM che, tevI ja rIte digambara granthomAM paNa che (pR. 171, noMdha). Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranthaparizIlana zvetAmbara granthomAM kyAMka karmabandhanA cAra hetu, kyAMka be hetu ane kyAMka pAMca hetu kahyA che; digambara granthomAM paNa A badhuM varNavAyuM che. (pR. 174, noMdha) baMdhahetuonA uttara bheda banne saMpradAyomAM samAna che (pR. 175, noMdha). sAmAnya tathA vizeSa bahetuono vicAra banne saMpradAyonA granthomAM che (pR. 181, noMdha). eka saMkhyAnA arthamAM rUpa rAbda banne saMpradAyanA granthomAM maLe che (pR. 218, noMdha). karmagranthamAM varNavavAmAM AvelA dasa ane cha kSepa trilokasAramAM paNa che (pR. 221, nodha) uttara prakRtionA mUla bandhahetuno vicAra je sarvArthasiddhimAM che te paMcasaMgrahamAM karavAmAM AvelA vicArathI kaMIka bhinna jevo hovA chatAM paNa vastutaH tenA samAna ja che (pR. 227). karmagrantha ane paMcasaMgrahamAM eka jIvAzrita bhAvono je vicAra che ghaNA aMzomAM te vicAranA samAna ja varNana gommadrasAramAM paNa che (pR. 229). 106 asamAnamantavya zvetAmbara granthomAM teja kAyanA vaiyizarIranuM kthana nathI paraMtu digambara granthomAM che (pR. 19, nodha). zvetAmbara saMpradAyanI apekSAe dvigambara saMpradAyamAM sannI-asaMjJIno vyavahAra kaMIka bhinna che tathA zvetAmbara granthomAM hetuvAdopadezikI Adi saMjJAonuM vistRta varNana che paraMtu digambara granthomAM nathI (pR. 39). zvetAmbarazAstraprasiddha karaNAparyApta zabdanA sthAne digambara zAstramAM nivRttvaparyAsa rAbda che. vyAkhyA paNa banne zabdonI kaMIka bhinna che (pR. 41). zvetAmbara granthomAM kevalajJAna ane valadarzananA kramabhAvitva, sahabhAvitva ane abheda e traNa pakSo che paraMtu digambara granthomAM sahabhAvitvano eka ja pakSa che. (pR. 43). lerayA tathA AyunA bandha-abandhanI apekSAe kaSAyanA je cauda ane vIsa bheTha gommadrasAramAM che te zvetAmbara granthomAM dekhAtA nathI (pR. 55, noMdha). aparyAptaavasthAmAM auparAmiksamyaktvanI prApti thavA na thavA aMge be pakSo zvetAmbara granthomAM che paraMtu gommadrasAramAM A bemAMthI pahelo pakSa ja che (pR. 70, noMdha). ajJAnatrikamAM guNasthAnonI saMkhyA bAbate karmagranthamAM be pakSo maLe che paraMtu gommadrasAramAM eka ja pakSa che (pR. 82, nodha). goTasAramAM nArakonI saMkhyA karmagranthamAM varNavavAmAM AvelI saMkhyAthI bhinna che (pR. 119, nodha). Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmAnyaparizIlana * 107 dravyamananAM AkAra tathA sthAna digambara saMpradghAyamAM zvetAmbara saMpraDhAyanI apekSAe bhinna prakAranAM mAnavAmAM AvyAM che ane traNa yogonAM bAhyAbhyantara kAraNonuM varNana rAjavArtikamAM bahu spaSTa karavAmAM AvyuM che (pR. 134). manaH paryAyajJAnanA yogonI saMkhyA banne saMpradAyomAM sarakhI nathI (pR. 154). zvetAmbara granthomAM je eka artha mATe AyojikAraNa, AvarjitakaraNa ane AvayakakaraNa e traNa saMjJAo maLe che te ja artha mATe digambara granthomAM kevaLa AvarjitakaraNa e eka ja saMjJA maLe che (pR. 155). zvetAmbara granthomAM kALane svataMtra dravya paNa mAnela che tema ja upacarita paNa mAnela che. paraMtu digambara granthomAM tene svatantra ja mAnela che. svataMtrapakSamAM paNa kAlanuM svarUpa banne saMpradAyonA granthomAM ekasarakhuM nathI (pR. 157). koI koI guNasthAnamAM yogonI saMkhyA gommasAramAM karmagranthanI apekSAe bhinna che (pR. 163, nodha). bIjA guNasthAnanA samayamAM jJAna tathA ajJAna mAnanArA evA be pakSo zvetAmbara granthomAM che, paraMtu gommadasAramAM ekamAtra bIjo pakSa che (pR. 169, nodha). guNasthAnomAM leyAnI saMkhyA bAbate zvetAmbara granthomAM be pakSo che ane digambara granthomAM phakta eka ja pakSa che (pR. 172, nodha). jIva samyakatva sahita marIne strI rUpamAM janmato nathI A vAta digambara saMpradAyane mAnya che, paraMtu zvetAmbara saMpradAyane A mata iSTa hoI zake nahi kema ke temAM bhagavAna mallinAthane strIveda tathA samyakatva sahita janma letA manAyA che. kArmagranthiko ane saiddhAnikono matabheda sUkSma ekendriya Adi dasa jIvasthAnomAM traNa upayogonuM kathana kArmagracUika matanuM phalita che. saiddhAtika mata anusAra to che jIvasthAnomAM ja traNa upayogo phalita thAya che ane zrIndriya Adi zeSa cAra jIvasthAnomAM pAMca upayogo phalita thAya che (pR. 22, nodha). avadhidarzanamAM guNasthAnonI saMkhyA aMge kArmagranthiko tathA saiddhAttikono matabheda che. kArmagrIika temAM nava tathA dasa guNasthAna mAne che jyAre saiddhAttika temAM bAra guNasthAna mAne che (pR. 146). saiddhAttika bIjA guNasthAnamAM jJAna mAne che paraMtu kArmagranthika temAM ajJAna mAne che (pR. 169, nodha). vaiyiArIra tathA AhArakarArIra banAvatI ane tyAgatI vakhate kyo yoga mAnavo joIe e bAbate kArmagraMkhyiko ane saiddhAtikono matabheda che (pR. 170, nodha). pranthibheda anantara kyuM samyakta thAya che e aMge siddhAnta tathA karmagranthano matabheda che (pR. 171). Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 08 paMcakarmagranyaparizIlana cotho karmagrantha tathA paMcasaMgraha javasthAnomAM yogano vicAra paMcasaMgrahamAM paNa che (pR. 15,nodha). aparyApta jIvasthAnanA yogo aMgeno matabheda je A karmagranthamAM che te paMcasaMgrahanI TIkAmAM vistArapUrvaka che (pR. 16). javasthAnomAM upayogono vicAra paMcasaMgrahamAM paNa che (pR. 20, nodha). karmagranyAre vibhaMgazAnamAM be jIvasthAnono ane paMcasaMgrahakAre eka jIvasthAnano ullekha karyo che (pU. 68, nodha). aparyApta avasthAmAM pathamika samyakatva prApta thaI zake che e vAta paMcasaMgrahamAM paNa che (pR. 70, nodha). puruSo karatAM strIonI saMkhyA vadhAre hovAnuM varNana paMcasaMgrahamAM che (pR. 125, nodha). paMcasaMgrahamAM paNa guNasthAnone laIne yogono vicAra che (pR. 163, nodha). guNasthAnamAM upayoganuM varNana paMcasaMgrahamAM che (pR. 167, nodha). bandhahetuonA uttara bhedano tathA guNasthAnomAM mUla baMdhahetuono vicAra paMca saMgrahamAM che (pR. 175, nodha). sAmAnya tathA viroSa bandhahetuonuM varNana paMcasaMgrahamAM vistArathI karavAmAM AvyuM che (pR. 181, noMdha). guNasthAnomAM bandha, udaya Adino vicAra paMca saMgrahamAM che (pR. 187, nodha). guNasthAnomAM alpa-bahutvano vicAra paMcasaMgrahamAM che (pR. 192, nodha). karmanA bhAva paMcasaMgrahamAM che (5. 204, nodha). uttara prakRtionA mUla bandhahetuono vicAra karmagranya ane paMcasaMgrahamAM bhinna bhinna zilIno che. (pR. 227) eka jIvAzrita bhAvonI saMkhyA mUla karmagrantha ane mUla paMcasaMgrahamAM bhinna nathI paraMtu bannenI vyAkhyAomAM jovA jevo thoDoka vicArabheda che (pR. 229). cothA karmagranthanAM keTalAMka vizeSa sthala jIvasthAna, mArgaNAsthAna ane guNasthAnanuM pArasparika antara (pR. 5). parabhavanuM AyuSya bAMdhavAno samayavibhAga adhikArIbheda anusAra kevA kevA prakArano che ? teno khulAso (pR. 25, nodha). udIraNA kevA prakAranA karmanI thAya che ane te kyAM sudhI thaI zake che? A viSayano niyama (pR. 26, nodha). dravyaleyAnA svarUpa bAbate keTalA pakSo che? te badhAno Azaya zuM che? bhAvalerayA zI vastu che ane mahAbhAratamAM, yogadarzanamAM tathA gopAlakanA matamAM leyAnA sthAne kevI kalpanA che ? ityAdino vicAra (pR. 33). Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha karmagranyaparizIlana 109 zAstramAM ekendriya, kIndriya Adi je IdriyasApekSa prANIono vibhAga che te kaI apekSAthI che? tathA indriyanA keTalA bheda-prabheda che ane temanuM zuM svarUpa che ? ityAdi vicAra (pR. 36). saMzAnuM tathA tenA bheda-prabhedonuM svarUpa ane saMjJItva tathA asaMjJItvanA vyavahAranuM niyAmaka zuM che? ityAdi para vicAra (pR. 38). aparyApta tathA paryAsa ane temanA bheda AdinuM svarUpa tathA paryAtinuM svarUpa (pR. 40). kevalajJAna tathA kevaladarzananA kamabhAvitva, sahabhAvitva ane abheda e traNa pakSonI mukhya mukhya dalIlo tathA ukta traNa pakSo kyA kyA nayanI apekSAe che ? ityAdinuM varNana (pR. 43). bolavAnI ane sAMbhaLavAnI zakti na hovA chatAM ekendriyamAM zrataupayogano svIkAra karavAmAM Ave che, te kaI rIte? tenA upara vicAra (pR. 45). puruSa vyaktimAM strIyogya ane strI vyaktimAM purUSayogya bhAvo maLe che ane kyAreka to eka ja vyaktimAM strI-puruSa bannenAM bAhyAbhyantara lakSaNo hoya che. tenI vizvAsapAtra sAbitI (pR. 53, nodha). zrAvakonI dayA je savA vizvA kahevAya che teno khulAso (pR. 61, nodha). mana:paryAyaupayogane koIka AcArya darzanarUpa paNa mAne che enuM pramANa (pR. 62, nodha). jAtibhavya kone kahe che ? eno khulAso (pR. 65, noMdha). oparamika samyakatvamAM be jIvasthAno mAnanArA ane eka jIvasthAna mAnanArA AcArya potapotAnA pakSanI puSTi karavA mATe aparyApta avasthAmAM pathamika sabhyatva prApta thavA na thavAnI bAbatamAM kyA kyA tarko Ape che ? enuM savistara varNana (pR. 70, nodha). saMmUrNima manuSyonI utpattinAM kSetra ane sthAna tathA temanuM AyuSya ane temanI yogyatA jANavA mATe Agamika pramANa (pR. 72, nodha). svargathI Tyuta thaIne devo kyAM sthAnomAM janma le che? enuM kathana (pR. 73, nodha). cakSudarzanamAM koI traNa ja jIvasthAna mAne che ane koI ja mAne che. A matabheda IndriparyAsinI bhinna bhinna vyAkhyAo para nirbhara che. tenuM sapramANa kyana (pR. 76, noMdha). karmagranthamAM asaMzI paMcendriyanA strI ane puruSa e be bheda mAnyA che jyAre siddhAntamAM kevaLa eka napuMsaka ja mAnela che, te kaI apekSAe ? enuM pramANa (5. 88, nodha). ajJAnatrikamAM be guNasthAna mAnanArAo ane traNa guNasthAna mAnanArAono ArAya zuM che ? teno khulAso (pR. 82). Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcakarmagranthaparizIlana kRSNa Adi traNa azubha leyAomAM cha guNasthAna A karmagranthamAM mAnyAM che ane paMcasaMgraha Adi granthomAM ukta traNa leyAomAM cAra guNasthAno mAnyAM che, te kaI apekSAe ? teno pramANapUrvaka khulAso (pR. 88). 110 jyAre maraNa samaye agiyAra guNasthAnanI prAptinuM kthana che tyAre vigrahagatimAM traNa ja guNasthAna kevI rIte mAnyAM ? teno khulAso (pR. 89). strIvedamAM tera yogonuM tathA veTha sAmAnyamAM bAra upayogonuM ane nava guNasthAnonuM je kathana che te dravya ane bhAvamAMthI kyA kyA prakAranA vedane laIne ghaTI rAke che ? teno khulAso (pR. 97, nodha). uparAmasamyaktvanA yogomAM audArikamizrayogane gaNAvela che, te kevI rIte saMbhave ? teno khulAso (pR. 98). mArgaNAomAM je alpabahutvano vicAra karmagranthamAM che te Agama Adi kyA prAcIna granthomAM che ? teno nirdeza (pR. 115, nodha). kAlanI apekSAe kSetranI sUkSmatAnuM sapramANa kthana (pR. 117. noMdha). zukala, padma ane tejoleyAvALAonA saMkhyAtaguNa alpabahutva para zaMkA-samAdhAna tathA te viSayamAM TabAkAranuM mantavya (pR. 130, nodha). traNa yogonA svarUpanuM tathA temanAM bAhya-Abhyantara kAraNonuM spaSTa thana ane yogonI saMkhyA bAbate zaMkA-samAdhAna tathA dravyamana, dravyavacana ane zarIranA svarUpanuM kzana (pR. 134). samyaktva sahetuka che yA nirhetuka ? kSAyopAmika Adi bhedono AdhAra, auparAmisamyaktva ane kSAyoparAmikasamyaktva vaccenuM attara, kSAyika samyaktvanI te bannethI viroSatA, keTalIka rAMkAo ane temanuM samAdhAna, vipAkodaya ane pradezokyanuM svarUpa, kSayoparAma ane uparAma zabdonI vyAkhyA, ane anya prAsaMgika vicAra (pR. 136). aparyAptaavasthAmAM indriyaparyApti pUrNa thatAM pahelAM cakSurdarzana mAnavA na mAnavA upara pramANapUrvaka vicAra (pR. 141). vajragati aMgenI traNa bAbato para savistara vicAra - (1) vakragatinA vigraho (vaLAMko)nI saMkhyA, (2) vakragatinuM kAlamAna ane (3) vakragatimAM anAhArakatvanuM kAlamAna (pR. 143). avadhidarzanamAM guNasthAnonI saMkhyA bAbate pakSabheda tathA pratyeka pakSanuM tAtparya arthAt vilaMgajJAnathI avadhidarzanano bheThAbheda (pR. 146). zvetAmbara-Digambara saMpradAyomAM kavalAhAraviSayakamatabhedano samanvaya (pR. 148). kevalajJAna prApta karI zakanArI strI jAti mATe zrutajJAnaviroSanA arthAt daSTivAdanA adhyayanano niSedha karavo e eka prakAre vadatovyAdhAta che, AMtaravirodha che. A aMge vicAra tathA nayadaSTie virodhano parihAra (pR. 149). Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthakarmagranyaparizIlana cakSudarzananA yogomAMthI audArikamizrayoganuM varjana karavAmAM AvyuM che, te kevI rIte saMbhave che e viSaya upara vicAra (pR. 154). kevalisamuddaghAta saMbaMdhI aneka viSayonuM varNana, upaniSadomAM tathA gItAmAM je AtmAnI vyApakatAnuM varNana che tenI jainadaSTi sAthe tulanA ane kevalisamughAta jevI prakriyA anya kyA darzanomAM che teno nirdeza (pR. 155). jainadarzanamAM tathA jenetaradarzanamAM kAlanuM svarUpa kevA kevA prakAranuM manAyuM che? tathA tenuM vAstavika svarUpa kevuM mAnavuM joIe? eno pramANapUrvaka vicAra (pR. 157). cha leyAono saMbaMdha cAra guNasthAna sudhI mAnavo joIe ke cha guNasthAna sudhI ? A bAbate je pakSo che temano Azaya tathA zubha bhAvaleNyA vakhate azubha dravyaleyA ane azubha dravyaleyA vakhate zubha bhAvaleyA, A jAtanI vezyAonI viSamatA kyA jIvomAM hoya che ? ityAdi vicAra (pR. 172, noMdha). karmabandhanA hetuonI bhinna bhinna saMkhyA tathA te aMge keTaloka viroSa UhApoha (pR. 174, nodha). Abhigrahika, anAbhigrahika ane Abhinivezika mithyAtvano zAstrIya khulAso (pR. 116, nodha). tIrthaMkaranAmakarma ane AhArakadvika A traNa prakRtionA bandhone kyAMka kaSAyahetuka kahyA che ane kyAMka tIrthaMkranAmakarmanA bandhane samyakatvahetuka kahyo che tathA AhAradikanA badhane saMyamahetuka kahyo che, to te kaI apekSAe ? teno khulAso (pR. 181, nodha). cha bhAvo ane temanA bhedonuM varNana anyatra kyAM kyAM maLe che ? eno nirdeza (pR. 196, nodha). mati Adi ajJAnone kyAMka kSAyopazimaka ane kyAMka audayika kahyAM che, te kaI apekSAe? teno khulAso (pR. 199, nodha). saMkhyAno vicAra bIje kyAM kyAM che ane kevA kevA prakArano che ? eno nirdeza (pR. 208, nodha). yugapat tathA bhinna bhinna samayamAM eka yA aneka jIvAzrita prApta thatA bhAvo ane aneka jIvonI apekSAe guNasthAnomAM bhAvonA uttara bhedo (5 231). Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcamuM prakaraNa paMcamakarmagranthaparizIlana karmatattva karmagranthonA hindI anuvAda sAthe tathA hindI anuvAdanA prakArAka AtmAnanda jaina pustaka pracAraka maNDala, AgrA, sAthe mAro eTalo ghaniSTha saMbaMdha rahyo che ke A anuvAdanI sAthe paNa pUrvathananA rUpamAM kaMIka lakhI ApavuM mArA mATe anivArya jevuM banI jAya che. jaina vADmayamAM vartamAna samayamAM je zvetAmbarIya ane digambarIya karmazAstra mojUda che temAMthI prAcIna manAtA karmaviSayaka granthono sAkSAt saMbaMdha banne paraMparAo AgrAyaNIya pUrva sAthe darzAve che. banne paraMparAo agrAyaNIya pUrvane dRSTivAda nAmanA bAramA aMgAntargata cauda pUrvomAMnuM bIjuM pUrva kahe che ane banne zvetAmbara-digambara paraMparAo samAnapaNe mAne che ke badhA aMgo tathA cauda pUrve e badhuM bhagavAna mahAvIranI sarvajJa vANInuM sAkSAt phaLa che. A sAMprAdAyika cirakAlIna mAnyatA anusAra mojUda saghaLuM karmaviSayaka jaina vADmaya zabdarUpe nahi to chevaTe bhAvarUpe to bhagavAna mahAvIranA sAkSAt upaderAno ja paraMparA dvArA prApta sAramAtra che. tevI ja rIte A paNa sAMpradAyika mAnyatA che ke vastutaH badhI ja aMgavidyAo bhAvarUpe kevaLa bhagavAna mahAvIranI ja pUrvakAlIna nahi paraMtu pUrva-pUrva thayelA anyAnya tIrthaMkarothI paNa pUrvakAlanI eTale ja eka rIte anAdi che. pravAharUpe anAdi hovA chatAM paNa vakhatovakhata thayelA navA navA tIrthaMkara dvArA pUrva-pUrva aMgavidyAo navIna navInatva dhAraNa karatI rahe che. A mAnyatAne prakaTa karatAM kalikAla sarvajJa AcArya hemacandre pramANamImAMsAmAM naiyAyika jayanta bhaTTanuM anukaraNa karIne ghaNI khUbIthI kahyuM che ke 'anAya zvetA vidyA: saMkSepavistaravivakSayA navanavIbhavanti tattatkartRkAzcocyante / kinnAzrauSIH na kadAcidanIdRzaM jagat / ' ukta sAMpradAyika mAnyatA evI che ke jene sAMpradAyika loko Aja sudhI akSarazaH mAnatA AvyA che ane tenuM samarthana paNa e rIte ja karatA AvyA che je rIte mImAMsako vedonA anAditvanI mAnyatAnuM. sAMpradAyika loko be prakAranA hoya che - buddhiaprayogI zraddhALu jeo paraMparAprApta vastune buddhino prayoga karyA vinA ja zraddhAmAtrathI mAnI le che ane buddhiprayogI zraddhALu je paraMparAprApta vastune kevaLa zraddhAthI ja mAnI letA nathI paNa tenuM buddhi dvArA yathAsaMbhava samarthana paNa kare che. A rIte sAMpradAyika lokomAM pUrvokta zAstrIya mAnyatAnuM AdaraNIya sthAna hovA chatAM paNa ahIM karmazAstra ane tenA mukhya viSaya karmatattva aMge eka bIjI daSTie paNa vicAra karavAnuM prApta che. te dRSTi che aitihAsika. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamakarmagranyaparizIlana eka to jaina paraMparAmAM paNa sAMpradAyika mAnasa uparAMta etihAsika daSTie vicAra karavAno yuga kyArano zarU thaI gayo che ane bIjuM e ke mudraNayugamAM prakAzita karavAmAM AvatA mUla tathA anuvAda granyo jeno sudhI ja sImita nathI rahetA. jenetara paNa temane vAMce che. saMpAdaka, lekhaka, anuvAdaka ane prakAzakanuM dhyeya paNa evuM rahe che ke prakAzita granya kaI rIte adhikAdhika pramANamAM jenetara vAcakonA hAthamAM pahoMce. kahevAnI bhAgye ja jarUrata che ke jenetara vAcako sAMpradAyika hoI zake nahi. tethI karmatattva ane karmazAstranA aMge ApaNe sAMpradAyika dRSTie game teTaluM kema na vicArIe ane lakhIe tema chatAM paNa jyAM sudhI ApaNe aitihAsika daSTie vicAra nahi karIe tyAM sudhI mUla ane anuvAdanA ApaNA prakAzanano uddezya barAbara siddha thaI nahi zake. sAMpradAyika mAnyatAonAM sthAnomAM aitihAsika daSTie vicAra karavAnA pakSamAM bIjI paNa prabaLa dalIlo che. pahelI dalIla to e ke Aja have dhIre dhIre karmaviSayaka jaina vAlmayano praveza kaoNlejonA pAThyakramamAM thayo che jyAMnuM vAtAvaraNa asAMpradAyika hoya che. bIjI dalIla e che ke Aja have sAMpradAyika vAlmaya saMpradAyanI sImA vaLoTIne dUra dUra sudhI pahoMcavA lAgyuM che, te eTale sudhI ke jarmana vidvAna glejhanapa je "jenismas' (jainadarzana') jevA sarvasaMgrAhaka granthanA lekhaka che temaNe to zvetAmbara karmagranthonA adhyayanarUpa mahAnibaMdha paNa jarmana bhASAmAM kyArano taiyAra karI dIdho che ane teo te viSayamAM pIeca.DI. paNa thayA che. tethI huM A sthAne thoDIghaNI karmatattva ane karmazAstra saMbaMdhI carcA aitihAsika daSTie karavA icchuM chuM. meM Aja sudhI je kaMI vaidika ane avaidika mRta tathA mArganuM avalokana kyuM che ane tenA upara je thoDoghaNo vicAra kyoM che tenA AdhAre mArA mate karmatattva sAthe saMbaMdha dharAvatI nIce jaNAvelI vastusthiti khAsa karIne phalita thAya che. te vastusthiti anusAra karmatattvano vicAra karatI badhI paraMparAonI zRMkhalA aitihAsika kramathI susaMgata banI zake che. pahelo prazna karmatatvane mAnavuM ke nahi, ane je mAnavuM to kyA AdhAre, e hato. eka pakSa evo hato je kAma ane tenA sAdhanarUpa artha sivAya bIjo koI puruSArtha mAnato na hato. tenI dRSTimAM Ihaloka ja puruSArtha hato. tethI te evuM koI karmatattva mAnavA mATe bAdhita na hato je sArA-kharAba janmAntara yA paralokanI prApti karAvanAruM hoya. A ja pakSa cArvAka paraMparAnA nAmathI vikhyAta thayo. paraMtu sAthe sAthe ja te ati prAcIna yugamAM paNa evA cintako hatA je darzAvatA hatA ke mRtyu pachI janmAntara che.' 1. mAro mata che ke A dezamAM koI paNa bahAranA sthAnathI pravartaka dharma yA yAjJika mArga Avyo ane te jema jema phelAto gayo tema tema A dezamAM te pravartaka dharmanA Agamana pahelAMthI ja vidyamAna nivartaka dharma adhikAdhika bala pakaDato gayo. yAjJika pravartaka dharmanI bIjI zAkhA IrAnamAM jarathozciyanadharmarUpe vikasita thaI. ane bhAratamAM AvanArI yAjJika pravartaka dharmanI zAkhAno virtaka dharmavAdIo sAthe pratikrakrIbhAva zarU thayo. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 paMcakarmagranyaparizIlana eTaluM ja nahi paNa A dekhAtA loka sivAya bIjA paNa zreSTha kaniSTha loka che. teo punarjanmavAdI ane paralokavAdI kahevAtA hatA ane teo ja punarjanma ane paralokanA kAraNarUpe karmatattvane svIkAratA hatA. emanI daSTi e hatI ke jo karma na hoya to janmajanmAntara ane Ihaloka-paralokano saMbaMdha ghaTI zake nahi. tethI punarjanmanI mAnyatAnA AdhAra upara karmatattvano svIkAra Avazyaka che. A ja karmavAdIo potAne paralokyAdI tathA Astika kahetA hatA. karmavAdIonAM mukhya be daLo rahyAM che. eka to evuM pratipAdana karatuM hatuM ke karmanuM phaLa janmAntara ane paraloka avazya che, paraMtu zreSTha janma ane zreSTha paralonA vAste karma paNa zreSTha ja joIe. A daLa paralokavAdI hovAthI tathA zreSTha lokanA, je svarga zreSTha loka gaNAtuM hatuM tenA, sAdhanarUpe dharmanuM pratipAdana karato hovAthI dharma-artha-kAma evA traNa puruSArthone ja mAnatuM hatuM, tenI daSTimAM mokSanuM alaga puruSArtharUpe sthAna na hatuM. jyAM kyAMya paNa pravartaka dharmano ullekha che tyAM badhe te A tripuruSArthavAdI daLanA mantavyano sUcaka che. tenuM mantavya che ke dharmanuM arthAt zubha karmanuM phaLa svarga che ane adharmanuM arthAt azubha karmanuM phaLa narakAdi che. dharma-adharma ja puNya-pApa yA adaSTa kahevAya che ane temanA dvArA janma-janmAktaranI pravRtti cAlyA kare che jeno uccheda zakya ja nathI. zakya eTaluM ja che ke jo sAro loka ane adhika sukha prApta karavuM hoya to dharma ja kartavya che. A mata anusAra adharma yA pApa to heya che, paraMtu dharma yA puNya heya nathI. A daLa sAmAjika vyavasthAnuM samarthaka hatuM, tethI te samAjamAnya ziSTa ane vihita AcaraNothI dharmanI utpatti darzAvIne tathA ninja AcaraNothI adharmanI utpatti darzAvIne badhI jAtanI sAmAjika suvyavasthAno ja saMketa karatuM hatuM. te ja daLa brAhmaNamArga, mImAMsaka ane karmakAMDI nAmathI prasiddha thayuM. karmavAdIonuM bIjuM daLa uparyukta daLathI taddana viruddha daSTi dharAvatuM hatuM te mAnatuM hatuM ke punarjanmanuM kAraNa karma avazya che, ziSTasammata ane vihita karmonA AcaraNathI dharma utpanna thaIne svarga paNa Ape che, paraMtu te dharma paNa adharmanI jema ja heya che. A daLanA mata anusAra eka cotho svataMtra puruSArtha paNa che je mokSa kahevAya che. tenuM kahevuM ahIMnA prAcIna nivartaka dharmavAdIo AtmA, karma, mokSa, dhyAna, yoga, tapasyA Adi - vividha mArga e badhuM mAnatA hatA. teo na to janmathI cAturvarya mAnatA hatA ke na to cAturAgramyanI niyata vyavasyA. temanA mata anusAra koI paNa dharmakAryamAM pati mATe patnIno sahacAra anivArya na hato, UlaTuM tyAgamAM ekabIjAnA saMbaMdhano viccheda thaI jato hato. pravartaka dharmamAM nivartaka dharmathI badhuM UlaTuM hatuM. mahAbhArata Adi prAcIna granthomAM gAIthya ane tyAgAzramanI pradhAnatAvALA je saMvAdo maLe che te ukta banne dharmonA virodhanA sUcaka che. pratyeka nivRttidharmavALA darzananA sUtragranthomAM mokSane ja puruSArtha kahela che jyAre yAjJika mArganAM badhAM vidhAno svargalakSI darzAvAyAM che. AgaLa jaIne uttara kALamAM aneka aMzamAM te banne dharmono samanvaya paNa thaI gayo che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 paMcakarmagranyaparizIlana che ke ekamAtra mokSa ja jIvananuM lakSya che ane mokSa vAste karmamAtra, bhale te puNyarUpa hoya ke pAparUpa, heya che. evuM nathI ke karmano uccheda zakya nathI. prayatnathI te paNa rAjya che. jyAM kyAMya paNa nivartika dharmano ullekha Ave che tyAM sarvatra te A matano sUcaka che. tenA mata anusAra jyAre Atmattika karmanivRtti zakya ane ISTa che tyAre tene prathama daLanI daSTinI viruddha ja karmanI utpattinuM asala kAraNa darzAvavuM paDyuM. teNe kahyuM ke dharma ane adharmanuM mULa kAraNa pracalita sAmAjika vidhiniSedha nathI paraMtu ajJAna ane rAgadveSa che. game teTaluM ziSTasammata ane vihita sAmAjika AcaraNa kema na hoya paNa jo te ajJAna ane rAgadveSamUlaka hoya to tenAthI adharmanI ja utpatti thAya che. tenA mata anusAra puNya ane pApano bheda sthaLa daSTi dharAvanArAo mATe ja che. tattvataH to puNya ane pApa badhuM ja ajJAna ane rAgadveSamUlaka hovAthI adharma ane heya ja che. A nivartaka dharmavAdI daLa sAmAjika na rahetAM vyaktivikAsavAdI rahyuM. jyAre teNe karmano uccheda ane mokSa puruSArtha mAnI lIdho tyAre tene karmanAM ucchedaka ane mokSanAM janaka kAraNo para paNa vicAra karavo paDyo. A vicAranA phalasvarUpa teNe je karmanivartaka kAraNo sthira ryA te ja A daLano nivartaka dharma che. pravartaka ane nivartaka dharmonI dizA paraspara taddana viruddha che. ekanuM dhyeya sAmAjika vyavasthAnI rakSA ane suvyavasthAnuM nirmANa che jyAre bIjA daLanuM dhyeya potAnA Atmattika sukhanI prApti che, tethI mAtra AtmagAmI che. nivartika dharma ja zramaNa, parivrAjaka, tapasvI ane yogamArga nAmothI prasiddha che. karmapravRtti ajJAna ane rAgadveSajanita hovAthI tenI AtyaMtika nivRttino upAya ajJAnavirodhI samyajJAna ane rAgadveSavirodhI saMyama ja sthira thayo. bAkInA tapa, dhyAna, bhakti Adi badhA upAyo ukta jJAna ane saMyamanAM ja sAdhanarUpe manAyA che. nivaka dharmavAdIomAM aneka pakSo pracalita hatA. A pakSabheda kaMIka aMze to vAdonI svabhAvamUlaka ugratA-mRdutAne AbhArI hato to kaMIka aMze tattvajJAnanI judI judI prakriyAo upara paNa avalaMbita hato. AvA pakSo mULamAM traNa rahelA jaNAya che. eka paramANuvAdI hato, bIjo pradhAnavAdI hato ane trIjo paramANuvAdI hovA chatAM paNa pradhAnanI chAyAvALo hato. A traNamAMthI pahelo paramANuvAdI pakSa mokSano samarthaka hovA chatAM paNa pravartaka dharmano eTalo virodhI na hato jeTalA virodhI pAchaLanA be pakSo hatA. A ja pakSa AgaLa jaIne nyAya-vaizeSika darzana tarIke prasiddha thayo. bIjo pakSa pradhAnavAdI hato ane te Atmattika karmanivRttino samarthaka hovAthI pravartaka dharma arthAt zrauta-smArta karmane paNa heya darzAvato hato. A ja pakSa sAMkhyayoga nAmathI prasiddha che ane tenA tattvajJAnanI bhUmikA upara tathA tenA nivRttivAdanI chAyAmAM AgaLa jaIne vedAntadarzana ane saMnyAsamArganI pratiSThA thaI. trIjo pakSa pradhAnachAyApanna arthAt pariNAmI paramANuvAdano che je bIjA pakSanI jema ja pravartaka dharmanI AtyaMtika Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 paMcakarmagranthaparizIlana virodhI hato. A ja pakSa jaina ane nirprantha darzananA nAmathI prasiddha che. bauddhadarzana pravartaka dharmanuM Atyantika virodhI che paraMtu te bIjA ane trIjA pakSanA mizraNano eka uttaravartI svatantra vikAsa che. paraMtu badhA nivartakavAdIonuM sAmAnya lakSaNa e che ke koI ne koI rIte karmonI jaDano nArA karavo ane evI sthiti pAmavI ke jyAMthI krI janmacakramAM na AvavuM paDe. evuM to jaNAtuM nathI ke kyAreka mAtra pravartaka dharma ja pracalita rahyo hoya ane nivartadharmavAdano pAchaLathI prAdurbhAva thayo hoya. tema chatAM prAraMbhika samaya evo jarUra vItyo che jyAre samAjamAM pravartaka dharmanI pratiSThA mukhya hatI ane nivartaka dharma keTalIka vyaktio sudhI ja sImita hovAnA kAraNe pravartadharmavAdIo taraphathI kevaLa upekSita ja na hato paraMtu tenA dvArA virodhanI thappaDo paNa sahana karato rahyo hato. paraMtu nivartaka dharmavAdIonI judI judI paraMparAoe jJAna, dhyAna, tapa, yoga, bhakti Adi Abhyantara tattvono kramazaH eTalo badho vikAsa karyo ke pachI to pravartaka dharmanA hovA chatAM paNa samAja upara eka rIte nivartadharmanI ja pratiSThAnI mudrA lAgI gaI ane jyAM juo tyAM nivRttinI carcA thavA lAgI ane sAhitya paNa nivRttinA vicArothI ja nirmita ane pracArita thavA lAgyuM. nivartakadharmavAdIone mokSanA svarUpa tathA mokSanAM sAdhano aMge to UhApoha karavo ja paDato hato paraMtu tenI sAthe temane karmatattva aMge paNa bahu ja vicAra karavo paDyo. temaNe karma tathA tenA bhedonI paribhASAo ane vyAkhyAo sthira karI. kArya ane kAraNanI daSTie karmatattvanAM vividha vargIkaraNo temaNe karyAM. karmanI phaladAnarAktionuM vivecana paNa temaNe karyuM. judA judA vipAkonI kAlamaryAdAo paNa temaNe vicArI. karmonA pArasparika saMbaMdha para paNa temaNe vicAra karyo. A rIte nivartakadharmavAdIonuM khAssuM karmatattvaviSayaka zAstra vyavasthita thaI gayuM ane temAM dina pratidina navA navA prazno ane temanA uttaro dvArA teno adhikAdhika vikAsa paNa thato rahyo. A nivartadharmavAdI judA judA pakSo potAnI anukULatA mujaba judA judA vicAro karatA rahyA paraMtu jyAM sudhI te badhAnuM sammilita dhyeya pravartakadharmavAdanuM khaMDana rahyuM tyAM sudhI temanI vacce vicAravinimaya paNa thato rahyo ane temanAmAM ekavAkyatA paNa rahI. A ja kAraNe nyAyavaizeSika, sAMkhyayoga, jaina ane bauddha darzanonAM karmaviSayaka sAhityamAM paribhASA, bhAva, vargIkaraNa AdinuM rAbdazaH ane arthazaH sAmya ghaNuM jovAmAM Ave che, jyAre ukta darzanonuM vartamAna sAhitya to te samayanI adhikAMza pedAza che je samaye ukta darzanono paraspara sadbhAva bahu ghaTI gayo hato. mokSavAdIonI sAme eka jaTila samasyA pahelethI ja e hatI ke eka to purANAM baddha karmo ja ananta che, bIjuM temanAM phaLone kramarAH bhogavatI vakhate pratyeka kSaNe navAM navAM karmo paNa baMdhAtAM rahe che, to pachI te 12 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMyamakarmagranyaparizIlana badhAM karmono sarvathA uccheda kevI rIte saMbhave? A samasyAno ukela paNa mokSavAdIoe ghaNI khUbIthI karyo hato. Aje ApaNane ukta nivRttivAdI darzanonAM sAhityamAM te ukelanuM varNana saMkSepa ke vistArathI ekasarakhuM maLe che. A vastusthiti eTaluM sUcavavA mATe paryApta che ke kyAreka nivRttivAdIonA bhinna bhinna pakSomAM khUba vicAravinimaya thato hato. A badhuM hovA chatAM paNa dhIre dhIre evo samaya AvI gayo jyAre A nivartajvAdI pakSo paraspara pahelAM jeTalA nikaTa na rahyA. tema chatAM paNa pratyeka pakSa karmatattvanA viSayamAM UhApoha te karato rahyo ja. AnI vacce evuM paNa thayuM ke koIka nivartakavAdI pakSamAM eka khAsso karmacintaka varga ja sthira thaI gayo je mokSa saMbaMdhI praznonI apekSAe karmanA viSayamAM ja UMDo vicAra karato hato ane mukhyapaNe tenuM adhyayana-adhyApana karato hato jema acAnya viSayano khAsa cintaka varga potapotAnA viSayamAM karato hato ane Aja paNa kare che. A ja mukhyapaNe karmazAstrano cintaka varga jenA darzanano karmazAstrAnuyogadhara varga yA karmasiddhAntajJa varga che. karmanAM baMdhaka kAraNo tathA karmanA ucchedaka upAyonA vize to badhA mokSavAdIo gauNamukhyabhAvathI ekamata ja che paraMtu karmatattvanA svarUpa aMge upara nirdiSTa khAsa karmacintaka varganuM je mantavya che tene jANavuM jarUrI che. paramANuvAdI mokSamArgI vaizeSika Adi karmane cetananiSTha mAnIne tene cetanano dharma darzAvatA hatA jyAre pradhAnavAdI sAMkhyayoga karmane antaHkaraNasthita mAnIne jaDano dharma darzAvatA hatA. paraMtu AtmA ane paramANune pariNAmI mAnanAra jena cintako potAnI judI prakriyA anusAra karmane cetana ane jaDa bannenA pariNAmarUpe ubhayarUpa mAnatA hatA. temanA mata anusAra AtmA cetana hovA chatAM paNa sAMkhyanA prAkRta antaHkaraNanI jema saMkocavikAsazIla hato jemAM karmarUpa vikAra paNa saMbhave che ane je jaDa paramANuo sAthe ekarasa paNa thaI zake che. vaizeSika AdinA mata anusAra karma cetanano dharma hovAthI vastutaH cetanathI juduM nathI ane sAMkhya anusAra karma prakRtino dharma hovAthI vastutaH te jaDathI juduM nathI, jyAre jena cintakonA mata anusAra karmatattva cetana ane jaDa ubhayarUpa ja phalita thAya che jene teo bhAvakarma ane dravyakarma paNa kahe che. A samagra karmatattva saMbaMdhI prakriyA eTalI prAcIna to avazya che jyAre karmatattvanA cintakomAM paraspara vicAravinimaya adhikAdhika thato hato. te samaya keTalo prAcIna che e nizcitapaNe to kahI zakAtuM nathI paraMtu jene darzanamAM karmazAstranuM je cirakALathI sthAna che, te zAstramAM vicAronuM je UMDANa che, zRMkhalAbaddhatA tathA sUkSmAtisUkSma bhAvonuM je asAdhAraNa nirUpaNa che tene dhyAnamAM letAM e mAnyA vinA rahI zakAtuM nathI ke jenA darzananI viziSTa karmavidyA bhagavAna pArzvanAthanA pahelAM avaya sthira thaI cUkI hatI. A vidyAnA dhAraka karmazAstrajJa kahevAyA ane A ja vidyA AgrAyaNIya pUrva tathA karmapravAda pUrvanA nAmathI vikRta thaI. aitihAsika daSTie 'pUrva' zabdano artha che - bhagavAna mahAvIranA pahelAMthI cAlyo Avato zAstravizeSa. niHsaMdeha Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 paMcakarmagranthaparizIlana A pUrve vastutaH bhagavAna pArzvanAthanA pahelAMthI ja eka yA bIjA rUpamAM pracalita hatA. eka tarapha jaina cintakoe karmatattvanA cintananI tarapha bahu dhyAna ApyuM jyAre bIjI tarapha sAMkhyayoge dhyAnamArganI tarapha saviroSa dhyAna ApyuM. AgaLa upara jyAre tathAgata buddha thayA tyAre temaNe paNa dhyAna upara ja adhika bhAra Apyo. paraMtu badhAe vArasAmAM maLelA karmacintanane apanAvI rAkhyuM. A ja kAraNe jo ke sUkSmatA ane vistAramAM jaina karmazAstra potAnuM asAdhAraNa sthAna jALavI rAkhe che tema chatAM sAMkhyayoga, bauddha Adi darzanonAM karmacintano sAthe tenuM ghaNuM sAmya che ane mULamAM ektA paNa che jene karmazAstranA abhyAsIoe jANavI joIe. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANSKRIT-SANSKRITI GRANTHAMALA GENERAL EDITOR NAGIN J. SHAH Publications 1. A Study of Jayanata Bhatta's Nyayamanjari, Rs. 90=00 A Mature Sanskrit Work on INDIAN LOGIC Part I by Nagin J. Shah (1993) 2. Jaina-Darsana ane Sankhya-Yoga-mam Jnana-Darsana Rs. 150=00 Vicarana (Gujarati) by J. D. Sheth (1994) 3. A Study of Jayanata Bhatta's Nyayamanjari on Rs. 225=00 INDIAN LOGIC Part II by Nagin J. Shah (1995) 4. A Study of Jayanata Bhatta's Nyayamanjari on Rs. 198=00 INDIAN LOGIC Part III by Nagin J. Shah (1997) 5. Bharatiya Tattvajnana - Ketalika Samasya (Gujarati) Rs. 99=00 by Nagin J. Shah (1998) 6. Essays in Indian Philosophy by Nagin J. Shah (1998) Rs. 120=00 7. Samantabhadra's Aptamimamsa - Critique of Rs. 108=00 An Authority (along with English translation, notes and Akalanka's Sanskrit Commetary Astasati) by Nagin J. Shah (1999) 8. G21 H STEGT (HRLIGA), HSA ME fattah Rs. 50=00 sa ft ft. ZIE (2000) 9. Lise Qelmathi au Caucazue aut tollat . ALLS (2009) Rs. 180=00 10. Pued at yolu - aluat 24244941 Slasizlai euect Rs. 180=00 cu5 : Cacau Slaslat (2008) 11. Aluzivelu - fell - Surfulgureilelt (2009) Rs. 150=00 aus : ils YULE, 24.YALES : Goldy. ALLS About A study of Nyayamanjari "The book under review is a mature contribution of a mature scholar." Prof. V. N. Jha, Director, Centre of Advanced Studies in Sanskrit, Poona University, in Annals of Bhandarkar Oriental Research Institute. LXXVI. "This is just an illustration of how interesting and revealing is the study which Dr. Shah has presented not only from a logical but also from a cultural point of view. Dr. Shah has presented an important text in its wide ranging context with full mastery. He is at home in the different philosophical schools discussed, and his mastery of the language and tradition of Nyaya and Buddhism enables him to create before the reader a fascinating panorama of ancient philosophical discussion. ...His work will undoubtedly remain a standard work of reference for a long time to come." . Prof. G. C. Pande, Former Vicechancellor, Universities of Rajasthan and Allahabad, in Journal of the Asiatic Society of Bombay Volume 72 (1997) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Dr. Shah has meticulously followed each and every point presented in NM. It is indeed a comprehensive study of NM for the first time and provides a fascinating reading." - Prof. Vasant Parikh in Journal of the Oriental Institute, Baroda, Vol. 45 Nos. 3-4. "...The work has a clear style and can be recommended to advanced students before tackling the original work of Jayanta himself." Prof. Kerel Werner in Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. About Essays in Indian Philosophy "The author is critical, unbiased and he quite often gives unorthodox and controversial solutions. This, to my mind, is the strength of the book and it is for this questioning nature of the discussion and unorthodox character of its conclusions supported by sound evidence from the original sources that I would like to recommend this book to the advanced students and scholars of the classical Indian Philosophy." Prof. S. S. Antarkar in Journal of the Asiatic Society of Bombay Volume 74 (1999). About Samantabhadra's Aptamimamsa - Critique of an Authority "Prof. Dr. Nagin J. Shah ... has now brought out Samantabhadra's Aptamimamsa along with English translation, introduction, Notes-comments and Akalanka's Sanskrit commentary Astasati. He has rightly selected the Aptamimamsa for his scholarly treatment as Samantabhadra's work served as a model for later Jaina thinkers and writers while criticising what they considered one-sided philosophical views. In the Introduction Dr. N. J. Shah has made a detailed and objective survery of Nayavada and Anekantavada and their evalution of other philosophical views. ... Dr. Shah has fully appreciated the force of Samantabhadra's arguments and shown the importance of his contribution to Jaina logic and philosophy. At the same time Dr. Shah has not hesitated to point out the anomaly in the arguments advanced by the author wherever he has noticed it." Prof. Esther A. Solomon in Journal of the Asiatic Society of Bombay Volume 74 (1999) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdaka paricaya prAdhyApaka nagInadAsa jIvaNalAla zAhano janma surendranagara jillAnA sAyalA gAme sana 193 1 mAM thayo hato. te ela. DI. insTiTyUTa oNpha inDolojI (amadAvAda)nA adhyakSapada para hatA. have nivRtta che. te saMskRtanA vidvAna che. bhAratIya tattvajJAnanA kSetramAM temanuM pradAna bahumUlya che. jaina, bauddha, sAMkhya, yoga, nyAya, vaizeSika ane vedAnta darzano viro. vidvadabhogya grantho lakhI jijJAsuo ane adhyetAone bhAratIya darzananA abhyAsa mATe ciMtanasAmagrI pUrI pADI che. paMDita sukhalAlajInA mArgadarzana nIce temaNe lakhelo ane gujarAta yunivarsiTIe pIeca.DI.nI padavI mATe mAnya rAkhelo mahAnibaMdha Akalarika's Criticism of Dharmakirti's Philosophy A Study 1968mAM prakAzita thayo che; tene AMtararASTrIya vidvAnoe prarAMsApUrvaka AvakAryo che. te uparAMta temaNe aMgrejI bhASAmAM traNa bahumUlya svatanna granyonI racanA karI hAnika jagatanI anupama sevA karI che. A traNa ius: (1) A Study of Nyayamanjari, a Mature Sanskrit Work on INDIAN LOGIC (in three parts) (2) Essays in Indian Philosophy and (3) Samantabhadra's Aptamimamsa - Critique of an Authority. A uparAMta temaNe munizrI nyAyavijayajInA vizAlakAya prasiddha grantha 'jaina darana''nuM virATa aMgrejI bhASAntara (Uding Philosophy and Religion) ApaNane ApyuM che. temaNe gujarAtImAM (1) sAMkhyayoga, (2) nyAyavaizeSika, (3) bauddhadharmadarzana, (4) bhAratIya tattvajJAna - keTalIka samasyA, (5) jainadarzanamAM zraddhA (samyagdarzana), matijJAna ane kevaLajJAnanI vibhAvanA, (6) rAMkara vedAntamAM avidyAvicAra jevA che. cintanapradhAna granthonI racanA karI dArzanikonI prIti saMpAdana karI che. sAthe sAthe saMkta grI nyAyamaMjarIno temaNe karelo gujarAtI anuvAda (pAMca bhAgamAM) bhAratIya tattvajJAnanA gujarAtIbhASI adhyApako ane adhyetAone atyanta upayogI sAbita thayo che. taduparAMta, nyAyamaMjarInI hastapratamAM upalabdha paraMtu aghAvadhi aprakAzita ekamAtra TIkA nyAyamaMjarIgracibhaMganuM temaNe uccastarIya saMpAdana-saMzodhana kyuM che. A sivAya bIjA paNa aneka 'adhyAtmabindu' jevA jJAnagauravapUrNa saMskRta granyonuM hastapratonA AdhAre samIkSita saMpAdana kyuM che. vaLI, Adhunika vidvAnonAM dArzanika graMthonuM paNa temaNe saMpAdana kyuM che. AmAM be mahattvapUrNa che : (1) Jaina Theory of Multiple Facets of Reality and Truth (2) Pramanamimamsa - A Work on Jaina Logic (Sanskrit Text in Roman Script with English Translation, Pt. Sukhlalji's Extensive Intrduction and Philosophical Notes.) mahAmahopAdhyAya vidhurokhara bhaTTAcAryajI likhita Basic Conception of Buddhism nAmanA pustakano temaNe karelo gujarAtI anuvAda paNa prakAzita thayo che. vilhema hAfAsakRta India And EuropenA prathama bhAga India in the History of European Self-Understanding'no gujarAtI anuvAda paNa temaNe ryo che. Ama nivRtti pachI paNa te sadeva cintana-mananavRta dArzanika graMthonA lekhana, saMpAdana ane anuvAdanA kAryamAM rata rahe che. nivRtti pachI temaNe svataMtrapaNe saMrakta-saMskRti granthamAlAnI sthApanA karI che. A granthamAlAmAM temaNe lakhelA agiyAra granyo prakAzita thayA che.