Book Title: Hetvabhas Savyabhichar
Author(s): Gangadhar Pandit
Publisher: Gangadhar Pandit
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020372/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir HTTAsapamATRITED tevAbhAsa savyabhicAra tasya sitAmaNi, ziromANa sahitA gAra zrImanmahArAjAdhirAja gosvAmI tilaka zrI 108 shriigovrddhnl| maithila paMDita gaMgAdhara hirAcata varacita "govaIna caraNa kalpa maMjarI" nAmaH 'ye madvimA svIya sudarzana yaMtrAlaya kavivara raviDI rANA saMgodhya For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir For Private and Personal use only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra *******98898936 www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir zrIgaNezAyanamaH // atha ciMtAmaNiH // savyabhicAro'pi trividhaH sAdhAraNAsAdharaNAnu- / pasaMhAribhedAt tatra savyabhicAraH sAdhyatadabhAvaprasaMjaka iti na tritayasAdhAraNaM lakSaNam ekasyo bhayaM pratyasAdhakatvAt anApAdakatvAcca nApyubhayapakSavRttitvaM ubhayavyAvRttam vA tattvam ananugamAt / atha sAdhyasaMzayajanakakoTidvayopasthApakapakSadharmatAjJAnaviSayatve sati hetvAbhimataH saH, vipratipattistu pratyekaM na tathA na vA pakSavRttiH, sAdhAraNamanvayena asAdhAraNaM vyatirekeNa anupasaMhArI pakSaevobhayasAhacaryeNa koTidvayopasthApakaH / kevalAnvayisAdhyakAnupasaMhArI ayaM ghaTa etattvAdityasAdhAraNazca saGketureva tadajJAnaM doSaH puruSasya / ataevAsAdhAraNaprakaraNasamayoranivyadopatvam anyathA saddhetau vAdhAdijJAne hetvAbhAsAdhikyApattiH naca prameyatvenAbhedAnumAne | zabdo'nityaH zaddAkAzAnyataratvAdityatra ca sAdhAraNe'vyAptiH tayoH sAdhyavadavRttitvena viruddhatvA diti cenna etadajJAne'pi sAdhAraNyAdipratyekasya jJAnAdudbhAvanAcca svaparAnumitipratibandhAt udbhA vitaitannirvAhArthaM sAdhAraNAderavazyodbhAvyatvena tasyaiva doSatvAcca / etena pakSavRttitve satyanumiti| virodhisaMbaMdhAvyAvRttiranaikAMtikaH sapakSavipakSavRttitvamubhayavyAvRttatvamanupasaMhAritvaM cAnumitivi For Private and Personal Use Only ***************** XXX Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagersun Gyarmandie rodhi, tatsambandha H pratyekamasti viruddho'pyanena rUpeNa savyabhicAraeva upAdhezca na saMkaraiti vakSyataitinirastam etadajJAne jJAne'pi vA 'vazyakapratyekajJAnasya dopatvAt asAdhakatAnumitau / vyarthavizeSaNatvAcca ataeva sAdhyAvyApyatve sati sAdhyAbhAvAvyApyahetvAbhAsatvaM sAdhyavanmAtraTattyanyatve sati sAdhyAbhAvavanmAtravRttyanyatvaM veti parAstaM vyarthavizeSaNatvAt prathama hetvAbhAsatvAjJAnAcca gaganamanityaM zahAgavAdityAdibAdhavirudvasaMkINIsAdhAraNAvyAptiriti kazcit / nApi sapakSavipakSagatasarvasapakSAcyAvRttAnyataratvaM vyarthavizeSaNatvAt anupsNhaaryvyaapteshc| kiMca pakSAtiriktasAdhyavataH sapakSatve prameyatvenAbhedasAdhane'nupasaMhAyye'vyAptiH pakSAtiraktasAdhyavato'prasiddheH sAdhyavataH sapakSave vivakSite'prasiddhiH dRttimatodharmasya sAdhyavadvipakSAnyataraTa-3 tivaniyamAt / nApi pakSAtiriktasAdhyavanmAtravRttyanyatve sati pakSAtiriktasAdhyAbhAvavanmAtrattibhinnatvam anupasaMhAryavyApteH dhUmAdAvativyAptezca tasya pakSe sAdhyavati vRttaH nApi pakSattitve viruddhAnyave ca satyanumityaupayikasaMbaMdhazUnyatvaM vyarthavizeSaNatvAt etenAnugataM sarvameva / lakSaNapratyuktaM pratyekameva dUpaNatvAt udbhAvane vAdinivRtezca / ucyate / ubhayakoTyupasthApakatA For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir Zhi Ben %Tai %Yu Qi Zhong Liang Yi %%%Ben Zong Sha Sha Sha %Gang Zong Sha Zong Mi Mi vacchedakarUpavatvaM tatvaM tacca sAdhAraNatvAdivirudhAnyapakSavRttive satyanumitivirodhisaMbaMdhAvyAvRtti| tenaiva rUpeNa jJAtasya pratibaMdhakatvAt parasya tathaivodbhAvanAcca lakSaNAnurodhena pratyekameva hevAbhAsatvam / yahA sAdhyavanmAtravRttyanyatve sati sAdhyAbhAvavanmAtravRttyanyatvaM tenAsAdhAraNasya sAdhyatadabhAvApasthApakatayA dUSakatvapakSe nAvyAptiH nacaivamAdhikye vibhAgavyAghAtaH svarUpasatAnugatarUpeNa trayANAmekokRtya maharSiNA vibhAgakaraNAt nacaivaM sAdhyAbhAvajJApakatvena bAdhaprakaraNasamayostadajJApakatayAnyeSAmupasaMgrahaH kutonakRta iti vAcyaM svatantrecchasya niyogaparyanuyogAnahatvAt / tatra sAdhAraNatvaM na sAdhyAbhAvavadgAmitvaM sarvamanityaM meyatvAdityanupasaMhAye / bhUnityA gandhavatvAdityasAdhAraNe saMyogAdisAdhyakadravyatve cAtivyApteH ataeva na sAdhyavattadanyattitvaM nApi nizcitasAdhyavattadanyattitvaM sAdhyavadanyattitvasya dUSakatvena zepavaiyarthAt MalataevAmukenAyamanekAntika ityevodbhAvyate tataeva vAdinivrattezca natu sapakSagatatvamapi / anu pasaMhAryovyAvo 'nyathA tasyaitavizeSatvApattiriti cet tyaja tarhi tamadhikaM klRpte'ntrbhaavaat| nApi sapakSavipakSagatatvaM vyarthavizeSaNatvAt / viruddhovyAvayaM iti cenna vipakSagAmitvasyaiva dUSa For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir katve tasyApyetadantarbhAvAt / atha pakSAnyasAdhyavattadanyattitvaM sAdhAraNatvaM tena sarvamanityaM meyatvAdityanupasaMhArye nAtiprasaMgaH naca vyarthavizeSaNatA ghaTo'nityo ghaTAkAzodhayattihitvA * zrayavAdityanapasaMhAryasya viruvasyAnaikAMtikabhinnasya vyavacchedyatvAditi cenna daSakatAprayojakarupabhedamaMtareNa bhedsyevaanupptteH| sAdhyavattile sati sarvasAdhyavadanyattitvamityapi navyartha / * vizeSaNatvAt ekavyaktikasAdhye tadakSAvAca etena hetvAAsAntaravyavacchedakaM lakSaNAntare'pi vi zeSaNaM vyrthmiti| ucyate vipakSarattivaM sAdhAraNatvaM tanmAtrasya dUSakatvAt viruddhasyApi tavA* jJAne vipakSavRttitAjJAnadazAyAM sAdhAraNatvam anyathA tasya hetvAbhAsAntastApatteH upAdherasaMkara eva / sarvamanityaM meyavAdityanupasaMhArI zaho nityaH zabdatvAt bhUnityA gandhavattvAdityasAdhA-3 raNazca vastugatyA sAdhyAbhAvavavRttitvena sAdhAraNo'pi pakSatAdazAyAm udbhAvayituM na zakyataiyubhayorbhedenopanyAsaH // iticiMtAmaNiH // 7 7 For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir atha // zirAmANeH / yadyAMce lakSaNataH sAmAnyamapratItavato vizeSAMjajJAsAnudayAta sAmAnyalakSaNAnantarameva vizeSa*vibhAgo yuktastathApi savyavicArapadasya sAdhAraNamAtre prasiddhatayA tanmAtrasya lakSyabhAvaM budhyamAnairantevAsibhirasAdhAraNAdi sAdhAraNasya lakSaNasyAtivyAptistaddyAvRttasyaiva ca sAdhutA pratIyeta atastahAraNAya lakSyAntaramapi darzayati savyavicAra iti| kazcittu sAmAnyajJAnAdhIno vibhAgo na tallakSaNataH pratyayamapekSate'taH prathamaM vibhAgakaraNe'pi na doSa ityAha / prasaktiranumitirApattirvA tadupadhAnamavyApakamativyApakaMca tathAvidhavyAptibhrameNa saddhatAvatastadyogyatA vAcyA sA ca tAdRzavyAptyAdi. rUpA na ca viruddho bhayavyApyatvamekasya saMbhavatItyAha ekasyeti / sAdhyeti koTihayopasthApakaM sat sAdhyasaMdehajanakaM sAdhyasaMdehajanakakoTihayopasthitijanakamiti yAvat / AzrayatayA viSayitayA vA nityatvAnityatvopasthApakasya nityatve sAdhye jJAnasyAnuvRttatvavyAvRttatvAbhyAM vanhitadakSAvopasthApakasya vanhI sAdhye dhUmasya vAraNAya janakAntam / tathopasthite : sAdhyasaMdehAjanakatvAt dharmimatAvacchedakapurovarttitvAdiviziSTadhAmajJAnasya saMzayajanakatayA tahAraNAya koTihayopasthApaketi / na catadasAdhAraNatayA saMgrAhaya meveti vAcyam tathAtve'pi taduttIrNatAdazAyAM vizeSadarzanAtU saMzayAnupadhAyakatve'pi tajjananayogyatAyA anivRtteH| anyathA yathAyathaM pakSe sAdhyatadabhAvanizcayadazAyAM sAdhAraNAvyAptiprasaMgAt / pratipakSasambalanadazAyAM hetumattAjJAnasya sAdhyasaMdehajanakatvapakSe hetuvAraNAya koTItyAdihetunA sAdhyasya pratihetunA tadabhAvasya upasthApanAdubhayopasthApakatvaM |na kasyApItyapi kazcit / idaM DyaNukaM nityamaNutvAdityAdau sAdhAraNadharmavat dhamijJAnasya koTayupasthiti saMzayaMca pratihetutayAtadviSaye dhammiNi sahetau atiprasaMgaH syAdata: pakSadharmateti pakSapadaM dharmimAtraparam / nacaivaM nityo ghaTaH zabdatvAdityatra bAdhAdyavatAre'sAdhAraNyApattiriSTatvAt anyathA bAdhAsiddhyoranyatarAvatAradazAyAM sAdhAraNAsaMgrahApatteH asiddhisaMkIrNatve | For Private and Personal use only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Maharan Aradhana Kendra www.kobaith.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandie ziro. savyabhicAramadhyApraveze savyabhicArasaMkIrNatayA asidde'pyanaMtarbhAvApattau tasyAtiriktahetvAbhAsatvApatteH na ca vyApyaviruddhayoH * sAdhAraNyabhramadazAyAmatiprasaMgaH dharmiNi yadrUpAvacchinnavattAjJAnaM sAdhyasaMzayajanakaM tadrUpAvacchinnatvasyoktatvAt tadrUpaM sAdhAraNatvAdIti siddhAMte sphuTIbhaviSyati / idaM saviSayakamAtmavRtti vA jJAnatvAt ityAdau prAmANyAprAmANyasaMzayasya tadghaTakIbhatasAdhyatadabhAvaviSayakatayA koTyupasthitirUpasya janakIbhUtajJAnaviSaye jJAnatve tu nAtiprasaMgazaMkApi sAdhAraNadharmavattAjJAnasya tajjanyakoTyupasthitervA saMzayajanakatayA tajjJAnasya tAdRzasaMzayAhetutvAt prAmANyasaMzayasthale tu jJAnatvalakSaNasAdhAraNadharmadarzanAt jJAne prAmANyasya jJAnaviSayatAtmakasAdhAraNadharmadarzanAcca viSaye tahattvasya saMdehaH aprAmANyazaMkAdyanvayAnuvidhAnaMtu dhamatvajJAnazUnyavirodhijJAnasya pratibaMdhakatayA tadapasAraNaprayuktamityasyAkare vyaktatvAt vyApyavattAsaMzayasya prathagavyApakavattAsaMzayahetutvapakSe jJAnapadaM nizcayaparaM hetutvAbhimatavizeSaNaMtu yena sambaMdhena tadubhayasAhacaryaM tena sambaMdhena tahattAjJAnasya saMzayAdijanakatAsUcanArthaM tenAtmatvakapAlatvAdisAdhyake samavAyasambaMdhena hetau jJAnaghaTAdau viSayatvasaMyogAdinA tatsaMdehajanake nAtiprasaMga iti / vipratipattau pratyekaM koTihayopasthApakatvAbhAvAt lakSaNasthahayapadena tahAraNAn militasya taTpasthApakatve'pi tahattAjJAnaM na tathA na vA militvA yojanakatvaM tathAtve'pi vA yena sambaMdhena tahattAjJAnamubhayakoTyapasthApakaM tena sambaMdhena hetutve'vazyaM savyavicAratvamiti / anupasaMhArI pakSaeveti anupasaMhAritAdazAyAM sAdhyatadabhAvasahitatvanirNayAbhAve'pyuktakrameNa vAstavatatsahacaritatvamAdAyaiva lakSaNasamanvaya iti bhAvaH / kecittu vyApyAdidharme'pi sAdhAraNyajJAnAt saMzayasyodayAt tadanAne ca vastutaH sAdhAraNyajJAne'pyanudayAt sAdhAraNyajJAnaM hetustatra nizcayatvamakiMcitkaraM gauravAt tathAca pakSaeva tatsaMzayAtmakatadubhayasAhacaryajJAnAdbhavati tathAtva miti bhAva ityAhuH taccityam / nanu kevalAnvayisAdhyakA For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir napasaMhAriNi sAdhyAbhAvAprasiddhyA tatsaMzayAdyabhAvAdavyApti evaM yatra sthire dhammiNi pUrva ghaTatvaM gRhItamuttaradazAyAM tatraiva doSAt ghaTatvAgrahe tadghaTabhinno'yamiti bhrame ca ghaTatvanizcayaviSayIbhavaddhamivyAvRttatvena gRhyamANatayA asAdhAraNe idantve aspi vastutastavyAvRttatvAbhAvena tatra lakSaNAyogAdityatastayorlakSyavAbhAvena pariharati kevalAnvayIti / ataeveti prataeva puruSadoSAdhInaM taddoSatvam ataeva tasyAnityadoSavaM sAhajikave kAdAcitkavAnupapatte : evaMca yatra doSatAprayojakaM vastuto hetau tatrAnityadoSatvamapi yatra puruSasya taddhamo na tatra tadapi bhramamAtrAdduSTatve'tiprasaMgamAha anyatheti kecit / pare tu ayaM |ghaTa etattvAdityAdAvavyAptiH / sAdhyasaMdehaprayojakaM hi tasya sAdhyatadabhAvavavyAvRttatvaM nATakasya dharmasya tadubhayavyAvRttatvaM saMbhavati asAdhAraNyaMtu tasya pakSamAtravRttitayA atastasyAlakSyatayottarayati ayaM ghaTa ityAdi evaMcAvRttigaganAdikamevAsAdhAraNaM pakSavRttitvabhramadazAyAMcAsAdhAraNyasyAsaMkaraH nacobhayavyAvRttatvavRttimattvayoH svarUpato virodhaH nizcitasAdhyatadabhAvavavyAvRttatvaMca na saMdeha prayojakaM tathA sati tulyanyAyatayA nizcitasAdhyatadabhAvavavRttitvasyApi tathAtve sakhetAvapi sAdhyAbhAvavattvabhramaviSayavRttitvagrahadazAyAmatiprasaMgAt naca tAdRzanizcayaviSayasya dharmiNo vAstavaM sAdhyAbhAvAdimattvamapi taMtra mAnAbhAvAt kiMca saMdehajanakatAvacchedakarUpasya vizeSaNatve vyabhicAriNa rAsabhAdau mahAnasAdivRttitAdazAyAmavyAptiH upalakSaNatve asAdhAraNyonIrNatAdazAyAmativyAptiH asAdhAraNaprakaraNasamayayostattvena bhramaviSayayoranityadoSatvavizeSAdazanadazAyAmanumityanutpAdaprayojakatvaM natu vAstavaM hetudoSatvaM anyathAnumityanutpAdaprayojakajJAnaviSayatAmAtreNa vAstavahetu dopatve ityAhuH / anavagatasAdhyasahacAratve sati avagatasAdhyAnAvasahacAratayA viruddhatvameva tayoriti idaMcAbhyupagamavAdena vastuto yathopavarNitalakSaNasya na tatrAvyApiriti dhyeyam yadrUpa jJAna manumiti pratibaMdhakam tadeva For Private and Personal use only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ziro 0 4 36 % *%******* 09 36 76 meM bha www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir vibhAjakaM anyathA atiprasaMgaityabhipretya dUSayati naitaditi / vastutastu upasthApakatvAdijJAna manumite stajja - nakasya vA na pratibaMdhakaM virodhiviSayakatvAbhAvAt evamuttaratrApi pakSavRttitve satIti virodhitvaM virodhijJAna viSayatvaM avyAvRttipadaM atyaMtAyogavyacchedArthakaM tena saMyogasaMbaMdhena vyabhicAriNi dravye hetau vyabhicArAbhAvadazAyAM nAprasaMgaH sAdhyavadvRttistunAsAdhAraNa iti hRdayaM / apakSadharma dhUmAdi vAraNAya satyataM pakSaH saMdigdhasAdhyodharmI viziSTa hetau tadvRttitvagrahAvirodhitvaMca tadarthaH tathAca pakSatAvacchedakarUpeNapakSe sAdhyatAvacchedakarUpeNa sAdhyasya hetutAvacchedakarUpe| hetorvvA yajjJAnam tadvirodhitvasyalAbhAt pakSa sAdhyasAdhanAprasiddhisvarUpAsiddhivAdhapratirodhAnAM nirAso'siddhisaMkIrNa saMgrahaH virodho'pi phalataH pratirodhaeva tadanyatvena vA virodhivizeSaNIyaM vakSyate ca siddhAMte viruddhAnyeti hetusAdhyasAmAnAdhikaraNyagrahAvirodhyarthakaM saMbaMdhapadabalena prakRtahetusaMbaMdhitayA virodhitve tAtparyopavarNanena prAyazo bAdhAdivAraNe'pi ghaTatvamanityaM ghaTatvAdityAdau prayatnasAdhyamivatatpratibhAti vastutastuanumitipadaM tatkAraNajJAnaparaM AzrayAsiddhyAdivAraNAya satyaMtaM tAdR| zapakSakatAdRzahetukagrahAvirodhyarthakaM anayA ca vAcobhaMgyAvyAptigrahavirodhitvamevAbhiditsitaM tena vanhimAn vanhimAna-hadatvAdityAdau hetoH sAdhyavadvRttitvAdernAsaMgrahaH vivecayiSyate cedamupariSTAt / sapakSeti saMpAtAyAtaM ataevAnupadaM viruddhopI'tyAdikaM vyartheti vizeSaNaM pakSavRttitvaM sAdhyAvyApyatva iti hetvAbhAsatvam hetuvadAbhAsamAnatvam vatyarthazca vRttimatvaM evaMca | sAdhyatadabhAvavyApyatvagrahavirodhivRttimanvagrahAvirodhirUpavatvamarthaH / sAdhyatadbhAvavadvRttitvaM sAdhAraNyam nizcitasAdhyatadbhAvavahyAvRttatvamasAdhAraNyam tacca vyAptidvayagrahavirodhIti hRdayaM asiddhivizeSasvavRttitvaM vRttimatvagrahavirodhi sAdhyatadbhAvavaddayAvRttatvamapi yadIdRzaM tadA asiddhirevanocedidamevAsAdhAraNyaM bodhyaM sAdhyAprasiddhyAdivAraNAya viziSTasAdhyasAdhanagrahAvirodhitvaM For Private and Personal Use Only 13988368deg********** 4 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra **** OM *OM*K9KKKKK9 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir vAcyaM vyApakasAmAnAdhikaraNyamiha vyApyatvaM tena ca dvitIyasya bhedaH tistulyaiva / kecittu asAvAraNyA bhAvakAlAvacchinnasAdhyatadabhAvavyAptizUnyatvaM vivakSitaM vizeSaNAbhAvAt vastuto vyApyasya viruddhasya vA asAdhAraNasya saMgraha ityAhustaJcityam vyartheti virodhAdervArakaM sAdhyAbhAvetyAdi vyarthaM tasya pArthakye pramANAbhAvAditibhAvaH / prathamamityAdi gaganamityAdi ca dUSaNaM yathAzrute nApItyAdi sapakSavipakSatvAvacchinnavyAvRttatvaM sarvatadvyAvRttatvaM vyartheti sapakSavRttitvavipakSa vyAvRttatvayordUSakatAyAmanupayogAditibhAvaH / pakSAtiriktetyAdi vyApyavirudvayorasAdhAraNyoH saMgrahAya pakSAtiriktapade pakSatvaM saMdigdhasAdhyakatvam dhUmetyAdi dUSaNaM yathA zrute natu saptamIsamAsAt pakSAtirike varttate yatsAdhyavanmAtravRtti sAdhyAbhAvavanmAtravRtti ca tadbhinnatvami tyarthe iti dhyeyam / pakSavRttItyAdi virodhaH sAdhyAsAmAnAdhikaraNyaM pakSavRttitvasAdhyAsAmAnAdhikaraNyagrahAvirodhI yo'numiteraupayikasya janakajJAnaviSayasya saMbaMdhasya sapakSasattvAderabhAvastaddatvamityarthaH sapakSavipakSavyAvRttatvasya cAsAdhAraNyasya asA nizcaye pakSe sAdhyasAmAnAdhikaraNyasaMdehAnna tasya tajjJAnavirodhitvaM pakSavRttau viruddhabhinne ca varttane yastAdRzo'bhAva staddattvamartha iti kecit / pUrvoktalakSaNAnAM yathoktarItyA yathAmataM nAvyAptyAdisaMbhAvanA / paraMtu tajjJAnasyAnumityapratibaMdha| katayA teSAM hetvAbhAsatAvacchedakatvaM naghaTate / naghaTatAM kiM tena teSAM hetvAbhAsavibhAgamAtropayogitvAdityAzayenAha ucyata iti / saMdehaM pratyeva sAdhAraNyAdiviziSTadharmmavaddharmijJAnatvena hetutA tajjanakakoTiiyopa sthAteM prati tu tAdRzadharmmajJAnatva. | mAtreNetyabhipretyAha ubhayeti sAdhyasaMdehajanaketi prakRtaM yathAkathaMcit koTiiyopasthitiH smRtyanubhavasAdhAraNIsaMdehajananIniyAmakaMtu sAdhAraNyAdiviziSTadharmavattAjJAnam ataeva dhArAvAhI saMdeha iti mate tu dharmitAvacchedakaviziSTe dharmiNi yadrUpa - viziSTajJAnaM sAdhyasaMdehajanakaM tadrUpavattvameva vaktavyaM koTiiyasahacaritatvAdinA jJAtasya urddhatvAderUrddhatvatvAdinA dharmiNi For Private and Personal Use Only K******** * * * * * * * ****** Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ziro * 5 XKNKXKKKKKKKKKYKYHM KJ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnameva saMzayajanakaM natu tadAnIM sAhacaryyajJAnamapekSata iti naye tu yadrUpaviziSTatve na gRhItasya dharmasya dharmivRttitAjJAnaM tathA tattvameva vAcyam / tacceti nanu sAdhAraNyaM na sAdhyatadabhAvavadayAvRttatvaM vRttimatastathAtvAsaMbhavAt ekakoTivyApyasyeva | ekakoTimadvyAvRttasyApi dharmasya buddhervizeSadarzanatayA saMdAyavirodhitvAcca satpratipakSe ca parAmarzAprAmANyasaMzayottaramevasAdhyasaMdehA nnApi nizcitasAdhyatadabhAvavadvyAvRttatvaM taddhi yatra yatra sAdhyAdimattAnizcayastu vyAvRttatvaM yena yena rUpeNa yatra yatra tannizcayastena tena tadvyAvRttatvaM vA / Aye sarvvANi sAdhyavyApyavaMti sAdhyavaMti sarvvANi vA asAdhyavaMti prameyANItyAdinizcaye sAmAnyataH pakSe'pi saadhyaadinishcyaadtthaatvprsNgH| dvitIye tu viziSyapakSe sAdhyanizcayaM vinaiva zaddAdinA sAdhyavyApyatvanirNaye'pi tathAtvApattiH naiSa doSo yAdRzavyAptigrahe sati nAsAdhAraNyaM tadagrahabhAvena vizeSalakSaNasya sAdhAravyAbhAvaviziSTasya tadugrahasya cAbhAvena sAmAnyalakSaNasya vizeSaNAdativyAptinirAsAt viziSTAbhAvAdeva ca sAdhAraNye vyAptibhramadazAyAM nAvyAptiriticet evaM satyekena vyAptau gRhItAyAmasAdhAraNasya na kiMcidapi prati savyabhicAritvaM syAt syAhA tadapi tatpuruSaghaTitamasAdhAraNyavat sAdhyAdivyApyavattvena rUpeNa sAdhyAdimattvanizcaye'vyApti prasaMgAca na hi ghaTo'nityo ghaTAdvyAvRttaM zaddatvamitivat anityatvavyApyavato vyAvRttaM dazadvatvamiti tadAnoM nizvayaH abhihitaMca nizcitasAdhyatadabhAvavadayAvRttatvaM na saMzayaprayojakaM kiMtu sAdhyatadabhAvAbhyAM sahacaritatvamiva tatsahacaritAbhAvapratiyogitvam vyApyaviruddhayostu tattvena nizcitayorddarzane vizeSadarzanavazAdeva na saMzaya iti vibhAvya lakSaNAntaramAha viruddhAnyeti viziSTasAdhyahetusAmAnA|dhikaraNyagrahAvirodhyarthakamarthato virodhivizeSaNaM tena sAdhyasAdhanayoraprasiddheravRttitvasya paraMparA sAmAnAdhikaraNyAdInAMca nirAsa: pakSapadaMca dharmimAtraparaM tathAca yaddhamivRttitvaM hetorjJApite tatra tatraivAnumitivirodhi yadrUpaM tattvamityarthaH sAdhyavyApakIbhU For Private and Personal Use Only *************** Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www bath.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir *tAbhAvapratiyogitvaMtu tathA bAdhapratirodhau tu dhammivizeSitatvAt na tAdRzau sarva sAdhyAbhAvavat tayApyavattvetyAdikaMca sA dhyavattvagrahavirodhitvena sAmAnAdhikaraNyagrahavirodhisAdhyAnumitisAmAnyAvirodhitvaM vA vizeSaNaM tenaiveti tenAnumitivirodhinA vipakSavRttitvAdinA evakAreNAnugamakaM rUpaM vyavaccheyaM tasya hetvAbhAsatAvacchedakatvaM nirasyati hetvAbhAsasya lakSaNAnurodheneti tenAnumitivirodhitvaghaTitalakSaNakaraNena asAdhAraNasya satpratipakSotthApakatayA dUSaNatvapakSe nAvyAptiritarathA punaravyAptireva sAdhyAbhAvajJApakatvena sAkSAtsAdhyavattAnumitivirodhitvena / sarvamanityamityAdi saMpradAyamanurudhyoktam ataeva tAvagreantarbhAvayiSyati nApIti nizcitasAdhyavati sAdhyavadbhinne ca vartamAnatvamityarthaH / anupasaMhArya iti sAdhyavadanyavRttitvAMzasya tatrApi sattvAditi bhAvaH nApIti iha sapakSatvaM na nizcayagarbhamato nAbheda: ghaTa ityAdi ityasya viruddhasya anupasaMhAryyasya prasiddhasya ca viruddhAMtarasya vyavacchedyatvAdityarthaH anvayato vyatirekatazca sahacArAgrahadazAyAmIdRzaM hitvamanupasaMhArIti matenedamityapi kazcit / vipakSeti atra vipakSatvaM sAdhyAbhAvavavam anupadameva vastugatyA sAdhyAbhAvavavRttitvena sAdhAraNa iti mUlaeva sphUTataramabhidhAnAt na tu nizcayagarbha tajjJAnasyApratibaMdhakatvAt na ca vastuto yatra tannizcayastavRttitvajJAnaM pratibaMdhakaM rUpAMtareNa sAdhyAnAvavattayA nizcite rUpAntareNa hetujJAne'pyapratibaMdhAt nacaikena rUpeNa tattathA gauravAt hetusAdhyAbhAvayoH sAmAnAdhikaraNyAsphuraNenAvirodhAt, sAdhyAbhAvavadvattiheturityAdi zahanAnAnAmapratibaMdhApAtAcca yattu *sAdhyAbhAvAMze nizcayarUpaM zeSAMze saMzaya sAdhAraNaM sAdhyAbhAvavattitvajJAnaM pratibaMdhakamanyathA pakSaeva sAdhyasaMdehena saMdigdhA-15 naikAMtikatvApattorati yadAhuH nahi pakSe pakSasamevA vyabhicAra iti tanna vyAptinizcaye hetau vyabhicArasaMzayAyogAt tadanizvayadakSAyAm anukUlatakAsphUrtI saMdigdhAnakAMtikatvasyeSTatvAt hetusAdhyAnAvasAmAnAdhikaraNyAvagAhitayaiva jJAnasya vyApti For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir ziro. grahapratibaMdhakatvAt ataeva pakSaH sAdhyAtiriktapakSadharmAtiriktadharmavAn meyatvAdityAdayo'nukUlatarkavirahiNobAdhapratirodhayoranavatAre'pi pakSa eva saMdigdhAnakAntikatayA aprayojakA gIyate evaM vanhihAnukUlatyAdayaH zaktisAdhakA api anyathA pakSAtirikta sarvatra sAdhyavattAnirNayAdvyAptigrahasya durvAratvAt pakSavipakSAnyataratvAdinA sarvatra satpratipakSaprasaMgAca atha sA-1 dhyataidatyantAnyo'nyAbhAvagarbhavyabhicArayorekopAdAne'nyatarAvyAptiH sAdhyavattAjJAnapratibaMdhakajJAnaviSayatvenAbhAvaDyAnugame'pi hetumati tAdRzAbhAvavattvasya tAdRzAbhAvavati hetumattvasya tAdazAbhAve hetu sAmAnAdhikaraNyasya sAdhyatahadAdau hetusamAnAdhikaraNatAdRzAbhAvapratiyogitvAdezvAsaMgraha iti cet atra vadaMti prakRtasAdhyasAdhanasAmAnAdhikaraNyagrahAvirodhino jJAnasya viSayatayA anvayavyAptigrahavirodhitAvacchedakatvena vibhajanAnnAsaMgrahaH avirodhina ityaMtena sAdhyAprasiddhayAdInAM nirAsa : yadi punaratyaMtAnyo'nyAbhAvayorekataragarbhavyabhicArajJAnasya nAnyataragarbhavyAptigrahavirodhitvam ityAdikaM vibhAvyate tadA sAdhyasAmAnAdhikaraNyaghaTitatvenAnvayavyAptayo'nugamanIyAH prAtisvikarUpeNopAdAya vA tAvaDyAptyavagAhitvam grahasya vaktavyaM sAdhyAvyabhicaritasAmAnAdhikaraNasya vyApye prasiddhasya hetI viraho'pyetahizeSa eva viziSTasAdhyasAdhanavattvagrahAvirodhinojJAnasya viSayatayA vyApakatvagrahavirodhitAvacchedakarUpatvaM vA vibhAjakaM zeSaM pUrvavat / sAdhya tahatoratyantAnyo'nyAbhAvau sAdhyA bhAvavyApyAdivyAvRttena sAdhyavattAjJAnavirodhitvenAnugamasya tatra hetusAmAnAdhikaraNyAbhAvagrahavirodhitvaM sAdhyavattAjJAna virodhini tAdRzAbhAvagrahavirodhihetvAbhAsatAvacchedakarUpavattvaM vA tathA vaktavyaM sAdhyAbhAvavyApyAdau tu hetusAmAnAdhikaraNyAdikamavirodhitvAnnAbhAsaH virodhitvaM pUrvoktadizAvaseyam upadarzitadiziSTavyAptiviraho vyApyatvAsiddhireveti vyAptigrahakAraNasa hacAragraha sahakAryabhAvapratiyogigrahaviSayatvenAnugama ityapi kazcit / prAcAM matenocarayati na sarvetyAdi / sarveti vipakSe For Private and Personal use only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir Xue Fa Mi Mi Mi Hao >> Mi Mi Mi Mi Mi Mi Mi Zi Mi Mi Mi Mi Mi 'pyanveti tena sAdhyAbhAva nyUnavRttavyudAsa : vipakSatvasya nizcayagarbhatvAt bhUranityA gaMdhavatvAt nitya : zadaH zaddatvAdityAdau nAnyAptiH pRthivI rUpavatI rasAdityAdau jalAdernIrasatvabhrame punarasAdhAraNyabhrama eveti maMtavyam / tathApIti pakSatvaM saMdigdhasAdhakatvaM mataM dUSayati athetyAdi / vyAptIti tathAca svato dUSaNAkSamatvAnnAbhASatvam upAdhivaditi bhAva: ekatharmivyA. vRttatvaMca na sAmAnAdhikaraNyagrahavirodhidharmyantare tatsaMbhavAt anyathA satorapi sAdhyasAdhanayorvyatirekitvaM doSAyasyAt athAyaM zaMkiturabhiprAyaH pakSe sAdhyAnAvasya saMzayo nizcayazcAnumitivirodhI virodhiviSayakatvAt tatsAmagrI ca virodhisAmagrItvena bAdimasya sAmagrImakSe savyabhicArasya hetoya'haH dvitIyasya pratihetoH parAmarzaH atastayorAbhAsatvam ataeva savyabhicAra lakSaNe pakSavRttitvaM vizeSaNaM sAdhyAbhAvavattitvamAnaM punarasiddhireveti virodhAnyasya parAmarzavirodhino rUpasya tattvAditi maivaM *bAdhasaMzayasya pratibaMdhakatvAnaMgIkArAt sAdhAraNadharmavattAjJAnasya saMzayasAmayitvAbhAvAt sAmayitvena pratibaMdhakatve hetvAbhA satvAyogAcca anyathA pakSasya sAdhyatadakSAvAvadRtti prameyatvAdimattvaM sarvatra hetAvAbhAsIbhavet tathA kAminIjijJAsAprayojaka tajjJAneSTasAdhanatvAdikamapi / evaM viziSTasyAnudbhAvyatvaM vyutpAdya kevalasyApi sapakSavyAvRttatvasya tathAtvaM vyutpAdayati kiMceti / vAyupadarzinadRSTAMtasya sAdhanavaikalyaMtu nAsAdhAraNyaM sapakSAntaravRttitve'pi tatsaMbhavAt tadbhAvanaMtu tasya nigrahasthAnatvAt tahibhAjakasUtrasthAnuktasamuccAyakacakAreNa tasya samuccitatvAt tadAharaNasyAbhAsatA pradarzanAyaiva vA Avazyakazca prAcAM dRSTAMtaprayoga iti bhaavH| mAbhUt parArthAnumAne''sAdhAraNyaM doSaH svArthe tu syAdata Aha svArtheti / svamate siddhAMtamupakramate ucyata iti arthAditi vyatirekimudrayA arthATubhayaM sAdhayet arthavazasaMpannamevobhayasAdhakatvam ubhayasiyanukUlavyAptyAdigrahAdityarthaH vyatirekitayA veti pAThe arthAt arthApattividhayeti paramatena evaMca pakSadharmatayA jJAyamAno hetuH sAdhyAbhAvavyApakI For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ziro 0 7 KKNKXKAKKKKKKKKKKK www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir bhUtAbhAvapratiyogitvajJAnAt sAdhyasya sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvajJAnAcca sAdhyAbhAvasya sAdhanAyonmakho mitho viro|dhena naikamapi sAdhayati / na ca zabde nityatvAnityatvasaMdehe tadubhayavyApakatvaM zabdatvAbhAvasya grahItumazakyaM vyApakatvAbhi|matazabdatvAbhAvAbhAvavacchabdavRttitvasya nityatvAnityatvayoH saMdihyamAnatvAditi vAcyaM tathAtve'pi tAdRzasaMzayAbhAvadazAyAM | tathAtvanizcaye tadubhayavyApakIbhUtAbhAvapratiyogizaddatvavattvasya zabde pratisaMdhAtuM zakyatvAt svAzrayamapratItyaiva pratItasya | saurabhAderabhAvasya pAnIyapASANAdau pRthivItvatadabhAvasahacAreNa tadubhayavyApakatAgrahe tAdRzAbhAvapratiyogisaurabhasya caMdanAdau parAmarze pRthivItvAdau sAdhye tadasAdhAraNyasyAtisulabhatvAcca / nanvayaM satpratipakSa eva vyApteranvayanirUpyatvasyAvyApakatvenAprayojakatvAdityata Aha satpratipakSa iti / nacaivaM vidhabhedena pRthagabhidhAne'ti prasaMgaH svataMtrecchAyA ityAdergrantharutaivAbhidhAnAt | tadabhAvasAdhake tatsAdhakatvabhramarUpAzaktivizeSasUcanArthatvAcca satpratipakSasavyavicArobhayalakSaNAkAMtatayA ubhayAMtarbhAvasthA| viruddhatvAdityapi kazcit / sarvasapakSeti sapakSa: sAdhyavAn pakSavRttitve sati sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvamityarthaH / idaMca sAkSAdanumitivirodhi virodhazca sAdhyAsAmAnAdhikaraNyAdirUpo'nvayavyAptigrahAvirodhIti na sAMkarNyazaMkApi sAdhyasa mAnAdhikaraNaMtu nAsAdhAraNaM dazAvizeSe taddhamastu puruSadoSo vyApya iva sAdhAraNyabhramaH / navInAH punarevaM varNyati sAmagrI haiyavirodhena hetvabhAvasya sAdhyatadabhAvavyApakatAgrahavirodho'sAdhAraNasya dUSakatAvIjaM tathAhi vRttimatAhetunA kvacidapi varttitavyaM / tatra cAvazyaM sAdhyatadabhAvayoranyatareNa bhavitavyaM na ca tatra hetvabhAvaH saMbhavati ato'vazyamanyatarAvyApakatvaM tasya evaMvidhavirodhadhauvye sAdhyena tadabhAvena ca hetvabhAvasya sahacArajJAnaM naikataranirUpitAmapi vyApakatAM grAhayati mitho virodhAt viro| dhiparAmarzadvayameva sAdhyatadabhAvau evaMca vRttimattva vizeSitaM hetoryAvadvipakSasapakSavyAvRttatvaM vRttimatpratiyogitvavizeSitaM vA For Private and Personal Use Only OM*********************** Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir hetvabhAvasya yAvatsapakSavipakSavRttitvamasAdhAraNyamiti yojayaMti ca graMthamitthaM zahatvaM yadi sAdhyatadakSAvavaDyAvRttatvena tadubhayavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvena jJAtaM jJAnayogyaM syAt tahat syAditi yAvat tadA vyatirekitayA tAdRzavyatirekapratiyogitvenArthAt pakSe tadubhayaM sAdhayet tadubhayasahacaritaM bhavet vyApakAbhAvavati vyApyAbhAvasyAvazyaMbhavAt atathAbhAve pakSadharmatAyA vyAptervAnupapattina ca tathAbhAva: saMbhavati na vA pakSavRttitvaM bAdhitam ataH sAdhyatadabhAvo vyApakatayA tadubhayasiDyanukUlavirodhivyAptihayagrAhakavyatirekasahacArahayagrahaviSayatayA asAdhAraNo doSo vyAptiddayagrahapratibaMdhakaH / nanu yadi virodhivyAptiyaM na gRhyate tadA satpratipakSocchedaH gRhItavirodhivyAptiddayahetusamutthatvAt tasyatyata Aha satpratipakSa iti| tatra hetvobhinnatayAdhikaraNabhedena tathA grahaHsaMbhavati aba punarekasmin hetau tadubhayagraho viruddha ityarthaH / atra cedaM ciNtym| evaM sati sapakSAderyAvattvavizeSaNaM vyartha dUSakatAyAmanupayogAt vyabhicArAgrahamAtropakSINatvAt vRttimattvAdivizeSitasyApi cAsAdhAraNyasya jJAnaM na vyAptijJAnavirodhi virodhiviSayakatvAbhAvAt upadarzitavirodhasya taccharIre'naMtarbhAvAcca vyApakatayorapi ca na svato virodha H upadarzitarItyA tadavadhAraNe cAvazyaM vyabhicArajJAnameva pratibaMdhakamata eva satyapi asAdhAraNyajJAne ekatrAnukalatarkAvatAre bhavati vyAptidhIriti etena tAdRzasahacArajJAnaM tulyabalavirodhivyAptigrahasAmagrItvena pratibaMdhakaM tarkAvatArepunastulyabalataiva nAstIti parAstaM tarkasya vyabhicArazaMkAnivarttakatvenaivopayogitvAt sAmagritvena pratibaMdhakatve hetvAbhAsatvAyogAcca satpratipakSe ca virodhivyApyavattAnirNayatvena pratibaMdhakatvaM natu virodhisAmagritvena bAdhAvatAre tvApAtataH satpratipakSitatve'pi bAdhena pratihetoravyApyatvAdijJAna eva sAdhyAnumityudayAditi kRtaM pallavitena / kevalAnvayItyAdi saddhetutvaM sAdhAraNatvaMca kebalAnvayinaH sAdhanasya vyatirekiNastu bhAgAsiddhatvaM sAdhAraNatvaM viruddhatvaMca yathAsaMbhavaM bodhyam / nApIti For Private and Personal use only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir ziro. kevalAnvayisAdhyakavAraNAya satyaMtaM vyatirekisAdhyakasahetuvAraNAya kevalAnvayItyAdi pakSatvaM sAdhakabAdhakamAnazUnyatvaM kevalAnvayisAdhyake'pi bAdhakamAnaprasiddhirukkaiveti na satyantavaiyarthyaM nizcitasAdhyAbhAvavattanmAtravRttitve tvasAdhAraNya viruddha iti sAdhAraNyAdyagrahadazAyAmasAMkaryamiti vA hRdayam / avyApakatvAditi saddhetuvaMca vyAptinizcayadazAyAmeveti bhAvaH / athetyAdi pakSAtiriktena pratIto nizcito vyAptiprahAnukUlo'nvayena vyatirekena vA sahacAro yasya sa tathA saddhetureveti tathAca lakSaNe pakSAtiriktapadaM sahacAragrahasthalamAtropadarzakaM na tu vizeSakamiti vizeSakatvAbhiprAyeNa dUSaNayamAha tavatyAdi asAdhAraNe sapakSavyAvRtte pakSatAdazAyAM zaddo'bhidheyaH zaddatvAdityAdau jalaM ni:snehaM zItasparzavatvAdityAdau ca rUpaM jalaM vA dravyabhinna guNavatvAt guNakAvRttijAtimattvAdityAdau viruddhe cAtivyAptirityarthaH // dRSakatAyAmiti sahacArAbhAvasyaiva jJAnaM virodhi na tu tatpratyAMzasyApIti arthagatyeti anaikAMtikazabdArthavivecanena prAtisvikarUpeNaivapratibaMdhakatvamityavasthitarityarthA / kecittu dUSakatAyAmasAdhakatAyAm / artheti anekAMtikazabdArthe ubhayakoTyupasthApakatvAdau sAdhyopasthApakatvAyaMzasya vyarthatvAdityartha ityaahuH| vipratipattiH pakSasAdhyAbhAvapratItiH sAdhye pakSaniSThAbhAvapratiyogitvapratipattiA Aye kevalAnvayAti sAdhyAbhAvAprasiddhyA avyAptirityartha: / ubhayatra sarvasyeti ativyAptariti pAThe tanmAtravRttitvaM tatvaMvyApyavRnikatvaM taditarAvRttitvaM vA Aye kevaleti idaMca yathAkathaMciyAptigrahadazAyAM hitIye sarvasyeti vyAptItyAdi yatra * yasyetyarthaH tathAca hetvabhimatazadopasaMdhAnAt taddhetukaprakRtasAdhyasiddhaupayikavyAptigrahAnukUlopasaMhArAbhAvastasyAnupasaMhAritvamityarthalAbhADyatirekiNi nAtivyApti : / nanUpasaMhAraH sahacAraH tannizcayo vA Aye tAdRzasyAbhAvo nikhilaprasiddhAnupasaMhAryavyApakaH ativyApakazca rUpaM dravyabhinnaM guNAvattvAdgaNakAvRttijAtimattvAdityAdeH dvitIye punarajJAnarUpAsiddhiparyyavasAyI For Private and Personal use only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org XKKKKKK kAraNAbhAvatayA svarUpasanneva doSo na hetvAbhAsa ityata Aha kevalAnvayIti pakSaH sAdhyAnizcayavirodhinaH sAdhyavAnnavetyAdeH | saMdehasya viSayo'vacchedakatvaMca svAnyUnavRtti tatkatvaM tacca svarUpasato'pyaviruddhaM tena prAtizvikadravyatvAdirUpeNa sarvatra sAdhya* saMdehadazAyAM nAvyAptiH evaMca sarvatraiva hetvAdimati sAdhyatadabhAvasaMdehAzyAptyagraheNAbhAsatvam / parArthasthale vahirbhAvaM vyutpAdayati evamityAdinA asiddhiranizcayaH jJAne jJApane svArthasthale'ntarbhAvam etenetyAdinAzaMkya nirasyati upajIvyatvAditi / atredaM cityaM hetumati sAdhyAbhAvasaMdeho nAbhAsaH sattayaiva virodhitvAt tadviSayastu heto: sAdhyAbhAvasAmAnAdhikaraNyaM sAdhyasya vA hetumanniSThAbhAvapratiyogitvaM nAstyeva kevalAnvayisAdhyake vyatirekisAdhyake tu sAdhAraNya rUpatayA saMdigdhAnaikAMtikatvaM / | paryavasitaM vizvaviSayakasAdhyatadabhAvasaMdehe ca kAraNIbhUtAnvayavyatirekasahacAragrahavirahAt saMzayasAmagryA sAdhyatadabhAvavattvanizcayapratibaMdhAdA vyAptyagrahe'jJAnarUpAsiddhireva upajIvyo'pi ca sAdhyAbhAvasaMdehAdirnAbhAsaH sattayaiva virodhAditi yattu vyAptIti vyAptigrahAnukUla sahacAranizcayatvAvacchinna virodhirUpatvamarthaH virodhastu saMzayasAdhAraNamanvayamAtrasahacArayahaM viruddhi asAdhAraNe vyatirekiNi ca na vyatirekasahacAragrahavirodhaH tAdRzarUpamaMtareNa lakSaNasyAsaMbhavitayA tadeva rUpaM lakSaNamAha kevaleti tAdRzAvacchinnaH pakSaH saMdigdhasAdhyakoyasyAzrayaH sa tathA tathAca kevalAnvayidharmAvacchinnasAdhyasaMdehavipayavRttitvamanupasaMhAritvaM vyatirekyAdau kevalAnvayI na sAdhyasaMdehaviSayatAvacchedakaH sAdhyavattAnizvayasAmAnyavirodhisaMzayaviSayavRttitvaM vA tattvaM dharmivizeSaniyaMtritastu saMdeho nAnyadhammikanizcayavirodhI sAdhya saMdeha viSayatAvyApya sAdhyasiddhyanukUlavyA| ptigrahopayikasattAkatvaM vA tAdRzI ca sattA anvaye hetorvyatireke ca tadabhAvasyeti na kazvidvizeSa: svarUpasattAdRzasaMzayaviSaye ca hetumattAjJAnaM hetau sAdhyasAmAnAdhikaraNyaM saMzayasAmagrItvena tannizcayapratibaMdhakaM sarvatra saMzayasAmagracA nizcayapratibaMdhaka Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ziro0 9 HH JK JK JKJKJKJK JEH JEK JEK JKJKJKJKJ www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir tvakalpanAt hetumati sarvatrasAdhyAbhAvasaMdehe hetau sAdhya sAmAnAdhikaraNyAbhAvasaMzayasyAcityAvarjitatvAt sAdhyAbhAvena sAdhya|sAmAnAdhikaraNyAbhAvopasthApanAditi nanna sarvatra sAdhyasaMdehadazAyAM kvacidapi sAdhya sAmAnAdhikaraNyasyAgRhItatvena tadabhAvasya | gRhItumazakyatvAt pratiyogitAvacchedakaviziSTapratiyoginizcayasyAbhAvadhIhetutAyA asakRdAveditatvAt astuvA sa yathAkathaMcit sAdhye hetusAmAnAdhikaraNyAbhAvasaMzayahetutvena vA tathAtvaM na tathApi sAmagritvenapratibaMdhakatayA hetvAbhAsatvam anyathA vyabhicaritAvyabhicaritasamAnAsamAnAdhikaraNavyApyAvyApyapakSadharmApakSadharmAdisAdhanavanniH sAdhanAdisAdhAraNadravyatvAdimattvaM hetoH pakSasya cAbhAsAntaraM syAt tadupadarzitasyeva tasyApi jJAnasyetarasAcivyena tattannizcAyivirodhisaMzayasAmagri tvAt evamasiddhyAdinizcAyakapratyakSasAmagrayapi api ca hetoH sAdhyAbhAvasaMdehaviSayamAtravRttitvaM dUSaNamiti prAptaM tacca vyatirekiNi hetau niyataviSayeNApi saMdehena sampadyate dUSakatAvIjasattve cAsAdhAraNyAdisAdhAraNyaM na doSAya na vA atraiva nirbharaH karttavyo hetvAbhAsatvAnupapatteruktatvAdityalaM pallavitena / itei savyabhicAra ziromaNiH // // 6 // || 9 ||| For Private and Personal Use Only *********** Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir 3fzrIgaNezAyanamaH // athagAdAdharI savyabhicArasAmAnyalakSaNa manunvA mUlakata stahiAjana mAkSipati / yadyapIti lakSaNataH lakSaNavAkyataH sAmAnyam sAdhAraNAsAdhAraNAnupasaMhAritritayasAdhAraNadharma ma'pratItavatoM 'tevAsina | itizeSaH vizeSajijJAsAnudayAt AvAMtaradharmaprakArakajJAnezotpatyasaMbhavAt sAmAnyajJAnasya vizeSajijJAsAyAM svAtaMtryeNe (1)STasAdhanatAjJAnadharmitAvacchedakajJAnasaMpAdakatayA vA hetutvAditibhAvaH / sAmAnya lakSaNAnaMtaraM / savyabhicArasAmAnyalakSaNAnaMtara vibhAgaH savyabhicAravibhAgaH savyabhicAratvAvAntaradharmapuraSkAreNadharmipratipAdanamitiyAvat nAyagraMthovibhAgaparaH apitu asAdhAraNAnupasaMhAriNo ralakSyatAbhramanibaMdhanavakSyamANasAmAnyalakSaNAtivyAptibhramanirAkaraNAya trayANAM lakSyatApradarzanapara iti samAdhatte tathApIti / sAdhAraNamAtre prasiddhatayA bhUripayogaviSaya sAdhAraNamAtrakatayA tanmAtrasya sAdhAraNamAtrasya ativyAptiH pratIyeta iti saMbadhyate tadavyAvRttasya asAdhAraNAdivyAvRttasya sAdhutA nirdoSatA lakSyAMtara miti tathAca savyabhicAra iti mUlasya vakSyamANasavyabhicArasAmAnyalakSaNalakSya ityarthaH etad graMthasya vibhAgaparatva mupapAdayato mata maah| kazciditi / sAmAnyajJAnAdhInaH sAmAnyajJAnasAmAnyAdhInaH tallakSaNapratyayam lakSaNavAkyAdhInasAmAnyajJAnamAtram atraca vibhAgopayuktasAmAnyajJAnasyo pAyAntarato 'bhyupagame pazcAdapi sAmAnyalakSaNAbhidhAna masaMgata manAkAMkSitatvA dityasvarasasUcanAya kAzca dityuktam athavA sAmAnyajJAnAdhInaH tritaya sAdhAraNA kiMciddarmAvacchinnajJAnAdhIna: tallakSaNapratyayam savyabhicArapadArthatAvacchedakavakSyamANalakSaNajJAnam apekSate ata iti tAdazalakSaNAjJAnepi (1) TippaNI-zrIgaNezAyanamaH // iSTa sAdhanatA jJAnasyAkAraM ca savyabhicAratvA vAntara dharma prakAraka jJAna madISTa sAdhanaM tArazajJAna dharmitA. vacchadakaM / AvAntara dharmaprakAraka jJAnatvaM tanu savyabhicAra jJAnAdhInaM / ata : dharmitA vacchedaka saMpAdakatayA hetutva mastIti bhAva : // For Private and Personal use only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA0 10 Jozo Jove Ho Jao Jay Jay NK JK JK JEH JAH JAH JE U JH J www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir savyabhicArapadArthatvarUpasAmAnyajJAnasya ziSyANAM svata eva saMbhavena vizeSa jijJAsA saMbhavA diti bhAvaH / avaca savyabhi cAra padArthatvena trayANAM jJAnepi prathamaM savyabhicAra padArtha eva kIdRza ityeva jijJAsoditi natu savyabhicAra padArthAH ktii| ti prathamaM vibhAgo 'nucita ityasvarasabIjam prasaMjaka padasyA numApakA pAdakayo rekatara mAtra paratve 'sAdhakatvA dityAdi / doSa dayA saMgate statsaMgamanAya prasakti padArtha vitarkayati prasaktiriti pra pUrvaka saMja dhAtvartha ityarthaH tatkoTi vyApyasyApi vyAptibhrameNa tavirUddha koTerApAdakatva manumApakatvaM ca saMbhavatI tyekasyobhayaM pratyasAdhakatvAdityAdidoSA saMgati rityata AzayaM pUrayati tadupadhAna miti prasaktyupadhAyakatva mityarthaH avyApaka miti / yena hetunA kadAci dapi sAdhyasya tadabhAvasya vA anumiti rApatti va najanitA pratyekamapi tadasaMgrAhaka mityarthaH / tathAvidheti sAdhyAbhAva nirUpitetyarthaH tayogyatA prasaktiyogyatA vAcyA prasaMjakapadena vivakSaNIyA tadyogyatAyA statsvarUpayogyajJAnaviSayatArUpatve vyAptibhramaviSayatA mAdAya punaruktadoSaprasaMga ityato yogyatAM vyAcaSTe sAceti tatkoTiprasaktiyogyatA cetyarthaH vyApyAdirUpA ( 1 ) tatkoTinirUpitavyAptyAdirUpA sAdhyasaMdehetyAdi yathAzrutamUlagraMthAtpakSadharmatAjJAnasya sAdhyasaMdehajanakatvaM koTiiyopasthitijanakatvaM ca labhyate tatraca nityatvAdisAdhyakajJAnAdihetau vakSyamANAtivyApti vArayitumazakyaiva nityatva tadabhAva viSayaka jJAnavA nayamiti jJAnasya nityatva tadabhAvo pasthApakatvAt dharmitAvacchedakaprakAraka jJAna mudrayA tAdRza jJAna vadidatvAvacchinna dharmika ninyatvAdi saMzaya hetutvAcca ( 2 ) naca phalIbhUta saMzaya dharmitA (1) di0 - tathAca prakRta sAdhyAnumiti janakatAvacchedakatve sati / tadabhAvA numiti janakatAvacchedaka vyAptiviziSTatvaM vaiziSTyaM ca varUpasaMbaMdhena || (2) Ti0 phalIbhUta saMzaya dharmitA vacchedakavA yAdRzya dharme paryAvA vAdRza dharmA vacchinna vizeSyaka yadupAvacchinna prakAraka jJAnalaM saMzaya janakatAva For Private and Personal Use Only bha0 zrI ******* 10 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir cchedakaM tadrUpavatvaM vivakSita / paryAptyadhikaraNatvA niveze nityatva tadabhAva viSayaka jJAnavAnayaMniyo naveti saMzayaM prati idaMtvA vacchinna vizeSyaka nityatva tadabhAra viSayaka jJAna prakAraka jJAnatvena janakatayA nityatva sAdhyaka jJAnAdi hetoH savyabhicAratvApattiH / nacaivaM dhUmavat parvata kAlIna vanhimAni tyAdau parvato dhUmavat parvata kAlIna banhimAn naveti saMzaya janakatA bacchedakI bhUta sAdhya viSayatAMta:pAti parvatatvAvacchinna vizeSyatA nirUpita dhUmatvA vacchinna prakAratAyA phalIbhUta saMzaya dharmitA vacchedakatA paryApUtyadhikaraNa dharmA vacchinna vizeSyatA nirUpitatvA dativyApti riti vAcyaM tAdRza dharmA vacchinna vizeSyatA nirUpita yadpAvacchinna prakAratA phalIbhUta saMzaya janakatA natirikta vRttiH tadrUpavatvasyaiva vivakSitatvAt / evaM sati nityatva tadabhAva viSayaka jJAnavAn iti jJAnIya tAdaza vizeSyatA nirUpita zuddha jJAnavA vacchinna prakAratAyAH nityatva tadabhAva viSayaka jJAna vAnayaM niyo naveti saMzaya janakatA natirikta mRttilena nityo jJAnA dityatrA tivyApti rato 'natirikta vRttitvaM vihAya svarUpa saMbaMdha rUpA vacchedakatvasya nivezanIya tayA dhUmavat parvata kAlIna vanhimAn dhUmA dilyAdA vativyApteH phalIbhUta saMzaya dharmitA vacchedaka dharmAvacchinna mukhya vizeSyatA nirUpita yadUpA vicchinna prakAratA saMzaya janakatA bacchedikA iti vivakSaNenaiva vAraNAt / atha nityatva tadabhAva viSayaka jJAna vAnayaM nityatva tadabhAva viSayaka jJAna vAniti jAnIya tAdRza vizeSyatA nirUpita viziSTajJAnatvAvacchinna prakAratAyA avacchedakatvena tatrA tiprasaMgo'zakpa vAraNAya caphalIbhata saMjaya dharmitA vacchedakatA paryAptya dhikaraNa dharmA vacchinna vizeSyatAtvA vacchinna nirUpakatva viziSTa yadrUpA vacchinna prakAratvaM saMzaya janakatA nacchedakaM tadrUpa batra miti vivakSaNe na doSaH / idaMtva mAtrA vacchinna vizeSyatAkhA vacchinna nirUpakatAkatva ghaTita rUpasyA vacchedakatvA vacchedakalena nityatva tadabhAva viSayaka jJAna badi daMtvA vacchinna vizeSyatAtvA vacchinna nirUpyatAyA eka vyaktitayA idanvA vacchinna vizeSyatA nirUpitatva rUpeNa tAdaza janakatA bacchedakatvAt tAdRza prakAratAtvasya janakatA vacchedakatA vacchedakatvA ca viziSTasya sutarAM janakatA bacchedakatAvacchedakatvAt / yadica tAdRza viziSTa dharme janakatA vacchedakatA vacchedakatA paryApti nidezyate tadA saMbhavaH / lAghavena tadurmA vacchinna vizeSyatA nirUpita prakAratA khenAvacchedakatva svIkArenaivopapatte ranavacchedakI bhUta vizeSyatAtvA vacchedyatvAMzAntarbhAvena janakatA vacchedakatvasya paryApta rasaMbhavAt / etaccA numiti graMthe prakArAntarA nusaraNe ca gaurava For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA 0 11 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 11 mityAdinA bhaTTAcAryeNa sphuTI kRta miti vibhAvanAyeM // vacchedakatA yAdRza dharme paryAptA tAdRza dharmAvacchinna vizeSyaka yatprakAraka jJAnatvena saMzayaM prati hetuteti vivakSaNe nAyaM doSaH / tAdRza jJAnasya dharmitAvacchedaka prakAraka jJAna mudrayA nityatva tadabhAva viSayaka jJAnavadidatva paryApta dharmitAvacchedakatAkasaMzayaM pratyeva hetutvAt / tAdRza dharme dharmitAvacchevakIkRtya tajjJAnavatvAnavagAhitvAt / zuddha midaMtvam dharmitAvacchedakIkRtyaiva tadavagAhitvAditi vAcyam / evaM sati vakSyamANa dharmitAvacchedakAtivyApte raprasaktyA koTiiyo pasthApakatvAMza niveza vaiyyarthya prasaMgAdi tyato mUla manyathA vyAcaSTe / sAdhyetIti koTiiyo pasthApakaM saditi || etena koTiiyo pasthApakatve sAdhya saMdeha janano ddezyatA vacchedakatA labhyate / evaMca dhAnyena dhanavAn sukhItyAdau dhanAdeH sukhA di prayojakatA bodhasyA nubhavikatayA uddezya vidheya bhAvasthale 'sati vAdhake uddezyatA vacchedaka vidhe yayoH prayojya prayo|jaka bhAva bodhasya vyutpatti siddhatvA skoTiiyo pasthiti janakatAyAH sAdhya saMdeha janana nirvAhakatA lAbhena vyApAra | janakatAyAzca phala janana nirvAhakatvAt koTiiyo pasthite dvaratva lAbha iti koTiiyo pasthiti dvArA sAdhya saMdeha janakatvaM labhyate / darzita jJAnavattA jJAnasya dharmitA vacchedaka prakAraka jJAna mudrayA sAkSAdeva sAdhya saMdeha janakatayA nAtiprasaMga: / koTiiyo pasthiti dvArA sAdhya saMdeha janakatvaM ca sAdhya saMdeha janaka koTihayo pasthite janakatve sati sAdhya saMdeha janakatvaM tatraca vizeSyAMza zarIranivezo niSphalaH satyaMtadalamAtranivezenaiva sAmaMjasyAdatastaM parityajya niSkR STArtha mAha sAdhya saMdeha janaketi janakAMtanivezaprayojana mAha AzrayatayetyAdinA AzrayatayA viSayitayA vA nityatvA nityatvo pasthApakasya nityatvA nityatvo pasthiti janakI bhUtAzrayatvAdirUpa saMbaMdhajJAnaviSayasya jJAnasya nityatve For Private and Personal Use Only JK JH JK JKJKJKJKJKJKJKJKJKJ 11 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir sAdhye vAraNAya nityatva sAdhyaka sthale savyabhicAratvAbhAva saMpAdanAyetyarthaH ekajJAnasya nityatva tadabhAvo bhayAnayatA| virahA dAzrayatAsaMbaMdha mAdAya yathA zrutemAtivyAptisaMbhava ityAzrayavRtti jJAnatvavatvasaMbaMdho 'nusaraNIyo 'ta stada |pekSayA laghu saMbaMdha mAdAya vyAvRtti mAha viSayitayA veti eka jJAnasya tadarbhaya viSayakatvam niSpratyUha meveti dhyeya samavAyana hetAvativyAti muktvA saMyogena hetAvapi tAmAha anuvRttatveti anuvRttatvaM sAmAnAdhikaraNyam vyAvRttatvaM virodhH| tAbhyAM vanhi tadabhAvo pasthApakasya vanhi tadabhAvo pasthiti janakIbhUta tAdRza saMbaMdha iya jJAna viSayasya dhUmasya vanhA sAdhye vanhi sAdhyaka sthale vAraNAya savyabhicAratvAbhAva sNpaadnaayetyrthH| janakAMtasya vArakatve hetu mAha tathApAstha-| |te riti tAdRza saMbaMdha jJAna janyo pasthite rityarthaH / saMdehA janakatvAditi saMdehaM prati sAdhAraNa dharmA sAdhAraNa dharmavad || dharmi vipratipatti jJAnajanyAyA eva koTayapasthite heMtatvA ditibhAva: janakatA ca sAdhya saMzayatvA vacchinna janyatA ni-|| |rUpitA grAhayA / ataH saMbaMdhAntara jJAnajanya koTyupasthite vizeSaNa jJAnAdi mudrayA sAdhya saMzaya hetutvapi nakSAta yadyasAdhAraNa dharma jJAnAdi janya saMzaye vyabhicAra vAraNAya sAdhAraNa dharma jJAnAdi janyo pasthiti janyatA vacchedaka koTI tAdRzo pasthityavyavahitottaratva nivezasyA vazyakatayA sAdhya saMzayatvaM tatra prayojana viraheNa na nivezyata ityucyate | tadA saMzayatvA vacchinnatvaM parityajya tAdRA saMzayatva nyUnavRttitvameva nivezanIyam vizeSaNa jJAnAdi janyatAca na tannyU navRtti riti nAtiprasaMgaH / nacaiva mapi nityatva nityatvAbhAva sahacarita prameyatvavAnayam nityatva tadabhAva viSayaka jJAna vAMzcAya mityAkAraka jJAnAbhyAM nityatva tadabhAva viSayiNI ekai vopasthiti janitA tatra tAdRzo pasthiti janaka pakSadharmatA jJAna viSayatva mAdAya jJAne 'tivyApti dArA tAdRzo pasthiti vyakteH sAdhAraNa dharmavattA jJAna janyatayA sAdhya saMza For Private and Personal use only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAdA 0 12 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir de yatvA vacchinnaM prati janakatvA diti vAcyam / sAdhya saMzayatvAvacchinna nirUpita janakatA niyatajanyatA nirUpakI bhUta janakatAyA eva pakSa dharmatA jJAna vizeSaNatvopagamA nityatvA nityatva viSayaka jJAnavattA jJAna janyatAyAH saMzayA * janaka sAdhAraNa dharmavattA jJAnAdyajanya tadubhayo pasthiti sAdhAraNatayA saMzayatvAvacchinna janakatA vyabhicAritvenAti OM prasaMga virahAt sAdhAraNyAdi viziSTa dharmavattA jJAna janya tadubhayo pasthitInAM ca sarvAsAM tAdRzo pasthititvena saMzayatvA OM vacchinnaM prati hetutayA tAdRza jJAna nirUpita koTyupasthiti niSTha janyatAyAH saMzayatvA vacchinna nirUpita janakatA niya tatva makSata meva / athavA uktA'tiprasaMga vAraNAya tAdRza janakatA vacchedakA vacchinnatva meva janyatAyAM nivezanIyam avyavahitoOM taratva saMbaMdhena sAdhAraNyAdi viziSTa dharmavattA jJAnaviziSTa tatkoTyupasthititva rUpa tAdRza jJAnajanyatA vacchedaka dharma eva ca saMzaya janakatAvacchedaka: / natu tAdRza jJAna janya tattatkoTayu pasthititvaM janyatA pekSayA tadghaTakasyA vyavahito OM taratvasya laghutvAt ata AtmAzrayeNa sAdhAraNyAdi dharmavattA jJAna janyatvasya tAdRza jJAna janyatA navacchedakatvepi | OM nakSati:- janakatAvacchedakAvacchinnatvaMca janakatA vacchedaka paryAptA vacchedakatAkatvaM tena sAdhyasaMdeha janakatAvacchedaka ghaTaka jJAnAdei rnityatva tadabhAva viSayaka jJAnavattA jJAnAdi janyatAvacchedaka ghaTakatvepi nakSatiH / janakatAvacchedakatAyAH paryyAptirna nivezyate prayojana virahAt tena sAdhAraNyAdi viziSTa dharmavattA jJAnasya janyatAvacchedaka koTau tadvaiziSTya mAtranivezenaivopapattau prayojana viraheNa saMzaya janakatAvacchedaka ghaTakasya sAdhyopasthititvAdeH sAdhAraNa dharmavaddhArme jJAna janyatAvacchedaka koTA vanivezepi nakSatiH nacaivam sAdhya saMzaya nivezanaM vyartham yatkiMcijjanakatAvacchedakAvacchinna janyatA nivezenai | vopapatternityatva tadabhAva viSayaka jJAnavattA jJAnajanyatAvacchedakasyA vyavahitocaratva saMbadhena tAdRza jJAnaviziSTa nityatvAdi For Private and Personal Use Only YKYKYKYK 12 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir viSayakopasthititvasya kiMcidapi kArya prati janakatAvacchedakatvAbhAve nAtiprasaMgavirahAditi vAcyam tathAsati vanyAdI. sAdhye rAsA tadabhAva sAhacaryAdi viziSTa prakAraka jJAna mAdAya dhUmAdA vatiprasaMgA pAtAt prakRta sAdhya saMdeha janakatAyA avazyaM nivezanIyatvAt naca koTiya padasya prakata sAdhyatAvacchedakAvacchinna tadabhAva paratayA prakRta sAdhyatA vacchedakAvacchinnAdi viSayakopasthititva ghaTita dharmAvacchinna janakatAvacchedakAvacchinna janyatA nivezAnneyamativyApti | riti vAcyam / evaM sati etallAbhAyaiva saMzaya padopAdAnAt / nanu sAdhya saMdeha janaka pakSadharmatA jJAna viSayatva nivezenaiva sAmaMjasye koTihayo pasthApakatvAM zanivezo 'natiprayojanaka ityAzaMkA mapanetuM tatprayojana mAha dharmitA vacchedakati tahAraNAya vanyAdi vyApye tahirudde vA purovarttitvAdau vanyAdi vyabhicAritva vAraNAya / koTihayeti / naca sAdhyasaMdeha janakopasthiti janakatva meva nivezyatAM kimupasthitau koTidaya viSayakatva nivezane neti vAcyam / tathAsati vyApya viruddhayo rativyApte stathAhi saMzayaM prati tattakoTi sahacarita dharmavattA jJAna janya tadupasthititvena tadabhAva koTi sahacarita dharmavattA jJAnajanya tadabhAvo pasthititvena pRthageva tattatsAhacarya viSayatA mantarbhAvya hetatA kalpyate evaM tatta koTyupasthitiM pratyapi tathaiva tatta koTi sahacarita dharmavatA jJAnatvena hetutA itthaMca vanyabhAva sahacarita dhUmavAniti jJAnajanya vanyabhAvo pasthiti sahakAreNa vanhi saMzaya janaka vanyupasthiti janakIbhUtaM vanhi sahacarita dhUmavA niti jJAna mAdAya dhUme vanhi sahacarita jalatvavAniti jJAna janya vanyupasthiti sahakAreNa vanhi saMzaya janaka vanya bhAvopasthiti janakIbhUtaM vanyabhAva sahacarita jalatvavAniti jJAna mAdAya ca jalatve 'tivyAptiH koTi yopasthiti niveze ca tathAvidha jJAnayoH pratyekaM koTihayo pasthApakatvA bhAvAnnAtiprasaMgaH naca vanhisahacarita dhUmavAn vanyabhAva For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA 0 13 9999 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sahacarita dhUmavAMca ityetAdRza samUhAlaMbana jJAnasya koTiyo pasthApakatve naitadIpa tAdavasthya miti vAcyam / sAdhyopasthiti janakatAvacchedakIbhUtA yA sAdhyAbhAvo pasthiti janakatAvacchedakIbhUta prakAratA tadAzrayatva nivezAt tAdRza samU hAlaMbana jJAna nirUpitayo rvanhi tadabhAva sAhacaryAvacchinna prakAratayoH pratyekaM tAdRza janakatA iyA vacchedakatva viraheNA ti prasaMga virahAt dhUma sahacarita vanhimAn dhUmAbhAva sahacarita vanhimAMzca parvata ityAdi samUhAlaMbana jJAne prakAratA vacchedaka bhedena vanhayAdi prakAratA bhedAt pratyekaM kasyAzcidapi prakAratAyA stAdRza janakatA iyA vacchedakatvA saMbhavepi dhUmadhUmAbhAva sahacarita vanhimAn parvata ityAdi jJAnIyo bhayadharmAvacchinna vilakSaNaika prakAratAyA stathAtvena vanhayAdI lakSaNasamanvayaH / vanhi tadabhAva sahacarita dhUmavAn parvata ityAkarako bhaya sAhacaryyAvacchinna prakAra - tAzAli jJAna mAdAyAtiprasaMgastu tAdRza prakAratA vacchedakatA paryAptyadhikaraNa dharmAvacchinnatva vivakSayA svayameva nirAkariSyate atha ( 1 ) vanhi sAhacarya mAtreNa vanyabhAva sAhacarya mAtreNa vA vacchinnA yAvyApyasya virUddhasya vA prakAratA tasyAca udbodhakAMttara vazAt sAdhya tadabhAvo bhaya viSayaka samUhAlaMvano pasthiti janaka jJAnIyatayA pratyekaM sAdhyo pasthiti janakatAyAM sAdhyabhAvo pasthiti janakatAyAM cAvacchedakatvenAtiprasaMga H yadica (2) (1) Ti0 kalpa dvayA nusAreNa sthala dvaya muktaM yatrA do vyApya virudvayoH kAraNatA mAdAya dvitIye viruddha prakAratA mAdAyA tivyApti bodhyA // (2) Ti0 - atra janakatA samAnAdhikaraNya praveze vanyabhAva sahacarita jalatva vAni tyAdi jJAnIyo bhaya sAhacaryAvicchinna prakAratA yA vanyU pasthititvAvacchina janakatA samAnAdhikaraNa saivAlo bhaya viSayaka samUhA laMbano pasthiti vRtti saivAlo pasthititvAvacchinna janyatA nirUpita janakatA bacchezaka tathA nhyabhAvo pasthiti janakatA bacchedaka kalpe ca viruddhe vanhimAna jalAM dilyAdA vatiprasaMga : // For Private and Personal Use Only KJKJKJKJKJK JHHHHHHHHKJKJKJez. 13 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir sAdhyA vizeSaNako (1) pasthiti vRtti sAdhya saMdeha janakatva niyataM yajjanyatvaM tannirUpitAryA sAdhyA vizeSaNako ||pasthityavRtti sAdhya saMdeha janakatva niyataM yajjanyatvaM tannirUpitAyAM ca janakatAyA mavacchedikA yA prakAratA tasyAH sAdhyAbhAva viSayakatva ghaTita dharmAvacchinna saMzaya janakatA vacchedakA vacchinna janyatA nirUpitAyAM tAdRza dharmA na vacchinna sAdhya (2) viSayakatva ghaTita dharmAvacchinna janakatAvacchedakAvacchinna janyatA nirUpitAyAM ca janakatAyA mavacchedikA yA prakAratA tasyA vA nivezA nokta dossH| sAdhyAbhAvo pasthititvA vacchinnAyA api janakatAyAH sAdhya viSayakatva ghaTita dharmAvacchinnatayA viruddhAtivyApte duritayA sAdhya viSayakatva ghaTita dharmAvacchinna janakatAyAM sAdhyAbhAva viSayakatvA navacchinnatva pravezaH sAdhya mukhyavizeSyatA ghaTita dharmA vacchinnatvaM nivezyaiva vA tAdRzAtivyApti vAraNIye tyucyate / tathApi (3) vanhimavRtti vanyabhAvavad vyAvRtta dhUmavAnayaM vanhimad vyAvRtta vanhayabhAvavavRtti jalatva vAnaya mityAdi jJAnIya dhUmAdi prakAratA mAdAyAti prasaMgo duAra eva (4) vanhi madRtti dharmavattA jJAna janya vanhayupasthite vanyabhAva vadRtti dharmavattA jhAnajanya vanyabhAvopasthiti sahakAreNa saMzayajanakatA vavanyabhAva vaDyAvRtta dharmavattA (1) Ti-sAdhyatA bacchedakA vacchinna prakAratA nirUpita prakAritA zUnya ityarthaH / (2) Ti-atra mukhya vizeSyatvaM vaktavyaM anyathA vanhi kAlIna rAsaka vA nave ti saMzaya janaka banhi kAlIna rAsabha vanhavabhAva kAlIna rAsabhAbhAra sahacarita dhUmavAniti jAna mAdAya vanhimAna dhamAditya pA tivyApti riti dhyeyaM // // (3) Ti-tathAca paradale sAdhyAbhAva viSayakatva ghaTita dharmA na vacchinnatvaM na deya miti bhAva: // (4) Ti-sAdhya samAnAdhikaraNa dharma vattA jJAna janyo pasthiti tadabhAva samAnAdhikaraNa dharma vattA jJAna janyo pasthityo mitha ssahakAreNa | For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA. 14 sAdhya saMzaya janaka tayo kasamUhAlaMbano pasthiti bRtye katara janakatAya sAdhya prakAracA bhAva viziSTo pasthiti vRttila tada dhRttitvayoM rasa vena nAti prasaMga | vyabhicAre tu tAdRza janakatA vyApya janyatA nirUpita janakatA dvayA vacchedaka prakAratA mAdAya lakSaNa samanvayaH // jJAna janya vanyabhAvopasthite rapi vanhimad vyAvRtta dharmavattA jJAna janya vanhayupasthiti sahakAreNa saMzaya janakatvAt tAdaza jJAnIya dhUma prakAratAyA vanhi sAhacaryA vacchinnatvena saMzaya janaka vanyupasthiti janakatAyAM vanhayabhAva vavyAvRttatvA vacchinnatvena ca tathAvidha vanyabhAvopasthiti janakatAyAM tAdRza jJAnIya jalatva prakAratAyAzca vanhimavyAvRttatvA vacchinnatvena tathAvidha vanyupasthiti janakatAyAM vanyabhAva vadRttitvA vacchinnatvena ca tathAvidha vanyabhAvopasthiti janakatAyA mavacchedakatvAt / maivam / sAdhya viSayakatva ghaTita dharmAvacchinna janakatA vacchedako yodharma stadavacchinna janyatA| nirUpitAyAM tadavacchinna sahakAritA vacchedaka sAdhyAbhAva viSayakatva ghaTita dharmAvacchinna janakatAvacchedakAvacchinna janyatA nirUpitAyAMca janakatAyA mavacchedakIbhUta prakAratA nivezehi nAti prasaMga(1)stadavacchinna sahakAritA vacchedakatvaMca tadavacchinnA samavadhAna prayukta phalopadhAyakatvA bhAvavat svAvacchinnakatva mityalaM pallavitena naceti vAcyamiti pareNAnvayaH tat saMzaya dharmitAva cchedakedatvAdikaM asAdhAraNatayeti saMzaya viSaya mAtra vRttitvena sapakSa vipakSa vyAvRttatvA ditibhAva : saMgrAhyameva saMzaya dazAyAM savyabhicAra sAmAnya lakSaNa lakSyameva tathAca saMzaya dazAyAM lakSyatayaiva nAtivyApti saMbhava : tadavacchinna sAdhyAdi nizcaya dazAyAM ca tatprakAraka jJAnasya saMzayA'janakatayA saMzaya janakatA ghaTitasya lakSaNasyai tatsAdhAraNyaM na saMbhavatIti hRdayam (2) (1) TippaNI-tada bacchinnA samavadhAne tyAdi nA va virUdvepya tivyApti vAraNaM bodhya // (2) TippaNI-idaMtu bodhyaM / yatra parvatatvAde pakSatA vacchedakatA tatra parvatatvA di sAmAnAdhikaraNyena sAdhya nizcaya dazAyA mapi asAdhAraNyA For Private and Personal use only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir bhAva dazAyAM sAmAnAdhikaraNyenA bhAva koTi mavagAhamAna saMzayo pattau vAdhakA bhAvA tadAnImapi pakSatA vacchedakAtivyApni vAraNAya tAdazavizeSaNaM sArthakaM bhavatI damayuktaM // tAdRza nizcaya dazAyA mevAti vyAptiM saMgamayati tathAtvepIti / tathAtvepi tadavacchinna vizeSyaka saMzaya dazAyAM tasya lakSya tvepi taduttIrNatA dazAyA masAdhAraNyo ttIrNatA dazAyAM tAdRza dharmavati sAdhyasya tadabhAvasya vA nizcaya dazAyA miti yAva *vizeSa darzanAt viparIta nizcayAt tajanana yogyatAyA iti tatprakAraka jJAnasyetyAdiH anivRtteriti ativyApte ritizeSa vakSyamANa doSeNa saMzaya phalopadhAyakatA nivezA saMbhavA diti bhAvaH / ida mupalakSaNaM phalopadhAyakatA nivezepi saMzaya janaka jJAna zUnyatA dazAyAM sAdhAraNA vyApti bhayena tAdaza jJAnasyo palakSaNavidhayaiva lakSaNe nivezanIya tayA saMzayopadhAyaka kAlAntarINa jJAna viSayatA mAdAyA pyativyAptiH saMbhavatIti bodhyam anyathA phalopadhAyaka jJAnasya vizeSaNa vidhayA lakSaNa ghaTakatve / pakSAdAviti / pakSe sAdhyAdi nizcaya sattvepi dhAtira vizeSyaka sAdhya saMdeha janakatA mAdAyApi lakSaNa| * gamana saMbhavAdA dipadaM / hetumattA jJAna viSayI bhUta pakSa pakSetara yAvaddhArmaparam / nizcayadazAyA mityupalakSaNam sAdhAraNyAdi viziSTa svaprakAraka dharmijJAna zUnyatA dazAyA mapyavyApti rbodhyA / sAdhAraNAvyAptIti sAdhAraNyasya nityadoSatayA tadA tasyAlakSyatopagamAsaMbhavAditibhAvaH koTihayopasthApakatvAMzasya prayojanAntaraM varNayato mata mAha satpratipakSeti svamate vyApyavattAnizcayasya saMzaya pratibaMdhakatvameva natu kAraNatvaM virodhi parAmarzayo raprAmANyagrahetu sAdhAraNa dharmAdi jJAnAdeva saMzaya ityato janakatva pakSaiti hetuvAraNAya vyApyavAraNAya tasyApi parAmarzAtmaka saMzaya janaka pakSadharmatAjJAna viSayatvAditibhAva: nanu sAdhAraNyAdi viziSTa dharmavattA jJAnasyeva parAmarzayo rapi sAdhyatadabhAvopasthiti hAraiva saMzaya janaka For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdAlA || tvAt koTyupasthiti nivezepi na pratIkAra ityata Aha hetuneti / ubhayopasthApakaM sAdhyopasthiti janakatAvacchedikA satI tadabhAvopasthiti janakatAvacchedakIbhUtA yA prakAratA tadAzrayatvam nizcita sAdhyAbhAvavadvattitvasya sAdhAraNya ghaTakatA mate keSucid ddaNukeSu sAdhyAbhAvanizcayasya sattva eva aNutvasya tathAtvaM saMbhavatItyabhipretya tAdRza nizcayasattvaM sUcayituM yatki-| cid DyaNukasya pakSatA lAbhAya idamiti / sAdhAraNadharmavadadharmijJAnasya nityatvAnityatva sahacaritA Nutva vaddyaNukasya jJAnasyarmiNi DyaNuke nityatvasAdhyakasthale tasyA lakSatva sUcanAya / sddhetaaviti| prasaMgo 'tivyApti : naca samUhAlaMvaina viSayatA mAdAyAtiprasaMga vAraNAya koTiyopasthiti janakatAvacchedakIbhUta viSayatA zrayatva nivezana mAvazyakaM tathAca kathaMdharmiNyativyApti : yata stattatkoTi smRtau tattatsAhacaryAdi viziSTa viSayaka jJAnatvenaiva hetutA natu tadaviziSTa varmijJAnatvenasal saMbaMdhivizeSyaka jJAnAdapi saMbaMdhyaMtara smaraNAdanyathA 'yaM hastisaMbaMdhI ghaTapadaM ghaTe zata mityAyAkAraka jJAnAddhastighaTasmaraNAnudayaprasaMgAt / tathAca dharmiviSayatAyAH koTihayopasthApakatA vacchedakatva meva nAstIti vAcyam ekasaMbaMdhi viziSTa dharmijJAnatvenaivAparasaMbaMdhi smArakateti matAnusAreNaivaitallakSaNa praNayanAt etanmatasya niyuktikatayA pakSadharmatA padasya niSprayojakatva mAkalayya tat parityAgena siddhAMtalakSaNasya vakSyamANatvAt / vastutastu sAdhyasaMdehajanaka koTihayopasthitijanaka jJAnaviSayatvamityasya koTihayopasthitiniSThA yA sAdhyasaMdehajanakatA janyatAsaMbaMdhenA 'vyavahitottaratvasaMbaMdhena vA 'vacchinnAyAM tadavacchedakatAyA mavacchedikA yA viSayatA tadAzrayatvamarthaH (1) evaMca sAdhAraNa dharmAdivizeSyaka jJAnasya koTihayasmaraNajanakattvepi saMzaye dharmiviSayatA niyamAya taddharmika saMzayaM prati sAdhAraNyAdiviziSTa dharmavattarmijJAnaviziSTa koTyupasthititvena hetuteti (1) TippaNI-atra mate dharmi jJAnasya svAtaMtreNa kAraNatA nAstI tidhyeyaM / For Private and Personal use only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir (11 TippaNI-- sAdhAraNa dharma viSayaka jJAnakhe nainA vyavahitottaratvena janyatAyA vA saMbaMdhenai tAdRza jJAna viziSTo pasthiti prati kAraNavaM / upa-| sthite stat maMdehaM prati sAdhAraNa dharma va dami jJAna viziSTo pasthititve naivA tA ghaTapadaM ghaTe sakta miyAdi smaraNo dayAdi tibhAvaH // (2) TippaNI-nirukta saMdeha janakatAvacchedakatA vacchedakatAyA stAdRza prakAralena vivakSaNe dyaNuke ati prasaMgA bhAvAt / pakSa padaM vyartha / dharmitA padasyaiva tAdazArtha tAtparya grAhakale pakSa padasya dharmi mAtra paratayA vyAkhyAnA narthaka prasaMga ityava dhyeyaM // (1)dharmiviSayatAyA apitAzasaMdeha janakatAvacchedakatAvacchedakatvA dativyAptirataH pakSadharmatA padopAdAna mAvazyakamiti / pakSa dharmateti (2) / naca pakSadharmatA padopAdAnepi taddoSa tAdavasthyaM dharmiNopi pakSadharmatAjJAna viSayatvAditi vAcyam / tadupAdAna vilena (3) niruktAyAM janakatAyAM janakatAvacchedakatAyAM vA avacchedakIbhUtA yA dharmiviSayatA nirUpita viSayitA, prakAratA paryyavasitA tadAzrayatvasya lAbhenAtiprasaMga virahAta prakAratAyAH prakAratAtvenAvacchedakatvaM vivakSaNIyaM / tena sAdhAraNadharmAde dharmitAvacchedakIbhUta saddhetau nAtiprasaMga : (4) dharmitA vacchedakIya viSayatAyAH prakAratAtva vyApyena dharmitAvacchedakatAtvenaiva | nivezAt prakRtapakSa prakRtapakSatAyA zcaniveze prayojanAbhAvAt pakSapadaM dharmimAtraparatayA vyAcaSTe / pakSapadamiti dharmimAtreti mAtrapadena pakSatAnivezavyavacchedaH yattu mipada matra mukhyavizeSyaparaM tena vanyabhAvasahacarita dhUmavadvati prameyatvAn pakSa (3) TippaNI-mata dvayAbhi prAyeNa dvidhA bhAna miti zeyaM // (4) TippaNI-banhi tadabhAva sAmAnAdhikaraNa dravyatvavAna pugevartI parvata ityAdi jJAnIya sAdhya saMdeha nanakatAvacchedako bhUta prakAratA zrayaba mAdAya parvato vanhi mAna purovartikhA dityAdi madhye tI nAti prasaMgaH // For Private and Personal use only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA0 16 ************************ www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir For Private and Personal Use Only | ityAdi jJAnIya dhUmAdi viSayatA mAdAya nAtiprasaMga iti / tatra / sAhacarya dharmitAvacchedakIya viSayatAcA janakatAvacchedaka koTI prayojana viraheNA nidezA nnivezepivA dharmitAvacchedakatAtvenaiva tasyAnivezanIyatayA prakAratAtvenAnivezAt / sAhacayryasya dharmitAvacchedakaviSayatAMtaH pAti dhUmAdi viSayatA mAdAyA tiprasaMgAsaMbhavAt / pakSapadasya pakSatAviziSTa prakRtapakSa paratva mAvazyaka manyathA ghaTAdirUpa pakSe zabdatvAdinA nityatvasAdhane vAdhasyA siddhe vI 'vatAradazAyAmapi sapakSa vipakSa vyAvRtta zabdatvavAn zada ityAdi jJAna viSayatA mAdAya zaddatvAde ssavyabhicAratvApattiH / naceSTApatti doSAntarazaMkaraprasaMgAt asmanmate ca pakSatAviziSTa prakRtapakSa vRttitAjJAnasya vizeSaNa vidhayA lakSaNaghaTakatvA nAtiprasaMgo vAghagrahasthale pksstaayaa| asiddhyavatAre hetau prakRta pakSadharmatAjJAnasyA bhAvA dityAzaMkate / nacaivamiti / evaM pakSapadasya dharmimAtraparatve / bAgha saMpAdanAyAnityatvamupekSya nityatvasAdhyatvAnusaraNam / evaMca ghaTo nitya ityuktau tatra najprazleSa zaMkayA nityatva saudhyakatvaM na sphuTIbhavatIti nityo ghaTa ityukaM vAdhAdItyAdinA asiddiparigrahaH / asAdhAraNyApattiH asAdhAraNyajJAnamAdAya savyabhi - cAratvApattiH / etenAsya savyabhicAra sAmAnya lakSaNatayA etadatiprasake rasAdhAraNyA nApAdakatvA dasaMgati rityapAstam | sapakSAvRttitvena sAdhAraNyasya kevalAnvayi dharmasya pakSatA navacchedakatvA danupasaMhAritvasya cA saMbhavAt parizeSeNA sAdhAraNApatti riti vArthaH / tadAnIM sapakSa vipakSa vyAvRttatva sattve doSAntarAvatAre'pi savyabhicAratva masAdhAraNyaM ceSTa meva kSati - | virahA divyAzayenAha / iSTatvAditi / anyathA pakSattAyAH prakRtapajJadharmatAjJAnasya vA vizeSaNatve / vAdhAsiddhyoriti / vAdhasyA siddhervA 'vatAradazAyAM hRdAdau dhUmAdi sAdhane vanhayAde rasaMgrahApatte rityarthaH / sAdhAraNyasya nityadoSa tayA tatreSTApatti saMbhavatIti bhAvaH / nanu doSAntarAvatAra dazAyAM savyabhicAratvaM kvApi neSyata eva bhavatu sAdhAraNye pyanityadoSatA ityata 16 KK 78696938698931 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsur Gyarmandir Aha / asiddhIti / sAdhAraNyatrama mAdAyeti / yathAyathaM sAdhyAbhAvavRttitvaM sAdhyavattitvAMze bhramAtmakaM sAdhAraNa jJAna mAdAyetyarthaH / dharmaNi phalIbhUta saMzayadharmitAvacchedakatA paryApyadhikaraNA vacchinne / yadrUpAvacchinnavattAjJAnaM / yadrUpAvacchinna prakAratA zAli jJAnatvAvacchinnaM / sAdhyasaMdehajanaka miti / etacca saMzayaM prati koTyupasthiti vizeSaNajJAnAdi mudrayaiva hetu sAdhAraNa dharmavaddharmi jJAnaM ca sAkSAdeva tatheti niSkRSTamate koTyupasthitijanakatvA ghaTitameva lakSaNaM kartavya mityabhiprAyeNa| yathAzruta mUlAnurodhe tu saMzayajanaka koTihayopasthiti janakRtva meva nivezanIyam / sAdhyasaMzayajanakaM sAdhyasaMzayajanaka koTihayopasthiti janaka mityapi vyAcakSate tanmate dharmiNIti prakAratAtvenAvacchedakatAlAbhAyetidhyeyam / athaivam sAdhAraNyAdighaTaka kevalasAdhyavadRttitvAdyavacchinnatva mAdAyAtiprasaMgo durvaarH| (1) naca dharmitAvacchedakAvAcchannavizeSyatAnirUpita yadrUpAvacchinna prakAratA zAlijJAnatvaM saMzayajanakatA natiriktavRtti tadrUpavatvasya sAdhyasaMzayajanakatAvacchedakIbhUtA yA dharmitAvacchedakAvacchinnavizeSyatAnirUpitaprakAratA tadavacchedakatAparyAptyadhikaraNadharmavatvasya vA nivezAnnAtiprasaMgaH (2) / saMzayaMprati koTivyasAhacaryAyavacchinnaprakAratAzAlinizcayatvena sAdhAraNyAdiviziSTadharmavattAjJAnasyai vaikahettutA kalpanA dekaikakoTiksasAhacaryAdyavacchinnaprakAratAzAlijJAnasya saMzayAjanakatayA ubhayakoTisAhacaryAdereva tAdRzadharmatvA ditivAcyam / uktarUpeNaikaikahetutAkalpane ekakoTisAhacaryyAvacchinnatva viziSTA parakoTisAhacaryAvacchinnatvenaiva prakAratAyA nivezanIya (6) TippaNI-dhUme 'tivyApti viziSTAntarA ghaTitatva nivezanena vAraNepi vanhi tadabhAva samAnAdhikaraNa dravyatva vatparvata vRtti dhUmavAna parvata iti sal jJAna mAdAya ayaM nityo jJAnAdi tyAdau dharmi jJAna vidhayA hetutva mAdAyA tivyApte dvitIya kalpAdaraH // (TippaNI-yAvatvA bhAvAt pramIya prakAratAvacchedakatA nivezayituM zakyata eve tyAzayaH // For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir dA. (1) TippaNI-ekatra dvaya miti rotyA icchinnava dvayaM prakAratAyA niveze gauravA navakAzA dityata Aha vyApyeti // (2) TippaNI-vyApyA bhAva viSayakatva ghaTita saMzayatotkIrtanasyA saMgatavA pAtAt // tayA 'vacchinnatvayo vizeSyavizeSaNabhAva vinigamanAvirahAtU(1)vyApyasaMzayasya sAdhAraNadharmavattAjJAnAMtarbhAvA nupara vyApyatadabhAvayoH pratyekamubhayakoTisahacaritatatvAbhAvAt / naca vyApyasaMzayasya pRthakkAraNatAmata evedaM lakSaNa mitivaacym| vyApyasaMzayasyetyAdigraMthavirodhAt (2) (3)naca yadyadrUpAvacchinnaprakArakajJAnatvena saMzayajanakatA tattadrUpavattvasya saMzayajanakatAva. cchedakaprakAratAvacchedakatAparyAptimaMto ye ye dharmA stattaddharmavattvasya vAvivakSayA nAtiprasaMga itivAcyam / sattAvatsamavetajAtimAn sattAbhAvavatsamavetajAtimAnayamityAdibhramaviSayatAvacchedaka sattAvatsamavetatvA bAdAya sattAdisAdhyake jAtyAdA vAtavyApteH sattAbhAva vatsamave tatvasyA prasiddhyA yatyadena tadupAdAnA saMbhavAt / vastutastyevaM vivakSaNe 'sAdhAraNyAde rapi tAdRza dharmatayA sAdhAraNAderapi tAdRza yAvaddharmavatvAbhAvA dasaMbhava eva / naca svaniSTha, tAdRza prakAratAvacchedaka yAvarmavattva vivakSaNe 'sAdhAraNyAdi vAraNaM vyApyasaMzayetyAdi graMthasaMgatizca saMbhavati sAdhAraNyAde rapya 'sAdhAraNyAdi prakAreNa jJAnasya saMzAyakatvAt etena saMzaya janakatAvacchedakIbhUtAba yA prakAratA tadavacchedakatA paryAptyadhikaraNa dharmavatva nivezepi nanistAraH sarmiNi yadpAvacchinnaprakAraka jJAnasya svaniSTa yadrUrUpAvacchinnaprakAraka jJAna sahakAreNa sAdhyasaMzayajanakatvaM tadubhayarUpavattvasya vivakSitatvepi vyApyasaMzayasyetyAdi graMthAsaMgati razakya samAdhireva / (3) TippaNI-agrima graMthe saMzayasya pRthak kAraNa tA mata mAzrutyA tivyAdhi rabhihitA etalakSaNasya nyApya saMzayasya pRthak kAraNatA mata evA bhidhAne tAdRza graMye pRthak kAraNabaspopAdAnaM vyartham // For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir vyApyatvAvacchinna prakArakajJAna sahakAriNo dhArmavazeSyakasvaniSTarUpAntarAvacchinna prakArakajJAnasyA prasiddha vyAdhyatva mAdAya vyApye 'tiprasaMgA prasaktaH maivam / yatkici sAdhyasaMdeha nirUpitAyAM janakatAyA mavacchedikA yA dharmitAvacchedakAvacchinnavizeSyatAnirUpetaprakAratA tadavacchedakatA paryAptyadhikaraNa dharmavatvaM savyabhicAratvam / sAdhAraNyAdiviziSTa hetumattA jJAnajanya saMzayajanakatAvacchedakI bhUtA tAdRzI prakAratA sAdhyAbhAvavadRttitvAdyavacchinnApi tadavacchedakavatvAbhAvA| nna vyApyAdA vatiprasaMgaH / yatkicit saMzayanivezA dadhAraNAdeH sAdhAraNAdA vasatvepi nakSatiH vyApyasaMzayasyaca vyApyavattA jJAnatve naiva hetutA natu vyApyAbhAva prakArakatva mapi tatra nivezyate / vyApyavattA nizcayadazAyAM tasya pratibaMdhakatvA deva saMzayApatyasaMbhavAt / ato vyApyAbhAvatvAvacchinna prakAratAyAH saMzayajanakatAnavacchedakatayA vyApyAbhAvatvasya vyApye | |'satvepi na tatra vakSyamANAyA ativyApte raprasaktiH naca vyApyasaMzayahetutAyA maprAmANyanizcayAnAskaMditatvasyaiva nivezAd vyApyavattA nizcayA daprAmANyazaMkAskaMditAd vyApakasaMzayApattiH tasyA virodhitvA diti (1)vyApyasaMzayatvenaiva vyApakasaMzayahetutva mAvazyaka miti vAcyam / yAdRza viSaye vyApyavattA nizcaya dazAyAM vyApakasaMzayasye tarasakalakAraNasamavadhAne tAdRza| nizcaye 'prAmANyasaMzaya eva na jAyate tatro tAtiprasaMgAsaMbhavana nizcaya sAdhAraNa vyApyavattAjJAnatvena hetutAyA niSpratyUhatvAt | tAdRzasthalIyAti vyAptyabhiprAyakatayaiva tadgraMthasya vyAkhyAtvAt / athavA vyApyavattAjJAnatvena yA vyApyasaMzayahetutA tadava|cchedaka koTipaviSTA prAmANyanizcayAnAskaMditatvaghaTaka nizcayatvaM sAdhyavyApyatvAvacchinnAbhAva jJAna viziSTAprAmANyasaMzayAnyAprAmANyajJAnatvam tathAca vyApyAbhAvavattAjJAnazUnyakAlInAprAmANyasaMzayasyApi yathoka nizcayatvA tahiziSTa vyApyavattA (1) TippaNI-aprAmANya yamanAskaMdita nyAvarttaka dharmavattA jJAnasyaiva hetutvA diti bhAvaH / / For Private and Personal use only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandie gAdA. 18 jJAnakAle Apatte rakSAvAt / naca tathApi vyApyavattAjJAnatvena ekatra saMzayahetutA nasaMbhavati tathAsati dharmitAvacchedakasAmAnAdhikaraNyamAtrAvagAhi vyApyavattAnizcayA tadavacchedena vyApakavattA tatsAmAnAdhikaraNyamAtreNa vyApakAnAva mavagAhamAnasya saMzayasyA patte stAdRzasaMzaye tAdRzanizcayasyA virodhitvA diti vAcyam / dharmitAvacchedakAvacchedena vyApyavattA vamAhinaH saMzayAdeva tadavacchedena vyapakavattAvagAhisaMzayodayA tAdRzavyApakavattAvagAhisaMzaye tAdRzavyApyavattAvagAhijJAnatve naiva hetutvo pagamA TuktApatte raprazaneH athavA saMzayajanakatAvacchadaka prakAratAyAM savyabhicAritA ghaTaka saMbaMdhAvacchinnatva nivezasyA vazyakatayA vanhivyApyadhUmavAnnaveti saMzayIyA bhAvaprakAratAyAH saMyogAdi saMbaMdhAnavacchinnatayA tatsaMbaMdhAvacchinavyApyaprakArataiva saMzayajanakatAvacchedike tyativyApti prazanyA navyApyasaMzayasyetyAdara saMgatiH / atha sAdhAraNadharmavattAjJA-1 nasya saMzayajanakatve dharmaikyasyA prayojakatAmate tatsaMbaMdhaikyasyApya prayojakatayA tanmate saMzayajanakatAtadavacchedakayAvatprakAratAsa pratyeka mavacchedakIbhUtAni yAni rUpANi tahattva niveze ayamAtmA jJAnAdityAdau viSayatayA AtmatvAbhAvasamAnAdhikaraNajJAnavattAjJAnasahakAreNa sAdhyasaMdehajanakaM yatsamavAyena sAdhyasahacaritajJAnAdimattAjJAnaM tadIyaprakAratA mAdAya samavAyena jJAnAde ssavyabhicAritApatti ritika sAvaM / viSayatAsaMbaMdhenA bhAvakoTi sahacarita tadvattA jJAnIya prakAratAyAH| samavAyasaMbaMdhAnavacchinnatayA savyabhicAra ghaTakasaMbaMdhAvacchinnayAvatprakAratAnaMtargatatvAta ato yatkici sAdhyasaMzayanirUpita janakatAvacchedakIbhUtA dharmitAvacchedakAvacchinnA yA yA vizeSyatA tannirUpitasavyabhicAritAghaTakasaMbaMdhAvacchinnA kayA prakAratA tattadavacchedakadharmavatva meva vivakSaNIyam / tathAsati uktasthale viSayatAsaMbaMdhAvacchinnajJAnaprakAratAnirUpita vizeSyatAyA api nirUkta yAvadvizeSyatAMttargatatvA tannirUpitasavyabhicAritAghaTakasaMbaMdhAvacchinnaprakAratvA prasiddhyA nAtivyAptiH / For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir eva mapi saMzayasamuccayavailakSaNyAya ubhayaprakAratAnirUpitaekavizeSyatAsvIkartRmate vyApyasaMzayIya koTihayaprakAratAnirUpitavizeSyatAnirUpitavyApyatAghaTakasaMbaMdhAvacchinnaprakAratAvacchedakavyApyatvamAtra mAdAyA tivyApti : saMbhavatItyAzaMkyA vyApyasaMzayetyAdika mabhihitam / vastutastu janakatAvacchedaka yAva prakAratAvacchedakavattvAdi niveze dhamatadabhAvasahacaritakAMcanamayavanhimA nityAdi jJAnIya prakAratAyA api dhUmasahacarita vanhimAnityAdi jJAnajanya saMzayajanakatA vacchedaka dhUmasahacarita vanhitvAvacchinna prakAratAtvAdinA nivezena niruta yAvatprakAratAntargatatayA tadavacchedakatAparyAptyadhikaraNa kAMcanamayatvAdi ghATata dharmavattAyA vanyAdau durupapAdatayA 'saMbhava iti / yatkiMci saMzayanirUpitA dharmitAvacchedakAvacchinnavizeyatA ghaTita dharmAvacchinnA yA yA janakatA tadavacchedakIbhUtatAdRzavizeSyatAnirUpita prakAratA vacchedakatA paryAptimaharmavattva meva vivakSaNIyam evaMca kAMcanamayatvAdyavagAhi tadanavagAhijJAnasAdhAraNakAraNatAyA aikyA ttadavacchedakIbhUta kAMcanamayatvAyanavagAhi jJAnIya prakAratAvacchedakatA paryAptyadhikaraNa dharmavattva mAdAyaiva dhUmAdisAdhyaka vanhayAdI lakSaNasamanvayaH / saMzayaM prati tattatkoTi sAhacaryAvacchinna prakAratAzAli jJAnatvena sAdhAraNyAdiviziSTa dharmavattA jJAnasya kAraNatAhayAti vyApyaviruddhayo ratiprasaMgo nirastaH / evaMca vyApyasaMzayatvAvacchinnAyA ubhayakoTiprakArakatvAvacchinnAyA janakatAyA aikyA cadavacchedakIbhUtavyApyaprakAratA vacchedakavyApyatva mAdAya vyApye 'tiprasaMgo durvAra evetyAzaMkya vyApyasaMzayasya pRthakkAraNavAmate jJAnapadasya nizcayaparatva mupdrshitm| naca vyApyasaMzayasya ubhayaprakArakatvena naikahetutA vizeSyavizeSaNabhAve vinigamanAvirahA dapitu pratyeka prakAratAM nivezya hetutAya meva kalpanIya miti nA'tivyApti prasakti riti vAcyam / hetutAiyakalpane yatra vyApyavattAnizcayasya svAMze 'prAmANyasaMzayAtmakasyA naMttarakSaNe vyApyAbhAvavattAnizcaya staduttarakSaNe vyApyakasaMza For Private and Personal use only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA0 19 **** www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir vyApatteH / etena yAva tprakAratA nivezapakSepi savyabhicAritAghaTaka saMbaMdhAvacchinna niruka janakatAvacchedaka prakAratAyA yAvattvena nanivezaH / ayamAtmAjJAnAdityAdAvativyApteH / apitu niruka janakatAvacchedakIbhUtA yAvatya: prakAratAH savyabhicAratAghaTaka saMbaMdhAvacchinnAnAM tAsAM pratyekAvacchedakarUpavattvaM nivezyaM evaMcA yamAtmAjJAnAdityAdau nokta krameNA tivyApti saMbhava: viSayitAsaMbaMdhAvacchinnaniruka janakatAvacchedakajJAnAdiprakAratAnA mapi nirukta yAvatprakAratAMtargatatayA savyabhicA | ritAghaTaka saMbaMdhAvacchinnatvasya tatrAsatvena tena rUpeNa tadupAdAnAsaMbhavAt tathAca tAvatA vyApyasaMzayahetutA mAdAyApya'tiprasaM gavAraNa saMbhavena vizeSyatA yAvasve na nivezanaM jJAnapadasya nizvayaparatvaM ca nayukta miti pUrvapakSAnavakAzaH athavA vyApya | saMzayasya sAdhAraNadharmavattAjJAnAMtarbhAvamate ekaikakoTi sAmAnAdhikaraNya mAdAya saddhetAvatiprasaMgavAraNAya yatkiMci tsaMzayajanakatAvacchedakayAvatprakAratAparyaMtaM nivezanIyaM vyApyasaMzayasya pRthak kAraNatAmate tu noktakrameNa saddhetA vatiprasaMgazaMkAva kAzaH tanmate koTiiya sAmAnAdhikaraNyAvacchinnatvenaiva prakAratAyA janakatAvacchedakatvopagamAt ekaikakoTisAhacaryyAvacchinaprakAratAyAH saMzayajanakatAnavacchedakatvAt ato yAvatprakArakatAnivezanaM saMzaye yatkicittvanivezanaMca na karttavyam apitu vyApyasaMzayahetutA mAdAyA tiprasaMgavAraNAya jJAnapadameva nizcayapara mupagaMtavya mityeva vyApyasaMzayetyAdinA abhihitam naca dharmaikyasya saMzayajanakatAyAM taMtratAmatepi koTiiyasAmAnAdhikaraNyAvacchinnatvenaikatra niveSyate vizeSyavizeSaNabhAve vinigamanAvirahAt apitu pratyekasAmAnAdhikaraNyAvacchinnatvaM pratyekaM nivezya kAraNatAiyameva kalpyate dhUmasahacaritavanhimattAjJAna dhUmA'bhAvasahacaritavanhimattAjJAnayoH paraspara sahakAritvA nna koTidvayasahacarita vibhinna dharmavattAjJAnA tsaMzayaprasaMga: dhUmasahacaritavanhimAn tadabhAvasahacaritavanhimA nitijJAnadvayAditopi saMzaya: svIkriyate tathAca sadetAvatiprasaMgavAraNAya yAva For Private and Personal Use Only *** *************NK36 19 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandie tprakAratAnivezana saMzaye yatkicittvanivezana cAvazyaka mitivAcyam vibhinnahetutve sAhacaryadharmitAvacchedakavanhitvadravyatvAdidharmANAM viziSyAniveze koTivayasahacaritadharmavattAjJAnayoH parasparasahakAritopagamepi vibhinnadharmavattAjJAnA saMzayApatte ru ritayA tAdRzardharmANAM viziSyanivezanIyatayA kAraNatAnantyApatte ritisaMkSepaH atha dravyaM viziSTasatvA dityAdeH savyabhicAritA prasaMgaH viziSTasyA natirikatayA viziSTasattAvAdau sAdhyatadabhAvasahacaritatva tahabRttitvayoH satvA diticenna / guNakarmAnyatva sAmAnAdhikaraNyarupaM tavaiziSTyaM vaiziSTyaMca hi kvacidupalakSaNatayA hetutAvacchedakaM kvacidvizeSaNatayA AdyaM yathA * numityAdilakSaNa praviSTa mitarabhedAnumAyakatAvacchedakaM yattadvyaktisamavetatvAdikaM tadiziSTAnumititvAdijAte Lakyatare 'sa tvena bhAgAsiddhe stasya vizeSaNatvA yogAt ataeva tAdRzajAtA vanubhavatvAnyatvAdivizeSaNaM vyabhicAravArakatayA sArthaka dvitIyaMca yathA zaho 'nityaH vAyakaraNakapratyakSatvesatisatvA dityAdau satyantArtha H tasyaca vizeSaNatve eva saddhetutvanirvAhAta tathAca darzitasya vaiziSTyasya upalakSaNatayA hetutAvacchedakatve savyabhicAritvamiSTa meva vizeSaNatve viziSTanirUpitasamavAyAdireva hetutAvacchedakasaMbaMdho vAcyaH anyathA yaddharmaviziSTanirUpitatvAnavacchinna samavAyAdi hetutAvacchedakasaMbaMdha stasya * hetukArasya upalakSaNatayA hetutvAvacchedakatvA hizeSaNatvAnupapatteH naca viziSTanirUpitasamavAyAde hetutAvacchedakasaMbaMdhatve tenazuddhasattAde rapyavyabhicAritayA tahizeSaNa vaiyarthyamiti guNakarmAnyatvesati satvAditi hatuprayoge nigrahaprasaMga iti vAcyam viziSTavizeSaNakavuddhAveva viziSTanirUpitatvasya saMbaMdhatAvacchedakatayA tadrUpaviziSTanirUpitasamavAyAdinA tadrUpAnavacchinnasya Sal hetutvA saMbhavAt evaMca viziSTanirUpitasamavayAdinA saMbaMdhena saddheto viziSTasatvAde na tena saMbaMdhena savyabhicAratvaprasaMgaH yAdRzena saMbaMdhena pakSadharmatAviSayakaM yajjJAnaM tasya tAdRzena saMbaMdhena koTidayasahacArAvagAhitAyAH saMzayajanakatA prayojaka tisatvA dityAdau mahatvAnyatvAdivizeSaNaM lAvAdijAte vyakyatare For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Ran Fou Neng Ling De Xin Neng Fou Chu Xin Chu www.kobatirth.org 1904 me. gAdA0 OM tvAt samavAyasAmAnyasaMbadhana sAhacayyAvagAhinA dAzata vizaSyasaMbadhana pakSadhamatAjJAnasya ca sazayajanakatva virahAt tAdRza 20 vizeSyasaMbaMdhena dravyatvA vyabhAvasAhacaryyasya sattAdAvabhAvAt tAdRza sAhacaryyAvagAhi bhramamAdAyAti prasaMgA navakAzAt atha yathA hetutAvacchedakopalakSite vyAptijJAnasthalepi pakSe tadviziSTavaiziSTayajJAnAdanumitiradhikaMtvityAdi nyAyAttathA viziSTasaOM tAtvopalakSite sahacAro yatra gRhayate tatra tadviziSTavaiziSTayasya pakSadharmatAjJAnA dapi saMzayotpatti ruciteti cenna / ubhayoH sthalayo vizeSAt tathAhi sAmAnyarUpeNa sAmAnyasaMbaMdhena vA vyAptigrahe sAmAnyaghaTitena vizeSarUpeNa vizeSasaMdhena vA pakSaOM dharmatA jJAnAdanumiti yujyate heto statsaMbaMdhasya vA saMkoce vyApteravyAghAtAt / sAmAnyarUpeNa sAmAnyasaMbaMdhena vA sahacAra grahe vizeSarUpeNa vizeSa saMbaMdhena vA pakSadharmatAjJAnetu nasaMzaya: saMkocasya sAdhAraNyavyAghAtakatvAt ataeva vanhitvAdinA dhUmatadabhAvAdisahacAragrahe AdrdhanaprabhavavanhitvAdinA dharmivRttitvajJAnA nnadhUmAdi saMzayo navA saMyogasAmAnyena dhUmatadabhAva sahacarita vanhayAdi mahAnasAvyanuyogika saMyogena dharmiNi jJAnAt tatsaMzayaH naca tatrasAdhAraNyaprasaMgaiti atha dravyaMguNaka| manyatve sati satvAdityatra saddhetau dravyaMguNatve satisatvAdityatra viruddhe cAti vyAptiH vizeSye sAdhyatadabhAvobhayasAmAnAdhikaraNyasatvena viziSTepi tatsatvA diticenna sAdhyatadabhAvavadvRttitAvacchedakaviziSTavattAjJAnasyaiva sAdhAraNadharmadarzanavidhayA || | sAdhyasaMdehajanakatvAt yat kiMcitsAdhyasaMzayajanakatAvacchedakIbhUtA yAyA prakAratAvacchedakatA tadavacchedakatA paryAptyadhikara|NadharmaviziSTa prakRtahetutAvacchedakatvavivakSaNe - nAtiprasaMgavirahAt viziSTasattAtvarUpa prakRtahetutAvacchedakasyo bhayavadavRtti tAvacchedakatvavirahAt ubhayasahacaritavRttitvAvacchinna prakAratAvacchedakatAkajJAnasya saMzAyakatvepi nokAtiprasaMga : tathAsati yAdRzyAdRzadharmAvacchinna prakRtahetutAvacchedakaviziSTavaiziSTayAvagAhi jJAnatvena yatkiMcit sAdhyasaMzayajanakatA tAdRza tAdRza Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir For Private and Personal Use Only ******************** 2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir %Nuo Ha %%%Leng Leng Ji Ben %9Zhou Ha %Shui Leng Pin <Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA 0 21 *KHKHKY K J K K www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tayA tasmin sAdhyejJAnatvAdikaM vyabhicArye vetyata Aha AtmavRttiveti aprAmANyaM bhramatvaM natu pramAtvAbhAva ratasya sAdhyAbhAvAghaTitatvAt tajjanyakoTyupastiterveti matabhedena tajjJAnastra prAmANyAprAmANyasahacaritajJAnatvavattAjJAnasya tAdRzasaMzayA hetutvAt saviSayakatvAdi saMzayajanakakoTidvayopasthityahetutvAt prAmANyasaMzayAtmaka koTiDayopasthitijanakatvepi prAmANyasaMza yasya kathitArthasaMzayahetutAyA aprAmANikatayA tAdRzakoTyupasthiteH sAdhyasaMzayAhetutvAditibhAvaH nanu vinApi sAdhAra| NAdidharmajJAnaM prAmANyasaMzayasthale viSayasaMzayodayAt sAdhAraNAdidharmavat prAmANyasaMzayasya saMzayajanakatva mAvazyaka mityata Aha prAmANyasaMzayeti jJAnatvalakSaNasamAnadharmadarzanAt prAmANyAprAmANyasahacaritajJAnatvavattA jJAnAt prAmANyasya saMdeha iti yojanA etacca dRSTAMta vidhayoktaM jJAnaviSayatAtmakasAdhAraNadharmadarzanAt tatprakArakajJAna vizeSyatvarUpatattadabhAvasahacaritadharmavattAjJAnAt viSaye ghaTajJAnAdau taddattvasya saviSayakatvAdeH saMdehaH tAdRzadharmavattAjJAnAsatve ca saMzayo 'siddhaeveti bhAva: OM nanvevamartha-nizcayadazAyAM satyapi sAdhAraNAdidharmajJAne prAmANyasaMzaye 'rthasaMzayaH asatitu tasminne tyanvayavyatirekAnuvidhAnaM nopapayata ityata Aha aprAmANyasaMzayeti tadapasAraNaprayuktaM tAdRzaviziSTapratibaMdhakAbhAvasaMpAdakatvanibaMdhanaM tathAca prayo jakatvenaivAnvayavyatirekAnuvidhAnopapatte natatkAraNatA sAdhaka mitibhAvaH vyApyasaMzayasyeti vyApyatadabhAvayo vyApakatadabhAva sahacaritatayA sAdhAraNadharmadarzanavidhayaiva vyApyasaMzayo vyApakasaMzayahetuH dharmasyaikatAyA jJAnasya nizcayatAyA aprayojakatvAt yadAca vyApyAbhAvasya vyApakAbhAva sAhacaryyanna pratisaMdhatte tadA dharmiNitadvyApyadharma saMzayAnopi na taM saMdigdha iti svIyamate (1) sAdhyasaMzayajanakatAvacchedakapra kArata / vacchedaka sAdhyAbhAvavadvRttitvasya vyApye 'satvenAtivyAptyanavakAzAt pRthagiti hetutvavizeSa(1) TippaNI - iti vyApaka saMzayaM prati vyApya saMzavasya hetutA vAdi mate // * For Private and Personal Use Only KJKJKJKJKJKJKJKJKJKJK JH. 21 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir Na pRthakkAraNatAmate vyApti mAdAyAtivyApti : (1)prAgevopapAditA jJAnapadaM nizcayaparamiti tAdRzajanakatAyAM nizcayatvAvacchinnatvaM saMzayatva nyUnavRttitvaMvA (2) vizeSaNaM deyamityarthaH sahetAvativyApte vAstavasAdhAraNyAdi matvAbhAvenA prasakta hetvabhimatapa dopAdAna manarthaka mityAzaMkAyAmAha hetviti tena saMbaMdhena savyabhicAratvaM ghaTakatayAnimatasaMbaMdhena janakatAsUcanArtha janakatAyA lakSaNaghaTakatA lAbhArthaM tathAca tAdRzapadopAdAnasvarasAda yAdRzarUpAvacchinna yatsaMbaMdhAvacchinna prakAratAzAlijJAnaM sAdhyasaMdehajanaka tAdRzarUpavAM stenasaMbaMdhana savyabhicAra ityeva lakSaNaM karttavyamitibhAvaH samavAyenahetau samavAyenavyApye etenAlakSyatvaM darzitaM jJAnaghaTAdI nAtiprasaMga iti yojanA nasamavAyena savyabhicAratvaprasaMga ityarthaH atiprasaMgaprasaMjakaM vizeSaNamAha viSayatvasaMyogAdinA tatsaMdehajanaka iti viSayatvasaMyomAdisaMsargaghaTita sAdhyatadakSAvasAhacaryaprakAreNa tAdRzasaMbaMdhena svaprakA-1 rakaM yatsaMzayajanakaMjJAnaM tadviSayaityarthaH naca tena saMbaMdhena tahattAjJAnasya lakSaNaghaTakatvepi samavAyena viSayatA saMyogAdighaTita | koTidayasAmAnAdhikaraNyAvacchinnajJAnaghaTAdi prakArakajJAna mAdAyAti prasaMgaiti vAcyam tenasaMbaMdhana tahattAjJAnasya tatsabaMdhaghaTitacatsahacAraviSayakasyaiva saMzayajanakatayA samavAyasaMbaMdhAvacchinnAyAM saMzayajanakatAvacchedakaprakAratAyAM samavAyasaMbaMdhadhaTita sAdhyatadabhAvasAhacaryyasyaivA vacchedakatayA tahatAyA jJAnadhaTAdAvasatvenA tivyAptyanavakAzAt vipratipattistvityAdimUle tathApadasya koTayupasthApakaparatve 'saMgati stadghaTaka sAdhyatadabhAvopasthApakapadayoH pratyeka pratyekopasthApakatvAt pratyekamata thAtvapivA karthatatra lakSaNAsatva mityapinasphaTamiti tadgraMtha madhatvaiva tadarthaM parayitvA vyAcaSTe vipratipatteriti vipratipatti (1) TippaNI-vyApya battA jJAnadena vyAppa saMzayasya henutA iti // (2) TippaNI-lAghA dAha saMzayatva zUnya vRttive ti| For Private and Personal use only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA 22 ghaTakatattatpadanAnasyetyarthaH tattatyadaviSayakapratyekajJAnayoH koTihayopasthApakatva virahepi samUhAlaMbanajJAnasya tathAtvA tamAdAyaivAti vyApti bhaviSyatI tyAzaMkAyAM nacA pakSavRttiriti mUlAvatAra iti sUcayituM pUraNasaMmilitaM / tadartha mAha militasyeti militaviSayakajJAnasyetyarthaH tadupasthApakatvepi koTihayopasthApaka vepi tahattAjAnaM tAdazavAkyaprakAratAzAli jJAnatvA hai vacchinnaM tathA koTihayopasthApakaM / tathAca pakSadharmatApadopAdAnAdeva na tatrAtibvAptiritibhAva: pakSadharmatApadAnupAdAnepi natatrAtivyAptiH saMbhavati padadvaya viSayakajJAnasya koTihayopasthitijanakatvepi viSayabhedena viSayatAbhedA nityapada na padaviSayatAyAH pratyekaM koTidayopasthitijanakatAvacchedakatva virahA lakSaNeca koTiiyopasthitijanakatAvacchedakaika viSayatAyA eva nivezAdityAha naveti militvA ekaviSayatAzrayIbhUyahayo : padayo janakatvaM janakatAvacchedakaghaTakatvaM koTihayopasthitijanakatAvacchedakIbhUtA yA viSayatA tadAzrayatva mitiparyavasitArthaH nanu dipratipattighaTakapadAnAM prtipaadytvaadisNbNdhe| koTidayasahacaritatayA tenasaMbaMdhena tadattAjJAnasya saMzayahetutvAt teSAM pratyekaM saMdehajanakakoTiyopasthitijanakatAvacchedakaviSayatA zrayatva makSatamevetyata Aha tathAtvepIti / vipratipattighaTakapadAnAM pratyekaM tAdRza viSayatAzrayatvepItyarthaH / avazyaM | savyabhicAratvamiti / tathAca lakSyatayaiva na tatrAti vyAptirita bhAvaH / nanva nupasaMhArIpakSa eveti mUlamasaMgataM / saMbaMdhanizcayasyaiva saMvadhismArakatayA pakSe sAdhvasya tadabhAvasya ca saMdigdhatayA tadaMtarbhAvena hetau tasAmAnAdhikaraNyasya nizcetu mazakvatvena hetoH koTihayopasthApakatvAsaMbhavA dato 'bhiprAyavyAcaSTe 'nupasaMhArIti / anupasaMhAritAdazAyAM / pakSe sAdhyasaMdehadazAyAM uktakrameNa lakSaNasamanvaya itiyojnaa| yadrUpa viziSTavattAjJAnaM sAdhyasaMdehajanakaM vAstava tadrUpavattvasyaiva lakSaNArthatayopavarNitatvAt / sarvamanityaM prameyattvAdityAdau pakSaeva kvacitsAdhyasya kacicca sAdhyAbhAvasya nizcayadazAyAM nityatvatadabhAvasaha For Private and Personal use only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir caritaprameyatvavat sarvamityAdijJAnasya saMbhavena tahiSayatAvacchedako bhayasAhacarya mAdAya sAdhyasaMdehadazAyA mapi lkssnnsmnvyityrthH| anupasaMhAritottIrNatAdazAyAM tadubhayasAhacaryyasattvepi tadAnI tAdRzaheto rasAdhAraNatayA nasAmAnyalakSaNAtivyApti ritibhAvaH sAdhAraNyaviSayakajJAnatvAvacchinnasyaiva saMzayAnvayavyatirekAnuvidhAyitvAt tena rUpeNa saMzayahetutA na tu taviSayakanizcayatvena tadavacchinnasyA nvayavyatirekAnuvidhAyitAyA asiddhatvAt tathAca sAdhyasaMzayakAle sAhacaryanizcayAsa| bhavepi tadaMze saMzayAtmaka saMzayajanakajJAna mAdAyalakSaNasamanvayaH saMbhavatIti kecidaahuH| tanmatamupanyasyati / kecittviti vastuto vastugatyA yatsAdhAraNa tajjJAnepi svataddhetutAyAM akiMcitkara anavacchedakaM pakSaeva pakSAntavinaiva / tatsaMzayeti / / sAhacaryA saMzayetyarthaH sAhacaryajJAnAt sAhacaryaviziSTaprakArakajJAnAt / tathAttvaM savyabhicArattvaM / taccityamiti saMbaMdhAMze nizcayAtmakaM saMbaMdhijJAnaM saMbaMdhyaMtarasmArakaM zanyAdisaMzayAt padArthasmaraNA dyanutyatte riti / sAdhAraNyasaMzaye koTyupasthApakatvaM | na saMbhavati / evaM saMzayasAdhAraNasahacArajJAnasya hetutve aprAmANyanizcayAnAskaMditatva mevAvacchedakakoTaunivezanIyaM tannizcayatvena hetutvetu aprAmANyajJAnAnAskaMditatvameveti lAghavAt saMzayAtmakasahacArajJAnaM na hetu reva manupasaMhAritAdazAyAM saMzayajanakajJAnasaMpAdanaprayAsopi viphalaH / tAdRzajJAnAsattvadazAyAM sAdhAraNAvyAptibhayena tAdRzajJAnasyo palakSaNavidhayaiva lakSaNaghaTakatvAdityAdiciMtAvIja mUhanIyaM kevalAnvayItyAdi mUlamavatArayati nanvityAdinA / ayaMghaTaetattvAdityAdisthale pakSatAda-| zAyAM saMzaya prayojaka nizcitasAdhyatadabhAvavaDhyAvRttatvasya sattvAdavyAptyaprasakte stasyAlakSyatayA 'vyAptiparihAropi na saMga cchata ityata statra nizcitasAdhyavadvattitvaM saMpAdayati evamiti hetubhUtedaMtvavati pUrvaM ghaTatvagrahaeva tanmUlakAt saghaTaityAkArakasmaraNAt tadghaTatvenaiva tadghaTabhedotra ghaTegRhItuM zakyaMte nAnyathA pratiyogitAvacchedakaprakAraka pratiyogijJAnavirahA diti | For Private and Personal use only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir www.kobatirth.org dvA0 dharmiNi pUrva ghaTatvagrahasyA nusaraNaM taghaTabhinnoyamiti bhramaparyaMtaM tadghaTAnavasthAne tAdRzabhramaeva na saMbhavati / vizeSyavirahA dataH sthiraityuktaM / tadghaTabhinnopamiti bhramadazAyAM idaMtvAvacchinne ghaTatvagraha idaMtvasya sAdhyasahacAratatvena nizcita tayA 'sAdhAraNyaM nazaMkA'syada mapItyataAha tatraivadoSAghaTatvAgrahaiti / tatraidaMtvAvacchinne tadaghaTabhinnoyamiti bhramAnudhAao vanaM idaMtvasya nizcitasAdhyavarmivyAvRttatvajJAna saMpAdanAya tadAdharmiNi ghaTatvanizcayasatve eva saMzayaprayojakasya tatkAlIna tatpuruSIya sAdhyanizcayaviSaya vyAvRttatvasyedaMtve 'satvamataH kevalatavyaktitvena pratiyogividhayA tadghaTanAna mupekSya tadaghaTatvena tada bhAnAnusaraNaM tathAsati tAdRzabhrama eva tavyaktitva viziSTedharmiNi ghaTatvasya nizcayaiti tanniSThedaMtve darzitasaMzayaprayojakarUpAnAvA davyAkti prasakiridaM tvaviziSTe ghaTasAmAnyabhedabhrame idaMtve vipakSavRttitvanizcaya saMbhavAt tadavyAvRttatvajJAnA| saMbhavAka sAdhAraNyaM nazaMkA'syadamapIti pratiyogikoTau tatvabhAnAnudhAvanam / idaMtvapIti / avyAptirityanuSajyate vastuta stavyAvRttatvAbhAvena vAstavikasya sAdhyanizcayaviSayIbhUta dharmivyAvRttatvasyA bhAvena lakSaNayogAditi vAstavasaMzaya prayojaka rUpavatvasyalakSaNaghaTakatvAditibhAvaH ataevetyatredaMpadena pUrvAbhihitAyAH sahetutvAjJAnasya puruSadoSatAyA : parAmarSe 'saMgatiH tasyA asAdhAraNyAde ranityadoSatAyA manupaSTaMbhakatvA datastatparAmarzanIyaM vyAcaSTe ataeveti zuruSadoSAdhInaM puruSasya hetuma-| tipakSeca sAdhyatadakSAvAnizcaya sAdhyAbhAvavyApyavattAdhamAdhInaM taddopatvaM tAdRzaheto rasAdhAraNya satpatipakSa rUpadoSavatvaM tasyAsAdhAraNyasya satpratipakSasya ca anitvadoSatvaM dazAvizeSa eva hetorduSTatA saMpAdakatvaM sAhajikadoSatve tAdRzapuruSadoSa - virahadazAyA mapi heto?STatAsaMpAdakatve kadAcitkatvaM kadAcidevaheto?STatA saMpAdakatvam etAvatA 'yaMghaTaetatvAdityAdau dazA vizeSe puruSadoSAdhIna duSTatvazaMkAyA anivRtte stannivRtyartha manvayetyAdi graMthasaMgamanAya cAbhiprAyaM pUrayati evaMceti doSatA For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir E * prayojakaM nizcita sAdhyatadabhAvavaDyAvRttitvAdikaM hetau tiSTatIti zeSaH tatrAnityadoSatvamapi anityadoSamapitatraiva bhramodoSatAprayojakarUpasya anyathA padArthavyAcaSTe bhramamAtrAditi tAdRzarUpabhramAdityarthaH kecidityasvarasasUcanAya saca nizcitasAdhyatadabhAvavadvyAvRttatvasya saMzayaprayojakatAyA agrekhaMDanIyatvAda 'sAdhAraNyAdeH puruSadoSAdhInadoSatAyAH (1) prakRtAnupayogitayA mUlAnuktaOM tayA vA 'taevetyatredaMpadena tatparAmarze saMdarbhavirodhAceti tasyAsAdhAraNyasya vRttimataH nanu tAdRzaheto: saMzayaprayojakarUpazUanyatve 'sAdhAraNyamevakathaM bIjAbhAvAdityata Aha asAdhAraNyaMtviti ata ityAzaMkAta nanvayaM ghaTaetatvAdityAderiva tulyayuOM kyA zabdo'nityaH zaddatvAdityAde rapi saddhetutvameva zaddo nityaH zaddatvAdityAdikamapi viruddhameva natvasAdhAraNaM sAdhyasA - OM dhyAbhAvavadayAvRttatvAbhAvA dityudAharaNAbhAvAda sAdhAraNahetvAbhAsasyaivA prasiddhirityata Aha evaMceti avRttIti vRttimataH | sAdhyatadabhAvavadvyAvRttatvA saMbhavAditibhAvaH nanu pakSadharmatAjJAnavirahAdeva gaganAdihetukasthale anumityanutpAda nirvAhA OM dasAdhAraNya jJAnasyA numityanutpAda prayojakatva meva nAstIti kathaM tasya hetvAbhAsatetyata Aha pakSavRttiteti asaMkaraitarAna dhInAnumityanutpAdaprayojakajJAnaviSayatvaM nanU bhayavaDhyAvRttatvasya vRttimatva viruddhatayA tadubhayajJAnasya naikadAsaMbhavaH mithaH pratibaMdhakatvAt nacaivaM pakSadharmatAjJAnAbhAvasaMpAdakatayaiva tasya hetvAbhAsatvaM niSpratyUhaM tathAsatya siddhAvevAntarbhAvena savyabhicAra* prabhedatvA nupapatte rataAha nacobhayeti svarUpatovirodhaH parasparAbhAvavyApyatvAvizeSitayoH paraspara jJAnapratIbaMdhakIbhUta jJAna|viSayatvaM vAstava viruddhaviSayakasyApi jJAnasya virodhAviSayakasyA pratibaMdhakatvAditibhAvaH nanu nizcita sAdhyatadabhAvavaddayAvR(1) TippaNI - yadyapi tada jJAnaM doSa: puruSasyai ti / mUlena puruSa doSA dhIna doSatA bhihitA tasyA 'nitya doSalA nRpaSTaMbhakatvA tatho paSTabhikA yA hetune ti / sAdhya tadabhAvA nizcaya pakSe sAdhyAbhAva vyApya vattA bhrama rUpAyA mUlA pukkala miti bhAvaH // For Private and Personal Use Only *********************************** Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA ttatva rUpa saMzaya prayojakadharmasyo tahetau satvA kathaM tatrAvyAptizaMkA kathaMvA 'lakSyatvAbhyupagamena tatyarIhAraityataAha nizciteti sAdhyatadabhAva nizcayaviSaya vRttitvasya tathAtve saMzayaprayojakatve saddhetau / vanyAyAdhikaraNavRttitayA nizcite dhUmAdau dharmivRttitva grahadazAparyaMntAnudhAvanaM saMzayajanakajJAnasya vizeSaNa vidhayA lakSaNaghaTakatve pyativyAptiH saMbhavatItyabhiprAyeNa vastu. to yadAhetumati sAdhyAbhAvabhramAvarttate tadA hetau tadadhikaraNadRttitvAgrahepyativyAptisaMbhavati tAdRzajJAnasyo palakSaNatvAditidhyeyaM / tAdRzeti sAdhyatadabhAvaviSayaketyarthaH vanaM saMzayaprayojakarUpaghaTakaM kiMceti saMdehajanakatAvacchedakarUpasya janaka-tAvacchedakaprakAratAvacchedakasya vizeSaNatve dharmivizeSaNatayAsavyabhicArapadapratipAdyatve mahAnasAdivRttitAdazAyAmavyAptiH tatkAlAnta - veNA vyabhicAritva vyavahArApattiH tadAnIM sAdhyAbhAvavavRttitvAbhAvasya tatrA kSatatvAt tAdRzavyavahAraviSayasyA vAdhitvA ditibhAva: naca dravyaviziSTasattvAdityAdA vativyAtivAraNAya sAdhyasaMdehajanakatAvacchedakaprakAratAvacchedakadharmavat prakRtahetutAvacchedaka vattva meva vyabhicArapadArthovAcya : sAdhAraNasthaleca tAdRzodharmaH sAdhyatadabhAvavattitAvacchedakatva meva tatahiziSTa hetutAvacchedakAvacchinnahetumattAjJAnasyA pi saMdehajanakatopagamAt evaMca rAsabhAdermahAnasAdivRttitAdazAyAM vanyabhAvavaDha-- ttitvavirahepi tadavacchedakarAsabhatvAdisattvena tAdRzavyabhicArAbhAvo nAstIti kathamukta vyavahArApatti ritivAcyam evamapi anityadharmasya hetutAvacchedakatve (1) tadasattvadasAyA mApatti tAdavasthyAta vizeSaNatve kAlavizeSAvacchinnatayA tadAnIM vyabhicArItyAdivyavahAraviSayatve 'vyApti stakAlAMtarbhAveNa duSTatva vyavahArAnupayattiriti tunArthaH / sAdhAraNyasya nityadoSatayA kAlavizeSAntaviNa vyabhicAritvavyavahArAjanakatAyAH tatreSTatvAt / upalakSaNatve / atyantAyogavyavacchedaparicAyakatayA vyabhicA (1) hippaNI- tadAnI canhi sAdhane rAsabho duSTaH ityAdi vyavahArA nupapattiH // For Private and Personal use only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir ra padapratipAdyatve / tAdRzarUpAtyatAyogavyavacchadasya tatpadArthatvopagama itiyAvad asAdhAraNyottIrNatAdazAyAM hetumati sAdhyatadabhAvayo ranyataranizcayadazAyAM tatkAlAntarbhAve NAtivyApti : kAlAntarIya masAdhAraNyamAdAya savyabhicAravyavahArApatti ridapunarihAvadheyam zaddo 'nityaH zaddatvAdityAdau pakSatAdazAyAM savyabhicAravyavahAraniyAmakaM yadghaTagaganAdivyAvRttatvarUpa masAdhAraNyaM tacchadAdau sAdhyAdinizcayadazAyA makSata meveti vizeSaNatve pyataddoSatAvasthya atha saMzayaprayojakarUpasya tathAtvena na vyabhicArapadapratipAdyatA kiMtu sAdhyatadabhAvavavRttitva nizcitasAdhyatadabhAvavatavyAvRttatvarUpeNaiva vibhAjakamAtramuktA nugatarUpaM evaMca sAdhAraNya mupalakSaNa masAdhAraNyaM vizeSaNa mityavirodhaH nizcayaghaTitarUpAvacchinnaparavAkyAca kAlavizeSo nizcayAMza evAnvayeti sAdhyatadabhAvanizcayAdau khaMDazaktisvIkAraNAnvayavalAta sAdhyatadabhAvanizcayaviSayavRttitva sAmAnyAnAvabhinnasyApi tatkAlIna tannizcayaviSayavRttitvatvAcchinnAbhAvasya lAbhaH vyabhicArAdipadasya sAdhAraNyA sAdhAraNyAdirUpa nAnA tva miSTameveti caducyate tadopalakSaNatvepi noktadoSAvasaraiti evaMca nizcayAghaTitaM sAdhyatadabhAvavadattatvameva saMzayaprayojaka tadavacchinnaprakArakajJAnasya vizeSadarzanatayA saMzayapratibaMdhakatvepi tatkoTiviziSTavuddhau tatkoTimavyAvRtvAvacchinnaprakArakajJAnapratibaMdhakatAyAM viparIta koTimadvyAvRttatvAvacchinnaprakArakajJAnasyo tejakatayA satpratipakSasthala ivsNshynirvaahH| tathA|cAyaM ghaTaettatvAdityAdau sAdhyatadabhAvavavyAvRttatvasyA satvenAvyAptyAzaMkAyAM alakSyatvA bhyupagamena tatparIhArasya ca nAsaMgati riti samuditatAtparyyArtha : saMzayaprayojakarUpaMcedAnI mupalakSaNavidhayaiva savyabhicAravyavahAraniyAmakaM ato mahAnasAdau rAsAdivRttitAdazAyAM nAvyApti rasAdhANazca hetuH sarvadaiva tatheti nAtiprasaMgopItidhyeyam / aduSTaheto vastivAsAdhAraNaprakaraNasamatvAbhAvAda sAdhAraNaprakaraNasamayo ritivyAcaSTe asAdhAraNeti bhramaviSayasya navyamate doSatvAbhAvA danityadoSatvamiti For Private and Personal use only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA 0 25 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 6 vyAcaSTe vizeSeti prayojakatvaM prayojakajJAnaviSayatvaM ataevetyatredaM padArthasya saddhetoH sarvadA 'duSTatvasya bhramaviSayasyA numi - OM tyanutyAdaprayojakatAyA manupaSTaMbhakatayA tadupaSTabhyaM pUrayati nattviti tathAca yataeva saddhetuH sarvadaivatathA natukadAcidapi duSTala| kSaNalakSyo 'taeva tatsthalIyAnumitivirodhI yo bhramarUpo graha stasyAnumityanutyAdaprayojakatvepi tadviSayo nahetudoSa : bhramadazAyAM saMddhetorduSTatve bhramaviSayasyadopatva mAvazyakaM syAdityataevetyAdi mUlasya paryavasito 'rthaH nanu bhramasyA numityanutyAda prayojakatve tadviSayasya doSatvamapISyata eveti bhramaviSayonadoSa ityevAsiddha mityAzaMkAyA manyathetyAdi mUlAvatAraetAdRzazaMkoddhAraM sphuTIcikIrSu ranyathApadaMvyAcaSTe amyadheti mUle vAdhAdijJAnaiti pakSavizeSyaka sAdhyAbhAvAdibhramadazAyAmityarthaH * hetvAbhAsAvikyApatti: atiriktahetvAbhAsa svIkArApattiH vAdhAde rnityadoSatAyAH sarvavAdisiddhatayA bhramaviSayasya tadanta|rbhAvAsaMbhavAditibhAvaH abhede sAdhye prameyatvasyA nityatve sAdhye zaddAkAzAnyataratvasyaca vAstava sAdhyadvRttitvaviraheNa viruddhatvA saMbhavAtprAcInamatAbhiprApakatayA tayorviruddhatvokti mupayAdayati dIdhittau anavagateti evaMca sAdhyavavRttitveneti mUlasya OM sAdhyavadvRttitayA anavagatatvenetyarthaH nanu tAdRzasthale pakSatAdazAyAM hetau sAdhyatadabhAvobhayasahacArasyA zakyanirNayetvepi 2 kAlAntarIya tannirNayavipaya vAstavatadubhayasahacAra mAdAya lakSaNa gamana saMbhavA dalakSyatayA 'vyAptiparihAro na ghaTata itpataAha abhyupagamati saMzayajanakapakSadharmatAjJAnasya vizeSaNavidhayA lakSaNakaTakatva mabhyupagametyarthaH yathAzrutalakSaNe vyAttyAdigrahadazAyAM saddhetau ativyAptivAraNAya tAdRzajJAnaM vizeSaNavidhayaiva nivezanIyaM tAdRzajJAnadazAyAM atiprasaMga zvAstyeva ( 1 ) tatra tAdRzajJAnavirahadazAyAM cA gatyA sAdhAraNasyApi savyabhicAratvaM nopagaMtavya mevetyataupavarNiteti yathAvyAkhyAtetyartha ke anu (1) divpaNI-mUlota prameyatve tAdRzA nyataratvA dAviti zeSaH // For Private and Personal Use Only **of*************** 38 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir *mityavirodhijJAnaviSayasyApi hetvAbhAsavibhAjakatve kSativirahAt etAdRzAjJAnepItyAdino (1) kavibhAjakadharmajJAnasyA numitya virodhitvakathana makiMkara mityAzaMkAmabhidhAyo padarzanena nirAkurute yadrUpajJAnamiti yadpAvacchinnaviSayakajJAnamityartha : tadeva tadrUpAvacchinnameva etena niruktapakSadharmatAjhAna viSayatAvacchedakadharmavatvasyaiva vibhAjakatayA sAdhAraNyAdirUpa tAdRzadharmaviSayakajJAnasya cA numitivirodhitayA tAdRzaniyamopagamepi tathAvidhadharmasya na vibhAjakatvAnupapati ritiparAstaM sAdhAraNyatvAdinaiva sAdhAraNyAdijJAnasya virodhitayA tAdRzapakSadharmatAjJAna viSayatAvacchedakatvena tasya vibhAjakatvAnupapatteH evaMcai tadajJAnepIti mUlasya niruktavibhAjakatAvacchedakAvacchinnAjJAnepItyarthaH sAdhAraNyAdipretyakasyetyasya sAdhAraNyatvAdirUpa pratyeka dharmAvacchinnasye tyartha ityavadheyaM anyathA (2)tAdRzarUpAvacchinnasyApi vibhAjakatve atiprasaMgaH / anumitikAraNIbhUtajJAnavirodhi dharmavatvAdinA anyatamadharmavatvAdinAvA savyabhicAraviruddhAdInAmaikyaprasaMgaH mUle pratibaMdhAdityasya niruktasAmAnyadharma jJAnasyA pratibaMdhakavA ditizeSaH tasyaiva doSatvA dityasya pratyekadharmasyaiva virodhitvAdityarthaH (3)tatraivAyaheturiti nasat doSatvAce ti cakArAsaMgateH tasyaiva doSatvA cenyasya prathamataH tasyaiva doSatayAuddAvayitumucitatvAt / natu anugatadharmasyetyarthaH evaMca doSa* vidhayA yAdRzadharmobhdAvyate saeva vibhAjakaH uktAnugatadharmasyaca doSaviSayA 'nubhdAvanIya tayA natathAtvamiti hRdayaM nanu tadajJAnedazAyaryo anyajJAnA danumiti pratibaMdhasya tajjJAnIyAnumityavirodhitA bIjatvaM maNikatA 'bhihitaM naghaTate tathAsati (1) TippaNI-savyabhicAra sAmAnya lakSaNa jJAnasya / (2) TippaNI-yAdaza dharmA vacchinna viSayaka jJAnasyA namitya pratibaMdhakalaM // (3) TippaNI-tatra sAmAnya dharma jJAnasyA pratibaMdhakatve artha asyaiva doSatvA dityAdi For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kabatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir gAdA. satpratipakSAdijJAnasyA numitivirodhitayA vAdhAdijJAnasyA pyatathAtvApatte : ataH svayaM taddIjamAhavastutastviti upasthApakatvA diti koTihayo sthApakajJAnaviSayatvAdityarthaH AdipadA tsvayaMniSkarSitatAdRzanAnaviSayatAvacchedaka rUpabantaparigrahaH viroziviSayakatvA bhAvAt yAyanirUpitapratiyogitAvacchedakAvachinna taDyApyatvAvacchinnA viSayakatvAt idaMtvavadheyaM mUlapratibaMdhA dityanaM tara mAnAbhAve niruktadharmajJAnasyA numityapratibaMdhakatvAditizeSaH evaMca pratyekajJAnasyAnumitibhratibaMdhakatvaM nAnugatadharma jJAnasyAnumityaprati baMdhakatA saMpAdakatayA mUle'bhihitaM kiMtu tathAttve-pramANAbhAve kathite anaMtara pratyeka nAnAdharmajJAnasyA numiti virodhitvakalayAnApekSayAvirodhyaviSayakasyApi anugatadharmajJAnasyaikasya tathAtvaM vizeSadarzinA sAdharaNAdi hetukAnumiti vAraNAya kalpapita sacitamityAzaMkAvatArAtta parijihIrSayA pratyekajJAnasyA-vazyakApanIya pratibaMdhakatAkatvaM dopatvAce tyaMte nAbhihita miti evaMtAdaza yukta-taruratrApi vakSyamANAnugatadharmabAre pyanumiti virodhijJAnaviSayatvaM bodhyamitizeSaH virodhipadasya pratibaMdhakArthakatve 'saMgatiH sAdhAraNyAdera tathAtvAdato vyAcaSTe virodhitvamiti virodhijJAnetipratibaMdhakIbhUtajJAne tyartha anumiti virodhi saMbaMdhanivezenaivopapattau avyAvRttipadamanarthakAmetyAzakAMnirAcikIpu stasya vyacicAriNI sAdhyAbhAvavavRttitvAdivirahadazAyAM avyAptivArakatayA sArthakatayA saMpAdanAyataDyAcaSTe avyAvRttIti ayaMtAyogaH pratiyogivaiyadhikaraNyAvacchinno 'bhAvaH nAtiprasaMga iti rAsabhAdau mahAnasAdi vRttitAdazAyAM vanyabhAvavavRttitvAsatvepi pratiyogivaiyadhikaraNyA-3 vacchinnatadabhAvasya tatrAsavena tadvyavacchedasya tadAnImapi satvAditibhAva : nanca-vyAvRttipadasyA tyatAyogavyavacchedArthakatve zaho 'nityaH zabdatvAdityAdAva sAdhAraNyotIrNatAdazAyAM atiprasaMga ityataAha sAdhyavahRttistviti nAsAdhAraNa iti nizcasoyAgarbhitasya sAdhyatadakSAva vavyAvRttatvasyaivA sAdhAraNya padArthatvA ditizeSa: tathAco tasthale kadAcidapi asAdhAraNyasyA For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ********** www.kobatirth.org (1) TippaNI-pakSa dharmika sAdhya tadavyAthya hetumatvA vagAhiM niSTha pratibadhyatA nirUpita pratibaMdhakatA vacchedaka viSayatA nirUpakatva mAdAya asAdhAraNyAdau doSaH syAt ata: sAmAnyeti / sAdhya vyApakIbhUtA bhAva prati yogitva rUpA sAdhAraNya saMgrahAya tAdRza viSayatAyAM svarUpa saMbaMdha rUpA OM vacchedakatvaM parityaktaM // 19 Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir OM satvA nnAti prasaMga itibhAvaH vAdhAdivAraNAya vivakSaNIyasya pakSe sAdhyavaiziSTyagrahAvirodhitvasya lAbhAya pakSapadaM vyAcaSTe OM pakSa iti saMdigdhasAdhyaH saMdigdhasAdhyaviziSTaH dharmoM pakSatAvacchedakA vacchinnaH viziSTahetau hetutAvacchedakAvacchinne ta - attitveti tAdRza sAdhya viziSTapakSatAvacchedakAvacchinna pakSavRttitvetyarthaH vaiziSTyaMca vaijJAnikaM tena vAdhAdi saMkarasthale sA adhyaviziSTapakSA prasiddhAvapi nakSatiH bAdhAdijJAnasya sAdhyaviziSTa pakSatAvacchedakAvacchinna viSayaka jJAnavirodhitvA navAOM dhAdika mAdAya nhadovanhimAn dhUmAdi tyAdAvativyApti riti bhAvaH atraca sAdhyavadavRttitvarUpAsAdhAraNyasyA saMgrahaH tajjJA* nadazAyAM hetau sAdhyaviziSTapakSavRttitvajJAnAnudayAt / evaM sAdhyAMze saMzayaviSayatvarUpavizeSaNa manarthaka mityata statparityajya niSkRSTArtha mAha tathA ceti pakSatAvacchedaketi pakSatAvacchedakAvacchinna pakSavizeSyatA nirUpitA yA sAdhyatAvacchedakAvacchinna | sAdhyatrakAratA yA ca tAdRzI hetutAvacchedakAvacchinna hetuprakAratA tannirUpaka (1) laukikasaMnikarSAyajanya jJAnAvirodhitvasya * lAbhAdityarthaH (2) tAdRzajJAnAvirodhitvaM natAdRzajJAnasAmAnyanirUpita pratibaMdhakatAnatiriktavRttiviSayitvA nirUpakatvaM hetumanni|STasAdhyAbhAvAdirUpa vyabhicArasyApi pakSaniSTasAdhyAbhAvatvAdinA buddhestAdRzajJAnaMprati pratibaMdhakatvA tAdRzaviSayitAnirUpakatve | * (2) TippaNI - asaMkIrNavAdhasya saMkha: pIta ityAdi sthalIya bAdhaspa saMgrahAya laukiketi / For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA0 (1TippaNI-athAca tAdaza yat kiMcit nAna nirUpita prati baMdhakatA natirikta vRtti viSayatA nirUpakatA navapachedakA niveze naiva bAdhA dii| cyAptya viSayaka jJAna mAdAya vyabhicArAdau cAtivyAptyo vAraNa saMbhave sAmAnya padaM vyarthamiti cainna yatra vyabhicArajAnapratibaMdhakabhabhAvo vRttivAbhAvavAna vRttivaM nirUpitakhAbhAvavat ityAdokatara jJAnaviSayakameva sAdhyavAn pakSa: hetumAn iti jJAnaM jAyate / tatra vyabhicAre avyAptyApane vyabhicArajJAnasya tAdazayat kiMcit jJAnanirUpitapratibaMdhakatvAt / tabhiveze ca vyabhicArajJAnapratibaMdha kasyA pi pratibaMdhakatAyA stAdaza yahatvavyApakalabirahA maavyaaptiH| nanu | tathApi tAdaza grahatvavyApaka pratibadhyatAnirUpita pratibaMdhakalAbhAvavada vRttitvameva lakSyatAvacchedakaviSayitAyAM praveze vAdhAdA vatiprasaMgavAraNasaMbhavA dalaMnajadvayapranA saMbhava:syAt (1)kiMtu tAdRzaviSayitAnirUpakatAnavacchedaka dharmavatvaM tadanavacchedakatvaM ca tadavacchedakatAparyAptyadhikaraNatvaM tena hetu manniSTha sAdhyAbhAvatvAde stAdRzapratibaMdhakatA natiriktavRtti viSayitA nirUpakatAvacchedaka pakSaniSTa sAdhyAbhAvatvAdito 'natiriktatvepi nakSatiH vAdhAdi niSThAnA manumiti virodhitAnavacchedakadharmANAM prameyatvAdInAM tAdRzaviSayitA nirUpakatAnavacchedakatvepi tAdRzaviSayitAnirUpakatA navacchedakIbhUtAnumiti virodhitA vacchedaka rUpAvacchinnatvasya samudAyArthatvA nAti prasaMgaH tAdRza yatUkiMci jjJAnaM yAdRza rUpAvacchinna viSayakanizcaya sAmAnyA pratibadhyaM tAdRzo 'namiti virodhitA vo neti cenna / yatra bAdhasvarUpAsivAdye katara viSayakameva vyabhicAraviSayakabodho jAyate tatratyavyabhicAre'vyAptiH bAdhasvarUpAsiddhAde rekataraviSayakavyAbhi||cArajJAne sAdhyavat pakSadharmikahe tumattA jJAnavavyApakapratibadhyatAnirUpita pratibaMdhakatvA bhAvAsattAt / naca naddhaya praveze pi tavA vyAptiH durave ti vAcyama vAdaza pratibaMdhakatAnirUpita sarUpa saMbaMdharUpAvacchedakatAvati yA tAdaza pratibaMdhakatAnatirikta vRttiviSayatAtabhirUpakatAnavacchedakalasya lakSyatAvacchedake niveza. nIyatvAta sarUpAsiddhAo katara viSayakavyabhicAra jJAnIyaviSayitAyA tAdaza pratibaMdhakatA natirikta vRttitvasatvepi tanni rUpita sarUpadharUpAvacchedakatvavi. rahAt / nAmyAptya tivyAti iti dhyeyaM / For Private and Personal use only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir "TippaNI-athA tra sAdhyavat pakSadhAma kahenumanAyahattva vyApakapratibadhyatAnirUpita pratibaMdhakatAbhinna prakRtA namiti virodhitAvazchedaka viSayitAnirUpakatAvacchedakatvaniveze naiva sarvasAmaMjasye gurutara niveza vyartha miti cenna / eta dapekSayApi laghutara nivezanaM anumiti virodhitA ghaTakaprativadhyatAyA meva tAdRza buddhitvavyApakatvam nivezya ityAdinA bhaTTAcAryeNoktaM tathAcokta pUrvapakSasyA kiMcit karatvAt tatraca ta dItyAniveza lAghavAna bakAzA diti nipuNatara vibhaavniiy| HatojAna *vacchedako dharma stadavacchinnatvaM vAsamudAyArtha : (1)vastu tastu nirukta tAdRza jJAnA virodhiya jJAnavirodhitAnavacchedakatvaM vA'nu *miti virodhitA vacchedake na nivezanIyaM paraMtva numiti virodhitA ghaTakAnumiti niSThaprati vadhyatAyA meva tAdaza jJAnatva nyUnavRttitvaM nivezanIyaM lAghavAt bAdhAdi jJAnanirUpitapratibadhyatAnAM ca tAdRza sakala jJAna sAdhAraNatayA na tAdRzajJAnatva nyanavRttitva mato nAti prasaMgaH vyabhicArajJAnaprati badhyatvaM ca tannyUnavRtti vyAptya viSayaka tAdRzajJAnAvRttitvAta agrepi sarvatrai vaitAdRza dizAniSkarpaNIya miti aba ca (2)yatra prakRtapakSe vyabhicArAbhAvo viziSTa statra vyabhicAro'siddhimadhye evaM (2) TippaNI-athAva prameyatva mavRtti prameyatvAt itya va vRttiva vavRtti prameyatvarUpa vyabhicAre avyAptiH tAdRza vyabhicAra viSayakanizcaya sAmAnyA patiyadhyatvampa tAdRza yat kiMcit jAne abhAvAt / iti cenna / yAdaza rUpAvacchinna viSayaka nizcayatvavyApakayat kiMcit pratibaMdhakatAnirUpitapratiyadhyavAbhAvavatvasyaiva tAdRzayan kiMcin zane nivezanI yatvAt tatra cavyApti yahanirUpita vyabhicAraviSayakajJAnapratibaMdhakatAmAdAyai va lakSaNasamanvayAt naca vanya bhAvavatanadatvAvacchinna viSayakanizcayatvavyApakatvavanya bhAvAn dRdaiti jJAnaniSThapratibaMdhakatAnirUpita pratibadhyatvAbhAvasya tAdaza yatkiMcis zAne sattAta vAdhAdA bativyApti riti vAcyam / tAdaza yat kiMcit pratibaMdhakatAyAH samUhAlaMcanA namititvabyApakapratibadhyatAnirUpitatvasya nivezanIyatvAt evaMcA pa sAmAnya padAnupAdAne vanhivyApakIbhUtA bhAvapratiyogityAbhAvavajjalava dUdakAlIna vanhimAna jalAdi satra vanhivyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvava jalatvava dUpAsiddhA vasAdhAraNya For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA 0 28 ***************** www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir viSayakatAdRzasamUhAlaMbananizcayIyA sAdhAraNya pratibaMdhakatAmAdAyAti vyAptiH naca tAdRza rUpAvacchinnaviSayaka tatra tyAsAdhAraNya viSayakanizvayaniSTha kiMcit pratibaMdhakatAntagatAsAdhAraNya pratibaMdhakatAnirUpita pratibadhyatvAbhAvasya tAdRza yat kiMcit jJAne satvAt katha mati vyAptiriti vAcyam asAdhA|raNyA vyApti bhayena tAdRza yat kiMcit pratibaMdhakatAyAM hetumAn pakSaH sAdhyavAni vyAkAraka grahatva vyApaka pratibadhyatAnirUpitatvA sAdhAraNya viSayakatvA nava. cchinna lobhayAbhAvasya nivezanIyatayA tatrA tivyApte duritvAt kathaMnA dhUmAbhAvavad vRttivanhitvavadayanhikAlIna dhUmavAna banheM rityAdau dhUmAbhAvavad vRtti vahitvavapAsiyo vyabhicAra viSayaka tAdRzasamUhAlaMcananizcayIya vyabhicArapratibaMdhakatA mAdAyAtivyAtirata: sAmAnya padopAdAna mAvazyakaM naca tathApi svAnavacchedaka viSayatAzUnya jJAnayatvameva kicit pratibaMdhakatAyAM nivezanIyam sapadaM yakti cit pratibaMdhakatAparam tAdRza samUhAlaMbanajJAne svAnavacchedakIbhUtA siddhighaTaka jalatvatvAvacchinnaviSayatAzUnyatva virahAt sAmAnya padasya vaiSyathyaM durvArame veti vAcyam yataH satvavat hetukasthalIya sAdhyAbhAvava vRtti ghaTAdirUpasavyabhicAre 'nyAptiH tatrA vacchinna viSayatAnirUpita sAdhyA bhAvava vRttitvAvacchinnaviSayatAzAli nizcayatvena vyAptibuddhipratibaMdhakatayA sthAnava|cchedakIbhUta zAMsargikaviSayatAzunyalA bhAvavat svAnavacchedakaviSayatAzUnyajJAnIyatvasya tAdRza yatkicit pratibaMdhakatAyAM nivezayitumazakyatvAt / paretu yatra doSaviSayaka nizcayo niyamataH svAnavacchedako bhUtaviSayitAvAn tatra vyabhicArarUpa doSe 'vyApti rataH tannivezayituM na zakyate ityAhu: / nivezyate iti hRdayaM pakSasAdhyasAdhanAnAma prasiddhyA samanvayonirAsa iti teSAM jJAnasya yathokta jJAna prati baMdhakatvAditi bhAvaH / asiddha saMkIrNo hadAdau dhUmAdi sAdhane vanhayAdi hetuH tat saMgrahaH / tatra yathA zruta pakSavRttitvA satvepi yathokta jJAnA virodhitva viziSTA numiti virodhi sAdhyAbhAvavadvRttitva mAdAya lakSaNasamanvaya saMbhavAditi bhAvaH nanu vizedhopi yathokta jJAnA virodhI anumiti virodhIce tyati prasaMga: / naca viruddho hetuH sAdhya vayAvRttatayA asAdhAraNaeveti na tatra savyabhicAra lakSaNAti vyApti prasati riti vAcyam yathoka jJAnA virodhitvaviziSTA numiti virodhitvasya virodha For Private and Personal Use Only ******* 28 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandie (4) TippaNI-nana pakSavRttive satItyanena pakSadharmikasAdhyavat virodhitva nivaisenaiva vAdhavarUpAsiddhisAdhyA sAmAnAdhikaraNya rUpavirodhAnAM vAraNasaMbhave vyartha pRthak virodhAnyaca vizeSaNami ti cenna / ghaTo dhUmavAna ghaTanirUpitatvAbhAvavavRttitva kAlIna banheri tyatra dhUmAbhAvavavRttitva / ghaTanirUpitatvAbhAvapad / vRttitvakAlIna banhirUpa vyabhicAre 'vyAptiH dhUmavad ghaTavRtti ghanirUpitatvAbhAvavavRtitva kAlIna vanhiri syAkArakahetu dharmika sAdhyatva pakSavRttitvagrahasyA sAdhAraNye tasya vyabhicAra padapravRtti nimittatvA saMbhavAt tadavacchinnavata: savyabhicArapadArthatve tatpadasya pAribhASikatvA | patte : savyabhicAralakSaNA tivyApte zcAzakyaparihAratvA dataAha virodhopIti phalataH tadabhAvavyApya vattAjJAna vidhayA anu|| miti pratibaMdharUpaphalaprayojakajJAnaviSayatvena pratirodhaevapratirodhatulyaeva / tathAca pakSe sAdhya vattAjJAnaM pratibaMdhakatvA natatrA ati prasaMga iti bhAva: pakSa vRttitve sati sAdhyavyApakIbhUtA bhAva pratiyogitvaM virodhaH / tAdRzAbhAva pratiyogitvaM ca sA* dhyAbhAvasya vyatirekavyApti riti tajjJAnaM tadabhAvavyApyavattAjJAnavidhayA pakSe sAdhyavattAjJAnaM viruNahIti hRdayaM sAdhyAsAmA nAdhikaraNyasyaiva ciMtAmaNikAra mate virodhatayA tasya pakSe sAdhyavattAjJAnA virodhitayA 'ti vyApti rduvAraive tyata stanmatAbhiprAyeNa tadAraNAya prakArAMtara manu sarati tadanyatve na veti virodhAnyatvena vetyarthaH (1)virodhi anumiti virodhi athai tanmate kimasAdhAraNyaM na tAvat apakSavRttitvesati sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvaM tajjJAnasya pakSe sAdhyavattAjJAnaprati sAdhyAnAva vyApyavattAjJAna mudrayA virodhitvena satyaMtArtha virahAt / nApi nizcita sAdhyavaDhyAvRttatvaM tajjJAnasyA numitau tatkAraNI bhatajJAne vA pratibaMdhakatA viraheNa hetvAbhAsasAmAnyalakSaNasyai tallakSaNasya ca tatsAdhAraNya virahAt anumiti kAraNIbhUta hAryatvAt tadavirodhitvasyA prasiddha anAhAryatvAbhAvAce tyato hetu dharmika sAdhyavatpa kSavRttitvagrahA virodhisva mapahAya sAdhyavAna pakSa ityAkAraka grahAvirodhitvaniveza evaM yuktH| tathAca virodhA nyatvavizeSaNasya sahajataevasArthakyami ti vibhAvanIya / For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAdA0 29 ***************************** www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir sAMdhyasAmAnAdhikaraNya jJAnaM prati sAdhyavadvRtti vizeSA vRttitvajJAnasyA pratibaMdhakatvAt kathaMcitpratibaMdhakatve sAjyasAmA | nAdhikaraNya grahA virodhitvarUpa virodhAnyatvasya tatrA satvena prakRta lakSaNasya tat sAdhAraNyA saMbhavAt / nApi pakSavRttitvA vizeSitaM sAdhyavyApakIbhUtA bhAva pratiyogitvaM tajjJAnasyApi anumitau tajjanakajJAne vA 'virodhitvAt / yadi dharmiNi prakRta hetumattA jJAnasaharuta prakRtahetau sAdhyavyApakIbhUtAbhAva pratiyogitvajJAna manumitiM pratibadhnAti sthANutvA bhAvavyApya karAdimAMzcAya mityAdijJAna dazAyA mapi ayaM sthANu ritijJAnA nudayAt dharmivizeSyaka tadatAjJAna viziSTa | | tatdharmika grAhayAbhAva vyApyatva nizcayatve naiva tadabhAva vyApyavattA jJAnasya pratibaMdhakatvAdityucyate tadA tAdRza dharmasya pakSe sAdhyavattAjJAnavirodhitvAt saMtyaMtArthAvirahAditi kecit pakSavRtitvavizeSitaM sAdhyavyApakIbhUtA bhAvapratiyogitvamevA sAdhAraNyaM satyaMtadalecAvirodhitAghaTaka pratibaMdhakatAyAM tAdRzA sAdhAraNya viSayakatvAnavacchinnatva vizepaNa prakSipya tatsAdhAraNyaM prakRta lakSaNasyo papAdanIya mityAhuH / paraMtu hetuniSTha sAdhyavyApakIbhUtA bhAva pratiyogitva mevA | sAdhAraNyaM tadviSayakatvasya pakSadhArmika hetumattAjJAnavirahakAlInAnumitya pratibaMdhakajJAna sAdhAraNatayA 'numiti pratibaMdhakatA tirikta vRttitvepi pakSadharmika hetumattAnizcaya viziSTa yAdRzaviziSTaviSayaka nizcayatva manumiti pratibaMdhakatA natirikta vRtti / tAdRzatvasya sAmAnyalakSaNe 'tra ca vivakSaNIyatayA sAmAnyalakSaNasyaprakRtalakSaNa vizeSyadalasya ca tat sAdhAraNya nirvAha: / pakSatAvacchedakaviziSTapakSe sAdhyatAvacchedaka viziSTa sAdhyavattAdi jJAnA virodhitvasya ca tAdRza yatkicijjJAnaM yAvA | dharmAvacchinna viSayakanizcaya sAmAnyA pratibadhyaM tAdRza dharmavatva yasya zarIre nizcayAMze pakSadhArmikahetumattAnizcaya vaiziSTyA nivezA tAdRza nizcaya virahakAlIna hetunizcaya vyApakIbhUtA bhAva pratiyogitva viSayakanizcayasyApi tadvipayakanizcayasA For Private and Personal Use Only ************************* 88 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir (1) TippaNI-yAdaza viziSTa viSayaka nizcayatva manamiti pratibaMdhakatA zanya padhadharmatAzAna kAlIna mAnAvRtti tAdazatva meva vivakSaNIya svavyApyaka tatkavarUpA natiriktavRttitva nivezo viphala iti vibhAvanIyaM / pa mAnyAM targatatvena pakSesAdhyavattA jJAnasya ca tada pratibadhyatayA taddalasyA pyetat sAdhAraNyo papatti rityAhuH vastuto (1)yAdaza viziSTaviSayakanizcayatvaM anumiti prati baMdhakatA zUnya pakSadharmatA jJAnA vRtti tAdRzatvaM bodhyaM / atha vA svavyApakatatkatva rUpA natirikta vRtti tva niveze yAdRza viziSTaviSayakanizcayatva vyApakaH pakSadharmatAjJAnakAlInatvAnamitya pratibaMdhakatvo |bhayAnAva: tAdRzatvaM vivakSaNIyaM / anyathA svarUpAsiddhi vArakasya hetamattA grahAvirodhitva dalasyai va vaiyAM patte : pakSadhAmaka hetumattAnizcayakAlIna taddiSayakanizcayasyA prasiddhyA yAdRza viziSTaviSayakapadena tasyopAdAnA saMbhavAt evaM sAmAnya lakSaNasyA |pi avyApti : (2) yathA vivakSitetu tadviSayakanizcayatvasyA numiti pratibaMdhakatA zUnyapakSadharmikahetumattAnizcaya kAlIna jJAnA vRtti || (2) TippaNI-naca vhadamikadhUmavattAjJAnottaraM laukika sanikarSajanyadhUmAbhAva vadbhada viSayakajJAnasya dhUmAbhAva myApyavadda viSayakajJAnasya cA nAhAryasya prasiddhyApakSadharmikaDetu mattAnizcaya viziSTa dhUmAbhAvavada viSayakatvasya dhUmAbhAvabyApyavada viSayakatvasya vA yAdaza viziSTa viSayakatvapade nopAdA nasaMbhavAt dhUmAbhAvade dhUmAbhAvavyApyavadevAtivyApti vArakatayA tahalasArthakyAt sAmAnyalakSaNeca laukikasaMnikarSa janya jJAnamAdAya lakSaNasamanvayasaMbhavAt * kathaM muktaM taddalasya vaiyayA patte : kathaMvA sAmAnyalakSaNe nyAptiH cativAcyam prakAratA viziSTAnyatva mevAnAhAryatvaM baziSTyaM ca svanirUpaka zAna kAlInatva svAvacchedaka dharmAvacchinna pratibadhyatAnirUpita pratibaMdhakatAvacchedaka viSayatAvacchedaka dharmAvacchinna viSayatA vatvobhayasaMbaMdhena etAdRzaMcA nAhAryanaM dhUmavAbha hadodhUmAbhAvavAna iti jJAne dhUmavAn hada iti jJAnottara laukika saMnikarSajanyadhUmAbhAvagana hada iti jJAne dhUmavAnhado dhUmAbhAvavyApyavAna handa iti jJAne cAsatvAn tathAcAtra lakSaNe ti nyAptiH sughaTai beti dhyeyaM / For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAdA0 30 www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir tvena tatrA ti vyApti vArakatayA tatsArthakyAt sAmAnyalakSaNasyApi saMgamAca atra vadaMtI tyAdi niSkRSTakalpeca pakSavRtitvAsahitottarUpasya svaviSayakanizcayA vyavahitottarA numiti sAmAnye ubhayAbhAvasatvAt sAmAnya lakSaNAkrAMta tvaM vizeSalakSaNAkrAMtatvaMca nirvahati hetau sAdhyavyApakIbhUtA bhAva pratiyogitva jJAnAnaMtaraM hetumAn sAdhyavAni tyanAhAryajJAnasya kadApya nudayAt etAdRza vizeSaNaprakSeSe mUlakRtaH saMmati mAha vakSyatIti nanu hetuniSThasAmAnAdhikaraNyA tyaMtA bhAva tadadbheda sAdhyaniSTahetusAmAnAdhikaraNyA bhAvAdi sAdhyAsAmAnAdhikaraNya viziSTa sAdhanAdi rUpavividhavirodhAnA mekasya bhedaniveze 'nyatrA tivyApti durvAraiva evaM sAdhyA sAmAnAdhikaraNya viziSTa sAdhanAdirUpa virodha bhedaniveze sAdhyAbhAva vadvRttitva viziSTa | sAdhanAdirUpa viruddhasthalIya vyabhicArasyA saMgraha : gotvavadvRttitva viziSTA zvatvAdito gotvAbhAva vadvRttitvAdi viziSTA zvatvAde ranatiriktatvAdi tyata Aha hetviti hetutAvacchedakA vacchinna dharmika sAdhyatA vacchedakAvacchinna sAmAnAdhikaraNya prakArakajJAnA virodhyarthaka mityarthaH tena virodhagrahadazAyA mapi rUpAMtareNa sAdhya hetuviSayasAmAnAdhikaraNya graho tpattAvapi nakSatiH / nakvA 'vRtti hetukasthale tadubhaya sAmAnAdhikaraNyA prasiddhyA tatsthalIyA sAdhAraNyA saMgrahaH / sAmAnAdhikaraNyepi | sAdhyatAvacchedakAvacchinnIyatvaM vaijJAnikaM natu vAstavaM tena nAvRtti sAdhyakasAdhAraNyA saMgrahaH aviruddha hetukasthalIya vyabhicAralakSaNe ca tadvizeSaNa manupAdeya meva tena tatra hetusAdhyasAmAnAdhikaraNya grahavirodhyaprasiddhA vapi nakSatiH vastu tastu tAdRza sAmAnAdhikaraNyagrahatva nyUna vRttitvasyai vA numitivirodhitvaghaTakA numiti niSTha pratibaddhyatAyAM nivezanIyatayA OM dhUmavAnvanherityAdau sAmAnAdhikaraNya grahavirodhino 'prasiddhA vapi nakSatiH / kecittu satyaMtasya viziSTa hetau viziSTapakSa | vRttitvagrahA virodhitva mevArthaM varNayatovAdhAdivAraNAya paMthAnamanyamevAzrayaMte tanmata mAkSipati | saMbaMdha padeti / prakRta hetu For Private and Personal Use Only ******************** Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * 34J 3 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMbaMdhitayA vizaMdhitvaM prakRta hetutAvacchedakAvacchinna vizeSyatA nirUpitayadrUpAvacchinna prakAratAzAli nizvayatvaM anumiti pratibaMdhakatAvacchedakaM tadrUpAvacchinnatvaM yatkiMcidrUpAvacchinna hetuvizeSyatAniveze dravyaM vanhimat dhUmAdityAdau pakSatAvacchedakAvacchedena sAdhyasiddhe rUddezyatAyAM dravyatvAya vacchinna dhUmAdi vizeSyatAnirUpitasAdhyAbhAvAdi prakAratAzAli nizvayatva syAnumiti pratibaMdhakatA vacchedakatvAt / sAdhyAbhAvAdi vAraNA saMbhava ityato hetutAvacchedakAvacchinneti athaivaM hetva ghaTita sAdhyAbhAvavadvRttitvAdikameva vyabhicAraH syAt / naceSTApattiH tasya sAmAnya lakSaNA nAkAMtatvAt / hetutAvacchedakAvacchinna hetuniSTatvasya virodhivizeSaNatvopagame tAdRzAti prasaMgavAraNe pi sAdhyAbhAvavadvRttitvAdiviziSTasAdhanAde: sAdhyAbhAvaniSTasAdhana sAmAnAdhikaraNyAde vA saMgrahaH / naca hetutAvacchedakAvacchinna ghaTitatve sati virodhitvameva prakRte hetu saMbaMdhitayA virodhitvaM tatra vizeSaNa vizeSya bhAva bheda bhinnasakala vyabhicArasAdhAraNa meveti vAcyam / tathA sati hado | vanhimAna bhAvAdi tyAdau vanhayabhAvavat hadAdi rUpa vAdhAdau gaganavAna bhAvAdi tyAdA vavRttitva vat gaganAdi rUpavyApyatvAsiddhau cAtivyAptyApatteH / maivaM vyabhicAralakSaNasya na tAdRzarItyA pariSkAraH / apitu savyabhicAralakSaNasyaiveti na sA| dhyAbhAva niSTha sAdhanasAmAnAdhikaraNyAyasaMgrahe hetvaghaTita sAdhyAbhAvavadvRttitvAdeH saMgrahe vAkSati: athavA henuniSTatva vizeSita tAdRzavirodhyeva vA vyabhicArapadArthaH / anyavidhopadarzita vyabhicArastu tanmate vyApyatvA siddhAvevAMtarbhavatu tAvatA kSativirahAtU / prAyaza ityasya prayojanaM svayameva prakAzayiSyate / vAdhAdItyAdinA satpratipakSAdi parigrahaH tat sAdhyaka taddhetukAnumiti sAmAnyaM prati hetu saMbaMdhitayA virodhitva vivakSaNe tAdRzavAdhAdi vAraNasaMbhavA dasAdhyatva mupekSya prayatnasAdhyatva kathanaM nacaivaM hetusaMbaMdhitayetyasya vaiyyarthya miti vAcyam / tadanupAdAne sAdhyaniSThAvRttitva rUpa vyApyatvA siddhAvatiprasaMgApAtAt For Private and Personal Use Only 1833636*************** X Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir lasya tatsAdhyakAnumitimAtra eda vizedhitvAt / naca tadupAdAnepi hetuniSThAvRttitvetiprasaMgo duri iti vAcyaM / satyaMtadalenaiva. tahAraNA dataeva hetuniSThApAvRttitvAde stAdRzAnumiti sAmAmyAviredhitvAdeva vAraNe satyaMta vairyyarthya mityapi parAstaM kAMcanamaya vanhimAn vanhe rityAdau sAdhyAprasiddhi vAraNaMtu viziSTa sAdhyagrahAvirodhitva vizeSaNa prakSepeNaiva saMbhavatIti hRdayaM tat bAdhAdivAraNaM / atraca vyabhicArajJAnasya prakRtapakSe prakRtasAdhyAnamitya kroidhitayA~ katapakSa prarutasAdhya taDyApya prakRtahetu vaiziSTyAvagAya numitiparatva mAvazyakaM tatra niSprayojanakaM sAdhyavaiziSTyA vagAhitvaM nidezya tannibaMdhana vAdhAdyati *vyAptivAraka vizeSaNAntara prakSepaH prakSAlanAdvItyAdi nyAyenA yukta ityato jJAne sAdhyavaiziSTyAvagAhitvaM virodhini vAdhAdi vAska vizeSaNaM ca parityajati vastutastviti AzrayAsiyAdItyAdinA svarUpAsiddhi sAdhanAprasiddhi parigrahaH / yathAzrute AzrayApsiyAdi vAraNA saMbhavAda siddhi saMkIrNa vyabhicArAsaMgrahAca (1) sarayaMtArtha vyAcaSTe / prathamaM tAdRzeti pakSatAvacchedaka viziSTetyarthaka / udIcyaM taddhetutAvacchedakaviziSTArthakaM / nanu vanhimAna vanhimAn hRdatvAdityAdau hetuniSTha sAdhyA sAmAnAdhikaraNyAdi rUpA sAdhAraNyA saMgrahaH / tat jJAnasya sAdhyAtmakakSatAvacchedakaviziSTe hetumattA. graha virodhitvA dataAhAnayeti (2) anumiti' kAraNIbhUta vyApte : pakSadharmatAyAzca jJAna tathAca pakSadharmatAjJAnAvirodhitva kathanena parizeSAyAptigrahavirodhitva meva labhyata itibhAvaH / nanu etat sAdhyasAdhanayorapasidhyAtivyApakaM anyonyAtyaMtAbhAvagarbhavyAptyo| (1) TippaNI-asiddhi saMkaNe hado dhUmavAna vanhe rityAdau vyabhicArasya dhUmAbhAva navRttiva viziSTasya vanhe / pakSI bhUta vRttilA dasaMgraha ityarthaH / / (2) TippaNI-yadadhikaraNa vRttitvAbhAvo yatra gRhyate tamitAyacchedakaka tat prakArakajJAnAmudayAt paTho bhUtalA vRtti riti jAna satve | bhatalaM ghaTava dityanubhavAt / For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagar sur Gyanmandir rakataropAdAne 'nyatarAsaMgrAhaka sAdhyAvyabhicaritatva viziSTa sAdhyasAmAnAdhikaraNyAsAvarUpavyApyatvAsiddhAvativyApaka cetyata Aha / vivecayiSyata iti viziSTasAdhyasAdhanagrahAvirodhitvaM nivezya sAdhyAprasiddhyAdikaM vArayiSyate viziSTa sAdhanagrahavirodhI vyabhicAro 'siddhAvevAntarbhAvanIyaH samUhAlaMbanAtmakanAnAvidhavyAptijJAnamAdAyAtvaMtAnyonyAbhAva garbhavividhavyabhicArAH saMgRhIcyate . vyAptyabhAvovyabhicAraevAMtabhAvayiSyate tasya vahirbhAvanIyatve vizakalitayorevA vyabhicAra sAmAnAdhikaraNyayo jJAna mupAdeyamiti na kasyacidapi doSasyA vakAza itibhAvaH nanu sapakSavRttitvajJAnasyA numityAdhavirodhitayA sapakSavipakSavRttitvasyAnumitivirodhitvokti na saMgacchate / naca vipakSavRttitva jJAnasyA numiti pratibaMdhakatayA tadghaTita viziSTasyAnumitivirodhitva makSatameveti vAcyaM / tayAsatyapivipakSavRttitvamAtrasyApi tathAtvA | ttadAyaiva lakSaNagamanasaMbhave viziSTamAdAya lakSaNasaMgamanasya saMdarbhaviruddhatvAt / vipakSavRttitvamAMtrasyAtathAtve tadAdAya virUddhe 'tivyApteraprasakteH viruddhopItyagrimagraMthAsaMgati zvetyata Aha / sapakSetIti / tathAca vipakSavRttitvamAnaM vivakSita mitibhAva: ataeva / sapakSavRttitvasyA vivakSitatvAdeva / mUle etadjJAnamiti dRSTAMtavidhayotaM tathAca etAdRzAnugata dharmAjJAnadazAyA miva tat jJAnadazAyAmapi avazyakalpyapratibaMdhakatAka jJAnasyaiva doSatvAt / anumitynutpaadpryojktvaadityrthH| tathAcA nugata dharmajJAnadazAyAM pratyekajJAnasyA satve 'numiti riSTaiva tatsatve tataevAnumityanutyAda iti tajjJAnasya pratibaMdhakatAyA aprAmANikatvA na tasya vibhAjakatva miti bhAvaH / vvarthavizeSaNatvA diti mUle vizeSaNapadasyA numiti virodhitvarUpa vizeSaNaparatvaM na saMbhavati tanupAdAne saDetI vyAbhicArAdatovyAcaSTe vizeSaNa miti / svarUpAsiyAdi heto rapyasAdhakatayA taba vyabhicArAprasakte stahArakaM vizeSaNaM vyarthamiti bhAvaH / saddhetoH sAdhyavyApyatayA tatrA tivyAptya For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA. 32 prasake hetvAbhAsapadavyartha mityAzaMkAM nirAcikIrSu doSalakSaNe 'siddhi vizeSAtmakAvRttitvAti vyApti vArakatayA tatsArthakIkarta tadartha mAha / hetuvaditi / dazAvizeSe vyApyaviruddhayo rapyasAdharaNatvAt tayoH pratyekaM yathAzrutalakSaNaghaTakadalaya virahAda vyAptiH evaM hetvAbhAsapadasya vRttimadarthakatve 'vRtterapi sAdhya tadabhAvavaDhyAvRttatvenA sAdhAraNatayA tatrA vyAptirataH paryyavasitArtha mAha / evaMceti nanu sAdhyAbhAvavadRttitvaM sAdhAraNyaM sAdhyavadavRttitvaM cAsAdhAraNyaM tacca sAdhya sAmAnAdhikaraNya grahaeva virodhi natu sAdhyAbhAva vyApti grahepIti kathaM tatsaMgraha ityata Aha / sAdhyeti / sAdhyatadabhAvavaDhyAvRttatvasya vRttimatva viruddhatayA tatjJAnaM vRttimatva grahapratibaMdhaka mityabhipretyAha nizciteti / tcc| tAdRza sAdhAraNyamasAdhAraNyaM ca vyApti hayeti / sAdhyavyApti sAdhyAbhAvavyAptItyarthaH / sAdhyasya sAdhyAbhAvAbhAvatayA sAdhyAbhAvanirUpita vyAptigraha sAdhyavattitvasya jJAnapratibaMdhakamiti tataghaTitasya sAdhAraNyasya sAdhyAbhAvavyApti grahavirodhitvameva sAdhyAbhAvavavyAvRttatvasya jJAnamapisAdhyAnAvasAmAnAdhikaraNyaghaTita sAdhyAbhAvavyAptigrahe pratibaMdhakamiti tadghATitasyA sAdhAraNyasyApi tathAtvamiti bhAvaH / hRdayamityasvarasasucanAya / evaM sAdhyAbhAvAbhAvatvena sAdhyaviSayaka tahadRttitvajJAnasyaiva sAdhyAbhAvAbhAvavadavattitvaghaTitasya sAdhyAbhAve hetusamAnAdhikaraNAbhAvApratiyogitvaghaTitasya vA sAdhyAbhAvavyApyatvasya graha pratibaMdhakatayA sAdhyatAvacchedaka rUpeNa sAdhyaviSayaka tavRttitvajJAnasya na pratibaMdhakatvaM nizcitasAdhyAdi majhyAvRttatvajJAnasya sAdhyAdi sAmAnAdhikaraNya sAmAnyAbhAvA-viSayakatayA sAdhyAdi vyAptigrahApratibaMdhakatvaMca / vizeSya dalaprayojanaM sphuTayati / asiddhi vizeSa iti / svarUpA siddhi ppyatvA siddhirvetyarthaH etaccAlakSyatA lAbhAya / nanu nizcayA ghaTitasya sAdhyatadabhAvavavyAvRttatvasya vRttimatva grahA virodhitayA etadanaMtarbhAve tasyA vikahetvA bhAsatApattirityata Aha / sAdhyati / For Private and Personal use only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir yadIdRzaM yadivRttimatva grahavirodhi vRttimatvagrahe grAhyAbhAvAvagAhitayA stanasAmAnyAnAvAvagAhi jJAnameva virodhi natvekavizeSA bhAvaviziSTAparavizeSAbhAva rUpasAdhyatadabhAvavatavyAvRttatva jJAnamityasvarasAt yadIti / niSkRSTamatA bhiprAyeNAha / nocediti / idamevanizcayA ghaTitaM sAdhyatadabhAvavavyAvRttatvameva / evakAreNa nizcaya ghaTitasya vyavacchedaH (1) / nanvatra sAdhyAdi vyApyatvaMyadisAdhyAdimadanyA vRttitvesati sAdhyAdi mavRttitvaM tadA dvitIyalakSaNAbhedaH sAdhyava nmAtra vRtyAdi padasyApi tAdRza vyAptimadarthakatvAdi tyata Aha / vyApaketi / dvitIya lakSaNasyA pi yathAzrutArthaparatve pUrvavadvyApya virUddhayo dazAvizeSe 'sAdhAraNayo rasaMgraha ityata Aha / rItiriti / tatrApi sAdhya tadabhAva vanmAtravRttigrahavirodhi vRttimatvagrahA virodhidharmavatva meva vivakSaNIya mityarthaH / upAdhyAya mata mAha / kecitviti asAdhAraNyA bhAvakAlaH prakRtahetuniSTA sAdhAraNyA bhAvasyA vacchedaka kSaNaH / tena yadA zadvatvAde rasAdhAraNyaM tAdRzakSaNasya ghaTatvAdi niSThA sAdhAraNyAbhAvAvacchedaka tvepi na kSatiH / atha zahAdau sAdhyasaMdeha dazAyAM zaitvAdau asAdhAraNyavyavahAraprayojakasya tatkAlInasAdhyAdinizcayaviSayIbhUta ghaTAdivRtitvavirahasya zahAdau sAdhyanizcaya dazAyA mapi tatra satvAt / prakRta hetuniSThAsAdhAraNyAsAvasyA prasihyA 'vyAptiH / naca tatkAlIna sAdhyAdi nizcaya viSayIbhUta dharmivyAvRttatvarUpA sAdhAraNya ghaTaka tatkAlAdi virahAt tadAnI tadghaTitA sAdhAraNya viraho 'kSata eveti vAcyaM / pratiyogi koTi praviSTa vizeSaNA satvasyAbhAvIya viziSTAbhAvAprayojakatvAt anyathA daMDAdyasatve daMDaviziSTapuruSAbhAvAderiva daMDaviziSTapuruSAbhAvAdyabhAvasyA pi satvaprasaMgAt yadica prakRtahe!tumahizeSyakasAdhya tadakSAvAnyataranizcayakSaNa evAsAdhAraNyAsAvakAletyanena vivakSita ityucyate tadAzadonityaH zaba (1) TippaNI-nizcaya ghaTitasya tasya sAdhyA sAmAnAdhikaraNya sAmAnyA bhAvA viSayakatvena tAdaza vyApti grahA virodhitvA ditibhAvaH For Private and Personal use only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aadhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA. vAdityAdau kadAci dapisAdhyasya sAdhyAnAvasya vA nizcayo nAsti tadA svybhicaartvprsNgH| tAdRzasya kSaNasya praka taheta mahi zeSyaka sAdhyAdi nizcayasyApyanadhikaraNatvena tadA tAdRza nizcayakSaNAvacchinna sAdhyAdi vyAptyabhAvasya hetau satvAt tadA vAsAdhAraNyaghaTakasAdhyAdi nizcayAsatvenA-sAMdhAraNyasya ca viraheNeSTApatte rayogAt / prakRtaheta niSThAsAdhAraNya ghaTako yoyastadanya kSaNasya vivakSaNe tuyAdazasAdhyakasthale yAdRza sAdhAraNasya hetoH kadApi nA sAdhAraNyaM tatrA vyaaptiH| prakRtahetuniSThA sAdhAraNyasyA prsiddheH| maivaM / tattat kAlAvacchinnatva viziSThasya tatkAlIna sAdhyAdi nizcaya viSaya vyAvatatvarUpA sAdhAraNyasya prakRtahetuniSThAbhAvA vacchedaka kAlaevA sAdhAraNyAbhAvakAlo hetumati sAdhyAdinizcayadazAyAM kAlAntarAvacchinnasya kAlAntaraghaTitAsAdhAraNyasyAbhAvakUTo hetI sulabha eva / yAdRzasAdhAraNahetoH kadApi nA-sAdhAraNya tavApyaMtato gaganAdiniSTha prakRtasAdhyakA-sAdhAraNyasyAbhAva: prasiddhaeveti na doSaH athavA prakRtahetumahizeSyaka sAdhyatadabhAvAnyataranizcayAnadhikaraNatva kiMcidvizeSyaka sAdhyatadakSAvanizcayavatvo bhayAbhAvavAn kSaNaevA sAdhAraNyAsAvakAle tyanena vivakSitaH / zavo 'nityaH zadvatvAdityAdI kadAcidapi na sAdhyasya tadabhAvasya vA nizcaya statrakSaNe prakRtahetumahizeSyaka sAdhyatadakSAvAnyataranizcayA nadhikaraNatvasatvepi sAdhyatadabhAvanizcayavatvAbhAveno bhayAbhAvo kSata eveti sadA na savyabhicA-|| ratA prasaMgaH / prakRtahetuniSThA sAdhAraNyaghaTako yoyaH kSaNaH tadanya kSaNa eva vivkssnniiyH| yatsAdhyakasthale yasya sAdhAraNasya hetoH kadApi nA sAdhAraNyaM tatsAdhyakasthalIyalakSaNe 'sAdhAraNyAsAvakAlAvacchinnatvaM nopAdeya meva sAdhyasAdhanabhedena lakSaNa bhedAdityapi kecit / vizeSaNAbhAvAt / asAdhAraNyAsAvakAlAvacchinnatva rUpaM yaDyAptiddayasya vizeSaNaMtadakSAvAt saMgrahaH tAdazavizeSaNaviziSTa vyAptiddayAbhAvavatvaM etanmateca pUrvalakSaNe sAdhyAbhAvavavRttitvaghaTitAyA utaratraca taba For Private and Personal use only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra *********************** www.kobatirth.org danyAvRttitva ghaTitAyA vyApte ranupravezA lakSaNayorbhedaH svavyApakasAmAnAdhikaraNyarUpa vyApterabhAvo nivezayitu mazakya: / | svatva ghaTita tathA hetubhedena bhedAt / sAdhAraNa hetukasthale tadaprasiddhyAabhAvagrahAsaMbhavAt (1) ziromaNivyAkhyAyAM ca tAdRzavyApte raprasiddhAvapi tadghaTakapadArthAnAM parasparopazleSAvagAhijJAna (2) virodhitAyA eva nivezenAnupapatyabhAvA dayApakasAmAnAdhikaraNya miha vyApyatva mityuktatvAt / evametanmate duSTalakSaNapara evAyaMgraMthaH natu doSalakSaNaparopi tAdRza vyApti dayazUnyatvasya vyabhicAra padArthavvAbhAvA dityavadheyaM / taJcityamiti / ciMtAvIjaM vA sAdhAraNyazarIre tattatpuruSIya nizcaya nivezasyA vazyakatayA sAmAnyalakSaNasya puruSavizeSa niyaMtritatvApa naceSTApatiH / tathAsati sAdhAraNa hetA sAdhAraNa hetu vadamukaM pratyayaM vyabhicArItivyavahAraprasaMgAt / evaM savyabhicArapadasya pAribhASikatva mapi tatheti / itarabhedAnumAne vaiyyarthya saMbhave asAdha katvAnumAne vaiyarthya paratayA vyartha vizeSaNatvA diti mUlavyAkhyAna manucita mityAzayena itarabhedAnumAne vaiyyarthyaparatayaiva mUlaM vyAcaSTe / vyarthetIti / virodhAde rityAdinA avRttitvaparigrahaH / sAdhyAbhAvetyAdIti / sAdhyAbhAvavyAptigrahavirotvaM vRttimatva| grahAvirodhitvaM cetyarthaH / tasya / virodhAdeH pArthavacana vyabhicArapadArthavanhirbhUta vai / mAnAbhAvAditi / tathAca virodhAderapi vyabhicArapadArtharUpa pakSetara bhedasatvena taddayAvartakavizeSaNAnavacchinnasyaiva itarabhedAnumApakatva sNbhvaaditibhaav| hetvAbhAsa| padasyAnyathAvyAkhyAnAtduSTahetusvarUpa hetvAbhAsatvasya lakSaNAghaTakatvAt prathamamityAdi dUSaNasyAsaMgatiH evaM gagana manityaM zadvAzrayatvAdityAdI heto: "sAdhyAbhAvavyApyatvepi sAdhyAbhAvavyAptigrahavirodhi darzitadharmavatvaM tatrAkSata meveti tatrAvyAptidAna (1) TippaNI-vyApyabhAva grahA saMbhavAt / (2) TippaNI - nirUpya nirUpaka bhAvA pana viSayatA zAli jJAnaM / Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only K********************XXK Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA. mapyasaMgata mato yathAzrutArthe tAdRzadoSayaM saMgamayati / prathamamiti / ekamAtrasapakSa vipakSasthale sarva sapakSAdyaprasiddhirityAzaMkya vyAcaSTe / sapakSeti / sapakSavRttitvatvAvacchinnAbhAvo vipkssvRttitvtvaavcchinnaabhaavshcetyrthH| sarvatayAvRttatvaM / sarvasapakSavipakSavyAvRttatvapadArthaH tAvataiva yatkicit sapakSavipakSavyAvRttayo (1)ppyaviruddhayo tivyAptyavakAza itibhAva: / sapakSabatva vipakSavyAvRttayo viruddhamA tivyAptivArakatayA sArthakyaM saMbhavatyeve tyAzaMkya dRSakatAnupayogitvarUpa vaiyarthyaparatAM vyarthavizeSaNatvAditimUlasyAha / sapakSeti / vyApyavirUddhayoriti / zaddo'nityaH zaddatvAdityAdau vyApyasya hetoH sAdhyavanmAtra vRttitvapi pakSepivRtteH pakSAtirikta sAdhyavanmAtravRtyanyana makSatameva evaM zaho nityaH zadvatvAdityatra virUddhasya hetoH sAdhyAnA-IA vavanmAtravRttitvepi pakSepi vRtteH pakSAtirikta sAdhyAbhAvavanmAtravRtyanyatva makSatameveti yoH saMgraha itibhAvaH pakSAtiriktatyatra pakSapadasya tattaddharmimAtraparatve pakSe sAdhya sAdhyAbhAvAnyataranizcayadazAyAM zahonityaH shdvtvaadityaadaavtivyaaptiH| siddhyabhAvarUpa pakSatAviziSTaparatve pakSe siddhidazAyAM tatra viziSTA tiriktatva satvopagamAt atiriktAMtasya pakSatAzUnyaparatvo| pagamA hA atiprasaMga vAraNa saMbhavepi zavo'nityazadvatvAdityAdauvAdhAnazcayadazAyAmatiprasaMgoduriH / evaM siddhivAdhAnyatarA bhAvarUpa pakSatAvivakSaNe ca gauravamata H saMzayarUpa pakSatAparatayA vyAcaSTe | pakSatvamiti / saMdigdhasAdhyakatvaM viSayatAsaMbaMdhena sAdhyasaMdehaviziSTatvaM kAlAMtarINa-saMzayaviSayeSvapi saMzayarUpavizeSaNAsatvadazAyAMtahiziSTabhedaupagamyate atiriktAMtaMvA pakSatAzUnyapara mataH sAdhyAdinizcayadazAyAM naatiprsNgH| yadApakSesAdhyatadakSAvayo na nizcayo nApisaMzaya stadA zadvo'nityaHzahatvAdityAde na sAdhAraNyaM kiMtu yathAyathaM saddhetutvaMviruddhatvaMveti naavyaaptiprsNgitibhaavH| pakSAtiriktavRttiryatsAdhyatadabhAvava (1) TivpaNI-sapakSa vipakSa vRttitA pratiyogikA bhAva vato rityrthH| For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyarmandir nmAtravRttitadanyatvArthakatve vanhimAghUmAdityAdI nAtivyAptisaMbhavaH bhedapratiyogitAvacchedakaghaTakadaladdayasyaiva tatrasatvena viziSTa - dAsatvAdataH pakSAtiriktatvasya sAdhyAdimahizeSaNatvAbhiprAyakatayA muulNsNgmyti| dhuumetyaadiiti| yathAzrute pakSAtirikto yaH sAdhyAdimAM stanmAtravRttibhinnatva mityarthe saptamIsamAsAdityarthevatuSaNamitiyojanA saptamIsamAsalabhyeetAdRzAna dUSaNa mityrthH| hadodhUmavAnvanharityAdisAdhAraNe zahonityaHzaddatvAdityAdA vasAdhAraNeca yathAzrutalakSaNasyA vyaavyaacsstte| pakSavRttItyAdinApa kSavRttitvasya sAdhyasamAnAdhikaraNyasyaca yogrhstdvirodhiityrthH| anumiteraupayikasyetisamAsenalikhanajanakajJAna viSayetyasya samupradAyavyAkhyAnatAyAmeva saMbhavatItyato vyAsenalikhanaM / sapakSasatvAde numitijanakatvaM apitu tajjJAnasyaivetyaupayikapadasya janakA rthatvaM nasaMbhavatItyatovyAcaSTe jnkjnyaanvissysyeti| sapakSasatvAderilyAdinA bipakSAsatvaparigrahaH tenadravyasatvAdityAdau sapakSasaSotvAbhAvAsatvepi vipakSasatvAdeva lakSaNa samanvayaH nanvatrAsAdhAraNye 'vyApti stasyasapakSavyAvRttatvaghATitatayA sAdhyavahRttitvAmya virodhitvaaditytaah| sapakSavipakSavyAvRttatvasyaceti castvarthe sapakSatvaM nizcitasAdhyavatvaM pakSepakSAMtarbhAvena tasya asAdhAraNyasya / jJAna virodhitvaM sAmAnAdhikaraNyajJAnavirodhitvaM sAdhyavadRttitvasAmAnyAbhAvajJAnameva sAdhyasAmAnAdhikaraNyasAmAnyajJAnavirodhI * natu tavizeSAbhAvAtmaka spkssvyaavRtttvjnyaanmpiitibhaavH| athAtra viruddhahetavo yadyalakSyA stadA sapakSavRttitvAdyabhAvAdika mAdAya sarveSu teSvativyAptiH teSAM lakSyatve sAdhyasAmAnAdhikaraNyagrahAvirodhitvopAdAna manarthaka miticenn| duSTahetulakSaNe viruddhAlakSyA eva uktavizeSaNopAdAneca doSalakSaNe virodhAtivyApti vAraNAyaivasapakSavipakSavyAvRttatvasyA sAdhAraNyasyetyatra vipakSapadaM |sNpaataayaatmityvdheyN| avaca yapaviziSTaviSayakatvenA numiti janakatA tadrUpAvacchinnAbhAvo 'vazyaM vivakSaNIyaH / anyathA sapakSasatvAde IitvAvacchinnAbhAva mAdAyAtiprasaMgApAtAt / evaMca nizcitasAdhyavahattitvatvAvacchinnAbhAvA-saMgrahaH nizcayAMza For Private and Personal use only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA. 35 Pin Yi Chu Xin Shuo Ha %Ji Pin Ben %Zhu %Chi %Zhu %Sha Sha Sha Sha jJAnasyA numityahetutayA taghaTita tAdRzaviziSTaviSayatAvattvanA numiti hetutvAbhAvAt / yenakenApirUpeNa yadUpAzrayanirUpitaviSayitAvatvenA janakatAvivakSaNeca hitvAvacchinnAbhAvavAraNa mazakyameveti dUSaNamazakyasamAdhAna mityavadheyaM upadarzita sAdhAraNAsAdhAraNayoH saMgrahAya mizrAanyathaivaitallakSaNaM vyAcakSate tadupanyasyati pakSavRttAviti / pakSAvRttitvaMca napakSavRttauvirodhazca naviruddhabhinnavartata iti na parvatovanhimAnmahAnasatvAt hadatvAhA ityAyoH svarUpAsiddhaviruDayo rativyAptiH sapakSavipakSavRttitvaM tadvyAvRttatvaMca pakSavRtau viruddhabhinneca vartataiti tadAdAya upadarzitasAdhAraNAsAdhAraNayoH sNgrhH| etatkalpe. |pi pUrvavahiruddhAlakSyA eva virodhasya vyabhicAratA vAraNAyaiva viruddhAnyavRttitvo pAdAna mevetyavadheyaM atraca hetatAvacchedaka saMbaMdhena pakSavRttitvavivakSaNa mAvazyaka manyathA hetutAvacchedakasaMbaMdhenapakSAvRtterapi yenakenacitsaMbaMdhena pakSavRttitayA svarUpAsi-14 herapi pakSavRttitayA tadAraNasaMbhavAt / evaMca hetutAvacchedakasaMbaMdhenapakSavRttitvaM yatrAprasiddha tAdRza vyabhicAriNyavyAptiH / / evaMgagane sAdhyanizcayadazAyAM ghaTaH zabdavAnaghaTatvAdityAdau asAdhAraNye'vyApti : sapakSavyAvRttatvasya viruddhaeva vartamAnatvAdityasvarasaH kshciditynensuucitH| nanu pUrvapakSavAthokta-lakSaNAvalaMbanena siddhAMtapraNayanamasaMgataM tattadoSANAM jAgarUkatvA dityaashNkaaniraakroti| pUrvoketi / ythaamtmiti| yadyanmatamAlaMvyayayallakSaNamAbhahitaM tattanmatetatratatranAvyAptyAdi saMbhAvanetyarthaH tatrAsAdhAraNyasya sAdhAraNyasyaca saMzAyakatAmate prathamalakSaNaM vyAptigrahAdivirodhitAmateca tArazavirodhitAghaTitalakSaNaM tena virodhitva ghaTitalakSaNalakSyeviruddha saMzayaprayojakasya sapakSavRttitvaghaTitasAdhAraNyasya vipakSavyAvRttatvaghaTitAsAdhAraNyasyaca |virahepi prathamalakSaNasyanAvyAptiH prathamalakSaNAlakSye tatra virodhitAghaTitalakSaNasyavA nAtivyAptiritibhAvaH / teSAM koTihayo pasthApakatAvacchedakatvAdirUpAnugatadharmAvacchinnAnAM tAdRzarUpAdyAtmakalakSaNAnAM hetvAbhAsatAvacchedakatvaM / anamitiprati mti|yynmtmaanhaadivirodhitaamtc yAvatatvaghaTitAsAdhAraNyatyana* For Private and Personal use only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ******** www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir baMdhakatAyAM viSayatayA'vacchedakatvaM vibhAgamAtreti mAtrapadenaduSTatvavyavahAravyavacchedaH / duSTatvavyavahAraniyAmako'numitipratibaMdhakatAvacchedakadharmaeva vibhAjakaitiniyame mAnAbhAvAditibhAvaH / nanvatralakSaNe pakSadharmatApadAnupAdAnA nnityatvAdisAdhyakasthale koTihayopasthApakasAdhAraNadharmavattAjJAnaviSayabhUte yaNukAdau ativyAptirityAzaMkAM nirAcikIrSu rabhiprAyaMvarNayati | saMdehamityAdinA evakAreNa koTyupasthitItAdRzarUpeNahetutAvyavaccheda : tAdRzadharmeti sAdhAraNyAdiviziSThadharmetyarthaH / mAtrapadena | dharmiviSayakatvasya koTiiyopasthitijanakatAvacchedakaghaTakatvavyavacchedaH tathAca koTiiyopasthitijanakatAvacchedakIbhUtA yA viSayatA tadavacchedakadharmavatvaM notasthalekSyaNukAdau aNutvAdiviSayatAyAeva tathAtvAditi nAtivyAptiritibhAvaH / athaitanmate * saMzayaMpratisAdhAraNadharmavaddharmijJAnatvena hetutAyA AdhikyAt (1) gauravamiti cenna bhavanmatepi koTidvayopasthitiprati tenarUpeNahetutAyAAdhikyAt saMbaMdhihastyAdivizeSyakajJAnA ddhastipakAdismRteriva tatkoTisahacaritadharmavizeSyakajJAnAdapi tatkoTismRte nivivAdatayA sAdhAraNadharmaviSayakajJAnatvena koTyupasthitihetutAyA ubhayavAdisiddhatvAt / tasmAtkoTayupasthitau sAdhAraNadharmavaddharmijJAnatvena saMzayaMpratica sAdhAraNadharmavaddharmijJAnajanya koTacupasthititvena hetutvamiti pUrvapakSalakSaNopaSTaMbhakamatApekSayA saMzayaM prati sAdhAraNadharmavaddharmijJAnatvena sAdhAraNadharmajJAnajanya koTyupasthititvenaca hetutAmatamevasayuktikaM athAstukoTyupasthitau sAdhAraNadharmajJAnatvenaiva hetutA tathApi saMzayedharmibhAnaniyamAya tatrasAdhAraNadharmavaddharmijJAnatvena hetutvamaphalaM koTyupasthite: saMzayahe|tutAyAM sAdhAraNadharmajJAnajanyatvanivezasthAne sAdhAraNadharmavaddharmijJAnajanyatva nivezanAdeva tanniyamopapatteH / svataMtra kAraNatAkalpanApekSayA klRptakAraNatAyA mavacchedakagauravasyaivocitatvAt naca dharmijJAnasya saMzayesAkSAddhetutAyA apilRptatvAttatrasAdhAra(1) TippaNI - tadati rikta kAraNaca kalpanA diyarthaH / For Private and Personal Use Only XX Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA. NadharmaprakArakatvamAnaM nivezyata itinAsmAkamapi svataMtrakAraNatAkalpanaM mAnasepi vipratipattivAkyAdhInasaMzaye koTyoriva | dharmiNopi padajanyaivopasthiti : kAraNamiti padajanyatvenadharmijJAnasya vipratipattijanyasaMzaye pRthakkAraNatAyAAvazyakatvA ttadanyasaMzayakAraNatAyAM sAdhAraNadharmAdiviSayakatvAMta vevAdhakAbhAvAditivAcyaM saMzaye sAdhAraNAsAdhAraNadharmavaddharmijJAnatvena hetutAhayasya tAdRzadharmajJAnajanyakoTyupasthititvena hetutAiyasyaca kalpanApekSayA tAdRzatAdRzadharmaviSayakatvamanaMtarbhAvya dharmijJAnahetutAyA stAdRzatAdRzadharmavaddharmijJAnajanyakoTyupasthititvena hetutAddayasyaca kalpanAsphuTataralAghavAt maivaM koTyupasthitikAraNatAyAM tatatkoTisahacaritadharmavarmivizeSaviSayakajJAnajanyatvaniveze dharmabhedenagurudharmAnavachinakAraNatAyA AnaMtyApatte stadapekSayA dharmivizeSamanaMvarbhAvya tattatkoTisahacaritadharmajJAnajanya koTyupasthititvena dharmivizeSa maMtarbhAvya sAdhAraNadharmavamijJAnatvena laghuzarIreNa hetutvasyaca kalpayitu yutatvAt nacopasthitikAraNatAvacchedakazarIre dharmiNo'naMtarbhAvapi kAryyatAvacchedakIbhUta saMzayatvasya dharmiviSayatAghaTitatvAt koTyupasthite dharmibhedenakAraNatAbheda AvazyakaitivAcyaM saMzayatvazarIre dharmivizeSaviSayatAyA vizeSyatAtvena kiMcitdharmAvacchinnavizeSyatAtvenaiva vAsAmAnyatonivezanIyatayA dharmibhedenakAraNatAbhedA nAvazyakatvAditidik / pUrvalakSaNoktAtiprasaMgavAraNAya sAdhyasaMdehajanakatvasya koTyupasthitivizeSaNatAyA AvazyakatvA ttadupasthApakapadAnupAdAnanibaMdhanaM tadanivezabhramaM niraakurute| sAdhyasaMdeheti prakRtaMprakaraNavazA sAmAnyazabdasyavizeSaparatayAprApta tathAca sAdhyasaMdehajanikA yA sAdhyopasthiti stajanakatAvacchedikAsatI tathAvidhasAdhyAbhAvopasthitijanakatAvacchedakIbhUtA yA viSayatA tadavacchedakatAparyAptadhikaraNadharmavatvaM tatvamiti pUrvoktadizA lakSaNArthoniSkarSayitavyaH vanhisAhacarya vanyabhAvavaDhyAvRttatvAvacchinna dhUmAdiviSayatAyAH pUrvopadarzitarItyA tathAvidhasAdhyasAdhyAbhAvopasthitijanakatAvacchedakatvepi tAmA For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir dAyAtiprasaMgaH pUrvavadevavAraNIyaH samavAyAdighaTitasAdhAraNyamAdAya saMyogAdinA dhUmAdervanyAdisAdhyaka savyabhicAratAvAraNAya prakRtahetutAvacchedaka saMbaMdhenayatsAdhyavahRttitvaM sAdhyAbhAvavavRttitvaMca tadaghaTitatvena viSayatAvacchedakadharmovivakSaNIyaH asAdhAraNyazarIrepyabhAvapratiyogitayA tenasaMbaMdhena sAdhyAdimadRttitvanivezA natadasaMgraha H sAdhAraNadharmavaddharmijJAnasatve udbodhakAMtarAdhInakoTismaraNA danubhavAtmakakoTyupasthitetrI saMzayopagame kSativirahAt vizeSaNajJAnAdimudrayA koTyupasthitihetutayaivopapatteH sAdhAraNadharmajJAnajanyakoTyupasthititvena svataMtratutAkalpanamanarthakamiti vyAkhyAtakalpe sAdhyasaMdehajanakatvarUpa koTyupasthitivizeSaNasyAvyAvartakatayA bilakSaNajanakatAyA zcAsatvena nivezanAsaMbhavA dutAtiprasaMgo (1)durieve tyabhipretya tAdRzaniSkRSTamate prakArAMtareNa lakSaNavyAcaSTe yathAkathaMciditi sAdhAraNadharmajJAna janyAtadajanyAvetyarthaH vizeSaNajJAnAdimudrayA kRptakaraNatAtaeva nirvAho natu svAtaMtryeNa tahetutvamitimacayituM smRtyanubhavasAdhAraNIti nanvevaM sAdhAraNyAdiviziSTadharmavattAjJAnasamakAle kathaMnasaMzaya ityata Aha niyAmakamiti niyAmatAdRzadharmadarzanadazAyAmeva saMzayaiti niyamanirvAhakasAdhAraNyAdItyasya sAkSAtsaM. zayahetunamatamityAdi : AdipadAdasAdhAraNyaparigrahaH anubhavasAdhAraNyAH koTazupasthitehetutvAde va dhArAvAhIsaMdehaH aviralakamotpanna saMdehatritayAdikaM sAdhAraNadharmajJAnajanya koTyupasthititvena saMzayahetutve smaraNAtmakakoTyupasthitereva tathAtvAta sAdhAraNadharmaviSayakajJAnajanyakoTyupasthityA saMzayahayajananasaMbhavepi saMzayAMtarotpattau tathAvidha smRtyAtmakopasthityaMtarasyA pekSaNIyatayA aviralakamotpannasaMzayatritayAdikaM nopapadyate etanmatetu saMzayAtmakakoTayupasthityAderapi saMzayAntarotyAdA saMbhavenAMtarA koTismaraNAnapekSaNA sAdhAraNadharmaviSayaka dvitIyAdisaMzayA ttadagrimakSaNeSu saMzayAMtarotyAde vAdhakA bhAva : nacA. ppaNI-bhayaM nityo bAnA diyAdo maane| // iti gaMgAdhara kRta TippaNI smaaptaa|| For Private and Personal use only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA 0 37 www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir smagatepi (saMzaya niSTatAdRzajJAnajanyatayo rananugatatayA smRtiniSTajanyatAyAeva nivezanIyatayA 'vAntara koTismRtivinaiva saMzayAMtarItyAdaH saMbhavatImivAcyaM / avacchedakabhedenabhinnayo: smRti saMzayaniSThatAdRzajJAnajanyatayo rananugatAyAH smRtiniSThajanyatAyA eva nivezanayitayA smaraNApekSAyA AvazyakatvAditibhAvaH svasAmAnAdhikaraNyAvacchinna svAvyavahitottaratva saMbaMdhena | sAdhAraNadharmajJAnaviziSTopasthititvena hatutvopagamepi saMzayAdapisaMzayaH saMbhavatI tigauravamevopasthite: svataMtra hetutAyAM vAdhakamityavadheyaM / dharmitAvacchedaketi / dhUmavAnparvato vanhimAnnavetisaMzaye dharmitAvacchedakaprakArakajJAnamudrA parvatatvAyavacchinnavizeSaka dhUmatvAdiviziSTavattAjJAnasya janakatayA dhUmatvAdimatvamAdAyA tiprasaMgavAraNAya dharmitAvacchedakaviziSTeti dharmatAvacchedakapadaM phalIbhUtasaMzayadharmitAvacchedakatA paryAptyadhikaraNadharmaparaM anyathAparvatatvAderapi darzita saMzayadharmitAvacchedakaghaTakatayA uktAtiprasaMgavAraNAsaMbhavAt / evaMca taddharmaparyAptadharmitAvacchedakatAka yatkiMcit saMzayanirUpitAyAM janakatAyA mavacchedakIbhUtAyA taddharmaniSTha dharmitAvacchedakatAnirUpakaprakAratA tannirUpitAvacchedakatA paryAptyadhikaraNadharmavatvamiti prAnirUkorthaH paryavasitaH tena sattAvAn jAterityAdau sattAbhAvavatsamavetatvA prasiddhyA yadrUpapadena sattAvatsamavetatva mAtropAdAnasaMbhave nAtivyAptiritiparAstaM / vaktavyaMvyAkhyeyaM evaMca mUlasthamubhayakoTyupasthApakapadaM saMzAyakArya mityabhiprAyaH mUlamupekSya niSkRSTamate svAtaMtryeNaivaittallakSaNa mitikecit prAcInAstu sAdhAraNyAvyavacchinna prakAratAzAlijJAnatvena nasaMzayajanakatA puruSasvatadabhAvasahacaritatvena yadAkadAcit jJAnasyo rdhvatvAde rUrdhvatvatvAdimAtreNa jJAnAdapyayaM puruSonaveti saMzayAt kiMtvanuhuddasaM|skArAnya sAdhAraNyAdiprakAraka viziSTadharmijJAnatvenaiva sAdhAraNyAdiprakArakatvaMca saMskArajJAnasAdhAraNaM ata statprakArakajJAnAsatvepi tajjanya tathAvidha saMskAraviziSTazerdhvatvAdijJAnAt saMzayanirvAha: vaiziSTyaMca svavizeSyatAvacchedakAvacchinna prakAratAkatva For Private and Personal Use Only XXXXX***************** 37 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ******************* www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir | svasAmAnAdhikaraNyobhayasaMbaMdhena ata ekadharmAvacchinnavizeSyaka sAdhAraNyAdiprakArakajJAnAdisahitAt aparadharmAvacchinnaprakA | rakadharmijJAnA nasaMzayaH IdRzApattivAraNAyaiva ekaviziSTAparasya hetutAsvIkriyate natUbhayoH pRthakkAraNatAM ekaviziSTAparatvena | | hetutve vizeSyavizeSaNabhAve vinigamanAviraheNakAraNatAdvayamAtraM pRthakkAraNatAmatetu ekadharmAvicchinnavizeSyaka sAdhAraNyAdi | prakArakajJAnAdisahitA danyadharmAvacchinnaprakAraka dharmijJAnA saMzayApatte stattaddharmAvacchinnavizeSyaka sAdhAraNyAdiprakArakatvena tattaddharmAvacchinna prakArakatharmijJAnatvena ca hetutAkalpanamaMtareNa durvAratayA tAdRzahetutAsvIkAre UrddhatyatvAdirUpa viSayatAvacchedakAnaMta dharmabhedena hetutAyA AnaMtyaMsyAditivadati tanmate yathAvyAkhyAtalakSaNe zuddhadhUmatvAdyavacchinnaprakAratAyA api vanhayA - disaMdehajanakatAvacchedakatvAt zuddhadhUmatvAdikamAdAyAtiprasaMgavAraNamazakyamiti tanmate kalpAMtaramAha koTiiyeti Urddhatva| tvAdinetyasya kevalenetyAdiH tadAnIM saMzayaprAkkAle yadrUpeti yadrUpaprakAraka viziSTatvena yatkiMcitsaMzayajanakatA tadrUpavatvamityarthaH yatkiMcit saMzayajanakatAvacchedakatAvacchedakatvanirUpitAyA nirUpakatva saMsargAvicchinnAvacchedakatA tadAzrayaviSayatA | paryAptyadhikaraNadharmavatvaM yatkiMcitsaMzayajanakatAvacchedakatAvacchedaka vaiziSTyaghaTaka vizeSyatAnirUpitaprakAratA paryAptyadhikaraNa dharmavatvamiti vA paryavasitArthaH taccetyAdimUlagraMthaH sAdhAraNyAsAdhAraNya saMzayaprayojakarUpamAdAya lakSaNasaMgamanaparatatra yAdRzAsAdhAraNyasya saMzayaprayojakatvaM vicArasahaM tatsaddhetusAdhAraNamiti doSeNa lakSaNAntaramuththApayituM tAdRzagraMtha kArayati taccetyAdIti asAdhAraNyaM saMzayaprayojakIbhUtA sAdhAraNyapadArthaH vRttimataiti tathAca zaddonityaH zaddatvAdityAdA vasAdhAraNye'vyAptiritibhAvaH nanu vRttimato nA sAdhAraNya mupagaMtavyaM kiMtvavRttereveti naitaddoSAvakAza ityata Aha ekakoTIti vyApyasya vyApyatayAgRhItasya vyAvRttasya tadavRttitvenagRhItasya etena ekakoTimadvyAvRttasyaika koTivyApyatAyA Avazya mavetA For Private and Personal Use Only ***** ********** Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mAdA 0 38 KKKKKKKKK www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir katvepi nabhedaghATitaivA thasiMgatiH taddadavRttitvaMca na tadabhAvavyApyatvaM taccharIre tadabhAvAbhAvatvena tasyAnivezAdityavadheyaM vizeSadarzanatayA virodhidharmadarzanatayA saMzayavirodhitvAditi puruSatvAbhAvAbhAvavadvRttizAkhAdi mAnayAmityAkArakanizcayadazAyA miva puruSAvRttizAkhAdimA nityAdinizcayadazAyAmapi puruSatvAdiviziSTabuddhyanutpAdasya sarvAnubhavasiddhatvAtca dviziSTabuddhau | taddadavRttitvena gRhItadharmavattAjJAnasya pratibaMdhakatAyA AvazyakatvAditibhAvaH tathAca nirUktA sAdhAraNyaviziSTadharmavattAjJAnasya saMzayapratibaMdhakatayA saMzayajanakatvAsaMbhavA tkathaM tAdRzAsAdhAraNyasya saMzayaprayojakatA naca tAdRzajJAnasya saMzayapratibaMdhaka| tvepi tajjanya koTyupasthite: saMzayajanakatvaM saMbhavatyeva tannAzAnaMtaraM tajjanyako TyupasthityA saMzayajana saMbhavAt asAdhAraNadharmavaddharmijJAnasya bAkkalya rasAkSAddhetutvAsaMbhavena tajjanyakoTyupasthititvena hetutAyAM gauravasyAkiMcitkaratvA dititAdRzakA|ryakAraNabhAvaghaTitalakSaNaparatayaiva mUlaM vyAkhyeyamiti vAcyaM anirvAcyasyA sAdhAraNyasyabuddheH saMzayAvirodhitayA tajjJAnasyaiva | | sAkSAtsaMzayajanakatvasaMbhavena gauravA duktarUpeNa koTyupasthite rahetutvAt koTsmRitijanakatAghaTitalakSaNasyA saMbhavA tsaMzaya- / | janakatAghaTitalakSaNakaraNe ca tAdRzA sAdhAraNyamAdAya vyApyaviruddhayo rativyApti ananu satpratipakSasaMbalanadazAyAmiva koTi - | yavadvyAvRttadharmavattAjJAnadazAyAmapi saMzayotpattiranubhavasiddhaiveti tadbhAva vyApyavattAjJAnapratibaMdhakatAyAM tadvyApyavattAjJAnasyeva tatkoTimadavRttidharmmavattAjJAnapratibaMdhakatAyA mapi tadabhAvavadvRttidharmavattA jJAnasyottejakatva magatyA kalpanIya miti koTiiyavadvyAvRttadharmavattAjJAnasya saMzAyakatva mavyAhatameva yenarUpeNapratibaMdhakatA tenaivarUpeNa janakatvAnabhyupagamAdityata Aha / satya | tipakSaiti / virodhikoTiiyavyApyavattAjJAnasamayaityarthaH parAmarzeprAmANyasaMzayeti / tathAca tulyayuktyA prakRtepi tattatkoTimavRttitvaviziSTavattAjJAne prAmANyasaMzayAdeva saMzayaH svIkriyataiti naikakoTimadvyAvRttadharmavattAjJAnapratibaMdhakatAyA maparako For Private and Personal Use Only ****************998368% 38 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir TimayAvRttadharmavattAjJAnasyottejakatvaM prAmANika maprAmANyajJAnottejakatayaivopapatteH aprAmANyajJAnAnAskaMditasyaiva jJAnasya janakatayA niruktAsAdhAraNyasya buddha janakatvopagame pratibaMdhakatAvacchedakarUpeNaiva janakatAprasaMgaitibhAva : nizcitsAdhyatadabhAvavaDhyAvRttatvamiti AsAdhAraNyamityanuSajyate yenayenarupeNeti yadyadrapaMdharmitAvacchedakIkatyetyarthaH (1) tenatenarUpeNa tattayAvRttatvaM tattaddharmaviziSTa tattaddharmivyAvRttatvaM prameyatvAdisAmAnAdhikaraNyena ghaTAdau sAdhyAdinizcayadazAyAmapi zaddo'nitya : zahatvAdityAdA vasAdhAraNyasatvA ddharminivezaH prathamapakSe vakSyamANAyA nirmitAvacchedakaka sAdhyanizcayaviSayavRttiheto rasAdhAraNyAnupapatterva raNAyaghaTatvAdinA sAdhyAdinizcayadazAyAM rUpAMtarAvacchinna ghaTAdivyAvatatva jJAnAtsaMzayApattivAraNAya ca dharmitAvacchedakanivezaH sAdhyavyApyavatvena pakSAtiriktamAtraviSayaka nizcayadazAyA masAdhAraNyAnupapattyanavakAzAt pakSasyApi nizcayaviSayatva mAviSkartuM sarvANIti / sarvapadena sarvatvAvacchinnoddezyattAkavodhaH kevalAnvayi sarvatvAdyavacchedena vidheyaviSayakaeva janyataiti tathAvidhavadhisyaiva sarvANi sAdhyavaMtI tyAkArakatA tathAca viziSyapakSe sAdhyanizcayadazAyAmiva sAdhyasaMdehavirodhina : sarvANisAdhyavaMtIti nizcayasya satve pyasAdhAraNyAnAvasyeSTatvA tsAdhyavyApyavaMtIti tathAcai tAdRzanizcayadazAyAM viziSyapakSe sAdhyasaMdehasyA nivRtte stAdRza nizcayasya nA sAdhAraNyakSatikArakatva mitibhAvaH prathamapakSe dharmitAvacchedakAnivezA sAmAnyadharmAvacchinnadharmikaM viziSya saMzayAnivartakaM nirNayamiva nirmitAvacchedakatayA aprasaktasaMzayanivartakatAka nizcayamAdAyApi doSadAnaM saMbhavatItinirdharmitAvacchedakatayA aprasaktasaMzayanivartakatAka nizcayamAdAyApi doSadAnaM saMbhavatItya bhipretyAha sarvANiveti (1) TippaNI-dhammitA nirUpitA bacchedakatAtvA vacchinnapratiyogitAka paryAptanuyogitA vacchedakaM yadyadUpaM tattadUpaviziSTa yadya dammiNisAdhyAdiamattA nizcaya stattadvavicchinna dhammivRdhyayaMtAbhAvapratiyogitA vacchedaka dharmatatva masAdhAraNya mitiyAvat // For Private and Personal use only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA0 39 KK www.kobatirth.org JKJKJKJKYKYKY pUrvavatsAdhyavatvena pakSasyApi nizcayaviSayatvaM sphuTIkartuM sarvANIti / sAdhyavatvAvacchinne sarvatvavidheyakasya sAdhyavaMti sarvANI| tyAkArakajJAnasya pakSAviSayakasyApi saMbhavAt sarvasAdhyavaduddezyaka prameyatvaviSayakajJAnAnusaraNaMtAdRzajJAnasya vastutvavyApaka | sarvatvAvacchedena sAdhyavatvAnavagAhitayA tatsatvaM na pakSesAdhyasaMdehanivartaka miti tadAnI masAdhAraNya makSatamevetibhAvaH A - dipadAt zadvonitya: zadatvAdityAdau sarvANi sAdhyAbhAvavyApyavaMti sAdhyAbhAvavaMtItyAdinizcayaparigrahaH sAdhyAdItyAdi padA tsAdhyAbhAvaparigrahaH atathAtva masAdhAraNyAbhAvaH dvitIyapakSe tattadvyaktitva rUpa dharmitAvacchedakavivakSaNe prathamadoSasya dvitIyadopasyaca yathAzrute pyanavakAzAt tatradoSAMtaramAha dvitIyetviti viziSyadharmitAvacchedakaprakAreNa sAmAnyataH pakSe sAdhyavattAnizcayaM vinA pakSamAtravRttihetau sAdhyavadvRttitvaghaTita vyAptinizcayaeva nasaMbhavatItyabhipretya etadabhihitaM athavA viziSyAMvizeSa dharmai dharmitAvacchedakIkRtya uktavivakSaNe sAmAnyadharmadharmitAvacchedakaka nizcayadazAyA mapyetaddoSasya saMbhavAt tAdRzasthalasaMgraOM hAya tAdRzadharmasya dharmitAvacchedakatvAnusaraNaM vizeSalakSaNasya vizeSaNAdityagrimeNAnvayaH vaiziSTayaMca sAmAnAdhikaraNyapratyAsatyAbodhyaM tadavizeSitasyaiva tasya saMzayaprayojakatayA sa savyabhicArasAmAnyalakSaNasyAtivyAptivArayitumAha sAdhAraNyeti etaca vyAptigrahadazAyAM sAdhAraNa saMgrahAya vaiziSTyaM vizeSaNatAvizeSyatvobhayaghaTita sAmAnAdhikaraNyena yodhyaM kaicidapIti vyAptigrahazUnyapuruSaM pratyapItyarthaH naca tatpuruSIyavyAptigrahAbhAvaH tatpuruSIyAsAdhAraNyAdilakSaNe nivezanIya iti nAyaMdoSa ityata Aha syAdeti zra tadapi sAmAnyasavyabhicAratvamapi tattatpuruSaghaTitamiti tathAcA sAdhAraNavat sAdhAraNepi puruSavizeSaniyaMtrita savyabhicAravyaOM bahArApatti dhUmAdau sAdhye vanhayAdi ramukaM prati vyabhicArIti vyavahArAbhAveneSTApatte rayogAditibhAvaH yathAzrutaitatkalpe prathaOM mapakSIyadoSamapyAha sAdhyAdIti AdipadA tsAdhyAbhAvaparigrahaH nanu tadAnImasAdhAraNyAbhAvepi tadbhramAdevAnumitipratibaMdha Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir For Private and Personal Use Only ***************** Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir itizaMkAM nirAcikIrSu staddhamAbhAva mapyupapAdayati nahIti tadAnI pakSesAdhyasaMdehadazAyAM tadAnI maMtra tajhyApyavattAsaMzayasyA pyaucityAtIrjatatvAt vyApyavahRttitvasyApi hetau saMzayAditibhAva : etena uktasthalelakSaNAvyAptirato'sAdhAraNyanizcayarUpakAraNAbhAvena saMzayAnupapattirapi pradalitA uktavivakSAyA metopAnavakAzAt sAdhAraNe puruSozeSaniyaMtrita savyabhicAravyavahAre kadAcidiSTApatte : saMbhavAt dopAMtaramAhA bhihitaMceti pUrvasatitvodinI ayaM ghaTa etatvAdityAdi pUrvapakSIya paMktivyAkhyAnAvasara itizeSa : na saMzayaprayojakamiti tathAca tadAdAyAsAdhAraNe na lakSaNasaMgamana saMbhava itibhAvaH nanu tarhikIdRza masAdhAraNyaM saMzayaprayojaka mataAha kiMtviti tatsahacariteti sAdhyatadabhAvasahacaritetyarthaH etAdRzAsAdhAraNyasyaca nahetudoSatAsaMbhava : saddhetusAdhAraNyAderanumitipratibaMdhakajJAnAviSayatvena doSasAmAnyalakSaNAnAkAMtatvA cetibhAvaH nanu vyApyaviruisAdhAraNasyaivatAdRzadharmasya saMzayaprayojakatve vyApyAdidarzanAdapi saMzayApatti rityataAha vyApyavirUdvayoriti vyAptyAdigraha saMbhayakAle vyApayAdidarzanasya saMzayApratibaMdhakatayAna nanizcitayoriti vyApyatvAdinA anizcitasya vyApyAdernirUkta rUpajJAnA saMzaya iSTaevaM tibhAva : viruddhAnyatvasya hetuvizeSaNatve asAdhAraNAsaMgrahaH virodhapadArtha sAdhyAsAmAnAdhikaraNyAdi nivezya tadanyatvenAnumitivirodhivizeSaNepi sAdhyAprasidhyAdivAraNAsaMbhava ityataAhe viziSTeti sAdhyatAvacchedakAdiviziSTetyarthaH etadarthaH pUrvapakSaevavivRtaH yathAzrutamulato dharmivizeSaNatAyA eva lAbhA darthataiti tAtparyabalana ityarthaH viroghivizeSaNa anumitivirodhivizeSaNaM avRttitve parasparAsAmAnAdhikaraNye'tra sAdhyasAdhanayo rityanuSajyate pakSatAniveze prayojanAbhAvAdAha pakSapadamiti pakSavRttitvasya dharmivizeSaNatve svarUpAsiddhasya vyabhicAriNo 'saMgrahaprasaMgo hetau pakSavRttitvagrahAvirodhitvena virodhivizeSaNepi vAvasatpratipakSAtiprasaMga vAraNAzakyameveti evaMca apakSavRttitvesatyanumitivirodhisaMbaMdhAvyA For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAr3hA 0 40 Chun Juan www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir vRttiritidaladvayena vyAptigrahavirodhidharmavatvasya vivakSaNe ca maNikAramatasiddhasya sAdhyavyApakA bhUtAbhAvapratiyogitvarUpA sAdhAraNvasthA saMgraha: vizeSaNAMtaraM prakSipya vAdhAdivAraNeca gaurava mityabhipretyapUrvapakSottarItiM parityajya prakArAMtareNa vAdhAdikaMvArayitu muktadalaiyaniSkRSTArthamAha tathAceti yaddharmeti sadharmitAvacchedaka hetumattAnizcayakAlIna yAdRzaviziSTaviSayakanizravasA nAyaM svasamAnakAlIna hetumatAnizcayasamAnadharmitAvacchedakAnumitisAmAnye pratibaMdhakaM tAdRzadharmavatvamityarthaH samU | hAlaMbanAtmakasyodAsIna padArthaviSayakanizcayasyApyanumitipratibaMdhakatayA udAsInapadArthaviSayakanizcayasAmAnyasyApi tadvipa - rItaviSayaka samUhAlaMbanAtmakaprakRtAnumitipratibaMdhakatayA tatrAtivyAptivAraNAya sAmAnyapadadvayaM hetumattAjJAnAsamAnakAlInavyabhicAranirNayasya vyabhicAranirNayasAmAnyAMtargatasya svasamAnakAlIna hetumattAjJAnAprasiddhyA'saMbhava : sthAditi prathamaM kAlInAntaM nizvayavizeSaNaM nirddharmitAvacchedakaka hetumattAnizcayakAlIna vyabhicAranizcayakAlIna hetumattAjJAnadharmitAvacchedakA prasi yAtaddoSatAdavasthya mato hetumattAjJAne sabarmitAvacchedakatvavizeSaNaM anumiti sAmAnyAMtargatAyAM svasamAnakAlIna hetumattAjJAnAsamAnadharmitAvacchedakaka sAdhyAnumitau hetutAvacchedakAvacchinnasya sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvajJAnaM na pratibaMdhakaM || nityatvavyApakIbhUtAbhAvapratiyogizaddatva mityAdijJAnadazAyA mayaMnitya ityAdijJAnotpattAvavivAdAditya sAdhAraNAvyApti rataH samAnadharmitAvacchedakAMta manumiti vizeSaNaM tathAca idatvAdidharmitAvacchedakaka nityatvAdiviziSTabuddhau zabdatvAdidharmika nityatvAdivyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvarUpA - nityatvIyavyatirekavyApti nizcayaviziSTasya taddharmitAvacchedakaka zabdatvAdimattAjJAnasya tadabhAvavyApyavattAjJAnamudrayA pratibaMdhakatve dvizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAviraheNa tAdRzabdazatvAdimattAjJAnaviziSTasya | tathAvidhavyAptinizcayasyApi pratibaMdhakatayA tAdRzahetumattAjJAnasamAnadharmitAvacchedakakAnumitisAmAnyapratibaMdha katvaM tathAvidhA For Private and Personal Use Only K********************** 40 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ************** KXXXXXXXX www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | sAdhAraNyanizcayasyAkSata meveti asAdhAraNyasaMgrahaH anumitipadaM sAdhyavyApyo hetuH sAdhyavAGzyapakSa ityetAdRzasamUhAlaMbanAnumitiparaM tena sAdhAraNajJAnasya sAdhyavattAjJAnApratibaMdhakatvepi na tadasaMgraha : etenA numitivirodhitvaM yAdRzaviziSTaviSayaka nizcayatvenAnumitipratibaMdhakaM tAdRzatvaM tatracA vacchedakatvaM prAguktayuktyA anatiriktavRttitvarUpameva vivakSaNIyaM evaMca sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogiheturitijJAnasya hetumattAjJAnAsamAnakAlInasya sAdhyavattAjJAnApratibaMdhakatayA tAdRzajJAnaviSayasya niruktalakSaNAnAkrAMtatvena nA sAdhAraNyasvarUpatvopapadyate pakSavRttitvavizeSitasyaiva tasya vAdhAdivaddharmivizeSaghaTita mUrtikatayA niyatapakSadharmikA numitivirodhitvameva natu yatra yatra hetumatvaM jJAyate tattaddharmikA numitisAmAnyavirodhitvamiti na tathAtva | saMbhava itiparAstaM yattu hetumatAjJAnamanivezya tattaddhetudharmika sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitva nizcayatvenaiva pratibaMdhakatA pratibadhyatAvacchedakaMtu dharmivizeSaviSayakatvAya ghaTitaM tattaddhetumattAjJAnajanyAnumititva mataH zabdatvaM nityatvavyApakIbhUtAbhA vapratiyogi nizcayasatve samAnadharmitAvacchedakaka zabdatvavattAnizcayasya cA satve nityatvAdyanumite nAnupapattiH tadAnIMhetvaMta rajJAnenaivA numitijananA tasyAzca zabdatva dharmika tAdRzAbhAvapratiyogitva nizcayApratibadhyatvAt evaMca pakSavRttitvA vizeSitaMniruktarUpamevA-sAdhAraNya lakSaNe anumitipadasya prakRtahetukAnumitiparatayA prakRtahetukAnumitisAmAnyavirodhitvasyA nati - riktavRttitva rUpAvacchedakatvaghaTitasyApi tatrasatvena tadasaMgrahAprasakteriti samAdhAnaM tatra zabdatvAdidharmika tAdRzapratiyogitva - nizcayasya zabdatvAdihetu mattAdhI janyAnumititvAvacchinnapratipratibaMdhakatve / tAdRzanizcaya sahakRtazabdatvAdiprakArakanizcayadazAyAM tatsamAnadharmitAvacchedakaka zAbdabodhAyApatte ranyahetuka tAdRzAnumityApattezca durvAritatvA nnacAnyahetukApi samAnadharmitAva cchedakaka taddattAjJAnakAlInAnumiti staddattAjJAnajanyaiveti na tadApattisaMbhava itivAcyaM / vyApyatvAnavacchinna hetuprakAratAzA For Private and Personal Use Only ********** * ***** Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA lijJAnasyA numitijanakatve mAnAbhAvAt anyaliMgakaparAmarSaghaTitasAmagrayAM tattaddharmika tAdRzanizcayAbhAvasyA naMtarbhAvena taha-13 lAdApatteH kathAmAtreNa vArayitumazakyatvAca etena samAnadharmitAvacchedakaka tahattAjJAnAnaMtarotpatikatva nivezepi na nistAra ityala matyAvazena etnnye| pakSavRttitvAvizeSita hetuniSThasAdhyAbhAvIyAnvayavyApti rapyasAdhAraNyameveti na tatrAtivyApti rityavadheyaM / tathA niruktAnumitisAmAnyavirodhi dharmivizeSitatvAt dharmivizeSaghaTitatvAt na tAdRzau na tAdRzAnumitisAmAnyavirodhinau nanvevamapi sarvamAkAzavat prameyatvAdityAdisthalIya vAdhapratirodhayo rativyAptiH sarvamAkAzAbhAvavadityAdinizcaye kiMcidapyAkAzAdyanumite ranudayA danubhavAnurodhenA samAnadharmitAvacchedakakajJAnepi tatpratibaMdhakatva kalpanA tayo ranumiti sAmAnyavirodhitvA dityata Aha sarvamiti ityAdikaM ityAkArakajJAnaviSayavAdhAdikaM agrimavirodhipadayasya pratibaMdhakaparatayA ityAdikamityasya ityAkArakajJAnamityeva vArthaH sAmAnAdhikaraNyagrahavirodhi sAdhyasAmAnAdhikaraNyasya sAdhyavatvaghaTitatvA ditizepaH tathAca avirodhyaM tenaiva tahAraNamiti bhAvaH nirddharmitAvacchedakakajJAnasya vAdhAdyapratibadhyatve sAdhyasAmAnAdhikaraNya jJAnasya sAdhyAMze nirddharmitAvacchedakakatayA tadavirodhitva muktavAdhAderakSata mevetyAzayenAhA numitIti / vyabhicArasyApi prakRtasAdhyahetukAnumitivirodhitvA sAmAnyeti tathAca tasyAnyahetukAnumityavirodhitvA na tadasaMgrahaH uktavAdhAdezca sarvahetukAnumitivirodhi. tvA tadAraNamitibhAvaH / idaMtvavadheyaM sarvamAkAzAbhAvavadityAdijJAnasyA samAnadharmitAvacchedakakAnumitivirodhitve mAnAbhAva: tAdazajJAnakAleidamapi sarvAntargata mityAdijJAnasatve eva idamAkAzavadityAyanumityanudayA tatraca tAdRzajJAnasyaiva grAhyAbhAvAva JacchedakadharmadarzanavidhayA tAdRzAnu mityabhAvanirvAhakatvA tathAca tAdRzavAdhabuddhe niruktAnumitisAmAnyavirodhitvAbhAvAdeva nAti vyAptizaMketi vastutastu taddharmitAvacchedakaka buddhau tatsAmAnAdhikaraNyamAtreNa grAhyAbhAvAvagAhivudde rapratibaMdhakatayA grAhyAbhA For Private and Personal use only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra *** www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir (1) athA kicidiveyAma gAvaviSayaka nizvayasAmAnye svabhitra svasamAnakAlIna hetumattAnizcayadharmitAvacchedakatAdhyApaka vicchedanAkAnumiti vyApakavidhyatAnirUpita pratibaMdhakamavazyaM vaktavyaM / tathAca ghaTovanhimAndo miti samUhA laMba nAnumitivadhyApaka prativadhyatAnirUpita pratibaMdhaka viSayaka nizvaye'kSatatvAt bAMdhe'tidhyAptivAraNAya svasamAnakAlIna hetumattAnizvaye svabhinnatvamavazyaM deyaM / evaMca mAnakAlInatanAnizvaye svabhinnalopAdAne jaladakAlIna banhivyApakIbhUtAbhAvapratiyogilatvAvacchinna rUpAsAdhAraNe'vyAptirityasaMbhava: evaM saMghatAvacchedakaka hetumattAnizcayepi svabhinnandeyaM anyathAndo jaladakAlIna vammAnjalAdityatra jalavaddakAlIna yahiSyApakIbhUtAbhAvapratiyogi jala* vAMge taddharmitAvacchedakavyApakatAvagAhityameva taMtraM tathAca grAhyAbhAve taddharmavyApakatAnizcayasya tattaddharmAvacchinnAMze grAhayAAyANakArakasyApi tattaddharmadharmitAvacchedakaka grahapratibaMdhakatvaM tattaddharmavyApakatAca tattaddharmasamAnAdhikaraNAbhAvApratiyogitvaMta jjJAnasya pratibaMdhakatvaM vRttimadatyatAbhAvApratiyogitvajJAnamapi tathAsAmAnyaghaTitavizeSAbhAvagrahasya yatrapratibaMdhakatvaM tatra tatsAmAnyAbhAvasyApi tathAtvAnubhavAt / sarvamAkAzAbhAvaditibuddhezvA kAzAbhAve vRttimadasyatAbhAvApratiyogitvaM viSayaH saevavA vastAda. OM dhAtumitisAmAnyavirodhIti / (1) mUlasthena tanetyanena saMzayaprayojakayAM vibhAjakI bhUtasa pakSa vRttitva vipakSavyAvRttatva ghaTitasAdhA. vayaniyasya svabhinnanumanA nizcaya kAlInamyA pe sammitAvacchedakaka hetumatAnizcayakAlInA sAdhAraNa viSayaka nizvayasAmAnyAM targatatayA na kAlInasvabhinnahenumanAnizcayasyA prasidyAnAdhyAparihArA pateH nanu vandyabhAvavAn jalavAn itinizvayakAlIna vanhivyApakIbhUtAbhAvapratiyogi| jalandAvacchinna viSayakanizcayasyApi tAdRza sAmAnyAMtargatatvAt samAnakAlIna hetumattA nizvayadharmitAvacchedakIbhUta vandyabhAvAvacchinnadhammika hyanumite revA prasidyA kAlInatopAdAne asaMbhava durnivAra evaM naca sAdhyavanAnumiti dhammitAvacchedako yastammitAvacchedakaka hetumattAnizcayakAlInatvaM yAviziSTaviSayakanizvayaM dAtavyaM tathAca vanyabhAvasya vacanumiti pammitAvacchedakAbhAvAta vanyabhAvadharmitAvacchedakaka jalavAvara prakAraka For Private and Personal Use Only ********** meM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA tAbhAdapada kA henumanA nizcayapadena dhamakyatvAgna doSaH na ca do jalapanamInavana kAlIna pahimAnjalAdityatra jalavanamAnavatakAlIna bahi-1 'pApako bhanAbhASapratiyogitale. anyAptiH tAdRzaviziSTaviSaya kanizcayasya kiMcidammavicchinnA bacchedakanAka vizeSyatAka henumattAnizcaya kAlInAnyatva virahAditivAcyam yAdRza viziSTa viSayakacAvyApako manAyA kiMcidrammAnacchinnAvacchedakatAka vizeSyatAka henuprakAratA tAdazAprakAratAzAli nizcaya kAlInAnyatva sya yAda zavigaSTaviSayakanizvaye nivedanIyavAn / tathAca jalayAmAnavatakAlInavanhivyApakIbhatAbhAva pratiyogijalakhAvacchinnaviSayakalA vyApikA na tAdazA sAdhAraNyaviSayakajJAnIya jalabanmAnadipayatA kinu anyadIya viSayataiva ititAdRza viSayatAzAli jJAnasamAnakAlInAnyatvaM tAdazA sAdhAraNyaviSayaka jAneakSata raNyAsAdhAraNyapoH parAmarze 'saMgatiH sapakSavRttitAyaMzajJAnasyAnamityavirodhitayA tadghaTitasya hetvAbhAsatAvirahAditi tasyAnumitividhitayA prakAMtavipakSavattitvAdyaMga mAtra parAmarSakatA mAha / teneti / vipakSavRttitvatvAdinA aprakrAMtatvAt prakAMtatAlAbhAyA numitivirodhinetyuktaM / amitivirodhityAvacchinnasyA numityavirodhitvA tatpadasya vipakSavRttitvatvAdyavacchinnaparatva mAvazyakamiti tallAbhAya vipakSavRttitvAdineti / vipakSavRttitvatvAcavacchinnenetyarthaH tenaiveti / evakArasya vibhAjakadharmasyA numitipratibaMdhakahetujJAnaprakAratvavyavacchedaparatve 'saMgatiH tAdRzajJAnaprakArIbhUta vipakSavRttitvAdarevAnugatadharmaprakAreNa vibhAjameva mana hadavasAmAnAdhikaraNyena jalAnAnizcaya kAlIna bahinyApakIbhatAbhAvapratiyogijalanizcayasya mahadasamAmAnAdhikaraNyena vanhyana miti natyapratibaMdhaka ||| khAna sadharmitAvaccheda kama henumattAnizcayakAlInayAdazaviziSTaviSayaka nizcayasAmAnyAntargata hadatvasAmAnAdhikaraNyena jalavattAnizcayakAlInAsAdhAraNyaviSayakanizcaya tya svamamAna kAlIna hetumanAnizcayamitAvacchadakAvacchinna dhamikavanA numiti sAmAnyAMtargata hadatvasAmAnAdhikaraNyena vanhyamityavirodhivAta asAdhAraNya vyAni durbhigAra veti vAdhyama sadharmitAcchadakaka hetuma nAnizcayapadena kiMciddharmaviziSTAyA hetutAvacchedakAvacchinna prakAratA tAdRzAprakAratAzA-! linizcayasya vikSita yAna kiMcidvavaiziSTacaMca vAdachinnavidogyatAnirUpitata savyApakahetu pratiyogikahenutAvacchedaka saMbaMdhAvacchinnatva etadubhayasaMbaMdhana For Private and Personal use only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir tathAca hadatvasAmAnAdhikaraNyena jalaktAnizcayIyanala vAvacchinna prakArakAyo hadatvasya svAvacchinnavizeSyatAnirUpitatva saMbaMdhena salepi svavyApakahetupratiyogiphahetutAvacchedaka saMbaMdhAvacchinava saMcayanAsanvAn nanirutobhayasaMbaMdhana kiMciddharmaviziSTatva mitinhadatvasAmAnAdhikaraNyena jalavattAnizvayasamAnakAlInA sAdhAraNyaviSayaka nizcayamAdAyanadIpa: aba vyanvAdidhAma tAvacchedakaka hadatvavyApaka jalapratiyogikasa yogasaMbaMdhena jalaprakArakanizcayaspa prAmANikanve tAda | katvAt evaM pratyekamevetyevakArasyApi vibhAjakadharmasya hetvAbhAsatAvyavacchedaparatve nopapadyate iti anumitivirodhitvAdirUpA nugamakavibhAjakatAvacchedakadharmasya pratibaMdhakajJAna prakAratAvacchedakatva hetvAbhAsapadapratipAdyatAvacchedakatvavyavacchedaparatayA evakAradayaM byAcaSTe evakAraNeti prathamaivakAraNetyarthaH vyavacchiyapratibaMdhakaMjJAnaprakAratAvacchedakatva vyavacchedaparatayA pratipAyahatyAbhAsasyeti pUraNIyam evaMca pratyekameveti mUlasya vipakSavRttivAdipratyekamAtravRttirUpAvacchinmasyevatyarthaH tenA sAdhAraNasyetyA |dimUlasyA numitivirodhitAghaTitalakSaNaM parityajya lakSaNItarakaraNenA sAdhAraNasya sAdhyatadabhAvo pasthApakatayA saMzAyakatayA | dUpaNaM tatpate nAvyAptiriti sArthakatve 'sNgtiH| saMbhavasaMzayaprayojaka sAdhyatadabhAvasahacAritAbhAva pratiyogitvarUpA sAdhAraNyasya saddhetusAdhAraNatA prayuktadopatvAsaMbhavadoSAnevA numitivirodhitAghaTitalakSaNasyA vatAritatvAt tenesyasya saMzAyakatAdhaTitalakSaNaparityAgapUrvakAparalakSaNahayakaraNasyA sAdhAraNasaMgrahaprayAjakatArthakatvaM / sAdhyatadabhAvopasthApakatayetyasya ca satpa tipakSopasthApakatayetyarthakatvamapinasAdhuH asAdhAraNyasatpratipakSopasthApakatAmata sAdhyavyApakIbhUtAbhAvapratiyogitvasyaivA sAzanizcayakAlInA sAdhAraNyaviSayakanizcayasya vasamAnakAlIna henumattAnizcayamitAvacchedakaka daivyatvAvacchinnadharmika vanyanamiti sAmAnyAvirodhinvAda sAdhAraNye avyAptirata: svAvacchinnAyabopyatAnirupitatvampa saMbaMdhaghaTakatayApraveza : nanumadhA tAvacchedakaka he tuma nAnizcayAtmaka yAdazaviziSTaviSayakanizcaya sAmAnya sIpahenutApacchedakAracchanna prakAramAnirupita vizeSyatAvaccheda kAvacchinnavizeSyaka sAdhyAnamiti sAmAnpavirodhi ityevAsnu vyarthaM kAlInanyasyopAdAnamiti For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir gAdA. 43 yAdazaviziSTa viSayitvA vyApakIbhUtavizayinA zUnyatvamavazyaM nivezanIyaM anyathA jAtimAndanhivyApakI bhUtAbhAva pratiyogijAtimAn vA dhUmAbhAvatra | vRttiriti sAdhAraNA sAdhAraNaviSayaka jJAnayo ranumityapratibaMdhakavA dasaMbhavApane evaM cA sAdhAraNyaviSayitvA vyApakIbhUta .viSayitA nyanvasya madhammitAvacchadakaka hetuprakArakA sAdhAraNyaviSayaka nizcaye virahAdasaMbhavApatte: sammitA vacchedakaka hetuprakAratvaviziSTa yAdazaviziSTa viSayaka cyApakI. bhataviSayatA zUnyatvaM nivezya samitAvacchedakaka hetumattA nizcayAnmaka yAdazaviziSTaviSayaka nizcaye 'vyApako bhUta viSayatA zUnyatva saMpAdanaMnu na samIcInaM dhAraNyatayA tasyavyAptigrahAvirodhitayA viruddhAdisaMkIrNAsAdhAraNAnurodhena vyAptigrahahayavirodhitAparatayAvyAkhyayasyA vyavahitalakSaNasya tatrAvyApterAvazyakatvA data statpadena madhyamalakSaNamAtraparatayA vyAcaSTe / teneti / asAdhAraNyasya saMzApakatApakSe prathamalakSaNasyaiva sAdhutA natu madhyamasya saMzayaprayojakasya nizcitasAdhyatadabhAvavaDhyAvRttatvAde ranumityavirodhitvA dityupaSTaMbhAsaMgatibhayena sAdhyatadabhAvopasthApakataye tyasya saMzAyakatayetyartha parityajyArthAtaramAha satpratipakSotthApakatayeti itaralakSaNayo stanmate 'sAdhAraNAvyAptisatvaebopaSTaMbhasaMgate rupaSTaMbhakatAM sphuTIkartuM tatpUrayati itarathApunariti itaralakSaNayostvityartha: avyAptireveti satpratipakSopasthApakatayAdUSaNatvapakSa ityanuSajyate yathAzrutaM sAdhyAbhAvajJApakatvaM na vAdhasAdhAraNa matastadartha madharmitAvacchedakaka hanumanAviSayatva viziSTayAdazaviziSTa viSayitAyA ghaTojalavAnitinizcayAtmakA sAdhAraNyaviSayakajAne hado jalavAniti nizcayAtmakA sAdhArayaviSayakajA pi pratyeka mannAn atraca pranyekaM jalava dUda viSayatA yA jalapadghaTaviSaya tAyAzyA bhAvasanvAn cAlanI nyAyena sarvatraiva hetumaddharmitAvacchedakAvachinna viSayatAviziSTa tAdazaviziSTa viSayavAvyApikA sati tAnyatvasya kutrApi mamatAvacchedakaka hetumanA nizcayAtmaka yAdazaviziSTa viSayakanizcaya mvaadsNbhvaapte| henamattAnidhyayasya dhImatAnacchedakaM yAt pratyeka tattadarmAvacchinnavizebhyatAnirUpita hetupakAritA vyApikAsati yAdazaviziSTa viSayitA For Private and Personal use only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir vyApikA yA viSayatA tacchUnyatvasya jJAne vizeSaNe cAtIvagauravamiti vibhAvanIyaM // vyAcaSTe sAdhyAbhAveti vyabhicArAdivyAvRttasya kAraNIbhUtAbhAvapratiyogitvarUpa pratibaMdhakatAghaTitasya virodhitvasya viroadhipadArthatAlAbhAya sAkSAditi // savyabhicArasAmAnyaniruktiH saMpUrNA || zrIman mahAmahopAdhyAya zrIgadAdhara tarkAlaMkAra [ bhaTTAcArya viraciteyam // 4 5. cha 6 6 6 5 6 cha 6 5 5 iti yathAmati kRta dUSaNoM dvAvanA bhAva saMpAditeyaM bhaviteti samIhe || guNa doSI budho gRhananindUjheMDA vivezvara // zirasA zlAghate pUrvaM paraM kaMThe | niyacchati // 1 // ityAdi vAkyamevAvalambA mahe iti prArthanA / mahAmahopAdhyAya jhopA zrIsaMgamalAla zarmaNaH ziSya gaMgAdhara zarma kRtA. || saMvat 1944 phAlguna zukla paurNimA caMdravAsare mudraNa samApti magamat // For Private and Personal Use Only ******************* Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra wmarwkobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsun Gyan LAMAATA WANNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Serving Jin Shasan 051885 gyarmandirkobatirth.org sUcanA-isameM jo ziromaNi adhika chApA gayA hai usakA TokA bhI aba chapa rahI hai. yaha pustaka zrIsarasvatI akhADA vidyA vibhAga pustaka kAryAlaya meM milegA. zrInAthadvArA ANNAAAAAATIALA ANANAL PARAMINAMINMMMMMMARATRAMMAMMMMMMMMMMMMINIMNIWAL For Private and Personal Use Only