Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ na STARGARBAR (RA ROAD SAFARTa kuTi:RAGATPATA RABARABIASTIDAR TARA AANTA Prararararararararararara rarararararararararararara zeTha vasanajI trIkamajInI ka.nI jena graMthamALA pustaka luM, paMDita zrI mAnavijayagaNI viracita zrI dharma saMgraha: A RRB E mAma 1 ho. zeTha vasanajI trIkamajInI ku. nA kharce chapAvI prasiddha karanAra, zrI jaina dharma vidyA prasAraka varga-pAlItANA saM. 1961 sana 1905 [, pAlItANA-zaMbhu prinTiMga presamAM chApyuM. ke pachI $25 57 aa Ra $ SASRE: $ 2 HTAa Safara f/2.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ che rAvasAheba zeTha vazanajI trIkamajI, je. pI. s, s, P,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa patrikA. jaina dharmAbhimAnI, jJAti hitecchu, sakaLa saguNa guNAlakRta, saijanya sudhAsAgara, rAva sAheba zeTha vasanajI trIkamajI mULajI ! muMbaI. che mahAzaya : Apa eka uttara, zrImAna, kIrtimAna ane yazasvI jaina gRhastha che. jaina dharma pratine Apane prema avarNanIya, apratima ane anukaraNIya che, jJAtimAM Apa mAna ane mahA pAmelA che, sarakAramAM paNa sanmAna meLavIne Ape rAva sAhebanI ane jasTIsa opha dhI pIsatI ra vavALI paddhio prApta karI che, jaina dharmanA jJAnane jema bane tema baheLo che. phelAve thAya, tevA yatna karavAmAM Apa sadakti prayatnazILa che, ane tevAM kAryanA uttama namunArUpe Ape A graMtha gvAhine prasiddha karavAnuM kharca ApyuM che. ApanAM AvAM sakAryothI AnaMda pAmIne ame A graMtha Apane ja arpaNa karIne kRtArtha thaie chIe. che ame chIe, ApanA dharma baMdhuo, zrI jaina dharma vidyA prasAraka varganA vyavasthApake.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA. kALanI anaMtatA tarapha manuSya jyAre daSTi pheke che, tyAre tene pitAnuM jIvana adha ane kSaNika jaNAya che, manuSya jIvana alabatta A pramANe eka paLane camakAro mAtra che, paraMtu teTalA samayamAM paNa satya samajAya che, tene upayoga jevo nathI. A satyanuM avalaMbana dharma upara raheluM che. prAcIna munione nityane sarvottama bedha eve che ke, jIvitane upayoga e kare ke, vyavahAra kuzaLa ke vicAra kuzaLa manuSya ema mAne nahi ke, A mAnava jIvana kaSTadAyI ane vyartha che. AvA vicAranI sudaDhatAthI preraNA karanArA ane puNya buddhinI vRddhi karanArA dharmanA aneka graMthe mahepArI mahAbhAothI racAyelA che. dharma e zata, vastu che . ane te zAthI oLakhAya che? te jANavA mATe pratyeka manuSya vicAra kare, e pitAnuM kartavya che. A bharatakhaMDa ke je AkhI pRthvInA hRdayane maNi che, te bIjA dezo karatAM dharma aizvaryathI bharapUra che, AthI ja te Adeza pradhAna kahevAya che. e pavitra bhUmimAM judI judI dharma bhAvanAne AdhAre vividha varNa ane jAtio baMdhAyelI che. sau potapotAnI dharma bhAvanAne uttama mAne che. paraMtu AnI sarva dharma bhAvanAmAM. " hiMsA paramo dharma:" e mahA vAkya sarva mAnya che, ethI ahiMsA dharmane sarvottama, padavI prApta thAya che. e mahA vAkyane anusarI vartamAna kALe kevali prarUpita zrI jaina dharma pitAnI vijaya patAkA bhAratavarSa upara sarvotkRSTapaNe pharakAvI rahyA che, manuSya janma e sarvottama che, ane te janma maraNarUpa kALanA killAmAMthI bahAra nikaLavAno daravAjo che. mATe jyAM sudhI zarIranI avasthA paravaza thaI nathI, I diye anukuLapaNe varte che, joitAM sAdhana pUrAM paDI zake tema che, ane zarIrarUpa dhamaNamAM prANanuM AvAgamana baMdha thayuM nathI, tyAM sudhI manuSya mA sadA smaraNamAM rAkhavAnuM che ke, A jagatamAM A mAnava jIvana akhaMDa ane aMvinAzI ziva sukhanI prApti mATe che, ane A leka sAtheno saMbaMdha baMdha paDyA pachI avinAzI, nirvikArI, cidAnaMdarUpa paramAtmAnI sAthe samAgama rAkhavA mATe che. tatkApti arthe A lekamAM rahIne pavitra ane zuddha Ahuta dharmanA sevana thavuM joIe. saMpUrNa rIte Ata dharmanA adhikArI zramaNopAsakanuM hRdaya saMsAranI eka eka vastumAMthI maha vAsanAne tyAga karI, zrI vItarAga prabhunA caraNamAMja virAma pAme che. vaLI dharma parAyaNa daSTi eja jagatanuM bAhya temaja AdhyAtmika avalokana te kare che, ane temAMthI maLate anubhava ane baMdha kartA pitAne temaja pitAnA sAdhama baMdhune uddezIne kathe che, ane vyavahAramAM paNa paramArtha joI zake eTalI vizALa dharma bhAvanA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenA hRdayamAM che. vaibhava ke samRddhithI tenI daSTi aMnatI nathI, zuddha dhArmika hRdayane ja te mAna Ape che, ane pUrNa zraddhAthI jJAna, darzana ane cAritrane sevana karatAM anukrame kSapaka zreNImAM te ArUDha thAya che. AvA Ahata dharmanuM rahasya ane tenA tatvanuM svarUpa ati sUkSama che, ati vistAravALuM che, ane tenuM anubhavarUpa svarUpa samakvAmAM sva saMvedanatva tathA gurUgAma avabedhanI saMpUrNa AvazyakatA che. jyAre dharmanuM rahasya ane tatva svakSa yathArtha rIte jANavAmAM Ave, ane te pramANe vartana karavAmAM Ave tyAreja mAganusArI zrAvakapaNuM prApta thAya che. tevI abhilASA dhAraNa karatArA uttAmAM chanA hitane arthe pUrvocAyoe pitAnI pachI thanArI svadharma premI jaina prajA upara mahAna kRpA karI, aneka graMtha racelA che, te evA vicArathI ke, kALAMtare paNa uttarottara jaina prajA dharmanI unnati karavAne samartha thAya. teo mAMhelo A dharma saMgraha nAme eka vidhivAda pradhAna graMtha che. prAcIna mahAna graMthakAranA ati uttama graMthamAMthI jina vacanAmRtanuM dehanA karI A pUrNa upayogI graMtha racavAmAM AvyuM che. graMtha kartAe A graMthanuM nAma, dharma saMgraha ApeluM che, te yathArtha che. kAraNa ke, temAM Ahata dharmanA upayogI viSayane saMgraha karavAmAM A vyo che. graMthane viSaya zuM che ? graMthanA viSayane, ane lekho saMbaMdha zuM che ? graMtha racavAnuM prayojana zuM che ? ane e graMtha samajavAne adhikArI, dhraNa che? e cAra vArti pratyeka graMtha para avazya jANavI joIe. AnuM nAma anubaMdha catuma kahevAya che. te viSe vicAra karatAM samagra bhArata varSanI jaina prajAmAM sarva mAnya ane pramANabhUta evA A dharmasaMgraha graMthane viSaya, prahastha ane yatidharmanuM vidhivAda pradhAna pravartanane vicAra e che saMbaMdha kartavyanA pratipAdana pratipAdaka che. prajana adhikArI A stika manuSyanuM dhArmika hita batAvavuM e che, ane tenA adhikArI je dhamAcaraNa karavAmAM ughukta hoya te che. A sarvottama graMthanuM pUra dahajAra, cha ane be lekanuM che. tenA cAra ane dhikAra che. pahelA adhikAramAM grahasthane sAmAnya dharma varNavelo che. bIjA adhikAramAM grahasthane vizeSa dharma vistArathI darzAvyo che. trIjA adhikAramAM sApekSa yatidharmanuM varNana che, ane cothA adhikAramAM nirapekSa yatidharmanuM khyAna ApeluM che. mULa graMtha te saMkSepathI che, paNa graMthakAre svapajJa vRttithI tene moTA rUpamAM mukela che. dareka judA judA viSayanI vyavasthA jotAM lekha ghaNe uttama che, ane tenI TIkA bahu sUkSma vivekathI paripUrNa che. judA judA viSayanI paryAlacanA ghaNuM sUkSmatAthI karelI che, ane bIjA graMthanAM pramANe ApI cAlatA viSayanuM evI rIte spaSTIkaraNa karyuM che ke, A graMthanuM sAMga ane dhyayana karyAthI dharmanuM rahasya, ane sarva kartavya samajavAmAM AvI jAya tema che. A graMthanA karta zrI mAnavijaya gaNuM bhArata varSanA sarva jaina muniomAM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka prakhyAta jaina muni thaI gayA che. vikrama saMvata 1731nA varSanA vaizAkha mAsanI zukala dvatIyA [ akSaya tRtIyA ] ne divase rAjanagaramAM [ amadAvAdamAM ] rahI A graMtha teoe pUrNa karyo che. ema teo potAnI prazastimAM lakhe che. gurU padAvalImAM teo jaNAve che ke, bhagavAna mahAvIra svAmInA parivAramAM tapAgacchanI aMdara zrI hIravijaya paMDita thaI gayA, jeoe akabara bAdazAhane pratibodha Apyo hato, temanA ziSya vijayasenasUri thayA, ke jemaNe bAdazAhanI sabhAmAM anya darzanI paMDitane bheTe 5rAbhava karyo hato. temanA ziSya tilakavijaya, temanA vijayAnaMdasUri, ane temanA mAnavijayasUri thayA che. A prasaMge ema paNa jaNAvyuM che ke, zrI vijayAnaMdasUrinA zAMtivijaya nAme eka ziSya hatA, temanA ziSya A graMthanA kartA zrI mAnavijyagaNI che. A uparathI teo paraMparAe te vijayAnaMdasUrinA ziSya haze, paNa vakhate vaDI dIkSA moTA gurUbhAI zAMtivijayanI pAse lIdhelI hAya, ema jaNAya che. vizeSamAM vaLI lakhe che ke, rAjanagaramAM maniyA nAmanA eka dhanADhaya zrAvaka grahasthane pitAnA zAMtidAsa nAmanA catura putrane graha bhAra soMpI vRddha avasthAmAM dharma zravaNa karavAnI IcchA thaI hatI, tenI prArthanAthI A dharma saMgraha graMtha racavAmAM Avyo che, ane vAcakeMdra yazavijaya paMDite A graMthanuM zodhana kareluM che. - AvA sarvottama upayogI graMthane mULa sAthe bhASAMtara sahita uddhAra thAya che, ane mArA sAdharmI baMdhuone lAbha maLe, ane jaina darzananI jJAna samRddhi je aMdhakAramAM paDI che te prakAzamAM Ave, evA uttama hetuthI A graMtha bAhara pADavA prayAsa karavAmAM A vyo che. jaina darzanamAM sAta kSetramAM dravyane vyaya karavAnI jinAjJA che, te sAta kSetramAM tAnakSetrane samAveza che. A kSetra evuM balavAna che ke, tenA rakSaNa karavA upara AhaMta darzananA astitvane vizeSa AdhAra che. A graMthane mere vistAra hovAthI ame tene A prathama bhAga bAhara pADela che. temAM pahele adhikAra saMpUrNa, ane bIjA adhikAramAM pAMca aNuvrata sudhIno bhAga ApavAmAM Avyo che. graMtha vastunA pravAhane viccheda na thAya, te mATe saMskRta mULa gra thane ane bhASAMtarano saMbaMdha jude jude rAkhavAmAM Avyo che. bhASAMtaranI paddhatI kevaLa akSarazaH nahiM letAM vAkyanA saMbaMdhane AdhAre levAmAM AvI che. kAraNa ke, bhASAMtarane hetu mujarAtImAM mULa vAta samajAvavAne che, paNa je adhikArIne uddezIne mULa saMskRta lekha hoya, tevA adhikArIne upayogI thAya tevuM bhASAMtara thAya te adoSa che. ema na hoya te bhASAMtara nahi paNa TIkA kahevAya. bhAratavarSanI jaina prajA AvA upayogI graMthane lAbha sArI rIte laI zake, te hetuthI bhASAMtara spaSTa ane sarala karAvA para pUratuM lakSa devAmAM AvyuM che, ne AvA uttama graMthanuM bAhya svarUpa suzobhita karavA mATe paNa pUratI kALajI rAkhI che. teTaluM chatAM dhArmika manuSyo ene vizeSa lAbha le, evA hetuthI graMtha mUlya ghaNuM alpa rAkhavAmAM AvyuM che. A uttama graMtha bhAratavarSanI bhUmi upara cirakALa vyAkhyAnarUpe rahI, bhA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM ratIya jaina samudAyane vizeSa lAbhadAyaka thAya, ane AvA dharma jJAnanA saMgrahathI samRddhi mAna evuM zrI jaina zAsana sarvadA vijayI thAya--tevA vicArane anumAdanA karanArUM eka suMdara subhASita graMthakAra pAtAnI prazastine cheDe lakhe che:-- sragdharA. dhAtrI saMpadvidhAtrI bhujagapati dhRtA sArNavA yAvadAste / praucaiH sauvarNa zRMgollikhita surapatho maMdarAdri va yAvat // vizva vidyotayaMtau tamanu zaziravI bhrAmyatazcaha yAvat / graMtho vyAkhyAyamAno vibudhajanavarairnadatA deSa tAvat // 1 // 22 " saMpattine ApanArI ane zeSanAge mastakapUra dharelI A pRthvI samudra sahita jyAM sudhI rahe, suvarNanAM uMcAM zikharathI AkAza mArgane sparza karatA, maMdagiri jyAM sudhI rahe, ane te girine anusarI, vizvanA uddAta karanArA caMdra sUrya jyAM sudhI A lokamAM bhamyA kare, tyAM sudhI uttama paDitAe vyAkhyAna karelA A graMtha raho. 1 A graMthanA mULamAM tathA bhASAMtaramAM mAnava prakRtine sulabha evA pramAdathI ke dRSTi doSathI je kAMi jinanA virUddhaM lakhAyuM hAya, athavA mudraNa kAryamAM kAMi varNa, mAtrA ke hasva dIrdhanI skhalanA thai hAya tA, mithyA duSkRta ha. kacchI dazA ozavALa jJAtinA mukuTa maNi rAva sAheba zeTha vasanajI trIkamajI je. pI. je eka udAra, dhArmika ane dharmAbhimAnI gRhastha che. jaina zAsananA uddAta prati jemanA utsAha apratima che, sAdharmI banI AdhyAtmika unnati mATe je arniMza tana, mana, dhanathI, udAratAthI sahAya Ape che, temaNe potAnI panInA nAmanI graMthamALA tarIke A graMtha chapAvavAnA kharacanA rUA. pa0o pAMcase zrI jaina dharma vidyA prasAraka vargane ApyA che. jaina dharma vidyA prasAraka vargane udbhadeza jaina kAmamAM dharma jJAna pasarAvavAnA che, ane te hetu pAra pADavAne te varga taraphthI prastuta graMthanA jevAM upayAgI pustakA zrImateAnI sahAyathI prasiddha karavAmAM Ave che. rA. sA. zeTha vasanajI trIkamajI je. pI,e ukta prakAranI madada ApIne varganA kAryane sahAya ApI che. te zrImatavara zeThanA dAkhala anya jaina dhanika purUSoe levAnI jarUra che. kAraNa ke, dravyanI sArthakatA tenA savyayamAMja samAyelI che. prasiddha kattA.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 18 prathama bhAga viSayAnukramaNikA. prathama adhikAra viSaya, maMgaLAcaraNa. dharma zabdano artha. dharmanA be prakAra. gRhastha dharma ane yati dharma. gRhastha dharmanA be prakAra. gRhasthane sAmAnya dharma ane vizeSa dharma. gRhasthanA sAmAnya dharmanA daza bheda. ATha prakAranA vivAha aMtaranA cha zatruo. gRhastha kevuM ghara bAMdhavuM. 21 prasiddha dezAcAranuM pAlana. nyAyapArjita dhanane prakAra. piSya varganuM pAlana. sadvartana. sahasA kAryane niSedha. 32 buddhinA ATha guNa. kadAgrahane tyAga. atithI sevA. dharma, artha ane kAmanuM sevana. niSiddha deza kALane tyAga. leka vyavahAra pravartana. gRhasthanA sAmAnya dharmanuM phaLa. uttarottara guNa vRddhi. tevA guNIne saMsA vizeSa vidhi. . 24 30 * jas
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 viSaya. *dharma dezanAnI gyatA. dezanI dharma grahaNanI yogyatA. - upasaMhAra.. 114 120 121 121 125 125 128 154 163 bIjo adhikAra. viSaya. gRhasthano vizeSa dharma. samyakatvanuM lakSaNa. samyakatvane utpanna karavAnI be gati. nisarga ane adhigamanuM svarUpa. samyakatvanA pAMca bheda. mithyAtvanuM svarUpa. mithyAtvanA prakAra gurUnuM lakSaNa. sabhya darzana. zrAvakanuM lakSaNa aNuvrata grahaNa karavAne vidhi. aNuvratanuM svarUpa. sthApanA yaMtra. paheluM aNuvrata. bIjuM aNuvrata. trIjuM aNuvrata. cothuM aNuvrata. pAMcamuM aNuvrata. 169 186 203 211 216 240 - 25 - 251 - 253 258
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAnavijayagaNi viracitaH dharma saMgrahaH ( svopana vRtti sahitaH / praNamya praNatAzeSasurAsuranarezvaram / tatvajJaM tattvadeSTAraM mahAvIraM jinottamam // 1 // zrutAbdheH saMpradAyAca jJAtvA svAnubhavAdapi / siddhAMtasAraM anAmi dharma saMgraha muttamam // 2 // zrImAnavijayagaNi viracita, dharma saMgraha. ( paNa vRtti sahita) maMgalAcaraNa. sarva sura, asura ane rAjAo jene namelA che evA, tatvane jANa nAra, tatvane upadeza karanAra ane sarva sAmAnya kevaLImAM uttama evA zrI mahAvIra prabhune namaskAra karI, zAstrarUpa samudramAMthI saMpradAya ane svAnubhavathI jANI siddhAMtanA sArarUpa " dharma saMmaha" nAme uttama graMtha huM racuM chuM, 1-2
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. svopajJa vRttiH praNamya vizvezvara vIradevaM vizvAtizAyi prathita prabhAvam / zAstrAnusRtyA kila dharmasaMgrahaM mukhAvabudhdhyai dRNomi lezataH // 1 // ___atra graMthakRtprathama zlokadvayena maMgalaM samAcaran zrota pravRttaye svAbhidheyaM pratijAnIte-praNamyeti zrutAbdheriti / ahaM zrutAbdheH sakAzAttathA saMpradAyA dgurupAraM paryAt tathA svAnubhavA ca svakIya zrutaciMtottarotpannabhAvanA jhAnA ca jJAtvA nirNIya dharmamiti zeSaH / siddhAMtasAraM Agamasya sArabhUtaM / uttama ca lokottaradharma nirUpakatvAt / dharma saMgraha dharma saMgrahanAmaka zAstraM tatra saMgRhyate'neneti sNgrhH| nAmnIti krnneghH|(1)dhrmsy vakSyamANalakSaNasya saMgrahoM dharmasaMgraha iti| (2) yadvA dharmasya saMgraho yatra sa panna vRtti-TIkA. jemane vizvathI atizaya prakhyAta prabhAva che evA jagatanA Izvara zrI mahAvIra prabhune praNAma karI, sukhe baMdha thavA mATe huM A dharma saMgraha graMtha upara leza mAtra TIkA dharma saMgrahane zabdArtha. have graMthakAra prathama be zlokathI maMgalAcaraNa karI zretAonI pravRtti karavA mATe pitAne je abhidheya-kahevA gya-viSayane graMtha karavAno che, te viSe pratijJA kare che - huM pote (mAnavijayagaNi) zAstra samudramAMthI saMpradAya eTale gurU paraMparAo ane tene maja svAnubhavathI eTale mane zAstrIya ciMtavana karyA pachI utpanna thayela bhAvanAnA jJAnathI jANIne atyaMta dharmane nirNaya karIne siddhAMta Agamane sAra rU5 ane kettara dharmanI prarUpaNa karavAthI uttama e A dharma saMgraha nAmane graMtha racuM chuM. (dharma saM. graha e zabdane artha evo che)-jemAM saMgraha karAya te saMgraha kahevAya. ahIM sAma sAthe dhAtune 'punAji" e satrathI tha pratyaya Avela che. (1) dharma ke jenuM lakSaNa AgaLa kahevAmAM Avaze, tene saMgraha-ekaThApaNuM, te dharmasaMgraha kahevAya che. (2) athavA jemAM
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. dharmasaMgrahaH iti vyutptiH| taM grathAmi racayAmIti kriyAkAraka saMbaMdhaH / ki kRtvA / vizeSeNa Irayatti kSipati tattatkarmANIti vIraH / (3)" vihArayati yatkarma tapasA ca virAjate / tapovIryeNayuktazca tasmAdvIra iti smRtaH " iti lakSaNaniruktAdvA vIraH / mahAMthAsAvitaravIrApekSayA vIrazca mhaaviirH| vIratvaM ca dAnayuddhadharmabhedAtridhA / ( 4 ), yadAhuH kRtvA hATaka koTibhi jagadasa hArigya mudrAMkitam / hatvA garbhazayAnapi sphuradarIn mohAdi vaMzodhAn / taptvA dustapamaspRheNa manasA kaivalya hetuM tapa snedhA vIrayazo dadhadvijayatAM vIrastrilokI guruH // 1 // taM praNamya prakarSeNa bhAvapUrvakaM manovAkAyairnatveti saMbaMdhaH / zeSANi mahAvIrapadavizeSaNAni taistu sadbhUtArtha pratipAdana paraizcatvAro bhagavada - dharmane saMgraha che, te dharmasaMgraha ema paNa vyutpatti thAya. te dharmasaMgrahane huM racuM chuM. e kriyA ane kAraka saMbaMdha thayo. e graMtha zuM karIne racuM chuM, te kahe che. " je vizeSapaNe te te kamane khapAve te vIra kahevAya. (3) athavA ema paNa varanuM lakSaNa thAya ke, je karmane cheDI de, tapathI virAjamAna thAya, ane tapa tathA vIryathI yukta hoya, te vIra kahevAya che." mahAna eTale bIjA vIranI apekSAe meTA evA vIra te mahAvIra kahevAya. te vIrapaNuM, dAna, yuddha ane dharmanA bhedathI traNa prakAranuM che. (4) te viSe huche, keTI suvarNanuM dAna karI jagatane daridranI mudrAnA cinhathI rahita karI, mehAdi vaMzamAM utpanna thayelA aMtaranA phuraNAyamAna zatruone paNa mArI ane niHspRha manavaDe kevalya padanA kAraNarUpa evI dustapa tapasyA AcarI, ema traNa prakAre varanA yazane dhAraNa karatA, traNa lekanA gurU zrI mahAvIra prabhu vijaya pAme. " re 1 . 1 traNa prakAre vIra eTale dAnavIra, yuddhavIra ane dharmavI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, tizayAH prakAzyate / tatra pUrvArddhana pUjAtizayaH / (5) tatvajJamityanena jJAnAtizayaH / tatvaM sakalaparyAyopetasakalavastusvarupaM jAnAtIti vyutpatteH / tatvadeSTAra mityanena tu vacanAtizayaH tattvaM dizatIti vyutpttisiddhH| (6) jinottama mityanena ca apAyApagamAtizayaH apAyabhUtAdirAgAdayastadapagamanena bhagavataH svarUpalAbhaH sa ca jayati rAgadvepamoharUpAMtaraMgAn ripUniti zabdArtha siddharA (7) tadevaM caturatizayapratipAdanadvAreNa bhagavato mahAvIrasya pAramArthikI stuti rabhihitA iti bhAvaH iti zlokayugmArthaH / (8) atha dhrmpdvaacymaah| vacanAdaviruddhA ghadanuSTAnaM yathoditam / maitryAdibhAvasaMminaM taddharma iti kIrtyate // 3 // tevA vIrane praNAma karIne eTale utkarSathI bhAvapUrvaka mana, vacana, kAyAthI namaskAra karIne (huM A dharmasaMgraha graMtha racuM chuM )e saMbaMdha che. ahIM bIjA zrI mahAvIra prabhunAM vizeSaNa ke je kharekhara tenA arthane pratipAdana karanArAM che, te vizeSaNothI bhagavaMtanA cAra atizayo prakAzita karelA che. temAM prathamanA ardha zlokathI pUjAtizaya batAvyo che. (5) tatvajJa e vizeSaNathI jJAnAtizaya darzAvela che. kAraNa ke, tatva eTale sarva paryAyavALI sarva vastuenuM svarUpa tene jANe te tatvajJa evI vyutpatti thAya che. tatvadeza e vizeSaNathI vacanAtizaya jaNAvyo che. tenI vyutpatti evI siddha thAya che ke, tatvane upadeza kare te tatvaSTA kahevAya. (6) jinettama e vizeSaNathI apAyApagama nAme atizaya batAvyo che. apAya eTale vidvarUpa evA prathamanA rAgAdi temane apagama eTale nAza karavAthI bhagavaMtane pitAnA svarUpane lAbha thAya che. te lAbha, jina eTale rAga, dveSa, moharUpa aMtaranA zatruone chate te jina kahevAya, e zabdArca uparathI siddha thAya che. (7) . evI rIte cAra atizayanuM pratipAdana karI te dvArA bhagavAna zrI mahAvIra prabhunI kharekharI pAramArthika-satra-stuti karavAmAM AvI che. e be zlokano artha kahe. (8)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha nansanA vacaneti ucyate iti vacanamAgamaH tasmAt vacanamanusRtyetyarthaH / yat anuSTAnaM ihalokaparalokAvapekSya heyopAdeyayorarthayorihaiva zAstre vakSyamANalakSaNayo jhanopAdAna lakSaNA pravRttiriti / taddharma iti kIya'te ityutareNa yogaH / kIdRzAvacanAdityAha aviruddhAt kapacchedatApeSu avighaTamAnAt / tatra vidhipratiSedhayorbAhulyenopavarNanaM kaSazuddhiH (9) .. pade pade tadyogakSemakAri kriyopadarzanaM chedazuddhiH / vidhi pratiSedha tadviSayAnAM jIvAdipadArthAnAM ca syAdvAdaparIkSayA yAthAtmyena samarthana tApazuddhiH / (10) taduktaM dharmabiMdau / vidhipratiSedhau kssH| tatsaMbhavapAlanAceSToktiH chedaH / ubhayanibaMdhanabhAvavAdastApa iti / tathAvirudaM vacanaM jinapraNItameva / nimitta zuddharvacanasya hi vaktA nimitta maMtaraMga tasya ca rAga have dharma e zabdano artha kahe che. zAstranA aviredhI vacanane anusarI yathArtha mitrI vigerenA bhAva sahita je AcaraNa, te "dharma' kahevAya che. 3 : je kahevAmAM Ave te vacana eTale zAstra, tene anusarIne je anuSThAna-AcaNa arthAta A loka ane paralokanI apekSA karI tyAga karavA yogya ane prahaNa karavA yogya artha ke jenAM lakSaNa A graMthamAMja AgaLa kahevAmAM Avaze, tene tyAga tathA svIkAra karavArUpa pravRtti, te dharma kahevAya che. (e uttara sAthe saMbaMdha ) zAstrane anusarIne temAM je kahyuM, te zAstra kevuM te kahe che. avidhI eTale kasoTI, chedavuM ane tapAvavuM e traNa jAtanI zuddhimAM aviradhI temAM vidhi-kartavyane upadeza ane pratiSedha- niSedha temanuM vizeSapaNe varNana karavAmAM Ave te kaSa-kasoTInI zuddhi. (9) pade pade yoga kSema karanArI kriyA batAvavAmAM Ave te cheda-chedavAnI zuddhi, vidhi ane niSedha te viSayanA chava vigere padArthonI syAdvAda mate parIkSA karI yathAryapaNe temanuM samarthana-pratipAdana karavAmAM Ave, te tApa zuddhi. (10) te viSe dhamaMbiMdumAM kaheluM che ke, vidhi niSedha te kA zuddhi, te vidhi niSedhanA saMbhavita padArthonuM pAlana karavA je
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha dveSamohapArataMtryamabhuddhistebhyo vitathavacanapravRtteH nacaiSA azuddhirjine bhagavati jinatvavirodhAt jayati rAgadveSamoharupAMtaraMgAn ripUniti shbdaarthaanupptteH| (11) tapanadahanAdi zabdavadanvarthatayAcAsyAbhyupagamAnimittazudayabhAvAnAjinamaNItavacanamaviruddhaM yataH kAraNasvarUpAnuvidhAyi kArya tama duSTakAraNArabdhaM kAryamaduSTa bhavitu marhati niMvabIjAdivekSuyaSTiriti / anyathA kAraNa vyavasthoparamaprasaMgAt / (12) yaca yadRcchA praNayana prarteSu tIrthAtarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarokiraNavyavahAreNa kacitkiMcidaviruddhamapi vacanamupalabhyate mArgAnusAribuddhau vA prANinI kacittadapi jinapraNitameva tnmuultvaatsy| (13) taduktamupadezapade / ceSTA kahevI te cheda zuddhi, ane baMnenA nibaMdhana rUpa bhAvanuM kathana te tApa zuddhi, evuM avirodhI vacana zrI jina praNItaja heya che. nimittanI zuddhithI vacanano vaktA zuddha gaNAya che. nimitta eTale aMtaranuM aMga, tenuM rAga, dveSa tathA meha te parataMtrapaNuM, te tenI azuddhi che. kAraNa ke te rAga dveSa tathA mehathI vitatha-asatya vacananI pravRtti thAya che. tevI azuddhi zrI jina bhagavaMtamAM hotI nathI. kAraNa ke je te azuddhi hoya te jinapaNAmAM virodha Ave ane rAga, dveSa ane meharUpa aMtaraMga zatruone jIte te jina evA zabdArthanI upapatti paNa ghaTe nahIM. 11) te te tapana-tApa kare te eTale sUrya ane dahana-bALe te eTale agni-e zabdanI jema sArthaka che. ethI ema siddha thayuM ke, nimitta zuddhinA abhAvathI je vacana jina praNIta nathI, te avirodhI nathI. kAraNa ke kArya kAraNanA svarUpane anusArI thAya che, tethI duSTa kAraNathI AraMbheluM kArya aduSTa thavA yogya nathI. lIMbaDAnA bIjamAMthI zeraDI thAya ja nahIM. jo ema bane te pachI kAraNanI vyavasthA tuTavAne prasaMga Ave. (12) vaLI je svecchAe praNIta karavAmAM pravelA rAgAdikavALA anya tIthIomAM paNa dhuNAkSara * nyAye koI ThekANe koI avirodhI vacana levAmAM Ave che, temaja * luNa jAtano kIDe thAya che, te lAkkAmAM akSara karI tire che, te luNAkSara nyAya.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. " savvappavAyamUlaM duvAlasaMga jao jiNarakArya rayaNAgaratulaM khalu to savvaM suMdaraM tasmiti " kIdRzamanuSTAnaM dharma ityAha / yathoditaM yathA yena prakAreNa kAlAdhArAdhanAnusArarUpeNa uditaM pratipAditaM tatraivAviruddha vacane iti gamyaM anyathA pravRttau tu tadveSitvamevApadyate na tu dhrmH|(14) yathoktaM / " tatkArI syAtsaniyamAttadveSI ceti yo jaDaH / AgamArthe tamullaMghya tata eva pravartate " iti dharmadAsakSamAzramaNairapyuktaM / -jo jahavAyaM na kuNaha micchadihI tao uko anno vaheI micchattaM parassa saMkaMjaNe mANocci" punarapi kIdRzamityAha / maitryAdibhAvasaMmizraM mainyAdayaH maitrImuditA karuNA madhyasthalakSaNA ye bhAvA aMta:karaNapariNAmAH tatpUrvakAca bAbaceSTAvizeSAH satvaguNAdhikaklizyamAnAvinayeSu taiH saMmizraM saMyuktaM / (15) maitryAdibhAvAnAM mAganusArI buddhivALA koI prANImAM paNa tevuM vacana jovAmAM Ave che, te jina praNItaja samajavuM. kAraNa ke tenuM muLa temAMthI hoya che. (13) te viSe upadeza padamAM kaheluM che ke, "je sarva pravAdanuM muLa ane nirdoSa hoya te sarva ratnAkara jevuM jina bhASita sarva suMdara che. " have kevuM anuSThAna te dharma kahevAya? te kahe che-dita yathA eTale kALAdi ArAdhanane anusAra rUpa je prakAre ti eTale pratipAdana kareluM te avirodhI vacanamAM pratipAdana kareluM ema uparathI levuM. jo ema na le ane tethI anyathA rIte pravRtti karavAmAM Ave che tenuM SapaNuMja prApta thAya, dharma na thAya. (14) te viSe kahyuM che ke, "te niyamathI tene kartA thAya, ane anyathA tene dezI thAya, ema je jaDa purUSa zAstranA arthamAM tenuM ullaMghana karI tethIja pravarte che. " te viSe dharmadAsa kSamA zramaNa paNa kahe che ke, " je anyathA kare te misyA draSTi che, tenAthI bIje kayA miyAtvane vadhAre che, te bIjAnI zaMkAmAM Ave che." vaLI te vacana kevuM che te kahe che triI vigere bhAvathI mizra che. maitrI vigere eTale maitrI, muditA, karUNu ane madhyasthAdi, je bhAva eTale aMtaHkaraNanA pariNAma arthAta satvaguNathI adhika ane vinayane dura karanA2 pratye te pUrvaka karAtI eka jAtanI bAhya ceSTA. te vaDe yukta evuM te vacana che. (15) kAraNa ke, te maitrI vigere bhAvanA jenuM
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, - - - - - niHzreyasAbhyudayaphaladharmakalpadrumamUlatvena zAstrAMtareSu pratipAdanAt / tatra samastasatvAviSayaH snehapariNAmo maitrI 1 namanAmasAdAdibhirguNAdhike'pyabhivyajyamAnAMtarbhaktiranurAgaH pramodaH 2 dInAdicAnukaMpA karuNA 3 arAgadveSabhAno mAdhyasthya 4 iti tadevaMvidhamanuSTAnaM dharma iti durgatipatajjaMtujAtadhAraNAtsvargAdisugataudhAnAcca dharma ityevaM rUpatvena kIya'te zabdyate sakalAkalpitabhAvakalpanAkalpanakuzalaiHsudhIbhiriti / (16) nanvevaM vacanAnuSTAnaM dharma iti prAptaM tayA ca prItibhaktyasaMgAnuSTAneSvavyAptiriti cena / vacanavyavahArakriyArUpadharmasyaivAtra lakSyatvenAvyAptyabhAvAditi vastutaH prItibhaktitve icchAgatajAtivizeSau tadvajjanyatvena prItibhaktyanuSTAnayorbhedaH / (17) vacanAnuSThAnatvaM vacanasmaraNaniyatapravRttikatvaM / etatritayabhinnAnuSTAnatvaM asaMgAnuSTAnatvaM nirvikalpasvarasavAhi pravRtti phaLa mekSane udaya che evA dharmarUpa kalpavRkSanuM mUla che, ema bIjA zAstramAM pratipAdana kareluM che. sarva prANI upara snehanAM pariNAma karavA te mitrI kahevAya che, guNathI adhika e purUSa na hoya te paNa tenI upara mananI prasannatA vigerethI aMtaramAM bhakti anurAga pragaTa thAya te pramAda ( muditA) kahevAya che. dIna-duHkhI vigere prANI upara anukaMpA karavI te karUNA kahevAya che. ane keAI upara rAga-dveSa na rAkhave te mAdhya zya kahevAya che. evI jAtanuM anuSThAna-AcaraNa te dharma eTale durgatimAM paDatA jaMtuonA samUhane dhAraNa karavAthI ane svargAdi zubha gatimAM dhAna-sthApana karavAthI dharma ema sarva akalpita bhAvanI kalpanA karavAmAM kuzala evA saddabuddhivALA purUSe kahe che. (16) ' ahiM zaMkA kare che ke, tyAre vacananuM anuSThAna-AcaraNa te dharma ema thayuM te prIti, bhakti tathA asaMganA anuSThAnamAM tenI vyApi nahIM thAya, tenA uttaramAM kahevAnuM ke, tema nathI. ahiM te vacana vyavahAra tathA kriyArUpa dharma ja lakSya che, tethI ane vAsine abhAva che. vastutAe prIti bhaktipaNuM e eka jAtanI IcchA gata jAti che. te tethI janya hevAne lIdhe prIti tathA bhaktinA anuSThAna vacce bheda che. [1] vacananA anuchAnanI pravRtti te vacananA smaraNamAM niyata paNe che.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. katvaM vA / itu vacanAdityatravedAtpravRttirityatreva mAyo'nyatvArthikA paMcamI / tathA ca vacanaprayojyamavRttikatvaM lakSaNamiti na kutrApyavyApti doSAvakAzaH / (18) prItibhaktyasaMgAnuSTAnAnAmapi vacana prayojyatvAnapAyAt / dharmazvataprabhavo yataH kriyAdhikaraNAzrayaM kArya malavigamenaitat khalu puSTayAdi madeSa vijJeyaH / " rAgAdayo malAH khal vAgamasadyogato vigama eSAM tadayaM kriyAMtara bahiH puSTizcitasya zuddhasya " / puSTiH puNyopacayaH zuddhiH pApakSayena nirmalatA anubaMdhini dvaye'smin krameNa muktiH parAjJeyetyAdi / SoDazagraMthAnusAreNa tu puSTizzuddhisaccittaM bhAvadharmasya lakSaNaM tadanugatA kriyA ca vyavahAradharmasyeti paryavasannaM / ( 19 ) pratipAditaM cetthameva mahopAdhyAya zrI yazovijayagaNibhirapi svakRtadvAtriMzikAyAM / itthaM ca zuddhAnuSTAnajanyA athavA prIti, bhakti ane asaMga e traNathI tenu anuSTAna bhinna che. asa ganuM anuSTAna nirvikalpa tathA svarasa-Atma rasamAM vahana karatI pravRttivALu che. ahIM vacanAt e levAvyavruttiH e pramANe prAthe karI anyArthI paMcamI vikti che. have siddha thayu ke, lakSaNa, vacana ne prayAjya evI pravRttivALuM che, tethI tene kAi ThekANe avyApti doSane avakAza Aveja nahi. [ 18 ]prIti, bhakita ane asaMganAM anuSTAnane paNa vacananAM prayeAjyapaNAMne nAza thatA nathI. vaLI dharma cittamAMthI utpanna thAya che. kAraNa ke kriyAnA AdhAre kArya thAya te maLa dUra karavAthI puSTi vigere prApta kare eTale e dharma kahevAya. ahIM rAgAdi maLa samajavA. teonA Agama-zAstranA yAgathI nAza thAya che. tyAre kriyAMtare zuddha cittanI puSTi thAya, te dharma kahevAya che. ahIM puSTi eTale puNyane sa Mgraha ane zuddhi eTale pApanA kSayathI thayelI nirmaLatA jANavI. A baMne sabadhamAM Ave eTale anukrame parama mukti jANavI. ityAdi, SoDaza graMthane anusAre te upara kahela puSTi ane zuddhivALu citta te bhAva dharmanuM lakSaNa ane tene anugata evI kriyA te vyavahAra dharmanuM lakSaNa, ema jANavuM. [ 19 ] A pramANe mahApAdhyAya zrI yazeAvijayajI gaNIe paNa potAnI racela dvAtriMzikAmAM pratipAdana karela che. evI rIte zuddha anuSTAnathI utpanna thavA yogya, karmarUpa malanA nAza 2
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI dharma saMgraha, karmamalApagamalakSaNA samyagdarzanAdinirvANavIjalAbhaphalA jIvazuddhireva dharmaH / yacehAviruddhavacanAdanuSTAnaM dharma ityucyate tattUpacArAt / yathA baMDulodakaM pAdarogaH / etena vyavahArabhAvadharmayo rubhayorapi lakSaNa upapAdi te bhavataH / bhAvalakSaNasya dravye upacAreNaiva saMbhavAt anyo'nvAnugatatvaM ca vayostatra / prasiddhamiti pradarzitaM dharmalakSaNaM (20) / 3 // athAmumeva dharma bhedataH prabhedatazca bibhaNiSurAha. sa vidhA syAdanuSThAtR gRhivrativibhAgataH / sAmAnyato vizeSA ca gRhidharmo'pyayaM vidhA // 4 // ze, e lakSaNavALI ane samyagdarzana vigere mekSanAM bIjano lAbha e phaLavALI je jIvanI zuddhi teja kharekharo dharma che. "avirUddha vacanane anusarI je anuSThAna-AcaraNa te dharma kahevAya' ema je kahyuM, te te jema cokhAnuM pANI ane pagane roga ema kahevAya che, tema upacArathI kaheluM che. AthI vyavahAra dharma ane bhAva dharma e baMne dharmanAM lakSaNa batAvyAM che. bhAvanAM lakSaNa te upacAravaDe dravyamAMja saMbhava che. kAraNa ke, bhAva ane dravya te baMne paraspara anugata che. evI rIte dharmanuM lakSaNa prasiddha rIte batAvavAmAM AvyuM. [ 20 ] 3 have e dharmane bheda tathA prabhedathI kahevA icche che. te dharma tenA AcaraNa karanAra evA zahI-gRhastha ane ghatI-muni evA vibhAgathI be prakAra che, eTale hI dharma ane vRti dharma evA tenA be bheda che. temAM gRhI dharma paNa sAmAnya ane vizeSa evA be bheda vALe che. 4 1 rekhAnuM pANI e upacAra mAtrathI kahevAya che. koI cokhAnuM pANI hatuM nathI. pANI cokhAthI bhinna che. tevI ja rIte pagane roga e viSe paNa jANavuM.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, savidheti saH yaH pUrva pravaktumiSTo dharmo dvidhA dvAbhyAM prakArAbhyAM syAdbhavet / kuta ityAha / anuSTAtRgRhibrativibhAgata iti / anuSTAtArau dharmAnuSTAyako yo gRhitinau tayovibhAgato vizeSAt gRhasthadharmo yatidharmazceti bhAvaH / ( 1 ) tatra gRhamasyAstIti gRhI taddharmazca nityanaimittikAnuSTAnarUpaH / vratAni mahAvatAni vidyate yasmin sa vratI tadarmayA caraNakaraNarUpaH / tatra ca gRhidharma vizinaSTi / gRhidharmopIti / ayaM sAkSAdeva idi vartamAnatayA pratyakSo gRhidharma uktalakSaNaH kiM punaH saamAnyapa rUpa zA. diyA mira! (2) ziSya tathati ! sAmAnyato vizeSAceti / tatra sAmAnyato nAma sarvaviziSTajanasAdhAraNAnuSTAnarupaH / vizeSAt zamyagdarzanANuvratAdimatipattirUpaH / cakAra uktsmuuja ti . ( ra ) graha dharma ane vati dharma che. te dharma, eTale je pUrve kahevA icche che, te dharma be prakAre thAya che, te kevI rIte ? te kahe che. anuSTAtA eTale dharmanuM AcaraNa karanArA evA gRhI ane vatI, temanA vibhAgathI eTale gRhastha dharma ane yati dharma evA tenA be bheda paDe che. [1] jene gRha-ghara hoya te gRhI-gRhastha kahevAya. tene dharma, eTale nitya tathA naimittika-anuchAna-AcaraNa karavArUpa che. vrata eTale paMcamahAvata jene hoya te vratI kahevAya. tene dharma eTale caraNa karaNarUpa [ cAritra kriyArUpa ] che, temAM gRhI dharma viSe vizeSa kahe che. A eTale sAkSAta hadayamAM pratyakSa rahele gRhi dharma ke jenuM lakSaNa upara kahevAmAM AvyuM che te. gRhi dharma be prakArano che, te sAmAnya dharmanI zI vAta? ema ja zabdane artha jaNAve che, te gRhastha dharma be prakArano che. [ 2 ] te be prakAra darzAve che. sAmAnyathI ane vizeSathI sAmAnya dharma eTale sarva viziSTa janane sAdhAraNa-AcaraNarUpa dharma ane vizeSa dharma eTale samyaga darzana tathA aNu vrata vigerenA AcaraNarUpa dharma. ahiM ja zabda upara kahela samuccaya arthamAM che. 3
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrI dharma saMgraha. - tatrAdyaM bhedaM dazabhiH zlokairdarzayati / tatra sAmAnyato gehi dharmo nyAyArjitaM dhanam / vaivAhyamanyagotrIyaiH kulazIlasamaiH samam // 5 // ziSTAcAra prazaMsAri SaDvarga tyajanaM tathA / iMdriyANAM jaya upaplutasthAnavivarjanam // 6 // suprAtivezmike sthAne nAtiprakaTaguptake / anaikanirgamadvAraM gRhasya vinivezanam // 7 // pApabhIrukatA khyAta dezAcAra prapAlanam / sarveSvanapavAditvaM nRpAdiSu vizeSataH // 8 // Ayocitavyayo veSo vibhavAdyanusArataH / mAtA pitrarcanaM saMgaH sadAcAraiH kRtajJatA // 9 // have pahele sAmAnya dharmano bheda daza kavaDe kahe che. nyAyathI dravya upArjana karavuM, phaLazaLamAM samAna evA bIjA gotranI sAthe vivAha saMbaMdha joDavo. 5 uttama AcAranI prazaMsA, cha zatruonA vargane tyAga kare, iMddhino jaya kara, upakavavALA sthAnane choDI devuM, 6 sArA pADozavALA, ati khullA ke ati gupta nahIM tevA sthAnamAM nIkaLavAnA aneka dvAravALuM ghara bAMdhavuM. 7 pApathI DaravuM, prakhyAta dezAcAra pALavA, sarvane apavAda-niMdA karavI nahIM. temAM rAjA pramukhanI vizeSathI na karavI. 8 Avaka pramANe kharca rAkha, vibhAvAdikane anusarI veSa rAkha, mAtA pitAnuM pUjana karavuM, sadAcAravALAnI sAthe saMga rAkha, kRtajJatA (kadara jANavApaNuM) rAkhavI. 9 ajIrNamAM bhejana karavuM nahi, niyamita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 13 ajIrNe'bhojanaM kAle bhuktiH sAtmyAdalaulpataH / vRttasthajJAnavRddhAhI garhi teSvapravarttanam // 10 // bharttavyabharaNaM dIrghadRSTiddharmazratirdayA / aSTabuddhiguNairyogaH pakSapAto guNeSu ca // 11 // sadAnabhinivezazca vizeSajJAnamanvaham / yathArhamatithau sAdhau dIne ca pratipannatA // 12 // anyo'nyAnupaghAtena trivargasyApi sAdhanam / adezakAlAcaraNaM balAbalavicAraNam // 13 // yathAhalokayAtrA ca paropakRttipATavam / zrI nautA veti niH prajJA timi che zani kum | samaye sAmyapaNe adhika khAvAnI AkAMkSA vinA bhejana karavuM, vRttAmAM rahelA jJAnavRddhanI pUjA karavI, niMdita kAryamAM pravRtti na karavI. 10 bharaNapiSaNa karavA yogya heyatemanuM bharaNapoSaNa karavuM, dIrdha draSTI rAkhavI, dharma sAMbhaLa, dayA rAkhavI, buddhinA ATha guNano yoga karavo. guNamAM pakSapAta rAkha. 11 hamezAM Agraha choDI de, pratidivasa vizeSa jJAna meLavavuM, atithi, sAdhu ke garIba Ave, temane yathAyogya satkAra karavo. 12 eka bIjAne upaghAta na thAya, tema dharma, artha ane kAma sAdhavA, niSidha deza kALa pramANe AcaraNa karavuM nahi, baLAbaLane vicAra kara. 13 yathAyogya layAtrA karavI, popakAramAM tatpara rahevuM, lajajA rAkhavI, ane siAmyazANApaNuM rAkhavuM- e hitakArI evA zrI jina bhagate gRhasthane sAmAnya dharma kahela che. 14 ..
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. tatra tayoH sAmAnyavizeSarUpayoH gRhasthadharmayorvastumupakrAMtayormadhye sAmAnyato gRhidharma iti amunA prakAreNa hitakAribhiH paropakaraNazIlairjinairarhadbhiH prajJaptaH prarUpita ityanena saMbaMdhaH / sa ca yathA nyAyArjitaM dhanamityAdi / tatra svAmidroha mitradroha vizvasitavaMcana cauryAdigAthopArjanaparihAreNArthopArjanopAyabhUtaH stra sva varNAnurUpaH sadAcAro nyAyastenArjitaM saMpAditaM dhanaM ayameva dharmaH / (1) nyAyArjitaM hi dhanaM azaMkanIyatayA svazarIreNa tatphalabhogAmitrasvajanAdau saMvibhAga karaNA ceha lokahitAya / ( 2 ) yadAha / " sarvatra zucayo dhIrAH svakarmabalagarvitAH / svakarmaniMditAtmAnaH pApAH sarvatra zaMkitAH " satpAtreSu viniyogAt dInAdau kRpayA vitaraNAca paralokahitAya paThyate ca dhArmikasya dhanasya zAstrAMtare dAna sthAnaM yathA-" pAtredInAdivarge ca dAnaM vidhivadipyate / poSyavargAvirodhena na virudaM svatazca yat " // ( 3 ) temAM eTale kahevAno AraMbha karelA gRhasthanA sAmAnya dharma ane vizeSa dharma, mAM gRhasthane sAmAnya dharma paropakAra karavAnA svabhAvavALA zrI jina bhagavaMte A prakAre prarUpaNa kare che- [ e saMbaMdha le ] te gRhasthane sAmAnya dharma A pramANenyAyathI dhana upArjana karavuM. ahIM nyAya eTale svAmIne keha, mitrane keha, vizvAsIne chetaravuM, ane cerI vigere niMditavaDe dravyanuM upArjana karavuM choDI daI pita pitAnA varNa (jAti) ne ghaTe tema dravya upArjana karavAnA upAyarUpa sadAcAra. tevaDe dravya saM. pAna 2', me dharma che. [1] 28, nyAyathA BAna resuM dhana nizapaNe pitAnA zarIravaDe tenuM phaLa bhegavavAthI ane mitra tathA svajana vigeremAM tene vibhAga karavAthI A lokamAM hitakArI thAya che. [2] kahyuM che ke, "pitAnA karmanA baLathI garva dharanArA dhIra purUSe pavitra rahe che, ane pitAnA karmathI AtmAne niMdita karanArA pApI leke sarva sthaLe zaMkAvALA thAya che. " vaLI te nyAyapArjita dravya sapAtramAM ApavAthI ane dIna-du:khI vigerene dayAvaDe dAna karavAthI paralokanA hitane mATe paNa thAya che. dhArmIkanA dravyane dAna karavAnuM sthAna bIjA zAstramAM A pramANe kahyuM
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa Mgraha. 66 anyAyopAttaM tu lokadvaye'pyahitAyaiva / ihaloke viruddhakAriNo ariaAdayo doSAH paraloke ca narakAdigamanAdayaH / yadyapi kasyacit pApAnubaMdha puNyAnubhAvAdaihalaukikI vipanna dRzyate tthaapyaaytyaamvshyNbhaaviyetra / ( 4 ) yataH / pApenaivArtha rAgAMdhaH phalamApnoti yatkacit / baDizAmiSavattattamavinAzyana jIryatIti " nyAya eva paramArthato'rthopArjanopAyopanIpat / yadAha / " nipAnamiva maMkAH saraH pUrNamivAMDajAH / zubhakarmANamAyAMti vivazAH sarvasaMpadaH " idRzaM dhanaM ca gArhasthye pradhAnakAraNatvena dharmatayAdau nirdiSTaM anyathA tadabhAve nirvAhavicchedena gRhasthasya sarvazrutakriyoparama prasaMgAdadharma eva syAt / ( 5 ) paThyate ca / "vittAvo ccheyaMmI gihiNo sIyaMti savvakiriyAuniravarakassa ujuto saMpanno saMjamo caivaci " tathA vivAhyamityAdi / motraM nAma tathAvidhaika puruSa "C che.-- pAtra ane dIna-duHkhI vigere vargane vidhithI dAna karavuM, paNa te poSya vargane ane peAtAne avirAdha Ave tema na thavu joie. " ( 3 ) ke, anyAyathI upArjana karelu dravya tA A leka ane paralAkamAM ahita karanArU che. A lAkamAM virodha karanArA, vadha ( dehAMtada MDa ) ane baMdha ( kArAgRha ) vigere doSa cAya che, ane paralAkamAM narakAdikamAM gamana vigere doSa thAya che. kadi jo ke pApAnubaMdhI puNyanA yAgathI kAi mANasane A lAkamAM vipatti thatI jovAmAM nathI AvatI, paNu pariNAme te avazya thavAnIja. ( 4 ) kahyuM che pApavaDe dravya meLavI tenA rAgamAM adha thayelA purUSa kadi kAi phaLa meLave, paNa chevaTe mAchalAMne kAMTAmAM ApelA mAMsanI jema te purUSanA nAza karyA zivAya te dravya pacatuM nathI. rIte dravya upArjana karavAnA uttama upAya nyAyaja che. kahyuM che ke, zayamAM Ave, ane pakSIo jema pUNa sarovaramAM Ave, tema sarva zubha karma--nyAyavALAnI AgaLa Ave che. evuM nyAyApArjita dravya gRhasthapaNAmAM pradhAna kAraNane lai dharmarUpe kaheluM che, anyathA jo dravya na hoya teA, gRhasthane nirvAhana bhaga thavAthI zAstranI sarva kriyA uparAma pAmavAne prasaMga Ave, ethI adharmaja tethI paramArtha-satya "" * " 15 deDakAM jema jalA vaza thai soMpatti
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrI dharma saMgraha, prabhavo vaMzaH / anyacca tad gotraM ca anyagotraM tatra bhavA anyagotrIyA aticirakAlavyavadhAnavazena truTitagotrasaMbaMdhAH taiH anyagotrIyaiH / kITazaistaiH kulazIlasamaiH / tatra kulaM pitR pitAmahAdi pUrvapuruSavaMzaH zIlaM madyamAMsanizAbhojanAdiparihArarUpo vyavahAraH tAbhyAM samaiH tulyaiH samaM sArdai kimityAha / vaivAyaM vivAha eva tatkarma vA vaivAhya / (6) sAmAnyato gRhasthadharma iti prakRtaM agre'pi sarvatra jJeyaM / atra laukika nItizAstramidaM dvAdazavarSA strI poDaSavarSaH pumAn etau vivAhayogyau / vivAhapUrvo vyavahAraH kuTuMbotpAdanaparipAlanatArUpazcaturo varNAn kulInAn karoti / yuktito varaNavidhAnaM anidevAdisAkSikaM ca pANi grahaNaM vivAha ! (7) sacaloke'STavidhaH / tatrAlaMkRtya kanyAdAnaM brAhmo vivAhaH , vi thAya. (5) kahyuM che ke, " dravyanA vicchedathI gRhastha sIdAya che, ane tethI sarva kriyA uparAma pAmI jAya che, ane sarva kriyAvAnane ja saMyama prApta thAya che. " anya getramAM thayelAnI sAthe vivAha kare. ahiM gotra eTale tevA eka purUSane cAlele vaMza, anya eTale bIjuM je gotra, temAM thayelA eTale lAMbe kALe vyavadhAna-AMtaro paDavAthI jemane gAtra saMbaMdha tuTI gayela che tevA, vaLI te kahevA joIe ? kuLa ane zIlamAM sarakhA. kuLa eTale pitA, pitAmaha vigere pUrva purUSano vaMza, zIla eTale mA, mAMsa, rAtri bhojana vigerene tyAga karavArUpa vyavahAra, te banevaDe sarakhA evA purUSonI sAthe vivAha athavA vivAhanuM karma karavuM, te gRhasthane sAmAnya dharma-A vAkya AgaLa paNa sarva sthaLe lagADavuM. (6) A ThekANe lAkika nIti zAstra A pramANe che- bAra varSanI strI ane saraLa varSane purUSa, e banene vivAha kare egya che. vivAha pUrvaka karela vyavahAra, ke je kuTuMbane utpAdana karavA ane tenuM pAlana karavA rUpa che. te cAre (brAhmaNa, kSatrIya, vaizya ane zudra ) vaNane kulIna kare che. yuktithI varaNavidhAnavALuM ane agni vigere devatAnI sAkSIe pANigrahaNa karavuM, te vivAha kahevAya che. (7) lekamAM te vivAha
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. bhavaviniyogena kanyAdAnaM prAjApatyaH 2 gomithunadAna pUrvamArSaH 3 yatra yajJArthamRtvijaH kanyApradAnameva dakSiNA sa daivaH / ete dhA vivAhAcatvAraH gRhasthocita devapUjanAdi vyavahArANA metadaMtaraMgakAraNatvAt / mAtuH pituraMdhUnAM cA prAmANyA parasparAnurAgeNa samavAyA gAMdharSaH 5 paNabaMdhena kanyApadAnamAsuraH 6 prasahya kanyAgrahaNAdrAkSasaH 55 suptapramasakanyA grahaNAtpaizAcaH 8 ete catvAro'dhAH / yadi vadhUvarayoranapavAda parasparaM rUcirasti tadA adhA api dhAH / (8) zuddhakalAlAbhaphalo vivAhaH tatphalaM ca sujAtasutasaMtatiranupahatA cittanirvRttihakatya muvihitatva mAbhijAtyAcAravizuddhalaM devAtithivAMdhavasatkArAnavadyatvaM ceti / kulavadhUrakSaNopAyA stvete gRhakarmaviniyogaH parimito'rthasaMyogaH asvAtaMtryaM sadA ca mAtRtulyastrIlokAvarodhanamiti ca // 5 // ATha prakAranA kahevAya che. temAM kanyAne zaNagArI tenuM dAna karavuM, te pahelo brAhma vivAha kahevAya che. vaibhava ApI ( paherAmaNI ApI ) kanyAdAna karavuM, te bIje prAjApatya vivAha kahevAya che. gAyanI joDI ApI kanyAdAna kare, te trIje ArSa vivAha kahevAya che. jemAM yajJa mATe varelA brAhmaNane dakSiNAmAM kanyA ApavI, te the deva vivAha kahevAya che. A cAra dhArmIka vivAha gaNAya che kAraNa ke, gRhasthane yogya evA deva pULa vigere vyavahAranuM e aMtaraMga kAraNa che. mAtA, pitA ane baMdhuonI saMmati vinA paraspara anurAgathI strI purUSa paraNe, te pAMcamo gAMdharva vivAha kahevAya che. kAMI paNa "paNa" karI kanyA Ape te cho Asura vivAha kahevAya che, baLAtkAra kanyAnuM haraNa kare te sAtamo rAkSasa vivAha kahevAya che, sutelI athavA gaphalatamAM rahelI kanyAne upADI jAya te AThama pizAca vivAha kahevAya che, A cAra adharma vivAha gaNAya che. je vahu vara vacce koI jAtanA apavAda vinA paraspara rUci thAya, to te adharma vivAha, paNa dharma vivAha kahevAya che. ( 8 ) . - zuddha strIne lAbha thavArUpa jenuM phaLa che, te vivAha kahevAya. tevA vivAhanAM phaLa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrI dharma saMgraha. ziSTetyAdi / - ziSyate smeti ziSTAH vRttasthajJAnavRddha sevopalabdha vizuddhazikSAH manumavizeSAH teSAmAcAradharitaM yathA- (9) " lokApavAdamIrutvaM dInAbhyudaragAdaraH / kRtajJatA mudAkSiNyaM sadAcAraH prakIrtitaH // 1 // sarvatraniMdA saMtyAgovarNavAdana sAdhuSu / ApagradainyamatyaMta tadvatsaMpadi namravA // 2 // prastAve mitabhASitvamavisaMvAdanaM tathA / pratipatrakriyA ceti kuladharmAnupAlanaM // 3 // asavyayaparityAgaH sthAne caiva kriyAsadA / pradhAnakArye nirbadhaH pramAdasya vivarjanam // 4 // lokAcArAnuvRttizca sarvatrocitapAlanam / pravRttihite neti pANaiH kaMThagatairapi // 5 // ityAdi tasya prazaMsA prazaMsana puraskAra ityartha / (10) yathA / " guNeSu yatnaH kriyatAM kimATopaiH prayojanam / vikrIyaMte na ghaMTAbhirgAvaH kSIravivarjitAH" // tathA / " zuddhAH prasiddhimAyAMti laghavo'pIha netare / tamasyapi vilokyaMte daMtidaMtA na daMtinaH " // .. uttama putra saMtAnanI prApti, koI vAra haNAya nahi, tevI cittane sukha zAMti, gharanA kA mAM sAvadhAnatA, kulIna AcAranI zuddhi ane devatA, atithi ane bAMdhavane nidaoNpa satkAra-e che. gRha kAryamAM sadA pejanA karavI, tenI pAse dravya vega parimita rAkho, sadA asvataMtratA ane mAtA samAna strI tethI tene kabaje rAkhe, e kuLa vadhane rakSaNa karavAnA upAya che. 5 zikSA karAya te ziSTa eTale vRttastha jJAna vRddha purUSonI sevAthI jemaNe zuddha zikSA meLavI che, evA eka jAtanA manuSa, temane AcAra eTale caritra. jemake [ 9 ] "kApavAdane bhaya, dIna janane uddhAra karavAmAM Adara, kadara jANavApaNuM, ane dakSi yapaNuMe sadAcAra kahevAya che. sarva tarapha niMdAno tyAga, sAdhu jananI prazaMsA, ApattimAM atyaMta adInatA ane saMpattimAM namratA, prasaMge mitabhASIpaNuM, asaM. vAda. svIkAra karela hoya te karavuM, kula dharmanuM pAlana, asadu mArga vyaya karavAne tyAga, ghaTe te kAma karavuM, mukhya kArya karavAmAM Agraha, pramAdane tyAga, lekAcArane anusa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. tathAriSaDvargetyAdi / bharayaH zatrabasteSAMpaDvargaH ayuktitaH prayuktAH kAmakrodhalobhamAnamadaharSAdayaH te ziSTagRhasthAnAmaMtaraMmArikArya kurvati / ( 11) tatra paraparigRhItAsvanDAmu vA strISu durabhisaMdhiH kAmaH / avicArya parasyAtmano'pAyaheturaMtarbahirvA sphuraNAtmA krodhaH / dAnAheSu svadhanAmadAnaM akAraNa paradhanagrahaNaM ca lobhaH / durabhinivezAroho yuktoktAgrahaNaM vA mAnaH / kulavalaizcaryavidhAtyAdibhirarakArakAraNa paramadharSanibaMdhanaM vA madaH / ninimittamanyasya duHkhotpAdanena svasya pUnapApadAdyanarthasaMzrayeNa vA manaHpramodo harSaH / satosyAriSaDvargasya tyajanamanAsevanaM / eteSAM ca tyajanIyatvamapAyahetutvAt / ( 12) ravuM, sarva sthaLe yogya hoya tenuM pAlana karavuM, ane kaMThe prANu AvyA hoya, te paNa niMdita kAryamAM pravRtti na karavI-ityAdi tenI prazaMsA karavI. vaLI kahyuM che ke, (10) " guNamAM prayatna karo, ADaMbaranuM zuM prayojana che ? dUdha vagaranI gAya mAtra ghugharamAlathIja vecI zakAtI nathI." tema kahyuM che ke, " kadI nAnA heya, paNa je te zuddha hoya to prasiddhimAM Ave che, bIjA beTA AvatA nathI. aMdhakAramAM paNa hAthInA dAMta jevAmAM Ave che, hAthI jovAmAM AvatA nathI." A arivarga-ari eTale zatruo temane cha ne varga, te arivarga kahevAya che. te cha savuM, kAma, krodha, lobha, mAna, mada ane harSa te pramukha yuti vagara upagamAM lIdhelA teo uttama prahasthane aMtaranA zatrunuM kArya kare che. ( 11 ) temAM bIjAe paraNelI athavA avivAhita evI strIo upara duSTa kAmanA kare te kAma kahevAya che. avicAre parane ane pitAne nAza karavAmAM heturUSa ane aMdara tathA bAhera sparaNAyamAna thAya te ja kahevAya che. dAnane lAyaka heya, temane potAnuM dhana Ape nahi, ane bIjAnA dhanane kAraNa vagara le, te lobha kahevAya che. durAgraha AvavAthI ghaTita vacana svIkAre nahIM, te mAna kahevAya che. kuLa, baLa, aizvarya, vidyA, rUpa vigerethI ahaMkAra karavAnuM kAraNarUpa athavA je bIjA upara pasAra karavAmAM kAraNarUpa thAya, te mada kahevAya che. nimitta zivAya bIjAne duHkha utpanna karavAthI athavA pitAne jugAra, zikAra vigere
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. yadAha | dAMDakyo nAma bhojaH kAmAt brAhmaNa kanyAmabhimanyamAnaH sabaMdhurASTro vinanAza kazalazca vaidehaH 1 krodhAjjanamejayo brAhmaNeSu vikrAMtastAlajaMghatha bhRguSu 2 lobhAdailacAturvarNyamabhyAhArAyamANaH sauvIrazcAjabiMdu: 3 mAnAdrAvaNaH paradArAn prArthayan duryodhano rAjyAdarza ca 4 madAdaMbha udbhavo bhUtAvamAnI haihayazvArjunaH 5 harSAdvAtApi ragastyamabhyAsAdayan vRSNijaMgha dvaipAyanamiti 6 tathA iMdriyANAM jaya iti / iMdriyANAM zrotrAdIMdriyANAM jayaH atyaMtAsakti parihAreNa svasvavikAranirodhaH / ( 13 ) iMdriyajayo hi puruSANAM parama saMpade bhavati / yadAha / ApadAM kathitaH paMthA iMdriyANAmasaMyamaH / tajjayaH saMpadAM mArgo yeneSTaM tena gamyatAm " / iMdriyANyeva tatsarvayatsvarganarakAvubhau nigRhI 66 20 anarthane Azraya karavAthI manamAM AnaMda Ave, te harSa kahevAya che. te zatrunA cha varganA tyAga eTale asevA karavI, tee nazanA hetu che, tethI tyAga karavA cAgya che. ( 12 ) te viSe kahevAya che ke, kAmathI krAMDaya nAme bheAja brahmaNanI kanyA upara gayela, tethI te badhu ane deza sahita nAza pAmyA hatA. karALa nAme vaideha [ janaka ] paNa kAmathI nAza pAmyA hatA. krodhathIra brAhmaNA upara roSa dharanAra janamejaya ane bhRgu upara rASa dharanAra tAlaja dha vinAza pAmyA hatA. bebhathI cAre varNanuM khAi jAnAra ela ane sAvIra dezane abiMdu uDI gayA hatA. mAnathI 4 parastrInI prArcanA karanAra rAvaNa ane rAjyanA bhAgane nahi ApanAra duryodhana madathIpa sarva prANInuM apamAna karanAra agastya ane haiya kuLano yamAla thayA hatA. harSathI agastya munine khAi janAra vAtApiatya ane dvaipAyanane bhakSaNa karavA janAra vRSNuija dha nAza pAmyA hatA. nAza pAmyA hatA. sahastrArjuna pA caMdriyone jaya karavo. zravaNu vigere kriyAne jaya eTale atyaMta Asakita cheDI dai potapAtAnA vikAratA rAdha karavA. [ 17 ] te iMdriyAnA jayapurUSane parama sa'pattine mATe thAya che. kahyuM che ke, " IdriyonA asayama te Apattine mArga che, ane RkriyAneAjaya te sa MpattinA mArga che, te temAM je iSTa hoya te mArge cAlo. ' r
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. tAni sRSTAni svargAya narakAya ceti / sarvatheMdriyajayastu yatInAmeva ihatu sAmAnyato gRhasthadharma evAdhikRta stenaivamuktaM yukta miti | ( 14 ) tathA upapluteti-upaplutaM svacakraparacakravikSobhAt durbhikSamArIti janavirodhAdeva svasthabhUtaM yatsthAnaM grAmanagarAdi tasya vivarjanaM pariharaNaM / atyajyamAne hi tasmin dharmArthakAmAnAM pUrvArjitAnAM vinAzena navyAnAM cAnupArjaneno bhayalokabhraMza eva syAt // 6 // 21 suprativesmiketyAdi-navidyate naikAni bahUni nirgamadvArANi niHsaraNamArga yatra yathAsyAttathA gRhasya agArasya vinivezanaM sthApanaM / bahuSu hi nirgameSu anupalakSyamANanirgama pravezAnAM duSTalokAnA mApAte strI draviNAdiviplavaH syAt / ( 15 ) je svarga ane naraka te sarva Idriyoja che. IMdriyA nigraha karelI hAya tA te svarga che, ane chuTI mukI hAya to te naraka che. iMdriyAnA jaya tA sarvathA munineja hoya che, paNu ahIM gRhasthanA sAmAnya dharmane adhikAra cAle che, tethI ema kahyuM yukta che. [ 14 ] vaLI upapputa sthAnane cheDI devuM. upapputa eTale svacakra tathA paracakranA kSAbhathI ane dukALa, marakI, prati sAta jAtanA upadrava ) ane loka viredha vigerethI asvastha evuM sthAna eTale gAma, nagara, pramukha, tene choDI devuM. jo tevuM sthAna cheDe nahIM to, pUrve meLavelA dharma, artha ane kAmanA vinAza thai Aya, ane navA te meLavI zakAya nahIM, tethI ubhaya lAkaneA nAzaja thAya che. 6 gRhasthe kevA gharamAM rahevu ? jenAM nIkaLavAnAM dvAra-mArga dhaNA na hAya, tevI rIte je dhara khAMdhavAmAM Avyu hoya. kAraNa ke jo nikaLavAnA mArga dhaNA hoya to jemanu pezavuM ane nIkaLavuM jANavAmAM Ave nahIM, evA duSTa lAke AvI paDavAthI zrI * ativRSTi, anAvRSTi, uMdara, TIDa, zuDA, svacakra, ane paracakra, e sAta jAtanA upadravane chAMta kahe che, potAnA dezane baLavA te svacakra, ane paradezI aLaveA te pacakra.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagraha. or cAneka dvAratAyA niSedhanavidhirAkSipyate tataH pratiniyatadvAra surakSitagRho gRhasthaH syAditilabhyeta / tathAvidhamapi gRhaM sthAna eva nivezituM yuktaM nA sthAne / sthAnaM tu zalyAdidoSarahitaM bahaladUrvApravAlakuzastaMbhaprazastaM varNagaMdha mRttikA susvAdujalodgamanidhAnAdimazca / sthAnaguNadoSaparijJAnaM ca zakuna svamopazrutiprabhRtinimittAdivalena / ( 16 ) sthAnameva vizinaSTi / suprAtibaizmika iti / zobhanAH zIlAdisaMpatrAH prAtivezmA yatra tasmin / kuprAtivezmike punaH / " saMsargajA doSa guNA bhavaMtI ** ti vacanAt nizcitaM guNahAnirutpadyata iti taniSedhaH / duHprAtivezmakA svete zAstraprasiddhAH / ( 17 ) " khariA tirirakajoNI tAlAyarasamamAhaNasusANA / vagguriahavA gummi ahari esa puliMda machidA " / punaH kiMbhUta sthAne anatiprakaTaguptake / atiprakaTaM asaM 22 tathA dravya pramukhanA vinAnna thai jAya. [ 15 ] ahIM dharane aneka dvAra karavAnA niSedha karyuM, tethI ema siddha thayuM ke, gRhasthe potAnu dhara eka dvAra nirmAmatta karI rakSita karavu. Avu eka dvAravALuM ghara hoya te paNa sArA sthAneja bAMdhavuM yukta che, nAre sthAne nahIM. je zalya asthi ] vigere doSathI rahita hoya, je preA tathA DAbhanAM bhAthAM dhaNuAM hAvAthI zreSTa dAya, ane jemAM sArA raMganI sugaMdhI mRttikA, svAdiSTa jala ane nidhAna hAya, te sArUM sthAna kahevAya che. te sthAnanA guNa doSa jAvAnuM jJAna zakuna, svapna, zravaNa viMgere nimittAdikanA baLathI meLavI zakAya che. ( 16 ) (6 vaLI te kevuM sthAna joie ? sArA pADAzIvALuM, sArA eTale zIlAdi guNe sapanna evA pADIzIe jemAM hAya te. doSa ane guNu saMsarga pramANe thAya che. " evu vacana che, tethI nArA pADAzathI avazya guNanI hAni thAya che, tethI tevA pADezamAM rahevAno niSedha che, kevA pADozIo nahArA kahevAya te zAstra prasiddha che. ( 17 ) te A pramANe halakI jAtanA, kharAba elAdamAMthI thayelA, zudra, bhikSuka-brAhmaNu, vAdharI, zIkArI, Ahera ane bhinna tinA pADeAzI kharAba che. "
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMha nihitagRhAMtaratayA'tiprakAzaM / atiguptakaM gRhAMtarereva sarvataH saMnihitairanupalakSyamANadvArAdi vibhAgatayA'tIvapracchavaM tadevAtiguptakaM ' svArthikoaN' nAti prakaTaM anati prakaTaM nAti guptaka manati guptakaM tato'nati prakale cAnatiguptakaM ceti dvaMdvaH tasmin / ( 18 ) atimakaTe sthAne kriyamArga gRhaM paripArvato nirAvaraNatayA caurAdayo niHzaMkamanaso'bhibhaveyuH / atigupte ca sarvato gRhAMtaniruddhatvAna svazobhA labhate prdiipnaayupye| ca duHkhanirgama pravezaM ca syAt // 7 // pApeti / pApAni dRSTA dRSTApAyakAraNAni karmANi tebhyo bhIrukatAbhayaM tatra dRSTApAyakAraNAni cauryapAradArikatva ghuta ramaNAdIni ihaloke pi sakala loka siddha viDaMbanAni aMdRSTApAyakAraNAni madyamAMsasevanAdIni vaLI te kevuM sthAna hovuM joIe? ati pragaTa-khulluM ane ati gupta na hoya tevuM, ati pragaTa eTale AsapAsa koI ghara najika na hovAthI ati prakAzamAM AveluM, ati guma eTale AsapAsa sarva tarapha bIjuM evAM ghara AvelAM heya che, jethI gharanAM dvAra vigerenA bhAga dekhAya nahIM, tevuM ati gupta ati guma teja atiguptaka. ahiM svAryamAM san pratyaya AveluM che. ati pragaTa nahIM ane gupta nahIM, te dva samAsa che. ( 18 ) je ati prakaTa-khullA sthAnamAM ghara kareluM hoya te AsapAsa AvaraNa na hevAne lIdhe tenI aMdara cAra pramukha niHzaMka manathI praveza karI, parAbhava karI jAya. je ati gupta hoya te AsapAsa AvelAM bIjAM gharothI nirodha thavAne lIdhe gharanI zo bhA Ave nahIM. vaLI je agninI lAya lAgavA vigere upadrava thAya che, temAMthI nIkaLavuM ke pesavuM duHkhadAyaka thaI paDe che. 7 pApa-eTale pApa karma-daSTa ane adaSTa apAyanAM kAraNabhUta je karma, teothI bIka rAkhavI. temAM daSTa apAyanAM kAraNe cA, pAradArikatva, duta ramaNAdi A lekamAM paNa samasta lekhane anubhava siddha duHkhadAyaka che. ane adaSTa apAyanAM kAraNe je maMtra mAMsanuM sevana karavA vigere. jemanuM phaLa zAstramAM narakAdi kahevuM che te. te daSTa A leka tathA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa Mgraha. zAstranirupita narakAdi yAtanA phalAni bhavatIti dRSTA dRSTApAyahetubhyo dUra mAtmano vyAvarttanamiti tAtparyam / ( 19 ) 24 tathA khyAteti khyAtasya prasiddhasya tathA vidhAparaziSTasaMmatatayA dUraM rUDhimAgatasya dezAcArasya sakala maMDala vyavahArarUpasya bhojanAcchAdanAdi citrakriyAtmakasya pAlana manuvarttanaM tadAcArAti laMghane tadezavAsi janatayA saha virodha saMbhavenA kalyANalAbhaH syAditi / paThaMti cAtra laukikAH / ( 20 ) " yadyapi sakalAM yogI chidrAM pazyati medinIm / tathApi laukikAcAraM manasApi na laMghayet " iti / tathA sarveSviti - sarveSu jaghanyottamamadhyamabhedeSu jaMtuSu apavAdaH azlAghA taM karotItyevaMzIlaH apavAdI tatpratipedhA denapavAdI tasya bhAvaH tatvaM apavAdA bhASaNa mityarthaH / parApavAdo hi vahudoSa: ( 21 ) yadAha vAcakacakra * adRSTa-paralokanA vinArAnA heturUpa te pApamAMthI AtmAne nivRtta karavA, e tAtparya che. ( 19 ) tema prakhyAta eTale tevA khIjA ziSTa purUSoe sa Mmata kalA tethI ghaNA vakhatathI rUDhimAM AvelA dezAcAra eTale sarva janamaDalanA bhAjana vastrAdikanI judI judI kriyArUpa vyavahAra tenuM prapAlana eTale anuvartana karavuM. je te dezAcAranuM ullaMdhana karavAmAM Ave te, te dezanA leAka samUha sAthe virodha thavAno sabhava ane tethI akalyANa thAya te viSe lAkrikamAM paNa kahevAya che ke, ( 20 ) kadi yogI sarva pRthviIne chidravALI jIve, tathApi teNe lokAcAranuM ullaMdhana manathI paNa karavuM nahIM. '' sarvanI nidA karavI nahi. sava eTale uttama, madhyama ane jadhanya prANIo apavAda-niMdA. je apavAda nidA kare te apavAdI kahevAya. tene pratiSedha kare, te anapavAdI tene bhAtra eTale apavAda levApaNuM nahi te. paranA apavAda kheAlavAmAM bahu doSa che. ( 21 ) te viSe vAcaka cakravartIsUrI mahArAja kahe che ke, " khIjAneA parAbhava ane niMdA karavAthI temaja potAnA utkarSa karavAthI aneka kATI bhale paNa mukI zakAya nahi, tevuM nIca gAtra karma pratyeka bhale baMdhAya che. 77 evI rIte sarva mANasane paNa a
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagrahuM. 1 vartI / " paraparibhavaparivAdA dAtmotkarSAcca badhyate karma / nIcairgotraM pratibhavamanekabhavakoTi durmocam " tadevaM sakalajanagocaro'pyavarNavAdo na zreyAn kiM punaH nRpAmAtyapurohitAdiSu bahujanamAnyeSu / nRpAdyavarNavAdAttu prANanAzAdirapi doSaH syAt ata uktaM nRpAdiSu vizeSa iti // 8 // jya Ayeti -- Ayasya vRddhayAdi prayukta dhanadhAnyAdyupacayarUpasyocitaH caturbhAgAditayA yogyaH vittasya vyayaH bharttavyabharaNa svabhoga devAtithi putranApu kayonanepu viniyoganam / (22) tathA 2 nItizAa | " pAdamAyAnnidhiM kuryAtpAdaM vittAya ghaTTayet / dharmopabhogayoH pAdaM pAdaM bharttavyapoSaNe " / kecitvAhuH / AyAdarddha niyuMjIta dharme samadhikaM tataH / zeSeNazeSaM kurvIta yattatastucchamaihikaM " / AyAnucito hi vyayo roga iva zarIre kRzIkRtya vibhavasAra makhilavyavahArAsamartha puruSaMkaro - varNavAda khAlavA sArA nathI, te bahu janane mAnavA yAgya evA, rAjA, maMtrI ane purAhita vigerene avarNavAda elA, kema sArA hoya ? rAjA vigerenA avarNavAda khAlavAthI teA prANa hAni pramukha doSa paNa thai jAya che. tethI kahyuM che ke, rAjA vigerenI nidAna vizeSa tyAga karavA. 8 Aya eTale vyAja vigeremAM yeAjelA dhana, dhAnya vigerenI sa Mgraha thavArUpa Avaka. tene ucita eTale cAthA bhAga vigerethI yAgya evA dravyane vyaya eTale bharaNu karavA yAgyanuM bharaNu-pASaNa karavuM, peAtAnA upabhAgamAM levuM, ane deva, atithinI pUjA vigeremAM vAparavuM-ityAdi kharca karavA. [ 22 ] te viSe nItizAstramAM kahyuM che ke, " AvakamAMthI eka catuthaiAzanA sa Mgraha karavA, eka catuthaiAza dravyamAM joDI devu, eka catuAza dharma tathA upabhAgamAM vAparavuM, ane eka caturthAza bharaNa karavA yeAgya hAya tenA bharaNa-poSaNamAM vAparavuM. keTalAeka vaLI kahe che ke, AvakamAMthI aradhuMvAparavu, temAM dharmanI aMdara tethI adhika ane bAkInuM rahe temAMthI avazeSa kAma karavuM. kAraNa ke A lAkanuM kArya tuccha che, je Avaka pramANe vyaya na kare teA, te anucita vyaya zarIramAM roganI jema vaibhavanA sArane kRza karI purUSane badhA vyavahAra calAvavAmAM 4
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha ni (23) padya rA "mAgharAmanArocakSu vaizavAvete ! acireNaiva kAlena so'tra vai zravaNAyate " / iti / tathA veSeti / vibhakAdInAM vittavayo'vasthA nivAsasthAnAdInAmanusArataH AnurUpyeNa veSo vastrAbharaNAdibhogaH lokaparihAsAdhanAspadatayA yogyo veSaH kArya iti bhAvaH / ( 24 ) yo hi satyapyAye kArpaNyAd vyayaM na karoti satpapi vitte kucelatvAdi dharmA bhavati sa lokagarhito dharme'pyanadhikArI syAt / prasanna nepathyo hi pumAn maMgalamUrtirbhavati / maMgalAca zrI smutpttiH| ( 25 ) yathoktaM / zrImaMgalAtmabhavati prAgalbhyAca pravarddhate / dAkSyAttu kurute mUlaM saMyamAtmatitiSTate " / mUlamityanubaMdha / pratitiSTatIti pratiSTAM labhate iti / mAteti-mAtA ca pitA ca mAtA pitarau 'Avadve ' ityAvaM mAtuzcAbhyahitatvAt pUrvanipAtaH / ( 26 ) yanmanuH / " upA asamartha karI de che. (23) te viSe kahyuM che ke, "je purUSa Avaka ane kharca joyA vagara vaizravaNa-kubera bhaMDArI je thAya che, te ceDA vakhatamAM zramaNa-sAdhu jevo thaI jAya che. " vaibhavAdi pramANe veza rAkha, vaibhavAdi eTale dravya, vaya, avasthA, ane nivAsa sthAna vigerene anusAra gya veSa eTale vastrAbharaNa paheravAnI Dhaba ke je lekane upahAsyanuM sthAna na thavAthI yogya e rAkha. [ 24 ] je Avaka chatAM kRpaNutAthI kharca na kare, ane dravya chatAM kucela--phATala tuTala vastra paheravAM vigere rAkhe te lokamAM niMdita ane dharmanA adhikAra vagarano thAya che. prasanna veSa rAkhanAra purUSa maMgala mUrti thAya che, ane mAMgalyathI lakSmInI utpatti che. [25 ] kahyuM che ke, " mAMgalyathI lakSmI utpanna thAya che, cAturyathI vadhe che, DahApaNathI mULa kare che, ane saMyamathI pratiSThA meLave che. " ahiM mULa eTale uDe saMbaMdha le. mAtA pitAnuM pUjana karavuM. mAtA ane pitA e kaMTha samAsamAM mAtA e padane 'gA hai" e sUtrathI mA thayela che. mAtR zabdano parva nipAta karavAmAM Avyo che. ( 21 ) manu lakhe che ke, "daza upAdhyAya jevA eka AcArya, se AcArya jevA eka pitA, ane so pitA jevI eka mAtA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha dhyAyA dazAcArya AcAryANAM zatapitA / sahasraM tu piturmAtA gauraceNAtiricyate " iti / mAtA jananI pitA janaka stayorarcanaM pUjana trisaMdhyaM praNAmakaraNena paralokahitAnuSTAnaniyojamena sakala vyApAreSu tadAjJayA pravRttyA varNagaMdhAdi pradhAnasya puSpaphalAdivastuna upaDhIkanena tadloge bhogena cAnnAdInAM tadIyavratavizeSollaMghama nyApArAdi lakSaNIcityAtikramavarjaneneti / ( 27 ) tathA / saMga ityAdi / san zobhana AcAra ihaparalokahitAvahA pravRttiryeSAM te sadAcArAH taiH saha saMga: saMgatiH / asatsaMge hi sapadi zIlaM vilIyeta / ( 28 ) yadAha / * yadi satsaMgati rato na bhaviSyasi bhaviSyasi athAsajjane goSTISu patiSyasi patiSyasi " iti / tathA / " saMgaH sarvAtmanA tyAjyaH sacaityaktuM na zakyate sa sadbhiH sahakarttabhyaH saMtaH saMgasya bheSajam " iti ca / tathA kRtajJateti-kRtasyajJanA jJAnaM anivaH / evaM hi tasya mahAn gauravathI adhika thAya che. " mAtA ane pitAnuM arcana eTale trikAla temane praNAma kare, paralakanuM hita AcaravA sarva vyApAra-kArya karavAmAM temanI AjhAvaDe pravRtti karavI, varNa gaMdha pramukha mukhya puSya phaLAdi vastu temanI AgaLa dharavI. anna vigerene temane upabhega karAvo, ane temanA vrata vizenuM ullaMghana kArUpa vyApAra tathA tene bhanI yogyatAnI matima te pA. ( 27 ) sahAyArI 53SonI sAye sa 42yo, sata-sAre AcAra eTale A loka ane paralokanA hitamAM pravRtti jemane hoya te sadAcArI kahevAya che. temanI sAthe saMga kare. asata purUSane saMga karavAthI tatkALa zilano so5 ya ya che. ( 28 ) yu cha , "tule satsama zaza nahI to, bha. sajajananI geTTImAM paDIza." tema vaLI kahyuM che ke, " prathama te sarvathA saMgane tyAga kare. je tene tyAga na thaI zake te te saMga purUSanI sAthe kare; kAraNa ke satpuSA saMganu auSa5 cha." - kRtajJatA- eTale karelAnI gratA eTale jJAna arthata karelAne chupAvavuM nahIM te. ethI tene mATe kuzaLatAne lAbha thAya che. tema vaLI ethI karIne karelA upakArane
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra8 zrI dharma saMgraha. kuzalalAbho bhavati ataeva kRtopakAraM zirasi bhAramiva manyamAnAH kadApi na-vismaraMti sAdhavaH / ( 29.) taduktaM / " prathamavayasi pIlaM soyamalpaM smaraMtaH zirasi nihitabhArA nAlikerA narANAm / udakamamRtakallaM dArAjIvitAMtaM nahi kRtamupakAraM sAdhavo vismaraMti " iti / 9 .. ajIrNa iti / - ajIrNa ajaraNe pUrvabhojanasya / athavA ajIrNe paripAkamanAgate pUrvabhojane arddhajINe ityarthaH / abhojanaM bhojana tyAgaH / ( 30.) ajIrNabhojane hi sarvarogamUlasya vRddhireva kRtA bhavati / yadAha / " ajIrNaprabhavA rogA" iti / tatrAjIrNa catuvidhaM / (31) " Ama vidagdhaM viSTabdhaM rasazeSa tathA param / Ame tu dravadhisaM vidagdhe dhUmagaMdhitA / viSTabdhe gAtrabhaMgo'tra rasazeSeSu jADanyatA" / dravagaMdhikhamiti dravasya gUthasya kuthitatakrAderiva gaMdhoyasyAsti tattathA tadbhAvastatvamiti / " malavAtayovigaMdho viDbhedo gAtragauravamaru sajene purUSo pitAnA mastaka para bejAnI jema mAnatA kadi paNa bhulI jatA nathI. [2] kahyuM che ke, " nALIerInA vRkSa prathama vayamAM je a5 jaLapAna kare tene saMbhArI mastakapara bhAra laI te jaLadAyaka purUSane jIvita sudhI amRta jevuM jaLa Ape che, te 652thA sihaM thAya che , sAdhu 53 // 4resA 52ne mukhI to nA. " '' ajIrNa hoya te bhajano tyAga kare. ajIrNa eTale prathama karela bhajana jaryuM na hoya athavA prathamanuM jamela ane paripAka thayuM na hoya arthAta adhuM muM hoya, tyAre. mozanano tyAga 421. [ 30 ] 40 mAna 52vAthI sarva roganA bhUga. na hi resI thAya che. yu , " sarva 2 / 5 217 mAthI. yA5 . " mI yA 2 tanu cha. (31)te. 4 -1 bhAbha, 2. pi625, 3 vi4-5, bhane 4.2sazeSa. mAma ajIrNa thayuM hoya te viSTAmAM gaMdha Ave, vidagdha ajIrNa heya te dhumADA jevI gaMdha , viSTabdha ajIrNa hoya te gAtra bhAMge, ane rasazeSa ajIrNa ya te zarIra aka ya. "vadhi meM zahanA martha sevA cha , virAmI bhayesa zAsana ko
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 29 cyam / avizuddhazvodgAraH SaDajIrNavyaktaliMgAni / ( 32 ) mUrkhApalApovamathuH prasekaH sadanaM bhramaH / upadravA bhavatyete maraNaM vA pyajIrNataH " / praseka iti adhikaniSTIvana pravRttiH / sadanamiti aMgaglAniriti / ( 33 ) tathA kAla ityAdi / kAle bubhukSodayAvasaralakSaNe sAtmyAt / " pAnAhArAdayo yasyAviruddhAH prakRterapi mukhikhAya ca kalpyate tatsAmyamiti gIyate " / ( 34 ) ityevaM lakSaNAt alaulyatazca cakAroM gamyaH AkAMkSA tirekAdadhikabhojanalakSaNalaulyatyAgAt muktirbhojanaM a. yamabhiprAyaH / Ajanma sAtmyena bhuktaM viSamapi pathyaM bhavati paramasAtmyamapi pathyaM seveta na punaH sAtmyamAptamapyapathyaM / ( 35 ) - gaMdha Ave che. ajIrNa thayAnA cha spaSTa cinha che. te A pramANe-viNa ane vAyumAM gaMdha Ave, hameza karatAM viSTA judI jAtanI Ave, zarIra bhAre rahyA kare, rUcI na thAya ane azuddha udgAra (oDakAra ) AvyA kare--e cha cinha ajIrNanAM che. [ 32 ]. athavA " mUcha, pralApa, vamana, vizeSa thuMkavuM (meLa AvavI) zarIramAM becenI ane jama-e upadrava thAya che. athavA ajIrNathI mRtyu paNa thaI jAya che." mULamAM gaNeza zabdane artha vizeSa thuMkavuM thAya che, ane sana eTale zarIramAM glAnI-becenI thAya e artha che. [ 33 ] samaya pramANe bhojana karavuM. samaya-kALa eTale bhUkha lAgavAne samaya temAM sAmyapaNAthI sAmyanuM lakSaNa evuM che ke, " jenAM AhAra pAna prakRtine avirUddha hoI sukhIpaNuM mATe thAya, te sAmya kahevAya che. " tevA sAmyapaNathI tema abhyatAthI ahIM 1 zabda uparathI le. lyatA eTale IcchA uparAMta adhika bhojana karavuM te tene tyAga te atyatA ayAta sAmya ane atyatAthI bhajana karavuM-kahevAne abhiprAya e che ke, janmathI mAMDIne sAmyapaNe viSa khAdhuM heya paNa, te pathya thAya che. paraMtu asAmya paNa pathya sevavuM ane sAmyapaNe prApta thayela paNa apa ne sevavuM. (35) je ema mAne che, "balavAnane ra patha che, ema mAnI je kALa rUTane svAda le te sArI rIte zikSita thaI viSe taMtrane jANanAro che, tathApi te mayu
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. sarva balavataH pathyamiti manvAnaH kAlakUTaM svAdetsuzikSito hi viSataM - est mriyata eva / kadAci dviSAt sAtmyamapi ca laulya parihAreNa yathAmi balameva jIva atirikta bhojanaM hi vamana virecanamaraNAdi vinA na sAdhu bhavati yo hi mitaM bhuMkte sa bahu bhuMkte akSudhitenA mRtamapi bhuktaM bhavati viSaM / tathA kAlAti kramAdabhadveSo dehasAdatha bhavati vidhyAasar kiMnAghanaM kuryAditi / ( 36 ) tathA vRtteti vRttamanAcAraparihAraH samyagAcArapAlanaM ca tatra tiSTaMtIti vRttasthA: / jJAnaM heyopAdeya vasvanizcayaH tena vRddhA mahato vRcasthAzvate jJAna vRddhAzca teSAmahI sevA abhyutthAnAdilakSaNA | guNabhAno hi puruSAH samyak sevyamAnA niya mAtkalpatarava iva sadupadezAdi phalaiH phalanti / ( 37 ) yathoktaM / " upadezaH zubho nityaM darzanaM dharmacAriNAm / sthAne vinaya ityetatsAdhu sevA mahasphalam " iti // tathA garhiteSu iti / garhiteSu lokalokottarayo ranA 30 teja pAme che. kadI viSathI sAtmya hoya te paNa lAlyatA cheoNDI jaTharAgninA baLa pramANe khAdyuM. adhika kareluM bhojana vamana, praseka, ke maraNa vinA sArUM' thatuM nathI. je mata bhAjana kare che, te dhaNu bhojana kare che. kSudhA lAgyA sivAya amRta * paNa khAdhu hAya to te viSa che. tema vaLI jo kSudhA lAgavAnA samaya vIDI jAya to tethI anna upara dveSa ane zarIranI kRzatA thAya che. agni bujhAyA pachI iMdhaNAM zuM karI zake? [} ] vRttamAM rahelA jJAna vRddhanI sevA karavI. vRtta eTale anAyAranA tyAga ane A cAranuM samyaka prakAre pAlana, temAM rahelA evA jJAna eTale haiyapAdeya vastune nizcaya, teDe vRddha mahAn te jJAna vRddha. vRttamAM rahelA evA jJAna vRddha purUSo temanI sevA eTale temane jo sAmu uvu, guNI purUSo jo sArI rIte sevyA hoya te, te niyamathI 5dakSanI jema sadupadeza pramukha kuLavarDa Lita thAya che. ( 37 ) kahyuM che ke, " nitye u ttama upaheMza, dharmayArInAM darzana bhane gharetyAM vinaya me sAdhu sevAnu bhA che.", niti grAmamAM pravarttavuM nahIM. nidita-eTale A tAka ane paralokamAM anAdara
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. daraNIyatayA niMdanIyeSu madyamAMsasevanapararAmAbhigamanAdi pApasthAneSu apravRttiH gADhaM mnovaakaayaanaamnvtaarH| AcAra zuddhau hi sAmAnyAyAmapi kulAdyutpattau puruSasya mAhAtmyamupapadyate / ( 38 ) yathoktaM / " nakulaM hInavRttasya pramANamiti me matiH / aMtyezvapi hi jAtAnAM vRttameva viziSya " . 20 || bhartavyeti- bharttavyAnAM bhartuM yogyAnAM mAtRpitRgRhiNyapatyasamAzritasvajanalokatathAvidhamRtyaprabhRtInAM bharaNaM poSaNaM / tatra trINyavazya bharttavyAni mAtApitarau satIbhAryA alabdhavalAni cApatyAnIti / ( 39 ) yaduktaM / vRddhau ca mAtApitarau satI bhAryA sutAn zizUn / apyakarmazavaM kRtvA bharttavyAn manurabravIt " // vibhavasaMpattau cAnyAnapi / anyatrA. karavA yogya hovAthI niMdavA yogya evA mava mAMsanuM sevana, ane parastrI gamana vigere paoNpa sthAna temAM apavRtti karavI, eTale mana, vacana kAyAne gADha rIte temAM utAravA nahIM. eka sAmAnya AcAranI zuddhi hoya te paNa kuLa vigerenI utpattimAM purUSanuM mahA ma u5pAdIta thAya che. (38) kahyuM che ke, "hIna vRttavALAnuM sAruM kuLa hoya te paNa te pramANabhUta hetuM nathI, ema mAro mata chekadi caMDALa jAtimAM thaelA hoya, paNa je temanAmAM vRtta-sadAcAra hoya, te te vizeSa thAya che." 10 bharaNa-poSaNa karavA yogya heya, temanuM bharaNa-poSaNa karavuM. bharaNa-poSaNa kara vA yogya je mAtA, pitA, strI, saMtAna, Azrita svajana leka ane tevAja nokara cAkavigere temanuM bharaNa-poSaNa karavuM. temAM traNa te avazya piravaNa karavA yogya che. eka mAtA, pitA, bIjI satI strI, ane trIjA jemaNe haju baLa prApta thayuM na hai evAM saMtAna. ( ) . . . . te kahyuM che ke, " vRddha mAtA, pitA, satI strI, ane zizu vayanAM chokarAM temanuM saikaDe akarma karIne paNa bharaNapoSaNa karavuM, ema manue kahyuM che." jo vaibhava hoya te bIjAnuM paNa poSaNa karavuM. te viSe anya sthaLe kahyuM che ke, " he tAta, grahasya dharmamAM lakSmIe sevelA evA tamArA gharamAM cAra jaNA nivAsa kare. rikI mitra,
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. '' '' bhuttta / " catvAri tenAMtagRhe vasaMtu zriyAbhijuSTasya gRhasthadharme / sakhA daridro bhaginI vyapatyA jAtizca vRddho vidhanaH kulInaH " ( 40 ) iti / tathA dIrghakAlabhAritvAddIrghasyArthasyAnarthasya ca dRSTiH paryAlocanaM suvimRzyakAritvamityarthaH / avimRzyakAritve hi mahAdoSasaMbhavAt / gata urjA / sahasA vidadhIta na kriyAmavivekaH paramApadAM padam / te hi vimRzyakAriNaM guNalubdhAH svayameva saMpadaH " ( 41 ) iti // tathA dharmasyAbhyudayaniHzreyasahetoH ihaiva zAstre vaktuM prastAvittasya kAMta kAMtAsametayuvajana kiMnarArabdhagItAkarNanodAharaNena zrutiH zravaNaM tasmAcca manaH cetApano vizuLa vAr / (.42 ) cAdda | " vasrAMtamoti khedaM taptaM nirvAti budhyate mUDham / sthiratAmeti vyAkula mupayuktasubhASitaM zveta " // pratyahaM dharmazravaNaM cottarottaraguNa pratipatti saadhntvaatprdhaanmiti / ( 43 ) 32 saMtAna vagaranI khena, eka jAtinA vRddha ane nirdhana kulIna mANusa. ( 40 ) k dIrdha draSTI rAkhavI, dIrdha eTale dIrdha--lAMe kALe thanArA artha ane anarthanI draSTI eTale vicAra rAkhavA, arthAt sArI rIte vicArIne kAma karavuM, avicAre karavAmAM mahA deSa thavAno saMbhava che. kahyuM che ke, sahasA kAma karavu nahI. teve aviveka parama ApattinuM sthAna thAya che. gulubdha evI sa Mpatti vicArIne kAma karanAra purUSane svayameva vare che. " [ 41 ] dharma sAMbhaLave. dharma ke je AbAdI tathA kalyANanA hetu rUpa che, ane Aja graMthamAM kahevA mATe prastuta karelA che, tenuM zravaNa eTale suMdara strI sAthe rahelA yuvAna kinare Ara MbhelA gItanA zravaNunuM udAharaNa lai sAMbhaLavuM. tevA zravaNathI manane kheda dUra thavA vigere guchu thAya che. ( 42 ) kahyuM che ke, " subhASitane upayoga karavAthI citta glAnI pAmyuM hoya teA kheda dUra kare che, muDha thai gayuM hoya te pratimAdha pAme che ane vyAkuLa thayuM hoya te sthiratA meLave che. prati dIvasa dharma zravaNa karavuM, te uttarAttara guNanuM sAdhana hovAthI pradhAna che. [ "" 43 ]
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 33 tathA dayA duHkhitajaMtu duHkhatrANAbhilASaH / dayAlahiM sarvasatvahitakAMkSitayA paramayatanAvAn sarvameva dharma kSamAdisAra mArAdhayati / taduktaM / dharmasya dayA mUlamityAdi / (44 ) tathA aSTabhirbuddhiguNairyogaH samAgamaH / ghuddhiguNAH zuzrUSAdayaH tetyamI / " zuzrUSA zravaNaM caiva grahaNaM dhAraNaM tathA / UhApoho'rtha vijJAnaM tattvajJAnaM ca dhI guNAH " // tatra, zuzrUSA homi avagamArgane za . zAstrArthovAne | vana vismrnnN / Uho vijJAtamarthamavalaMbya anyeSu tathA vidheSu vyAptyA vitaMkaNaM / (45) apoha uktiyuktibhyAM viruddhAdarthAddhisAdikAt matyapAyasaMbhAvanayA vyAvarttanaM / athavA UhaH sAmAnyajJAnaM apoho vizeSa jJAnaM / arthavi: jJAnaM UhApoha yogAMnmohasaMdehaviparyAsavyudAsena jJAnaM / tatvajJAnaM UhApoha vizuddhamidamityameveti nizcayaH / zuzrUSAdibhirhi upAhita prakarSaH pu dayA rAkhavI-dayA eTale duHkhI prANIne duHkhamAMthI bacAvAnI IcchA. dayALu purUSa sarva prANanA hitanI icchAne lIdhe parama jatanAvALo thaI kSamAdi guNathI zreSTha e. sarva dharmane ArAdhe che, tethI kahyuM che ke, "dharmanuM mULa dayA che. " [ 44 ] - buddhinA A guNane yoga karavo. buddhinA ATha guNa zuzruSA vigere -te A pramANe- " zuzraSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNa, uha, apaha, artha vijJAna ane tatvajJAna e buddhinA ATha guNa che." temAM zuzraSA eTale sAMbhaLavAnI IcchA, prahaNa eTale zAstranA arthanuM grahaNa karavuM, dhAraNa eTale te grahaNa karelA arthane bhulI javA nahIM te, uha eTale bhaNelA arthane avalaMbI tevA bIjA arthamAM tenI vyAptine vitarka kare. [ pa ] ahi eTale ukti tathA yukti vaDe hiMsAdi virUddha arthathI apAya-nAzanI saMbhAvanA vaDe nivRtta thavuM, athavA uhu eTale sAmAnya jJAna, ane ahi eTale vizeSa jJAna. artha vijJAna eTale uha apanA yogathI meha, saMdeha ane vipavasa [ viparIta jJAna ] nA nAzathI thayeluM jJAna. tatvajJAna eTale uha aha karI zuddha "A
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrI dharma saMgraha. - - - - - - - - - - mAna kadAcida kalyANa mAmoti / ete ca budiguNA yathAsaMbhavaM dRssttpAra ( 9 ) mA zuLag gauvaizirobinathmaabhimaassnnaadissu svaparayo rupakAraNeSvAtmadharmeSu pakSapAto bahumAnaM tatmazaMsA sAhAypadAnAdimAnukUlA pravRttiH / guNapakSapAtino hi jIvA aadhyapuNyabIja niSekeNehAmutra ca guNagrAmasaMpadamArohati // 11 // tathA anabhinivezaH abhinivezarAhityaM abhinivezazca nItipathamamAgatasyApi parAbhibhavapariNAmena kAryasyAraMbhaH sa ca nIcAnA bhavati / ( ka7) cAi" jAti nIvAnuM vijJAnani ju Raa stroto vitaraNa anAmiyA matiH" | anishth kAdAcitkaH zAThyAnIcAnAmapi sa bhavati ata Aha sadeti / Amaja che, e nizcaya. bA zukUvA vigere buddhinA ATha gaNA vaDe ukaIne prApta karanAra purUSa kadi paNa akalyANane pAmate nathI. e buddhinA guNa jyAM jevI rIte saMbhave tema joI levA. [ 46 ] | gumAM pakSapAta kare. guNa eTale sAjanya, audArya, vai, dAkSiNya, thiratA. prathama priya bhASaNa vigere pitAnA ane paranA upakAra karanAra AtmAnA dharma. temAM pakSapAta eTale bahumAna karavuM, athavA tenI prazaMsA sahAya ApavA vigerethI anukULa pravRtti karavI. guNanA pakSapAtI chava puNyanA saphaLa bIjanA siMcana karavA vaDe A leka ane paralokamAM guNagrAmanI saMpatti upara ArUDha thAya che. 11 Agraha rAkhavo nahIM. Agraha rAkhe te nIti mArgane nahIM prApta thayela evA bIjAnA parAbhavanA pariNAme karelA kAryane AraMbha. te durAgrahanIca kene heya che. [ 47 ] te viSe kahyuM che ke, "niSkaLa nyAya, guNa rahita duSkara AraMbha vaDe garva nIca pute zamAvI de che. juone, pravAhanI sAme RvAranA vyasanavALAM sAkSA ja prayANa kare che ?" te Amahane tyAga ke vAra luccAIthI nIca purUne paNa
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. (48 ) tathA bastunoH kRtyAkatyayoH svaparayorvizeSasyatirasya jJAna nizcayaH / avizeSajJohinaraH pazo tiricyeta / athavA vizeSasyAtmana eva guNadoSAdhirohalakSaNasya mAna / yadAha / " pratyA pratyAcakSeta narazcaritamAtmanaH / kiMtu me pazubhistulyaM kiMtu satpuruSairiti " // taca kadAciditarasyApi bhavatItyata Aha anvahamiti niraMvara mityarthaH / (49) tathA na vidyate satata pracAtivizadaikAkArAnuSTAnatayA tiSyAdi dina vibhAgo yasya so'tithiH / yathoktaM / "tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / atithi ta vijAnIyA rezamabhyAgataM viduH " // (50) sAdhuH ziSTAcArarataH sakalalokAvigItaH dInaH 'dIkSaye ' iti pAtorAva kSINasakaladharmArthakAmArAdhanazaktiH teSu pratipamatA pratipratiH aba thAya che, mATe ja kahyuM ke, te sadA hamezAM Amahane tyAga kare. (8) pratidina vizeSa jJAna meLavavuM pitAnA ane paranA kRtya akRtyanuM vizeSa jJAna eTale aMtarane nizcaya kare. je puruSa vizeSajJa na heya te pazuthI adhika thatuM nathI. athavA vizeSa eTale AtmAnA guNa dezanA Are paNa saMbaMdhI jJAna. kahyuM che ke "mAPse pratidivasa pitAnuM caritra vicArI jovuM ke, mAruM caritra pazu jevuM che ke purUSanA jevuM che ? tevuM jJAna kadi koIvAra bIjA sAdhAraNa mANasane paNa thAya che, tethI kahyuM ke, pratidina atyaMta hamezAM vizeSa jJAna meLavavuM. [49] atithI, sAdhu ane dIna janane yathA jema satkAra kara. atithI eTale hamezAM ati ujavaLa ekAkAra AcaraNamAM pravRtti karavAthI jene tithi vigere divasane vibhAga hete nathI, te atithI kahevAya. kahyuM che ke, "je mahAtmAe tiSi, parvanA sarva utsava tyAga karelA che, te atithI kahevAya che, ane bAkInA abhyAgata kahevAya che. " [ pa ] sAsu eTale ziSTa AcAramAM tatpara ane sarva lemAM aniMdita suraSa DIna . e zabda ra ya pAmavuM e dhAtu uparathI thayele che, tethI dina eTale sarva dhana
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha pAnAdirUpopacAra iti yAvat / kathaM yathAI aucityAnatikrameNa aucityaM ca yasyAtithyAde ruttamamadhyamajaghanyarUpA pratipattirityarthaH tasyAnalaMghanena / tadullaMghanehi zeSAH saMto'pi guNA asaMta iva bhavaMti / (51) yadAha / ". aucityamekamekatra guNAnAM koTirekataH / viSAyate guNagrAma aucitya varjitaH" ti 2 trivargeti-trivargo dharmArtha kaamaaH| tatra yato'bhyudayaniH zreyasasiddhiH sa dharmaH / yataH sarva prayojanasiddhiH so'rthaH / yata AbhimAnika rasAnuviddhA sarvedriya prItiH sa kAmaH / tato'nyonyasya parasparasya anupaghAtena apIDanena trivargasyApi uktasvarupasya natvakaikasyetyapi zabdArthaH sAdhanaM sevanaM trivargasAdhanavikalasya ubhayabhavabhraSTalena jIvana nairarthasyAt / ( 52 ) yadAha / " yasya trivargazUnyAni dinAnyAyAMti yAMti artha ane kAmane ArAdhavAnI zakita jenI kSINa thaI che te mANasa. te atithI, sAdhu ane dIna janamAM pratipatA- pratipatti arthata annAnAdi rUpa upacAra kare che. te kevI rIte upacAra kare ? yathAyogya eTale yogyatAnuM ulla dhana karyA sivAya pogyatA eTale je atithi pramukhane ghaTe tevI uttama, madhyama ane jaghanyarUpa satkAra. tevI yegyatanuM ullaMdhana karyA sivAya yogyatAnuM ullaMghana karavAthI sArA guNa paNa naThArA guNa jevA thAya che. (51 ) kahyuM che ke, "eka tarapha yogyatA ane eka tarapha keTI guNa che. kAraNake, megyatA vinAne guNano samUha viSanA jevo che. " 12 . trivarga-dharma, artha, kAmane paraspara bAdha Ave nahIM tema sAdhavA. dharma, artha ane kAma-e triva kahevAya che. jenAthI abhyadaya-kalyANanI siddhi thAya te dharma, jenAthI sarva prajananI siddhi thAya te artha, ane jenAthI abhimAnanA rasa sahita sarva idrinI prIti thAya te kAma kahevAya che. te dharma, artha ane kAmane paraspara upadhAta-pIDA na thAya tema sAdhavA eTale sevavA. ahIM mApa [ paNa ] zabdane evo artha che ke, te traNene sevavA, ekane ja nahIM te trivarganA sevanathI rahita evA purUSanuM
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 37 - - - - ca / sa lohakArabhasrava zvasanapi na jIvati " / ( 53 ) / tatra dharmArthayorupaghAtena tAdAtvika viSayasukhalubdho banagana iva ko nAma na bhavatyA spadamApadAM / na ca tasya dhanaM dharmaH zarIraM vA yasya kAme'tyaMtAsaktiH / dharmakAmAtikramA ddhanamupArjita pare anubhavaMti svayaMtu paraM pApasya bhAjanaM siMha iva siMdhura vadhAt / arthakAmAti krameNa ca dharmasevA yatInAmeva na gRhasthAnAM / ( 54 ) na ca dharmavAdhayArthakAmau seveta bIjabhojinaH kuTuMvina iva nAstyadhArmikasyAyatyAM kimapi kalyANaM / sa khalu mukhI yo'mutra mukhAvirodhenehalokamukhamanubhavati / tasmAddharmAvAdhanena kAmArthayormatimatA yatitavyam / evamaryabAdhayA dharmakAmau sevamAnasya RNAdhikatvaM kAmavAdhayA dharmArtho sevamAnasya gAIsthyA bhAvaH syAt / evaM ca tAdAtvikamUlaharakadaryeSu dharmArthakAmAnA ma.. nyonyayAdhA sulabhaiva / tathAhi / ( 55) jIvata ubhaya lakathI bhraSTapaNAne lIdhe nirarthaka thAya che. [ para ] kahyuM che ke, "je mANasane dharma, artha ane kAmathI zanya evA divase Ave ane cAlyA jAya che, te mANasa luhAranI dhamaNanI jema zvAsa le che, paNa jIva nathA. " [ 53 ] dharma tathA arthn| upadhAta 42 te nA 1i55 sumamA sum5 thayele ke purUSa vananA hAthInI jema ApattinuM sthAna thatuM nathI ? jenI kAmamAM ati Asakti che, te purUSane dhana, dha ke zarIra kAMI rahetuM nathI. dharma ane kAmanuM ullaMghana karI upArjana karelA dhanane bIjAe anubhave che, ane te gaDhane mAranA 2 si hanI jema 5 panuM bhAjana thAya che. artha ane kAmanuM ullaMghana karI kevaLa dharma sevana karavuM, e munineja che, gRhathI tema thaI zakatuM nathI. (54) dhanane bAdha karI kevaLa artha kAma sevavA nahIM. bIjane khAnArA kuTuMbInI jema pariNAme adhamanuM kalyANa nathI. je paralokanA sukhano virodha karyA vagara A lekanuM sukha
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrI dharma saMgraha. yaH kiMmapyasaMcityotpannamarthamapanyati sa tAdAtvikaH / yaH pitRpaitAmahamarthamanyApena bhakSayati sa mUlaharaH / yo bhRtyAtmapIDAbhyAmartha saMcinoti na tu kacidapi vyayate sa kadaryaH / tatra tAdAkhika mUlaharayopabhraMzena dharma kAmayorvinAzAbhAsti kalyANaM / phadaryasya arthasaMgraho rAjadAyAda taskarANAM nidhiH na tu dharmakAmayoheturiti / anena trivargapASA gRhasthasya kartumanuciteti pratipAdita / yadAtu daivavazAdvAdhA saMbhapati tadottarottarabAdhAyAM pUrvasya bAdhA rakSaNIyA / tathAhi / kAmapAdhAyAM varmAyayorvAdhA rakSaNIyA tayoH sato kAmasya mukarotpAdatvAt / kAmArtha yostuvAcAyAM dharmo rakSaNIyaH dharmamUlatvAdarthakAmayoH / uktaM ca / (56) bhagave che, te ja kharekhara sukhI che. tethI buddhimAna purUSe dharmane bAdhA karyA vinA kAma tapa arya sevavA yatna karaze. ane bAdha karI dhama kAmane sevanAra purUSane ane dhi karaja thaI jAya. ane kAmane bAdha karI kevaLa dharma arthane sevanAra purUSane grahastha paNane ja abhAva thAya. ethI te tAdAtvika mULa hara ane kada (lubdha) jAtanA purU ne dharma, artha ane kAmanI bAdhA thavI sulabha che, te traNa jAtanA purUnAM lakSaNa kahe che. (55) je kAMI paNa saMcaya kare nahIM, ane je dravya pedA thAya te kharcA nAkhe, te tAtvika purUSa kahevAya che. je bApadAdAnuM dravya anItithI khAI jAya te salahara purUSa kahevAya che. je khAvA pIvAnI ane zarIranI pIDA bhogavI, dravyane saM caja karyA kare, ane jyAre paNa kharca kare nahIM, te kadarya purUSa kahevAya che. temAM tArAvika ane mUlahara jAtanA purUSone dravyane nAza thavAthI dharma ane kAmane paNa vinAza thAya, tethI temanuM kalyANa thatuM nathI. kadarya purUSane te je dravyano saMgraha thAya, te rAjA, bhAgIdAra ane cAra lokone ja bhaMDAra che, te kadi dharma ane kAmane hetu thatuM ja nathI. AthI pratipAdana thayuM ke, prahasthane dharma, artha tathA kAmanI bAdhA karavI agya che, je daivayoge bAdhA thaI Ave te uttarottara bAdhA thatAM pUrvanI bAdhA 1 siMha hAthIne zikAra karI cAlyo jAya che, ane tenuM makAdika bIja zIyALa vigere pazuo khAI jAya che.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha "dharmakSetrAvasIdeta kapAlenApi jIvataH / Anyo'smI tyavagaMtavyaM dharmavittA di tathA" tayA siddhio zole tiSita jA aA tayoradezAkAlayoracaraNaM crnnaabhaavH| adezAkAlacArI hi caurAdibhyo'vazyamupadravamAnoti / tathA valaM zaktiH svasya parasya vA dravyakSetrakAlabhAvakRtaM sAmarthya abalamapi tathaiva tayorvicAraNaM paryAlocanaM / balAbalaparijJAne hi sarvaH saphala AraMbhaH anyathA na viparyayaH / yadAha / (57) yAne mAta sajA kAne zaninA ! jANavA mAma milAna apa " para pura ja rahe ! " kAni mitrANi ko dezaH kaunyayAgamau / kAI kA ca me zaktiriti fja da " risa zarU I rAkhavI. eTale jo kAmane badhA thAya te, dharma tathA arcane bAdhA na thavA devI. kAraNa ke je dharma arthe hoya te kAma tha saheluM che. je kAma tathA arthane bAdhA thAya te, mane bAdhA thavA na devI kAraNa ke artha ane kAmanuM mULa dharma che. kahyuM che ke, pika ) kapALa (parI) laI mAgIne jIvatAM paNa je dharma na sadAya te jANavuM che, huM dhanADhya chuM. kAraNa ke sAdhuo dharmarUpa dravyavALA hoya che." niSiddha deza kALa pramANe vartavuM nahIM. niSiddha evo deza te adeza ane niSiddha e kAla te akAla. te niSiddha deza kAlanuM AcaraNa eTale caraNane abhAva ayota niSiddha deza kAla pramANe cAlavuM nahIM. niSiddha deza kAla pramANe cAlanAra purUSa cAra vigerethI avazya upadrava pAme che. bala ane abalane vicAra karo. bala eTale zakita, pitAnuM ane bIjAnuM dravya, kSetra, kAla ane bhAvavaDe karAeluM sAmarthya. abala eTale azakita. dravya, kSetra, kALa ane bhAvavaDe karAeluM asAmartha. te baMnene vicAra karaze. kahyuM che ke, [57] "je jyAM ghaTe tyAM samatA rAkhe ane zakita hoya te vyAyAma kasarata ] kare tevA prANIonI vRddhi AbAdI thAya che. je potAnuM bila jANyA sivAya moTe AraMbha kare, te kSaya saMpattinuM mUla kAraNa che." ethI vaLI bIje paNa kahyuM che ke, ke kAla che ? mitra koNa che ? deza ke che ? kharca ane Avaka zuM che ? huM ke
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zrI dharma saMgraha. .., yathArheti-yathArhA yA yasyocitA lokayAtrA lokacittAnuttirupo vyavahAraH sA vidheyA / yathAI lokayAtrAtikrame hi lokacitta virAdhanena teSA mAtmanyanAdeyatayA pariNAmApAdanena sdalAghavamevo tpAdita bhavati (58) evaM cAnyasyApi svagatasya samyagAcArasya laghutvamevopanItaM syAditi / uktaMca / ( 59 ) " lokaH khalvAdhAraH sarveSAM dharmacAriNAM yasmAttasmA lokaviruddha dharmaviruddhaM ca saMtyAjyaM / " tathA paropakRtau paropakAre pATavaM paTutvaM paropakAraparo hi pumAn sarvasya netrAmRtAMjanaM / tathA hIH lajjA vaiyAtyAbhAvaH iti yAvat / lajjAvAn hi prANaprahANe'pi na pratijJAtamapajahAti / yadAha / ( 60 ) " lajjAM guNoghajananI chuM ? ane mArI zakti zI che ? ema vAraMvAra vicAravuM." yathAha leka yAtrA karavI, yathAhe eTale je jene ghaTe tevI lekayAtrA karavI eTale ke nA cittane anusaravA5 vyavahAra kare. yathArla leka yAtrAnuM ullaMghana karavAthI lekenA cittanI virAdhanA thAya, ane tethI potAnI tarapha lekanAM agrAhya pariNAma thavAne lIdhe piteja pitAnI laghutA utpanna karelI thAya che. [ 18 ]. ethI bIjA 5NuM svagata samyak AcAranI laghutAja karelI thAya che. kahyuM che ke, [19]" sarva dharmacArIone AdhAra seka che, tethI loka virUddha tathA dharma virUddha karavuM cheDI devuM." popakAra karavAmAM tatpara thavuM. paropakAra karavAmAM paTutA rAkhavI. kAraNa pare pakAra karavAmAM tatpara e purUSa sarva jananA netranuM amRtAM janarUpa che. lajA rAkhavI. lajajA eTale jaMgalIpaNAne-beadabIpaNAne abhAva. lajajAvALe purUSa prANanI hAni thAya te paNa, pitAnI pratijJA choDI deto nathI. kahyuM che. ke, [ 60 ] "atyaMta zuddha hadayavALI pUjya mAtA jevI guNanA samUhane utpanna karanArI lajajAne anusaranArA tejasvI purUSo pitAnA prANane sukhe tyajI de che, paNa satyanI maryAdAnA vyasanavALA teo pitAnI pratijJA tyajI detA nathI. "
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. . jananImivAryAmatyaMtazuddhaidayAmanuvartamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi saM tyajati satyasthiti vyasanino na punaH pratijJAm " // tathA saumyaH akrUrAkAraH krUro hi lokasyodvegakAraNaM saumyazca sarvajanamukhArAdhyo bhavati iti // 14 // ukta samabhedaH sAmAnyato gRhidharmaH / ( 61 ) atredamavadheyaM nyAyArjitadhanamusthAna gRhanivezanamAtApitrarcanAdInAM siddhAMte kartavyatAbodhaka pratyakSavacanAnupalabhena dharmalakSaNasya yojayitumazakyatve'pi tattadadhikAri ziSTAcAramahinA tAdRzatAdazavidhivacanAnAmubhrAsaMlagratAdoSa iti / evamapyA prAptAMza eva vidhi pravRtteH prApteSu dhanAdiSu nyA. yArjitatvAdyaMzAnAmeva vidheyatvAdviziSTa kathaM dharmatvaM vidhyasparzAditi cetsatyaM anudyatAvidheyatayo viSayatA vizeSatayoH prAptyaprApti niyatatve'pi iSTa sAdhanatvAdirUpa vidhyarthasya viziSTa eva saMbhavAt / ( 62 ) kathaM hamezAM sabhya thavuM. sAmya eTale krUra na lAge tevI AkRtivALA thavuM. kara mANasa lekane udveganuM kAraNa thAya che, ane sAmya mANasa sarva lokone sukhe ArAdhavA yogya thAya che. 14 A pramANe prahasthane sAmAnya dharma bheda sAthe kahyA. (61) ahIM eTaluM jANavAnuM che ke, nyAyapArjita dravya, sAre sthAne ghara bAMdhavuM, ane mAtA pitAnuM ane cena ityAdi viSe siddhAMtamAM kartavya tarIke bodha thAya, tevA pratyakSa vacana jovAmAM AvatAM nathI, tethI te dharmanA lakSaNa tarIke yojavA azakya che. tathApi te te adhikArI ziSTAcAranA mahimAthI tevA tevA vidhivacanone saMlagnatA doSa lAgato nathI. kadi ahIM zaMkA kare che, ethI ema siddha thayuM ke, aprApta aMzamAMja vidhinI pravRtti thAya. prApta evA dhanAdikamAM nyAyArjitapaNuM vigere aMza vidheya che, te viziSTAcAramAM zI rIte dharmapaNuM Ave ? temAM vidhine sparza nathI. e zaMkA satya che, paNa anughatA ane vidheyatAnI tathA viSayatA ane vizeSatAnI prApti tathA aprApti niyata hovA chatAM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha sahi saMtatAbhyAsaviSayAbhyAsa bhAvAbhyAsAnAM madhye bhAvAbhyAsasyaiva dharmAnuSTAnasva manumata mupadezapade saMtatAbhyAsa viSayAbhyAsayozca niSiddhamiti cet na kathaMcit samyagdarzanAdyanugatabhAvagrAhi nizcayanayAbhi prAyeNaiva taniSedhAdapunarbadhakAdhucitabhAvalezagrAhi vyavahAranayAbhi prAyeNa tatsamarthanA deva / tathA ca tadgraMthaH ( 63 ) " anne bhaNititivihaM savaya visayabhAva jogaoNavaraM dhammami aNuDhANaM jahuttarapahANarUvaM tu " 1 " e acaNajuttikhamaNicchayaNayajogao jao visae / bhAveNa ya parihINaM dhammANu ThANa mokihaNu " 2" vavahArao ujujjai tahA tahA apuNabaMdha nA ra" I a tha aa (64) anye AcAryA bruvate trividhaM tripakAraM satata viSayabhAvayogataH paNa iSTa sAdhana-AdirUpa vidhi arthane viziSTAcAramAMja saMbhava che. [ 2 ] ahIM kadI -zaMkA karavAmAM Ave che, upadeza sthAne satata abhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsamAM eka bhAvAbhyAsane ja dharmAnuSThAna saMmata che, saMtatAbhyAsa ane viSayAbhyAsane niSiddha che, te tenuM kema karavuM ? tenA samAdhAnamAM eTaluM ja ke, je saMtatAbhyAsa ane viSayAbhyAsane niSiddha karela che, te samya darzanAdikane anusarelA bhAvagrAhI nizcaya nayanA abhiprAyathIja ane apunabaMdhaka vigere yogya bhAvanA leza grAhI evA vyavahAra nayanA abhiprAya vaDe tenuM samartha che tethI ja. te viSe graMthamAM A pramANe lakheluM che. "bIjAo saMtatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsa--ema traNa prakAre uttara pradhAnarUpa dharmanuSThAna e baMne prakAranuM anuSThAna nizcaya nayanA abhiprAyathI ghaTatuM nathI. jethI ahaMta pUjArUpa viSayAbhyAsamAM paNa bhAvAbhAsathI rahita evuM anuSThAna te kevI rIte ghaTe ? ane vyavahAra nayanA abhiprAye te baMne anuSThAna ghaTe che. te prakAre apunadhika vigeremAM paNa jANavuM." e gAthAone savistara artha A pramANe che. [ 64 ] bIjA AcAryuM anuSThAnane satata, viSaya ane bhAvathI traNa prakAranuM kahe che. ahi
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 43 yogazabdasya pratyekamabhisaMbaMdhAt satatAdipadAnAM satatAbhyAsAdau lAkSaNikalAtsavatAbhyAsaviSayAbhyAsabhAvAbhyAsayogAdityarthaH / navaraM kevalaM dharme'nuSTAnaM yathottaraM pradhAnarUpaM ityevakArArthaH yayaduttaraM ta deva tataH pradhAnamityarthaH / tatra satatAbhyAso nityameva mAtApita vinayAdipravRttiH / ( 65 ) viSayAbhyAso mokSamArganAyake'hallakSaNe paunaHpunyena pUjanAdi pravRttiH / bhAvAbhyAso bhAvAnAM samyagdarzanAdInAM bhavodvegena bhUyobhUyaH parizIlanaM / eta ca dvividhamanuSTAnaM na yuktikSamaM nopapatti saha nizcaya nayayogena nizcayanayAbhiprAyeNa / yato mAtApitrAdivinaya svabhAve satatAbhyAse samyagdarzanAdyanArAdhanArUpe dharmAnuSTAnaM durApAstameva / viSaya ityanaMtaraM apigamyaH / viSaye'pi ahaMdAdipUjAlakSaNe viSayAbhyAsepi bhAvena bhavavairAgyAdinA parihINaM dharmAnuSTAnaM kathaM nu na kthNcidityrthH| ukAraH prAkRtatvAt / (66) paramArthopayogarUpatvAdAnuSTAnasya nizcayanayamate bhAvA satata vigere pratyeka zabda yoga zabdane saMbaMdha le. vaLI satata vigere pado satatAbhyAsamAM lAkSaNika che, tethI satatAbhyAsa, viSayAbhyAsa ane bhAvAbhyAsanA yogathI e artha thAya. vizeSa ahiM eTaluM ke, kevaLa dharmane viSe anuSThAna te yathAra pradhAna rUpa eTale je je uttara te te tethI pradhAna e artha thAya. satatAbhyAsa eTale nitye mAtA pitAne vinaya karavA vigere pravRtti. [ pa ] vikyAbhyAsa eTale mekSa mArganA nAyaka zrI ahaMta prabhunI pUjA vigeremAM vAraMvAra pravRtti. bhAvAbhyAsa eTale bhAva je sabhya darzana pramukha temanuM bhava-saMsAra tarapha ugatA karI vAraMvAra parizIlana karavuM? emAM be prakAranuM anuSThAna nizcaya nayanA abhiprAya vaDe yuktithI ghaTatuM nathI, jethI mAtA pitA vigerene vinaya karavAnA svabhAvarUpa satatAbhyAsa ke je samagra darzanAdikanI ArAdhanA karavAthI temAM dharmanuM anuSThAna te dUra raho, paNa viSaya eTale ahaMtanI pUjA vigere karavA5 viSayAbhyAsamAM paNa bhava vairAgyathI rahita evuM anuSThAna kaI rIte hotu nayI. ( mA api ( 55 ) me bhayAvA yethe! bhane bhUla gAyAmAM use te prAkRta bhASAne laine che.) (ka) ethI siddha thayuM ke, dharmAnuSThAna paramArtha upa
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. bhyAsa eva dharmAnuSTAnaM nAnyayadvamitinirgadhaH / vyavahArastu vyavahAra tastu vyavahAranayAdezAta yujyate dvayamapi tathA tathA tena tena prakAreNA punarvedhakAdiSu anabaMdhaka prabhRtiSu tatrApunarvedhakaH pApaM na tIvrabhAvAtkarotItyAdyuktalakSaNaH AdizabdAdapunarbadhakasyaiva viziSTottarAvasthAvizeSabhAjau mArgAbhimukhamArga patitau aviratasamyagdraSTRyAdayazca gRhAMte iti / ( 67 ) nanu tathApi dharmasaMgrahaNyAM nizcayanayamatena zaileSI carama samaya eva dharma uktaH tatpUrvasamayeSu tatsAdhanasyaiva saMbhava: / " soubhavakhayaheu sIlesI carama samayabhAvi jo / seso puNaNIcchayau tassevapa sAvagobha NiottivacanAt / ( 68 ) 44 atra tu nizvayato dharmAnuSTAnasaMbhavazcApramatta saMyatA nAmeveti kathaM na virodhaH iti cet / na / dharma saMgrahaNyAM dharmasyaivAbhi dhitsitatvena tatra dharmapadavyutpattinimittagrAhakairaM bhUtarUpanizcayanayasya zailezI carama samaya eva garUpa che tethI nizcaya nayanA mata pramANe bhAvAbhyAsaja dhamAnuSTAna che. bIjA khe satatAbhyAsa ane viSayAbhyAsa nathI. vyavahArathI eTale vyavahAra nayanA AdezathI te te khate abhyAsa dharmanuThThAnarUpe dhaTe che. te te prakAre apunarbaMdhaka vigeremAM paNa che. tIvra bhAvathI pApa na kare te apunaaidhaka kahevAya che. Adi zabdathI apunabaMdhakanAja viziSTAvasmA ane uttarAvasthAnA vizeSamAM rahelA mArgAbhimukha ane mArga patita temaja avirata samyagdaSTi vigere levA. [6chuM ] ahIM zaMkA kare che ke, dharma saMgrahaNImAM te nizcaya nayanAmata pramANe zailIzInA chellA samayamAMja dharma kahelA TAraNu ke tenA pUrva samayamAM tenAM sAdhananeAja sabhava che. kahyu che ke, " je zailIzInA carama samayamAM thavAnA teja saMsAranA kSayane hetu thAya che; ane bAkI te nizcaya nayathI tene zrAvaka kahelA che. [ 68 ] ahIM kAi zaMkA kare ke, nizcaya nathI dharmAnuSThAnane saMbhava apramatta sayamIneja thAya, e virAdha kaeNma na kahevAya ? tenA samAdhAnamAM kahevAnuM ke, tema nathI. kAraNa ke dharma ..
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 45 pravRttisaMbhavAt / atratu dharmAnuSTAnapadavyutpattinimitta grAhakaivabhUtarUpaniSayanayasyA pramatta saMyata evaM pravRtti saMbhavena virodhaleza syApyanavakAzAt / haMtanirUpita carito bhAvAbhyAso'pramatta saMyatasyaiva pramattasaMyata dezaviratA viratasamyagdRzAM tvApekSikatvenaupacArika eva prApta ityapurnabaMdhasyaivopacArika iti kayaM yujyate iti ce dyathA paryavanayavyutkrAMtArthagrAhI dravyo. phonaH paramAvelA zaripanirvajanA (daza) tathA nizanivyutkraaNtaarthgraahii vyavahAranayo'pyapunarbadhaka eva tathetyabhimAyAditi gRhANa / ataeva apunarbadha kasyAyaM vyavahAreNa tAtvikaH adhyAtmabhAvanArupo niaye nottarasya / idamuktaM yogaviMdau / ( 70 ) yavatrApunarbadhakasyApyupalakSaNatvAtsamyagdRSTayAdinAmapi vRttau grahaNaM kRtaM tattadape kSayaiveti tatvaM / saMgrahaNImAM dharmaja kahevAne icchela hovAthI temAM dharma padanI vyutpattinA nimittano grAhakarUpa nizcaya nayanI pravRttine saMbhava zaileSIkaraNanA chellA samayamAM ja hoya che. ahIM te dharmAnuSThAna padanI vyutpattinA nimittanA grAhakarUpa nizcaya nayanI pravRtti apramatta saMyamImAMja saMbhave che, tethI eka leza mAtra virodha AvavAne avakAza nathI. vaLI zaMkA kare che ke, evI rIte nirUpaNa karela bhAvAbhyAsa apramatta saMyamIneja che, ane pramatta saMyamI, deza virata ane avirata samyam daSTivALAne te apekSA mAtra hovAthI upacAra mAtraja prApta thAya che, te upacAra mAtra apunabaMdhakane kema ghaTe ? tenA samAdhAnamAM kahevAnuM ke, je paryavayanA vyakramavALA arthane grahaNa karanAra dravyapaga paramANamAMja apazcima vikalpa jaNAve che. ( 18 ) tema nizcaya nayanA vyakamavALA arthane grahaNa karanAra vyavahAranaya paNa apunabaMdhakaja che, tevA abhiprAyathI te vAta kabula kare. vaLI ethI ja karIne apunarbhadhakane vyavahAranaya vaDe adhyAtma bhAvanA rU5 tAtvika che, ane nizcaya navaDe uttara pakSane tAtvika che. te viSe yogabiMdumAM paNa temaja kaheluM che. ( 70 ) ahIM tatva e che ke, je apunabaMdhakanuM upalakSaNathI samagra draSTi vagerenuM vRttimAM grahaNa kareluM che, te te tenI apekSAeja che. ahIM
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. tadayaM paramAryaH nizcayenAnupacaritaM dharmAnuSTAnamapramattasaMyatAnAmeva pramattasaMyatAdInAM tvapekSayA nizcayavyavahArAbhyA mapunarbaMdhakasyatu vyavahAreNaiva tena sAmAnyato gRhi dharmo vyavahAreNApunabaMdhakApekSayaiveti sthitamiti / (71) saprabhedaM sAmAnyato gRhi dharma mabhidhAya sAMprataM tatphalaM darzayannAhaetadyuta sugArhasthyaM yaH karoti naraH sUdhIH / lokadaye'sau bhUri sukhamAmotyaniMditam // 15 // etadyutamiti- etenAnaMtaroditana sAmAnyagRhidharmeNa saMyutaM sahita mugAIsthyaM zobhanagRhasthabhAvaM yaH kazcitpuNyasaMpannaH sudhIH prazasta budiH paramArtha e thayo ke, nizcaya nayathI upacAra nahIM pAmeluM dhamanuSThAna apramatta saMyamIneja ghaTe che. pramatta saMyamI vigerene apekSAthI nizcaya ane vyavahArane ghaTe, ane apunarbhadhakane te vyavahAranayathIja ghaTe. tethI siddha thayuM ke, A gRhasthane sAmAnya dharma vyavahAranaya vaDe apunarthadhakanI apekSAthIja che. (71 ) e pramANe grahasthane sAmAnya gharma kahIne have tevA dharma thI zuM phaLa maLe, te kahe che. - je uttama buddhivALo purUSa e gRhasthanA sAmAnya dharma sahita e pitAne gRhastha vyavahAra calAve che, te purUSa Aloka ane paralokamAM aniti evuM ghaNuM sukha prApta kare che. 15 evI rIte upara kahelA gRhasthanA sAmAnya dharma vaDe yukta evuM uttama gRhastha paNuM je koI puNya saMpanna ane uttama buddhivALo purUSa calAve che, te uttama gRhasthaA leka ane paraleka baMnemAM ( ahiM zabdane artha e che ke, A lekamAM
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagraha. naraH pumAn karoti vidadhAti asau sugArhasthyakarttA lokadvaye'pi ihalokaparalokarUpe kiMpunarihaloka evetyapizabdArthaH / aniMditaM zubhAnubaMdhitayA agarhaNIyaM bhUri pracUraM mukhaM zarma Amoti labhate iti pratipAditaM sAmAnyato gRhidharmaphalaM / / 15 / / athaitadguNayuktasya puMsaH sadRSTAMtamuttarottara guNa vRddhiyogyatAM darzayati-- tasmin prAyaH prarohaMti dharmabIjAni gehini / vidhinAni bIjAni vizuddhAyAM yathA bhuvi // 16 // 47 tasminniti -- prAyobAhulyena dharmabIjAni lokottara dharmakAraNAni / . tAni cAmUni yogadRSTi samuccaye pratipAditAni / jineSu kuzalaM cittaM tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM yogabIja manuttamam // 1 // paNa ) aniMdita eTale zubhAnubaMdhI hovAthI niMdA karavA yogya nahIM tevu dhaNuM sukha prApta kare che. evI rIte gRhasthanA sAmAnya dharmanu pLa pratipAdana karyuM. 15 have tevA guNa vALA purUSane uttarAttara guNanI vRddhi thavAnI yAgyatA thAya che te dRSTAMtathI darzAve che. jema vidhithI zuddha bhUmimAM vAvelAM bIja ugI nIkaLe che, tema tevA gRhasthanI aMdara dharmanAM bIja prAye karIne ugI nIkaLe che, 16 prAye karIne dharmanAM ja eTale leAkAttara dharmanAM kAraNu. te yAga dRSTi samuccaya
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, upAdeyadhiyAtyaMta saMjJAviSkaMbhaNAnvitam / phalAbhisaMghirahitaM saMzuddha hotadIdRzam // 2 // AcAryAdiSvapi hyetadvizuddhaM bhAvayogiSu / vaiyAvRtyaM ca vidhivacchuddhAzaya vizeSataH // 3 // bhavo dvegazca sahajo dravyAbhigrahapAlanam / tathA siddhAMta mAzritya vidhinA lekhanAdi ca // 4 // lekhanA pUjanAbhyAM ca zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanAtha svAdhyAya cetanA bhavateti ca // 5 // duHkhiteSu dayAtyaMta madveSo guNavatsu ca / gauriyA sevane jaiva vA vizeSatA che 6 ." nAmanA graMthamAM A pramANe kahelAM che- "zrI jina bhagavaMtamAM kuzaLa evuM citta rAkhavuM, temane namaskAra kare, zuddha prAmAdi rAkhavA, sarvottama yoga bIja ati upAdeya-zrAvya buddhithI saMjJAe yukta, ane phaLanI AzA vagaranuM, evuM e zuddha che. 12 AcArya vigere zuddha bhAvagImAM paNa zuddha AzayathI vidhi pUrvaka temanuM vaiyAvRtya karavuM. 3 svAbhAvika saMsAra tarapha uThega rAkho, dravya abhigrahanuM pAlana karavuM, siddhAMtane vidhithI lakhAvavA vigere karavuM, 4 siddhAMtanuM lekhanA tathA pUjana vaDe zravaNa karavuM, vAcanA ApavI, temAMthI sAra grahaNa kare. prakAzanA, svAdhyAya, cetanA ane bhAvanA karavI. 5 duHkhI upara dayA rAkhavI, guNa upara deSa na kare, sarvatra ucita hoya te sevavA, e lettara dharmanAM kAraNa che. 6 evA guNanuM pAtrarUpa gRhasthane viSe te dharma bIja praka vaDe eTale pitAnA phaLanI saphaLatAnA kAraNapaNe uge che, eTale dharma ciMtA vigerarUpa aMkuravALA thAya che. kahyuM che ke, " tenI sArI prazaMsA vigere karavI, te dharmanA bIjanuM vAvavuM che, ane pachI te dharmanI ciMtA vigere karavA, te tenA aMkurAdi che, ane mekSa e te tenA phaLanI siddhi che. ciMtA te aMkurA, tenuM zravaNa te kAMDa [ DeTA nIkaLI mela thavA te ] anuSThAna te nAlavuM, ane devatA tathA manuSyanI saMpattio te tenAM puSpa jANavAM. " te dharmabIja kevAM thaI uge che ? te kahe che-vidhi eTale dezane
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 4 iti / tasmin pUrvoktaguNabhAjane gehini gRhasthe prarohati prakarSaNa svaphalAvaMdhyakAraNatvena rohati dharmaciMtAdi lakSaNAMkurAdimati jAyate / uktaM ca / " vapanaM dharmabIjasya satprazaMsAdi tadgatam / taciMtA chakurAdi syAtphalasiddhistu nivRttiH ciMtAsacchRtyanuSTAnadevamAnupasaMpadAH / krameNAMkurasatkAMDanAlapuSpasamAmatAH " // kIdRzAni saMti prarohaMtItyAha / vidhinA dezanAI bAlAdi puruSo citya lakSaNena uptAni nikSiptAni anikSipteSu hi teSu kathamapi dharmasyAnudayAt / yata upadezapade " akae bIjarake ve jahA suvAsevi na bhavaI sassaM taha dhammabIja virahe tasu ssamAevi tassa ssaMti " // yatheti dRSTAMtArthaH bIjAni zAlyAdIni vizuddhAyAM anupahatAyAM bhuvi pRthivyAM vidhinoptAni saMti / prAyograhaNA dakasmAdeva pakkAni tathA bhavyatve kacinmarudevyA dAvanyathA bhAve'pi na virodha iti // 16 // yogya evA bAla pramukha purUSanI yogyatA te vaDe vAvelA eTale pelA. kAraNa ke te repyA vagara kaI rIte paNa dharmane udaya thato nathI. upadeza padamAM kahyuM che ke, " jema bIja nAkhyA vinA dhAnya thatuM nathI, tema dharma bIjanA virahathI tenuM uttama phaLa thatuM nathI." mULamAM yathA zabda daSTAMtanA arthamAM che. jema bIja eTale zAli vigere zuddha-anupAta bhUmimA vidhi pAvasA hAya te bhI nIce cha. bhUmA prAyaH ( ghaNuM karIne ) e zabdanuM grahaNa che, tethI koI vAra akasmAta paNa dharma bIja pakava thAya che, te marUdevA pramukhane tema banela che. te anyathA thayela che, te chatAM temAM virodha AvatuM nathI. 16
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zrI dharma saMgraha. aSa pUrvoktaguNavata eva saMjJAvizeSavidhiM tadava sthAvizeSa vidhiM cAhasa Adi dhArmikazci prastattasaMtrAnusArataH / iha tu svAgamApekSaM lakSaNaM parigRhyate // 17 // sa iti-saH pUrvokta guNai ruttarottara guNavRddhi yogyatAvAn Adi dhArmikaH prathamamevArabdha sthUladharmAcAratvenAdi dhArmika saMjJayA prasiddhaH sa ca tAni tAni taMtrANi zAstrANi tadanusArataH citro vicitrAcAro bhavati bhinnAcArasthitAnAmapyaMtaH zuddhimatAmapunarbadhakatvAvirodhAt apunarvadhakasya hi nAnAsvarUpatvAt tatta taMtroktApi mokSAryA kriyA ghaTate / taduktaM pUrve kahelA guNavALA gRhasthanA saMjJA vizeSa vidhi ane tadavasthA vizeSa vidhi kahe che. te Adi dhArmika gRhastha te te zAstrAnusAre vicitra AcAravALo thAya che. ahiM to te Adi dhArmikanuM lakSaNa svAgama-svazAsanI apekSAe levAmAM Ave che. 17. - te pUrve kahelA guNathI uttarottara guNanI vRddhi thavAnI yogyatAvALA Adi ka eTale sthaLa dharmanA AcAra prathamaja AraMbhelA tethI Adi dhArmika evA - thI prasiddha thayelA gRhastha te te zAstrane anusAra citra-vicitra AcAravALA che e che. vicitra--bhinna bhinna AcAramAM rahelA heya paNa je aMdara zuddhivALA heya te teomAM apunarbhadhakapaNAne virodha Avato nathI. kAraNa ke, apunarthadhakanuM svarUpa nAnA prakAranuM che, ane tethI te te zAstramAM kahelI mekSArtha kriyA ghaTe che. te viSe ga
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, pA yogabiMdau / (1) " apunarbadhasyaivaM samyag nItyopapadyate / tattattaMtroktamakhila mavasthAbhedasaMzrayAt " iti / ihatu prakrame svAgamApekSaM svAgamAnusAra lakSaNaM vyaMjakaM prakramAdAdi dhArmikasya parigRhyate AdhIyate bodhyanyaiH ziSTavodhisatvanivRtta prakRtyadhikArAdi zabdairabhidhIyate sa evAsmAbhirAdi pArmikApunarvadhakazabdairitibhAvaH / lakSaNamityekavacanaM jAtyapekSaM tallakSaNaM saMpAdanavidhizvAyamukto lalitavistarAyAM-(2) " pariharttavyo'kalyANamitrayogaH sevitavyAni kalyANamitrANi na laMghanIyocitasthitiH apekSitavyo lokamArgaH mAnanIyA gurusaMhatiH bhavitavyametasaMtreNa pravartitavyaM dAnAdaukartavyodAra pUjA bhagavatAM nirUpaNIyaH sAdhuvizeSaH zrotavyaM vidhinA dharmazAstraM bhAvanIyaM mahAyatnena pravartitavyaM vidhAnataH avalaMbanIyaM dhairya - biMdumAM paNa kaheluM che. [1] " te te zAstramAM kaheluM badhuM sabhya nIti vaDe apunabaMdhakane avasthA bhedanA AzrayathI ghaTe che. " ahiM cAlatA kramamAM svAgamanI apekSA karanArUM eTale svazAstrane anusaranAruM lakSaNa eTale vyaMjaka prastutamAM te Adi dhArmikanuM grahaNa thAya che. bedhIthI anya purUSa ziSTa bedhI, satva, nivRtta, prakRti ane dhikArI vigere zabdothI jene kahe che, tene ja ame Adi dhArmika ane apunabaMdhaka - bdothI kahIe chIe e bhAvArya che. lakSaNa zabda ekavacanamAM mukyo che, te jAtinI apekSA e che te lakSaNa, ane saMpAdana vidhi lalita vistarAmAM A pramANe kahe che. (2) akalyANa mitrane vega choDo. kalyANa mitrone sevavA, ucita sthiti laMdhavI nahIM, leka mArganI apekSA rAkhavI, gurU-vaDila vargane mAna ApavuM, zAstra pramANe vartavuM, dAna vigeremAM pravartavuM, bhagavaMtanI mahA pUjA karavI, sAdhu vizeSanuM nirUpaNa karavuM, vidhithI dharma zAstra sAMbhaLavuM, moTA yatnathI bhAvanA bhAvavI, vidhithI pravartavuM, dhairya rAkhavuM, pariNAma vicAravuM, mRtyu tarapha dRSTi rAkhavI, palakamAM pradhAna thavuM, gurU jananI sevA karavI, ega paTanuM darzana karavuM, tenA rUpa vigerene cittamAM sthApavA, dhAraNAnuM nirUpaNa karavuM, vikSepa mArgane choDI devo, ganI siddhimAM yatna kare, bhagavaMtanI pratimA karAvavI, bhuvanapatinuM vacana lakhavuM, maMgalatApa kare,
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrI dharma saMgraha. ryAlocanIyA AyatiH avalokanIyo mRtyuH bhavitavyaM paraloka pradhAnena sevitavyo gurujanaH karttavyaM yogapaTa darzanaM sthApanIyaM tadrUpAdi cetasi nirUpayitavyA dhAraNA pariharttavyo vikSepamArgaH yatitavyaM yogasiddhau kArayitavyA bhagavatpatimA lekhanIyaM bhuvanezvaravacanaM karttavyo maMgalatApaH pratipattavyaM catuHzaraNaM garhitavyAni duSkRtAni anumodanIyaM kuzalaM pUjanIyA maMtradevatAH zrotavyAni sacceSTitAni bhAvAnIyamaudArya vartitavyamuttamajJAnena evaM bhUtasya yeha pravRttiH sA sarvaiva sAdhvI mArgAnusArI hyayaM ni. yamAdapunarbadhakAdiH tadasyaivaMbhUtaguNasaMpadAbhAvAt ata Adita ArabhyAsya pravRttiH satmavRttireva naigamAnusAreNa citrApi prasthakamavRttikalpA / tadevaM tadadhikRtyAhuH (3)" vArAdi pravRttirapi rUpanirmANa pravRttireva tadvadAdi dhArmikasya dharme kAtsnyena tadgAminI na tadbAdhinIti hArdaH tattvAvi cArazaraNane aMgIkAra karavA, duSkRtyane niMdavA, kuzalanI anumodanA karavI, maMtradevatAnI pUjA karavI, sapurUSanA caritra sAMbhaLavAM, udAratA rAkhavI ane uttama jJAnamAM pravartavuM AvI rIte je pravRtti che te badhI uttama pravRtti jANavI. evI pravRttivALo purUSa mAganusArI che ane niyamathI apunabaMdhakAdi che. tene evI guNasaMpatti hevAthI Adi prathamathI ja mAMDIne enI pravRtti satravRttija che. naigama-nayanA anusAra te pravRtti vicitra chatAM paNa prasthaka-prayANa karanAranI pravRtti jevI che. te viSe A pramANe adhikAra kahe che. (3) vAra vigerenI pravRtti paNa rU5 nimaNanI pravRtti ja che. tenI jema Adi dhArmikanI dharmamAM samagrapaNe tadugAmI pravRtti che, tene bAdha karanArI nathI, evo hArda che. hArda eTale tatvanA aviredhI jenuM hRdaya heya, te tethI samaMtabhakapaNuM prApta thAya che. kAraNa sarva ceSTAnuM te mULa che-have ethI te te darzanane anusAra je nIkaLI AvyuM, te sarva sapta, maMDita prabodha darzana vigere ahIM javuM. evI rIte pravartate aniSTa sAdhaka na gaNAya. anya liMgI bhagna heya, te paNa tevA guNe apunarthadhaka thAya che, ane
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 53 rodhakaM hradayaM asya tataH samaMtabhadratA tanmUlatvAtsakalaceSTi tasya / evamato vinirgataM tattaddarzanAnusArataH sarvamiha yojyaM suptamaMDita prabodhadarzanAdi / nahyevaM pravarttamAno'niSTa sAdhaka iti bhagno'pyetadyanyaliMgo'punarbaMdhaka iti / taM pratyupadezasAphalyaM na anivRttAdhikArAyAM prakRtAvevaMbhUta iti kApilAH / na anyavAsabhavavipAka iti ca saugatAH / apunarvakAstvevaMbhUtA iti jainAH / iti apunarvadhakalakSaNaM cedaM prasaMgenAtrAvaseyaM ( 4 ) " pAvaNativvabhAvA kuNa iNabahu mannaI bhavaM ghoraM / gace aTTiiM ca sevai savvatyavidha puNavaMdhotti" etadvRttiryathA-pApamazuddhaM karmatatkAraNa tvAdisAyapi pApaM tanna naiva tIvrabhAvAgADhasakliSTa pariNAmAtkaroti atyaMtotkaTamithyAtvAdi kSayopazamena labdhAtmanairmalyavizeSAttIvrati vizeSaNAdApannaM atIvabhAvAtkarotyapi tathA vidhakarmadoSA tathA bahumanyate tevA pratye upadeza karavo te saphaLa che. "jene adhikAra nivRtta thayA nathI, enI prakRtimAM purUSa Ave che." ema kahenArA kapila matavALAomAM te nathI. anya vAsavALA saMsArane vipAka che, ema mAnanArA baiddha lekamAM paNa te nathI. apunabaMdhaka AvA heya, tema na kahe che. A pramANe apunabaMdhakanuM lakSaNa A prasaMge batAvyuM, te jANI levuM. (4) e gAthAnI TIkA A pramANe che-pApa eTale azuddha karma tenAM kAraNupaNAne lIdhe hiMsAdi paNa pApa samajavuM. te tIvra bhAvethI eTale gADha saMliSTa thayelA pariNAmathI karatuM nathI. ati utkaTa mithyAtvAdinA (kSayopazamathI) AtmAne eka jAtanuM nirmaLapaNuM prApta thayela tethI tIvra evuM vizeSaNa che. ethI ema thAya ke, atItrabhAvathI kare, paNa tevA karmanA deSathI A ghara saMsAranuM bahumAna kare che. gharapaNAne jANIne tevI yogya sthitine seve che. ahIM ja zabda samuccaya arthamAM che, karmanA lAghavathI sarvatra paNa che. eka tarapha te dezakALanI avasthAnI apekSAe sarva deva, atithI, ane mAtA pitA vigeremAM mArganusArIpaNAne laI mayUranAM baccAMnA daSTAMtathI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrI dharma saMgraha bahumAnaviSayIkaroti bhavaM saMsAraM ghoraM raudraM ghoratvAvagamA tathA ucitasthiti manurUpapratipattiM ca zandaH sa mucye sevate bhajate karma lAghanAtsarvatrApyAstAmekatra dezakAlAvasthApekSayA samasteSvapi devAtithimAtApiTa prabhRtiSu mArgAnusAritAtimukhatve mayUra zizudRSTAMtA dapunarvaSa uktanirvacano jIva ityevaM kriyAliMgo bhavatityalaM prasaMgena // 18 // athokta svarupasyAdi dhArmikasya saddharmadezanA yogyatvaM darzayatisa dharma dezanA yogya mathasthatvA jinamataH / yogadaSTayudayAtsArtha yadguNasthAna mAhimam // 18 // sa iti-sa pUrvokta guNasaMpattyA prasida Adi dhArmiko dharmade jANavuM ke, apunadhika e pUrve kahela vyutpattivALo chava thAya, ane te evI kriyAne liMgI thAya, e viSe have vizeSa karavAnI jarUra nathI. 17 upara kahelA Adi dhArmikanI uttama dezanAnI yogyatA he . te Adi dhArmika zrI chana bhagavate dharma zabAne pigya kahele che. ga daSTinA udayathI je sArthaka evuM paheluM guNa sthAna che. 18 prathama kahelA guNanI saMpatti vaDe prasiddha te Adi dhArmika purUSa dharma dezanAne rogya eTale kettara dharmanI prApanA karavAne lAyaka zrI chanabhagavaMte kahela che. kALathI e caramAvartavatIja che ema kahyuM nathI te chatAM jANI levuM. te viSe upadeza
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. zrI dharma 55 zanA yogyaH lokottara dharma prajJapanAIH jinaH arhadbhirmata upadiSTaH / kAlatazcAyaM caramAvarttavayava ityanuktamapi jJeyaM / yat uktaM upadezapade (1) " ghaNamicchatto kAlo etya akAlou hohaNAyaco / kAlo a apuNabaMdhagapamiI dhIrehiM NihiTTho " // 1 // " Nicchayo puNaeso bi o gaMThibheakAlaMmi / eyamivihi sayapAlaNAo AroggameyAu" // 2 // etavRttiryathA-dhanaM mithyAtvaM yatra sa kAlo'caramAvarta lakSaNaH atra bacanauSadhaprayoge'kAlastvanavasara eva bhavati vijJeyazcaramAvarta lakSaNastu tathA bhavyatva paripAkato bIjAdhAnabIjodbheda bIjapoSaNAdiSu syAdapi kAla ityata evAha kAla stvavasaraH punarapunarbadhakaprabhRtiH tatrAdizabdA nmArgAbhimUkha mArga patitau gRhyate / ( 2 ) tatra mArgazcetaso'vakra gamanaM bhujaMganAlikA yAmatulyo viziSTa guNasthAnAvApti pravaNaH svarasavAhI kSayopazama vizeSo hetu svarUpa phalazuddhAbhimukha ityarthaH tatra patitaH bhavyavizeSaH mArga pabho dhu cha [ 1], te yAnI 1st mA prabhArI cha " mA pana-cAra mithyAtva che te kALa acaramAvastI che. ahIM vacana ASadha prayogamAM akALa eTale avasara nahIM te jANavA yogya che. caramAvarta lakSaNa je kALa che te tevA bhavyapaNAnA paripAkathI bIjanuM Adhana, bIjanuM ugavuM ane bIjanuM poSaNa vigeremAM paNa kALa hoya che. ethI kahe che ke, kALa e avasara te apunabaMdhaka vigere temAM Adi zabda che tethI mAgabhimukha ane mArga patita e baMnenuM grahaNa karavuM. [ 2 ] mArga eTale cittanuM saraLa gamana, bhujaMga nalikAnI laMbAI je, viziSTa guNa sthAnanI pratimAM tatpara, ravarasane vahana karanAra, kSayopazama vizeSa je hetu svarUpa phaLanI zuddhinI abhimukha e artha thAya. tevA mArgamAM patita-paDele bhavya prANI vizeSa te mArgapatita kahevAya che. tenA AdibhAvane prApta thayela te mAbhimukha kahevAya che. e mArgapatita
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 zrI dharma saMgraha patita ityucyate tadAdibhAvApannazca mArgAbhimukha iti / etau caramayathA pravRttakaraNa bhAgabhAjAveva jJeyau / apunarbadhako'punarbaMdhakakAlaH prabhRtiryasya sa tathA dhIrainirdiSTo vyavahArata iti ( 3 ) nizcayastu kAlo graMthibhedakAlaeva yasminkAle'pUrvakaraNanivRttikaraNAbhyAM graMthirmino bhavati tasminevetyarthaH / yato'smin vidhinA avasthocitakRtyakaraNalakSaNena sadA sarvakAlaM yA pAlanA vacanauSadhasya tayA kRtvArogyaM saMsAra vyAdhirodha lakSaNaM etasmA dvacanauSadha prayogAdbhavati / apunarbadhaka prabhRtiSu vasana prayogaH kiyamANo'pi na tathA sUkSmabodhavidhAyako'nAbhogabahulattvA ttatkAlasya / ( 4 ) bhinnagraMthyAdayastu vyAvRttamohatvaMnAti nipuNabuddhitayA teSu teSu kRtyeSu vartamAnAstakarmavyAdhi samucchedakA jAyate iti graMthibheda meva puraskRrvannAha / ( 5 ) " iyarAvihaMdie yami esa ArogAsAha ane mAgAbhimukha-baMne carama--chellA yathArtha pravelA karaNanA bhAgane bhajanArA jANavA. apunabaMdhaka-eTale apunabaMdhaka kALa je Adi jene evo te dhIra purUSoe vyavahAranayathI kahela che. (3) nizcayanayathI te kALa eTale graMthi bhedane kALaja le. eTale je kALamAM apUrvakaraNa ane nivRttikaraNa vaDe graMthi bhinna thAya che, teja kALe ema artha kare. jethI temAM vidhi eTale avasthAne ucita evAM kArya karavAM te. te vaDe sarva kALa je vacanarUpa ASadhanuM pAlana karavuM, jethI karIne saMsArarUpa vyAdhinA virodha thavArUpa Arogya e vacanarUpa ASadhanA prayogathI thAya che. apunabaMdhaka vigeremAM vacana prayoga karavAmAM Ave (te paNa) tevA sUkSma bodhane vidhAyaka thato nathI. kAraNa ke, te kALamAM anAbhaga ghaNo hoya che. [4] bhinna graMthi vigere te meha rahita hovAthI ati nipuNa buddhivALA hoya che, tethI te te kAryamAM vartatA thakA te te kamarUpa vyAdhino uccheda karanArA thAya che. te graMthibhedane agra karI A pramANe kahe che- e gAthAnI vyAkhyA A pramANe che. [5] itarathA paNa eTale vidhinuM sarvadA pAlana karyA vinA paNa e graMthi bheda karyo chate e vacanarUpa ASadha prayoga Arogya sAdhaka thAya che eTa
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ * zrI dharma saha. 57 gocava puggalapari avaMjamUName aMmi saMsAro " // itarathA vyAkhyAitarathApi vidheH sadA pAlanamaMtareNApi haMdIti pUrvavat etasmin graMthibhede kRte satyeSa vacanauSadhaprayogaH ArogyasAdhakazcaiva bhAvArogyaniSpAdaka , eva saMpadyate / tathA ca paThyate / ( 6 ) " labdhaM muhUrtamapi ye pariva yati samyakaratnamanavadyapada pradAyi / yAsyati tepi na caraM bhavavArirAzau tadvibhratAM cirataraM kimihAsti vAcyaM " // 1 // anahetumAha / pudgalaparAvarddhiyAvat yadyasmAdUI na kiciddhInaM etasmin graMthibhede kRte sati saMsAro jIvAnAM tIrthakarAdyAzAtanAbahulAnAmapIti vizikAyAmapi / (7) " acaramapari ahe suM kAlo bhavabAlakAlamo bhnnio| caramo adhamma juvvaNa kAlo tahacittabheutti // tAbIapuvvakAlo ubhavakAlabAla eveha / iaro u dhammajubvaNa kAlo vihiliMga gammutti // nanu galamacchabhavavimoa gavisannabhoINa jAriso eso / mohAsuhovi asuho le bhAva Arogyane sAdhanArAja thAya che te viSe kahyuM che ke, [ 6 ] " anavadya padane ApanAra samyakatva ratna prApta thayuM hoya, tene jeo eka muhUrta vAra dharI choDI de che, teo paNa A saMsArarUpa samudramAM gati karatA nathI, te je tene cirakALa dhAraNa kare che, teonI te zI vAta karavI ?" tene hetu kahe che-ardha pudgala parAvarta sudhI eTale tethI upara kAMi hIna nahIM tema, e graMthibheda karavAthI tIrthaMkara pramukhanI AzAtanAthI bahu evA jIvane saMsAra hoya che. te viSe viMzikAmAM paNa kahela che. [7] acarama parAvartamAM je kAla te saMsArane alpa kALa kahela che. carama--chello adharma vaivanane kALa te cittane bhedavA kALa che. te bIjano pUrvakALa te saMsArano bAla kALa jANave. ane bIje dharma dhavanane kALa te vidhiliMgathI gamya che. " ahIM zaMkA kare che ke, haribhadrasUri lakhe che ke, " mithyAtvIne mohathI zubha pariNAma hoya, paNa phaLa vakhate azubha pariNAma thAya " tethI mizA dRSTi vipasa yukta che tethI tene mane thayela zubha pariNAma te phaLa vakhate azubha ja thAya. te pachI Adi dhArmika
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha taSphalaoevamesoti " zrI haribhadravacanAnusAreNa viparyAsayuktatvAnmidhyAdazAM zubhapariNAmo'pi phalato'zubha eveti / kathamAdi dhArmikasya dezanA yogyasamityAzaMkAyAmAha / madhyasthatvAditi rAgadveSarahitatvAt pUrvoktaguNayogAdeva mAdhyasthyopasaMpatte rityrthH| madhyasthasyaiva cAgameSu dharmAItvamavipAdanAt yataH ( 8 ) " rakto duTTho mUDho puvvaM buggAhio a cattAri / e e dharmANarahA dhammArahou majjhatthotti " zrI haribhadravacanaM tu kadAgraha sasvAbhigrahika mAzrityeti na virodhaH / idamatra hRdayaM yaH khalu mithyAdazAmapi keSAMcitsvapakSanibaddhoddharAnubaMdhAnAmapi prabalamohatve satyapi kAraNAMtarAdupajAyamAno rAgadveSamaMdatAlakSaNa upazamo bhUyAnapi dRzyate sa pApAnuvaMdhi puNyahetuzcAtparyaMtadAruNa eva tatphalasukhavyAmUDhAnAM teSAM puNyAbhAsakarmoparamenarakAdi pAtAvazyaM bhAvAdityasatmavRttirevAyaM / dezanA ApavAnI regyatA zI rIte kahevAya ? te zaMkA uparathI mULamAM kahyuM che ke, mAdhyasthapaNathI Adi dhArmika dezanAne yogya thAya che. arthAta mAdhyasthapaNAnI prApti rAga dveSa rahita hevAthI pUrva kahelA gRhasthanA guNanA vegathI ja thAya che. AgamamAM madhyastha dharmane egya che, ema kahevuM che. [ 8 ] vaLI harIbhadrasUrInuM vacana che ke, rakta [ rAgI ] duSTa ane mUDha purUSa dharmane agya che, ane madhyastha purUSa dharmane yogya che." haribhadrasUrinuM A vacana kadAgraha ane sadAgraha AzrIne che, tethI virodha nathI. ahIM evo Azaya che ke, keTalAka mithyAtvIo ke jeo svapakSamAM ugra rIte baMdhAyA che, temane mehanuM prabalapaNuM chatAM paNa bIjA kAraNane laIne rAga, dveSa, maMdatA rUpa je upazama thayela jovAya che, te pApAnubaMdhI puNya hetu ane aMte dArUNa che. tenA phaLanA sukhamAM mUDha thayelA teone jyAre puNyAbhAsa kI upazama pAme, tyAre avazya narakamAM pAta thAya che, tethI te upazama asata pravRttivALo ja che, guNavAna purUSanI prajJApanAnI yogyatAne lIdhe jijJAsA pramukha guNanA yogathI mehanA AkarSa vaDe prApta tha yelA rAga, dveSanI zaktino pratighAta rU5 evo je upazama teja sampravRttivALe che. kAraNa ke, Agraha rahita purUSoe sArA arthane pakSapAta karI tene sAra rUpe grahaNa kare che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma - yazca guNavatpuruSaprajJApanAItvena jijJAsAdi guNayogAnmohApakarSa prayuktarAgadveSazakti pratighAtalakSaNa upazamaH satu satmavRttireva AgrahanivRttaiH sadaryapakSapAtasAratvAditi / nanvevamapi svAgamAnusAriNa Adi dhArmikasyopapatraM mAdhyasthyaM paraM tasya vicitrAcAratvena bhinnAcAratve sthitAnAM teSAM sva svamataniSTAnAM kathaM tadupapadyate tadabhAve ca karSa dezanAyogyatvamityAha (9) yoga ityAdi yadyasmAddheto stasyeti zeSaH yogadRSTayudayAt yogadRSTi prAdurbhAvAt AdimaM guNasthAnaM sArtha anvartha bhavati / ayaMbhAvaka mithyAdRSTayo'pi paramArthagaveSaNaparAH saMtaH pakSapAtaM parityajyA deSAdi guNasthAH khedAdi doSa parihArAyadA saMvegatAratamyamApnuvaMti tadA mArgAbhimuravyA teSAmikSurasapakatvaguDakalpA mitrA-tArA-balA-dIpA ceti catasro yogadRSTaya ullasati / bhagavatpataMjali bhadatta bhAskarAdInAM tadabhyu pagamAt / tatra mitrAyAM dRSTau svalpo bodho yamo yogAMgaM devakAryAdAva ahiM zaMkA kare che ke, evI rIte svAgamAnusArI evA Adi, dhArmikane madhasthapaNuM prApta karo cho, paNa vicitra AcArane laI bhinna AcAramAM rahelA ane pita pita mata para niNa rAkhanArA teone madhyasthapaNuM zI rIte thAya, ane jyAre madhyastha - hoya 57 zinAnI yogyatA ma gharI ? (5) tenA samAdhAna mA 'yoga' ityAdi kahe che-jethI te Adi dhAmikane yoga draSTine udaya thavAthI paheluM guNa sthAna sArthaka thAya che. bhAvArtha e che ke, mithyA daSTi paNa paramArthanI gaSaNamAM tatpara thaI, pakSa pAta cheDI daI aSa pramukha guNa sthAne rahI khedAdi doSane tyAga karI, jyAre saMvedanA tAratamyane pAme che, tyAre mArgAbhimukhapaNAthI temanAmAM ikSu, tene rasa, tenI pavitA ane geLanA jevI mitrA, tArA, balA ane dImA e cAra vega draSTio ullAsa pAme che. te bhagavAna pataMjali, bhadatta ane bhAskarAdi AcAryoe svIkArI che. temAM prathama
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. kho yogabIjopAdAnAnAM bhavodvegaH siddhAMta lekhanAdikaM bIjazrutoparama zraddhAsaMgamazca bhavati carama yathA pravRttakaraNasAmarthyena karmamalasyAlpI katatvAdata evedaM caramayathA pravattakaraNaM paramArthato'pUrvakaraNa meveti yogabidau vyavasthitaM / tathA ca tadgraMthaH ( 10 ) " apUrvAsannabhAvena vyAbhicAra viyogataH / tatvato'pUrva mevedamiti yogavido viduH " // " prathamaM yadguNasthAnaM sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM mukhyamanvartha yoti" | ti . tArAmAM tu manISa$ varza zumA niyama-tajijnyaasaa yogakathA svavicchinnA prItiH bhAva yogiSu yathAzaktyupacAraH ucitakriyA hAniH svAcArahInatAyAM mahAtrAsaH adhikakRtyAjijJAsA ca bhavati / sathAsyAM sthitaH svaprajJAkalpite'visaMvAdadarzanA nAnAvidhamumukSupravRttaH kAtsrnena jJAtumazakyatvA ca ziSTAcaritameva puraskRtya pravarttate / mitrA nAmanI draSTimAM alpabadha, ganuM aMga, yama, deva, kArya vigeremAM ada, yoga bIjanA UpadAnamAM saMsAra tarapha udvega, siddhAMta lekha vigere, bIja zratane uparama ane zraddhAne saMgama thAya che. kAraNa ke, carama yathA pravRtta karaNanA sAthI karmano mala alpa kare che. e carama yathA pravRtta karaNane paramArtha apUrva karaNaja thAya che, ema yoga biM dumAM kahela che. te graMthamAM lakhe che ke - (10) " apUrva Asanna bhAva ane vyabhicAranA viyogathI tatvarIte te apUrva karaNaja che, ema ga zAstra jANanArA kahe che. " " je prathama guNa sthAna sAmAnyapaNe varNaveluM che, paNa tenI avasthAmAM anyartha vegathI mukhya che." bIjI tArA nAmanI daSTimAM darzanane jarA sparza thAya che, tethI zubha niyama tatva jANavAnI IcchA, ganI kathAomAM avicchinna prIti, bhAva yogIone viSe yathAzakti upacAra, yogya kriyAnI hAnI nahi, pitAnA AcAranI hInatA thAya te, mahAtrAsa ane adhika kAryane jANavAnI IcchA thAya che. e tArA daSTimAM rahela purUSa pitAnI prastAnI kalpanAmAM avisaMvAda (aviparita 'bhAva) jovAne lIdhe temAM vividha jAtanA mumukSuonI pravRtti thAya che, ane vaLI te
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. uttarA(2) "nAma# mata prajJA sumarAna viratA gi pramANamiha tadityasyAM manyate sadA" // balAyAM dRSTau dRDhadarzanaM sthiraM mukhamAsanaM paramAtatvazruzrUSA yogagocarA kSepasthiracittatayA yogasAdhanopAya kauzalaM ca bhavati / dIpAyAM dRSTau prANAyAmaH prazAMtavAhitA lAbhAda yogotthAna virahaH tattva zravaNaM prANebhyo'pi dharmasyAdhikatvena parijJAnaM tattvazravaNato gurUbhakterudrekA samApatyAdibhedena tIrthadarzanaM ca bhavati / (12) tathA mitrA dRSTistRNAgnikaNopamA tatvato'bhISTakAryakSamA samyak prayogakAlaM yAvadanavasthAnAt alpavIryatayA tataH paTuvIja saMskArAdhAnAnupapatteH vikalapayogAdato vaMdanAdi kAryAyogAditi / tArAdRSTi !mayAgnikaNasadRzIyamapyuktakalpaiva tatvato viziSTa vIryasthitivikalatvA datopi prayogakAle smRtipATavAsiddheH tadabhAve prayogAvaikalyAttatastathA tatkAryAbhAvAditi / (13) jANavAne azakya che, ethI te dRSTi ziSTAcAra pUrvaka prave che. kahyuM che ke, (11) " amArI buddhi meTI nathI, amAre zAstrano moTo saMgraha thayo nathI. paNa temAM ziSTa purUSo sadA pramANarUpa che, ema mAnIe chIe. " trIjI bALA nAmanI dRSTimAM daDha darzana raheluM che. sthira ane sukhakArI Asana hoya che, tatva sAMbhaLavAnI parama IcchA thAya che, ane yoganA viSayamAM AvatA AkSepavaDe citta sthira thavAthI yoga sAdhananA upAya meLavavAnI kuzaLatA thAya che. cethI dIprA dRSTimAM prANAyAma thAya che, prazAMta vAhitA-nADInA lAbhane lIdhe ayoga utthAnano abhAva thAya che, tatva zravaNa karAya che. dharma prANathI paNa adhika che, ema parijJAna thAya che, ane tatva zravaNathI gurU bhakti vizeSa thavAne lIdhe samApatti vigere bhedathI zrI tIrthaMkaranuM darzana thAya che. (12) mitrA dRSTinI upamA ghAsanA agninA taNakhA jevI che. tatvathI ISTa kArya karavAne samartha che, paNa sArI rIte prayoga karavAnA samaya sudhI te rahI zakatI nathI, tethI alpa vipaNAne laI bIjanA 5Tu saMskAranA AdhAnanI upapatti siddhi thatI nathI. kAraNa ke, te prayoga vikaLa hovAthI vaMdanAdi kAne yoga thatuM nathI.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha palA dRSTiH kASTAgnikaNatulyA ISadviziSToktabodhodayAt tadbhAvenAtra manAk sthitivIrya ataH paTu mAyA smRtiriha prayogasamaye tadbhAve cArtha prayogamAtra prItyAyattalezabhAvAditi / ( 14 ) dIpA dRSTidIpaprabhAsadRzI viziSTataroktabodhatrayAdatotrodane sthitivIrye tatpadyapi prayogasamaye smRtiH evaM bhAvato'pyatra dravyaprayogo vaMdanAdau tathA bhaktito yatra bhedapravRtteriti prathamaguNa sthAna prakarSa etAvAniti samayavidaH / (15) itthaM coktasya yogadRSTisamuccayagraMthArthasyAnusAreNa mithyAdRSTinAmapi mAdhyasthyAdiguNamUlaka tArA draSTi chANanA azcinA kaNa jevI che. A draSTi paNa pahelAnA jevI ja che. kAraNa ke, temAM paNa tatvathI viziSTa vIryanI sthiti vikala hovAthI prayoga vakhate paTutA ( jAgratI) rahI zakatI nathI. paTutA vinA praganI avikalatA hotI nathI, tethI kArya thavAne abhAva che. (13) balA draSTi kASTanA azcinA kaNa jevI che, temAM jarA viziSTa bedhana udaya thAya che. tethI tenI aMdara jarA sthiti ane vIrya rahe che, mATe ja tyAM smRtinI paTutA prAya karIne thAya che. kAraNa tenA prayoga vakhate ane tenA bhAvamAM arcanA mAtra prayoganI prItine AdhIna leza mAtra bhAva che. ( 14 ). * dIkA draSTi dhamakanI prabhA-AMti jevI che. upara kahelA vizeSa traNe bodhathI ahIM sthiti ane vIrya ugra hoya che, tethI prayoga vakhate ati paTu smRti rahe che. evI rIte ahi bhAvathI vaMdanAdikamAM dravya prayoga che. kAraNa ke, tevI bhaktithI bhedanI pravRtti thAya che. evI rIte pahelA guNa sthAnane ukaLe eTalo che, ema siddhAMtavettAo kahe che. ( 15 ), evI yogaSTi samuccaya graMthanA kahelA arthane anusAra mithyA draSTione paNa mAdhyathyi vigere guNa jenAM mULa che, evA mitrAdi draSTie gavaDe tene gutha sthAnakapaNAnI siddhi thAya che. ane tema pravRtti karavAthI AgrahIpaNanA abhAvane saMbhava thAya che. te AhIpaNAne abhAva teja tene dezanAnI yogyatAnuM suMdara kAraNa che, ema siddha thayuM,
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa`graha, mitrAdidRSTi yogena tasya guNasthAnakatvasiddheH tathA pravRtteranAbhigrahikaspa saMbhavAdanAbhigrahikatvameva tasya dezanA yogyatve zobhana nibaMdhanamityApanaM / itthaM cAnAbhogato'pi mArgagamanameva sa dhanyAyena tyadhyAtmaciMtakA iti lalitavistarAvacanAnusAreNa yadyanAbhogavAn midhyAdRSTirapi midhyAtvamaMdatodbhUtamAdhyasthya tatvajijJAsAdi guNayogAnmArga mevAnusarati tarhi tadvizeSaguNayogAdanAbhigrahike tu sutarAM dharma dezanA yogyatvamitibhAvaH iti dharmadezanAI uktaH // 18 // atha tatpradAnavidhimAha / sA ca saMvegakRtkAryA zuzrUSormuninA parA / bAlAdi bhAvaM saMjJAya yathAbodhaM mahAtmanA // 19 // sA iti - sA ca dezanA saMvegakAriNI saMvegalakSaNaM cedaM - 63 " adhyAtma ciMtA kahe che ke, anAbhAgathI paNuM adhaparamaparA nyAye mArga gamana-mAshriinusaariipnnu sAIM che." A lalita vistarAnA vacanane anusAre ema nakkI thayuM ke, jo kadi anAbhAgavAna mithyA draSTa hAya, paNa te mithyAtvanI maMdatAthI utpanna thayela majyasthapaNuM, ane tatva jijJAsA vigere guNanA yeAgathI mAgAnusArI thAya, te te vizeSa guNunA yAgathI AgrahIpaNuM na heAvAne lIdhe tenAmAM haMmezAM dharmadezanAnI ceAgyatA, avA bhAva che. evI rIte dharma dezanAne ceAgya evA grahastha kA. 18 dezanA ApavAnA vidhi kahe che. mahAtmA evA munie sArI mAla pramukha bhAva jANIne sAMbhaLavAne AvelA evA mahasthane savega thAya tevI utkRSTa dezanA ApavI. 19 te dezanA saMvegane karanArI hovI joie. sa MveganuM lakSaNa A pramANe
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 zrI dharma saMgraha, " tathye dharme dhvastahiMsAprabaMdhe deve rAgadveSamohAdimukte / sAdhau sarvagraMthasaMdarbhahIne saMvego'sau nizcalo yo'nurAgaH " iti // muninA gItArthena sApunA pazeDavArita . thoruM nizAthe- (1) - " saMsAralumaphaLo vivALI virapurIyALa ! vo ni:pnntto pakappajaiNA kahe avvotti " // prakalpayatineti adhItanizIthAdhyayanena parA azeSatIrthItarIyadharmAtizAyitayA prakRSTA kAryA prajJApanIyA / kIdRzasya purataH sA kAryetyAha / zuzrUSoH zrotumupasthitasya / muninA ca kiM jJAnapUrvamAravye ye tyAha / bAlAdibhAvamityAdi / bAlAdInAM trayANAM dharmaparIkSakANAM Adipadena madhyamabuddhibudhayo grahaNAt / bhAvaM pariNAmavizaMSaM svarUpaM vA saMjJAya samyak avaiparItyena jJAtvA avabudhya tasya trividhasya dharmaparIkSakasya rUcirUpalakSaNamidaM SoDaza prakaraNoktaM / (2) " satya ane hiMsAno prabaMdha jemAM nAza pAmyo hoya, tevA dharmamAM, rAga, dveSa tathA meha vigere rahita evA devAmAM ane sarva parigrahathI rahita evA munimAM je nizcala anurAga te saMvega kahevAya che. " tevI saMvega karanArI dezanA muni eTale gItArtha sAdhue A pavI. tevA muni sivAya bIjAne dharmapadeza ApavAno adhikAra nathI. te viSe nizItha sUtramAM kaheluM che. (1) " saMsAranAM duHkhane nAza karanAra ane bhavijanarUpa puMDarika-kamaLane bodha karanAra evo zrI jIna praNita dharma prakalpa yatie kahevo." ahIM prakalpa yati eTale nizIthAdhyayana jeNe adhita karyuM hoya, tevA sAdhu levA. te dezanA parA eTale badhA bIjA tIrthanA dharmathI atizaya hovAthI utkRSTa evI ApavI. te dezanA kevA purUSanI AgaLa karavI ? te kahe che. je sAMbhaLavAne prApta thAya tene kahevI, te dezanA munie zuM jANune kahevI ? te kahe che. bAlAdi bhAvane jANIne kahevI. bAla vigere dharmanA traNa jAtanA parIkSake che. Adi zabdathI madhyama buddhi ane budhanuM grahaNa karavuM. eTale bAla, madhyama buddhi ane budha-e traNa jAtanA parIkSakano bhAva eTale pariNAma athavA svarUpa sArI rIte jANIne eTale aviparIta paNe jANIne tene dezanA ApavI. te bAlAdi traNa prakAranA dharma parIkSa
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 65 " bAlaH pazyati liMgaM madhyama buddhistu madhyamAcAraH / jJeya iha tatvamArge budhastu mArgAnusArIyaH" iti / itthaM ca tadbhAvajJAnapUrvakaM tadanusAreNa dezanA vidheyeti saMpanna tatra bAlasya pariNAmamAzritya hitakAriNI dezanA yathA (3) " bAhyacaraNapradhAnA karttavyA dharmadezaneha bAlasya / , svayamapi ca tadAcAra stadagrato niyamataH sevyaH // 1 // samyaglocavidhAnaM hyanupAnakatvamatha dharA zayyA / praharadvayaM rajanyAH svApaH zItoSNasahanaM ca // 2 // SaSTASTamAdirUpaM citraM bAhyaM tapo mahAkaSTam / / alpopakaraNasaMdhAraNaM ca tacchuddhatA caiva // 3 // gurvI piMDa vizuddhizcitrA dravyAghabhigrahA caiva / vikRtInAM saMtyAgaH tathaika sijjhjhAdipAraNakaM // 4 // nA pakSa SoDaza aramAM pramANe 41 cha.- ( 2 ) " mAra siMgane ve cha, madhyama buddhine AcAra madhyama hoya che, ane budha e tatva mArgamAM mAganusArI jANa." evI rIte te parIkSakanA bhAvanuM jJAna jANuM tene anusAre dezanA ApavI, e yogya che. temAM bAla parIkSakanAM pariNAmane AzrI hitakAriNI dezanA A pramANe cha.- ( 3 ) bAla purUSane bAhya AcaraNa pradhAna dezanA ApavI. pitAne paNa tenI AgaLa tene AcAra sevavA yogya che. sArI rIte lagna kare, anupAna karavuM, pRthvI upara sthA karavI, rAtrinA be pahera suvuM, zIta ane uSNu sahana karavAM, chaTha, akrama vigere vicitra ane mahA kaSTarUpa bAhya tapa Acara, alpa upakaraNa dhAraNa karavA, te zuddha rAkhavA, piMDa-AhAranI zuddhi meTI rAkhavI, dravya vigerenA vicitra abhigraha levA, vikRti ( vize ) ne tyAga kare, eka ja jAtara vigerethI pAraNuM karavuM, aniyamita
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharbha saMgraha - - .. aniyatavihArakalpaH kAyotsargAdikaraNamanizaM ca / ityAdi bAhyamuccaiH kathanIyaM bhavati bAlasya // 5 // idAnIM madhyamabuddherdezanA vidhiryathA madhyamabuddha stvIryAsamiti prabhRti trikoTi parizuddham / Ayatamadhyayogairhi tadaM khalu sAdhu sadvRttam // 1 // aSTau sAdhubhiranizaM mAtara iva mAtaraH pravacanasya / niyamena na moktavyAH paramaM kalyANamicchadbhiH // 2 // evatsacivasya sadA sAdhorniyamAna bhavabhayaM bhavati / bhavati ca hitamatyaMta phaladaM vidhinAgamagrahaNaM // 3 // guru pArataMtryamevaca tagahumAnAtsadAzayAnugatam / paramagurumAteriha bIjaM tasmAcca mokSa iti " // 4 // vihAra kare ane hamezAM kAyotsarga pramukha kriyA karavI, e bAhya caraNa upadeza bAlA purUSane uMce prakAre kahe. * madhya buddhi dharma parIkSakanI dezanA A pramANe- isamiti vigere mana, vacana ane kAyAthI zuddha, Adi, aMta ane madhya ga vaDe hitakArI evuM mAdhyama buddhi purUSanuM sAdhu vRta hoya che. parama kalyANane icchanArA munioe pravacananI jANe mAtA hoya, tevI ATha mAtAone niyama vaDe choDI devI nahIM. e ATha mAtAonI sAthe rahenAra sAdhune nicce saMsArane bhaya thatuM nathI, tene te atyaMta hitakArI ane phaLadAyaka thAya che. temaNe vidhithI Agama bhaNavA, gurUne parataMtra rahevuM, gurUnuM bahumAna karI, zuddha hadaya rAkhavuM, A paramagurUnI prAptinuM bIja che, ane tenAthI mekSa thAya che." A pramANe madhyama buddhine sAdhuta kahevuM.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagraha, ityAdi sAdhuvRrta madhyamabuddheH sadA samAkhyeyaM / atha budhopadezavidhiryathA AgamatatvaM paraM budhasya bhAvapradhAnaM tu // 5 // vacanArAdhanayA khalu dharmastadvAyA dharma iti / idamatra dharmaguhyaM sarvasvaM caitadevAsya // 6 // yasmAtpravarttakaM bhuvi nivarttakaM cAMtarAtmano vacanaM / dharmazcaitatsaMstho maunIMdraM caitadiha paramam // 7 // ityAdi / 67 kathaM sA kAryetyAha / yathAbodhamiti bodhAnatikrameNa anavabodhe: dharmAkhyAnasyonmArga dezanArUpatvena pratyutAnarthasaMbhavAt na DAMdhaH samAkRSyamANaH samAdhvAnaM pratipadyate iti / muninA kIdRzena mahAtmanA tadanugrahaikaparAyaNa tayA mahAn AtmA yasya sa teneti saMkSepato dharmadezanA pradAnavidhi vistaratastu dharmavidAyuktaH sacAyaM / ( 4 ) have budhanA upadeza vidhi A pramANe-- " budha purUne Agamatatva parama utkRSTa pramANarUpa che, pravacananI ArAdhanA karavAthI dharma thAya che, ane pravacanane khAdhA vAthI adharma thAya che. A pramANe A dharmanuM guhya ane sarvasva te khuSane ucita che. aMtarAtmAnuM pRthvI upara pravarttaka ane nivattaka ema e vacana che, tenI aMdara dharma rhe| che, yAne te parabha munIMdra che. " have te dezanA kevI rIte ApavI ? te kahe che-- yathAkhAdha pramANe eTale khedhanu ullaMdhana kayA vagara ApavI. jo meAdha na hoya, teA dharmAkhyAna unmArge dezanArUpa thavAthI ulaTA anartha thavA saMbhava che. kAraNa ke, khaherA ane AMdhaLA purUSa yA hAya, tApaNu sarakhe mArge cAlatA nathI. kevA munie dezanA ApavI ? te kahe che-- mahAtmA eTale tenA anugraha karavA tatparapaNAne lai jenA mahAna AtmA che, evA munie dezanA A pavI. A pramANe sakSepathI dharmadezanA ApavAnA vidhi kathA che, te vistArathI dharme khi dumAM kahelA che. [4] te A pramANe-- " have ame te dezanAnI vidhinuM varNana karI
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, ___" idAnIM tadvidhi manuvarta yiSyAmaH " iti / iMdAnIM saMprati tadvidhi saddharmadezanAkramaM varNayiSyAmaH nirUpayiSyAmo vayamiti / ta yathA / (5) tatprakRti devatAdhimukti jJAnamiti tasya saddharma dezanAI jaMtoH prakRtiH svarUpaM guNavallokasaMgapriyatvAdikA devatAdhimuktizca buddhakapilAdidevatAvizeSabhaktiH tayorjJAnaM prathamato dezakena kArya jJAtaprakRtiko hi pumAn rakto dviSTo mUDhaH pUrva vyudgrAhitazca cenna bhavati tadA kuzalaistathA tathAnuvartya lokottara guNapAtratAmAnIyate vidita devatAvizeSAdhimukti zca tattaddevatA praNItamArgAnusArivacanopadarzanena dUSaNena ca sukhameva mArge'vatA rayituM zakya iti / ( 6 ) tathA sAdhAraNa guNaprazaMseti / sAdhAraNAnAM loka lokottarayoH sAmAnyAnAM guNAnAM prazaMsA puraskAro dezanArhasyAgrato vidheyaa| yathA / " pradAnaM pracchannaM gRhamupagate saMbhramavidhiH priyaM kRtvA maunaM sadasi kathanaM cApyupakRteH / anutseko lakSmyA zuM " have te vidhi eTale saddharmanI dezanAne krama, tenuM ame nirUpaNa karIzuM. te A pramANe. (5) tenI prakRti ane devatAnI adhimuktinuM jJAna karavuM. tenI eTale sa nI dezanAne yogya evA prANInI prakRti eTale svarUpa-guNavAna lokane saMga tathA priyapaNuM vigere. devatAdhi mukti eTale buddha, kapila vigere devatAnI vizeSa bhakita, te prakRti ane devatAdhi mukitanuM jJAna prathama upadezake karavuM. prakRtine jANanAre purUSa je rAgI, devI, mUDha, ane prathama kSobha pAmele na thAya, te pachI kuzaLa purUSa tene tevI rIte anuvartana karavA yogya evA kettara guNanI pAtratAmAM lAvI zake che. ane devatA vizeSanI bhakti jANanAra purUSa te te devatAoe racelA mArgane anusaratAM vacana ane temAM thatAM dUSaNa batAvI sukhe mArgamAM lAvI zakAya che. (6) sAdhAraNa guNanI prazaMsA karavI. sAdhAraNa eTale leka tathA leTettaramAM sAmAnya evA guNanI prazaMsA karavI. eTale dezanAne egya evA purUSanI AgaLa te guNanAM vakhANa karavAM. te A pramA -gupta rIte dAna ApavuM, kaI ghera Ave tyAre saMbhramathI beThA thaI javuM, keInuM priya karIne mana rahevuM, keIe karelA upakArane sabhA vacce kahe, lakSmIne garva ne
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, nirabhibhavasArAH parakathAH zrute cAsaMtoSaH kathamanabhijAte nivasati " // tathA samyaktAdadhikAravyAnamiti / samyagaviparItarUpatayA tebhyaH sAdhAraNaguNebhyo'dhikA vizeSavaMto ye guNAsteSAmAkhyAnaM kathanaM / yathA (7) ___paMcaitAni pavitrANi sarveSAM dharmacAriNAm / ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithuna varjanam " iti / tathA abodhe'pyaniMdeti / abodhepyanavagame'pi sAmAnya guNAnAM vizeSaguNAnAM vA vyAkhyAtAnAmapi aniMdA aho maMdabuddhirbhavAn ya itthamAcakSANeSvapyasmAsu na budhyate vastutattvamityevaM zrotustiraskArarUpaparihArarUpA niMdito hi zrotA kiMcid bubhutsurapi san dUraM virajyata iti / tarhi kiM karttavyamityAha / (8) zuzrUSA bhAvakaraNamiti / dharmazAstraM kare, bIjAnI vArtA parAbhava vagaranI karavI ane zAstrajJAna meLavavAmAM asaMtoSa atRpti-e saghaLA guNa je kulIna na hoya temAM kyAMthI hoya ? sArI rIte te sAdhAraNa guNathI adhika kahevA." sArI rIte eTale aviparItarUpe te sAdhAraNa guNathI adhika-vizeSa je guNa, te kahevA kahyuM che ke, (7) "ahiMsA, satya, acArya, tyAga-dAna ane brahmacarya e pAMca sarva dharmamAM pavitra che." "baMdha na hoya te chatAM niMdA na karavI." abe eTale sAmAnya guNa, ane vizeSa guNa ke jenI vyAkhyA karavAmAM AvI che, temane bedha na hoya te chatAM niMdA na karavI. " are ! tuM maMda buddhivALe che, ame Ama kahIe chIe, paNa tuM vastu tatvane jANa nathI. " A pramANe chetAne tiraskAra karavArUpa nidAne tyAga kare. kAraNa ke, niMdA karelo zretA kAMIka bodha pAmavAnI IcchAvALo hoya, te paNa virakata thaI dUra cAlyo jAya che, tyAre zuM karavuM te kahe che. (8) " dharma zAstra sAMbhaLavAnAM pariNAma karavAM. " dharma zAstra sAMbhaLavAnI IcchA rUpa bhAva-pariNAma te karavAM. te te vacanothI zAstra sAMbhaLavAnI icchA utpanna karyA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 zrI saha.. prati zrotumicchA zuzrUSA tallakSaNo bhAvaH pariNAmastasya karaNaM nivarttanaM taistairvacanairiti zuzrUSAmanutpAdya dharmakathane pratyutAnarthasaMbhavaH / paThyate ca / (9) " sa khalu pizAcakI vAtakI vA yaH pare'narthine vAcamudIrayati" / bhUyo bhUya upadeza iti / bhUyo bhUyaH punaH punarupadizyate iityupadezaH / upadeSTumiSTavastu viSayaH kathaMcidanavagame sati kAryaH kiM na kriyate dRDha saMnipAta rogiNAM punaH punaH kriyA tiktAdi kAthapAnopacAra iti / tathA bodhe prajJopavarNana miti / bodhe sa kRdupadezena bhUyo bhUya upadezena copadiSTa vastunaH parijJAne tasya zrotuH prajJopavarNanaM buddhi . prazaMsanaM yathA nA laghukarmANaH prANinaH evaMvidhasUkSmArthavoddhAro bhavaMtIti / tathA taMtrAvatAra iti / taMtre Agaye avatAraH pravezaH AgamabahumAnotpAdanadvAreNa tasya vidheyaH / AgamabahumAnacaiva mutpAdanIyaH ( 10 ) vagara dharma kahevAmAM ulaTa anartha thavA saMbhava che. kahyuM che ke, (9) "je bIjA artha vagaranA purUSane vANIthI upadeza kare, te mANasa pizAca pakaDyo hoya, te athavA vAyupANA . " ___" vAravAra 7542 423.." 511 42|y, te 75za te. paa2|2 423 / . 5deza karavAne Imbele viSe je koI rIte samajavAmAM na Ave che, tene vAraMvAra kahI ThasAve. jemane sanipAtane rega dRDha thaye haiya, tene vAraMvAra tIkhA vigerenA kavAthI [ S ] na yAra zu vAravAra nathI 42vAmAM Avata ? ' ' " bodha thAya tyAre tenI buddhinuM varNana karavuM. " eka vAra athavA vAraMvAra upadeza karavAthI bedha eTale upadeza karelI vastunuM jJAna thAya te te zetAnI buddhinI prazaMsA karavI-jemake, bhAre kama prANIo AvA sUkSma arthanA bedhavALA thatA nathI. " taMtra-zAstramAM pravezaka karAve." taMtra eTale AgamamAM te Agama upara bahu mAna utpanna karAvI te dvArA tene praveza karAve. AgamanuM bahu mAna A pramANe karavuM. (10) "paralokanI bAbatamAM prAye karI Asana bhavya ane zraddhA dhanavALA buddhi
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 71 " paralokavidhau zAstrAtyAyo nAnyadapekSate / Asannabhavyo matimAn zraddhAdhanasamanvitaH // 1 // upadezavinApyarthakAmau prati paTurjanaH / dharmastu na vinA zAstrAditi tatrAdaro hita // 2 // arthAdAvavidhAne'pi tadabhAvaH paraM nRNAm / dharmAvidhAnato'narthaH kriyodAharaNAtparaH // 3 // tasmAtsadaiva dharmArthI zAstrayatnaH prazasyate / loke mohAMdhakAre'smin zAstrAlokaH pravartakaH // 4 // ' zAstrayatna iti zAstre yatno yasyeti samAsaH / pApAmayauSadhaM zAstraM zAstraM puNyanibaMdhanam cakSuH sarvatragaM zAstraM zAstraM sarvArthasAdhanam // 5 // na yasya bhaktiretasmiMstasya dharmakriyApi hi / aMdhaprekSAkriyA tulyA karmadoSAdasatphalA // 6 // mAna purUSa zAstra vinA bIjAnI apekSA karatA nathI. 1 upadeza vinA mANasa artha ane kAma pratyeja catura thAya che. zAstra vinA gharma thatuM nathI. tethI te zAstramAM Adara kare hitakArI che. 2 artha vigere na karavAthI purUSane te arthane abhAva thAya eTaluM ja, ane dharma na karavAthI kriyAnA udAharaNa thakI utkRSTa anartha thAya che. 3 tethI dharmanA atha purUSe zAstra mATe yatna kare te prazaMsavA gya che. A lekane viSe meharU5 aMdhakAramAM zAstrane prakAza pravartaka che. 4 mUlamAM zAstra yatna e zabdano samAsa karatAM " zAstramAM je ya je " evo artha thAya che. zAstra e pAparU5 regamAM auSadharUpa che. zAstra puNyanuM kAraNa che, sarva vyApaka cakSu che, ane zAstra sarva arcanuM sAdhana che. 5 jenI bhakti zAstra upara nathI, tenI dharmakriyA AMdhaLAnI jovAnI kriyA jevI che ane karma deSathI naThArA phaLavALI che. huM je zrAvaka ahaMkAra vagarane thaI mAnavA gyane mAne che,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zrI dharma saMgraha. yaH zrAddho manyate mAnyAnahaMkAra vivarjitaH / guNarAgI mahAbhAgastasyadharmakriyA parA // 7 // yasyatvanAdaraH zAstre tasya zraddhAdayo guNAH / unmattaguNatulyatvAnna prazaMsAspadaM satAm // 8 // malinasya yathAtyaMta jalaM vastrasya zodhanam / aMtaHkaraNaratnasya tathA zAstraM vidurbudhAH zAstre bhaktirjagadvaMdyairmuktidUti paroditA / atraiveyamato nyAyyA tatmAptyAsanna bhAvataH // 10 // // 9 // atraiveti muktAveva iyamiti zAstrabhaktiH tatmAptyAsanabhAvata iti muktisamIpabhAvAditi / tathA prayoga AkSepaNyA iti / prayogo vyApAraNaM dharmakathAkAle AkSipyate AkRSyaMte mohAttatvaM prati bhavyaprANino'nayeti AkSepaNI tasyAH kathAyAH / sA cAra vyavahAra prajJaptidRSTivAdabhedAca te guNarAgI ane mahAbhAga zrAvakanI dharmakriyA utkRSTa che. 7 jene zAstra upara anAdara che, tenA zraddhA vigere guNa unmatta purUSanA guNa jevA hovAthI purUSone prazaMsApAtra. thatA nathI. 8 jema ati malina vastranuM zodhana jala che, tema ati malina aMtaHkaraNarUpa ratnanuM dhana zAstra che. 9 ema vidvAne kahe che. jagatane vAMdavAyegya evA tIrthaMkara pramukha purUSoe zAstranI bhakitane muktinI utkRSTa dUtI kahelI che, ane te muktinI prAptimAM sAMnidhyapaNAthI barAbara ahiM mukitamAMja e zAstrabhakti ghaTeja che. 10 ahiM ja eTale mukitamAMja. e zAstrabhakti te mukitanI prAptimAM samIpa rahevAne lIdhe dUtI ghaTe che. "AkSepaNa kathAne prayoga kare." prayoga eTale vyApAra. dharmakathA vakhate mehamAM thI tatvapratye bhavya prANIone AkSepa kare-AkarSaNa kare te AkSepaNI kathA kahevAya che. tevI kathA kathAne vyApAra kara. te AcAra, vyavahAra, prApti ane draSTrivAda evA cAra
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrI dharma saMgraha, 73 turdA / tatrAcAro locAsnAnAdisuSTukriyArUpo vyavahAraH kathaMcidApanadoSavyapohAya prAyazcitalakSaNaH prajAptiH saMzayApannasya madhuravacanaiH prajJApana dRSTivAdazca zrotrapekSayA sUkSmajIvAdibhAvakathanamiti / tathA jJAnAdyAcArakathanamiti / ( 11 ) jJAnasya zrutalakSaNasya AcAro jJAnAcAraH AdizAdarzanAcAra cAritrAcArastapaAcAro vIryAcArazceti tato jJAnAcAcArANAM kathanaM prajJApanamiti samAsaH / tatra jJAnAcAro'STadhA kAlavinaya bahumAno padhAnanihnava vyaMjanArtha tadubhayabhedalakSaNaH tatra kAla iti yo yasyAMgapraviSTAdeH zrutasya kAla uktaH tasminneva tasya svAdhyAyaH karttavyo nAnyadA tIrthakaravacanAdRSTaM ca kRSyAdeH kAlakaraNe phalaM viparyaye tu viparyaya iti / ( 12 ) tathA zrutagrahaNaM kurvatA gurovinayaH kAryaH vinayo bhedathI e kathA cAra prakAranI che. leca karAve, snAna karavuM nahi evI uttama kriyArUpa je pravartana te AcAra kahevAya che. koI prakAre prApta thayelA devane TALavA je prAyazcita levuM terUpa vyavahAra kahevAya che. saMzaya pAmelA janane madhura vacanathI jaNAvavuM, te prajJapti kahevAya che. zretanI apekSAe sUkSma jIva vigerenA bhAva kahevA te draSTivAda kahevAya che. "jJAnAdi AcAra kahevA." [11 ] jJAna eTale zrata-zAstranuM lakSaNa tene AcAra te jJAnAcAra kahevAya che. Adi zabdathI darzanAcAra, cAritrAcAra, tapa AcAra ane vicAra levA. te jJAnAcAra vigerene kahevA eTale jaNAvavA, ema samAsa karavo. temAM kALa, vinaya, bahu mAna, upadhAna, nidbhava, vyaMjana bheda, artha bheda, ane ubhaya bheda ema jJAnAcAra ATha prakAra che. temAM kALa eTale je aMga praviSTa vigere mRta zAstrane je samaya kahyA hoya temAMja te zratane svAdhyAya karo. te sivAya bIjA kALamAM na kare. tIrthaMkara prabhunAM vacanathI jovAmAM Ave che ke, kRSi-khetI vigerenuM phaLa kALe karavAthI maLe che, ane viparyaya eTale akALe karavAthI viparyaya thAya che. eTale phaLa maLatuM nathI. [ 12 ]. 10
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, hyabhyutthAna pAdadhAvanAdiH avinayagRhitaM hi tadaphalaM bhavati / tathA zrutagrahaNodyate na gurorvahumAnaH kAryaH bahumAno nAma AMtaro bhAvapratibaMdhaH etasmin sati akSepeNAvikalaM zrutaM bhavati / ( 13 ) atra ca vinaya bahumAnayozcaturbhagI bhavati ekasya vinayo na bahumAno'parasya bahumAno na vinayaH anyasya vinayo'pi bahumAno'pi bhanyatarasya nApi vinayo nA ivadunA rUti . (24) ___ tathA zrutagrahaNamabhIpsatopadhAnaM kArya upadadhAti puSNAti zrutamityupadhAna tapaH taddhi yadyatrAdhyayane AgADhAdiyogalakSaNamuktaM tattatra kArya tatpUrva zrutagrahaNasyaiva phalavattvAt / anihava iti gRhIta zrutena anivaH kAryaH yadyatsakAze'dhItaM tatra sa eva kathanIyo nAnyaH cittakAlupthApatteriti / tathA zruta zrata-zAstra grahaNa karanArAe gurUne vinaya karavo joIe. vinaya eTale sAmA uThI mAna ApavuM tathA paga devA vigere karma. avinayathI kareluM zAstra grahaNa niSphaLa thAya che. zruta-zAstra bhaNavAmAM ujamALa thayelA purUSe gurUnuM bahu mAna karavuM. aMtarane bhAva baMdhAya te bahu mAna kahevAya che. e bahu mAna karavAthI tatkALa zAstra saphaLa thAya che. (13) ahiM vinaya ane bahu mAnanA cAra bhAMgA A pramANe thAya che. 1 ekane vinaya hoya te bahu mAna na hoya. 2 bIjAne bahu mAna hoya ane vinaya na hoya. 3 trIjAne vinaya paNa hoya ane bahu mAna paNa hoya. ane 4 cothAne vinaya paNa na hoya ane bahu mAna paNa na heya. ( 14 ) zrata-zAstra grahaNane icachanArA mANase upadhAna karavuM. zAstrane poSaNa kare te upadhAna tapa kahevAya che. je adhyayanamAM AgADha pramukha veganuM je lakSaNa kaheluM heya, te te adhyayanamAM karavuM. kAraNake, te pUrvaka zAstra grahaNa karavAthI te saphaLa thAya che. "zAstrane grahaNa karyA pachI te ziSya nirvAna na kare." jenI pAse abhyAsa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. grahaNa vRttena tatphalamabhIpsatA vyaMjanabhedo'rthabheda ubhayabhedazca na kAryaH tatra vyaMjanabhedo ( 15 ) yathA " dhammo maMgala mukkaThThe " iti vaktavye " punokallANamukosaM " ityAha / arthabhedastu yathA " AvaMtI logNsi| vipparAmasaMti ityatrAcAra sUtre yAvaMtaH kecana loke'smin pASaMDiloke viparAbhRzaMtItyarthAbhidhAne AvaMti janapade ke ArajjuvaMtolokA parAbhRzati kUpe ityAha / ubhayabhedastu dvayorapi yathAtmyopamarde ( 16 ) yathA " dharme maMgala mukkastha: ahiMsA parvata mastake " ityAdi doSazcAtra vyaMjanabhedAdarthabhedaH tadbhede kriyAyAH kriyAbhede ca mokSAbhAvaH tadabhAve ca nirarthakA dIkSeti / ( 17 ) darzanAcAro'pi nizaMkita niHkAMkSita " pa kA hAya, tenu Mja kharUM nAma ApavuM. khIjAtuM ApavuM nahi. te anindva kahevAya. bIjAnuM nAma ApavAthI kalupatA prApta thAya che. zAstrane grahaNu karavAmAM pravanlA purUSe jo zAstrAdhyayananA phaLanI IcchA hoya tA vyaMjanabheda, arthabheda, ane ubhayabheda na karavA. vyaMjanabheda eTale vyaMjana--akSarane leH 12vA. ( 15 ) bhebhaDe, " dhammo maMgala mukaThThe " mema uDevAnu che, tene mahale " punno kallANa mukkosaM ema kahe te vyaMjana bheda kahevAya che. 97 artha bheda A pramANe--AcArAMgasUtramAM AvatI e sUtranA artha eve che ke, " jeTalA kAI A pAkhaDI leAkamAM parAmarza kare che. " AvA artha nahIM kahetAM tene artha kare ke, " AvatI dezamAM raja--dArI vagaranA leAkeA kuvAmAM paDe che. "" 66 Ubhayabheda eTale vyaMjana, ane artha tenA yathArthapaNAnA bheda kare te-[ 16 ] jemake dharma utkRSTa maMgala rUpa che, ane parvatanA mastaka upara ahiMsA che, " ahiM vyaMjanabheda ane arthabhedathI evA doSa thAya ke, tethI kriyAnA bheda thai jAya, jyAre kri yAne bheda thAya te pachI mekSanA abhAva thAya, ane jyAre meAkSanA abhAva thAya te pachI dIkSA nirarthaka thai jAya. ( 17 )
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zrI dharma saMgraha. nirvicikitsA pramUDhadRSTi upahA sthirIkaraNa vAtsalya tIrtha prabhAvanA bhedAdaSTadhaiva / (18) tatra niziMkita iti zaMkanaM zaMkitaM nirgataM zaMkitaM catoDa vizAta terAza hita Tyartha. tatra teArA samAne jIvatve kathameko bhavyo'parastvabhavya iti zaMkate sarvazaMkA tu prAkRtanibaddhatvAtsakalamevedaM parikalpitaM bhaviSyatIti na punarAlocayati (19) yathA bhAvA hetugrAhyA ahetugrAdyAzca tatra hetugrAhyA jIvAstitvAdayaH ahetugrAhyA bhavyatvAdayo'smadAdyapekSayA prakRSTajJAnagocaratvAttadetUnAmiti paaktaniyaMpo vAri saMdhAraNa ti | uttara- ( 20 ) "vAlIcaMdramuurkhaannaaN nRNAM cAritrakAkSiNAm / anugrahArthaM tatvajJaiH siddhAMtaH prAkRtaH smRtaH " dRSTeSTAviruddhatvA ca nAya parikalpanAgocaraH tatazca niHzaMkito jIva evAIcchAsana pratipanno darzanAcAra ityucyate (21) anena dazInAcAra nizakti, niHkAMkSita, nirvicikitsA, ramUDha draSTi, uSavRhA, sthirIkaraNa, vAtsalya, ane tIrtha prabhAvanA evA ATha bhejavALe che-[18] temAM niHzaMkita eTale jenI zaMkA gaI haya te arthAta dezathI sarva zaMkAe rahita. temAM dezathI zaMkA A pramANe - jIvapaNuM samAna chatAM eka jIva bhavya, ane eka jIva abhavya kema thAya ? evI zaMkA kare che, ane sarvathI zaMkA te prAkRta-nibaMdhane laIne che.- jema ke, " A badhuM kalpita haze. ' evI zaMkA kare che. paNa te evo vicAra kare nahIM [ 18 ] ke, bhAva-padArtho hetuthI grAhya, ane ahetuthI grAhya che. temAM jIvanuM astitva vigere bhAva te hetu grAhya che, ane bhavyatva vigere bhAva ahetu grAhya che, kAraNa ke, amArA vigerenI apekSAe te hetuo utkRSTa jJAnanA viSayamAM Ave che. prAkRta nibaMdha paNa bAla pramukhane lagatA che. kahyuM che ke, [20] "cAritranI IcchA rAkhanArA bAla, strI, maMda, ane mUrkha lokenA anugraha mATe tatva purUSoe siddhAMtane prAkRta kare che." vaLI daSTa-jovAmAM AvelA A lekanA iSTanI virUddha nathI tethI e kalpanAne viSaya thaI zaktA nathI. tethI siddha thayuM ke, ahaMtanA zAsanane prApta thayela niHzaMti chavaja darzanAcAra ema kahevAya [ 21 ] vaLI tethI karIne darzana, ane darzanI-jIvane abhedathI UpacAra kahevAmAM AvyuM
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. darzana darzaninorabhedopacAramAha tadekAMtabhedetvadarzina iva phalAbhAvAnmokSAbhAva ityevaM zeSapadeSvapi bhAvanA kAryA / ( 22 ) tathA niHkAMkSito dezasarvakAMkSArahitaH tatra dezakAMkSA evaM darzanaM kAMkSate digaMtraradarzanAdi sarvakAMkSA tU sarvANye veti nAlokayati padajIvanikAyapIyamasatprarUpaNAM ceti / ( 23 ) vicikitsA mati vibhramo nirgatA vicikitsA yasmAdasI nirvicikitsaH sAdhvevaM jina darzanaM kiMtu pravRttasyApi sato mamAsmAtphalaM bhaviSyati vA na vA kRSIvalAdikriyAsu bhayathApyupalabdheriti kuvikalparahitaH nahyavikala upAya upeyavastuparimApako na bhavatIti saMjAtanizcaya ityarthaH yadvAniMrvijugupsArahitaH / ( 24 ) tathA amUDhadRSTiH bALatapasvitapo vidyAdyati zayairna mUDhA svabhAvAnna calitA dRSTiH samyagdarzanarUpA yasyAsau amRDhadRSTiH (25) etAvAn guNipradhAnA 77 che. jo ekAMte bhedaja laIe to, darzana rahita purUSanI jema LanA abhAvathI mekSanA paNa abhAva thAya. evI rIte zeSa--bAkInA padamAM paNa bhAvanA karavI [22] niHkAMkSita eTale dezathI sarva AkAMkSAe rahita. temAM dezathI kAMkSA eTale eka darzananI AkAMkSA kare te digaMbaranuM darzana vigere, ane sarvathI AkAMkSA eTale sarve darzananI AkAMkSA kare te SaTTa jIvanI kAyAnI pIDA, ane asat prarUpaNAne te jotA nathI. ( 23 ) nirvicikitsa vicikitsA eTale matine vibhrama. te matinA vibhrama jemAMthI gayA che te nirvicikrisa kahevAya che. jemake A jina darzana sArUM che, paNa temAM pravanlA evA mane ethI kAMi phaLa thaze ke nahIM ? kheDuta vigerenI krIyAmAM ubhaya rIte paNa phaLanI prAptI che, evA kuvikalpathI rahita arthAt avikala ( re nahi tevA ) upAya meLavavA yAgya vastune prApta karAvanArA na thAya ema nahIM arthAt thAyaja. Ave jene nizcaya thayA hoya, athavA nirvijjugupsAe rahita hoya te. ( 24 ) mUDha dRSTi. khAla tapasvInA tapa tathA vidyA vigere atizayathI jenI samyagdarzanarUpa dRSTi mUDha eTale svabhAvathI calita na thai hoya te amUDha dRSTi kahevAya che. ( 25 ) ATalA guNI pradhAna darzanAcAra kahyA. have guNu pradhAna darzanAcAra kahe che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, darzanAcAranirdezaH adhunA guNapradhAnaH / upatRRhaNaM nAma samAnadhArmikANAM sadguNaprazaMsanena tavRddhikaraNaM / ( 26 ) sthirIkaraNa dharmAdviSIdatA tatraiva sthApanaM / (27) vAtsalyaM samAnadhArmika janopakArakaraNaM / (28) gumAvanA varSAhimistI sthApanoti . (22) kuLakathanathaayN nirdezo guNaguNinoH kathaMci dakhyApanArtha ekAMtAbhede guNanivRttI guNino'pi nivRtteH zUnyatApattiriti / ( 30 ) cAritrAcAro'STadhA paMca samititriguptibhedAt tatsvarUpaM ca pratItameva / tapa AcArastu dvAdaza vidhaH bAhyAMtara tapASadkadvayabhedAt tatra anazanamUnodaratA vRttisaMkSepaNa rasatyAgaH kAyaklezaH saMlInateti bAhyaM tapaH proktaM / prAyazcittaM dhyAnaM vaiyAztyavinayAvathotsargaH svAdhyAya iti tapASaTprakAramAbhyaMtaraM bhavati / upavRMhaNa eTale sAdharmi baMdhuonA sadaguNanI prazaMsA karI temanA guNanI vRddhi karavI. (26) sthirIkaraNa eTale dharmathI sIdAtA mANasane te dharmamAM rAkhavA. [ 27] vAtsalya eTale sAdharmi janane upakAra kare. [ 18 ] prabhAvanA eTale dharmakathA vigerethI tIrthanI khyAtI karAvavI. (29). A guNa pradhAna nirdeza guNa tathA guNane bheda jaNavA mATe che. je eka temane abheda laIe te guNanI nivRtti thatAM guNInI paNa nivRtti thAya ane zUnya paNAnI prApti thAya. ( 30 ) cAritrAcAra ATha prakArano che. pAMca samiti ane traNa guptinA bhedathI te ATha prakArane thAya che. tenuM svarUpa jaNAya tevuM che. tapa AcAra cha bAhya tapa ane cha adbhutara tapa maLI bAra bhejavALe che. temAM anazana, UnadaratA, vRttisaMkSepaNa, rasatyAga, kAyakaleza ane saMlInatA e che prakAranuM bAhyatapa kaheluM che. prAyazcitta, dhyAna, vaiyAvRtya, vinaya, utsarga, ane svAdhyAya e cha prakAranuM AtyaMtara tapa kaheluM che. [ 31 ].
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, ( 31 ) vIryAcAraH punaH aninhutabAhyAbhyaMtarasAmarthyasya sataH anaMtarokta SaTtriMzadvidha jJAnadarzanAdyAcAre yathAzakti pratipattilakSaNaM parAkramaNaM pratipattau ca yathAvalaM pAlaneti / (32 ) tathA nirIha zakyapAlaneti / nirIheNa aihikapAralokikaphaleSu rAjyadevatvAdilakSaNeSu vyAvRttAbhilASeNa zakyasya jJAnAcArAdevihitamidamiti buddhayA pAlanA kAryA itica kathyate iti / (33) tathA azakye bhAvapratipattiriti / azakye jJAnAcArAdi vizeSa eva kartumapAryamANe kuto'pi vRtti saMhananakAlabalAdi vaikalyAdbhAvapratipattiH bhAvena aMtaHkaraNena pratipattiH ( 34 ) anubaMdhaH na punastatra pravRttirapi akAlautsukyasya tattvata ArtadhyAnatvAditi / (35) tathA pAlanopAyopadeza iti / etasmin jJAnAcAre pratipane sati pAla vIcAra te bAhya ane atyaMtara sAmarthane prakAzita karanAra evA purUSane upara kahelA chatrIsa prakAranA jJAna darzanAdi AcAramAM yathAzakita pratipAdana karavArUpa parAkrama pheravavuM, ane te pratipAdana karelA jJAna darzanAdi AcAranuM pitAnA baLa pramANe pAlana karavuM te. (32) - nirIhanispRha thaI zakAya tema te thaI jJAnAcAra vigerenuM pAlana karavuM. nirIha eTale AlekanuM phaLarAjya vigere ane paralokanuM phaLa devapaNAnI prApti vigere temAM abhilASa nivRtta karI zakya evA jJAnAcAra vigerenuM Avihita karavAnuM kaheluM che " evI buddhithI pAlana karavuM. [ 33 ]. azakya chatAM temAM bhAva-aMtaHkaraNathI satata pravartavuM. azakya eTale jJAnAcAra vigere karI zakAya nahIM, te chatAM eTale vRttine nAza tathA kALabaLa vigere kaI kAraNathI te na thaI zake tema heya, chatAM bhAva-aMtaHkaraNavaDe temAM pratipatti satata pravRtti karavI (34) mAtra ekalI pravRtti nahIM paNa anubaMdha-satatapaNe pravRtti karavI. kAraNa ke akALe usupaNumAM tatva rIte Arta dhyAnaja thAya che. [ 35 ] pALavAnA upAyane upadeza Ape, e jJAnAcAra pratipAdana kare che tene
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. nAya upAyasya adhikaguNatulya guNalokamadhyama saMvAsalakSaNasya nijaguNasthAna kocitakriyAparipAlanAnusmAraNasvabhAvasya copadezo dAtavya kRti / ( 16 ) 80 tathA phalaprarUpaNeti / asyAcArasya samyak paripAlitasya sataH phalamihaiva tAvadupaplavahAso bhAvaizvaryavRddhirjanapriyatvaM ca paratra ca sugati janmottama sthAnalAbhaH paraMparayA nirvANAvAptizceti yatkAryaM tasya prarUpaNA majJAnanA viSeyeti / ( 37 ) advaita vizeSabAda / leninamita / devAnAM RddheH vibhUte rUpAdilakSaNAyA varNanaM prakAzanaM yathA tatrottamA rUpasaMpat satsthiti prabhAvasukhadyuti lezyAyogo vizuddhedriyAvadhitva prkRchAmiyogasAdhanAni philmo vimAnaniyara rahyAtivakSamALameva / (28) tathA sukulAgamanoktiriti / devasthAnAccyutAvapi viziSTe deze viziSThe kAle pALavA mATe upAya eTale potAthI adhika guNavALA ane peAtAnI samAna guNavALA lAka sAthe vAsa karavA, athavA peAtAnA guru sthAnakane yAgya evI kriyAnuM pAlana saMbhAravAnA svabhAva rAkhavA. tevA upAyanA upadeza ApavA. [ 36 ] " LanI prarUpaNA karavI. " sArI rIte pALelA e AcAranuM pULa eTale A lAkamAM aMtarAyanA nAza, bhAva tathA azvaryanI vRddhi, ane lokapriyatA, ane paralAkamAM sArI gatimAM janma, uttama sthAnanA lAbha, ane paraparAe meAkSanI prAptirUpa kArya tenI prarUpaNA karavI. ( 37 ) ahiM vizeSa kahe che-- " devatAnI RddhinuM varNana karavu. devatAnI Rddhi eTale rUpAdi lakSaNavALI samRddhinuM varNana karavu-prakAzita karavuM, jemake je devatAnI gatimAM rUpa sapatti uttama hoya che. sArI sthIti, prabhAva, sukha, kAMti ane lesyAnA yeAga tyAM hAya che. zuddha IMdriyA, avadhijJAna ane utkRSTA bhAganAM sAdhanA temaja divya vimAnanA samUha tyAM hoya che, ityAdi AgaLa Avaze. [ 38 ] " sArA kuLamAM Agamana thavAnuM kahevu.... " devalAkamAMthI cyavatAM paNa sArA . ,, dd
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha niSkalaMke'nvaye udagre sadAcAreNA khyAyikApuruSayukte'nekamanorathAvapUraka matyaMtaniravayaM janmetyAdivakSyamANa lakSaNaiva / ( 39) " tathAkalyANaparaMparA khyAnamiti " / tataH sukulAgamanAduttaraM kalyANaparaMparAyAH tatra suMdaraM rUpaM Alayo lakSaNAnAM rahitamAmayenetyAdirUpAyA atraiva dharmaphalAdhyAye vakSyamANAyA AkhyAnaM nivedanaM kAryamiti / (40) " tathAsadAcAragarheti " / asadAcAraH sadAcAravilakSaNo hiMsAnRtAdirdazavidhaH pApahetubhedarUpaH / yathoktaM / " hiMsAnRtAdayaH paMca tattvAzraddhAnamevaca / krodhAdayazca catvAra iti pApasya hetavaH " // 1 // tasya gardA asdaavAho . ( 8 ) yathA / " na mithyAtvasamaH zatruna mithyAtvasamaM viSam / na mithyAtvasamo rogo na mithyAtvasamaM tamaH " // 2 // dviSadviSatamorogai dezamAM, sArA kALamAM, niSkalaMka ane sadAcArathI prakhyAta evA purUSavALA uMcA kuLamAM aneka marathane pUranArUM atyaMta nirdoSa janma ItyAdi AgaLa kahevAmAM Avaze, te lakSaNavALuM kathana karavuM. [ 39 ] kalyANanI paraMparA kahevI, " te sArA kuLamAM AvavA pachI kalyANanI paraMparA eTale suMdara rU5, lakSaNonuM sthAna, ane roga rahita ityAdi kalyANanI zreNI je A graMthamAM dharma paLAdhyAyamAM kahevAmAM Avaze tenuM nivedana karavuM. ( 40 ) asata AcAranI niMdA karavI. " sadAcArathI vilakSaNa [ viparIta ] AcAra te asadAcAra kahevAya che. te hiMsA asatya vigere daza prakAra che, ane pApanA hetune bheda rUpa che. te viSe kahyuM che ke, " hiMsA, asatya vigere pAMca tatva upara azraddhA, ane krodhAdi cAra kaSAya--e pApanA hetu che." te asadAcAranI gaha niMdA karavI. tevI tatva upara azraddhAnI paNa nindA karavI. (41) te A pramANe - " mithyAtvanA jevo koI zatru nathI, mithyAtva jevuM viSa nathI, mithyAtva jevo koI roga nathI, ane mithyAtvanA naM 1 tapa nathI. zatru, viSa 11
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 44 duHkhamekatra dIyate / midhyAtvena duraMtena jaMtorjanmani janmani // 3 // gharaM jvalAkule kSiptodehinAtmA hutAzane / na tu midhyAtvasaMyuktaM jIcitavyaM kadAcana // 4 // iti tatvAzraddhAnagI | evaM hiMsAdiSvapi go cokhanA jAyA / ( 42 ) * tathA tatsvarUpakathanamiti / tasa asadAcArasya hiMsAdeH svarUpakathanaM yathA pramatta yogAtmANivyaparopaNaM hiMsA / asaramiyAna dhruvA / avattAvAnuM steya | maithunamatraNa | mULa parigraha sAti / ( 42 ) tathA svayaMparihAra iti " / svayamAcArakathakena parihAro'sadAcArasya saMpAdanIyaH / yataH svayamasadAcAramapariharato dharmakathanaM naTavairAgyakathanamivAnAdeyameva syAnnatu saadhysiddhikrmiti / ( 44 ) " tathA RnumAvAsevanamiAMta RjubhAvasya kauTilya 66 tr 77 82 a MdhakAra ane rAga prANIne eka vAra duHkha Ape che, ane duSTa aMtavALuM mithyAtva janma janma duHkha Ape che. javALAethI AkuLa evA agnimAM prANIe pAtAnA AtmA nAkhI devA te sArA, paNa mithyAtva sahita jIvavuM, te kadI paNa sArUM' nathI. " e tatvanI muzraddAnI niMdA kahevAmAM AvI. evI rIte hiMsA vigerenI paNa niMdAnI ceAjanA karI levI. [ 42 ] " te asadAcAranuM svarUpa kahevuM. " te asat AcAra je hiMsAdi tenuM svarU5 kahevuM. jemake, pramAdanA yAgathI prANInA nAza karavA te hiMsA, asatya khelavuM, te mRSAvAda, adatta na ApeluM hoya te levu, te adattAdAna--cerI, maithuna sevavuM, te abrahma ane mUrchA rAkhavI te parigraha ityAdi svarUpa kahI batAvavuM. ( 43 ) " svayaM pete asat AcAranA parihAra----tyAga karavA. " svaya--pate eTale AcAra kahenAre asadAcAranA parihAra--tyAga saMpAdana karavA. kAraNa ke pote sadAcAranA upadezaka hAi asadAcArane cheDayA vinA dharma kathana kare te naTe karelA vairAgyanA kathana jevu' agrAhvaja thAya. sAdhyanI siddhi karanArUM thatuM nathI. [ 44 ] " upadezake saraLa bhAvanI sevanA karavI, RjI--saraLa bhAva eTale kuTilatA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 83 tyAgarUpasyAsevanamanuSTAnaM dezakenaiva kArya evaM hi tasminnavipratAraNakAriNi saMbhAvite sati ziSyastadupadezAna kuto'pi dUravartI syAditi / (45) " tathA pAyahetutvadezaneti / " apAyAnAmanarthAnAM ihalokaparalokagocarANAM hetutvaM prastAvAdasadAcArasya yo hetubhAvaH tasya dezanA vidheyA / yathA yanna prAMti puruSAH svarga yacca prayAMti vinipAtaM tatra nimittamanAryaH pramAda iti nizcitamidaM me pramAdazvAsadAcAra iti apAyAneva vyaktikurvanAha / ( 46 ) " nArakaduHkhopavarNanamiti / " narake bhavA nArakAH teSA mupalakSaNatvA tiryagAdInAM ca duHkhAnyazarmANi teSA mupavarNanaM vidheyaM / yathA " tIkSNairasibhirdIptaH kuMtairviSamaiH parazvadhaizcakaiH / parazutrizUlatomaramudgaravAsI mumUDhIbhiH // 1 // saMbhinnatAlazirasaH chinna bhujAzchinnakarNanAsauSTAH / bhinnahradayodazaMtrA bhinnAkSipuTAH suduHkhArtAH // 2 // ne tyAga, tenI sevAnA upadezakeja karavI.ethI te upadezaka bIjAne Thaga nathI, ema lAgavAthI ziSya tenA upadezathI kaI rIte dUra rahetA nathI. (45) " anarthanA hetu viSe dezanA sApapI. " ne sAlo mane 52sonA anartha the, teone hetu arthAta asadAcArane je hetu bhAva tenI dezanA ApavI. jemake, i purUSo je svarge jatA nathI ane vinipAtane pAme che-pAchA paDe che, tenuM nimitta kAraNa anArya e pramAda che. mane nizcaya thayo che ke, pramAda asadAcAra che, te anarthane 254 4re che. ( 4 ) " na24AnA du:manu varNana 42." na27mA cyA-2cA te naa24|| sakSayA tipaya vigaire 59 sevA. tamanA manu varNana 42. bho, "a kSa maI, yastai Hei viSama pAsa, 28, 32sI, trizasa, tAmara, bhugaNa, vAsalA, ane muSTiothI jemanAM tALavAM ane mastaka bhedAI gayAM che, bhujAo chedAI gaI che, kAna, nAsikA ane hoTha cakadAI gayA che, chAtI, udara, ane AMtaraDAM chuMdAI gayAM che,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI saMgraha. nipataMta utpatato viceSTamAnA mahI tale dInAH / nekSete trAtAraM nairayikAH karmapaTalAMdhAH // 3 // (47) kSuttRhimAnyuSNabhayArdItAnAM parAbhiyoga vyasanAturANAm / aho tirazcAmatiduHkhitAnAM sukhAnuSaMgaH kilavArtametat // 4 // mAnuSyake'pi dAridyarogadaurbhAgyazokamukhyANi / jAtikulAvayavAdi nyUnatvaM cAznute prANI // 5 // deveSu cyavanaviyogaduHkhiteSu krodheA madamadanAtitApiteSu / Ayo nastadiha vicArya saMgiratAM yatsaukhyaM kimapi nivedanIyamasti // 6 // iti / " ( 48 ) ___" tathA duHkulajanmaprazastiriti / " duHkuleSu zakayavanazavaravarvarAdisaMbaMdhiSu yajanma asadAcArANAM prANinAM prAdurbhAvaH tasya prazastiH ane AMkhanA DoLA chuTI gayA che. ethI duHkha vaDe pIDita thaI pRthvI upara dIna thaI taraphaDatA uchaLatA ane ceSTA karatA nArakInA cha karmanA paDaLathI aMdha thaI pitAn| 2kSane ne/ zatA nathI. [ 47 ] kSudhA, tRSA, 525, 2bhI, ane ayathA pAThita ane bIjAne abhiyoga-tAbe thavAnA duHkhathI Atura evA ati duHkhI tiryaMcane sukha maLavAnI te vArtaja samajavI. manuSyapaNumAM paNa prANI dAridra, roga, durbhAgya ane zeka tathA jAtinI, kuLanI, ane avayavanI nyUnatA pAme che. cavavuM, ane viyogathI duHkhI thatAM ane krodha, IrSyA, mada, ane kAmathI ati paritApa pAmatA evA devatAomAM paNa he Arya ! vicArIne kaho ke, je kAMI paNa temAM nivedana karavA yogya sukha che. / 48 ] " na sugama ma yAya, tanI prajJApana 42vI. " 31 meTale , yavana, zabara (bhIla) barbara vigere naThArAM kuLa temAM janma eTale sadAcAra vagaranAM prANIone avatAra, tenI prajJApanA karavI, tevA kuLamAM utpanna thayelAne kevI rIte
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 44 degdeg prajJApanA kAryA / ( 49 ) tatra cotpannAnAM kimityAha / 3:vaparapraanivednmiti / duHkhAnAM zArIra mAnasA zarmalakSaNAnAM paraMparA pravAhastasyA nivedanaM prarUpaNaM yathA-- asadAcArapAravazyAjjIvA duHkule - putpadyante tatra cA suMdaravarNarasagaMdhasparzazarIrabhAjAM teSAM duHkhAnirAkaraNanibaMdhanasya dharmasya svapne'pyanupalaMbhAddhiMsAnRtasteyA zuddhakarmapravaNAnAM narakAdiphala: pApakarmopacaya eva saMpadyate tadabhibhUtAnAM iha paratra cAvyavacchinAnubaMdhA duHkhaparaMparA prasUyate (50) / yaducyate / " karmabhireva sa jIvo vivazaH saMsAracakramupayAti / dravyakSetranA mArgamannamAvattute duH // // " ( 1 ) ?? tathA upAyato mohaniMdeti / upAyataH upAyenAnarthapradhAnAnAM mUDhapuruSalakSaNAnAM prapaMcanarUpeNa mohasya mUDhatAyA niMdA anAdaraNIyatA re prajJApanA karavI ? ( 49 ) te kahe che. du:khanI paraMparAnI prarUpaNA karavI. " du:kha eTale zarIra tathA mananI pIDA, temanI paraMparA eTale pravAha tenI prarUpaNA karavI. jemake-- " asadAcArane paravaza thavAthI jIva nahArA kuLamAM utpanna thAya che, te kuLamAM naThArAM vadhu, rasa, gaMdha, sparza ane zarIrane prApta thayelA jIvAne du:khane nirAkaraNa karanAra dharmanI svapnAmAM paNu prApti thatI nathI, ane tethI hiMsA, mRSAvAda, cerI pramukha azuddha karmamAM pravINa thatAM teone narakAdikanu phaLa ApanAra pApa karmaneAja vadhArA thAya che. te pApa karmanA vadhArAthI parAbhava pAmelA te jIvAne Aloka ane paraleAkamAM avyavacchinna evI duHkhatI paraMparA utpanna thAya che. [ 50 ] kahyu' che ke, te jIva karmane paravaza thai, A saMsAracakramAM Ave che, ane te bhAvathI bhinnapaNe dravya ane kSetrathI bahu vAra temAM Avarttana karyA kare che. " [ 51 ] * (c 85 k upAyathI mAhanI niMdA karavI. " upAya eTale anartha jemane pradhAna che, evA mUDha purUSanAM lakSaNane vistArathI jaNAvavArUpa upAya te vaDe mAha eTale mUDhatAnI
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, khyApaneti / ( 52 ) yathA / " amitraM kurute mitraM mitraM dviSTi hinasti ca / karma cArabhane duSTaM tamAhumUDhacetasam // 1 // arthavaMtyupapannAni vAkyAni guNavaMti ca / naiva mUDho vijAnAti mumudhuriva bhaipajam // 2 // saMprAptaM paMDitaH kRcchre pUjayA pratibudhyate / mUDhastu kRcchramAsAdya zilevAMbhasi majjati // 3 // " (53) athavopAyato mohaphalopadarzanadvAra lakSaNAnmohaniMdA kAryeti / yathA / " janmamRtyujarAvyAdhirogazokAyupadrutAm / vIkSamANA api bhuvaM nodvijaMtyapi mohataH // 1 // ( 54 ) dharmabIjaM paraM prApya mAnuSyaM karmabhUmiSu / na satkarmakRSAvasya prayatate'bhyamedhasaH // 2 // na 421ii, te pratye manAra 4231. ( 52 ) bha, " abhitra bhitra 42, bhitranA deSa ane nAza kare, ane duSTa karmane AraMbha kare, te mUDha hadayavALe purUSa kahevAya che. maravA IcchanAra mANasa jema auSadhane jANatA nathI, tema mUDha purUSa arthavALA, ghaTe tevA ane guNa bharelAM vAkya jANatA nathI. paMDita mANasa AvI paDelAM kaSTane pUjA vaDe samajI le che, ane mUDha purUSa kaSTa prApta thavAthI jaLamAM paththaranI zilAnI jema dumI taya che. ( 3 ) athavA upAya eTale mohanA phaLanAM darzananuM dvAra, tethI mehanI niMdA karavI." jemake, janma, mRtyu, jarA, vyAdhi, roga ane zoka vigerethI upadrava pAmatI pRthvIne jotAM chatAM mANasa mehathI udega pAmatA nathI. (54 ) A karma bhUmimAM dharmanuM bIjarUpa uttama mAnuSyatva prApta karyA chatAM alpa buddhivALA [ mUDha ] purUSe e dharma bIjanI satkarmarUpa khetI karavAmAM prayatna karatA nathI, [ enI eTale e dharma bIjanI ema levuM. ] matsya
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 87 __ asyeti dharmabIjasya / baDizAmiSavattucche kusukhe dAruNodaye / -- saktAstyanaMti saceSTAM dhigaho dAruNaM tamaH // 3 // iti (55)" " tathA sadjJAnaprazaMsanamiti / " sad aviparyastaM jJAnaM yasya sa sadjJAnaH paMDito janaH tasya sato vA jJAnasya vivecana lakSaNasya prazaMsanaM puraskAra iti / yathA- " tannetrastribhirIkSate na girizo no padmajanmASTabhiH skaMdo dvAdazabhirnavA na maghavA cakSuH sahastreNa ca / saMbhUyApi jagattrayasya nayanaistadvastu no vIkSyate pratyAityadazaH samAhitadhiyaH pazyaMti yatpaMDitAH // 1 // " ( 56 ) iti / tathA / " nA prApyamabhivAMchaMti naSTanecchaMti zocitum / Apatsu ca na muhyati narAH paMDita buddhayaH // 1 // na iSyatyAtmano mAnenApamAne ca ruSyati / gAMgo hUda ivAkSobhyo yaH sa paMDita ucyate // 2 // " mAravAnA kAMTA jevA tuccha ane dArUNa-bhayaMkara udayavALA naThArA sukhamAM Asakata thaelA purUSo sa-sArI [ athavA purUSanI ] ceSTA choDI de che. temanA e dArUNa tabha- morane ghira cha." [ 55 ] " sata jJAnanI athavA sadullAnI paMDitanI prazaMsA karavI. " sata eTale yathArtha jemanuM jJAna che, evA paMDita jana athavA sata jJAna eTale vivecanarUpa jJAnanI prazaMsA karavI. jemake, "apratihata draSTivALA ane samAdhivALI buddhie yukta evA paMDita purUSo je vastu jue che, tene zaMkara traNa netrathI, brahmA ATha netrathI, kArtikeya bAra netrathI, ane Ika hajAra netrothI temaja traNa jagatanAM ekaThAM thayelAM netrothI te vastu joI zakatA nathI." [ 56 ] je aprApya vastune IcchatA nathI,nAza pAmelI vastune zoka karavA IcchatA nathI, ane ApattimAM muMjhAtA nathI, te purUSa kharekharA paMDita buddhivALA che. je pitAnuM mAna thatAM harSa pAme nahIM, ane apamAna thatAM kopa pAme nahIM, temaja gaMgA nadInA dhranI jema kSobha pAme nahIM, te paMDita kahevAya che.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 zrI dharma saMgraha, - - ___" tathA puruSakArasatkatheti / " puruSakArasyotsAhalakSaNasya satkathA mAhAtmyaprazaMsanaM yathA- " durgA tAvadiyaM samudraparikhA tAvannirAlaMbanaM vyomaitannanu tAvadeva viSamaH pAtAlayAtrAkramaH datvA mUrddhanipAdamudyamabhido devasya kIrtipriyairvIrairghAvadaho na sAhasatulAmAropyate jIvitam // 1 // " tathA / " vihAyapauruSaM karma yo daivamanuvartate / tadvinazyati taM prApya zrIyaMtipivAnA" ne 2 . " tathA vahiMvarganA ti" vahe prakarSarUpAyAH zuddhAcArabalalabhyAyAH tIrthakaravIryaparyavasAnAyAH varNanamiti / yathA / " meruM daMDadharAM chatraM yatkecitkartumIzate / ttsdaacaarklpdruphlmaduH " ? " tathA vari jamIno ti " pariNate gaMbhIrAyAH pUrvadezanApekSayA'tyaMtasUkSmAyA AtmAstitvatadvaMdhamokSAdikAyA dezanAyA yogo vyApAraH kAryaH / idamuktaM bhavati yaH pUrva " purUSArthanA mAhAmyanI prazaMsA karavI." purUSArtha eTale utsAhI, tenA mAhAsyanI prazaMsA karavI. jemake, " udyamane teDanArA deva-nazIbanA mAthA upara paga daI kIrti priya evA vIra puruSo jyAM sudhI pitAnA jIvitane sAhasa [ hiMmata ] nI tulanAmAM muke nahIM, tyAM sudhI ja A samudranI khAI durgama che, ane tyAM sudhI AkAza TekA vagaranuM che, ane tyAM sudhIja pAtALanI yAtrA viSama che. je purUSArtha choDI daiva-nazIbane anusare che, te purUSArtha napuMsaka patine prApta karI, strInI jema te purUSane prApta karI, vinAza pAmI jAya che. " vIryanI samRddhinuM varNana karavuM. " vIryanI samRddhi eTale utkarSarUpa zuddha AcAranA baLathI labhya evI tIrthaMkaranA vIrya sudhI pahoMce tevI vIrya ddhi tenuM varNana karavuM. jemake - "merU parvatane daMDa ane pRthvInuM chatra karavAne je kaI samartha thAya che, te sadAcArarUpa kalpavRkSanuM phaLa, ema maharSio kahe che." pariNAma thatAM gaMbhIra dezanAne yoga karavo. " pariNAmamAM gaMbhIra eTale pUrva dezanAnI apekSAe sUkSma evA AtmAnuM astitva, baMdha ane mekSa vigerene lagatI dezanAne vega eTale vyApAra kare. kahevAno matalaba evI che ke, pUrve sAdhAraNa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, sAdhAraNa guNaprazaMsAdiranekadhopadezaH prokta Aste sa yadA tadAcArakarma hAsAtizayAdaM gAMgibhAvalakSaNaM pariNAmamupAgatobhavati ( 57 ) tadA jIrNe bhojanamiva gaMbhIradezanAyAmasau dezanArdo'vatAryata iti / ayaM ca gaMbhIradezanAyogo na zrutadharmakathanamaMtareNopapadyata ityAha / " zrutadharmakathanamiti / " zrutadharmasya vAcanApRcchanAparAvartanAnupekSA dharmakathana lakSaNasya sakalakuzalakalApakalpadruma vipulAlaMbAlakalpasya kathanaM / (58) yathA / " cakSuSmaMtasta eveha ye zrutajJAna cakSuSA / samyak sadaiva pazyaMti bhAvAn heyetarAnarAH" // 1 // ayaM ca zrutadharmaH pratidarzana manyathAnyathA pravRtta iti nAsAvadyApi tatsamyagbhAvaM vivecayitumalamityAha / " bahutvAtparIkSAvatAra iti " / tasya hi bahutvAcchRtadharmANAM zrutadharma iti zabdasamA guNanI prazaMsA vigere aneka rIte je upadeza karyo hoya, te upadeza jyAre te AcAravALA kamane atizaya hAsa (chApaNa ) thavAthI aMgAgI bhAva pariNAmane pAme che. [57] tyAre jIrNa pachI [ pacI gayA pachI ] bhojananI jema e upadezane yogya evA purUSane gaMbhIra-sUkSma dezanAmAM utAre. A gaMbhIra dezanAne vega mRta-zAstranAM dharmanAM kathana zivAya thatuM nathI, te kahe che - zrata-zAstra dharmanuM kathana karavuM. " zrata dharma eTale vAcanA, pRcchanA ( puchavuM ) parAvartana [ Avartana karavuM ] ane anapekSA (te tarapha bedarakArI na rAkhavI) 25 dharmanuM kathana ke je sarva kuzaLa samaharUpa kalpavRkSamAM kayArA samAna che, tenuM kathana karavuM. [ 18 ] jemake - " je zruta-zAstra jJAnarUpa cakSuthI grahaNa karavA yogya bhAvane sarvadA sArI rIte te juve che, teja AlokamAM cakSuvALA che." A zrata dharma pratyeka darzanamAM judI judI rIte pravelo che, tethI te adyApi sArI rIte vivecana karI zakAya tema nathI, tethI kahe che - : "zrata dharma ghaNI rIte pravarte che, tethI tenI parIkSA karavI. " te zrata dharma paNa che, eTale zrata dharma e zabdanI samAnatAthI buddhi chetarAya tevuM che, mATe tenI 12
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. natayA vimalabdhabuddheH parIkSAyAM trikoTi parizuddhilakSaNAyAM zrutadharmasaMbaM dhanyAmavatAraH kAryaH / anyatrApyavAci / ( 59 ) " taM zabda mAtreNa vadati dharme vizvepi lokA na vicArayati / sa zabdasAmye'pi vicitrabhedai- vibhidyate kSIramivArjunIyam // 1 // lakSmIM vidhAtuM sakalAM samartha sudurlabhaM vizvajanInamenaM / parIkSya gRhNati vicAradakSAH suvarNa vcnbhiivcittAH || 2 || ta| -parIkSothamevAda | (60) mAA, marUpa"ti " / yathA suvarNamAtrasAmyena tathA vidhamugdhalokeSvavicAreNaiva shuddhaanaitika zuddharUpasya suvarNasya pravRttau kaSacchedatAprAH parIkSaNAya vicakSaNairAdriyate tathA trApi zrutadharme parIkSaNIye kaSAdInAM prarUpaNeti / kaSAdInevAha / " vidhipratiSedhau Sa iti / " vidhiraviRddhakarttavyarthopadezakaM vAkyaM yathA - " svargakevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyaM samitiguptizuddhA kriyA " "i trikATI [ traNa rIte ] zuddhirUpa dhRta dharma saMbaMdhI parIkSAmAM utaravuM, te viSe khIje paNa kaheluM che. [ pa ] " dharmane zabda mAtrathI badhA leAkA kahe che, paNa te vicAratA nathI. te dharma zabdathI samAna che, paNa arjuna [ AMjaNIyA ] vRkSanA dUdhanI jema vicitra bhedathI tenA bheda thAya che. chetaravAthI jemanuM citta bhaya pAmelu' che, evA purUSo jema suvarNane parIkSA karI le che, tema vicAradakSa purUSA sarve lakSmIne karavA samartha, durlabha ane sarve jananA hitakArI evA dharmane grahaNa kare che. have tenI parIkSAne upAya kahe che-- ( 6 ) >> kaSa-kasATI vigerenI prarUpaNA karavI. " jema suvaNa evA sarakhA nAmathI tevA mugdha -bhALA lAkAmAM avicArathI zuddha azuddha evA suvarNanI pravRtti thAya che, tethI "vicakSaNa purUSo te suvarNanI parIkSA karavA mATe kaSa-kasoTI, chaMda ane tApanA upayoga kare che, tema parIkSA karavA yogya evA A kRta dharmamAM kasATI vigerenI prarUpaNA karavI. te kasATI vigere kahe che 66 vidhi ane pratiSedha-te kRta dharmanI seATI che, " vidhi eTale avirUddha evA karttavya athanA upadeza karanAra vAya. jemake, kevaLa jJAna tathA svarganA arthIe 4.6
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. ityAdi / " pratiSedhaH punarnahiMsyAtsarvabhUtAni nAnRtaM vadet ": ityAdi / tato vidhizca pratiSedhazca vidhipratiSedhau / kimityAha kapaH suvarNaparIkSAyAmiva kaSapaTTakarekhA idamuktaM bhavati-yatradharme uktalakSaNo vidhiH pratiSedhazca pade pade supuSkala upalabhate sadharmaH kapazuddhaH (61) na punaranyadharmasthitAH satvA asurA iva vizNunA ucchedanIyAH teSAM hi vadhe doSo na vidyate ityAdika vAkyagarbha iti / " chedamAha / tatsaMbhavapAlanAceSToktiH cheda iti" tayovidhipratiSedhayoranAvibhUtayoH saMbhavaH prAdurbhUtayozca pAlanA rakSA rUpA tata tatsaMbhavapAlanArtha yA ceSTA bhikSATanAdibAhyakriyArUpA tasyA uktiH chedaH / ( 62 ) yathA kaSazuddhAvapyaMtarAmazuddhimAzaMkamAnAH sauvarNikAH muvarNa golikAde chedamAdriyate tathA kapazuddhAvapi dharmasya chedamapekSate sa tapa dhyAna vigere karavA tathA pAMca samiti ane traNa guptithI zuddha evI kriyA karavI: ItyAdi pratiSedha eTale niSedhane upadeza karanArUM vAya. jemake, "sarva prANI mAtranI hiMsA karavI nahIM, asatya bolavuM nahIM, ItyAdi te vidhi ane pratiSedha te zata dhamanI parIkSAmAM karI che. jema suvarNanI parIkSAmAM kahInI rekhA che, tema kahevAnI matalaba evI che ke, je dharmamAM pUrvokta lakSaNavALA vidhi tathA pratiSedha pade pade puSkaLa maLe, te kaSa-kaTI zuddha dharma che. (1) anya dharmamAM rahelAM prANIo viSNune jema asure uccheda karavA yogya che, tema te uccheda karavA gya che, temane vadha karavA mAM doSa nathI. ItyAdi vAkyavALo dharma kasoTI zuddha kahevAtuM nathI. have cheda kahe che - "te vidhi ane pratiSedha na thayA hoya te temano saMbhava ane thayA pachI temanuM pAlana--te saMbhava ane pAlananI ceSTA kahevI." te vidhi niSedha na thayA hoya te tene saMbhava ane thayA pachI temanuM pAlana-rakSaNa te saMbhava ane pAlanane mATe je ceSTA eTale bhikSATana vigere bAhya kriyArUpa ceSTA tenuM kathana, te cheda kahevAya che. (2) jema senI leke kaTInI zuddhi thaI hoya te chatAM aMdara azuddhinI zaMkA karatAM te suvarNanI goLI [ lagaDI ] vigerene cheda karavA Adara kare che, tema dharmanI kasoTIthI zuddhi thaI heya paNa te chedarUpa zuddhinI apekSA kare che. te cheda bAharanI zuddha ceSTArUpa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha ca chedo vizuddhabAhyaceSTArUpo vizuddhA ca ceSTA sA yatrAsaMtAvapi vidhi pratiSedhA vabAdhitarUpI svAtmAnaM labhete labdhAtmAnau cAtIcAralakSaNopacAravirahitau uttarottara vRddhimanubhavataH ( 63 ) sA yatra dharma ceSTA sa mapaMcA pocyate sa dharmaH chedazuddha iti / yathA kaSachedazuddhamapi suvarNa tApasahamAnaM kAlikonmilanadoSAna suvarNabhAvamaznute evaM dharmo'pi satyAmapi kaSacchedazuddhau tApa parIkSAyAmanirvahamANo na svabhAvamAsAdayatyatastApa prajJApayannAha / " ubhaya nibaMdhanabhAvavAdastApa iti / " ubhayoH kapacchedayoranaMtaramevoktarUpayonibaMdhanaM pariNAmi kimityAha / tApaH (64) atra zrutadharmaparIkSAdhikAre idamuktaM bhavati yatra zAkhe dravyarUpatayA pacyutAnutpanaH paryAyAtmakatayA ca pratikSaNamaparAparasvabhAvAskaMdanenAnityasva jANe. te bAharanI zuddha ce tenuM nAma ke jemAM vidhi niSedharUpane bAdhita karyA vagara pitAnA AtmA svarUpane te prApta kare che, ane svarUpa prApta karyA pachI aticArarUpa upacArathI rahita thaI uttarottara vRddhine anubhave che. [63] evI ceSTA je dharmamAM savistara kahevAmAM Ave, te dharma chedanI parIkSAmAM zuddha samajavo jema suvarNa karI ane chedanI parIkSAthI zuddha thayuM hoya paNa je te tApane sahana na kare te arthAta tapAvavAnI parIkSAmAM barAbara na utare te temAM kALAzane deSa rahevAthI te barAbara suvarNatva prApta karatuM nathI. ema dharma paNa karI ane chedanI parIkSAmAM zuddha karyo heya paNa je te tApanI parIkSAmAM na utare te te pitAnA dharma bhAvane pAmato nathI, tethI tApanI parIkSA kahe che. " kaTI ane chedanI parIkSAnuM pariNAma bhAva kahe te tApa kahevAya che. " ubhaya eTale kasaTI ane chedanI parIkSA ke jenuM svarUpa upara kahevAmAM AvyuM che, tenA pariNAmI bhAvane kahe te tApa kahevAya che. [ 64] A zrata dharmanI parIkSAnA adhika zraramAM kahevAno matalaba evI che ke, je zAstramAM chavAdi padArtha dravyarUpe cavIne utpanna nahIM thayela ane paryAyarUpe pratyeka kSaNe bIjA bIjA svabhAva upajavAthI anitya svabhAvI kahevAmAM Ave te zrata dharmanI tApanI parIkSAmAM zuddhi samajavIkAraNake, pariNAmI
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgrahe. bhAvo jIvAdi ravasthApyate syA tatra tApazuddhiH yataH pariNAminyevAtmAdau tathAvidhAzuddhaparyAyanirodhena dhyAnAdhyayanAthaparazuddhaparyAyaprAdurbhAvAduktala kSaNaH kaSo bAhyaceSTAzuddhilakSaNazca cheda upapadyate na punaranyatheti / (65) eteSAM madhyAtko balIyAnitaro veti mane yatkarttavyaM tadAha / 66 amISAmaMtaradarzanamiti " / amISAM trayANAM parIkSA prakArANAM parasparamaMtarasya vizeSasya samarthasamartharUpasya darzanaM kAryamupadezakena tadeva darzayati / " kapacchedayorayatna iti " / kaSacchedayoH parIkSAkSamatvenAdaraNIyatAyAmayatno tAtparya matimatAmiti kuta ityAha / 66 tadbhAve'pitApAnAve'bhAva iti " / tayoH kaSacchedayoH bhAvaH sacA tadbhAvaH tasmin kiMpunaratadbhAva ityapizabdArthaH kimityAha / tApAbhAve ukta lakSaNa tApavirahe abhAvaH " 63 ( rUpAMtara pAmanArA ) AtmAdi padArthane viSe tevA azuddha paryAyane nidha karavAthI dhyAna adhyayanAdi bIjA zuddha payAya pragaTa thatAM jenuM lakSaNu kahevAmAM AvyuM che, evI kaseTI ane bAheranI ceSTAnI zuddhirUpa cheda utpanna thAya te sivAya thAya nahIM. [ 65 ] me 11, che ane paritApanI hara malavAna asu ? mane jIle Azu ? me prazna thatAM je kartavya hAya te kahe che. " se uSa, che bhane tApamAM tAvata hoya te tAva" pari kSAnA traNa prakAra che, temAM paraspara je vizeSa eTale samartha ke asamartha hoya tenu upadezake darzana karAvavu. te darzAve che. " soTI ane e e e parIkSAmAM yatna na karavA. ' kasoTI ane cheda e e parIkSA samartha nathI, tethI temAM Adara karavAmAM yatna eTale buddhimAna purUSone yatna karavAmAM kAMi tAtparya nathI. kSA mATe tAtparya nathI ? te kahe che. " te seTI ane edra karyA hAya paNa tApane abhAve tenA abhAvaja che. " te kasITI ane enA bhAva eTale sattA hAya, jyAre sattA na hoya teA pachI zuM rAmanu` ? e pi zabdano artha che. te chatAM je tApa jenu lakSaNa upara kahevAmAM An
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, paramArthato'sattaiva parIkSaNIyasya na hi ( 66 ) tApe vighaTamAnaM hema kapacchedayoH satorapi svaM svarUpaM pratipattumalaM jAtisuvarNatvAttasya etadapi kathamityAha / " tacchuddhau hi tatsAphalyamiti " / tacchuddhau tApazuddhau hiryasmAttatsAphalyaM tayoH kapacchedayoH saphalabhAvaH tathAhi dhyAnAdhyayanAdiko'rtho vidhIyamAnaH prAgupAtakarmanirjaraNaphalaH hiMsAdikazca pratiSidhyamAno nava karmopAdAnanirodhaphalaH bAhyaceSTAzuddhithAnayo revAnAvibhUtayoyogenAvibhUtayozca paripAlanena phalavatI syAt na cA pariNAminyAtmanyukalakSaNau kapacchedau svakArya kartuM prabhaviSNU syAtAmiti (67 ) tayostApazuddhAyeva saphalatvamupapadyate na punaranyatheti / nanu phalavikalAvapi tau bhaviSyata ityAha / " phalavaMtau ca tau tAvitiH " / ukta lakSaNaphalabhAjau saMtau punastau kaSacchedau tau vAstavau kapacchedau bhavataH sva vyuM che, tene abhAva hoya te pachI kharI rIte parIkSA karavA gya varanI asattAka che. ( 6 ) tApanI parikSAmAM phATI gayeluM suvarNa karI ane chedanI parIkSAmAM utaryuM heya paNa pitAnuM svarUpa meLavavAne samartha thatuM nathI. ahIM zaMkA thAya che, te jAtavALA senAne ema kevI rIte thAya ? tenA samAdhAnamAM kahe che. - "tApanI zuddhi hoya to temanI saphaLatA che. " tapanI zuddhi hoya to te kasoTI ane chedanI saraLatA thAya che. te A pramANe--dhyAna adhyayana vigere artha- kArya karavAthI tenuM phaLa pUrve upArjana karelA karma nirjarArUpa thAya che, ane hiMsA vigere niSedhavAthI tenuM phaLa navA karmanA mULa kAraNane rokavArUpa thAya che, ane bAharanI ceSTAnI zuddhi e baMne (dhyAnAdhyayananuM AcaraNa ane hiMsAdikane niSedha] na thayA hoya te tene ga karavAthI ane thayA hoya te tenuM pAlana karavAthI saphaLa thAya che. e AtmAne pariNAma ( rUpAMtara ) thayA vagara te kasoTI ane che ke jenAM lakSaNa AgaLa kahelAM che, te pitAnuM kArya karavAne samartha thatAM nathI. [ 17 ] te kasoTI ane chedanuM sAphalya te tApanI zuddhimAMja raheluM che, te sivAya nahIM. ahIM zaMkA thAya che, te kasoTI ane cheda phaLa vinAnA thaze te zuM karavuM ? te mATe kahe che - " . .
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. sAdhyakriyAkAriNi hi vastuni vastutvamuzati saMtaH / vipakSa baagmaah| anyathA varatamaMdanati" (68) banyA pachI sau vastu parIkSAdhikAre samavatAri tAvapi tau yAcitakamaMDanaM dvividhaM khalaMkAraphalaM nirvAhe sati parizuddhAbhimAnika mukhajanikA svazarIra zobhA kA thaMcinirvahaNAbhAve ca tenaiva nirvAhaH na ca yAcitakamaMDane etadvitayamapyasti parakIyatvAttasya tato yAcitakamaMDana miva yAcitakamaMDanaM idamukta bhavati dravyaparyAyobhayasvabhAve jIva kapacchedau nirupa caritatayopaSTayApyamAnau svaphalaM pratyavaMdhyasAmarthyAveva syAtAM nityAyekAMtavAdetu svavAda zobhArtha tadvAdibhiH kalpamANAvapyeto yAcitakamaMDanAkArau pratibhAsete na punaH te kasoTI ane cheda phaLavALA hoya te ja vAstavika thAya che. " jenuM lakSaNa kaheluM che, evA phaLavALA te kasoTI ane cheda hoya che te kharekhara vAstavika kaSaccheda thAya che. purUSe pitAne sAdhya evI kriyAne karanArI vastumAMja tenuM vastupaNuM icche che. jo tema na hoya te je bAdha Ave te kahe che - ja je te kasoTI ane cheda niSphaLa hoya te te mAgI lAvelA AbhUSaNa jevA che. " ( 18 ) anyathA eTale je te kaccheda niSphaLa heya te te vastunI parIkSAmAM utaryo hoya tathApi te mAgI lAvelA AbhUSaNa jevA che. AbhUSaNa--alaMkAranuM phaLa be prakAranuM che. je pitAno nirvAha thatuM hoya te abhimAna saMbaMdhI sukhane utpanna karanArI pitAnA zarIranI zobhA maLe te phaLa ane je kaI rIte pitAne niha na thatuM hoya te te alaMkAra vaDe nirvAha thaI zake, te bIjuM phaLa. A baMne paLa mAgI lAvelA alaMkAramAM hetA nathI. kAraNake, te pArakuM che, tethI mAgI lAveluM AbhUSaNa te te mAgI lAveluMja gaNAya. A uparathI ema samajavuM ke, dravya ane paryAya e ubhaya svabhAvavALA jIvanI parIkSAmAM kasoTI ane cheda nirUpacaritapaNe lAga karyo heya te te pitAnA phaLa pratye saphaLa sAmarthyavALA thAya che, ane "cha nitya cheityAdi ekAMtavAdamAM te matanA vAdIo pitAnA vAdanI zobhA mATe e kaSa ane chedanI parIkSA kape, paNa te baMne temAM mAgI lAvelA AbhUSaNa jevA jaNAya che, eTale pitAnuM kArya
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharma sama. svakArya karAviti ( 69 ) Aha avagataM yathA kapacchedatApazuddhaH zrutadhamo prAyaH paraM kiMmaNetRko'sau pramANamiti vyatirekataH sAdhayannAha / " nA 'tatvavedivAdaH samyagvAda iti " na naiva atatvavedinaH sAkSAdeva vastuta svamazAda zIlasya puruSavizeSa syArvAgadarzina ityarthaH vAdo vastupraNayana 'matatvavedivAdaH / ( 70 ) kimityAha samyagvAdo yathAvasthitArthavAdaH sAkSAdavIkSamANena hi pramAtrA moktaM jAtyaMdhacitrakanarAlikhitacitrakarmavat 'yathAvasthitarUpavisaMvAdenA samaMjasameva zAstraM syAditi kathaM tadbhASitaM vastu aviparItarUpatA patipattu mutsahate iti / samyagvAdatAya / evopAyagAha / " baMdhamokSo papatti tastacchuddhiriti " baMdhomithyAtvAdihetubhyo jIvasya karmapudgalAnAM ca vayayaH piMDoriva kSIranIrayorivA paraspara mavibhAga pariNAme nAvasthAnaM mokSaH punaH samyagdarzanajJAnacAritrebhyaH ka 42nArA yatA nayI (18) ahiM zaMkA thAya che, A uparathI jANavAmAM te AvyuM ke, kaSa, cheda ane tApathI zuddha e kRta dharma prAla che, paNa te koNe racele heya, te pramANu gaNAya ? Ane vyatire ( bhAra ) yA sAMdhatA he che. ....... re matadAna vA hAya, te sabhyamyA vAto nA. " matapaa eTale sAkSAt vastu tatvane jANavAnA svabhAvavALo na hoya te. arthAta AgaLa janAra na hoya te . tene vAda eTale vastunuM yathArtha kathana te atatvadi vAda kahevAya che. (70) te atatvavedI vAda zuM na kahevAya ? te kahe che. te samagU vAda na kahevAya. samavAda eTale jevI hoya, tevI yathArya vastune vAda, te nathI. sAkSAta vastune nahIM kinAre praNAtA [ pramANa ka ] e kaheluM zAstra jAtithI aMdha evA citrakAre Ale khelA citrakanI jema yathArtha rUpanuM ( vastunuM) nirmANa na thavAthI ayogya thAya che. tevA pramAe kahela vastu aviparItarUpa pratipAdana karavAne kema samartha thAya? have sammAdamaNaneja upAya kahe che,
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. maNAmatyaMtocchedaH tato baMdhazca mokSazca baMdhamokSau tayorupapattirghaTanA saspAra sakAzAt zuddhiH vastuvAdanirmalatA ciMtanIyA ( 71 ) idamuktaM bhavati yasmin siddhAMte baMdhamokSa yogya AtmA taistairvizeSairnirUpyate sa sarvavedi puruSapratipAdita iti kovidainizcIyata iti. / iyamapi baMdhamokSopapattiryathA pujyate tathAha / " iyaM vadhyamAna baMdhanabhAve iti " iyaM baMdhamokSopapattiH vadhyamAnasya ca baMdhanasya ca vakSyamANasya bhAve sadbhAve sati bhavati kuta ityAha / " kalpanAmAtra manyatheti " yasmAkAraNAdiyaM kalpanaiva kevalAvitathArtha pratibhAsarUpA na punastatra pratibhAsamAno'rtho'pIti kalpanAmAtra manyathA mukhyabadhyamAna baMdhanayorabhAve varttate iti / badhyamAna baMdhana baMdha ane mekSanI ghaTanAthI te vastuvAdanI zuddhi che." mithyAtvAdi hetuthI agni, ane loDhAnA piMDanI jema athavA dudha, ane pANinI jema jIva, ane karmanA pudugaLane paraspara vibhAga na thAya tevA pariNAme rahevuM, te baMdha kahevAya che. samyam darzana, jJAna ane cAritrathI karmane atyaMta Uccheda thAya te mekSa kahevAya che. te baMdha. ane mokSanI ghaTanAthI zuddhi eTale yathArtha vastuvAdanI nimalatA ciMtavavI. [ 71 ] kahevAnI matalaba evI che ke, je siddhAMtamAM dha, ane mokSane yogya e AtmA te te vizeSa tAthI nirUpaNa karavAmAM Ave, te siddhAMta sarvata purUSa pratipAdana kare che; ema vidvAne nizcaya kare che. A baMdha, ane mokSanI Upapatti jema ghaTe tema kahe che- " A baMdha ane mokSanI Upapatti badhyamAna, ane baMdhananA sadUbhAvamAM thAya che " A baMdha, ane mekSanI Upapatti badhyamAna, ane baMdhana ke, je AgaLa kahevAmAM Avaze, temane sadUbhAva hoya tyAre thAya che. te kevI rIte ? te kahe che - "anyathA kalpanA mAtra che. " je kAraNa mATe e kevaLa satya arthanA pratibhAsarUpe kalpanA rUpa che. temAM pratibhAsa thato artha paNa nathI. e ja kalpanA mAtra che. anyathA eTale mukhya badhyamAna, ane baMdhananA abhAve thAya che. have badhyamAna ane baMdhana zuM, te kahe che, "bedhyamAna (baMdha) te AtmA, ane satkarma e baMdhana vastu che." bAna
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, eva vyAcaSTe / " badhyamAna AtmA baMdhanaM vastu satkarmeti / " tatra badhyamAnaH svasAmarthyatirodhAnena pAravazyamAnIyamAnaH ka ityAha / AtmA caturdaza bhUtagrAmabhedabhinno jIvaH pratipAdyate tathA badhyate badhyate mithyAtvAdibhirhetu bhirAtmAne neti baMdhanaM ki mityAha / vastu satparamArthato vidyamAnaM karma jJAnAvaraNAdi anaMtAnaMtaparamANupracayasvabhAvaM ataeva mUrta prakRtIti / atrAtma grahaNena sAMkhyamatani rAsamAha / ( 72 ) yatastatrocyate-AtmA na badhyate nApi saMsarati kazcitsaMsarati vadhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH / vastu sadgrahaNena tu saugatamatasya yata statrApi paThyate " cittameva hi saMsAro rAgAdi klezavAsitam / tadeva tairvinirmuktaM bhavAMta iti kathyate " // 1 // rAgAdi klezavAsitamiti rAgAdi klezaiH sarvathA citcAda vyatiri mAna eTale pitAnuM sAmarthya DhaMkAI javAthI paravaza thayela. tevo koNa? AtmA je cAda bhUta [ prANI ] nA bhedathI medavALo jIva kahevAya che. baMdhana eTale mithyAtva vigere hetuothI je vaDe AtmA baMdhAya che. te zI vastu che? sata eTale paramArthapaNe vidyamAna evuM jJAnAvaraNAdi karma je anaMtAnaMta paramANuonA samUha rUpa svabhAva vAluM che. ethI e mUrta [ mUrtimAna ] prakRtivAluM che. ahiM AtmA zabdanuM grahaNa karavAthI sAMkhyamatane parAsta karyo che. [ 73 ] kAraNa ke, te sAMkhyamatamAM kahyuM che ke, "AtmA baMdhAto nathI, tema saMsAra pAmatuM nathI. koI saMsAra pAme che. nAnA prakAranI prakRti baMdhAya che ane mukAya che. " tyAM je vastu ane sata zabdanuM grahaNa karyuM che, tethI haiddhamata parAsta thAya che. bAddha matamAM kahe che ke, " rAgAdi kalezathI vAsita evuM cittaja saMsAra che, bhane nyAre te yita 2 // izayA bhuta thAya, te aria ( bhAkSa ) 4DevAya che. " rAgAdi kalezathI vAsita eTale sarvadA cittathI judA nahi rahenArA rAgAdi kaleza vaDe saMskAra pAmeluM. eTale ema siddha thayuM ke, baMdhamAnathI abhinna evI vastu satya che,
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha ktairvAsitaM saMskRtaM evaM hi badhyamAnAnna bhinnaM vastu satkarmetyupagataM bhavatiH tatra prakRte reva baMdhamokSAbhyupagame AtmanaH saMsArApacargAvasthayo rabhitraikasvabhAvatvena yoginAM yamaniyamAdyanuSTAnaM mukti phala tayoktaM yadyoga zAstreSu tad vyarthameva syAt / ( 73 ) / bauddhasyApi cittAdavyatirikta karma vAdino'vastu satvameva karmaNaH syAt yato yadyato'vyatirikta svarUpaM tattadeva bhavati / na ca loke tadeva tenaiva badhyate iti pratItirasti badhyamAnavaMdhanayoH puruSanigaDAdirUpayorbhinnasvabhAvayoreva loke vyavahriyamANatvA ki ca citta mAtratve karmaNo'bhyupagamyamAne saMsArApavargayormeMdo na pratipAmoti ( 74) citta' mAtrasyobhayatrApyavizeSAt / baMdhamokSahetUnevAha / " hiMsAdayastadyogahetavastaditare taditarasyeti / " hiMsAdaya iti hiMsAnRtAdayo jIvapariNAmavizeSAH kimityAha tadyogahetavaH tasya baMdhasya saMsAraphalatvena paramArthaciMtAyAM pApAtmakasyaiva yogahetava AtmanA saha baMdhakAraNabhAvamApannA varttate / yadavAci / temAM jyAre prakRtine ja baMdha mekSanI prApta kahelI che, te AtmAnI saMsArAvasthA ane mekSAvasthAne eka abhinna svabhAva hovAthI yogIone yama niyama vigere anuSThAna mukti rUpa phala Ape che ema je temanA ga zAstramAM kaheluM che, te vyartha thAya che. [ 73 ] zrAddha mata ke je karma, cittathI juduM nathI ema mAne che, te avastu satvaja karmane thAya. che. kAraNa ke, je jenAthI atirikta hoya te te rUpe ja hoya che. lekamAM paNa te tenAthIja baMdhAya che, evI pratIti hotI nathI. kAraNake, badhyamAna ane baMdhana ke je purUSane paganI beDI jevA ane bhinna ravabhAvavAlA che, teone ja lekamAM vyavahAra cAle che. kemake karmane citta mAtratva laIe te saMsAra ane mekSana bhedaja nahIM rahe. (74Y ane karmane cittamAtrapaNamAM saMsAra ane mokSane bheda prApta thato nathI. kAraNa ke, baMnemAM taphAvata rahetuM nathI. have baMdha mekSanA hetuo kahe che -
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. - " hUiMsAtArA vaMra taravA zraddhAnevi | #vAya javAna zati detavA" I ? - tathA taditare tebhyo hiMsAdibhya itare ahiMsAdaya eva taditarasya / tasmAdadhAditaro mokSaH tasyAnurUpakaraNaprabhavatvAtsarvakAryANAmiti / bNdhcaiva vadhumANA " pravAhaDana mati " | pravAta paraMparAtA anAdimAna AdibhUtabaMdhakAlavikalaH / atraivArthe upacayamAha / " kRtakatve'pyatItakAlavadupattiH " / kRtakatve'pi svahetubhirniSpAditatve'pi baMdhasya atItakAlasyevopapattirghaTanA anAdimattvasya vaktavyA ( 75 ) kimuktaM bhavati pratikSaNaM kriyamANo'pi pravAhApekSayA atItakAlavadanAdi - " hiMsA vigere te baMdhanA yoganA hetuo che ane ahiMsA vigere te mokSanA yoganA hetuo che. " hiMsAdi eTale hiMsA, asatya vigere jIvanA pariNAma vizeSa, te baMdha eTale saMsAranA phaLa rUpe hoI paramArthanI ciMtAmAM pAparUpa. te baMdhanA yoganA hetuo che, eTale AtmAnI sAthe baMdhanA kAraNabhAvane pAmela che. kahyuM che ke,- " hiMsA, asatya vigere pAMca, tatva upara azraddhA ane krodhAdi cAra kaSAya-e pApanA hetuo che. " taditara eTale te hiMsAdithI judA ahiMsAdi te baMdhathI itara eTale mokSa. kAraNa ke, sarva kAryomAM anurUpatA (gyatA ) karavAthI te thAya che. tevA menA yuganA hetuo che. baMdhanuM svarUpa kahe che- pravAha-paraMparAthI baMdha anAdi che." pravAha-paraMparAthI baMdha anAdi che eTale AdikALathI rahita che. te viSe vadhAro kahe che - pitAnA hetuthI siddha thatAM paNa te baMdhanI ghaTanA bhUtakALanA jevI che. "patAnA hetuthI baMdha siddha thatAM paNa tenI ghaTanA eTale anAdipaNAnI ghaTanA bhUtakALanA jevI che. (75 ) e kahevAnI matalaba evI che ke baMdha pratikSaNe karavAmAM Ave paNa te pravAhanI apekSAe atIta kALanI jema anAdija che. have jovAthI te baMnene draSTAMta ane daSTAMtika [ draSTAMta ApavA yogya ] ne bhAva thaye te sAkSAta darzAvavA kahe che. ' * * *
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 101 mAneva / atha yAdazAda nayo dRSTAMtadASTIMtikabhAvo'bhUtaM sAkSAdeva darzayabAha / " vartamAnatAkalpaM kRtakatvamiti " / yAdazI atItakAlasamayAnAM vartamAnatA tatkalpaM kriyamANatvamityupanyasituM yuktaM syAt / yAdazi cAtmani prAgupanyastA hetava upapadyate tamanvayavyatirekAbhyAmAha / " pariNAminyAtmani hiMsAdayo bhinna bhinne ca dehAditi " / pariNamanaM pariNAmaH dravyarUpatayA'vasthitasyaiva vastunaH paryAyAMtarapatipattiH yaduktaMpariNAmo hyAMtaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnaM na ca sarvathA vinAzaH ( 76 ) pariNAmaH tadvidAmiSTaH pariNAmo nityamasyAstIti pariNAmI tatra Atmani jIvahiMsAdayaH prAgnirUpitA upapadyate tathA bhinne pRthagrUpe abhinne ca tadviparIte cakAro vizeSaNasamuccaye kasmAdityAha dehAt zarIrAt / annaivArthe vipakSe vAdhAmAha / " anyathA tadayoga iti " / - "je atIta kALanuM vartamAna kALanA jevuM te kRtakatva che." atItakALanA samayanI jevuM vartamAnakALapaNuM tenA jevuM te che eTale kriyamANapaNuM levuM yukta che. have jevA AtmAne viSe pUrve hetuo sthApita karyA che, te AtmAne anvaye (tene bhAva) ane vyatireka [ tene abhAva ] vaDe kahe che. pariNAmI evA AtmAne dehathI bhinna ane abhinna laIne hiMsAdi upapAdana thAya che." pariNAma eTale dravyarUpe rahelI vastune bIjA paryAyanI prApti. te viSe kahyuM che. " pariNAma eTale arthAtara gamana sArAMza ke, sarvathA vyavasthA nahIM, tema sarvathA vinAza nahIM te. [ 76 ] te pariNAma tenA jJAtAone ISTa che. e pariNAma jene nitye heya te pariNAmI kahevAya. tevA pariNAma AtmAne viSe pUrve nirUpaNa karelA jIva hiMsAdi pratipAdita thAya che. tema te bhinna eTale judA rUpe ane abhinna eTale tethI viparIta [ ekarUpe ] che. ahIM ja zabda vizeSaNa samuccayanA arthamAM che. te konAthI bhinna ? te kahe che-dehathI-zarIrathI. e viSe viparIta pakSa letAM je bAdha Ave te kahe che -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. yadiha pariNAmyAtmA bhinnAbhinnava dehAnneSyate tadA teSAM hiMsAdinAM baMdhahetutayopanyastAnAmayogo'ghaTanA / kathamityAha - " nitya evAdhikArato'saMbhavAditi " nitya eva acyutAnutpannasthiraikasvabhAve Atmani na tu paryAyatayAvalaMbanenAnityarUpe'pItyevakArArtho'bhyupagamyamAne dravyAstika nayAvaSTaMbhato'dhikAra tastila tuSatribhAgamAtramapi pUrvasvarUpAda pracyavamAnavenAsaMbhavAdaghaTanAt hiMsAyAH (77) 102 yato vivakSitasA vivakSitaparyAya vinAzAdisvabhAvA zAstreSu gI te / thayo / " tatparyAya vinAzo duHkhotpAdastathA ca saMklezaH / eSa vo jinamaNito varjayitavyaH prayatnena " // 1 // anyathA te hiMsAdikanA ceAga nathI. " anyathA eTale e pariNAmI AtmA jo dehathI bhinna ane abhinna na laIe te badhanA heturUpe kahelA te hiMsAdika ghaTatA nathI. krama dhaTatA nathI ? te kahe che tr "" "9 nitya evAja AtmAmAM adhikArathI te asa Mbhavita che. nitya eTale acyuta ( nahIM cavelA ) anutpanna, ( utpanna nahIM thayela ) ane eka sthira svabhAvavALA AtmA jANavA. payAya rUpe avalaMbana vadhu anitya rUpI AtmA na levo. ema putra [ ja zabdanA arthathI jANavuM. tevA AtmA jo laie te dravyAstika nayanA TekArthI adhikAra vaDe talanA tuSa ( chelA ) nA mAtra trInna bhAga jeTaluM paNa pUrvanA svarUpathI cyavatuM na heAvAne lIdhe hiMsAnA saMbhava ke, dhaTanA thatI nathI. ( 77 ) kAraNake je vivakSita [ kahevA icchela ] hiMsA che, te vikSita paryAyanA vinAza thavA rUpa svabhAva vALI che, ema zAstramAM kaheluM che. jemake, tenA paryAyanA vinAza, duHkhanI utpatti ane kaleza enu nAma hiMsA ema zrIjina bhagavaMte kaheluM che, tevI hiMsA prayatnathI vavI. ka 66 ,, " jo AtmAne anitya laie to bIje di'sA karanAra thAyaja nahiM, " aniya
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa graha, 103 " tathA anitye cAparA hiMsaneneti " / anitye ca sarvathA pratikSaNabhaMgure punarAtmanyabhyupagamyamAnesati apareNa kenacillubdhakAdinA ahiMsanena avyApAdanena kasya cicchUkarAdehiMsAsaMbhavaH (78 ) pratikSaNabhaMguratvAbhyupagame hi sarveSvAtmasukhata eva svajanmalAbhabhakSaNAnaMtaraM sarvathA nivartamAneSu kaH kasya hiMsakaH kovA kasya hiMsanIya iti / " sathA bhinna eva dehAnna spRSTa vedanamiti / " yadi hi bhinna eva vilakSaNa eva sarvathA dehAdAtmA tadA na naiva spaSTasya yoSiccharIra zayanAsanAdeH karakajvalanajvAlAdezca iSTAniSTarUpaspazeMdriya viSayasya dehena spRzyamAnasya vedanamanubhavanaM prAmoti bhoginaH puruSasya / nahi devadatte zayanAdIni bhogAMgAni spRzati viSNumitrasyAnubhava pratIti rastIti / " tathA eTale sarvathA pratyeka kSaNe nAzavaMta evo AtmA laIe te bIjA koI lubdhaka-zikArI vaDe hiMsA thavI saMbhavatI nathI-eTale tenAthI koI Dukkara vigerenI hiMsAne saMbhavaja nathI. ( 78 ) arthAta jyAre AtmAne pratikSaNe bhaMgura-nAzavaMtapaNuM svIkAra karavAthI sarve Atma sukhathI ja potAnA janmane lAbha je bhakSaNa karyA pachI sarvathA nivRtta thAya che, eTale koNa ke hiMsaka, ane koNa kone hiMsA karavA yogya ? e vAta rahetI nathI. AtmA dehathI bhinna ja che ema hoya te tene sparza anubhava na the joIe. " je AtmA dehathI bhinna hoya te spaSTa karelA strInuM zarIra, zamA Asana vigere tathA kAMTA, agninI javALA pramukha te iSTa-aniSTarUpa sparza Idriya viSaya dehanI sAthe sparza thatAM bhogavALA purUSane tene anubhava na thavo joIe. devadatta nAmane mANa sa zayana vigere bheganA aMgane sparza kare, ane viSNamitrane tenA anubhavanI pratIti thAya -evuM bane ja nahIM. "anugraha paNa nirarthaka thAya." nirarthaka eTale purUSane saMtoSa thavArUpa phaLanI iihata [ ahiM ja zabda samuccaya-arthamAM che. ] e anugraha eTale mAlA, caMdana, aMgarAga, vastra vigere bheganA aMga vaDe dehane saMtoSa tha . jo AtmA dehathI atyaMta
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 zrI dharma saMgraha. nirarthaka zrAnugraha iti / " nirarthakaH puruSasaMtoSalakSaNa phalavikalaH caH samuccaye anugrahaH sracaMdanAMgavasanAdibhirbhogAMgairupaSTaMbho bhavedehasya dehAdAtmano'tyaMtabhinnatvAt nigrahasyApyupalakSaNametat / evaM bhedapakSaM nirAkRtyAbhedapakSanirAkaraNAyAha-" abhinna evAmaraNaM vaikalyA yogAditi " | abhinna eva dehAtsarvathA nAnAtva manAlaMbamAne Atmani sati "caitanyaviziSTaH kAyaH puruSa" iti matAvalaMbinAM suraguruziSyANAmamyupagamena phimityAha amaraNaM mRtyorabhAvaH Apadyate AtmanaH ( 79 ) - kuta ityAha-vaikalyasyAyogAdaghaTanAt yato mRte'pi dehe na kiMcitpRthivyAdibhUtAnAM dehAraMbhakANAM vaikalyamupapadyate vAyostatra vaikalyamiti cenna vAyumaMtareNa ucchUnabhAvAyogAt tarhi tejasastatra vaikalyamastIti cenna tejaso vyatirekeNa kuthitabhAvApratipatteriti ( 80 ) kathaM dehAbhimAtmavAdinAmaraNamupapannaM bhavediti prAktanAvasthayorvAyutejasostatrAbhAvAt bhina laIe te mAlA caMdana vigerethI je dehane saMtoSa thavA rUpa je phaLa che, te nirarthaka thAya che. je anugraha tevo nigraha paNa jANI levo. evI rIte bhedano pakSa teDI, have abhedane pakSa teDavA kahe che. che je AtmA dehathI abhinna laIe te vikalapaNAnA ayogathI mRtyuja na thavuM joIe." je AtmA dehathI sarvathA abhinna eTale bhinnatAnA AlaMbana vagara mo. mese " caitanya viziSTa koDa te 535-mAtmA" mevo su2 23 ( 1925ti) nA ziSyone mata che, te pramANe letAM zuM thAya te kahe che-tema levAthI AtmAne mRtyune ja abhAva thAya. (78 ) kAraNa ke, vikalapaNAno vega thato nathI. arthata mRtyu pAmelA dehamAM pRthivI vigere dehanA AraMbhaka-paMcabhUtanI vikalatA thatI nathI. vAyunI vikalatA che. ema je kahIe te te paNa nathI. kAraNa ke, vAyu zivAya zarIra UpaseluM na rahI zake jo temAM tejanI vikalatA che ema kahIe te te paNa nathI. kAraNa ke, teja zivAya za rIra kathitabhAvane pAmI jAya. [ kahI jAya] (80) pachI dehathI abhinna evA AtmAne mAnanArA vAdInA mata pramANe te AtmAnuM maraNa kevI rIte thAya ? pUrvanI avasthA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, ' 105 jaLakR ti te . (82) "je paramAra iti maraNe abhyupagamyamAne paralokasyAbhAvaH prasajyate nahi dehAdabhiSa evAtmanyabhyupagamyamAne kazcitparalokayAyI siddhayati dehasyAtraiva tAvatpAsadarzanAttadvyatiriktasya cAtmano'nabhyupagamAt na ca vaktavyaM paraloka eva tarhi nAsti tasya sarvaziSTaiH pramANoparTabhopapanatvenASTitvAt pramANaM cedaM yo yo'bhilASaH sa so'bhilASAMtarapUrvako dRSTo yathA (82) yauvanakAlAbhilASo bAlakAlInAbhilASapUrvaka: abhilASazca bAlasya sadaharjAtasya prasAritalocanasya mAtuH stanau nibhAlayataH stanyaspRhArUpa: yacca tadabhilASAMtaraM taniyamAdbhavAMtarabhAvIti / (83) " tathA deha kRtasyAtmanAnupabhoga iti " / ekAMtabhede dehAtmanodehakRtasya zubhasyAzubhasyacAtmanAnupabhogaH sukhaduHkhAnubhavadvAreNAvedanamApadyate na hi kavi vAlA vAyu ane tejane temAM abhAva thavAthI maraNaja thAya. ema je kaheze te A pramANe kahe che- (81) "maraNa thatAM para lekane abhAva thAya che. " AtmAnuM maraNa thatAM para lekanA abhAvane prasaMga Ave che. dehathI abhinaja AtmA che ema laIe te, koI para lekamAM jAya che e vAta siddha thatI nathI. kAraNa ke, dehanuM patana ahiM ja jevAmAM Ave che ane te sivAya jude AtmA jevAmAM AvatA nathI. A uparathI ema na kahevuM ke, para lekaja nathI. kAraNa ke, te vAta te sarva uttama purUSone pramANunA TekAthI abhISTa che. te pramANa A pramANe che- "je je abhilASa che, te te abhilASa bIjA abhilASa pUrvaka javAmAM Ave che. jemake- 82 ] vana vayane abhilASa bAlavayanA abhilASa pUrvaka hoya che. ahiM bALakane abhilASa eTale eka divasanAM thaelAM, AMkhe prasAratAM, ane mAtAnA stanane jotAM evA bALakane je stanapAnanI spRhA thAya che, te abhilASa samajave. je bIje - bhilASa, te niyata rIte bIjA bhave thavAne te levo. [ 83 ] " AtmA ane dehane ekAMta bheda laIe , dehe karelAM heya, te AtmAne 14.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagraha 46 ** danyakRtaM zubhamazubhaM vA vedayitumarhati kRtanAzAkRtAbhyAgamadoSaprasaMgAditi / tathA AtmakRtasya deheneti / yadi ca dehAdbhinna evAtmebhyupagama stadA AtmakRtasya kuzalAdakuzalAdgAnuSTAnAdAtmasamupArjitasya zubhasyAzubhasya ca karmaNa ihAmutra ca dehena kartrAnupabhogo'vedanaM prasajyate akRtvAt ti nAvabApAne tathApi ko to phasAda! ( 84 ) " DEbAgheti / dRSTasya sarvaloka pratItasya dehakRtasyAtmanA AtmakRtasya ca dehena yaH sukhaduHkhAnubhavaH tasya iSTasya ca zAstra siddhasya bAdhA apahnavaH prApnoti ( 85 ) tathAhi dRzyata evAtmA dehakRtAJcauryapAradAryAdyakArya ** lok bhogavavAM paDe nahIM. " deha ane AtmAne ekAMta bheda levAthI dehe karelAM zubha ke azubhane AtmAne upabhoga na thAya, eTale sukha duHkhanA anubhavadrArA anubhava na cAya. khIjAe karela zubha ke azubha tene khIjo vedathAne yogya nathI. tema thavAthI kRta ( karelAM ) nA nAza, ane amRta ( na karelAM ) nI prApti, e doSa lAgavAnA prasaMga Ave che. " AtmAe karelAM hAya, te dehane bhAgavavAM paDe nahIM. " jo dehathI bhinna AtmA laIe tA, AtmAe karelAM kuzaLa ke akuzaLa anuSTAnathI AtmAe upArjana karelAM zubha azubha karmanuM Aloka ane paralokamAM dehane bhogavavAM na paDe, evA prasaMga Ave. kAraNa ke teNe karelAM nathI. jo kadi ema laIe te zA dveSa Ave ? te kahe che- [ 84 ] " dRSTa ane iSTanA khAdha thAya " dRSTa eTale sarve lAkamAM pratIti yukta je dehe karelAM tenA AtmA sAthe sukha duHkhanA anubhava, ane AtmAe karelAMnA dehanI sAthe sukha duHkhanA anubhava, ane iSTa eTale je zAstra siddha hAya, te daSTa, ane ISTane khAdha prApta thAya. ( 85 ) te A AtmA cAraka vigeremAM cirakALa 1 cAraka eTale kArAgRha, pramANe-dehe karelAM corI jArI vigere akAryathI zAka, kheda vigere duHkhane prApta thato jovAmAM A
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, To7 kAryAcArakAdau cirazoka viSAdAdIni duHkhAni samupalabhamAnaH zarIra ca tathAvidhamanaH saMkSomAdApanajvarAdijanita vyathA manubhavati ( 86 ) na ca dRSTeSTApalApitA yuktA satAM nAstikalakSaNatvAttasyAH itthaM sarvathA nityamanityaM ca tathA dehAdbhinnamabhinnaM cAtmAnamaMgIkRtya hiNsaaiinaamsNbhmApavahAbada- (87) " mA~ nyaaitiiiti tavAra iti / " ata ekAMtavAdAdanyathA nityAnityAdisvarUpe Atmani samabhyupagamyamAne etasmin hiMsAhiMsAdisiddhiH tatsiddhau ca tanibaMdhanA mokSasiddhiriti eSa tatvavAdaH pratijJAyate atatvavAdinA puruSeNa vedituM na pAryate iti / evaM tatvavAde nirUpite ki kAryamityAha / ( 88 ) " pariNAma parIkSeti." / pariNAmasya tatvavAda viSayajJAnazraddhA ve che, ane zarIra tevI jAtane manamAM kSobha thavAthI prApta thatI vAra vigerenI vyathAne anubhave che. [ 86 ] tethI saMpurUSone daSTa ane ISTane olavI nAkhavA te yukta nathI. kAraNa ke te nAstikanuM lakSaNa che. evI rIte AtmA sarvathA nitya ane anitya tathA dehathI bhinna ane abhinna che, ema mAnI hiMsAdikane saMbhava na thAya, tema karavuM. ema have e viSayane samApta karavA kahe che. (87) ethI anyathA bIjI rIte AtmAne mAnavAthI e hiMsA ahiMsAnI siddhi thAya che, ane te siddhi thatAM mekSa siddhi thAya che, e tatvavAda che. " ethI eTale ekAMta vAdathI anyathA eTale bIjI rIte arthAta AtmAne nitya anitya vigere svarUpavALe mAnavAthI temAM hiMsA ahiMsA vigerenI siddhi thAya che, ane te siddhi thatAM tene anusarI rahelI mekSanI paNa siddhi thAya che, e tatva vAda che, ema pratijJAthI kahe che. eTale atatvavAdI evo purUSa e jANI zakatuM nathI. evI rIte tatvavAdanuM nirUpaNa karyA pachI zuM karavuM? te kahe che. [ 88 } " pariNAmanI parIkSA karavI" pariNAma eTale tatvavAda viSayanA jJAna upara zA tenI parIkSA karavI, eTale ekAMtavAda upara aruci thAya evI sUcanA karanArAM ,
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrI dharma saMgraha - nalakSaNasya parIkSA ekAMtavAdA rucisUcana vacanasaMbhASaNAdinopAyena nirNayanaM vidheyaM / tato'pi ki kAryamityAha / ( 89 ) " zuddhe baMdhabhedakayanamiti " / zuddha paramAM bhudimAgate pariNAme baMdhamedakathanaM baMdhabhedasya mUlamatibaMdharUpasyASTavidhasya uttaraprakRtibaMdhasvabhAvasya ca saptanavati pramANasya kayanaM prajJApana kArya baMdhazatakAdigraMthAnusAreNeti / ( 90 ) . " tathA barabodhilAbhamarUpaNeti " / varasya tIrthakara lakSaNaphalakAraNatayA zeSabodhilAbhebhyo'tizAyino bodhilAbhasya prarUpaNA prajJApanA athavA varasya dravyalAyavyatirekiNaH pAramArthikasya bodhilAbhasya prarUpaNA hetutaH svarUpataH phalatatheti / tatra hetutastAvadAha / (91) " tathA bhavyatvAdito'sAviti " / manyatvaM nAma siddhigamanayogyatvamanAdi pariNAmibhAva Atmasvatatvameva tathA bhavyatvaM bhavyatvasya phaladAnabhimukhyakAri vasaMtAdivanaspativizeSasya kAlasadbhAve'pi nyUnAdhikavyapohe na niyatakAryakA vacana-bhASaNa karavA vigere upAyathI nirNaya kare. te parIkSA-nirNaya karyo pachI zuM karavuM, te the-(88) "pariNAma zuddha thayA pachI baMdhabheda kahe." pariNAma parama zuddhine pAmyA pachI baMdhabheda eTale mULa prakRti baMdha ke je ATha prakAra che, ane uttara pratibaMdha svabhAva ke jenuM pramANa satANuM prakAranuM che, tenuM kathana karavuM eTale baMdha zatakadi ayane anusAra tenu prajApana 42. (80) zreSTha badhi lAbhanI prarUpaNA karavI." zreSTha eTale tIrthaMkara puNyarUpa phaLanA kAraNane laI samagra badhi lAbhathI atizaya evA bedhi lAbhanI prarUpaNa karavI. athavA zreSTha eTale dravya lAbha sivAyanA pAramArthika bedhi lAbhane hetu, svarUpa ane phaLathI prarUpaNa karavI. prathama hetuthI prarUpaNA kahe che-(91) bhavyapaNu vigerethI e zreSTha bedhi lAbha che." bhavyapaNuM eTale siddhi gamananI egyatA, anAdi pariNAmI jAva, temaja AtmAnuM svatatva tathA bhavyatva eTale
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 109 riNI niyatiH apacIyamAnasaMkleza nAnAzubhAzayasaMvedanahetuH kuzalAnubaMdhikarmasamucita puNyasaMbhAro mahAkalyANAzayaH pradhAnaparijJAnavAn bharUpamANArthaparijJAna kuzalaH puruSaH tatastathAbhavyatvamAdau yeSAM te tathAbhavyatvAdayaH tebhyaH asau varabodhilAbhaH prAdurasti svarupaM ca jIvAdipadArthazraddhAnamasya / aya ta va tavAda . ( 12 ) "SimelenArcanA ri"! iha thiriva graMthiH dRDho rAgadveSapariNAmaH tasya graMthe de apUrvakaraNapana-. sUcyA vidAraNe sati labdhazuddhatattvazraddhAnasAmarthyAcAtyaMta na prAgivAti niviDatayA saMklezo rAgadveSapariNAmaH pravartate na hi landhavedhapariNAmo maNiH kathaMcinmalApUritaraMdhro'pi bhAgavasyAM pratipadyata iti etadapi kutaM tyAdi ! (22) " pUstapanAri" thato na mUvara punari amuka vanaspatine jema vasaMtakALa phaLadAna taraka abhimukha kare, tema phaLadAna tarapha abhimukha karavApaNuM, tene kAlane laIne paNa ochAvadhu thavAne nAza karI niyamita kArya karanArI niyati (kudaratI banAva ) vaLI je kalezane ghaTADanAra ane vividha prakAranA zubha AzayanA anubhavanA heturUpa che. temaja kuzaLAnubaMdhI karma vaDe jeNe puNyane samudra ekatra karyo hoya, jeno Azaya mahA kalyANakArI , jene pariNAma pradhAna hoya ane je prarUpaNA karavAmAM AvatA arthanA jJAnamAM kuzaLa hoya, te purUSa te tathA bhavya kahevAya. tevA tathA bhavyapaNAne bhAva te tathA bhavyatva kahevAya. tathA bhavyatva jemane Adi che, evA samagra badhi lAbhathI A bedhi lAbha zreSTa thayele che, enuM svarUpa chavAdi padArthanI zraddhA rAkhavI te che. have paLathI zreSTha bedhi lAbha kahe che. ( 2 ). " graMthine bheda thavAthI ati kaleza na thAya." ahIM graMthi eTale graMthinA je daDha baMdhAela rAga deSane pariNAma. bheda eTale apUrva karaNarUpa vajanI soya vaDe te graMthinuM prApta thayelA zuddha tatvanI zraddhAnA sAmarthathI vidAraNa karavuM. te karavAthI atyaMta eTale pUrvanI jema ati nibiDa-ghATe saMleza eTale rAga dveSane pariNAma pravartatA nathI. jene vedharUpa pariNAma prApta thaye heya, te maNi kadi tenA chidramAM maLI bharAya te paNa, pUrvanI avasthAne pAmate nathI. e kevI rIte ? te kahe che [3]
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 zrI dhI saMgraha, tasya graMthairbadhanaM niSpAdana bhede sati saMpadyate iti kimuktaM bhavati yAvatI aMthibhedakAle sarvakarmaNA mAyurvarjAnAM sthitiH aMtaHsAgaropamakoTAkoTilakSaNA viziSyati tAvatmamANamevAsau samyagupalabdhasamyagdarzano jIvaH kathaMcitsamyaktvApagamA tIbAyAmapi tathA vidhasaMklezamAptau badhnAti na punastaM baMdhenAtikrAmatIti / ( 94 ) " tathA asatyapAye na durgatiriti " / asati avidyamAne apAye vinAze samyagdarzanasya parizuddha bhavyasaparipAka sAmarthyAnmatibhedAdikAraNAnavAptI na naiva durgatiH kudevakha kumAnuSakha tiryaktanArakala prAptiH saMpadyate kiMtu sudevakhasumAnupale eva sthatA anyatra pUrva mukhya ti . ( 15 ) "tathA vizA "te graMthine baMdha pharIvAra na thAya." jethI te graMthi bheda karavAthI pharIvAra tene baMdha na thAya. kahevAnI matalaba evI che ke, gracinA bheda vakhate AyuSya karma sivAyanAM badhAM karmanI jeTalI sthIti [koTA kaDI sAgaropamanI ] vizeSa thAya, teTalA pramANamAM ja e sabhya darzanane prApta karanAre jIva kadi kaI rIte samakitane nAza thavAthI tAtra evI tevI jAtanI kalezanI prAptimAM baMdhAya che kharo, paNa baMdha thavAthI tene atikramaNa karatA nathI. [ 74 ] " samaktine nAza na thavAthI durgatI thatI nathI." samyagadarzana ( samakita) ne vinAza na hovAthI zuddha bhavyapaNAnA paripAkanA sAmarthyathI buddhi bheda thavA vigere kAraNa ubhuM thatuM nathI, eTale durgati thatI nathI. arthAta kudevapaNanI, kumanuSyapaNAnI ticapaNanI ane nArakIpaNanI prApti thatI nathI, paNa sudevapaNu ane sumanuSyapaNujA rahe che. [ 95 ] vizahithI cAritra thAya che." vizuddhi eTale zuddha niHzaMkatva vigere darzanA cArarUpa jaLanA pUra vaDe zaMkA pramukha kAdava chevAthI utkarSane prApta thayela samyagu darzananI zuddhi tethI zuM thAya che? te kahe che. tevI zuddhithI cAritra eTale sarva sAvala [ sadoSa ] yogane tyAga ane niravagha ( niSa) yogane AcAra terUpa zAstri prApta thAya che. kAraNake, zuddha sakyatveja cAritrarUpa che. AcArAMga sutramAM paNa teja pramANe kara
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 111 ritramiti" / vizuddhaH parizuddhaniHzaMkitatvAdi darzanAcAravAripUramakSAlita zaMkAdipaMkatayA prakarSaprAptilakSaNAyAH samyagdarzanasaktAyAH sakAzAt kimityAha cAritraM sarva sAvadhayogaparihAraniravadyayogasamAcArarUpaM saMpadyate zuddhasamyaktvasyaiva cAritrarUpatvAt / tathA cAcAra sUtra-" jaMmoNati pAsahAtasaMmaMti pAsahAjasamaMti pAsahA taM moNati pAsahatti" / (96) " bhAvanAto rAgAdi kSaya iti " / bhAvyate mumukSubhirabhyasyaMte niraMtarameva tA iti bhAvanAH tA thAnityatvAzaraNatvAdayo dvAdaza yathoktaM / " bhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tathaikatAnyatve / azucitvaM saMsAraH karmAzravasaMvaravidhizca // 1 // nirjaraNa lokadvirasta dharmasvAkhyAta tatvaciMtAzca / bodheH sudurlabhatvaM ca bhAvanA dvAdaza vizuddhAH // 2 // tAbhyo rAgAdikSayaH rAgAdayA rAgadveSamohamalaprabhRtayaH teSAM kSayaH saMjAyate samyacikitsAyA iva vAtapittAdirogApagamaH pracaMDapavanAdvA yathA meghamaMDalavighaTanaM rAgAdi pratipakSabhUtatvAdbhAvanAmiti / " tato'pi ki dhuLe :- " jyAM yAni tyo sabhyapa, bhane yo sabhya tyAM yAtri. " (4) bhAvanAthI rAgAdikane kSaya thAya che." bhAve eTale mumukSu purUSa niraMtara jene abhyAsa kare te bhAvanA kahevAya che, te bhAvanA anityatva vigere bAra prakAranI cha. yuM che , " 1 anitya bhAvanA, 2 mazaraNa bhAvanA, 3 4 lAnA, 4 anya. tva bhAvanA, 5 azuci bhAvanA, 6 saMsAra bhAvanA, 7 kamazrava saMvara bhAvanA, 8 nirA bhAvanA, 9 leka bhAvanA, 10 dharma bhAvanA, 11 tatva bhAvanA, ane 12 bedhi durlabha bhAvanA, e bAra zuddha bhAvanA kahevAya che. te bhAvanAthI rAgAdi eTale rAga, dega, meha, tathA mala vigere temane kSaya thAya che. jema sArI rIte cikitsA karavAthI vAtapitta vigere rogane kSaya thAya che, ane pracaMDa pavanathI jema medha maMDaLane kSaya thAya che, tema
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zrI dharma saMgraha. - - misAi" (17) - "taSa ti" | ta pAkSiA mA kokaalokviloknshaalinoH kevalajJAnadarzanayorlabdhau satyAM nistIrNabhAvA vasya satojatorapavarga uktanirukta udbhavatIti / kiM lakSaNa ityAha" sa AtyaMtiko duHkhavigama iti " / so'pavargaH atyaMta sakaladuHkhazaktinirmUlanena bhavatIti AtyaMtikaH duHkhavigamaH sarvazArIramAnasAzarmavirahaH sarvajIvalokAvasAdhAraNAnaMdAnubhavazceti / itthaMdezanAvidhi prpNcyopasaMbahi evaM saMvegakRddharma Akhyeyo muninAH paraH / yathA bodhaM hi suzrUSo vi tena mahAtmana' // iti vyAkhyAta pAyaM / bhAvanAthI rAgAdikane kSaya thAya che. kAraNake e rAgAdi bhAvanAnA pratipakSa bhUta che. (97) te rAgarikanA kSayathI zuM thAya te kahe che. " te rAgAdikane kSaya thavAthI mekSa thAya che." te rAgAdikane kSaya thavAthI sarva lokAlokanA avalokanathI zobhatA evA kevaLa jJAna tathA darzananI prApti thavAthI bhavarUpa samudrane taranArA prANIne apavarga che, jene zabdArtha AgaLa kahe che, te prApta thAya che. apavarga-mekSanuM zuM lakSaNa ? te kahe che. atyaMta duHkha nAza te mekSa kahevAya che." te mekSa atyaMta eTale dukhanI sarva zaktine nirmala karavAthI thayela duHkhane nAza eTale zArIrika tathA mAnasika duHkhane viraha ane sarva jIva lekane asAdhAraNa AnaMda anubhava, te mokSa kahevAya che. A pramANe dezanA vidhine savistara batAvI. have tene upasaMhAra kare che. evI rIte munie savegane karanAre parama dharma kahevA, jethI te mahAAvaDe dharma sAMbhaLavA IcchanAra purUSane yathArtha bodha thaze ? tenI lagabhaga vyAkhyA thayelI che. ahIM zaMkA thAya che, dharma kahevAthI paNa je
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dhama saMgraha. Aha dharmAkhyApane'pi yadA tathAvidhakarmadoSAnnAvabodhaH zroturutpadyate tadA kiM phalaM dharmAkhyAnamityAha / abodhe'pi phalaM proktaM zrotRRNAM munisattamaiH / kathakasya vidhAnena niyamAcchuddha cetasaH || sukham / Aha prakArAMtareNApi dezanAphalasya saMbhAvyamAnatvAdalamihaiva yatnenetyAzaMkyAha nopakAro jagatyasmin tAdRzo vidyate kacit / yAdRzI duHkha vicchedAdehinAM dharmadezanA // 113 na naiva upakAro'nugraho jagati bhuvane asminnupalabhyamAne tAdRzo vidyate samasti kacitkAle kSetre vA yAdRzI yAhagurupA duHkhavicchedAt tevA karmanA doSathI zrotAne medha na thAya teA, pachI dharma kahevAnuM La zuM ? te kahe che. " dharma kahetAM kadi edha na thAya, tApaNa uttama munioe zuddha cittavALA upadezakanA niyama vidhAnathI phaLa thAya, ema kaheluM che, " A zloka sugama che. ahIM vaLI zaMkA kare che ke, jyAre khIjI rIte dezanAnuM mULa sabhave che, te pachI emAM yatna karavAnI zI jarUra che ? tenA samAdhAna mATe kahe che-- " A jagatamAM kAI ThekANe tevA bIjo upakAra nathI ke, jevA upakAra prANIonA du:khanA nAza karanArI dharma dezanA karavAthI thAya che, A jagatamAM kAi kALe athavA kSetre tevA upakAra nathI ke, jevA zarIra tathA mana saMbaMdhI duHkhane nAza karavAthI dezanAne yAgya evA prANIone dharma dezanA upakAra kare che. ahIM dharma dezanA eTale dharma dezanAthI thayela mArga zraddhA pramukha guNu. kAraNake, 15
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zrI dharma saMgraha, zArIramAnasaduHkhApanayanAt dehinAM dezanArhANAM dharmadezaneti dharmadezanA janito mArgazraddhAnAdirguNaH tasya niHzeSalezalezAkalaMka mokSAkSepaM pratyavaMdhya kAraNatvAditi nirUpito dharmabiMdau sayadezanA pradAnavidhiH / atha saddharma grahaNa yogyatAmAhasaMvignastacchuterevaM jJAtatattvo naro'naghaH / hRDhaM svazatyA jAtecchaH saMgrahe'sya pravartate / saMvigna iti-evamuktarItyA tacchRteH tasyA dharmadezanAyAH zruteH zravaNAt naraH zrotA pumAn anaghaH vyAvRttatattvapratipacibAdhakamithyAkhamAlinyaH san ataeva jJAtatattvaH karakamalatalAkalitanistalAsthUlAmalAkAphalavacchAstra locanabalena lokitasakalajIvAdivastuvAdaH tathA saMvimaH te samagra kalezanA leza bhAgarUpe kalaMkathI rahita evA mekSanA AkSepa pratye saphaLa kAraNarUpa che. eTale te dharma dezanA mokSanuM saphaLa kAraNa che. e pramANe dharmabiMdumAM saharmanI dezanA ApavAne vidhi kahe che. have saddharma grahaNanI yogyatA kahe che. "te dezanA sAMbhaLavAthI saMvedane pAmele, tatvane jANanAro, ane pApathI rahita e purUSa pitAnI zakti vaDe daDha IcchA thavAthI e dharmane saMgraha karavAmAM pravarte che. evI rIte te dharma dezanA sAMbhaLavAthI zretA purUSa anagha eTale tatva meLa vAmAM bAdha karanAra mithyAtva rUpa malinatAthI rahita, ane ethIja tatvane jANanAra eTale karakamalamAM rahelA gola, sUkSma, ane metInI jema sAsarU5 locananA baLathI sarva chavAdi vastune jenAra, temaja pUrve jenuM lakSaNa kaheluM che, tevA saMvegane pAmele, ane dharmamAM te AcaravAnI IcchAnA pariNAmane prApta thanAra e purUSa draDha eTale sUma A
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, saMvegamuktalakSaNaM prAptaH san jAtecchaH labdhacikIrSApariNAmoAddharme haramiti sUkSmAbhoga pUrva yathAsyAttathA svazaktyA svasAmarthena hetubhUtena asya dharmasya saMgrahe samyagvakSyamANayogavaMdanAdi zuddhirUpavidhipUrva prahe pratipattau pravartate pravRttimAdhate ( 98 ) adRDhamayathAzakti ca dharmagrahaNapravRttau bhaMgasaMbhavena pratyutAnarthasaMbhava iti dRDhasvazaktyohaNaM kRtamiti vizeSagRhidharmagrahaNayogyatA pratipAditA bhavati zAstrAMtare caikaviMzatyA guNaidharmagrahaNA) bhavatIti pratipAditaM ( 99 ) tadyathA / " dhammarayaNassa juggo arakhuddo rUvavaM pagai somo / logappio akkUro bhIru asaDho mudarikeno // 1 // lajjAluo dayAlUmanbhatyo somadiDi guNarAgI / sakaha suparakajutto mudIhadaMsI visesannU // 2 // buTTANugo viNIo kayaNNuo parahi asthakArI / bega pUrvaka pitAnA heturUpa sAmarthaDe e dharmane saMgraha karavAmAM, eTale jene vega, vaMdanA pramukha zuddhi rUpa vidhi samyak prakAre kahevAmAM Avaze. te pUrvaka pratipAdana karavAmAM pravarte che pravRtti kare che. [ 98] ahiM mUlamAM darda ane virAji. e be zabdonuM prahaNa kareluM che, tethI ema samajavuM ke, aDha, ane yathA zakti vagara dharmane prahaNa karavA pravRtti karavAmAM bhaMga thavA saMbhava hevAthI ulaTa anartha thAya che, ane tethI gRhasthanA vizeSa dharmane prahaNa karavAnI yogyatA pratipAdana thAya che. ekavIza guNavaDe mANasa dharma grahaNa karavAne yogya thAya che, ema bIjA zAstramAM paNa kaheluM che. (99) tabhA mAra-2 - na hoya, 35vAna hoya, pratime sAmya 5, leka priya hoya, krara na haya, bIkaNa hoya, zaTha na haya, dakSa heya, lAjavAle haiya, dayAlu haya, madhyastha haya, sAmya daSTi heya, guNane rAgI heya, dharma kathA priya heya, sArA pakSe yukta haya, dIrdhadarzI heya, vizeSa jJAtA heya, vRddhane anusaranAro heya, vinIta hoya, kRtaja heya, parahita karanAra hoya ane lakSavAle heya-e ekavIza guNa vaDe yukta e
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. taveva ddharo phAvIsa mudde saMttA // 3 // ( 200 ) etAsAM vyAkhyAdharmANAM madhye yo ratnamiva varttate jinapraNito dezaviratisarvaviratirUpo dharmaH sa dharmaratnaM tasya yoga ucito bhavatItyadhyAhAraH ekaviMzatyA guNaiH saMpanna iti tRtIyagAthAMte saMbaMdhaH / tAneva guNAn guNAguNinoH kathaMcidabheda iti darzanAya guNipratipAdanadvAreNAha-- " arakuddo ityAdi tatra akSudro'nuttAnamatiH 1 rUpavAn prazastarUpaH spaSTapaMceMdriyarUpa ityarthaH 2 prakRti somaH svabhAvato'pApakarmA 3 lokapriyaH sadAsadAcAracArI 4 akrUrokliSTacitaH 5 bhIruH aihikAmuSmikApAya bhIrukaH 6 azaThaH parAvaMcakaH 7 sudAkSiNyaH prArthanAbhaMgabhIruH 8 lajjAluH akAryavarjakaH 9 dayAluH satkhAnukaMpakaH 10 madhyastho rAgadveSarahitaH ataevAsau soma dRSTiH yathAvasthitavicAravittvAt iha padadvayenApyeka eka guNaH 11 guNarAgI guNI pakSapAtakRt 12 satI dharmakathA'bhISTA yasya 116 purUSa dharma ratnane yogya thAya che. " (100) tenI vizeSa vyAkhyA A pramANe-sarva dharmane viSe je dharma ratna jevA hAya. zrI jina praNIta deza virati tathA sarva virati rUpa je dharma te dharma ratna kahevAya che. te dharma ratnane yogya evA purUSa thAya che. te kevA purUSa ke je ekaviza guNathI sapanna hoya--e trIjI gAthA sAthe sabaMdha che. guNa ane guNInI vacce kAi rIte abheda che, ema dAvA te ekavIza guNane guNInuM pratipAdana karI te dvArA kahe che-1 akSudra eTale jenI mati halakI na hoya. 2 rUpavAna eTale zreSTa rUpa arthAt pa Mce driyanA spaSTa rUpa vAlA hoya. 3 prakRtithI sAma hoya eTale svabhAvathI pApa rahita karmavAlA hAya. 4 lAka priya eTale hamezAM sadAcAre cAlanAre hAya. pa anukUla eTale cittamAM kaleza vagaranA hAya. 6 bhIrU eTale A lAka tathA paraleAkanA apAya--thI khINu hoya. 7 aza eTale khIjAne chetaranArA na hoya. 8 dAkSiNyatAvAlA eTale prArthanAne bhaMga thavAmAM khIkaNu hAya, 9 lALu eTale akAryane varjanAro hAya. 10 yALu eTale prANI upara anukaMpA karanArA hoya, 11 madhyastha eTale rAga dveSa vagaranA tethIja sAma dRSTi eTale yathArtha vicArane jANanArA hAya, A baMne ekaja
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 117 sa satkathaH 13 supakSayuktaH suzIlAnukUlaparivAropetaH 14. sudIrghadarzI suparyAlocitapariNAmasuMdarakAryakArI 15 vizeSajJo'pakSapAtitvena guNadopavizeSAvizeSavedI 16 dRddhAnugaH pariNatamatipuruSasevakaH 17. vinIto guNAdhikeSu gauravakRt 18 kRtajJaH paropakArAvismArakaH 19 parahitArthakArI nirIhaH san parArthakRt sudAkSiNyo hi abhyarthita eva paropakAra karotyayaM punaH svata eva parahitarata iti vizeSaH 20 taha cevatti tathA zaddhaH prakArArthaH ca samuccaye evo'vadhAraNe tatazca yathaite viMzatiH tathaiva tena prakAreNa labdhalakSyazca dharmAdhikArIti padayogaH padArthastu labdha iva prApta iva lakSyo lakSaNIyo dharmAnuSTAnavyavahAro yena saH labdhalakSyaH su zikSaNIya 21 ityekaviMzatyA guNaiH saMpanno dharmaratnayogya iti yojita meva / atrAha nanu kimekAMtenaitAvadguNasaMpannA dharmAdhikAriNa utApavAdopyastIti praznasatyAha guNa che. 12 guNa rAgI eTale guNa janane pakSapAta karanAra heya, 13 satI-dharma kathA jene priya che e heya, 14 supakSe yukta eTale suzIla tathA anukUla parivAravALo heyu, 15 dIrdha daza eTale vicAra pUrvaka ane pariNAme sAruM kArya karanAro heya. 16 vizeSajJa eTale pakSapAta vagara guNa devanA nyUnAdhikapaNAne jANanAra heya. 17 vRddhane anusaranAra eTale pakava budhivALA purUSane sevaka heya. 18 vinIta eTale adhika guNavAnanI geravatA karanAro hoya, 19 kRtajJa eTale paropakArane nahIM bhulanAro hoya, 20 5rahitArthakArI eTale nirIha thaI parahita karanAre heya. dAkSiNyatAvALo purUSa prArthanA karavAthIja paropakAra kare che, ane A purUSa svataH paropakAra karavAmAM tatpara hoya che. eTale temAM vizeSa che. ahi tathA zabda prakAra arthamAM, 2 zabda samuccayamAM ane putra zabda avadhAraNa-nizcayamAM pravarte che. ethI vizaja guNa thAya che, mATe labdha lakSya ane dharmAdhikArI e pagane vega che. te padano artha e thAya ke, dharmanuSThAnane vyavahArarUpa lakSya jeNe prApta karyo hoya te, athata sAre zikSaNIya hoya che. AvA ekavIza guNavaDe saMpanna e purUSa dharmara tnane yogya che. ema pejanA karavI.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 zrI dharma saMgraha, " vaya suvihIna liMpiAvarALe / - pharo hInA ripAkuLa gA" che ? ihAdhikAriNa uttamA madhyamA hInAceti tridhA tatrottamAH saMpUrNa guNA eva pAdazcaturthAzastatpramANairguNairye vihInAste madhyamA arddhapramANa guNahInAzca jaghanyA abhadapyadhika hInA narA daridrA dhrmrtnsyaayonA strA (202) . atra ca yadyapi bhAkka yatidharmabhedAdharmo dvidhA zrAvakadharmo'pi avirata virata zrAvaka dharma bhedAviyA tatrA vista zrAvakadharmasya pUrva sUribhiH " tatthahigArI atyI sasatya o jo na sutpaDido atthI o jo viNIo samuTThio pujjamANo a" ityAdi nA adhikArI nirUpitaH / viratazrAvakadharmasya-" saMpatta daMsaNAI paidi ahaM jar3a jaNA muNeI AsAmAyAriM paramaM jo khalu taM sA vayaM viti"(102.) tathA ahiM zaMkA kare che ke, tyAre ekAMte evA guNathI je saMpanna hoya te ja dharma nA adhikArI samajavA ke, temAM kAMI apavAda paNa che- e zaMkA upara kahe che ahiM dharma ratnane yogya evA adhikArI uttama, madhyama, ane hIna ema traNa prakAranA che, temAM je saMpUrNa guNavALA teja uttama jANavI. pAda eTale caturthaza tatkamANa evA guNathI rahita te madhyama jANavA, ane ardhapramANa guNathI rahita te jaghanya jANavA ane ardhathI paNa adhika guNe rahita evA puSe dariTI jANavA. arthAta te dharma ratnane ayogya che. "( 101 ) ahiM jo ke, zrAvaka dharma, ane yatidharma-evA bhedathI be prakAre dharma kahe che, ane zrAvaka dharma paNa avirata zrAvaka dharma, ane virata zrAvaka dharma evA be bhedavA che. temAM avirata zrAvaka dharmane adhikArI pUrva vidvAnoe A pramANe kahe che- "je arthI samartha, sUtra jANanAra, vinIta, ane Astika tarIke pUjAte hoya te avirata zrAvaka dharmane adhikArI che." ItyAdi. virata zrAvaka dharmane adhikArI A pramANe -"darzana vigere prApta karI prati divasa samAyika karI parama zruta sAMbhaLe te virata thavaka che." (12) vaLI je paralokamAM hitakArI dharma tathA jina vacanane upayogathI sAMbhaLe, ane ati tIna karmane
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 119 " paralogahiraM dhammaM jo jiNavayaNaM suNe i uvautto / aitivva kammavigamA ukkoso sAvagro itya " // ityAdibhirasAdhAraNaiH zrAvaka zabda pravRtti hetubhi radhikAritvamuktaM yatidharmAdhikAriNo'pyevaM tatmastAve vakSyamANA yathA " pavvajAe arihA AyariadesaMmi je samupanA / jAi kulehiM visiTThA taha khINappA yakammalA " // 1 // tatto avimala buddhi dulahaM maNuattaNaM bhavasamudde / . jammo maraNanimittaM ca valAo saMpa yA o a // 2 // visayA ya durakaheu saMjoge niamao viogutti / pai samayameva maraNaM ittha vivAgo a airudo // 3 // evaM payaI ecia avaga saMsAra nigguNa sahAvA / tatto a tazvirattA payaNu kusA yappahAsAya // 4 // mukayannu A viNI A rAyA INama viruddha kArI a / kallANaM sAsadA dhIrA taha samuvasaMpannA // 5 // (103) nAza kare te utkRSTha zrAvaka. " ItyAdi zrAvaka zabdanI pravRttinA asAdhAraNa hetuvaDe virata zrAvaka dharmanuM adhikArIpaNuM kaheluM che. - yati dharmanA adhikArIo paNa te pramANe te prasaMge kahevAmAM Avaze. " jemake, je Arya dezamAM utpanna thayelA che, je jAti kuLamAM uttama che, temaja jeoe pApa karmanA maLane khapAvyA che, te dIkSA levAne gya che. A saMsArarU5 samudramAM malina buddhivALAne durlabha evuM mAnuSyapaNuM durlabha che, janma ane maraNa nimitta saMpattio capaLa che. viSaya duHkhanA hetu che, saMgane nimita rIte viyoga thAya che, pratyeka samaye maraNa raheluM che, evuM ati dArUNuM pariNAma che. evI rIte nizcaya karI saMsArane svabhAva jANuM, kaSAyane nAza karavA temAM virakta thAya che, ane sukRtavALA, vinIta, avirUddha karanArA ane temAM utpanna thayelA te dhIra purUSa zraddhAthI kalyANanA adhikArI che." (103) evI rIte judA judA yati dharmanA adhikArI jaNAvyA che, tathApi
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dhama sa Mgraha. iti pRthak pRthak pratipAditA stathApyebhireka viMzatyA guNaiH katama dharmasyAdhikAritva miti na vyAmohaH kAryo yata etAni sarvANyapi zAstrAMtarIyANi lakSaNAni prAyeNa tattadguNa syAMga bhUtAni varttate citrasya varNakazuddhi vicitravarNatArekhAzuddhi nAnAbhAva pratItivat prakRtaguNAH punaH sarva dharmANAM sAdhAraNa bhUmikeva citrakarANAmiti sUkSmabudhyA paribhAva nIyaM / yaduktaM - " duvihaMpi dhammarayaNaM tara inaro dhittu mavigala sou / jasse gavIsa guNarayaNasaMpayA hoi sutthitti " // te ca sarve'pi guNAH prakRte saMviprAdivizeSaNapadaireva saMgRhItA iti saddharma grahaNAIuktaH // 120 iti paramaguru bhaTTAraka zrI vijayAnaMdasUri ziSya paMDita zrI zAMtivijayagaNi caraNasevi mahopAdhyAya mAnavijayagaNi viracitAyAM svopajJadharma saMgrahavRttau sAmAnyato gRhidharma vyAvarNano nAma prathamo'dhikAraH // 1 // A ekaviza guNavaDe kevA dharmanuM adhikArIpaNuM che, ema meha na karavA. kAraNa ke, e sarve khIjA zAstranAM lakSaNA prAye karIne te tenA guNanA aMgabhUta che. jema citramAM tenA raMganI zuddhi, vicitra vadhupaNAnI rekhAonI zuddhi ane judA judA tareha tarehanA bhAvanI pratIti thAya che, tema te guNa rahelA che, ane sarva dharmanA prakRtinA guNa to citrakAranI sAdhAraNa bhUmikAnI jema rahelA che, ema sUkSma buddhithI jANI levuM. ( 104 ) te viSe kaheluM che ke, e prakAranA dharma ratnane te purUSa avikaLapaNe sAMbhaLavAne yeAgya thAya che, ke jenAmAM ekavIza guNunI saMpatti sArI rIte heAya. " te sarve paNa guNa prakRtamAM-- cAnnatA viSayamAM savigna vigere vizeSaNanA pavaDe saMgRhIta karelA che, evI rIte saddhama~ dezanAne yeAgya evA purUSa kahelA che. "C hita parama gurU bhaTTAraka zrI vijayAna MdasUrinA ziSya paDita zrI zAMtivijayagaNInA caraNanI sevA karanAra maheApAdhyAya zrI mAnavijayagaNinI racelI A svApaNa dharma saMgraha vRttimAM grahasthanA sAmAnya dharmanA varNanarUpa prathama adhikAra sapUNaeN thayA,
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 121 dvitIyaH adhikAraH / sAMprataM vizeSato gRhidharma vyAkhyAnAvasaraH sa ca samgatkamUlaka iti prathamaM samyakaM prastUya tadeva lakSayati nyAyAzca sati samyaktve'NuvratapramukhagrahaH / / jinoktatattveSu ruciH zraddhA samyatkamucyate // sati vidyamAne samyaktve samyagdarzane cakAro'traivakArArtho bhinnAmazca tataH samyake satyevetyartho labhyate aNuvrataguNavratazikSAvatAnAM grahaH abhyupagamonyApya upapannaH nakhanyathA samyaktve'sati nissphlkhprsNgaadytho -() sAnIparane nizitAni jAvana | na vratAni prarohaMti jIve mithyAtvavAsite // 1 // adhikAra 2 je. have gRhasthanA vizeSa dharmanI vyAkhyAne avasara che. te gRhasthane vizeSa dharma samakita mULa che, tethI prathama samyakatva-samakitanuM lakSaNa kahe che. "samyakatva heya te, aNuvrata pramukhane svikAra kare dhaTe che, tethI jina bhagavaMte kahela tatva upara rUci tathA zraddhA te samyakatva kahevAya che, " samyakatva samyagu darzana vidyamAna hoya. ahIM mULamAM 2 zabda che, te vi (ja) ne artha tathA bhinna krama batAve che, tethI evo artha thAya che, samyakatva vidyamAna hoya, taja aNuvrata, guNavrata tathA zikSAvratanuM grahaNa karavuM ghaTita che. anyathA eTale samyakatva vidyamAna na hoya te, te aNuvratAdika niSphaLa thavAne prasaMga Ave che. te viSe kahyuM che ke, (1) " jema khAravALI jamInamAM vAvelAM dhAnya bIja ugatAM nathI, tema miAtvathI vAsita evA jIvamAM vrata ugatAM nathI." jema pralaya kALano agni phalakUpa vRkSane 16
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zrI dharma sa Mgraha saMyamA niyamAH sarve nAzyate tena pAvanAH / kSayakAlAnaleneva pAdapAH phalazAlina iti "" // 2 // samyaka meva darzayati jinoktetyAdi jinokteSu tatveSu jIvAjIvAdipadArtheSu yA zuddhA ajJAnasaMzayaviparyAsa nirAkaraNena nirmalA ruciH zraddhAnaM sA samyakkaM ucyate jinairiti zeSaH / tadvizeSato gRhidharma iti pUrvapratijJAtaM sarvatra yojyaM / nanvityaM satvArthazraddhAnaM samyaktamiti paryavasannaM tatra zraddhAnaM ca tatheti pratyayaH sa ca mAnaso'bhilASo na cAyamaparyApta kAdyavasthAyAmiSyate samyakaM tu tasyAmapISTaM SaTSaSTisAgaropamarUpAyAH sAyaparyavasitakAlarUpAyAzca tasyotkRSTasthiteH pratipAdanAditi kathaM nAgamavirodha ( 2 ) ityatrocyate tattvArya zraddhAnaM samyakkasya kArya samyakkaM tu mithyAtva kSayopazamAdijanyaH zubha AtmapariNAmavizeSaH / Aha ca - ' 66 nAza kare che, tema te mithyAtva pavitra evA sayama tathA niyamane nAza kare che. "" te samyakatva darzAve che-- zrIjina bhagavate kahelA tatva eTale jIvA jIvAdi padArtha, temane viSe zuddha eTale ajJAna, saMzaya tathA viSayAsane dUra karavAthI nirmala evI je rUci--- zraddhA tene zrI jina bhagavata samyakatva kahe che, te samyakatva e gRhasthane vizeSa dharma che, ema pUrve karelI pratijJA sarva ThekANe yeAjavI, ahiM zaMkA kare che ke, * tatvArtha upara zraddhA te samyakatva. ' ema siddha thayuM, tebhAM zraddhA meTale 'tebhana che.' mevI pratIti-vizvAsa, te pratIti bhananI vyalilASA che, te te ayAsa vigere avasthAmAM icchAya che, ane samakita to te avasthAmAM paNu ISTa che, kAraNake tenI saNase sAgarApamanI sAdi anaMta kALarUpavALI utkRSTI sthIti pratipAdana karelI che. te tema levAthI zAstraneA virodha kema na Ave ? ( 2 ) tenA samAmyAnamAM kahevAnuM ke, tatvArthe upara zraddhA te samyakatvanuM kArya che, ane samyakatva te mithyAtvanA kSayApazamathI thayelA AtmAne zubha pariNAma vizeSa che. te viSe kahevuM che ke, " sarva 95
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dhame saMgraha. asamatte pasattha samatta mohaNI a kammA Nu ve aNo va samavayasamutthe pazama saMvegA iliMge heAya- pariNAme paNatte " idaM ca lakSaNamamanaskeSu siddhAdiSvapi vyApakaM itthaM ca samyake satyeva yathoktaM zraddhAnaM bhavati yathokta zraddhAne ca sati samyakkaM bhavatyeveti zraddhAnavatAM samyakkasyAvaiyaM bhAvitvopadarzanAya kArya kAraNopacAraM kRtvA tattveSu rucirityasya tavArtha zraddhAna mityartha paryavasAnaM na doSAyayathA coktaM- " brIjAi na va payatthe jo jANai tassa ho i saMmattaM / bhAveNaM saddahaM te AyANa mAvi sammati ?? // na nvevamapi zAstrAMtare tattvatrayAdhyayanasyAyadhyavasA samyakkAmityuktaM yataH - " arihaM devo guruNo musAhuo jiNamayaM pamANaM ca / iccA ho bhAvo saMmattaM viMti jagaguruNo " // kathaM na zAstrAMtaravirodha iti cenna atra prakaraNe jinokta tattveSu ruciriti yati zrAva ' 123 mehanIya karmanA kSayeApazamathI thayela upazama savega viger liMgamAM je zubha pariNAma AtmA upajAve te samyakatva. A lakSaNa mana vagaranA siddhAdikamAM paNa vyApaka che. ', evI rIte letAM ema thayuM ke, samakita hoya to, yathArca zradghA thAya che, ane yathArthe zraddhA hoya to samakita thAya che. eTale ke zraddhAvALAne samakita avazya thAya. ema batAvAne kAryamAM kAraNanA upacAra karI tatvA upara rUci, e vacananA artha tatva upara zraddA ema levAthI doSa lAgato nathI. te viSe kahyuM che ke,. " je khIjAdi nava padArtha jANe tene samakita hoya che, ane bhAvavaDe zraddhA rAkhe, tene paNa samakita hAya che, '' "C ahIM zaMkA kare che ke, khIjA zAstramAM traNa tatva ( deva, gurU ane dharma ) adhyavasAya te samyaktva ema kaheluM che. jemake- arihaMta deva. uttama sAdhu te gurU ane jina mata--jina dharma te pramANa--ityAdi je zubha bhAva te samyakatva che, ema jagadagurU zrI atyaMta prabhu kahe che. " tA zAstranA vidhi kema na Ave ? tenA samAdhAnamAM kahe che ke, tema nathI. A prakaraNamAM * jina bhagavaMte kahelA tatva upara rUci te samyakatva ' ema yuti ane zrAvakAnA samyakatvanuM sAdhAraNa lakSaNu
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrI dharma saMgraha kAya sAdharaNaM samyakkalakSaNa muktaM zAsrAMtare tu gRhasthAnAM devaguru dhameSu pUjyatvopAsyatvAnuSTeyatvalakSaNopayogavazAdevagurudharmatatva pratipatti lakSaNaM samyatvaM pratipAditaM ( 3 ) tatrApi devA guruvazca jIvatatve dharmaH zubhAzravasaMvare cAMtarbhavatIti na zAstrAMtaravirodhaH samyaktvaM cAhaddharmasya mUlabhUtaM yato dvividhaM trividhenetyAdi pratipattyA zrAddha dvAdazavratI samyatkottara guNarupabheda dvayayutA mAzritya trayodazakoTizatAni caturazIti koTayaH saptaviMzatiH sahasrANi dve zate ca vyuttare bhaMgAH syuH eSu ca kevalaM samyakaM vinA ca naikasyApi bhaMgasya saMbhavaH ( 4 ) ataeva mUlaM dAramityAdi SaDbhAvanA vakSyamANA yuktA eveti etatphalaM caivamAhuH " aMto muhuttamittaM piphAsi aM hujjajehiM sammattaM / te siM. avaTTapuggala pariaho ce va saMsAro " // 1 // kaheluM che, ane bIjA zAstramAM te grahasthane deva, gurU, tathA dharmane viSe pUjyatva, upAstatva ( upAsanA karavA yogya paNuM ) ane anuSTayatva ( AcaravA yogya paNuM ) rUpa lakSaNanA upayogane laI deva, gurU tathA dharma tatvanuM pratipAdana karavArUpa lakSaNavALuM samyakatva kaheluM che. (3) temAM paNa deva ane gurUne jIva tatvamAM, ane dharmane zubha Azrava-saM. vara tatvamAM aMtarbhava-samAveza thaI jAya che, tethI anya zAstrano virodha Avato na thI. samyakatva ahaMta dharmanuM mUla che. kAraNa ke, ddhivirSa viSe ItyAdi pratipAdana karI zrAvakanAM bAra vratanA samyakatva tathA uttara gurUpa be bheda sAthe laI terasa ane rAzI kaTI, satyAvIza hajAra, basa ane be eTalA bhAMgA thAya che. teomAM kevaLa samyakatva vinA eka paNa bhAMgAne saMbhava nathI. (4) ethIja " pUruM hA " ItyAdi je cha bhAvanA AgaLa kahevAmAM Avaze, teja ghaTe che. tenuM phaLa A pramANe kahe che-"aM. ta muhUrtamAM jene samyakatva pheze, temane avarta pukala parAvarta jeTalo saMsAra thAya che. samyakruSTi jIva niyamita rIte vimAnavAsIomAM jAya che, paNa je tenuM samyakatva gRyuM na hoya che athavA pUrve AyuSya bAMdhyuM na hoya te, je sArI rIte he tene kare, ane
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 125 sammadiTThI jIvo gacchai niyamA vimANavAsIsu / jai na vigayasammatto ahava na baddhA u u puThica // 2 // jaM sakkai taM kIrai jaM ca na sakai tayaMmi sadahaNA / saddahamANo jIvo vaccai ayarAmaraM ThANaM // 3 // atha tasya cotpAde yI gati nisargo'dhigama zceti tAM taddedAMzcAha nisargA dvAdhigamato jAyate tacca paMcadhA / mithyAtvaparihANyaiva paMcalakSaNa lakSitam // nisargAditi- nisargAdadhigamAdvA tatsamyaktvaM jAyate utpadyate tatra nisargaH svabhAvo gurupadezAdinirapekSa iti bhAvaH adhigamo gurUpadezaH je sArI rIte na hoya temAM zraddhA hoya che. zraddhA karanAro jIva ajarAmaraNa sthAnane pAme che." te samyakatvane utpanna karavAmAM be gati che, nisarga svabhAva athavA adhigamagurUne upadeza. have te gati tathA te samyakatvanA bheda kahe che. te samyakatva nisarga-svabhAva athavA gurUnA upadezathI pAMca prakAre utpanna thAya che. mithyAtvanA nAzathI ja te paNa lakSaNe lakSita che, te samyakatva nisarga athavA adhigamathI thAya che. nisarga eTale svabhAva acAta gurUnA upadezanI apekSA jemAM hatI nathI te. adhigama eTale gurUne upadeza arthata,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrI dharma sa graha. yathAvasthita padArthapariccheda iti yAvat / tathAhi yogazAstradRttau (5) " anAdyanaMtasaMsArAvarttavartiSu dehiSu / / jJAnadRSTayAvRttivedanIyAMtarAyakarmaNAm // 1 // sAgaropama koTInAM koTyastriMzatparAsthitiH / viMzatigotranAmno va mohanIyasya saptatiH // 2 // tato girisaridgrAva gholanAnyAyataH svayam / ekAbdhikoTi koTayUnA pratyeka kSIyate sthitiH // 3 // zeSAbdhikoTi koTayaMtaH sthitau sakalajanminaH / yathA pravRtti karaNAdgraMthi dezaM samiti // 4 // rAgadveSaparINAmo durbhedo graMthirucyate / durucchedo dRDhataraH kASTAderiva sarvadA // 5 // graMthidezaM tu saMprAptA rAgAdi preritAH punaH / utkRSTa baMdhayogyAH syuzcaturgati juSo'pi ca // 6 // (6 ) yathArtha padArthane pariccheda, te viSe vega zAstranI vRttimAM A pramANe lakhe che (5)" A anAdi anaMta saMsAranA AvartamAM rahelA prANIone viSe jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya ane aMtarAya karmanI utkRSTa sthiti trIza sAgaropama keTakeTInI che. gotra ane nAma karmanI sthiti viza kaTAkedI sAgaropamanI che, ane mehanIya karmanI sthiti sItera kaTAkoTI sAgaropamanI che. parvata ane nadInA pASANune ghelanA (ghasAro) thavA nyAye te pratyekanI eka sAgaropama keTakeTIe uNI evI sthiti kSaya pAme che. bAkI sAgarepama koTAkeTInI aMdara sthiti rahe, tyAre sarva prANu yathA pravRtti karavAvaDe graMthinA dezane pAme che. rAga devanuM pariNAma te durmada graMthi kahevAya che. te graMthi kASTAdikanI jema duHkhe uccheda thaya tevA sarvadA majabuta hoya che. te graMthi dezane pAmelA, rAgAdike prerelA, cAra gatine seva
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 127 teSAM madhye tu ye bhavyA bhAvibhadrAH zarIriNaH / AviSkRtya paraM vIrya mapUrva karaNe kRte // 7 // atikrAmati sahasA taM graMthiM duratikramaM / atikrAMtamahAdhvAno ghaTTabhUmivAdhvagAH // 8 // athA nivRtti karaNA daMtara karaNe kRte / mithyAtvaM viralaM kuryu vedanIyaM vadagrataH // 9 // AMtarmuhUrtikaM samyagdarzanaM prApnuvaMti yat / nisargahetu kamidaM samyag zraddhAnamucyate // 10 // gurUpadezamAlaMbya sarveSA mapi dehinAm / yattu samyag zraddhAnaM tat syAdadhi gamajaM paraM // 11 // yama prazama jIvAtu bIjaM jJAna critryoH|| hetu stapaH zrutAdInAM saddarzana mudIritam // 12 // zlAghyaM hi caraNajJAnavimuttamapi darzanam / na punarjJAna cAritre mithyAtvaviSadUSite // 13 // nArA paNa prANIo utkRSTa baMdhane yogya thAya che. (ka ) teomAM je prANuo bhavya tathA bhaviSyamAM kalyANa prApta karanArA che, teo apUrva karaNa karI parama vIryane pragaTa karI jemAM musAphare moTo mArga atikramaNa karI ghATenI bhUmine prApta thAya, tema te dukhe atikramaNa thAya, tevA graMthi dezanuM atikramaNa karI jAya che. te pachI anivRtti karaNathI aMtarakaraNa karavAvaDe agrathI vedanIya evA mithyAtvane virala kare che. pachI aMtarmadattanuM je samyam darzana prApta kare che, te nisarga-svabhAvathI utpanna thayela samyam zraddhAnasamyakatva kahevAya che, ane gurUnA upadezathI saMva NIone je samyam zraddhAna-samyakatva prApta thAya, te adhigamathI utpanna thayela samyakatva kahevAya che. yama tathA prazamane chavADanAruM, jJAna tathA cAritranuM heturUpa, ane tapa tathA zAstra pramukhanuM kAraNarUpa sadarzana kaheluM che. cAritra ane jJAnathI rahita evuM darzana lAdhya che. paNa mithyAtvarU5 viSathI dUSita
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrI dharma saMgraha, jJAnacAritrahIno'pi zrUyate zreNikaH kila / samyagdarzanamAhAtmyA tIrthakRtvaM prapatsyate // 14 // iti / atrAha mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamAderidaM bhavati kathamucyate nisargAdadhigamAdvA tajjAyata iti / (7) atrocyate-saevakSayopazamAdinisargAdhiyamajanmeti na doSaH uktaM ca " UsaradezaM dahillayaM ca vijAi vaNadavopaSpaiya / micchasANudae uvasamasammaM lahai jIvo // 1 // jIvAdINamadhigamo mitthattassau khauvasamma bhAve / adhigamasamaM jIvo pAvei vizuddha pariNAmotti " // 2 // kRtaM prasaMgena tacca katividhaMbhavatItyAha paMcadheti paMcapakAraM syAt vadyathA-aupazamikaM 1 kSAyikaM 2 kSayopazamikaM 3 vedakaM 4 sAsvAdana 5 ceti / (8) evA jJAna ane cAritra kSArtha nathI. sAMbhaLavAmAM AvyuM che ke, zreNika rAjA jJAna tathA cAritrathI hIna chatAM paNa sabhya darzananA mahAmyathI tIrthaMkarapaNAne pAmaze. ahiM zaMkA kare che ke, e samyakatva te mithyAtva ane mehanIya karmanA kSapazama vigerethI thAya che. te pachI svabhAvathI ke adhigamathI te thAya che ema kema kahyuM? (7) tenA uttaramAM kahe che ke, teja kSaya pama vigere svabhAvathI ane adhigamathI thAya che, er tama avAmA iu Sa nathA. te viSe yu cha , " 52 ( pArI mIna ). jaLI ane vananA davamAM vanaspatinI jema mithyAtvane anudaya thatAM jIva upazamanI sAmyatAne pAme che. jIvAdIkane adhigama-gurUne upadeza mithyAtvanA kSayopazama bhAve thAya che, tethI zubha pariNamI chava adhigamanI sAmyatAne pAme che." te viSe vistArathI kahevAne ahIM prasaMga nathI. te samyakatva keTalA prakAranuM che ? te 1 epazamika, 2 kSAyi, 3 kSayopazabhi, 4 364, 5 sAsvAina, mevA pAya anuche. (8)
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha) 129 tatraupazamikaM bhasmacchannAmivat mithyAtvamohanIyasyA naMtAnubaMdhinAM ca krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobhA 4 nA manudayAvasthA upazamaH prayojanaM pravartakamasya aupazamikaM taccAnAdi mithyASTeH karaNatrayapUrvakamAMtamuMhUrtikaM caturgati kasyApi saMjJiparyApta paMceMdri yasya jaMto graMthibhedA naMtara bhavatItyuktamAyaM yadvA upazamazreNyArUDhasya bhavati (9) yadAha-" uvasamaseDhi gayassa u ho i uvasAmi aM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo akhavi amityo lahai sammaMtti " // graMthipradezaM yAvattu abhanyo'pi saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM tiSTati tatra sthita thAbhanyo dravyazrutaM bhimAni dazapUrvANi yAvallabhate jinArddha darzanAtsvarga sukhArthitvAdeva dIkSAgrahaNe tasaMbhavAt ataeva bhinadarza pUrvItaM zrutaM mithyA syA dityanyadetat / atra ca prasaMgataH kazcidvizeSo vizeSa jJAnArthe dRzyate. yAMtara karaNAya rakSAmAM bhArelA agninI jema mithyAtva mehanIya karmanA anaMtAnubaMdhI evA, 1 , 2 mAna, 3 mAyA, ane 4 lebhanI je anudaya avasthA te upazama kahevAya, te upazama jemAM prayajana eTale pravartaka hoya te pathamika nAme prathama samyakatva che. te anAdi miyA draSTi jIvane traNa karaNa pUrvaka aMtarmudrauM thAya che, ane cAra gativALA paNa saMsi paryApta paMceMdriya jIvane graMthi bheda thayA pachI thAya che, ema kaheluM che. athavA upazama zreNImAM ArUDha thayelA chavane thAya che. (9) te viSe kahyuM che ke, pazamIka samyakatva upazama zreNImAM ArUDha thayelAne thAya, athavA jeNe mithyAtva khapAvyuM hoya tevA sukRtanA samUhavALA jIvane thAya che. " graMthi pradeza hoya tyAM sudhI abhavya paNa saMkhyAtA athavA asaMkhyAtA kAla sudhI rahe che. tyAM rahela abhavya bhinna daza pUrva sudhI dravya zratane prApta kare che. kAraNa ke, jina bhagavaMtanI samRddhi jovAthI svagenA sukhane te atha hoya che, ane dIkSA grahaNa karavAmAM tene saMbhava hoya che. ethI ja bhinna daza pUrva sudhInuM zruta jJAna mithyA thAya che. e vAta judI che. ahiM prasaMge vizeSa jJAna mATe kAMI vizeSa jovAmAM Ave che, te A pramANe. jema aMtara karaNanA prathama samayamAM je pizamika samyakatvavALa chava aiSadhI jevA
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrI dharma saMgraha, samaya evaupazamikasamyakttavAn tena cauSadhavizeSakalpena zodhitasya madanakodrava kalpasya mithyAtvasya zuddhAzuddhAzuddharUpapuMjatrayamasau karotyeva ata evau pazamika samyaktvAccyuto'sau kSAyopazamikasamyagdRSTimizro midhyAdraSTiyaM bhavati / (10).uktaM ca kammagaMthe " sudhuvaM paTamovasamIkarei puMjatiaM taccaDio / puNagacchai sammamIsaMmimicchevA // 1 // " idaM ca kArmagraMthikamataM saiddhAMtikamataM tvevaM yadutAnAdimithyAdRSTiH ko'pi tathAvidha sAmagrIsadbhAve'pUrvakaraNena puMjatrayaM kRtvA zuddhapudlAnvedayannaupazamika samyaktkamalabdhvaiva prathamata eva kSAyopazamikasamyagdRSTirbhavati anyastu yathA pravRttyAdikaraNatrayakrameNAnaMtarakaraNe aupazamikasamyakalabhate puMjatrayaM tva sau na karotyeva tatazcaupazamikasamyaktkacyuto'vazyaM mithyAtvameva yAti / ( 11 ) uktaM ca kalpabhASye te samyakatvavaDe madana kodarAnI jema zodhelA te mithyAtvanA zuddha ardhazuddha ane zuddhAzuddharUpa traNa paMja kare che, ethIja e pathamika samyakatvamAMthI cavele te kSApazamika samadraSTivALe, mizra athavA mithyA draSTi thAya che. te viSe karma graMthamAM A pramANe kaheluM che -"pazamika samyakatvavALo purUSa traNa puMja kare che, ane te pachI samyakatvadraSTi, mizra ane mithyA draSTi thAya che. ( 10 ) A pramANe karma graMthane mata che, ane siddhAM tane mata e che ke, je koI paNa anAdi mithyA kaSTi che, te tevI jAtanI sAmagrI chatAM apUrva karaNa vaDe traNa puMja karIne zuddha dralene vede che, ane aipazamika prApta kara ryA vinA prathamathIja kSAropathamika samyagdaSTivALo thAya che, ane tethI anya te yathA pra vRtti vigere traNa karaNanA kramavaDe anaMtara karaNamAM pathamika samyakatvane prApta kare che. te kAMI traNa zuddhAdi pujane karate nathI, tethIja pazamika samyakatvamAMthI cevele jIva avazya mithyAtvane ja pAme che. (11) te viSe ka5 bhASyamAM kahyuM che ke- AlaM
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. " AlaMbaNamalahaMtI jaha saTTagaNaM na muMcae iliA / evaM akayati puMjImacchaMvia uvasamIei // 1 // " 131 prathamaM ca samyakke labhyamAne kazcitsamyaktvena samaM dezaviratiM sarva viratiM vA pratipadyate / uktaM ca zatakahaTTaccUNa- " uvasamasammaddidvi aMtarakaraNe Thio koI dezaviraI / pilahei koi pamattApamattabhAvaM pi sA sAyaNo puNa na kiMpi lahe itti puMjatraya - saMkramaca kalpabhASye evamuktaH mithyAtvadalikAn pudgalAnAkRSya samyagdRSTiH pravarddhamAna parINAmaH samyakke mizra ca saMkramayati mizra pudgalAMzca samyagdRSTiH samyake mithyAdRSTica mithyAtve samyakka pudgalAMstu mithyAtve saMkramayati na tu mizra ( 12 ) mithyattaM mi akhINeti puMjiNo sammadidviNoNiyamAkhINaM miu midhyate dugapuMjIvakhavagovA " || midhyAtve'kSINe samyagdRSTayA niyamA tripuMjinaH anane prApta na karatI evI eLa jema peAtAnA sthAnane mukartA nathI, tema puMja kA vagara jIva Apamika samyakatvamAM paNa mithyAtvane mukatA nathI. kAi prathama samyakatva prApta thatAM te samyakatvanI sAthe dezivarati athavA sarvaviratine pAme che. te viSe zataka gRhacUrNImAM kaheluM che ke, upazama sagniSTa kAi jIva aMtarakaraNamAM rahI dezaviratine paNa prApta kare che, kAi pramattApramatta bhAvane prApta kare che, ane sAsvAdanavALA kAMi paNa prApta karatA nathI. " traNa puja kevI rIte saMkrama thAyache, te viSe kalpabhASyamAM A pramANe kaheluM che--saSTi jIva vadhatA pariNAme mithyAtvanA daliyArUpa pudagalAne khecI samyakatva ane mizramAM temane saMkramaNa kare che .te mizra puTTugalone samyagdaSTa samyakatvamAM ane mithyAdraSTi mithyAtvamAM sakramaNa kare che. ane samyakatvanA pudgalAne tA mithyAtvamAM saMkramaNa kare che, mitramAM saMkramaNa karatA nathI. ( 12 ) 88 te viSe miththattami " me gAthA uaisI che, ten| artha bhevA che haiM, " bhithyA tva kSINa thayuM na heAya to, samyagdaSTivALA jIva niyamitarIte traNa pujavALA hAya che, ane mithyAtvamAM e pujavALA hoya che. mizra kSINa thatAM eka pujavALA hoya che, jo
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zrI dharma saMgraha, mithyAtve dvipuMjinaH mizre kSINe ekapuMjinaH samyakke tu kSINe kSapakaH / samyaktvapudgalAca zodhitamadanakodravasthAnIyA viruddha tailAdidravyakalpena kutIrthika saMsargakuzAstrazravaNAdimithyAtvena mizritAH saMtastatkSaNAdeva midhyAlaM syuH yadApi mapatitasamyakaH punaH samyakttaM labhate tadApyapUrvakaraNena puMjatrayaM kRtvAnivRttikaraNena samyaktta puMja eva gamanAdRSTavyaM ( 13 ) pUrvalabdhasyApyapUrvakaraNasyApUrvatApUrva stokazaH kRtatvenApUrvamiveti vRddhAH / saiddhAMtikamataM caitat samyaktka prAptAviva dezaviratisarvaviratyoH prAptAvapi yathApatyakaraNe bhavataH tatvAnivRttikaraNaM apUrvakaraNAdvA prAptAvanaMtarasamaye eva tayorbhAvAt dezasarvaviratyoH pratipatteranaMtaramaMtarmuhUrta yAvadavazya jIvaH pravarddhamAnapariNAmaH tata uktvaniyamaH / ye cA bhoga vinaiva kathaMcitpariNAmahAsAddezavirateH sarvaviratervA pratipatitAH te'kRtakaraNA eva samyakatva kSINa thAya te kSepaka thAya che. samyakatvanA pudagale zedhelA madanakedarA jevA che. teo virUddha taila vigere padArthanI jema kutIrthane saMsarga ane kuzAstranuM zravaNa vigere mithyAtvanI sAthe je mizra thAya che, tatkALa mithyAtvarUpa thAya che. jyAre paNa samyaka tvathI patita thayela chava pharIvAra samyakatvane prApta kare, tyAre paNa apUrva karaNa vaDe traNa puMja karIne nivRtti karaNa vaDe samyakatvanA puMjamAMja jAya che. ema gamanathI joI levuM. [ 13 ] vRddha purUSo ema mAne che ke, apUrva karaNa pUrve labdha thayela hoya te paNa apUrvatA pUrva thoDe thoDe karela hevAthI jANe apUrva heya ema lAge che. te viSe siddhAMta mata e che ke, samyakatvanI prAptinI jema dezavirati ane sarvaviratinI prApti thatAM paNa jema yathA pravRtti akaraNa baMne thAya che, paNa anivRtti karaNa thatuM nathI. athavA apUrvakaraNathI prApti thatAM paNa te pachInA samayamAM ja te baMne hevAthI dezavirati, ane sarvaviratinI pratipatti pachI aMtarmuhUrta sudhI chava vadhatA pariNAmavALo rahe che, ane te samaya uparAMta tene niyama nathI. karma prakRtinI pravRttimAM kahyuM che ke, je jIva A bhega vinAja kaI rIte pariNAma ochA thavAthI dezavirati athavA sarva viratithI patita thayelA hoya te karaNa karyA vagaranAja punaH te viratine prApta kare che, paNa
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 133 punastAM labhate yetvAbhogataH pratipatitAH Abhoge naivaca mithyAtvaM gatAste jaghanyatotarmuhUrtenotkarSataH prabhUtakAlena yathoktakaraNapUrvakameva punastAM labhaMta ityuktaM karma prakRti pravRttau / ( 14 ) saiddhAMtikamate hi virAdhitasamyako gRhItenApi samyakke na SaSTapRthivIM yAvat ko'pyutpadyatekAmagraMthikamate tu vaimAnikebhyo'nyatra notpadyate tena gRhItenetyuktaM pravacanasArodAravRttau / avAptasamyakazca tatparityAge kArmagraMthikamatenotkRSTasthitIH karmaprakRtIbaMdhAti saiddhAMtikAbhimAyatastu bhinnagraMtherutkRSTaH sthitibaMdha eva na syAt 1 tathA kSayo mithyAtvamohanIyasyA naMtAnubaMdhinAM ca nirmUlanAzaH prayojanamasya kSAra ( 5 ) yataH-" khINe daMsaNa mohe tivihaM mi vibhavaniANabhUmI nippacca jeo A bhAgathI paDelA che, ane A bhagavaDe mithyAtvane pAmelA che. teo jadhanyathI aMtarmudraviDe, ane utkarSathI ghaNe kALe yathAta karaNa pUrvakaja pharIthI te viratine prApta kare che. (14) siddhAMtanA mata pramANe ema che ke, keIe samyakatvanI virAdhanA karI hoya, te pAcho samyakatva grahaNa karI, chaDI pRthvI sudhI utpanna thAya che. karma graMthanA mata pramANe ema che ke, te samyakatva punaH prApta thaye heya tapaNu vaimAnikathI bIje kayAM utpanna thatA nathI. ema pravacana sAroddhAranI TIkAmAM kaheluM che. samyakatvane prApta karanAra chava tene tyAga kare tyAre karma graMthanA mata pramANe utkRSTa sthitivALI karmanI prakRtie bAMdhe che. ane siddhAMtanA mata pramANe te graMthi bheda thavAthI utkRSTa sthiti baMdhana thatuM nathI. bIjA kSAyika samyakatvane artha e che ke, kSaya eTale mithyAtvahanIya ane anaMtAnubaMdhIne nirmala nAza. te kSaya jenuM prajana che te kSAyika samyakatva kahevAya che ( 15 ) kahyuM che ke, "-darzana mehanIya kSaya pAmatAM traNa prakAranA bhavanA nidAnane nAza te atula evuM kSAyika samyakatva kahevAya che." te kSAyika samyakatva sAdi ane anaMta che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrI dharma saMgraha. vAyamaMDalaM sammataM khAi aM ho itti " // ta ca sAdhanaMtara tathA pUrvoditAnAM kSayo nirmUlanAzaH anuditAnAM copazamaH kSayeNa yukta upazamaH kSayopazamaH sa prayojanamasya kSAyopazamikaM yataH-" micchattaM jamuinnata khINaM aNui ca uvasaMtaM / mIsIbhAva pariNayaM veijaMtaM khovsmNti"|| tacca satkarma vedakamapyucyate aupazamikaM tu satkarma vednaarhitmityaupshmijJAnazamiyo mA ! ( 6 ) hiM--"vepapha saMta me ravAva samiye su nANubhAvaM so| uvasaMtakasA o uNave einasaMta kaMmmAphi" // vedakaM kSapakazreNiM prapannasya caturanaMtAnubaMdhiSu mithyAtva mizrapuMja dvaye ca kSapiteSu satsu kSapyamANe samgakapuMje tatsakta carama pudgalakSapaNodyatasya ta caramapudgala vedanarUpaM yataH-" veagamia puvo i a carAmallaya puggalaggA saMti " // sAsvAdanaM ca pUrvoktaupazamika samyaktvA tpatato jaghanyataH samaye utkarSata zca SaDAvalikAyA mavaziSTAyA manaMtAnubaMdhyudayAttadvamane ta trIjA kSAyopathamika samyakatvane artha e che ke, pUrve udita thayelA kSaya eTale nirmala nAza ane udaya na pAmyA hoya temane upazama te kSaya vaDe mukta e upazama te kSayapazama kahevAya. te kSopazama jenuM prayojana che, te kSApathamika samyakatva kahevAya che, kahyuM che ke, " mithyAtva udita ane anudita kSaya pAme, ane upazame. te mizra bhAvane pAmeluM te kSAyopathamika athavA satkarma vedika samyakatva kahevAya che." te kSAyopathamika samyakatvane vedika paNa kahe che. ahiM zaMkA thAya ke, pathamika, . ane kSApazamikamAM zuM taphAvata che? [ 16 ] tenA uttaramAM kahevAnuM ke, kSAyopathamika samyakatva satkarma vedaka che, ane Apazamika samyakatva satkarmanI vedanAe rahita che, eTale pazamika ane kSAyopathamika samyakatva vacce bheda che. te viSe kahyuM che ke -"kSApazamika samyakatva satkarmane vede, ane Apazamika satkarmane na de." cothuM vedaka sa myakatva kSepaka zreNikane prApta thayelA, ane cAra anaMtAnubaMdhI tathA be mithyAtva mizra paMja khapAvatAM, ane samyakatvane puMja khapAvatAM temAM Asakta evA chellA pulane khapAvavA udyata evA prANIne chellA pulane vedavArUpa che. kahyuM che ke, A pUrve udaya pAme--
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 135 dAsvAdarUpaM yataH-" uvasama sammattAo ca yao mitthaM a pAva mAzAssa / sAsAyaNa sammattaM ta yaMtarAlaM micchAvali aMti" // paMcAnA mapyeSAM sthiti kAla mAnAdi caivamAhuH (17)-" aMto muhuttu va samao chAvali sAsANa ve ago smo| sAhi avittI sAyara khaio dhaduguNo khao vasamo duguNotti " // pUrvasmAt dviguNaH sthitikAlaH SaT SaSTiH sAgaropamAni samAdhikAni kSAyopazikasya sthitirityarthaH sA caiva " dovAre vijayA i sugayassa tinaccue ahavanAI / airega narabhaviraM nANA jIvANaM savva dvati // 1 // ukkosaM sA sAyaNa upasami A huMti pNcviiraao| . ve aga khaigAikasi asaMkhavArA khaovasamo // 2 // tiNhaM saha sa puhuttaM sayayapuhutaM ca hoi viraIe / . ega bhave AgarisA evaiA huMti gAyavvA // 3 // sa8sA pudakhane vAta va sabhyapa hevAya che." . pAMcamuM sAsvAdana samyakatva che, te pUrve kahelA Apazamika samyakatvathI paDatA evA purUSane jaghanya samaye ane utkRSTA che AvalikA avazeSa rahetAM, anaMtAnubaMdhInA ulyathI tenuM vamana karavAmAM AsvAdana karavA rUpa che. kahyuM che ke, "- parAmika sabhyakatvathI paDI mithyAtvane pAmelA jIvane cha AvalikA avazeSa rahetAM sAsvAdana samyakatva thAya che. " e pAMca prakAranA samyakatvanA sthIti, kALa mAna vigere A pramANe che[ 17 ] te kahe che-aMtarmuhUrtane samaya ane cha AvalikA te sAsvAdana tathA vedaka samyakatvane samaya sAgaropame bamaNe kSAyikane ane tethI begaNa kSayapazamane samaya che." arthata pUrvathI bemaNe sthIti kALa eTale lApazamikanI sthIti adhika evI sI saTha sAgaropamanI che. te A pramANe hovA ItyAdi gAthAne artha upara pramANe che pi25 me , tiNhaMti merale zruta, sabhyatvA virati Agarisatti mele mAI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. titi zruta samyakAdiviratInAM Agarisatti AkarSaH prathamatayA muktasya vA grahaNaM AkarSA utkarSato jaghanya tastveka eva / 18 / / " tiM sahasamasaMkhA sahasapuhutaM ca hoi vira ie / nANAbhava AgarisA evaiA huMti NAyavvA 11 8 11 bIaguNe sA sANaM turiAi suaThigA racaucau su / jabasamakhagai aveaga khAuvasamAkamAhuM ti // 5 // sammattaM miuladdhe palitamuDutteNa sAvao hujjA / caraNovasamakhayANaM sAgara saMkhaMtarA huM ti // 6 // 136 aparivaDi samme suramaNue igabhave vi savvANi / igaseTivajjiAI sirvaca sattabhavamanbhe // 7 // kSAyikasamyakadRSTistu tRtIye caturthe tasmin bhave vA siddhayati / uktaM ca paMcasaMgrahAdau-- 66 taia cautthaM tamiva bhavaMmi siDaMti daMsaNe khINe / jaM devanirayasaMkhA ucaramadehe su tehuMti // 8 // vyAkhyA - baddhAyuH kSINasaptako yadi devagatiM narakagatiM vA yAti athavA prathamapaNe mukta thayelAnuM grahaNa karavuM. utkaSaeNthI ane jadhanyathI ekaja thAya che. [ 18 ] tirUM pratyAdi gAthAne bhAvArtha evA che ke, kSAyika samyaSTi jIva trIje, ceAthe athavA teja bhave siddhine pAme che. te viSe pacasaMgrahu vigere graMthAmAM A pramANe kaheluM che. " taia " e gAthAnI vyAkhyA A pramANe che--AyuSya bAMdhelI hAya, ane jenA saptaka ( bAkInAM sAta karma ) kSINu thayelAM hAya, evA jIva jo devatAnI gati athavA nAraNInI gatine pAme tA, te bhavane AMtare trIjA bhavane viSe siddhine pAme che, ane je tiryaMca athavA manuSyamAM utpanna thAya to, te avazya asaMkhyAtA varSanI AyuSyamAMja
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa graha 137 tadA tadbhavAMtaritastRtIyabhave sidhdhyati atha tiryakSu nRSuvotladyate so'vazya masaMkhya varSAyuSkeSveva saMkhyeya varSAyuSketu tadbhavAnaMtaraM ca deva bhave tato nRbhave sidhdhyatIti caturthabhave mokSaH abaddhAyuzca tasminneva bhave kSapaka zreNi saMpUrNI kRtya siddhayatItyarthaH / ekaM jIvaM nAnAjIvAvApekSya samyakopayogo jaghanyata utkRSTa tazcAMtarmuhUrta meva kSayopazamarUpA tallabdhistveka jIvasya jaghanyAMtarmuhUrta mutkRSTA tu 66 sAgarANi nRbhavAdhikAni tata Urdhva samyakttA pracyutaH siddhayatyeva nAnA jIvAnAM tu sarvakAlaH aMtaraM ca jaghanyato'tamuhUttaM kasyaci tsamyaka tyAge sati punastadA varaNakSayopazamA daMtarmuhUrttamAtreNaiva tatpratipatteH ukRSTa tastvAzAtanA pracurasyApAdaM pudgalaparAvartaH / ( 19 ) uktaM ca___" titthayaraM pavayaNa su aM AyariaM gaNaharaM mahaTThIyaM / _AsAyaMto bahuso aNaMta saMsAri o ho i " // 1 // utpanna thAya, ane saMkhyAtA varSanI AyuSyamAM te, te bhavanI pachI devatAnA bhavamAM ane te pachI manuSya bhave siddhine pAme-ema the bhave mekSa thAya che. arthAta ema thayuM ke, teja bhave kSapaka zreNIne saMpUrNa karIne siddhi pAme che. eka jIva athavA nAnA prakAranA jIvanI apekSAe samyakatvane upayoga jaghanyathI ane utkRSTathI aMtarmuhUrtaja rahe che. kSayopazama rUpa tenI labdhi eka jIvane jaghanyapaNe aMtarmuhUrta, ane utkRSTapaNe manuSya bhavathI adhika chAsaTha sAgaropamanI che, te pachI AgaLa samyakatvathI cavyA vagaraja siddhine pAme che. nAnA prakAranA jIvane te kAla ane aMtara sarva jaghanyathI aMtarmudra hoya che, kAraNake, koIne samyakatvano tyAga thatAM punaH tenA A varaNanA kSayopazamathI aMtarmuhurta mAtravaDeja tenI pratipatti hoya che. utkRSTapaNe te tenAmAM AzAtanA ghaNuM hovAthI addha pudgala parAvarta thAya che. (19) te viSe kahyuM che ke - " tIrthaMkara, pravacana, zubha AcaraNa, ane mahaddhi gaNadharanI bahu AzAtanA karanAra chava anaMta saMsArI hoya che." nAnA prakAranA jIvanI apekSAe aMtara bhava hoto nathI. ItyA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, - nAnAjIvAnapekSya cAMtarAbhava ityAdhukta mAvazyakavRttAviti / zeSavicAro vizeSArthibhista ta evA vadhArya ityalaM vistareNa / zAstrAMtare caikavidhAdika krameNa samyakabhedAH pradarzitAH / tathAhi" egaviha 1 duviha 2 tivihaM 3 cauhA 4 paMcaviha 5 dasavihaM 6 samma / davAikArayAI uvasamabhe e hiM vA samma // 1 // egavihaM sammalaI nisagma higamahi bhave tayaM duvihaM / tivihaM taravai AI ahavA vihukAragAI aM // 2 // khaigAi sAsaNa ju aM cauhA ve agaju aM tu paMcavihaM / taM miccha carama puggala ve aNau dasavihaM eyaM // 3 // nisagga va esaruI ANaruI muttabI a ruimeva / abhigama vicchAraruI kiriA saMkheva dhammaI // 4 // ___ AsAM bhaavaarthH| tatra zraddhAnarUpatvA vizeSA dekavidhaM samyakaM nisargAdhigamabhedAd dvividhaM nisargAdhigama svarUpaM tu mAguktaM AbhyA mutpaci prakArAbhyAM samyaktvaM dvidhA bhidyata ityarthaH athavA dravyabhAvabhedAd dvividhaM ( 20 ) tatra jinoktatattveSu sAmAnyena ruci IvyasamyakaM naya di Avazyaka sUtranI vRttimAM kaheluM che. A viSe vizeSa jANavAnI IcchAvALAoe bAkIne vicAra te Avazya sUtranI vRttimAMthI jANuM le. e viSe vizeSa vistAra karavAnI jarUra nathI. bIjA zAstramAM eka vidha (eka prakAranuM) vigere kramavaDe samyakatvanA bheda darzAvyA cha, te mA prabhArI-" egaviha" UtyAdi gAthA. me AyAmonA bhAvArtha mA amAe ch,temAM zraddhArUpapaNAthI avizeSa laIe te samyakatva zraddhArUpe ekaja prakAranuM che. nisargasvabhAva, ane adhigama-gurUne upadeza--ema laIe te samyakatva be prakAranuM thAya che. nisarga, ane adhigamanuM svarUpa pUrve kaheluM che. arthAta e nisagadi be utpatti prakAre samyakatvanA me me thAya cha, bhayakA dravya, sanelA mevA methA sabhyatva meM prAracche (20)
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. nikSepa pramANAdibhi radhigamo pAyo jIvAjIvAdi sakalatatvaparizodhana rUpajJAnAtmakaM bhAvasamyakkaM parIkSAjanya matijJAnatRtIyAMzarUpasyaiva tasya. zAstre vyavasthApitattvAt tadAhuH zrI siddhasena divAkara pAdAH saMmatI" evaM jiNapaNNatte saddaha mANassa bhAvao bhAve / purisa ssAbhiNi bohe daMsaNa saddoha vaivaccotti / / " ya ca zrI haribhadrasUribhiH - " jiHNavayaNamevatattaM ittharu I ho I davva sammattaM / jaha bhAvaNANa sadA pa rizuddhaM bhAva saMmattaM ti " paMcabastuke pratipAdi tasyApyayamevArtha:- jinavacanameva tatvaM nAnyaditi sAmAnyarucedravya samyaktvarUpa tAyA nayanikSepa pramANa pariSkRtavistAraru ce va bhAvasamyaktkarUpatAyAstatra parisphuTatvAt tatra dravyazabdArthaH kAraNatA bhAvazabdArthazca kAryApattiriti bhAvanIyam (21) '' yeSAM tvekatina sAmAnyaruciroghato'pyanekAMtAsparzazca teSAM dravyasa 139 zrI jina bhagava Mte kahelA tatva upara sAmAnyapaNe rUci te dravya samyakatva kahevAya che. naya nikSepa pramANu vigerethI adhigama--gurUnA upadezanA upAya rUpa jIvA jIvAdiH sakala tatvanuM zeAdhana rUpa je jJAna te bhAvasamyakatva kahevAya che, kAraNake, parIkSA, janma,. ane matijJAnanA trIjA aMzanu svarUpa te zAstramAM vyavasthApita karelu che, te viSe saMmati graMthamAM zrI siddhasena divAkara A pramANe kahe che--" je jina praNIta tatvamAM zraddA rAkhanArA purUSane kheAdha tathA darzana upara zraddA thAya, te bhAvathI bhAvasamyakatva kahevAya che. " valI je zrIharIbhadrasUrIe pAMca vastumAM pratipAdana karela che, te " navayaLameva e gAthAnA artha A pramANe che--" zrIjina vacanaja tatva che, bIjI' tattva nathI. ema sAmAnya rUcivALA purUSane dravyasamyakatvapaNuM sphuTa thAya che, ane nayanikSepa pramANunA vistAra upara rUcivALA purUSane bhAvasamyakatvapaNuM sphuTa thAya che. " ahiM dravya zabdano arca kAraNatA, ane bhAvazabdano artha kAryatA rUpe jANul. ( 21 ) ,, jemane ekAMte sAmAnya rUci ethI paNa anekAMtanA sparza nathI, tene dra vya samyakattva che, ahIM dravya padanA artha apradhAna evA jaina siddhAMtane paNa avala ba
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zrI dharma saMgraha, nyatkamityatra dravyapadArthoprAdhAnyameva jainamapi samayamavalaMbyakAMte pravizatAM mithyAtvasyAvarjanIyatvAt / tadAhuH zrIsiddhasenadivAkarapAdAH-" chappia jIva NikAe sadahamANoNa saddahebhAvA / haMdiapajjavesuM saddahaNA hoI avibhattati " // yasya tvanekAMtatatve bhagavatprarUpite samyagaparicchidyamAne'pi bhagavatmarUpitattvena tatra rucirviparItAbhinivezazca na bhavati gItArtha prajJApanIyatvAdi guNayogAttasyAnAbhoga gurupArataMtryAbhyAmanyathA saMbhAvane'pi aMtastattvasya zuddhatvAdravyasamyakkamaviruddhaM tathA ca bhAdrabAhavaM vaca uttarAdhyayananiyuktau ( 22 )- " sammadiThI jIvo ubaiThaM pavayaNaM tu sadahai / saddahai asabbhAvaM aNabhogAgurunioggavatti " / nanvatra dravyabhAvayorekatarasyAnirdhAraNAdravyameveti kutaH sAmAnya vacanasya vizeSaparatAyAM pramANasya mRgyatvAditi cetsatyaM vistAraruce va samyakasyAdhikRtatvasyaiva tadravyatAyAM pramANatvAt dravyabhAvayoranyonyAnuviddhatvanaye tu tatra kathaMci karI ekAMte praveza karanAra purUSa mithyAtvane vaza thAya che. te viSe zrI siddhasena divAkara kahe che ke, "cha javanikAyane viSe zraddhA karanArane te tatvamAM avibhakta zraddhA hoya che." bhagavaMte prarUpaNa karelAM, ane sArI rIte pariccheda nahIM karelA, paNa anekAMta tatva upara lAgavate prarUpitapaNathI jene te upara viparIta rUci, ane viparIta Agraha na thAya, tene gItArthe pratApanA karavAnI yogyatA vigere guNanA vegathI anAbhoga, ane parataMtrapaNAvaDe anyathA rIte saMbhAvanA karatAM, paNa aMdaranA tatvanI zuddhithI samyakatva paNa virUddha hetuM nathI, tathA te viSe uttarAdhyayananI niryuktimAM zrIbhadrabAhu svAmInuM vacana A pramANe che." (22 ) samyaguThThI jIva pravacana upara zraddhA rAkhe che, ane anAbhoga - tathA gurU nIga upara zraddhA rAkhe che. " ahiM zaMkA kare che ke, kavya tathA bhAvamAMthI ekanuM nirdhAraNa karavAvaDe gaja che, ema kema kahevAya ? kAraNa ke, sAmAnya vacanane vizeSamAM letAM pramANa zodhavuM paDe che. Ama ne za. re.to javAnu. 3, te pAta .. satya cha, paY vistAra 3yivANAne
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. '' 99 jJAtvamapyucyamAnaM na virodhAyetyuktamanyatra evaM dravyabhAvAbhyAM dvaividhyaM nayavizeSeNa vicitraM bhAvanIyam / athavA nizrayavyavahArAbhyAM dvividhaM tallakSaNamidaM ( 23 ) - " nicchayao sammattaM nANAimayappasuddhapariNAma | iaraM puNa tuha samae bhaNiaM sammattaheUhiMtti // jJAnamiyashubhprinnaamo nizcayasamyakaM jJAnazraddhAcaraNaiH saptaSaSTibhedazIlanaM ca vyavahArasamyatkamityetadarthaH / tanu jJAnAdimaya ityasya jJAnadarzanacAritrasaMtulita ityarthaH / tayA bhAvacAritrameva prAptaM kathaM naizvayikaM samyatkamiti ceda satyaM bhAvacAritrasyaiva nizcayasamyaktarUpatvAt mithyAcAranivRttirUpakAryasya tata eva bhAvAt kAryAnupahitasya kAraNasya nizcayana yenAnabhyupagamAt / nanvevaM turyaguNasthAnAdivarttinAM zreNikAdInAmapi tannasyAditi cet nasyA deva kaH kimAha apramattasaMyatAnAmeva tadvyavasthiteH taduktamAcAeMge 141 adhikAra karelA bhAvasamyakatvanuMja dravyapaNu mAM pramANa che. dravya tathA bhAvane anyAanya anuviddhatva rUpa nayamAM te kASTa rIte jo bhAvapaNu kahyuM hoya te temAM kAMi virodha nathI. ema anya sthale kahelu che. evI rIte dravya ane bhAvathI samyakatva e prakAranuM che, ane naya vizeSathI te vicitra rIte paNa jANavuM, athavA nizcayanaya ane vyavahAranayathI samyakatva nicchayao e prakAranuM thAya tenuM lakSaNa A che. ( 23 ) e gAthAnA artha A pramANe che. jJAnAdimaya zubha pariNAma nizcaya samyakatva, ane jJAnadarzana, ane cAritravaDe saNusA bheda vALuM vyavahAra samyakatva che. 66 "" ahIM kadI ema kahezeA ke, bhAva cAritraja tevI rIte prApta thAya che teA, nizcaya nayanuM samyakatva kevI rIte ? te kahevAnuM ke, te satya che, paNa bhAvacAritra nizcaya sabhya kavarUpeja che. kAraNa ke, mithyAcAranI nivruttirUpa kArya tenAthIja thAya che, ane kArya sAthe pragaTa evA kAraNanA nizcayanayavaDe prApti thatIja nathI. ahIM vaLI zakA kare che ke, cothA guNuThANe rahelA zreNika vigerene paNa te thavuM na joie, te kahevAnuM ke, te naja thAya, ema kANu kahe che ? kAraNa ke, apramatta saM
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgrahu. " jaM sammati pAsaha taM moNaMti pAsaha jaM moNaMti pAsaha taM sammaMti pAsaha imaM sakaM saTilehiM addijjamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehiM papattehiM gAramAvasaMtehiM muNI moNaM samAdAya dhuNe kamma zarIragaMpaMta lUhaM ca sevati dhIrA sammattaM daMsiNoti // " nanvevamapi kArakanizcayasamyatkayorbhedo na syAt kriyopahitasyaiva kArakatvAt kriyAyAzca cAritrarUpatvAt jJAnAdimaya pariNAmasyApi tathAtvAditi cenna upadheyasaMkareNU paayosAyanA ropAta ( 24 ) kArake kriyopahitatvamupAdhi naizvayike ca jJAnAdi mayatvamiti evaMvidhaM naizrayika samyakamadhikRtyaiva prazamAdinAM lakSaNatvaM siddhAMtoktaM saMgacchati anyathA zreNika kRSNAdI nAmapi tadasaMbhave lakSaNa vyAghAtasaMbhavA taduktaM viMzikAyAM zrI haribhadrAcAryaiH " NicchayasammattaM cAhigica suttabhaNi ani uNarUvaM tu / evaM vihoNiogo hoi imohaM tavaNutti " || atra 142 mIneja te thavAnI vyavasthA che. te viSe AcArAMga sUtramAM kaheluM che-- " | sammati pAsaha e gAthAnA artha AgaLa kahevAmAM AvyA che. bhASArtha evA che ke, " muni mAnane grahaNa karI karma zarIrane dUra karI dhIra thai darzana para zraddhA karI samyakattvane seve che. " ahiM zaMkA kare che ke, tyAre ema leze teA kAraka ane nizcaya samyakattvanI vacce kAMi paNa bheda raheze nahI. kAraNa ke, kriyAthI upahita hoya tene kArakapaNuM che, kriyA cAritra rUpa che ane sanAdimaya pariNAma ke je bhAva samyakattvanuM svarUpa che, te paNa tevI rIteja che. ema jo kaheze te paNa tema nathI. kAraNa ke, upadheyanA sa kara--mizra paNAmAM be upAdhi mizra thatI nathI tethI tenA doSa lAgatA nathI. ( 24 ) kArakamAM kriyAnu upadhAna te upAdhi che ane nizcayanayanA samyakattvamAM jJAnAdimayapaNa che, evI rItanu nizcaya samyakatva laIneja prazama vigerenu lakSaNa siddhAMtamAM kahelu' maLe che, nahIM te zreNIka rAnna tathA kRSNa vAsudeva vigerene paNa tenA asaMbhava thAya, eTale te lakSaNa vyAdhAta thavAnA prasaMga Ave. te viSe zrI harIbhadrAcArye vizizna nAmanA graMthamAM A pramANe lakhe che. nizcaya samyakatvanuM svarUpa sUtrane viSe kaheluM che, ane evA prakA ""
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. cakAro viSayavizeSA pekSayA prakArAMtaropadarzanArthaH athavA jJAnAdi maya ityasthAyamarthaH -- ( 25 ) jJAnanaye jJAnasya dazA vizeSa eva samyakaM kriyAnaye ca cAritrarUpaM darzananaye tu svataMtra vyavasthitameveti zuddhAtmapariNAmagrAhi nizcayanaye tu Atmaiva darzanajJAnacAritrANyathavA yateSearcmaka evaiSa zarIramadhitiSThatIti yogazAstra vacanA ( 26 ) dAtmaiva nirupAdhi zuddhasvarUpa prakAzAt jJAnarUpastathA zraddhAnAdarzanarUpaH svabhAvAraNA cAritrarUpa iti zuddhAtmavodhA caraNA tRptireva nizvaya sambatkamityalaM prapaMcena / trividhaM yathA kSAyikaM 1 kSAyopazamika 2 maupazamikaM 3 ceti vedakasya kSAyopazamike'tarbhAvAt sAsvAda tasyA vivakSitatvAt arthastu prAguktaH athavA kArakaM rocakaM dIpakaM ceti tatra kArakaM sUtrAjJA zuddhA kriyaiva tasyA eva paragatasamyatkotpAdakatvena samyatkarUpatvAt ta 143 rane niyoga mAhune dUra karavAthI thAya che. " ahiM gAthAmAM je 2 zabda mukayA che, te viSaya vizeSanI apekSAe khIjo prakAra darzAvavA mATe che, athavA jJAnAdimaya e zabdanA artha A pramANe che. (25) jJAna nayamAM jJAnanI eka jAtanI dazA teja samyakatva, kriyA nayamAM cAritrarUpa samyakatva ane darzana nayamAM svataMtra sa myakatva rahelu ja che. zuddha AtmAnA pariNAmane grahaNa karanArA nizcaya nayamAM jJAna, 6rzana, ane cAritrarUpa AtmAja che, athavA yatine te tadAtmakaja che. e AtmA za rIramAM rahe che. '' ema yAgazAstranuM vacana che, [ 26 ] tethI nirUpAtri zuddha svarUpanA prakAzathI AtmA jJAnarUpa che, zraddhAthI darzanarUpa che, ane svabhAva AcaraNuthI cArsAratrarUpa che, ethI siddha thayuM ke, zuddha AtmaoAdhanA AcaraNunI atRptija nizcaya samyakatva che. have vizeSa vistAra karavAnI jarUra nathI. "C samyakatva traNa prakAranuM A pramANe--1 kSAyika, 2 kSAyeApazamika ane 3 A pamika. kSAyeApamikamAM vedakanA atabhAva thai jAya che, ane sAsvAdana samyakatva IcchA pramANe kahI zakAya tevuM che, tethI te levuM nahIM. tenA artha agAu kahelA che. athavA 1 kAraka, 2 rocaka, ane 3 dIpaka ema traNa prakAranuM samyakatva thAya
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrI dharma saMgraha. davacchinnaM vA samyaka kArakasamyaka etacca vizuddha cAritriNAmeva 1 rocayati samyaganuSTAna prati na nu kArayatIti rocaka mavirata samyagdazAM kRSNazreNikAdInAM 2 ( 27 ) dIpakaM vyaMjakamivArthAMtaraM etacca yaH svayaM mithyAdRSTirapi. parebhyo jIvAjIvAdi padArthAn yathAvasthitAn vyanakti tasyAMgAramardakAderdaSTavyaM 3 caturvidhaM kSAyikAdi trayodhikasya sAsvAdanasya parigaNanAt vedakasya ca parityAgAt 4 vedakayutaM tadeva paMcavidha 5 dazavidhaM cottarAdhyayanAnusAreNopadazyate-nisargaruciH 1 upadezaruciH 2 AjJAruciH 3 sUtraruciH 4 bIjaruciH 5 abhigamaruciH 6 vistAraruciH 7 kriyAruciH 8 saMkSeparuciH 9 dharmaruciH 10 riti / tatra bhUtArthe nasaha saMmatyA jIvajIvAdi navapadArtha viSayiNaruciH nisargaruciH bhUtArthenetyasya bhUtArthatvenetyarthoM bhAvapradhAnanirdezAt sadbhUtArthA amI i che. sUtranI AjJA te zuddha kriyAja che, ane te kriyA paragata samyakatvanI utpAdaka hovAthI samyakatvarUpa che, tethI te vaDe avacchina evuM samyakatva te kAraka samyakatva kahevAya che. e kAraka samyakatva zuddha cAritravALAone ja hoya che. rUci karAve eTale samyaguM anuSThAnanI pravRttine karAve te recaka samyakatva kahevAya che, te avirata samyam daSTivALA kRSNavAsudeva tathA zreNika vigerene hoya che. (27) dIpaka eTale vyaMjakanI jema bIjA arthane pradIpta kare, te dIpaka samyakata kahevAya che. je svayaM mithA daSTi chatAM paNa para--bIjAthI chava ajIva vigere padArthone yathArtha spaSTa kare, tevA aMgAramaka vigerene e samyakatva hoya che. cAra prakAranuM samyakatva, kSAyika vigere traNa prakAramAM adhika evA sAsvAdana samyakatvanI gaNanA karavAthI ane vedaka samyakatvane tyAga karavAthI thAya che. pAMca prakAranuM samyakatva vedaka samyakatva meLavavAthI thAya che. daza prakAranuM samyakatva uttarAdhyayanane anuMsAre darzAve che-1 nisargarUci, 2 upadezaruci, 3 ArArUci, 4 sUtrarUci, 5 bIjarUci, 6 abhigamarUci, 7 vistArarUci,
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 145 tyevaM rUpeNeti yAvat vastuto bhUtArthe netyasya zuddhanayenetyarthaH-" vavahAro bhU atyo bhU attho desio asuddhaNa otti " vacanAt tena vyavahAramAtraruceryo vicchedaH saha saMmatyetyasya sahAtmanA saMgatA matiH saMmatistayA upadeza nirapekSa kSayopazamene tyarthaH 1 paropadeza prayuktaM jIvAjIvAdipadArthaviSayi zraddhAnaM upadezaruciH parastIrtha karastadvacanAnusArI chadmastho vA kevala jJAnamUlakatva prayukto padezaruciH tajjanyabodharucirve (28) ti niSkarSaH taduktaM sUtrakRte" logaM ayANittiha kevaleNaM kahati je dhamyamayANamANA / NAsaMti appANaparaM caNaTThA saMsAra ghoraMmi aNorapAre // 1 // 8 kriyArUci, 9 saMkSeparUci, ane 10 dharmarUci, evA daza prakAranuM samyakatva thAya che. bhUtArtha-satyaarthanI sAthe saMmativaDe chavA jIvAdi nava padArtha saMbaMdhI rUci te nisagarUci nAme samyakatva kahevAya che. bhUtArtha e zabdano artha bhAva pratyaya pradhAna nirdeza karI bhUtArthapaNuM ema kare. arthAta A sabhUta-satya evA artha che. vastutAe bhUtArtha eTale zuddha navaDe evo artha thAya, kAraNake, evuM vacana che ke, vyavahAra bhUtArya, ane zuddha naya e bhUtArtha kahelo che. " vyavahAra mAtranI rUcine je viccheda te sahasaMmati eTale AtmA sAthe saMgata-maLelI je mati te saMmati kahevAya, acAta upadezanI apekSA vagarano kSaye pazama evo artha thAya. bIjuM upadeza rUci samyakatva che. papadeza vaDe prayukta, chavAchavAdi padArtha viSayanI je zraddhA te upadezaruci kahevAya che, teno sAra evo che ke, para eTale tIrthaMkara athavA temanA vacanane anusaranAra chadmastha temaNe kevaLa jJAnamULa jelI je upadezanI rUci athavA tethI janita evA bedhanI rUci te upadeza rUci samyaka kahevAya che. (28) te viSe sUtrakRtAMga [ sugaDAMga ] sUtramAM kaheluM che ke, " je kevaLajJAna vaDe lokane joI dharmamaya hadaya vaDe dharma kahe che, ane paraAtmAne jANe che, te ghara saMsA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrI dharma saMgraha. loga vi ANiciha kevaleNaM puneNa nANeNa samAhi juttA / dhamma samattaM ca kahati jeu tAraMti appANa paraM ca tinnaci" // 2 // upadeze vajanya bodhe ca ruciH iha saMzaya vyAvartakAvaccheda ko dharma vizeSaH 2 rAgadveSarahitasya puMsaH AjJayaiva dharmAnuSTAna gatA rucirAzAruciH sarvatazca tatra dezato doSa rahitAnA mAcAryAdInAmAjJayA dharmAnuzane rucirmApatuSAdInAM samyakasaMpAdikA tattadanuSTAnena ( 29 ) taduktaM paMcAzake-" gurupArataM tanANaM sadahaNaM AyasaM gavyaM cevA etto ucari tINaM mAsatusAINa Niditi // " sarvadoSarahitA jJAmUlatvaM ca tatrApya prAmANya zaMkA nivRtakatvena sarvatra ruciprayojakamiti vizeSaH 3 sUtrAdhyaya nAbhyAsajanita viziSTa jJAnena jIvAjIvAdipadArtha viSayiNI ruciH ramAMthI naSTa thaI pArane pAme che. je samAdhi yukta thaI pavitra evA kevaLajJAna vaDe loka, dharma ane samyakatvane kahe che, teo potAnA AtmAne ane parane tAre che." upadezamAM ane tethI thayelA bedhamAM rUci te upadeza rUci, eTale saMzayane nivRtta karanAra eka jAtane dharma, te upadeza rUci samyakatva che. - trIjuM AjJArUci nAme samyakatva che rAga dveSathI rahita evA purUSane AjJA vaDeja dharmanuSThAnamAM je rUci thAya, te AjJA rUci samyakatva kahevAya che. te sarvathI ane dezathI te nirdoSa evA AcArya vigerenI AjJA vaDe dhamAcaraNa upara rUci thAya, te AjJA rUci. te te AcaraNa vaDe mAtuSa vigerene te samyakatvane saMpAdana karanArI thaI che. [ ra8] te viSe paMcAzaka graMthamAM A pramANe lakhe che ke, "gurUne parataMtra evuM jJAna tathA zraddhAna te bhASa0Sa vigerene upadeza kareluM che." te samyakatva sarva jAtanA dezathI rahita evI AnA jevuM mUla che, tevuM che. temAM eTale vizeSa che ke, te apramANunI zaMkA nivRtta karanAra hovAthI sarvatra rUcInuM prayojaka che. cethuM svarUci nAme samyakatva che. sUtranA adhyayana tathA abhyAsathI utpanna thayelA vizeSa jJAnavaDe chavA chavAdi padArthanA viSayamAM rUci thAya, te sUvaraci samyakatva
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. sUtrarucirgoviMdAcAryasyeva jAyate (30) ca punaH punaH smaraNA dRDhataraH saMskAra iva punaH punaradhyayanAdRDhataraM jJAnaM niHsaMzayamiti na kimapyanupapanaM 4 ekena padenA nekapadatadartha pratisaMdhAnadvArodake tailabiMduvat prasaraNazIlA ruciH bIjaruciH prasAra uttarottarotpattiH 5 abhigama: arthataH sakala sUtrajJAnaMstatra viSayiNI ruciH abhigamaruciH / Aha ca4 kohoi abhigamaruI muanANaM jassa attha udi / ikkArasa aMgAI para - na maMdiTThi vA o atti / / " prakIrNakamiti jAtAvekavacanaM tataH prakIrNakAni uttarAdhyayanAdI nItyarthaH / dRSTivAdazceti cakArAdupAMgAdi parigrahaH / nanveva miyaM sUtrarucerna bhidyeta na ceyamarthAvacchinna sUtra viSayA sA ca kevalaM sUtra viSaye tyevaM bhedaH kevala sUtrasya mUkatvAt tadviSaya 147 kahevAya che. te gAviMdAcAryanI jema prApta thAya che. ( 30 ) vAraMvAra smaraNa karavAthI jema saskAra ati draDha thAya che, tema vAraMvAra adhyayana karavAthI je smRti dRDha jJAna thAya che, tethI te saMzaya rahita thAya temAM teA kaMi kahevAnuja nathI. pAMcamuM bIjarUci samyakatva che. eka padavarSe, aneka pada tathA tenA arthanAM anusa dhAna dvArA jalamAM telanA biMdunI jema rUci prasarI jAya, te khIjarUci sabhyakatva kahevAya che. ahiM pararavuM eTale uttarottara utpanna thavuM ema levu. chaThThuM abhigamarUci samyakatva che. abhigama eTale sarve sUtranA arthanuM jJAna, te upara rUci te abhigamarUci samyakatva kahevAya che. kahyuM che ke,-- jene sUtranA arthanu jJAna utpanna thAya te abhigamarUci samyakatva kahevAya che, te jJAna ekAdaza jaMga tathA prakINuMka, ane draSTIvAda sabaMdhI jANavuM. " prakINuMka e eka vacana jAtimAM che, eTale tenA artha prakIrNaka eTale uttarAdhyayanAdi evA thAya che. draSTIvAdanI pAse 2 zabda che, tethI aMganI sAthe upAMga vigerenuM grahaNa karavuM. ahiM zaMkA thAya ke, tyAre abhirUci ane sUtrarUci samyakatvamAM zo phera Ave ? tema nathI, temAM bheda marUci artha sahita sUtranA viSayamAM Ave che, ane te sUtrarUci " che, A abhiga sUtranA viSyamAMja Ave che eTalA te baMnemAM bheda che, kevaLa sUtra mUka ( su' ) kahevAya che. tethI te
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. _* rucerapramANatvAt / Aha ca - " mUagaM kevalaM suttaMti " na kevalaM kevala sUtrarucerapramANatvaM kiM tvajJAnAnubaMdhitvamapi taduktamupadezamAlAyAM - " aparicchi asu aNiha sa ssa kevalamanbhinna sutta cArissa savvujameNa vikayaM annANa tave bahu paDa iti // " abhinaMti avivRtaM iti cet satyaM sUtrarucA varthasyArtharucau ca sUtrasya praveze'pi sUtrArthAdhyayanajanita jJAnavizeSa kRtarucibhedAdbhedaH ( 31 ) 148 ataeva sUtrAdhyayanAdarthAdhyayane'dhiko yatna upadiSTaH upadezapade / tathAhi / - " suttA atthe jatto ahigayaro vari hoi kAyavvo / itto ubhaya vizuddhittimUagaM kevalaM suttaM tti " | athavA sUtraniryuktatvAdigraMthaviSayarucibhedAdbhedaH ataevAjJAruciH sUtrarucerbhinnA niyuktyAdi vipayatvena sthAnAMgavRttau pratipAditeti (32) 6 sarvapramANa sarvanayajanya " viSayanI rUci pramANurUpa gaNAtI nathI. kahyuM che ke, " kevaLa sUtra te muga che. " ahiM` kevaLa vaLasUtrarUcinuM apramANapaNuM nathI, paNa te ajJAnAnubaMdhIpaNuM paNa che, te viSe upadezamALAmAM kaheluM che. "-- je aparicchinna zubhamAM tatpara, ane kevaLa abhinnasUtra nAtA hoya te ajJAna tape bahu vAra paDe che. Ama jo kahezA te te satya che, paNa kahevAnuM ke, sUtrarUcimAM arthanA, ane artharUcimAM sUtrane praveza chatAM paNa sUtra tathA arthanA adhyayanathI thayelA eka jAtanA judA judA jJAnavarDa karelI rUcinA bhedathI temane bheda thaI zake che. [ 31 ] eja kAraNathI sUtranA adhyayanathI arthanuM adhyayana karavAmAM adhika yatna karavA upadezapadanI maMdara A pramANe upadeza karela che-- " sUtrathI arthane viSe adhika yatna karavA. tethI ubhayanI zuddhi thAya che ane kevaLa sUtra te te maMgu kahevAya che. " atha vA sUtra niyukti vigere graMthanA viSayamAM bhedane lai rUcinA bheda thAya tethI paNa temAM bheda thAya che. ethIja rIteja AjJArUci sUtrarUcathI bhinna che. te niryukti vigerenA viSayapaNAne la4 sthAnAMga ( ANAMgasUtra ) nI vRttimAM pratipAdana karela che, ( 32 )
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI dharma saMgraha, - sarvadravyasarvabhAvaviSayiNI rucirvistAraruciH 7 darzanajJAnacAritratapovinayAunuSTAnaviSayiNI ruciH kiyAruciH / na cAjJArucirapi dharmAnuSTAna viSayA iyamapi tatheti ko'nayorbheda iti zaMkanIya sAhyAjJA smaraNaniyatA iyaM tvasaMge tyevaM bhedAdata eva sarvasAtmyena pariNata cAritrakriyA thAri kAyA maharSayo bhaNitA " itto u carittakAutti " vacanena haribhadrAcAryaiH 8 anabhigRhItakudRSTeH pravacanAvizAradasya nirvANa padamAtraviSayiNI ruciH saMkSeparuciH yathopazamAdipadatrayaviSayiNI cilAtiputrasya na ca vizeSyabhAgarahitaM vizeSaNadvayamAtrametallakSaNaM yuktaM mUrchAdidazA sAdhAraNyAta 9 dharmapadamAtrazravaNajanitaprIti sahitA dharmapadavAcyaviSayiNI rucirdharma ruciH / Aha ca-" jo atthikAyadhammaM suadhammaM khalu caritta dhamma ca / saddahai jiNAbhihi so dhammaru iti NAyavvotti " // na caivaM grAmyadharmAdipadavAcyaviSayiNyapi rucistathA syAditi vAcyaM nirupapada sAtamuM vistAra rUci samyakatva che. sarva pramANu, tathA sarva nayathI utpanna thayela sarva dravya ane sarva bhAvanA viSayanI rUci te vistAra rUci samyakta kahevAya che. * AThamuM kriyA rUci samyakatva che. te darzana, jJAna, cAritra, tapa ane vinaya vigerenA AcaraNa saMbaMdhI rUci te kiyA rUci kahevAya che. ahiM evI zaMkA na karavI ke, AzA rUci paNa dhamanuSThAnanA viSaya vALI che ane A kriyA rUci paNa tene ja lagatI che, te teomAM zo bheda che? kAraNa te AzA rUci smaraNamAM niyamita che ane A kriyA rUci saMga rahita che e teonI vacce bheda che, tethIja karIne zrI haribhadrAcArye " te cAritrakAya munio che" evAM vacanathI sarva sAmya bhAve cAritra kriyAne pariNAma karanArA ane cAritrarUpa kAyAvALA munie DesA che. - navamuM saMkSepa rUci samyakatva che. jeNe kudraSTi abhigraha na karyo hoya ane je pravacanamAM pravINa na hoya tevA purUSane mAtra nirvANapada saMbaMdhI rUci te saMkSepa
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrI dharma saMgraha dharmapadavAcyatvasyaiva grahaNAt na caivaM cAritradharmAdipadavAcyaviSayiNyAmavyAptiH nirupapadasvasya vAstavadharmAtiprasaMgakopapadarAhityasya vivakSaNAditi dik (33) 10 ziSya vyutpAdanArtha cetthamupAdhibhedena samyakttabhedanirdezaH tena kacitkeSAMcidaMtarbhAve'pi na atirityuttarAdhyayana vRttau yathA ca nAtarbhAvastathoktamasmAbhistathApi naitadanyataratvaM samyakalakSaNaM rucInAM tattadviSayabhedena parigaNanasyAzakyatvAt ruceH prItirUpatvena vitarAga samyaktke vyAptezva-" dasavihe sarAgasammattadaMsaNe paNatte" iti sthAnAMga sUtrasya svArasyena samyaktkasyaiva lakSyatvena ca rAmasyAnanugatatvana lakSyabhedAllakSaNabhedo'vazyamanusaraNIya iti / ( 34 ) - vastu to lakSaNamiha liMga vyaMjakamiti yAvat vyaMjakasya ca vahita vyaMjaka dhUmAlokavadananugame'pi na doSaH ataeva ca-" nANaMca daMsaNaM ci samyakatva kahevAya che. je upazama vigere traNapadanA viSayanI rUci jema cilAti putra ne thaI hatI. ahIM vizeSyanA bhAga vagaranAM mAtra be vizeSaNa evA lakSaNavALA levA yu. kA nathI, kAraNa ke, te mUchAdi dazAnA sAdhAraNa che. - dazamuM dharma rUci samyakatva che. mAtra dharma padanA zravaNathI utpanna thayela prIti sahita dharmapada vacce saMbaMdhI je rUci te dharma rUci kahevAya che. kahyuM che ke, "je jina bhagavaMte kahelA astikAya dharma, zubha dharma ane cAritra dharma upara zraddhA rAkhe te dharma rUci purUSa jANo." grAmya dharmadi padathI vAca evA viSaya vALI rUci paNa dharma rUci kahevAya ema na jANavuM. kAraNa ke, ahiM upa pada vagaranA dharma padanA vAcaInuM prahaNa che. tyAre kaheze ke, cAritra dharmadi padanA vAca arya saMbaMdhI rUcimAM te nI vyApti thaze, tema paNa na jANavuM. kAraNa ke, upa pada rahita ane vAstavika dharmanA ati prasaMga rUpa upapade rahita evA dharmane kahevAnI IcchA che, ema digdarzana kareluM che. (33) A pramANe ziSyane vyutpatti thavA mATe upAdhinA bhedane laine samyakatvanA bheda batAvavAmAM AvyA che, temAM koI ne kaImAM aMtarbhAva thAya te paNa kAMI hAni thatI
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 151 ce ve tyAdinA jJAnadarzana cAritratapaH prabhRtInAmananugatAnAmeva jIvasvarUpa vyaMjakatvarUpajIvalakSaNatvamuktaliMgaM vinApi laiMgika sadbhAve'pya virodhazca ( 35 ) yadAhuradhyAtmaparIkSAyA mupAdhyAya zrIyazovijayagaNayaH" jaM ca jialarakaNaM taM uvaiTeM tattha larakaNaM liMgaM / teNa viNAso jujjai dhUmeNa viNAhu A subbatti // " evaM ca rucyabhASe'pi vItarAma samyaka sadbhAvA na kSatiH vyaMgyaM tveka manAvilasakala jJAnAdi guNai- . karasasvabhAvaM zuddhAtmapariNAmarupaM paramArthato'nAkhyeya manubhavagamyameva samyaktvaM taduktaM dharmavIjamadhikRtyopadezapade-" pAyamaNarake amiNaM azuhaba gamaM tu suddhabhAvANaM / bhavaravayakaraMti guru aM buhe hiM sayameva viNeyaMti // " svayamiti nijopayogataH ikSu kSIrAdi rasamAdhurya vizeSANA bhivAnubhave'pyanAkhyeya tvAt / uktaM ca nathI. ema uttarAdhyayana nIvRttimAM lakheluM che. jevI rIte aMtarbhAva na thAya, te paNa ame kaheluM che, tathApi samyakatvanuM lakSaNa ethI atize juduM nathI. kAraNa ke, rUcionI gaNanA te te viSayanA bheda vaDe karavI azakya che. ane sacinI prItirUpe vItarAga samyakatvamAM vyApta che. sthAnAMga sUtramAM kaheluM che ke, " sarAga samyakatva daza prakAranuM che- " te svArasyavaDe samyakatva lakSya arthamAM Ave ane rAga tene anugata thAya, eTale lakSyanA bhedathI lakSaNane bheda avazya anusAra joIe (34) vastutAe ahiM lakSaNa eTale liMga arthAta vyaMjaka. ahi jema agnine vyaMjaka dhUmrane dekhAya che, paNa tene anusarato nathI, tema vyaMjakane hoya te doSa ahi le nahIM. ethI ja karIne " jJAna ane darzana" ityAdi gAthA pramANe jJAna, darzana, cAritra, ane tapa vigere jIvane anusaratA nathI, te paNa jIvanA svarUpane vyaMjakapaNurUpa jIvanuM lakSaNa kaheluM che, ane liMga vinA paNa liMgIne sadbhAva hoya ema mAnavAmAM virodha Avato nathI. (35) te viSe jyAdhyAya zrI yazovijayagaNI pitAnA adhyAtma parIkSA nAmanA graMthamAM A pramANe kahe che - je jIvanuM lakSaNa che, temAM liMga paNa tenuM lakSaNa che tethI dhUmra vinA atrinI jema tenA vinA tene vinAza the ghaTe che." evI rIte rUcine ave paNa vItarAga samyaktane sad
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 15 guNAsInaM lInaM niravadhi vidhi vyaMjanapade che tArUM nutte panarasa ? " (37) na kenApyAkhyAtaM na ca paricitaM nApyanumitaM na cArthAdApanna kaMcidupamitaM nApi vibudhaiH| vizuddhaM samyaktvaM na ca idi na cAliMgitamApi sphuratyaMtaryotirnirupadhi samAdhau samuditaM " // ityalaM prasaMgena prakRtamanusarAmaH / nisargAdhigamayorubhayorapyekamaMtaraMga kAraNamAha / mithyAtva parihANyaiva mithyAtvaM jinapraNItatatva viparItazraddhAnalakSaNaM tasya parihANyaiva sarvathAtyAgena trividhaM trividhena pratyAkhyAneneti yAvat / Aha ca-" mitthatta paDikkamaNaM tivihe tiviheNa nAyavvaMti " mithyAtve ca jittarAvi ( rU8) vigere batAvI vivecana karI zakAya tevuM nathI. te te anubhava gamya ja che. e viSe A pramANe padya che. "je bhinna nathI, abhinna nathI, ubhaya bhinna bhinna nathI, anubhava nathI, ane zabdanA nyAyathI bhajanAnuM pAtra nathI, te guNamAM rahe che, ane niravadhi evA vidhi vyAjananA padamAM lIna che, te samyakatva pAnakasa (rasamAdhurya) me anusare che. [ 37] te samyakatvane koIe kahyuM nathI, paricita thayuM nathI, anumAnamAM AvyuM nathI, arthathI prApta thayuM nathI, ane vidvAnoe tenI koI sthaLe upamA ApI nathI, tevuM zuddha samyakatva hadayamAM AliMgana kareluM nathI, te chatAM upAdhi rahita, ane samAdhimAM udita thayeluM, te aMtara tirUpe jure che." e viSe have vizeSa prasaMga karavAnI jarUra nathI. ame have prakRti (cAlatA prasaMga).ne anusarIe chIe. nisarga-svabhAva ane adhigama-gurU upadeza, e bannenuM eka aMtaraMga kAraNa kahe che-"mithyAtvanA tyAgathI." mithyAtva eTale zrIjina praNita tatvathI viparita zraddhA tene sarvathA tyAgathI arthata trividha biviSe paccakhANa karavAthI ahiM kahe che ke, " mithyAtva pratikramaNa traNa prakAranuM traNa prakAre jANavuM." mithyAtva laikika ane lekAra evA bhedathI be prakAranuM che. (38) te eka eka paNa deva viSaya ane gurU viSaya evA bhedathI be be 20
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dhama saMgraha. " ikSukSIra guDAdInAM mAdhurya syAMtaraM mahat / tathApi na tarAvyAnuM sarasvati jAyate // " ( 36 ) iti yadi ca dharmabIjasyApyevamanubhavaika gamyatvaM kA vArttA tarhi bhavazatasahasra durlabhasya sAkSAnmokSaphalasya cAritraika prANasya samyantsyeti zuddhAtmapariNati svarUpe hi tatra nAtirikta pramANAnAM pravRttiH uktaM ca zuddhAtmasvarupamadhikRtyAcArasUtre - " savvesarANi ahaMti takAjacchaNa vijja imai tacchaNa gAhi A " ityAdi tadetad jJAnAdiguNa samudAyAdbhedAdinA vivecAyi tu mazakyaM anubhavagamya meveti sthitaM atra padye-- " na bhinnaM nA bhinnaM hyubhayamapi no nApyanubhavaM na. vA zAbdanyAyAdbhavIta bhajanAbhAjanamapi / 251 bhAva hovAthI kAMi paNa hAnI thatI nathI, ane vyaMgya evu samyaktva zuddha evA sarva jJAnAdi guNurUpa eka rasa svabhAvavALu, ane AtmAnA zuddha pariNAmarUpa che. te paramArcathI kahI na zakAya tevuM ane mAtra anubhava gamyaja che. te viSe upadeza padanI aMdara dharmabIjanA adhikAramAM kahelu che.--"samyakatva amita, anubhavagamya ane zuddha bhAvarUpa che, te saMsAranA kSaya karanArU, gurU ane buddha-paDitAne potAnI meLeja jANavA yogya che. svayaM eTale potAnA upayogathI ema levuM, kAraNa ke, zelaDI, dudha vigerenA rasanI madhuratAnI jema te anubhavathI paNa kahI zakAya tema nathI. kahyuM che ke, " zelaDI, dudha ane gALa vigerenI madhuratAmAM mATu aMtara che, tathApi te kahI zakavAne sarasvatI paNa samartha nathI. " ( 36 ) "" jo evI rIte dharmakhIja paNa jyAre anubhavathI gamya che, teA saikaDA, ane hajArA bhave durlabha, sAkSAt mAkSarUpa lavALA, ane cAritranA eka prANurUpa evA samyakatvanI aa pachI zI vAta karavI ? AtmAnI zuddha pariNatinA svarUpa evA te samyakatvane viSe adhika pramANAnI pravRtti thatIja nathI. te viSe AcArAMga sUtramAM AtmAnA zuddha svarUpanA adhikAranI aMdara kaheluM che--" jemake " AtmAnI zuddha pariNatimAM sarve adhika pramANA pravarttatAM nathI, ityAdi, tethI e samyakatva jJAnAdi NunA samudAyathI bheda 36 "2
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrI dharma saMgraha, ekaikamapi devaviSayaguruviSayabhedAd dvividhaM tatra laukikadevagataM laukikadevAnAM harihara brahmAdInAM pramANa pUjAdinAM tadbhavanagamanAdinA ca tattaddeza prasiddha manekavidhaM jJeyaM 1 laukikaguru gatamapi laukikagurUNAM brAhmaNatApasAdInAM namaskRtikaraNatadagrapatana tadane namaH zivAyetyAdibhaNana tatkathA zravaNa taduktakriyAkaraNataH kathAzravaNabahumAnakaraNAdinA ca vividhaM 2 lokottara devagataM tu paratIrthika saMgRhIta jinabiMbArcanAdinA iha lokArtha jinayAtrAgamanamAnanAdinA ca syAt 3 lokottara gurugataM ca pArthasthAdiSu gurutvabudhdhyA vaMdanAdinA gurustUpAdAvaihikaphalArtha yAtropayAcitAdinA ceti bhedacatuSTayI 4 taduktaM darzanazuddhi prakaraNe " duvihaM loiamicchaM devagayaM gurugayaM muNe avvaM / louttari aMpi duvihaM devagayaM gurugayaM ceva // 1 // - prakAranA che. laikika, devagata, mithyAtva, hari, hara, brahmA vigere laikika devatAne praNAma kare, temanI pUjA karavI vigerethI, ane temanA maMdiramAM javuM vigerethI, te te deza prasiddha evuM mithyAtva aneka prakAranuM jANavuM. - 2 bIjuM lekika gurUgata mithyAtva che. te brAhmaNa, tApasa vigere laikika gurUne nabh24|2 42vo, temanI 11 57, temanI sabhA5 26 " namaHzivAya" tyAdi maMtra balavA, temanI kathA sAMbhaLavI, ane teo kahe che kriyA karavI, ane temanI kathAnA zravaNanuM bahumAna karavuM. ItyAdi vaDe te miyAtva vividha prakAranuM che. ... 3 zrI yottara vAta bhithyAtva cha, te 52tI [ anyamati ] me saha karela jina biMbanI pUjA vigerethI ane Alokane arthe jina yAtrA gamana tathA mAnatA vigerethA thAya che. che . 4 thuM lekarara gurUgata mithyAtva che, te pArthastha-pAsasthA vigeremAM gurUpaNanI buddhi karI, temane vaMdanAdi karavAthI ane AlokanA phaLane arthe gurUnAstupa [ pagalAM ] vigerenI yAtrAe javuM, ane mAnatA karavI, vigerethI thAya che, e mithyAtvanA cAra bheda thayA.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, caubhe micchattaM tivihaM tiviheNa jo vivajei / akalaMka sammattaM hoi puDaMtassa jIvassa // 2 // " trividhaM trividhenetyatra bhASanAmevamAhuH- ( 39.) " e aM aNaMtaruttaM micchaM maNasA na ciMtai. karemi / sayameva sokareu anneNa kaeva suTTha kayaM // 1 // .. evaM vAyAnabhaNai karei. aNNaM ca na bhaNaI kareha / / annakayaM na pasaMsai na kuNai sayameka eNaM // 2 // kara sannabha suhakhevA iehiM nayakAra ve i aneNaM / anna kayaM na pasaMsai aNNeNa. kayaM ca muThTha kayaM // 3 // nanu trividhaM trividhena pratyAkhyAtvasya mithyAdRSTi saMsarge kathaM nAnumatirUpa: mithyAtva prasaMga iti cenna tasyApyaticArarUpasya varjanIyatvasyaivoktatvAt ( 40 ) svakuTuMbAdisaMbaMdhimo mithyAdRzovarjanAzaktau saMvAsAnumatiH. te viSe darzanazuddhi prakaraNamAM A pramANe kaheluM che- " lekika mithyAtva devagata ane gurUgata evA be prakAranuM che. jokettara mithyAtva paNa devagata ane gurUgata evA be prakAranuM che. e cAra prakAranA mithyAtvane trividha trividha vaDe je choDI de, te prANIne niSkalaMka samyakatva thAya che." trividha trividha vaDe karIne emane yu, tamA lAvanA he cha. ( 34 ) " mana 43 852 49 mithyAtva kitave nahI, 943. pote retu. bhAgame 42 tene ' sA3: yuH' me kitave nahI, te paDe pite vANIthI kahe nahIM, ane bIjAne karavA kahe nahIM, bIjAe karela hoya, tenI prazaM sA re nahIM, ane pote re nI. pote yAthA re nahI, mIna. pAseM . rAve nahI, bhane bhIname 424 DAya, tene ' sArthe ' sema De nahI. " ahIM zaMkA kare che ke, trividha trividha vaDe pratyAkhyAna karela hoya paNa mithyA dRSTinA saMsargamAM AvatAM anumodana ApavArUpa mithyAtvano prasaMga kema na thAya ?' tenA samAdhAnamAM kahevAnuM che, tema na bane. kAraNake, te. aticArarUpe ujavAya che.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. syAditi cenna AraMbhiNAM saMvAse AraMbha kriyAyA balAtprasaMgAtsaMvAsAnumatisaMbhave'pi mithyAtvasya bhAvarUpatvena tadasaMbhavAd anyathA saMyatasyApi mithyAdRSTinizrAyA apisaMbhavena tatsaMvAsAnumate durvAstvAditi dik / yadyapi tattvavRttyA adevAderdevatvAdibudhyArAdhane evaM mithyAtvaM tathApyairiatara yakSAyArAdhanamutsargatastyAjyameva ( 41 ) paraMparayA mithyAvRddhi sthirIkaraNAdi prasaMgena pretya durlabhabodhitvApatteH / yataH - 56 " annesiM sattANaM micchattaM jo jaNei mUDhappA | so teNa nimitteNaM na lahai bohiM jiNA vihi // 1 / / rAvaNakRSNAyAlaMbanamapi nocitameva kAlabhedAt yatastatsamaye'rhaddharmaMsyetara dharmebhyo'tizAyitvena mithyAtvadRddhistAdRzI saMprati ca svabhAvato'pi kahela che. [40 ]tyAre evI zaMkA thaze ke, kAi mithyA STi zvetAnA kuTuMba vigerenA saMbadhI hAya ! te sahavAsane laine vakhate anumAdanA thai jAyaja, tema pazu ane nahi, kAraNake, AraMbhInA sadgavAsamAM AraMbha kriyAnA baLathI tathA prasaMgathI sahavAsane lai anumodana thavAno saMbhava che, paNa mithyAtva bhAvarUpa hovAthI tema thavA saMbhava nathI. jo ema bane to pachI saMyamIne paNa mithyA draSTine sahavAsa sabhave che, ane tethI sahavAsanI anumAdanA anivArya thAya. evuM digadarzana che. jo ke tatva vRttithI deva vigeremAM devapaNA virenI buddhi vaDe temanuM A rAana karavAthIja mithyAtva gaNAya che, tathApi A lekanA prayeAjana mATe yakSa vigerena ArAdhanA paNa utsargathI cheDI devI joie [ 41 ] kAraNake, tethI paraMparAe mithyAtvanI vRddhi tathA sthiratA vigerenA prasaMga Ave, ane paralokamAM durlabha kheAdhipaNAnI prApti thAya. kahyuM che ke " je mUDhatmA purUSa anyanI sattA vaDe mithyAtva utpanna kare che, te teja nimitte jina bhagavate kahela mAdhine prApta thatA tathA kRSNa vigerenuM AlaMbana lai tema karavuM, te paNa ALanA bheda hatA. eTale te samaye khIjA dharmathI nathI. " kadI ahIM rAvaNa ucita nathI. kAraNake, temAM advaitanA dharma atizaya hovAthI
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha.. mithyAtvapravRttinivAraiveti / jaya vidhyA virSa thAraM--"gAmaf fmAruM taha abhinivosa aM ceva / saMsai amaNA bhoga micchattaM paMcahA eaN||" tatrAbhigrahikaM pApaMDinAM svazAstra niyaMtrita vivekA lokAnAM parapakSa pratikSepa dakSANAM jainAnAM ca dharmAdharma vAdena parIkSA pUrva tattvamAka lathya svAbhyupagatArtha zraddhamAnAnAM parapakSa pratikSepaNa dakSatve'pi nAbhigrahikatvaM svazAstrAniyaMtritatvA dvivekA lokasya yastu nAmnA jaino'pi svakulAcAreNaivAgama parIkSA bAdhate tasyAbhigrahikatvameva samyagdRzo'parIkSita pakSapAtitvAyogAt ( 42 ) taduktaM haribhadrasUribhiH--" pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigraha " iti gItArtha nizritAnAM mASatuSAdikalpAnAM ca prajJApATavA bhAvA dviveka rahitA mithyAtvanI vRddhi tevI ja hatI, ane sAMpratakALe svabhAvathI paNa mithyAtvanI pravRtti dukhe nivArAya tevI che. te mithyAtva pAMca prakAranuM che. kahyuM che ke, "Abhigrahika, anabhiprahika, abhinivezika, saMzayika ane anAga e pAMca prakAranuM mithyAtva che. " paheluM Abhigrahika mithyAtva che. te potAnA zAstra vaDe niyamita evA vivekane jenArA ane bIjAnA pakSane teDavAmAM catura evA pAkhaMDIone hoya che, ane dharma adharmanA vAda vaDe parIkSA pUrvaka tatva jANI pitAne ISTa evA arthanI upara zraddhA rAkhanArA jainIone bIjAnA pakSane teDavAnuM cAturya hoya tathApi te Abhigrahika mithyAtva hotuM nathI. kAraNake, temane vivekanuM potAnA zAstramAM niyamita hetuM nathI. je nAmathI jaine kahevAto hoya te paNa pitAnA kulAcAra vaDe AgamanI parIkSAno bAdha kare che, tethI tene Abhigrahika mithyAtva hoya che. kAraNake, samyadRSTine parIkSA karyA vagara pakSapAtano gaja heta nathI. [ 42 ] te viSe zrI haribhadrasUri kahe che ke, " mAre vIra upara pakSapAta nathI, tema kapila vigerenI upara devuM nathI. jenuM vacana yuktivALuM hoya tene parigraha karavA yogya che." gItArtha upara niNa rAkhanArA mAtuSa pramukha jevA ke jeo
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrI dharma saMgraha nAmapi guNavatpArataMtryAna doSa iti bhAvaH / tacca nAstyAtmetyAdiSaDvikalpaiH SaDvidham 1 anAbhi grahikaM prAkRtajanAnAM sarve devA vaMdyA na nidanIyA evaM sarve guravaH sarve dharmA ityAyanekavidham 2 Abhinivezika jAnato'pi yathAsthitaM durabhinivezaviplAktidhiyo goSTA mAhilAderiva 3 abhinivezo anAbhogA prajJApakadopAdvA vitatha zraddhAnavati samyagdraSTAvapi syAdanAbhogAdguruniyogAdvA samyamdRSTarapi vitathazraddhA nabhaNanAttathAH vomuttarAdhyanivRtta (kara)-"sardIi nI vaDha ghAynnN tu saddahai / saddahai asabbhAvaM aNAbhogA guruNiogAvA // " iti tadvAraNAya duriti vizeSaNaM samyag vatkRvacanA nivarttanIyatvaM tadartha anAbhogAdijanito mugdhazrAddhAdInAM vitathazraddhAnarUpo'bhinivezastu samyag vatkR vacana nivarttanIya iti na doSaH tathApi jinabhadra siddhasenAdi prA. buddhinA cAturyane abhAve viveka rahitane paNa guNavAnanuM parataMtrapaNuM hevAthI deva lAgatA nathI. te "AtmA nathI. " ItyAdi cha vikalpathI cha prakAranuM che. " bIjuM anabhigrahika nAme mithyAtva che. te prAkRta-sAdhAraNa lekone heya che. "sarva devatA vaMdavA gya che, niMdavA yogya nathI. evI rIte sarva gurUo ane sarva dharma vaMdavA yogya che, niMdavA yogya nathI. " ItyAdi aneka prakAranuM thAya che. trIjuM Abhinivezika mithyAtva che, te yathArtha jANatA chatAM durAgrahathI jenI buddhi pharI gaI che, evA purUSane thAya che. jevA ke, ge mAhila vigere. te aniniveza anAmegathI athavA prajJApaka (upadezaka ) nA doSathI vyartha zraddhAvALA sabhya. daSTi jIvamAM paNa hoya che. kAraNa ke anAgathI athavA gurUnA niyogathI samyam daSTivALAne paNa vyartha zraddhA kahe vAmAM Ave che, te viSe uttarAdhyayananI niryutimAM A pramANe kahe che (43)sabhya dRSTi jIva prApta thayelA pravacana upara zraddhA rAkhe che, ane anAgathI athavA gurUnA nivegathI asadubhAva upara paNa zraddhA rAkhe che, te nivAravAne mATe "sura" evuM vizeSaNa che. je samya vaktAnA vacana vaDe nivRtti karavA gya nathI. tene arthe anAga vigerethI utpanna thayela e mugdha zrAvaka pramukhane vyartha zraddhArUpa Agraha to samya
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 159 - - vacanika pradhAna vipratipatti viSayapakSadvayAnyatarasya vastunaH zAstrabAdhitatvA ttadanyatarazraddhAnavato'bhinivezitva prasaMga iti tadvAraNArtha jAnato'pIti zAkhatAtparyabodha pratisaMdhAnavata ityarthaH siddhasenAdayazca svAbhyupagatamarthaM zAstratAtparyabAdhaM pratisaMdhAyApi pakSapAte na na pratipannavaMtaH ( 44 ) ki tvavicchinna prAvacanika paraMparayA zAstratAtparyameva svAbhyupagatAnukUlatvena pratisaMdhAyeti na te'bhinivezino goSTAmAhilAdayastu zAstratAtparyabAdhaM pratisaMdhAyaivAnyathA zraddadhata iti na doSaH / idamapi matibhedAbhinivezAdi mUlabhedAdanekavidhaM jamAligoSTAmAhilAdInAm / uktaM ca vyavahArabhASye ame mATI pina vivo ! saMsaggaeNa bhirakU godyAmAhila ahiNive sotta" 3 | vikatAnA vacanathI nivRtta thaI zake che, tethI e deSa lAgatuM nathI, tathApi jinabhadra, siddhasena, vigere pravacananA pradhAnanI viparIta pratipAdananA viSayanA be pakSamAMthI eka vastu zAstra bAdhita hovAne lIdhe temAMthI eka zraddhAvALAne abhinivezI-AgrahI thavAne prasaMga Ave, te nivAravA mATe " jANatA evAne paNa" ema kaheluM che. jANatA evAne paNa eTale evo artha thAya ke, zAstranA tAtparyanA bodhanA anusaMdhAnavALAne paNa siddhasena vigere jete aMgIkAra karelA ane zAstranA tAtparyanA bAbate pratisaMdhAna karIne paNa pakSapAta vaDe te svIkAratA nathI. [ 44 ] paNa avicchinna pravacanavALAnI paraMparAe zAstranA tAtparvane ja pitAnA ISTa arthane anukuLa karI, pratisaMdhAna kare tethI teo AgrahI nathI, ema samajavuM. ane goSTA mAhilAdika te zAstranA tAtparyanA bAdhane pratisaMdhAna karI, tethI judIja rIte zraddhA rAkhe che, tethI te deSa lAgato nathI. - A Abhinivezika mithyAtva paNa matibhedAbhiniveza vigere muLa bheda vaDe aneka prakAranuM che. te jamAli, geSTA, mAhila vigerene thayuM hatuM. te viSe vyavahAra
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. sAMzayikaM devagurudharmeSvaya manyo veti saMzayAttasya bhavati / sUkSmA - diviSayastu saMzayaH sAdhUnAmapi bhavati sa ca - " tameva saccaiNI saMkaM meM jiNehi paveda aM" ityAdyAgamodita bhagavacana prAmANyapuraskAreNa nivarttate svarasavAhitayA anirvarttamAnazca saH sAMzayikamidhyAtvarUpaH sananAcArApAdaka evaM ( 45 ) ata evAkAMkSA mohodayAdAkarSaprasiddhiH idamapi sarva darzana jaina darzana tadekadeza padavAkyAdi saMzaya bhedena bahuvidham 4 anAbhogikaM vicArazUnyasyaikeMdriyAdevI vizeSajJAnavikalasya bhavati idamapi sarvAMza viSayAvyaktabodhasvarUpaM vivakSitakiMcidazAvyaktabodhasvarUpaM cetyanekavidhaM 5 eteSu madhye AbhigrAhikAbhinivezike guruke viparyAsarUpatvena sAnubaMdha klezamUlatvAt zeSANi ca trINi viparItAbadhAraNarUpa viparyAsasaMvyAvRttatvena teSAM kurAnubaMdha phalakatvAbhAvAt / taduktaM copadezapade (10 ** bhASyamAM A pramANe kaheluM che, jamAlI matibhedathI, goviMda--kRSNa pUrvAMgathI, bhikSuka sasaMsargathI, ane gASTA mAhila abhinivezathI. "cothuM sAMzayika mithyAtva che deva gurU, ane dharmamAM A uttama che ke, anya uttama evA sazayathI te thAya che. sUkSma aAdi saMbaMdhI sa Mzaya te sAdhune paNa thAya che. paNa " je jinabhagavaMte prarUpyu, teja satya, ane niHsaMzaya che. " ityAdi AgamamAM kahela bhagavaMtanAM vacananuM pramANa AgaLa karI te saMzaya nivrutta thai jAya che. jo svarasane vahana karavAthI te sa Mzaya nivRtta na thAya tA te sazaya sazayika mithyAtvarUpe thai anAcAraja utpanna kare che. [ 45 ] ethIja karIne AkAMkSA mAhanA udaya thavAthI pAchu AkarSaNa thAya e vAta prasiddha che. A sAMyika mithyAtva paNa sarva darzana, jaina darzana tenA eka deza, pada ane vAkya pramukha saMzayanA bhedathI dhaNA prakAranuM thAya che. pAMcamu' anAbhogika mithyAtva che. te vicAra zUnya eka driya jIvane athavA vizeSa jJAnathI rahita evA jIvane thAya che. e mithyAtva paNa sarva aMzanA viSayamAM
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 16 " esoa attha guruo NANajjhavasAyasaMsayA evaM / jamhA asappavittI etto. savvacchaNatthaphalA " // duHmatIkArAsatmavRttihetutvenaiSa viparyAso'tra garIyAn doSaH natvanadhyavasAya saMzayAvevaMbhUtAvatattvAbhinivezAbhAvAt tayoH supratIkAratvenAtyaMtAnartha saMpAdakatvAbhAvAdityetattAtparyAyaH / evaM sarvathA sarvaprakAramithyAtvaparihAreNa samyakaM gurusamakSamAlApakoccArapUrva pratipattavyaM tasyAnaMdAdi zrAvakopadarzitavidhinaiva pratipattavyaucityAt / ( 46 ) tathA coktamAvazyakaniyuktau- " tattha samaNo vA so puvAmeva micchattAo paDikamai sammaca upasaMpajjai no sekappai ajappabhiI anna utthievA anna baMdha spaSTa na hoya te rUpe ane kahevA Icchela kAMIka aMzamAM bodha spaSTa na hoya te rUpe- ema aneka prakAranuM thAya che. A pAMca mithyAtvanI aMdara AbhiprAhika ane Abhinivezika mithyAtva moTAM che. kAraNake, teo sAnubaMdha lezanA mULarUpa che, ane bAkInA traNa mithyAtva laghu che. kAraNake, viparIta avadhAraNArUpa viparyAsathI nivRtta hovAthI teomAM zUrAnubaMdhI phaLa abhAva che. te viSe upadeza padanI aMdara A pramANe kaheluM che-" rAga " e gAthAne tAtparya A pramANe che - " dukhe jene upAya thaI zake tevI asatmavRttinA hetupaNu vaDe e vipasa ahIM thAya che, te ahIM mATe deva che. kAMI evA anadhyavasAya ane saMzaya hotA nathI. kAraNake, atatvamAM abhiniveza-Agrahane abhAva che. te baMne adhyavasAya ane saMzayane upAya sugama hovAthI te atyaMta anarthanA saMpAdaka hotA nathI. " evI rIte sarvathA sarva prakAranA mithyAtvane cheDI daI gurUnI samakSa AlApakanA uccAra pUrvaka samyakatva pratipAdana karavuM. [ grahaNa karavuM. ] kAraNake, AnaMdAdi zrAvake darzAvelA vidhi vaDeja te samyakatvane pratipAdana karavAnI yogyatA che. [ 36 ].. te viSe Avazyaka niryuktimAM A pramANe kaheluM che - " zramaNopAsaka zrAvaka prathama mithyAtvathI pratikramaNa kare. samyakatvane prApta kare, te vakhate anya uThIne 21
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, utthia devayANi vA anna utthia pariggahi arihaMtaM ceiAI vA vaMditta evANamaMsitta evA puci aNAlatteNaM AlavittaevA saM lavitta evA tasiM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuMvA aNuppadAuM 'vA tannatya rAyAbhio geNaM gaNAbhio geNaM balAbhi ogeNaM devayAbhi 'ogeNaM gurunigraheNaM vittiikNtaarennNti"|| yogazAstrahattAvapi evaM vidhinA samyaktaM viziSTadravyAdisAmagyAM satyAM guroH samIpe vidhinA pratipadya zrAvako yathAvatpAlayati / yataH" samaNo vAsao tattha micchattAo paDikkame / davvao bhAvao pubdhi saMmattaM paDivajjae // 1 // na kappaIse paratitthiANaM taheva tesiMci adevayANaM / pariggahe tANaya ceiANaM pahAvaNA vaMdaNa pUaNAI // 2 // loANa titthemu sisANadANaM piMDappadANaM huNaNaM tavaM ca / saMkaMti somaggahaNAi emu pabhUaloANapavAhakiccaMti // 3 // itthaM ca samyakANuvratAdipratipattiH sarvApi gurusAkSikaiva phalavatI arihaMta, citya vigerene vaMdanA kare, te pUrve AlApa kare, azana, pAna khAdya, ane svAda ApavAne anapradAna karavAne tatpara thAya, rAjAbhiyoga, gaNAbhiyoga, devatAbhiyoga, ane gurU nigraha vaDe upaga rAkhe. " vega zAstranI vRttimAM paNa evA ja prakAre viziSTa dravyAdikanI sAmagrI chatAM gurUnI samIpa AvI vidhi vaDe samyakatva prApta karI zrAvaka yathArtha rIte tene pALe che. ema lakheluM che. jemake - " zramaNopAsaka zrAvaka "mithyAtvathI pratikramaNa karI dravya ane bhAvathI prathama samyakatvane pratipAdana kare. te paratIthione mAne nahi, temanA devatAne vAMde nahi, jina bhagavaMtanA caityane vAMde, prabhAvanA, vaMdanA ane pUjA pramukha kare, laikika tIrthamAM dAna kare, anna pANI Ape, tapa kare, ane ghaNuM lekanA pravAhanuM kArya kare." evI rIte samyakatva aNuvrata vigerenI sarva pratipatti (svIkAra ) gurUnI sAkSI eja phaLavALI thAya che. anyathA phaLavALI
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, nAnyathA ( 47 ) yataH paMcAzake vadhavarjanavidhi prastAve " gurumUlesuadhammo saMvigmoittaraM vai arakA / giNhai vayAI koi pAlei tahA nirai AraM // " vRttiryathA guruH samyagjJAna kriyA yuktaH samyagdharmazAstrArtha dezakaH / yadAha * dharmajJo dharma kartA ca sadA dharma parAyaNaH / satvebhyo dharmazAstrArthadezako guru rucyate " // athavA " jo jeNa zuddha dhammo nijo jio saMjaeNa gihiNA vA / so ceva tassa bhaNai dhammagurU dhamma dANAo // 1 // " tasya gurorAcAryasya mUlamaMtikaM gurumUlaM tatra gurumUle anenAnyatra dharmazravaNapratiSedhodarzito viparyastabodhasaMbhavAt (48) zrutadharma AkarNitANuvratAdi pratipAdanaparApta vacanaH anena cA zru thatI nathI. [ 47 ] te viSe paMcAzaka graMthamAM hiMsA vananA vidhinA prasaMge kaheluM -" gurumale " meM AyA. nITa mA prabhAe cha. sabhya jAna yAme yuta evA samyagu dharma zAstranA arthane upadeza karanArA, te gurU kahevAya che. kahyuM che ke, "dhamane jANanAra, dharmane karanAra, sadA dharmamAM parAyaNa, ane prANIone dharma zAstranA arthane upadeza 42nAra te zu3 46vAya che. " athavA- " saMyamI , harayatA pota potAnA zuddha dharma kaheluM hoya, teja dharma tene kahe, te dharmanA dAnathI dharmagurU kahevAya che, tevA gurU eTale AcAryanuM mUla- samIpa, te gumUla kahevAya, te gurumUlamAM A kahevAthI. bIjAnI pAse dharma zravaNa karavAne niSedha batAvyuM. kAraNake, tyAM viparIta baMdha thavAne saMbhava che. (48) tevA gurUkUlamAM zrata dharma eTale aNuvrata vigerene pratipAdana karavAmAM tatpara evA Apta purUSanAM vacanane jeNe sAMbhaLelAM che e. A kahevAthI ema darzAvyuM
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 zrI dharma saMgraha. tAgamasya jJAnAbhAve na vratapatipattirna samyagiti tatpatiSedho darzito yadAha-" jassa no imaM uvagayaM bhavai imI jIvA ime thAvarA tassa no supaJcarakAyaM bhavai se dupaJcakhAyaM bhavai sedupaJcarakAI mo saMbhAsai no saccaM bhAsaitti " tathA strayamutpekSita zAstrasyApi pratiSedha uktaH svayamutbhekSaNe hi samyag zAstrAnavagamena samyag pravRttyabhAvAt ( 49 ) yadAha" nahi bhavati nirvigopaka manupAsita gurukulasya vijJAtam / prakaTita pazcAdbhAgaM pazyati nRtyaM mayUrANAm // " tathA zrutadharmatvA deva saMvignaH mokSAbhilASI san saMsArabhIto vA anyathA vidhasya hi vratapatipattirna mokSAya syAt itvara malpakAlaM itaraMvA bahukAlaM yAvajjIvamityarthaH iti pUrvagAthA sUcito vadhavarjana vidhirityalaM prasaMgena / ( 50 ) prakRtaM prastumaH / tacca samyakaM zubhAtmapariNAmarUpaM asmadIyAnAma pratyakSaM kevala ke, nahIM sAbhaLelAM Agamane jJAnavinA vratanuM grahaNa sArI rIte thatuM nathI, ema niSedha darzAvyo. kahyuM che ke, " A jIva che, ane sthAvara [ jaDa ] che, evuM jene jJAna nathI, tene uttama rIte pratyAkhyAna karavA yogya kAMI nathI. jyAre dupratyAkhyAna thAya tyAre tene kAMI satya bhAsatuM nathI. " tema vaLI tethI pite tarkathI ubhA karelA zAstrane paNa niSedha kahela che. kAraNake, pite tarkathI zAstra karelA hoya te samyapha zAstranuM jJAna na thavAthI samya prakAre pravRttine abhAva che. ( 4 ). kahyuM che ke, " jeNe gurUkulanI upAsanA karI nathI, tenuM vijJAna gepAvanAruM hotuM nathI. te pazcAdda bhAgane pragaTa karanArUM mamranuM nRtya juve che. " tevI rIte dharmane sAMbhaLanAra heya eTale te saMvegI eTale mokSanI abhilASAvALo thAya che, athavA saMsArathI bhaya pAmela hoya che. tethI anyathA rIte hoya te tenA vratanuM grahaNa mokSane mATe thatuM nathI. te saMvegI itvara eTale alpakALa athavA Itara eTale bahukAla ane thata cAvajachava sudhI rahe che. evI rIte pUrvanI gAthAe sUcavela vadhavarjana [ ahiM sA ] ne vidhi che. e viSe have vadhAre kahevAnI jarUra nathI. [ 50 ] have prastuta vAtane AgaLa calAvIe. te samyakatva ke je AtmAnA zubha pariNAma rUpa che, te samyakatva ane
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, liMgailakSyate ataAha samyaktta kIdRzaM bhavati paMceti paMcabhiH zamasaMvega nirvedAnukaMpAstikyarUpairlakSaNaiH liMgairlakSitaM upalakSitaM bhavati ebhilakSaNaiH parasthaM parokSamapi samyaktaM lakSyate iti bhAvaH tatra zamaH prazamaH anaMtAnubaMdhinAM kaSAyANA manudayaH sa ca prakRtyA kaSAyapariNateH kaTuphalAva lokanAdvA bhavati / yadAha-" payaI e kammANaM nAUNaM vA vivAgamasu haMti / avaraDevi nakuSpai uvasama o savvakAlaM pitti " anye tu krodhakaMDU viSaya tuSNo pazamaH zama ityAhuH adhigata samyagdarzano hi sAdhUpAsanAvAn kathaM krodhakaMDvA viSaya tRSNayA ca taralI kriyeta nanu krodhakaMDUviSayatRSNopazamazvecchamastarhi zreNika kRSNAdInAM sAparAdhe niraparAdhe'pi pare krodhavatAM viSayatRSNA taralitamanasAM ca kathaM zamaH tadabhAve ca kathaM samyakasaMbhava iti cenmaivaM ( 51 ) liMgini samyaktve sati mArA janane pratyakSa nathI. kevaLa liMga [ ciha ] thI jaNAya che. ethI ja kahe che ke, samyakatva kevuM hoya? zama, saMvega, nirveda, anukaMpA, AstiSpa e pAMca liMgathI lakSitaoLakhAya tevuM thAya che. bhAvArtha e che ke, e samAdi pAMca lakSaNethI parastha ane parokSa evuM paNa samyakatva lakSya thAya che. zama eTale prathama arthAta anaMtAnubaMdhI kaSAyane udaya na thAya te. te zama prakRti vaDe kaSAya pariNAmanA kaTu phalane jevAthI thAya che. kahyuM che ke, " karmane prakRtivaDe jANI Agamana jJAne bIjAnI upara kepa kare nahI, te sarva kAla upazamavAnuM che. " keTalAeka krodhanI khujalI ane vidhyanI tRSNAne upazama te zama kahevAya ema kahe che. kAraNa samyaga darzana jeNe prApta kareluM che, e sAdhunI upAsanAvALo purUSa dhanI kaMku ( khujalI ) thI ane viSayanI tRSNAthI kema capala thAya ? ahiM zaMkA kare che ke, koMdhanI khujalI ane viSayanI tRSNane upazama te je zI kahevAya, te zreNika ane kRSNa pramukha ke jeo bIjA aparAdhI ane niraparAdhImAM paNa krodha karanArA ane viSaya tRSNAthI capaLa manavALA hatA, temane zI rIte zama thayela haze ? je zama na
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saM . liMgai ravazyaM bhAvyamiti nAyaM niyamaH dRzyate hi dhUmarahito'pyayaskAra gRheSu vahniH bhasmacchannasya vA vaherna dhUmalezo'pIti ayaM tu niyamaH supa- . rIkSito liMge sati liMgI bhavatyeva / yadAha-" liMge liMgI bhavatyeva liMginyevetaratpunaH / niyamasya viparyAse saMbaMdho liMgaliMgino riti // " saMjvalana kaSAyodayA dvA kRSNAdInAM krodhakaMDU viSayatRSNe saMjvalanA api kecana kaSAyAstI vratayA naMtAnubaMdhisadRza vipAkA iti sarvamavadAtaM 1 saMvego mokSAbhilASaH samyagdRSTihiM nareMdra sureMdrANAM viSayasukhAni duHkhAnu-. paMgA duHkhatayA manyamAno mokSasukhameva sukhatvena manyate'bhilapati ca / yadAha-" naravivuhe sarasurakaM durakaM ciabhAvao amannaMto / saMvegao na morakaM mottUNa kiM ci paccheitti // " 2 nirvedo bhava vairAgyaM sa thaye heya, te samyakatva thavAno saMbhava kyAMthI ? evI zaMkA kare nahIM. [ 51 ] kAraNa ke liMgI [ liMgavALuM ] evuM samyakatva thAya, tyAM tenA pAMca liMga avazya thavA jeie, e kAMI niyama nathI. jemake lehakAra [ luvAra ] ne ghera dhumADA vinAno paNa agni jaNAya che, ane bhasma (rakSA) mAM bhArelA agnine paNa dhumADAno leza hato nathI. A niyama te sArI rIte parIkSAmAM Ave che ke, liMga heya, tyAM liMgI heyaja. kahyuM che ke, " liMga hoya, tyAM ligI heyaja, ane liMgI hoya, tyAM liMga hoyaja. e niyamanA vipasa ( ulaTA pAlaTA) mAM liMga ane liMgIne saMbaMdha che." athavA kRSNa vigerene saMvalana kaSAyanA udayathI dhanI kaMDa [ khujalI ] ane viSaya tRSNa thayA hatA. keTalAka saMjvalana kaSAya paNa tIvapaNAne lIdhe anaMtAnubaMdhI jevA vipAka (pariNAma ) vALA hoya che. evI rIte sarva khulle khulluM ja che. * 3 khullu ja che. bIjuM saMvega nAme samyakatvanuM liMga che. saMvega eTale mokSanI abhilASA, samya daSTi purUSa manuSya tathA devatAnA iMdranA vidhya sukhane duHkhanA anuSaMgathI duHkharUpe mAnata evo thake mokSa sukhane ja sukharUpe mAne che, ane tenI abhilASA kare che. kahyuM . che ke, "manuSya tathA devatAnA idronA sukhane duHkhAnuSaMgathI duHkharUpe mAna evo . savegI purUSa mokSa vinA bIje kyAMI paNa sukha jete nathI. trIjuM samyakatvanuM liMga
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 167 myagdarzanI hi duHkhadaurgatya gahane bhavakArAgAre karmadaMDa pAsikaistathA kadarthyamAnaH pratikartumakSamo mamatvarahitazca duHkhena nirviNNo bhavati / (52) yadAha- " nArayatirianarAmara bhavesu nivve ao vasai durakaM akayaparalogamaggo ma matta visavegarahio a" // anyetu saMveganirvedayorarthaviparyAsamAhuH-saMvego bhavavirAgaH nirvedo mokSAbhilASa iti 3 anukaMpA duHkhiteSvapakSapAtena duHkhaprahANecchApakSapAtena tu karuNA putrAdau vyAghrAdI nAmapyastyeva / sAcAnukaMpA dravyato bhAvatazceti dvidhA dravyataH satyAM zaktau duHkhapratIkAreNa bhAvatazcAdrahRdayatvena / yadAha-" dadhdhUNa pANinivahaM bhIme bhavasAgaraMmi durakattaM / avisesa uNukaMpa duhAvi sAma nirvida che. nirvida eTale saMsAra upara vairAgya samyam darzanI purUSa duHkha tathA durgatithI gahana evA saMsArarUpa kArAgAramAM karmarUpa daMDa dhArIoe e herAna kare che, je tene pratIkAra (upAya) kAne asamartha ane mamatvathI rahita thaI duHkhavaDe nirveda pAme che. " ( para ) .. kahyuM che ke, "nArakI, tiryaca, manuSya tathA devatAnA bhAvamAM vasI, nirveda-kaMTALo pAmI paralokane mArga na sujhavAthI mamatvarUpa vipanA vegathI rahita thaI nirveda pAme che." keTalAeka saMvega ane nirvedanA arthane vipasa ulaTApaNuM ) kare che. jemake saMvega eTale saMsAra upara virAga ane nirveda eTale mokSane abhilASa. cothuM samyakatvanuM liMga anukaMpA che. duHkhI upara pakSapAta vagara tenA duHkhane nAza karavAnI IcchA te anukaMpA kahevAya che. pakSapAtathI anukaMpA te vAgha vigerene paNa pitAnAM baccAM pramukhamAM hoya che. te anukaMpA dravyathI ane bhAvathI ema be prakAranI che. zakita chatAM duHkhane upAya kare, te dravyathI anukaMpA ane ArTa hadayathI te bhAvathI anukaMpA. jene mATe kahyuM che ke, " A bhayaMkara bhavasAgaramAM duHkhI evA prANIonA samuhane joI avizeSa (apakSapAta ) paNe anukaMpA kare che. te dravya tathA bhAvathI be prakAre che. "
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zrI dharma saMgraha tthao kuNai " tti 4 astIti mati rasyetyAstakaH tasya bhAvaH dharmo vA AstikyaM tavAMtarazravaNe'pi jinoktatattvaviSaye nirAkAMkSA pratipattiH tadvAn hi Astika ityucyate / (53) yadAha-" maNNai tameva sacaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paNNatta / muhapariNAmo samma kaMkhAi visutti A rahiotti 5 yatrApyasya mohavazAtkacana saMzayo bhavati tatrApyapratihateyamargalA zrIjinabhadragaNi kSamAzramaNoditA " kacchayamai dubaleNaM tanviha Ayaria viraha uvA / vineagahaNattataNe NayanANAvaraNoda eNaM ca // 1 // heudAharaNAsaMbhaveasaisuThu jaM na bujjejjhA / savvaNumayamavitahaM tadA vitaM citaM e maimaM // 2 // aNuvakayaparANuggaha parAyaNA jaM jiNA jagappavarA / jiarAgadosamohA yatabahAvA iNo teNaM // 3 // pAMcamuM samyakatvanuM liMga Astikya che. ati (dharma che) evI mati jene hoya, te Astika kahevAya tene bhAva athavA dharma te AstiSpa nAme samyakatvanuM liMga che. bIjI tatva sAMbhaLatAM paNa zrI jinakata tatva upara AkAMkSA rahita pratipatti te Astiya. tevA AstikAvALe Astika kahevAya che. [ 53 ] kahyuM che ke, " AkAMkSAdikathI rahita evuM ane zubha pariNAmavALo purUSa zrI jina bhagavaMte prarUpelA tatvane nizaMkara pare satra mAne ." ahiM mehanAvazathI koI sthaLe kadi saMzaya thAya che, to te upara zrI jinabhadragaNi kSamA zramaNe apratihata (haNAya nahIM tevI ) argalA (bhugala ) A pramANe kahelI che--"matinI dulitAne lIdhe ati gahana viSayamAM darzanAvaraNIyanA udayavaDe te. maja hetu tathA udAharaNanA asaMbhave kadi ziSya sArI rIte na samaje te te sarvAnumate tenI satyatA mATe A pramANe ciMtave-parane anugraha karavAmAM parAyaNa, jagatamAM zreSTha, rAga, dveSa, tathA mehane jItanAra evA zrI jina bhagavaMta avitatha-satya kahenArA che. ?
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha yathA vA sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitamiti / anye tu zamAdiliMgAnyanyathA vyAcakSate-suparIkSitapravakta pravAdya pravacana tattvAbhinivezAnmithyAbhinivezopazamaH zamaH sa samyagdarzanasya lakSaNaM yo hya tatvaM vihAyAtmanA tattvapratipannaH sa lakSyate samyagdarzanavAniti ( 54 ) saMvegoM bhayaM jina pravacanAnusariNo narakeSu zitoSNAdi sahana saMkliSTAsurAdinirmittaM parasparodIritaM ca viryakSu bhArAropaNAdyanekavidhaM manujeSu dAridyadaurbhAgyAdi deveSvapIyA viSAdaparameSyatvAdi ca duHkhamavalokayatastadbhIrutayA tatpazamopAyabhUtaM dharmamanuSTAtA lakSyate vidyate'sya samyagdarzanamiti / nirvedo viSayeSvanabhiSaMgaH yathA ihaloka eva prANinAM durataMkAmabhogAbhiSaMgo'nekopadravaphalaH paraloke'pyati kaTukanaraka tiryagmanu jemake, sUtramAM kahela eka paNa akSara ne rUcavAthI mANasa mithyA draSTi thAya che, tethI jina bhagavaMte kahela sUtra amAre pramANabhUta che. keTalAeka te samyakatvanA zama vigere liMgonI judI rIte vyAkhyA kare che. jema ke, parIkSA karela pravaktAnA pravAda karavA yogya pravacananA tatva upara Agraha hevA thI mithyAtvanA Agrahane upazama te zama kahevAya che. te zama samyagudarzananuM lakSaNa che, je atatvane choDI pite tatvane prApta thayela hoya, te samyakarthanavALA jaNAya che. (54) saMvega eTale bhaya. jina pravacanane anusaranAra prANI narakanI aMdara AdhAkamAM asurAdike nirmANa karela zIta tathA uSNAdi sahana karavAnuM, tiryaMcamAM bhAra upADavA vi gere aneka jAtanuM manuSyamAM dAridra, daibhaMgya vigerenuM devatAomAM paNa IrSyA, kheda ane bIjAnI cAkarI karavI, ityAdi duHkhe jotAM te bhayathI bhaya pAmI, tene zamAvavAnA upA tharUpa dharmanuM Acarate jovAmAM Ave che, e prANIne samya darzana hoya che. nirveda eTale viSayonI aMdara anAsakti. jemake, AlokamAM prANIone duSTa 22
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zrI dharma saMgraha pyajanmaphalapradaH ato na kiMcidanenojjhitavya evAyamiti evaMvidhanirvedanApi lakSyate'styasya samyagdarzanamiti / anukaMpA kRpA yathA sarvaeva sattvAH mukhArthino duHkhapahANArthinazca tato naiSAmalpApi pIDA mayA kAryetyanayApi lakSyate'styasya samyatkamiti / saMti khalu jineMdropadiSTA atIMdriyA jIva paralokAdayo bhAvA iti pariNAma AstikyaM anenApi lakSyate samyagdarzanayukto'yamiti / ( 55 ) __ atra ca paMcalakSaNapradarzanena tatsaha caritAH saptaSaSTirapi bhedAH sUcitAH samyaka ca tairvizuddha syAghadAhuH-" causadahaNa 4 tilaMga 3 daza viNaya 10 tizuddhi 3 paMca gayadosa 5 / aTTha pabhAvaNa 8 bhUsaNa 5 lakkhaNa 5 paMcaviha saMjuttaM 1 chabbiha jayaNA 6 gAraM chajjhAvabhAvi aM ca 6 chaTThANaM 6 / asattasaTThI daMsaNa bheja vizuddha tu pariNAmavALA kAmabhAganI Asakti aneka upadravarUpa phalane ApanArI che, ethI e kAMI paNa choDavA yogya nathI. e nirveda paNa jenAmAM jaNAya, tenAmAM sabhya darzana che, ema jANI levuM. anukaMpA-eTale kapA. jemake, sarve prANIo sukhanA arthI ane duHkhane nAza karavAnI IcchAvALA che, tethI e prANIone mAre alpa paNa pIDA na karavI jeie. AvI anukaMpAthI jaNAya ke, enAmAM samyakatva che. astika-eTale jine upadeza karelA chava tathA paraloka vigere padArtha evAM pariNAma, evA Astikaya vaDe "A jIva samyagu darzana vALe che," ema jaNA5 cha. [ 55] ahiM upara kahelAM pAMca lakSaNanI sAthe bIjA saDasaTha bheda sUcavelA che, te bhethI samyakatva zuddha thAya che. te aDasaTha bheda A pramANe- " 4 cAra zraddhAna, 3 traNa liMga, 10 daza vinaya, 3 traNa zuddhi, 5 pAMca deva, 8 ATha prabhAvanA, 5 pAMca bhUSaNa,
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha sammattaM 2 causaddahaNatti-paramatthasaMthavo khalu 1 mumuNi. a paramattha jA jaNanisevA 2. vAvA. 3. kudiTThINa. yavajjaNAya 4. sammatta sahahapA // 3 // tiliMgati-mussU sa 1 dhammarAo 2 gurudevANAM. jahA samAhI e / veyAvace. niyamo 3. sammadidiTha ssa liMgAI // 4 // dasaviNayaMti-arihaMta. 1 siddha 2 ceia 3 suea 4 dhamme 5: sAhuvaggea 6 / Ayaria 7 uvajAe, 8 pavayaNe 9 daMsaNe 10 vi:Nao // 5 // bhattI pU A vanajaNaNaM nAsaNa mavanna vAyassa / AsA yaNaparihAro desaNa viNao samAseNaM (56.).||6||tishuddhtti-muttnn jiNaM yuttUNa jiNamayaM jinnmytttthiiemutuNH| saMsArakattavAraM ciMtija taM jaga sesaM. // 7 // paMcAyadosaMti-saMkAkha vigicchA 3. pasaMsa taha saM: thavoH 5: kuliMgIsu / sammatta ssa aiyArA parihari avvA payatteNa // 8 // 5. pAMya sakSa, 6 7 yatanA, 17 bhAgAra, 1.7 bhAvanA, bhane sthAna meM sasanayI zuddha me sabhyatva thAya che.. cAra jatanI zraddhA-1 paramArthane saMstava, 2 paramArtha jANanArA yati jananI sevA, 3 nivane tyAga, ane kudarzanano tyAga e cAra samyakatvanI zraddhA kahevAya che. 1 zuzraSA, 2 dharmaroga, 3 ane gurUdevanI vaiyAvacca karavAmAM niyama-e traNa samyakatvanAM liMga che. zAranA vinaya-1 ati , 2 siMha, 3 yetya, 4 zruta, 5 dharma, / sA-. dhu varga, 7 AcArya, 8 upAdhyAya, 9 pravacana, ane darzana upara vinaya e samyakatvanA -za vinaya che. temA mAta, pUla, prazaMsA, apavAhana tyAga, ane bhAzAtanAnA pari. 2-meM darzananA vinaya saMkSepathA ghaDalo che. (56) traNa prakAranI zuddhi-jinane, jina matane, ane jina matamAM rahelA sAdhu pramu bhate. bhu41, bhAnu ta saMsA235 vANu cha, ma tiva.. pAya: hopa puliAna vivaM. 1 , 2 mA , 3.vigi, 4 prazasA bhne|
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 zrI dharma saMgraha, aTThapabhAvaNatti-pAvayaNI 1 dhammakahI 2 vAI 3 nemittio 4 tavassIa / vijjA 6 siddhoa 7 kaI 8 aTheva pabhA pabhAvaNA bhaNi A // 9 // bhUsaNatti-jiNasAsaNe kusalayA 1 pabhAvaNA 2 tisthasevaNA 3 thirayA 4 mattI a 5 guNA sammatta dIvayAottamA paM ca // 10 // lakkhaNa paMcaviha saMjuttatti-lakSaNA nyuktAnyeva atragAthApi-" saMvego ciauvasama ni vve utahaH yahoi aNukaMpA / athikaMci a ee sammatte lakkhaNA paMca // 11 // chavviha nayaNattino annattitthi e annatithi deve ya tahaya devAI gahi e kutitthi ehiM vaMdAmi 1 navAnamaMsAmi 2 // 12 // neva aNAlatto A lavemi 3 no saMlavemi 4 taha tesiM / demi na asaNAI aM 5 pAsemi na gaMdha puSphAi 6 // 13 // ( 57 ) saMstava karavA e samyakatvanA pAMca deza 33 aticAra che, te prayatnathI choDI devA. ATha prakAranI prabhAvanA-1 pravacana kathA, 2 dharma kathA, 3. vAdI prativAdInI thA, 4 nimittimAnI 4thA, 5 ta52vI, saMdhI thA, 6 vidyA, 7, sidi, mane 8 4.. vitA saMbaMdhI-e ATha prakAranI samyakatvanI prabhAvanA che, pAMca prakAranAM bhUSaNa =1 jina, zAsanamAM kuzaLatA, 2 prabhAvanA, tIrtha sevanA, 252tA, mane mAhita- sabhyatA 54. ane, uttama, mevA bhUSaNa cha. pAMca prakAranAM lakSaNa-AgaLa kahevAmAM AvyAM che, tenI gAthA ahIM ApelI cha.-1, saMvega, 2 75zama, 3. anupA, 4 mAstiya, ane. 5 vinaya . 7 2nI yatanA-manya tIrthane, anya tiirthn| devatAne, bhane bhUtiyA mAge ahaya 42sa, sAta pratibhAne vAza, nahi, tama, 2 nabhI nahi, 3. 24nya tIrthA sAthe bolAvyA vagara belIza nahi, 4 temanI sAthe bhASaNa karIza nahi, 5 temane anukaMpA sivAya anazanapAna ApIza nahi, temanA gaMdha puSpAdikane joIza nahi. e, sabhyatvanI yAtanA cha. (57 ),
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgra cha AmAraMti - rAyAbhiogoa 1 gaNAbhiogo 2 balAbhio-go 3 asurAbhiogo 4 kaMtAravittI 5 guruniggahoa 6 cha chiMDiA u jiNasAsaNaMmi // 14 // chAvaNabhAviaMti - mUlaM dAraM par3aTThANa AhAroM bhAyaNaM nihI / ducchakassAvi dhammassa saMmattaM parikittiaM // 15 // cha ThANaMti - atthi 1 Nicco 2 kuNaI 3 kayaM ca des 4 atthiNi vvANaM 5 / asthi mukkho vAo 6 cha sampattassa ThANA // 16 // 173 athaitAsAM viSamapadArthoM yathA- paramArthA jIvAdayasteSAM saMstavaH paricayaH 1 sumatitaparamArthA yatijanA AcAryAdayasteSAM sevanaM 2 vyAdarzanA ninvAdaya: 3 kudarzanAH zAkyAdayasteSAM varjanaM tyAgaH / sammattasaddahaNA iti samyakkaM zraddhIyate'stIti pratipadyate'neti samyak cha yAgAra---1 zammaliyoga, 2 gAliyoga, u malAliyoga, 4 asurAbhiyoga, 5. aNtr-bnne| nirvAGa, bhane gui-vaDila bhanne nizuddha ( nirbaMdha ) me cha samyatvanA AgAra athavA chIDI kahevAya che. cha aAranI lAvanA calAna, [ pAtra ] sune / nidhi - la kaheluM che. 1 bhUsa, 262, 3 pratiSThAna ( pITha ) 4 AdhAra, lAvanA var3e huHzamya mevA dharmanu sabhya cha prAznA sthAna - 1 yasti ( va che ) 2. nitya che, 3 re che, [ ubhAhi are che ] 4. 5relu veTTe che, y bhokSa che, ane bhokSano upAya che se sabhyatvanA 7. sthAna che, e gAthAonA kiThana padanA artha kahe che--1 paramArtha eTale jIvAdi, temane paricaya, 2 paramArthane jANanArA yatijana eTale AcAyaeN pramukha temanI sevA, ane darzanane nAza karanArA nihanavAdi tathA kudarzanI eTale baddha vigere temanA tyAga 52vA.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 "zrI dharma saMgraha zraddhAnaM na cAMgAra mardakAderapi paramArthasaMstavAdisaMbhavAd vyamicAritA zaMkyA tAtvikAnAmeteSAM idhikRtatvAt ( 58 ) tasya ca tathAvidhAnAmeSAmasaMbhavAditi iha prAkRtatvAliMgamataMtramiti strItvaM 1 mUladvAragAthAyAM ca catu:zraddhAnAdi zabdAnAM caturvidhaM zraddhAnaM catuzcadAnaM trividhaM liMga triliMga dazavidho vinayo dazavinayaH trividhA zuddhiH trizuddhirityAdi vyutpatti yA / triliMge zrotumicchA bhuzrUSA sodhAvaMdhyanibaMdhana dharmazAstra zravaNavAMchetyarthaH sA ca vaidagdhyAdiguNavattaruNa narakiMnamAna zravaNarAgAda pyadhikatamA samyakke sati bhavati / yadAha- .. " yUno vaidagdhyavataH kAMtAyuktasya kAmino'pi dRDham / kiMnarageyazravaNAdadhiko dharmazrutau rAgaH " // iti tathA dharma cAritralakSaNo rAgaH zrutadharmarAgasya tu zuzrUSApadenaivokta zraddhA kare eTale "samyakata che " ema je pratipAdana kare te samyaka zraddhAna. kahevAya. ahIM aMgAra maIkAdinI jema paramArtha saMstava vigerene saMbhava hevAthI vyabhIcAra thavAnI zaMkA na karavI. kAraNake, ahIM e tAtvikano adhikAra che. [ 18 ], ane tevI rItanA e tAtvikene te paramArtha saMstavAdine asaMbhava che. prAkRta bhASAne laIne ahIM liMgane niyama nathI. mATe te zabda strI lige mukele che. mUla dvAra gAthAmAM je thatu:zraddhAna vigere zabdo che, temanI vyutpatti A pramANe che. caturvidha zraddhA te cA:zraddhAna trividha liMga te triliMga dazavidha niyama te dazaniyama ane trividhA. zuddhi te trizuddhi. ityAdi. triliMga -traNa prakAranA liMgamAM--sAMbhaLavAnI IcchA te zubha eTale bedhathI yukta evA dharma zAstrane sAMbhaLavAnI IcchA. te zamA samyakatva thavAthI cataryAdi guNavALA yuvAna purUSane kinnaronA rAgane sAMbhaLavAnA rAgathI paNa adhika che. kahyuM che ke, "cAturyavALA ane kAMtA sahita evA yuvAna purUSane unnaranA gAyanane sAMbhaLavAthI paNa adhika e dharma sAMbhaLavAmAM rAga heya che." tathA dharmane viSe cAritrarUpa rAga
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 15 tvAt sa ca karmadoSAttadakaraNe'pi kAMtArAtItadurgatabubhukSAsamatibAmaNaghRtabhojanAbhilASAdapyatirikto'tra bhavati 2 tathA guravo dharmopadezakA devA arhatasteSAM vaiyAhattyetatpatipattivizrAmaNAbhyarthanAdau'vazyaM kartavyatAgIkAraH ( 59 ) sa ca samyake sati bhavatIti tAni samyagghaTedharmadharmiNorabhedopacArAt samyakasya liMgAni ebhitrimiligaiH samyaktvaM samutpannamastIti nidhIyate itibhAvaH / vaiyAhatyaniyamasya ca tapobhedatvena cAritrAMzarUpatve'pi samyakasattve cAvazyaMbhAvitve'pi nAvirata samyagDaSTiguNasthAnakAbhAvabhayojakatodbhAcyA etadrUpacAritrasyAlpatamatvenA cAritratayA vivakSitatvAt saMmUrchanajAnAM saMjJAmAtrasadbhAve'pi viziSTasaMjJAbhAvAda saMjJitvavyapadezavaditi ( 60 ) upazAMtamohAdiSu tu kRtakRtyatvAdeSAM sAzAdabhAvepi phalatayA sadbhAvAma teSvapyeteSAM vyabhicAraH vaiyAhatyaniyama te dharma rAga. zrata dharma rAga te zuzruSA padathI ja kahela che. te rAga karmanA deSa vaDe nahi karavA chatAM paNa vanane ullaMghana karI gayelA darIdrI ane sudhAne peTamAM na sahana karI zake tevA brAhmaNane thatA ghInA bhajananA abhilAlathI paNa adhika hoya che. gurU eTale dharmanA upadezaka, ane deva eTale ahaMta temanI vayAvacca eTale temane satkAra vizrAMtI ApavI, tathA prArthanA karavI vigerene avazya aMgIkAra kare. [59] te samyakatva heya te thAya che. te traNa liMga samyakatvanA eTale ahIM dharma tathA dharmane abheda laI samagra dRSTivALAne thAya che. e traNa liMga vaDe samyakatva utpanna thayeluM che, evo nizcaya thAya che. vaiyAvRtya karavAno niyama te tapane bheda che, tethI te cAritranA aMzarUpa che. vaLI jyAM samyakatvanuM satva hoya tyAM tenuM avazya thavApaNuM che, te chatAM paNa avirata samyam daSTi guNasthAnanA abhAvanuM te prayojaka che, ema na jANavuM. vaLI e rU5 cAritra ghaNuM alpa hevAthI acAritrapaNe te kahevAne icchela che. jema samUchima jIvane mAtra saMjJA hoya tema chatAM viziSTa saMjJA na hovAthI tenAmAM asazIpaNuM levAya che. ( 6 ) ane upazAMta mahAdikane viSe te kRtArthapaNAne lIdhe emane sAkSAta abhAva
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zrI dharma saMgraha. thopariSTAt zrAddhavidhipAThena darzayiSyata iti tato'vaseyaH / dazavinayecaityAnyahamatimAH pravacanaM jIvAditatvaM darzanaM samyakttaM tadabhedopacArAttachAnapi darzanamucyate eteSu dazasu bhaktirabhimukhAgamanAsanapradAnaparyupAstyaMjali baMdhAyA pUjA satkArarUpA varNaH prazaMsA tajjananamudbhAsanaM avarNavAdasyA zlAghAyA varjanaM parihAraH ( 61 ) ... AzAtanA pratIpavarttanaM tasyAH parihAraH eSa dazasthAna viSayatvA dezavidho darzanavinayaH samyakke satyasya bhAvAt samyaka vinayaH / trizudhdhyAM jinaM vItarAgaM jinamataM syAtpadaloMchitaM jinamatasthitAMzca sAdhyAdIn mutkA zeSamekAMta grastaM jagadapi saMsAramadhye katavAraM kacavaramAyaM asAra mityarthaH iti ciMtayAM samyakasya vizodhyamAnatvA detAstinaH zuddhaya iti / paMcadoSA agre mUla eva vkssymaannaaH| aSTa prabhAvanAyAM chatAM paNa lirUpe sadUbhAva hovAthI tenI aMdara emane vyabhicAra thato nathI. vaiyAtyane niyama AgaLa zrAvidhinA pAThamAM darzAvaze. tyAMthI e jANI levuM. daza vinayamAM caitya eTale ahaMtanI pratimA, pravacana eTale chAdi tatva, ane darzana eTale samyakatva, abheda upacArathI te darzana-samyakatvavALo mANasa paNa darzana kahevAya che, e citya, pravacana ane darzana upara daza vinayamAM bhakti eTale sAmuM vuM, Asana ApavuM, upAsanA ane aMjalI jevA vigere bhakti karavI che. prajA eTale satkAra. varNa eTale temanI prazaMsA e bhakti, pUjA ane prazaMsA karavI. avarNa vAda eTale niMdAne tyAga kare. [ 1 ] AzAtanA eTale pratIpa-viparItapaNe vartavuM, tene tyAga. e daza sthAnano viSaya hovAthI daza prakArane darzana vinaya kahevAya che. e vinaya samyakatva hoya to thAya che, tethI te samyakavi vinaya kahevAya che. , vizuddhi-traNa prakAranI zuddhi. jina eTale vitarAga. jina mata eTale syAdvAda padathI lAMchita evo mata ane jina matamAM rahelA sAdhuo e traNane mukI bAkInuM ekAMte grasta thaye A jagata paNa saMsArane viSe kacarA jevuM asAra che. A pramANe ciM : tavI samyakatva zodhavAmAM Ave, tethI te traNa zuddhi kahevAya che.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 177 - prabhavati jaineMdrazAsanaM tasya prabhavataH prayojakatvaM prabhAvanA sA cASTadhA prabhAvakabhedena tatra pravacanaM dvAdazAMgaM gaNipiTakaM tadasyAstIti prAvacanI yugapradhAnAgamaH 1 dharmakathA prazastA'syAstIti dharmakathI zikhAditvAdina kSepaNI 1 vikSepaNI 2 saMvegajananI 3 nirvedanI 4 lakSaNAM caturvidhAM janitajanamanaH pramodA dharmakathAM kathayati sa 2 vAdi prativAdisabhyasabhApatirUpAyAM caturaMgAyAM pariSadi pratipakSakSepapUrvakaM svapakSasthApanArtha ma. va vatIti vArI re (dara ) nimittaM traikAlika lAbhAlAbha pratipAdakaM zAstraM tadvettya dhIte vA naimittikaH 4 tapo vikRSTamaSTamAdyasyAstIti tapasvI 5 vidyAH prajJaptyAdayaH tadvAn vidyAvAn 6 siddhayo'janapAdalepatilaka guTikA karSaNa vaikriyatva pAMca Sa te Agala mulamAMja kahevAmAM Avaze. A prabhAvanA je vaDe zrI jaineMdranuM zAsana prabhAvavALuM thAya, ane te prabhAvaka nuM prayojakapaNuM te prabhAvanA kahevAya che. te prabhAvanA prabhAvaka [ prabhAvanA karanAra ] nA bhedathI ATha prakAranI che. pravacana eTale dvAdazAMga gaNipiTaka te jene heya, te prAvacanI kahevAya. arthAta yuga pradhAna Agama nAme prabhAvaka kahevAya che. zreSTha dharma kathA jene hoya, te dharmakathI kahevAya. ahIM rivArivAr e sUtranA niyamathI 6 pratyaya Avyo che. 1 kSepaNI, 2 vikSepaNI, 3 saMvega jananI ane 4 nirvedanI e cAra jAtanI lokenA manane harSa utpanna karanArI dharma kathAne kahenAra te dharmakathI prabhAvaka kahevAya che. 1 vAdI, 2 prativAdI, 3 sabhya, ane 4 sabhA pati ema caturaMga sabhAnI aMdara pratipakSane toDavA pUrvaka svapakSanuM sthApana karavAne avazya kahe, te vAdI prabhAvaka kahevAya che. ( 2 ) nimitta eTale trikALa saMbaMdhI lAbha, tathA alAbhane pratipAdana karanArUM zAstra, tene jANe athavA bhaNe, te naimittika nAme prabhAvaka kahevAya che. tapa eTale aSTama pramukha jene hoya, te tapasvI nAme prabhAvaka kahevAya che. vidyA eTale prApti vigere 23
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 zrI dharma saMgraha prabhRtaya stAbhiH siddhayati sma siddhaH 7 kavate gadyapadyAdibhiH prabaMdhairva nA miti kaviH gadyapadya prabaMdharacakaH 8 ete pravacanyAMdayo'STau prabhavato bhagavacchAsanasya yathA yathaM dezakAlA dyaucityena sAhAyya karaNAt prabhAvakAH prabhavaMtaM / svataH prakAzaka svabhAvameva prerayaMtIti vyutpatteH teSAM karma prabhAvanA itthaM ca mUladvAra gAthAyAM aSTau prabhAvanA yatreti samAsaH / bhUSaNa paMcake jinazAsane'rhaddarzana viSaye kuzalatA naipuNyaM prabhAvanA prabhAvanamityarthaH sA ca prAgaSTadhA'bhihitA yatpunarihopAdAnaM tadasyAH svaparopakAritvena tIrthakara nAmakarma nibaMdhanatvena ca prAdhAnyakhyApanArtha ( 63 ) tathA tIrtha dravyato jina dIkSA jJAna nirvANa sthAnaM / yadAha-" jammaMdi rakAnANaM titthayarANaM mahANubhAvANaM / jatthayakira nivvANaM A te jene haiya, te vidyAvAna nAme prabhAvaka kahevAya che. siddhi eTale aMjana, pAdapa, tilaka, AkarSaNa, ane vaikrima vigere siddhio, te vaDe siddha thAya, te siddha nAme prabhAvaka kahevAya che. yavana kare eTale gadya, padya, vigere prabaMdha vaDe varNana kare che. kavi eTale gadya padyAtmaka prabaMdhane racanAra purUSa nAme prabhAvaka kahevAya che. e pravacanI vigere ATha prabhAvavALA zrIbhagavaMtanA zAsananA dezakAlanI megyatA pramANe sAhAya karanA2 hovAthI prabhAvaka che. prabhava eTale svataH prakAzaka evA svabhAvane prere te prabhAvaka ema vyutpatti thAya che. te prabhAvakanuM karma te prabhAvanA kahevAya. evI rIte mUladvAra gAthAmAM kahela che, tyAM ATha prabhAvanA jemAM che, te prabhAvanA ema samAsa kare. pAMca bhUSaNamAM 1 jina zAsana eTale ahaMtanA darzanamAM kuzaLatA. 2 prabhAvanA arthAta prabhAvane je upara ATha prakAre kahevAmAM AvI, te prabhAvanA upara kahelI che, te chatAM ahIM pharIthI tenuM grahaNa karyuM, te e prabhAvanA sva ane paranI upakArI che, temaja tIrthaMkara nAma karmanuM kAraNa che, tethI ahIM tenuM prAdhAnya jANavA mATe punaH grahaNa karela che. ( 3 ) 3 tIrtha dravya ane bhAvathI ema be prakAre che. jina bhagavaMtanI dIkSA, kevaLajJAna ane nirvANanuM sthAnarUpa je tIrtha te dravyathI tIrtha che. te viSe kahyuM che ke, "tIrthaMkara mahAnubhAvanuM janma, dIkSA, jJAna ane nirvANanuM jyAM sthAna hoya, te tIrtha
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. bhAvatastu jJAna darzana cAritrAdhAraH zramaNaH saMghaH : ghADhaM daMsaNaM hoitti prathamagaNadharo vA / yadAha- " titthaMbhaMte titthaM tiyare titthaM goyamA a " rihA bhAvaniyamA titthayare titthaM puNaH puNa cAu vvaNe samaNasaMghe paDhamagaNaharaM vA iti tasya sevanaM 3 sthiratA jinadharma prati parasya sthi-tApAdanaM svasya vA paratIrthika samRddhi darzane'pi jina pravacanaM prati niSprakaMpatA 4 bhaktiH pravacane vaiyAtyarUpA pratipattiH ete guNAH samya-kasya dIpakAH prabhAsakA uttamAH pradhAnAH bhUSaNAni etaiH samyakkamalaM kriyate iti bhAvaH lakSaNAni paMca vyAkhyAtAni / SaDvidha yatanAyAM anyatIrthikAn paradarzaninaH parivrAjaka bhikSubhautikAdIn anyatIrthika devAn rudra viSNu yakSAdIn tathA svadevAnarha tpratimA lakSaNAn kutIrthikai digaMbarAdibhirgRhItAn bhautikAdibhiH parigRhItAn mahAkAlA " 179 che, tebhAM darzana dRDha thAya che. " jJAna, darzana ane cAritranA AdhArarUpa zramaNa eTale sadh- athavA prathama gaNudhara tenI sevA ravI che, " gautame puchyuM, mahaMta ! lAva tIrtha zuM uDevAya ? prabhu molyA - gautama, arihaMta me bhAvatIrtha che. vAraMvAra zrama eTale caturvidha saMdha athavA prathama gaNudhara tenI sevA. 4 sthiratA eTale jina dharma pratye khIjAnI sthiratA karavI, athavA potAne anya tIrthionI samRddhinuM darzana thatAM paNa jina pravacana pratye niSNaka patA rAkhavI, dRDhatA rAkhavI. 5 bhakti eTale pravacananI vaiyAvacce karavI, e pAMca guNa samyakatvanA dIpaka--prakAzaka hovAthI uttama eTale pradhAnarUpa evAM pAMca bhUSaNarUpa che. e pAMca bhUSaNAthI samyakatva alaMkRta thAya, eveA bhAva che. paMca lakSaNanI agAu vyAkhyA karelI che. cha prakAranI yatanAmAM--anya tIrthiMka eTale sanyAsIka, bhikSuka tathA bhuvA vigere anya darzanI, anya tIrthanA devatA rUdra, viSNu tathA yakSa vigere ane advaitanI pratimArUpa potAnA devatAo ke jeone digaMbara pramukha kutIrthioe grahaNa karelA hAya athavA bhuvA pramukhe grahaNa karI temane mahAkAla Adi banAvI sthApI dIdhA hoya, temane
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. dIn no naiva vaMde vA na namasyAmi ( 64 ) tadbhaktAnAM mithyAtvasthikaraNAt tatra vaMdanaM zirasAbhivAdanaM namaskaraNaM praNAmapUrva prazasta dhvanibhirguNotkIrttanaM tathA'nyatIrthikaiH pUrvamanAlasaH sannaivA lapAmi nApi saMlapAmi tatreSa dvApaNamAlApaH muhurbhASaNaM saMlApaH tatsaMbhASaNehi taiHsaha paricayAt pratikriyA zravaNa darzanAdibhirmithyAtvaprasaktirapi syAdeva tathA teSAmanyatIrthikANAM na dadAmi azanAdikaM anukaMpAM vihAya anukaMpAyAva kutrApya niSedhAt yata uktaM - " savvehiM pi jiehiM dujjaya jiarAga dosamohiM / sattASukapaNaTThA dANaM na kahi vipaDisiddhaM " ( 65 ) + 18 tathA teSAM paratIrthikadevAnAM tatpratigRhIta jinapratimAnAM ca pUjAnimittaM naiva pazyAmi gaMdhapuSpAdikaM AdizabdAdvinayavaiyAvRtyayAtrA snA trAdikaM etAbhiH padbhiyaMtanAbhiryatamAnaH samyakkaM nAtikrAmatIti / vAMdIza nahIM, temaja namaskAra karIza nahIM. [ 64 ] kAraNake, temanA bhakatAmAM mithyAtva sthira karavAmAM Avelu hoya che. ahIM vadhanA eTale mastaka vaDe abhivAdana ane namaskAra eTale praNAma pUrvaka zreSTa dhvani karI guNu kIrttana karavuM, tathA anya tIrthioe prathama khelAvyA vagara temanI sAthe kholIza nahIM, temaja vAra MvAra bhASaNu karavuM te AlApa ane vAraMvAra bhASaNa karavuM, te saMbhASaNa karavAthI paricaya thAya, ane tethI temanI pratikriyA, thatAM mithyAtvanA prasaMga paNa thAyaja. vaLI te anya tIrtha ApIza nahIM. kAraNakai, anukaMpAdAnano kyAMi paNa niSedha karIza nahIM. ahIM jarA bhASaNu sa'lApa kahevAya che. temanI sAthe zravaNa ane darzana vigere anuka MpA sivAya azanAdi karelA nathI. kahyuM che ke, "" durjaya evA rAga dveSa tathA meAha jemaNe jItyA che, evA sarve jIvAne satvAnuka'pAdAna karavAne kadI paNa niSedha karelA nathI. [65]vaLI te anya tIrya devatAnI ane anya tIrthi grahaNa karela jina pratimAnI pUjA nimitta gaMdha puSpAdikane huM jotA nathI. ahI Adi zabdathI vinaya, vaiyAnRtya, yAtrA, ane snAtra vigere grahaNa karavAM. e cha matanAthI na karatA purUSa samyakatvanuM atikramaNu karatA nathI, t
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagraha, AkAra SaTke abhiyojanamabhiyogo'nicchato'pi vyApAraNaM tatra rAjJo nRpAderabhiyogorAjAbhiyogaH 1 gaNaH svajanAdisamudAyastasyAbhiyogo gaNAbhiyogaH 2 balaM haTha prayogastenAbhiyogaH 3 surasya kuladevatAderabhiyogaH 4 kAMtAramaraNyaM tatra vRttirvartanaM nirvAha: kAMtAravRttiH yadvA kAMtAramapi bAdhAhetutvAdiha bAdhAtvena vivakSitaM tena kAraNena bAdhayAvRttiH prANavarttanarUpA kAMtAravRttiH kaSTena nirvAha iti yAvat / guravo mAtRpitR prabhRtaya: ( 66 ) yaduktaM mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH 1 teSAM nigraho nirbaMdha: 6 tadetAH SaT chiMDikAH apavAdarUpA jinazAsane bhavati / idamatra tAtparya pratipanna samyakkasya paratIrthika vaMdanAdikaM niSiddhaM tAjAbhiyogAdibhiH kAraNairbhaktiviyukto dravyataH samAcarannapi samyakkaM nAbhi 46 181 cha AkAramAM-- 1 pahelA rAjAbhiyAga. abhiyAjana karavu, te abhiyAga eTale icchA na chatAM paNa vyApAra karavA; rAjA eTaleM nrupa pramukhane abhiyeAga te rAjAbhi cAga kahevAya che. 2 kho gaNAbhiyoga. gaNu eTale svajanAdi samudAya, tene abhiyega te gaNAbhiyoga kahevAya che. 7 trIjo khala eTale haDa prayoga. te vaDe abhiyAga te malAbhiyoga kahevAya. 4 cothA surAbhiyAga. sura eTale kula devatA pramukha tene abhiyAga te surAbhiyAga kahevAya che. 5 pAMcamA kAMtAr eTale jaMgala. temAM nirvAha karavA te kAMtAra vRtti athavA kAMtAra--eTale jaMgala, te khAdhA thavAmAM heturUpa hovAthI kAMtAra eTale khAdhA.--te vaDaeN vRtti eTale prANa nirvAha karavAnI AvikA arthAt kaSTathI nirvAha karavuM te. 6 ThTho gurU nigraha, gurU eTale mAta pitA vigere vaDila vaga, [ 66 ] te viSe kaheluM che mAtA, pitA, kalAcArya ( vidyAgurU ) temanA jJAtijana, vRddheA ane dharmanA upadezA----e gurU varga kahevAya che. te vaDila vargane nigraha eTale Agraha. e che AkAra cha chIMDIrUpa kahevAya che, te jina zAsanamAM apavAdarUpa che. kahevAnu tAtparye evu' che ke, samyakatvane prApta thayelA zrAvakane paratIrthika-- anya matine vaMdanA vigere karavAne niSedha che, tathApi rAjAbhiyoga vigere cha kAraNeAne laI dravyathI jina ke, r
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zrI dharma saMgraha. caratIti SaD bhAvanAyAM dviSadkasyApi dvAdazabhedasyApi paMcANuvrata trigu trata vatu zikSAtrata dharma pArivAra sapUrUM mULa mityarthaH parikIrtitaM jinairiti sarvatra saMbaMdhaH / tathA mUlarahitaH pAdapaH pavanakaMpita starakSaNAdeva nipatati eva dharmatarurapi samyaktvahInaH kutIrthika matAMdolitaH 1 dvAramiva dvAraM pravezamukhamitibhAvaH yathA hyakRtadvAraM nagaraM saMtataprAkAravalaya veSTitamapyanagaraM bhavati ( 67 ) janapravezanirgamAbhAvAt evaM dharmapuramapi samyaktkadvAra zUnyamazakyAdhigamaM syAditi 2 paiThANaM pratiSTate prAsAdo'sminniti pratiSTAnaM pIThaM tataH pratiSTAnamiva pratiSTAnaM yathA pRthvItalagata garttApUrakara hitaH prAsAdaH sudRDho na bhavati tathA dharmaharmyamapi samyaktarUpa pratiSTAnaM vinA nizcalaM bhavediti 3 Ajharotti bhaktino viyoga kadi thAya tethI karIne tenA samyakatvano abhicAra thato nathI. cha bhAvanAmAM pAMca aNuvrata, traNa guNavrata ane cAra zikSAvrata-malI bAra prakAranA cAritra viSaya dharmanuM A samyakatva mULa kAraNa che.ema jiteMdra bhagavate kaheluM che. AvI rIte sarva sthaLe saMbaMdha ja. jema mULa rahita vRkSa je pavane kaMpAvyuM hoya te tatkALa paDI jAya che, tema dharmarUpa vRkSa paNa je samyakatva rahita hoya che te anya tarU pavanathI dalita thaI jAya. tethI dharmarUpa vRkSanuM mULa samyakatva che. dvAra eTale praveza karavAnuM mukha jema keI nagarane ThAra kareluM na hoya te kadI te cAre tarapha killAthI veSTita heya paNa nakAmuM thAya che. (67) kAraNake temAM thI lekene javuM AvavuM thaI zakatuM nathI. tema dharmarUpa nagara paNa samyakatvarUpa dhArathI rahita hoya te tenI prApti thavI azakya che. mATe dharmarUpa nagaranuM dvArA samyakatva che. pratiSThAna eTale pITha--jene AdhAre prAsAda rahe che. jema koI prAsAda pRthvI talamAM pAye karyA vagara majabuta rIte rahI zakatA nathI, tema dharmarUpa prAsAda samyakatvarUpa
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 183 AdhAraH yathA dharAtalamaMtarAnirAlaMba jagadidaM na tiSTati evaM dharmajagadapi samyaka lakSaNAdhAra vyatirekeNa na tiSTediti 4 bhAyaNaMti bhAjanaM pAtra mityarthaH yathAhi pAtravizeSa vinA kSIrAdi vastu vinazyati evaM dharmavastvapi samyakabhAjanaM vinA 5 nihitti nidhiH yathAhi nidhivyatirekeNa mahAImaNi mauktika kanakAdi dravyaM na prApyate tathA samyaktka nidhAnamatarA cAritradharmaratnamapi 6 ityetAbhiH SaDbhirbhAvanAbhirbhAvyamAnamidaM samyakamavilaMbena mokSasukhasAdhakaM bhavatIti / (68) SaT sthAne atthitti asti vidyate zabdasyAvadhAraNArthatvAjIva iti gamyate etena nAstikamataM nirastaM 1 nicotti sa ca jIvo nitya utpattivinAzarahitaH pAyA vagara nizraLa thatuM nathI, tethI samyakatva dharmarUpa prAsAdane majabuta pAyo che. AdhAra-jema pRthvI vinA nirAdhAra jagata rahI zakatuM nathI, tema dharmarUpa ja gata paNa samyakatvarUpa AdhAra vinA rahI zakatuM nathI. bhAjana eTale pAtra. jema kAMI pAtra vinA dudha vigere vastuo vinAza pAmI jAya che, evI rIte dharmarUpI vastu paNa samyakatvarUpa pAtra vinA vinAza pAme che. samyakatva e nidhi-bhaMDAra che. jema meTA mulyavALAM maNi, motI, ane suvarNa vigere dravya, nidhi zivAya prApta thatuM nathI, tema samyakatvarUpa nidhi vinA cAritra dharmarUpa ratna prApta thatuM nathI. A pramANe cha bhAvanA vaDe bhAvita evuM samyakatva vilaMba vagara mokSa sukhanuM sAdhaka thAya che. (68 ) e samyakatvanAM cha sthAna che, te A pramANa 1 zarita " eTale " che " vidyamAna che, e zabdane artha avadhAraNa (nizcayaja) e thAya che, tethI jIva e uparathI adhyAhAra levo, eTale " jIva che " e artha thAya, AthI nAstika mata uDI jAya che.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrI dharma saMgraha. tadutpAdaka kAraNAbhAvAdityAdinA zauddhodanimata mapadhvastaM 2 kuNaitti sa ca jIvaH karoti mithyAtvavirati kaSAyAdibaMdhahetuyuktatayA tattatkarmANi nivartayati etena kApila kalpanA pratikSepaH 3 kayamiti kRtaM karma ca vedyate " savvaM paesatayA muMja " iti vacanAdanena sarvathA abhokta jIvavAdidurnayo nirAkRtaH 4 atthi nivvANaMti asya ca jIvasya asti vidyate nirvANa mokSaH sa ca jIvasya rAgadveSamadamoha janmajarA rogAdi duHkha kSayarUpo'vasthAvizeSa iti yAvat etena pradIpanirvANakalpamabhAvarUpaM nirvANamityAdi saMgiramaNAH saugatavizeSA vyudastAH te ca pradIpasyevAsya sarvathA dhvaMsa eva nirvANamAhuH / tathA ca tadvacaH (69) " dIpo yathA nirvRtti mabhyupeto naivAvaniM gacchati nAMtarIkSam / 2 te jIva nitya che, eTale utpatti ane vinAzathI rahita che. kAraNa ke, tenuM ke utpAdaka kAraNa nathI, AthI zuddhodana-baddhamatane dhvaMsa thAya che. 3 "te jIva kare che eTale mithyAtva, avirati, kapAya vigere karma baMdhanA hetue yukta hovAthI te te karma kare che, ethI karIne kapilanA [ sAMkhya ] matanI ka95nA uDI jAya che. 4 te 75 42 meM veTe cha. 1295 , ' sarva pradezapaNe bhogave ' se A. gamanuM pramANa che, AthI "sarvathA jIva abhoktA che ema mAnanArA vAdIne mata turI naya che. . 5 me apanI bhAkSa cha ' bhAkSa bheTase rAga, 35, maha, bhora, ma, 12 // ane roga vigere duHkhane kSaya thavArUpa chavanI eka jAtanI avasthA e mokSanAM lakSaNa thI dIvAnA bujhAvArUpa abhAvane mekSane mAnanArA keTalAka ddha leka parAsta thaI jAya che, teo dIpakanI jema sarvathA vaMsa thAya, e mekSa ema kahe che. teonA zAstramAM A pramANe vacana che (8)- nirvANa pAmela-bujhAI gaelo dI pRthvImAM A
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 185 dizaMna kAMci dvidizaM na kAMci tsnehakSayAtkeva labheti zAMtim // 1 iti jIvaH / taccAyuktaM dIkSA viprayAsa vaiyarthyAt pradIpadRSTAMta syApyasiddha tvAditi yukti vistarastu graMthAMtarI davaseyaH 5 atthi a morako vAotti mokSasya nivRtte rupAyaH samyak sAdhanaM vidyate samyag jJAnadarzana cAritrANAM muktisAdhakatayA ghaTamAnatvAt anenApi mokSopAyA bhAva pratipAdaka durNaya tiraskAraH kRtaH 6 etAnyAtmAsti tvAdIni Sad samyakasya sthAnAni samyattvameSu satsveva bhavatIti bhAvaH / eSAM ca bhedAnAM yathA saMbhavaM jJAna zuddhAcaraNa vidhayA samyaktka upayogitvaM miti dAM . ( 70 ) itthaM ca devAdi tattva zraddhAna vikalatve tathAvidhA jIvikAdihetoH zrAvakAkAra dharaNe dravya zrAvakatvameva paryavasannaM bhAva zrAvakatvaM tu yatho. kAzamAM, dizAmAM ke vidizAmAM koI ThekANe rahetA nathI, te sneha-telane kSaya thavAthI kevaLa zAMtine pAme che, tevI rIte jIvane mokSa che. " A temanuM kahevuM ayukta che. kAraNa ke, je tema mAnIe te pachI dIkSA vigerene prayAsa karavo vyartha thAya che, ane dIpakanuM dRSTAMta asiddha thaI paDe che. A viSe vadhAre yukitane vistAra bIjA graMthamAMthI jANI levo. ka "mokSa thavAne upAya che " mokSa je nivRtti tene upAya--sAdhana che. kAreNuM ke, samya jJAna, darzana ane cAritra e muktinAM sAdhaka hovAthI ghaTe che. AthI mekSanA upAyane abhAva mAnanArA durNayane tiraskAra karela che. evI rIte AtmA chavanuM astitva vigere samyakatvanAM cha sthAne che.--e cha sthAna hoya te samyakatva hoya che-ema samajavuM. jJAna zuddha AcaraNanA prakAre e bhedanuM saMbhava pramANe samyakatvamAM upayogIpaNuM jANI levuM. ( 7 ) evI rIte deva vigere tatvanI zraddhA na hoya, ane koI AjIvikA pramukhane laI zrAvakanA je AkAra dhAraNa karavAthI dravya zrAvakapaNuMja jANI levuM. bhAva zrAvapaNuM te yathArtha kahelA vidhi 24
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zrI dharma saMgraha. kta vidhi pratipanna samyatkAtibhyaH sakAzAnnityaM dharmazravaNAdeva / yaduktaM Avazyakattau " yo hyabhyupeta samyatko yatibhyaH pratyahaM kathAm / ___ zrRNoti dharmasaMbaMddhA masau zrAvaka ucyate " // 1 // abhyupeta samyaktka ityatrAbhyupetANuvrato'pIti vyAkhyAleza iti / taccehAdhikRtaM bhAvasyaiva mukhyatvAt bhAva zrAvako'pi darzana vratottara guNa zrAvakabhedAt trividhaH tadvistarastu vratabhaMgAdhikAre darzayiSyate / (71) Agame cAnyathApi zrAvakabhedAH zrUyate tathA ca sthAnAMgasUtra-" cauvihA samaNo vAsagA paNNattA taM jahA-ammapii samANe bhAi samANe mitta samANe savitta samANe ahavA ca uvihA samaNo vAsagA paNNattA jaM jahA AyaM sa samANe paDAga samANe khANu samANe kharaMTa samANe iti parame te sAdhUnA zritya dRSTavyA iti na pArthakyazaM kAlezaH eSAmapi vaDe samyakatvAdi prApta karI munionI pAsethI hamezAM dharma zravaNa karavAthI ja thAya che. te viSe Avazyaka vRttimAM A pramANe kaheluM che.- " samyakatvane prApta karanAra je hamezAM munio pAsethI dharma kathA sAMbhaLe te zrAvaka kahevAya che. " samyakatvane prApta karanAra ahIM evI vyAkhyA paNa thAya che ke, aNuvratane grahaNa karanAra. ahIM tevA bhAva zrAvakane adhikAra che. kAraNake bhAva e mukhya che. te bhAva zrAvaka-1 darzana zrAvaka, 2 vrata zrAvaka ane 3 uttara guNa zrAvaka-evA traNa prakAra che. tene vistAra vratabhaMganA (vratanA bhAMgAnA) adhikAramAM AgaLa kahevAmAM Avaze. [ 71 ] AgamamAM bIjI rIte paNa zrAvakanA bheda kahelA che, te sthAnAMga sUtramAM A pramANe che- " zrAvaka cAra prakAranA che. 1 mAtA pitA samAna, 2 bhAI samAna, 3 mitra samAna, ane 4 sapatni samAna- e cAra prakAranA zrAvaka che, athavA bIjI rIte paNa cAra prakAranA cha- " 1 Ayasa samAna, 2 ptaa| samAna, 3 mA samAna, ane 4 52 sbhaana-ema cAra prakAranA zrAvaka che. A bheda sAdhuone AthIne che, tethI "pRthaka che "
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 187 nAma zrAvakAdi pvavatAraNa vicAre vyavahAra nayamate bhAva zrAvakA evaM te zrAvakapada vyutpatti nimitta mAtra yogena tathA vyavahiyamANa tvAt ( 72 ) nizcayanayamate punaH sapatnI kharaMTa samAnau mithyA dRSTi prAyau dravya zrAvako zeSAstu bhAva zrAvakAH yatasteSAM svarUpameva mAgave vyAkhyAyateM" ciMti jai kajAI na diTThakhaliyoM vihoi nineho / egaMta vacchalo jai jaNassa jaNaNI samo saTTo // 1 // hiae sasiNe hocci a muNINa maMdAyaro viNayakamme / bhAisamo sAhUNaM parAbhave hoI su sahAo // 2 // mitta samANo mANA IsiMrU sai a pucchio kajje / / mannatto appANaM muNINa sayaNA u abbhahi aM // 3 // saddo chidda uppehI pamAya khaliANi nicca muccarai / evA matabhedanI zaMkA karavI nahIM. e zrAvaka bheda paNa nAma zrAvaka vigeremAM utarI zake che, ane te vicAra vyavahAranayanA mata pramANe letAM teo bhAva zrAvakaja che. kAraNa 4, zrApa se panI mAtra vyutpatti nibhittanA yoge to vyavahAra nyAle che. (72) nizcayanayanA mata pramANe letAM te sapatni samAna ane kharaMTa samAna-e be zrAvaka prAye mithyA daSTi dravya zrAvakaja Thare che, bAkInA bhAva zrAvaka Thare che. temanA svarUpanuM. AgamamAM A pramANe vyAkhyAna che- " kAryAdi ciMtave, dRSTithI judo paDe, paNa sneha rahita na thAya, ane ekAMte ati vatsala bhAva rAkhe, te zrAvaka mAtA pitA je kahela che. hRdayamAM snehavALe ane vinaya karmamAM muni pratye maMda AdaravALe je zrAvaka hoya, te bhAI samAna zrAvaka kahe che. te sAdhune parAbhava thAya te sahAya karanAre che. kAryamAM puchavAthI uttama salAha ApanAra ane munine sarva rIte hita karanAra te mitra samAna zrAvaka kahe che. sarvadA chidra jenAre ane pramAda tathA bhulene jaNa vanAra zrAvaka vRtInA je che, te hamezAM sAdhune tRNa samAna gaNe che.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 zrI dharma sagraha, so savatti kappo sAhU jaNaM taNa samaM gaNai tathA dvitIya catuSke - ( 73 ) // 4 // " gurubhaNio suttattho vivajjai avita ho maNe jassaM / so AyaM sa samANo susAvao nio sama e // 5 // // 7 // pavaNeNa paDAgA iva bhAmijjai jo jaNeNa mUDheNaM ! aviNicchi aguru vayaNo so hoi paDAi Atullo // 6 // parivannamasaggAho na muNai gIattha samaNu saTThIvi / khANu samANo eso appausI muNijaNa na varaM umraga desa oNiNhavosi mUDhosi maMda dhammosi / ia sammapi kahataM kharaMTa eso kharaMTa samo jaha siDhilamasuidavvaM luppaMtaMpihu naraM kharaMTei | evamaNu sAsataM pihu dUsaMto bhannai kharaMTo // 8 // // 9 // " gurUe kahelA sUtrArthe khIA zrAvakanA cAra prakAra A pramANe che ( 73 -- te manamAM satya mAnanAre je zrAvaka te AyaMsa samAna zrAvaka pavana vaDe jema patAkA bhame tema je mUDha jana vaDe bhame, ane kare, te patAkA samAna zrAvaka kahelA che. gItArthe zikSA karelA hAya, tepaNu muni vac nanI upekSA kare, ane muni jana sAthe judI rIte varte, te khANu samAna zrAvaka kahela che. ' tu unmArgatA upadeza re che tu ninduva che, bhUDha che, mane dharmabhAM bhaMha che. A pramANe kahenAra zrAvaka kharaMTanA jevA hovAthI khara'2 zrAvaka kahelA che. 9. AgamamAM varNavelA che. gurUnAM vacananI upekSya jema azucidravya mANasane kharaDe tema kharTa zrAvaka manuSyane dUSita kare che. temAM vyavahAranayathI kharTa ane sapatnI tulya zrAvaka mithyAtvI jevA che. bAkInA bhASa zrAvaka jayavatA varte che. A viSe have vizeSa kahevAnI jarUra nathI.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 189 nitthaio mitthattI tullo savatti tullo vi vavahArao usaTTA jayaMti jaMjiNagihAisaM ityalaM prasaMgena / atropayogitvAtpUrva saripraNItAni bhAvazrAvakasya liMgAni dharmaratnaprakaraNe yathopadiSTAni tathopadayaMte tathAhikayavayakammo 1 taha zIlavaM ca 2 guNavaM ca 3 ujuvavahArI 4 guru sussUo 5 pavayaNa kusalo 6 khalu sAvago bhAva 1 kRtamanuSTitaM vrata viSayaM karma kRtyaM yena sa kRtavratakarmA 1 athainameva saprabhedamAha (74)" tacchAyaNaNa 1 jANaNa 2 giNhaNa 3 paDisevaNesu 4 ujjuttA kayavayakammo cauhA bhAvattho tassimo hoi 2 " tatrAkarNanaM vinaya bahu mAnAbhyAM vratasya zravaNaM 1 jJAnaM vratabhaMgabhedAticArANAM samyagavabodhaH 2 grahaNaM gurusamIpe itvaraM yAvatkAlaM vA vratapatipattiH 3 AsevanaM samgaka pAlanaM 4 atha zIlavatsvarUpaM dvitIyalakSaNaM yathA-" AyayaNaM khuni sevai 1 vajjai parageha pavisaNa sakaje 2 niccamaNubbhaDaveso 3 na bhaNai pUrva sUrioe dharmaratna prakaraNamAM bhAva zrAvakanA liMga upadeza karelA che, te ahIM upayogI hovAthI batAvavAmAM Ave che.-bhAvazrAvaka vrata karma karanAra, zIlavAna, guNavAna, saraLa vyavahAravALA, gurUnI zuzruSA karanAre, ane pravacanamAM kuzaLa hoya che. vrata viSayanA kRtya kare te bhAvazrAvakanA bheda kahe che. ( 74 ) " vratanuM zravaNa, jJAna grahaNa, ane Asevana karavAmAM ughukta e bhAvazrAvaka cAra prakAre hoya che." 1 AkarNana eTale vinaya tathA bahu mAnathI vatanuM zravaNa, 2 jJAna eTale vratane bhaMga, vatane bheda, ane vratanA aticArane samyak prakAre bedha. 3 grahaNa eTale gurU samIpe jaI amuka kALa sudhI rahI vrata aMgIkAra kare. 4 Asevana eTale sArI rIte pUtane pAsa bIjA bhAvathavaka zIlavAnanuM svarUpa-zIla cha prakAranuM che- 1 Ayatana seve, 2 pArakA gharamAM praveza kare nahIM, 3 ubhaTa veza pahere nahIM, 4 mRSA vacana bele nahIM, 5 bAla krIDA choDI de, ane 6 madhura nIti vaDe kArya sAdhe-e cha prakAranAM
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. zrI dharma saMgraha. saviAravayaNAI 4 pariharai bAlakIlaM 5 sAhai kajjai mahUranIIe 6 i acchavihasIlajuo vineo sIlavaMto ttha 4 AyatanaM dharmijana: mIlanasthAnaM uktaM ca - " jattha sAhammiA bahave sIlavaMta bahussu A carittA yAra saMpannA AyayaNaM taM viANAhi 1 " tatsevane bhAvazrA -- ant natvanAyatanamiti bhAvaH 1 zeSapadAni sugamAni bAlakrIDAM dyUtAdikaM 5 madhuranItyA sAmavacanena svakArya sAdhayati na tu paruSavacaneneti SaT zIlAni / adhunA tRtIyaM bhAvazrAvaka lakSaNaM guNavatsvarUpaM yathA( 75 ) jaivi guNA bahurUvA tahAvi paMcahi guNehiM guNavaMtA / ia muNivarehiM bhaNio sarUvamesiM nisArmehi 5 sajjhAekararNami 2 : viNayamia 3 niccameva ujjuttoM / savvatthaNabhiniveso 4 vahai suI: muTu jiNavayaNe 5 || 6 || svAdhyAye paMcavidhe taponiyamavaMdanAdyanuSTAne 2 vinaye gurvAdyabhyutthAnAdirUpe nityamudyuktaH prayatnavAn bhavati 3 sarvatra 46. 66 tevA zIsa paDe yukta mev| zrAvaDa jIle zIlavAna lAva zrAca uheMvAya che. ahIM Ayatana -- eTale dharmI leAkAne maLavAnu sthAna. kahyuM che ke, jyAM zIlavAna ane zruta AcAra saMpanna evA dhaNA sAdharmI bandhue maLe tevA sthAnane Ayatana kahe che. sthAnanuM sevana kare te bhAvazrAvaka kahevAya. te sivAya na kahevAya. khIjA padanA artha sugama che. bAlakrIDA eTale jugAra vigere. madhura nItithI eTale sAma vacanathI svakAryuM sAdhe che - uThora vyan2athI nahIM cha aAranA zINa che. trIna guNavAn bhAvabhAva -- unA sakSaNu. ( 75 ) bhebho - " le guNu dhaNA prahAranA che, tathApi pAMya guNa vaDe, guNavAna kahevAya che. te guNuvAnanuM svarUpa sAMbhaLe. 1 svAdhyAya kara, 2 vinayamAM nitya prayatna karavA, 3 sarva sthaLe Agraha na rAkhavA, 4 zraddhA rAkhavI, ane 5 jita vathanabhAM varta-- pAMya guNa uvAya che. - tena vizeSArtha yA prabho - svAdhya taya, niyama, vahanA vigere pAMca aarano che. vinaya meTale gu3, pramukha Ave to tebhanI sAme beThA thavu vigere--temAM nitya ujamALa rahevuM. sarva prayeAjanamAM agraha na rAkha "
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 191 prayojaneSu anabhinivezaH prajJAnapanIyo bhavati 4 tathA vahati dhArayati rucimicchAM zraddhAnamityarthaH / suSTu vADhaM jinavacane 5 iti paMcaguNAH / adhunA RjuvyavahArIti caturtha bhAvazrAvaka lakSaNaM yathA ( 76 ) " ujuvava hAro cauhA-jahatthayaNanaM 1 avacagA kiriA 2 huMtA vAyapagAsana 3 mittI bhAvo asabbhAvA 7 Rju praguNaM vavaharaNaM Rju vyavahAraH sa caturdhA yathArtha bhaNanaM avisaMvAdi vacanaM 1 avaMcakA parAvyaMsana hetuH kriyA mano vAkAya vyApArarUpA 2 huMtA vAyapagA saNatti hu~tatti prAkRta zailyA bhAvino'zuddha vyavahArakRto ye'pAyAsteSAM prakAzanaM prakaTanaM karoti-yathA-bhadra mA kRthAH pApAni cauryAdIni iha paratra cAnarthakarANI tyAzritaM zikSayIta 3 maitrIbhAvaH sadbhAvA niSkapaTatayA 4 sAMprataM guru zuzruSaka iti paMcamaM lakSaNaM yathA-" sevAi 1 kA va, rUci eTale IchA arthAt zraddhA dhAraNa karavI, ane jina vacana pramANe sArI rIte vartavuM--e pAMca guNa kahevAya che. rUju vyavahArI e cethA bhAva zrAvakanuM lakSaNa A pramANe che-juvyavahAra eTale saraLa vyavahAra cAra prakArano che. [ 74 ] 1 yathArtha kahevuM, 2 avaMcaka kriyA karavI, 3 azuddha vyavahAre karelA apAyane prakAza karavA, * niSkapaTa maitrIbhAva rAkhe-e cAra prakArane juvyavahAra kahevAya che. Aju eTale saraLa vyavahAra cAra prakArano che. 1 yathArtha kahevuM eTale jevuM hoya tevuM kahevuM. 2 avaMcaka eTale bIjAne na chetaravAnI mana vacana kAyA vaDe kriyA karavI. 3 prAkRta zailI vagaranA azuddha vyavahArathI thayelA apAya [nAza) ne prakAza karavA-jemake, " bhadra! tuM curI vigere pApa karma karIza nahIM, te Aleka ane paralokamAM anartha karanArAM che. "ema pitAnA Azritane zikSA Ape che. 4 sadabhAvathI eTale niSkapaTapaNe mitrIbhAva rAkhe e aju vyavahAranA cAra bheda che. have pAMcamA gurU zuzraSA karanAra bhAvazrAvakanuM lakSaNa kahe che. je 1 sevA, 2 kAraNa, 3 saMpAdana ane 4 bhAva e cAra prakAre gurUjananI zuzruSA thAya che.- 1 sevA eTale gurUjananI upAsanA 2 kAraNa
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zrI dharma saMgraha, raNe Naya 2 saMpAyaNa 3 bhAvao guru jaNassa 4 sussUsaNaM kuNato guru sussU so havai cauhA 8 sevayA paryupAsanena 1 kAraNena gurujana varNavAdakaraNAdanyajana pravarttanena 2 saMpAdanaM guro rauSadhAdInAM pradAnaM 3 bhAvo guruMjanaceto'nuvarttanaM 4 etai zcaturbhiH prakArairgurujanasyArAdhyavargasya zuzrUSAM kurvan guru zuzrUSako bhavati iti (77) yadyapi guravo mAta pitrAdayo'pi bhaNyaMte tathApyatra dharmAdhikArA dharmAcAryAdaya eva prastutA iti hArda / atha pravacana kuzala iti SaSTaM bhAva zrAvaka lakSaNaM cetthaM-" sute 1 atthe 2 a tahA ussaggA 3 vA vaya 4 bhAva 5 vavahAre 6 jo kusalattaM patto pavayaNakusalo tao chaTThA " 9 sUtre sUpa viSaye yaH kuzalatvaM prAptaH iti pratyekaM yojanIyaM zrAvakaparyAyocita sUtrAdhyetetyarthaH 1 tathA arthe sUtrAbhidheye saMvignagItArthasamIpe sUtrArtha zravaNena kuzalatvaM prApta ityarthaH ( 78 ) eTale gurU jananI prazaMsA karavAmAM bIjAne pravartAvavA. 3 saMpAdana eTale gurUne auSadha vigere ApavA, ane 4 bhAva eTale gurUjananA cittane anusaravuM -e cAra prakAre gurUjana eTale ArAdhavA yogya vaDila varganI sevA karanAra zrAvaka gurU zreSaka nAme bhAva zrApa 44vAya . ( 77 ) ahIM zaMkA kare che ke, jo ke mAtA pitA vigere paNa gurUjana kahevAya che, tathApi ahIM dharmane adhikAra cAle che, tethI dharmAcArya pramukhaneja levA-e hArda che. have chaThA pravacana kuzaLabhAva zrAvakanuM lakSaNa kahe che te A pramANe che - " sUtra, artha, utsarga, sapA, mA bhane vyavahAra-me viSayamA zaNatAne praapta thayela zrAvaka pravacana kuzaLa nAme chaTha bhAva zrAvaka kahevAya che. 1 sUtra eTale sUtranA viSayamAM ( kuzaLatAne prApta thayelo) e sarva ThekANe pada jeDI levuM. arthAta zrAvaka paryAyane yogya evAM sUtrano bhaNanAra. 2 artha eTale sutranA arthamAM saMgI gItAthI guDjhI pAse sUtranA artha sAMbhaLI temAM kuzala thayela. [ 74 ] 3 utsarga eTale
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 193 2 utsarge sAmAnyoktau 3 apavAde vizeSabhaNite kuzalaH ayaM bhAvaH kevalaM notsargamevAvalaMbate nApi kevalamapavAdaM kiM tUbhayamapi yathAyogamAlaMbata ityarthaH 4 bhAve vidhisAre dharmAnuSTAne karaNasvarUpe kuzalaH idamuktaM bhavati vidhikAriNamanyaM bahumanyate svayamapi sAmagrI sadbhAve yathAzakti vidhipUrvakaM dharmAnuSTAne pravarttate sAmagkhyA abhAve punarvidhyArAdhana manorathAna muMcatyeveti 5 vyavahAre gItArthacaritarUpe kuzalaH deza kAlAdyapekSayotsargApavAdavedi gurulAghava parijJAnanipuNagItArthA caritaM vyavahAra na dUSayatIti bhAvaH 6 " eso pavayaNakusalo chabbheo muNivarahiM nidiTho / kiriyA gayAiM chavviha liMgAiM bhAvasaDhassa" 10 etAni bhAva zrAvakasya kriyopalakSaNAni SaDeva liMgAni / atha bhAvagatAni tAnyAha / " bhAva gayAI satarasa muNiNo e assa chiti liMgAI / jANi a sAmAnya vacana, ane 4 apavAda eTale vizeSa vacana. te baMnemAM kuzaLa bhAvArtha e che ke, kevala utsargane ke kevala apavAdane avalaMbana karatA nathI, paNa yathAga pramANe ubhayane avalaMbana karanArA hoya che. 4 bhAva eTale vidhi pUrvaka dharmanuM anuSThAna karavAmAM kuzaLa. kahevAnI matalaba evI che ke, bIjo koI vidhi pUrvaka kare tene bahu mAna Ape, ane pote paNa sAmagrI hoya, te yathAzakita vidhi pUrvaka dharmanuSThAna karavAmAM pravarte. je sAmagrI na maLe te vidhi pUrvaka dharmarAdhana karavAnA manoratha choDI de nahIM. 5 vyavahAra eTale gItArthe Acarela vyavahAramAM kuzaLa. bhAvArtha evo che ke, dezakALa pramukhanI apekSAe utsarga tathA apavAdane jANanAra, gurU lAdhavanA jJAnamAM nipuNa evA gItArtha purU e AcarelA vyavahArane dUSita karatuM nathI. "e pravacana kuzaLa bhAva zrAvakanA cha bheda munioe kahelA che. te tenA cha liMga kriyAne anusarIne che." A pramANu bhAva zrAvakanA kriyAne anusarI cha liMga kahelAM che. have tenA bhAvane anusarIne liMga kahe che - " cha prakAranA bhAva zrAvakanA bhAvane anusarIne sattara prakAranA liga che, ema jina matanA sArane jANanArA pUrvAcAryo 25.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha jiNamayasArA punvAyariA jao Ahu" 11 ithidi attha saMsAra 4 visaya 5 AraMbha 6 geha 7 daMsaNao 8 gaTuriggaipavAhe 9 purassaraM Agama pavittI 10 // 12 // dANA ijahA sanI pavattaNaM 11 vihi 12 raratta duThea 13 majjhattha 14 masabaMdho 15 parattha kAmo va bhogI a 16 // 13 // vesA iva gihavAsaM pAlai 17 sattarasa paya nibaddhaM tu bhAvagayabhAva sAvaga lakkhaNameoM samAseNaM 14 AsAM kAcit vyAkhyA striyAdi darzanAMta padASTakAnAM dvaMdve saptamyarthe tasil ayaM bhAvaH strIvazavartI na bhavet 1 iMdriyANi viSayebhyo niruNaddhi 2 nAnarthamUle'rthe lubhyati 3 saMsAre ratiM na karoti 4 viSayeSu na gRddhiM kuryAt 5 tIvrAraMbha na karoti karoti cedanicchanneva 6 gRhavAse pAzamiva manyamAno * vaset 7 samyaktvAnna calati 8 guDDarika pravAhaM tyajati 9 Agama purassaraM sarvAH kriyAH karoti 10 yathAzakti dAnAdau pravartate 11 vihIko niravadyakriyAM kurvANo na lajjate 12 saMsAragata padArtheSu ara De cha. " itthiMdi " me 39 gAthAne vizeSArtha mA prabhArI chetenI 4864 vyaakhyA Ape che-jIthI te darzana sudhI ATha padamAM ThaMdva samAsa ane zistra pratyaya A vele che. bhAvArtha e che ke, 1 strIne vaza na thAya, 2 viSayamAMthI Itine rUMdhe, 3 anarthanuM mUla je dravya temAM lubdha na thAya, 4 saMsAramAM prIti kare nahIM, 5 viSayamAM lupa na thAya, 6 tIvra AraMbha kare nahIM, je kare te icchA vagara, 7 grahavAsane pAzAnI jema mAnI temAM rahe, 8 samyakatvathI calita na thAya, 9 gADarIo pravAha choDI de, 10 sarva kriyAo zAstra pUrvaka kare, 11 zakita pramANe dAna vigeremAM prave, 12 nidaiSa kriyA karatAM lajjA pAme nahIM, 13 saMsAranA padArthomAM rAga dveSa rAkhyA vagara rahe, 14 dharmadinA svarUpanA vicAramAM madhyastha rahe, "meM A pakSa aMgIkAra karyo che " ema Agraha rAkhe nahIM, 15 dhana tathA svajana vigeremAM saMbaMdha rAkhyA chatAM te kSaNa bhaMgura che, ema mAnI jANe saMbaMdha na hoya, tevI rIte varte, 16 bIjAne arthe athavA bIjAnI dAkSiNyatAne laI pote bhoga upabhoga karavAmAM prave, pitAnA ati tIvra
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagraha: dviSTo nivasati 13 dharmAdi svarUpavicAre madhyasthaH syAt na tu bhayAyaM pakSoM'gIkRta ityabhinivezI 14 dhanasvajanAdiSu saMbaMddho'pi kSaNabhaMguratAM bhAvayannasaMbaddha ivAste 15 parArtha anyajanadAkSiNyAdinA bhogopabhogeSu pravarttate na tu svatIvarasena 16 vezyeva nirAzaMso gRhavAsa pAla -- yatIti 17 kRtaM prAsaMgikalakSaNa prarUpaNayA / ( 79 ) 195 atra ca pratipanna samyaktvenAdita eva niyamapUrvaM tathA bhyAsaH kAyaH yathoktaM zrAddhavidhi vRttau tathAhi pUrva tAvanmithyAtvaM tyAjyaM tato nityaM yathA zakti trirdviH sarudvA jina pUjA jina darzanaM saMpUrNa deva vaMdanaM caityavaMdanA ca kAryeti / evaM sAmagrayAM gurau dRha laghu vA vaMdanaM sAmagrayabhAve nAma grahaNena vaMdanaM / nityaM varSA caturmAsyAM paMcaparvA dau vA aSTa : prakArI pUjA yAvajjIvaM navyAnna pakvAnnaphalAde rdevasya DhaukanaM vinA graha-NaM / ( 80 ) nityaM naivedya pUjAde DhakanaM nityaM caturmAsI traya vArSika : rasathI pravartta nahIM, 17 vezyAnI jema AzaMsA rahita thai gRhavAsa pAle. A pramANe bhAva zrAvakanAM sattara liMga che. prasa Mge AvelAM lakSaNanI prarUpaNA dhaNI karavAmAM AvI, have vizeSa kahevAnI jarUra nathI. [ 79 ] A pramANe samyakatvane prApta karanArA zrAvake prathamathIja niyama pUrvaka eve abhyAsa karavA ke je abhyAsanA krama zrAddhavidhimAM kahelA che--te A pramANe--prathama zrAvake mithyAtvano tyAga karavA. pachI hamezAM traNa vAra, be vAra athavA eka vAra jina pUjA, jina darzana, sa MpUNu deva vaMdana ane caitya vaMdana karavAM. jo sAmagrI. meTI hoya te mATuM, ane thADI heAya te| nAnuM--vaMdana karavuM. sAmagrI na hoya teA nAma grahaNa karI vaMdana karavuM. hamezAM varSAnA catumAsamAM ke, pAMca parvaNImAM aSTaprakArI pUjA yAjjIivita karavI, temAM navIna anna, pakavAna, tathA la pramukha devane dhA vinA pote grahaNa karavAM nahIM. ( 80 ) haMmezAM naivedya sApArI vagere devane dharavAM. nitye traNa cAtumAsa tathA vArSika dIpotsavI vigere aSTamaMgaLa dharavAM, hamezAM parva divase athavA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zrI dharma saMgraha dIpotsavAdau vA TamaMgala DhaukanaM / nityaM parvasu vA varSa madhye kiyadvAraM vA khAdya svAdyAdi sarva vastUnAM devasya gurozca pradAna pUrva bhojanaM / prati mAsaM prati varSa vA mahAdhvaja pradAnAdi vistareNa snAtra mahApUjA rAtrijAgaraNAdi / nityaM varSAdau kiyadvAraM vA caityazAlA pramArjanaM samAracanAdi / prati varSa prati mAsaM vA caitye garutkSepaNa dIpArtha puMbhikA kiyaddIpa ghRta caMdanakhaMDAdeH zAlAyAM mukhavastrajapamAlA poMchana kacaravalakAdyarthakiyadvastramUtrakaMbalorNAdezca mA canam / varSAsu zrAddhAdInA mupavezanArtha kiyatpaTTikAdeH kAraNaM / prati varSa sUtrAdi nApi saMgha pUjA ki yatsAdharmivAtsalyAdi ca / ( 81 ) pratyahaM kiyAn kAyotsargaH svAdhyAyaH trizatyAdi guNanaM ca / nityaM divA namaskAra sahitA de rAtrI divasa caramasya ca pratyAkhyAnasya karaNaMH dviH sakRdvA pratikramaNAdi varSane madhya bhAge keTalIka vAra khAjA, svAdya vigere sarva vastu deva ane gurUne ApyA pachI pote jamavI. pratimAsa vA prativarSa caitya upara mahA dhvaja caDAva. ane vistArathI snAtra, mahApUjA, ane rAtri jAgaraNa vigere karavAM. hamezAM varSanI AdimAM athavA keTalIka vAra caityazALA sudhAravI ane samAravI. prativarSe vA prati mAse caityamAM pIMchA nAkhavAM, dIvA mATe puMbhaDI, keTaluMka dIvAnuM ghI, caMdana khaMDa vigere rAkhavAM. zAlAmAM mukha vastrikA (muhapattI) japamAlA, puMjaNA, kAje kADhavAne keTalAka vastranA sUtra, kAMbala ane uNa pramukha mukavAM. jemAsAmAM zrAvakAdikane besavA mATe keTalAka pATalA vigere karAvavA. darara sUtrAdikathI saMghapUjA ane keTaluMka sAdharmi vAtsalya karavuM. ( 81 ) hamezAM keTalAka kAryotsarga, svAdhyAya ane traNa so pramukha gaNavA. hamezAM divase namaskAra sahita divasanA chellA piheranA paccakhANa karavAM. be vAra athavA eka vAra pratikramaNa pramukha niyamathI karavuM. ahIM zaMkA kare che ke, avirata avasthAmAM viratinA parimANano abhAva che, ane pratyAkhyAna tathA pratikramaNAdi te virati dharmanAM kartavya che, te tene aMgIkAra karavAthI
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa Mgraha. cAdau niyamanIyAniH / nanveva maviratAvasthAyAM virati pariNAmAbhAve pratyAkhyAna pratikramaNAdi virati dharmasya karttavyatvAMgIkAre tAttvika guNa sthAnAvasthA yeta nahi turyaguNa sthAne paMcama guNasthAnAdi kriyA karaNaM yukti yuktaM avirata samyagdRSTi guNasthAna hAni prasakteH nApi ca kSayopazamAdi bhAvabhAvyAni guNasthAnAni asmadAdi bAhyaudayikabhAvodbhUtakriyA kRSTAnyAyAMtIti cet maivaM zAstrArthaparijJAnAt nahi turyaguNa sthAne virati kriyA karaNaM zAstre niSidhaM kiMtu paramArthikAdhyavasAyarUpo virati pariNAmaH sahiasannapi vizuddhavratagrahaNAdi kriyAkAriNAM tanmAhAtmyAdeva tadgrahaNAnaMtaraM jAyate saMzca parivarddhate ( 82 ) na tu pratipAta zIlo bhavati ataeva kSAyopazamikAni guNasthAnAni nAsmadAdi bAhyodayika kriyAkRSTA nyAyAMtIti buddhayA samyag kriyAyAM no dAsitavyaM praya 197 tAtvika guNu sthAnanI avasthAne lepa thaze. kAraNake, ceAthA guNa sthAnamAM pAMcamA guru sthAna vigerenI kriyA karavI yukta nathI. kAraNake, tethI avirata samyak dRSTi guNa sthAnane hAni thavAne prasaMga Ave. vaLI kSAye pazamAdi bhAvathI bhAvavA yeAgya evA guNa sthAnA amArI bAhya udaya bhAvathI utpanna thayelI kriyA vaDe AkarSIne AvatA nathI. ? AvI zaMkA na karavI. kAraNake, zAstrArthanA jJAnane lIdhe ceAthe guNa sthAne viratI kriyA karavAne kAMi zAstramAM niSedha nathI, kiMtu paramArthika adhyavasAyarUpa viratinA pariNAma che. te pariNAma achatA che, paNa zuddha vratanuM grahaNa karavA vigere kriyA karanArAne tenA mahAtmyathIja te grahaNa karyA pachI thAya che, ane thaine vRddhi pAme che. ( 82 ) kAraNake, te patana thavAnA zILavALA nathI, arthAt paDato nathI, paNa vadhe che. ethI kSAyeAzima evA guNa sthAna amArI khAdya udayanI kriyAthI AkarSIne AvatA nathI. evI buddhi rAkhIne samyag kriyA karavAmAM udAsInatA rAkhavI nahIM. prayatna karavAthI te paNa sulabha thAya che. kAraNake, upeya vastu upAyane AdhIna che. A vicAra amA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. nena teSAmapi sulabhatvAdupAyAdhInatvA duSeyasya ca na ( 83 ) caitasvamanISikA vijUbhitaM yadAhuH zrI haribhadrasUrivarAH paMcAzaka prakaraNe. samyakkavratapariNAmasthairyArtha vidheyagatopadeza prastAve ( 84 ) 198 " gahaNAduvaripayatto hoi asanovi viraha pariNAmo / akusalakammodayao pass avaNAI liMgamiha // 1 // tamhA NiccasaIe bahumANeNaM ca ahiMgayaguNammI / paDivakkha durgachAe pariNai Alo aNeNaM ca // 2 // titthaM karabhattIe susA hujaNa pajuvAsaNAe a / uttara guNa saTThAe etthasayA hoi jaiavvaM // 3 // evamasaMtovi imo jAyai jAo vipaDai na kayAvi / tA itthaM buddhimayA apamAo hoi kAyavvaMti // 4 // 27 AsAM vyAkhyA -- grahaNAdgurumUle zrutadharmetyAdi vidhinA samyakka vratopAdAnAdupari uttarakAle prayatnAdudyamavizeSAddhetorbhavati (85) jAyate annapi karma doSAda vidyamAno'pi saMstu bhUta evetyapi zabdArthaH ko' rI kaivala buddhinA vilAsathI nathI. ( 83 ) te viSe zrI haribhadrasUri paNa pacAzaka prakaraNamAM samyakatva vratanA pariNAmanI sthiratA mATe vidheya gata upadeza prasa Mge A pramANe kahe che, ( 84 ) ' gahaNA ' dhatyAhi bhAra gAthAonI vyAcyA yA pramANe he graha azvAthI bheTale ' gurUmUle zrutadharma ' ityAdi vidhi vaDe sabhyatya vrata grahaNa svAthI uttara kAle prayatna karavAne lIdhe aA eTale karmadethI avidyamAna evA paNa virati pariNAma thAya che. [ 8 ] jo chatA hAya, tA thayelAja che--ema vi zabdanA artha che; te virati pi NAma eTale zuM ? prANAtipAta vigerene nivRtta karavAnA pAramArthika adhyavasAya, upalakSa
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. sAvityAha / virati pariNAma prANAtipAtAdi nivarttane pAramArthikAdhyavasAyaH upalakSaNakSaNatvAtsamyakaparigrahaNaM sopakramatvAdviratvAdyAcAraka karmaNAM tathAvidhaprayatnasya ca tadupakramaNa svabhAvatvAditi ( 86 ) athokta viparyayamAha akuzalakarmodayataH azubha karmopAyAdikarmAnubhAvAt patati sannapi vratagrahaNasyopari prayatnaM vinA apayAti viratipariNAma iti prakRtaM tatpratipAtazca liMgenAvasIyate tadevAha / ( 87 ) avarNo vratAnAM vratadezakAnAM vA azlAghA avajJA vA anAdara Adiryasya tadavarNAdi avajJAdinA AdizabdAttadrakSaNopAyA pravRtyAdi ca liMgaM lakSaNamiha vratapariNAmaparipAta iti na ca vAcyaM vinirgata pariNAmAbhAve kathaM vratagrahaNamityuparodhAdinA tasya saMbhavAt (88) zrayate dhanaMtAni dravyataH zramaNatvazrAvakatvopAdAnAnIti prathamagAthArthaH / prastAvinopadezamevAha thI ahIM samyakatvanuM grahaNa karavuM. kAraNa ke, te virati pramukha AcAra karmanA upakrame sahita che, ane tevA prayatno svabhAva upakrama karavAne che. ( 8 ) have te kahevAmAM je viparita bhAva che, te kahe che-azubha karmanA upAya vigere karmanA anubhAvathI te virati pariNAma chate haiya, paNa paDe che, eTale vrata grahaNa upara prayatna karyA vinA cAlyo jAya che, e prakRti ane tenuM patana je liMgathI jaNAya che, te liMga kahe cha. ( 87 ) aparI meTale prata tathA pratanA upadezanI ni, azA athavA anA62. te jene Adi che, te avarNAdi. Adi zabdathI tenA rakSaNanA upAya karavAmAM apravRtti vigere liMga grahaNa karavAM. ahIM koI kahe ke, vratanA pariNAmo paripAta thAya, e tenuM lakSaNa che, paNa tema kahevuM ayukta che. kAraNa ke, vigata pariNAmane abhAve vatanuM grahaNaja kema thAya ? ema Agraha vigerethI tene saMbhava che. [ 88 ] dravyathI sAdhupaNuM nA ane zrAvakapaNAnA anaMta mULa kAraNene Azraya kare che, e prathama gAthAne artha thayo. have prastAvika upadeza kahe che-te kAraNa mATe eTale "asata e virati
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zrI dharma saMgraha, tamhAgAhAtitthaMkaragAhA-yasmAdasannapi virati pariNAmaH prayatnAjAyate prayatnaM vinA cA kuzalakarmodayAt sannapi pratipatati tasmAtkAraNAnnityasmRtyA sArvadikasmaraNena bhagavati yatitavyamiti / ( 89 ) tathA bahumAnena bhAvapratibaMdhena ca zabdaH samuccaye adhikRtaguNe'gIkRtaguNe samyakANuvratAdAvidaM pUrvapadAbhyAmuttarapadena ca saha pratyekaM yojyate / tathA pratipakSa jugupsayA mithyAtva prANivadhAyudvegena tathA pariNatyA locanenAdhikRta guNavipakSabhUtA mithyAtva prANAti pAtAdayo dAruNaphalA adhikRta guNA vA samyaktvANu vratAdayaH paramArtha hetava eva (90) ityevaM vipAkaparyA locanena ca zabdaH samuccaya eva tathA tIrthakarabhaktyA paramaguruvinayena tathA susAdhujana paryupAsanayA bhAva yatiloka sevayA ca zabdaH samuccaye eva tathA uttara guNa zraddhayA pradhAnatara guNAbhilASeNa pariNAma prayatna karyAMthI thAya che, ane prayatna vinA akuzaLa kamane udaya thAya, te sata e paNa virati pariNAma paDI jAya che." te kAraNa mATe sarvadA smaraNa karavAthI zrI bhagavaMtane viSe yatna karavo. te yatna zenAthI kare, te kahe che. [ 88 ] bahu mAnathI eTale bhAvathI. ahIM ja zabdano artha ane ' e thAya che. aMgIkAra karelA samyakatva aNuvrata pramukha guNane viSe yatna kare. " pUrvanAM be pada ane uttara padanI sAthe pratyekamAM Ano saMbaMdha joDo. ' prati pakSanI jugupsA eTale mithyAtva tathA prANInI hiMsA pratye udvega-te vaDe karIne tathA parINAmane vicAra karIne eTale "aMgIkAra karelA guNanA pratipakSI evA mithyAtva tathA prANAtipAta vigere bhayaMkara phala ApanArA che, ane ne aMgIkAra karelA samyakatva tathA aNuvrata vigere guNe paramArthanA hetu che." [ 90 ] ema parINAmane vicAra karIne tene viSe prayatna kare. ahIM paNa ra zabda samuccaya arthamAM che, tathA tIrthaMkaranI bhaktithI eTale parama gurUnA vinayathI temaja uttama sAdhu jananI upAsanAthI eTale bhAva yati lekanI sevA karavAthI temAM yatna kare. ahIM paNa 5 zabda samuccaya arthamAM che, tathA uttara guNanI zraddhAthI eTale pradhAna guNanA abhi
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 201 samyakke sati aNuvratAbhilASeNa aNuvrateSu satsu mahAvatAbhilASaNati bhAvaH ( 91 ) ce zabdaH samuccaya eva atra samyakANu vratAdi vyatikare tatpratipatyuttarakAlaM sadA sarvakAlaM bhavati yujyate yatitavya mudyamaH karttavya iti gAthA trayArthaH / eva masaMto gAhA eva pasannapi vrata grahaNakAle imotti ayaM vratapariNAmo jAyate jAto'pi vrata grahaNakAle na patati kadApi tasmAdatra vrata grahaNAdi vidhAva pramAdaH karttavyo bhavatIti caturtha gAthArthaH / ( 92 ) evaM ca virate rabhyAsenAvirati jAyate abhyAsA deva hiM sarva kriyAsu kauzalamunmIlati anubhavasiddhaM cedaM likhana paThana saMkhyAnaM gAna nRtyAdi sarvakalA vijJAneSu sarveSA muktimapi " abhyAsena kriyAH sarvA abhyAsAtsakalAH kalAH abhyAsAd dhyAnamaunAdi kimabhyAsasya duSkaraM" // 1 // (93) - - - lASathI temAM na kare. bhAvArtha e che ke, samyakatva prApta thAya, te aNuvrata levA ne abhilASa kare. avata prApta thatAM mahAvratane abhilAva kare (91) ahIM ja zabda samuccaya arthamAM che. ahIM samyakatva aNuvrata vigere prApta thayA pachI uttara kAle sarva kALa yatna kare, te ghaTe che. e traNa gAthAne artha thayo. evI rIte aMsata evA A virati pariNAma paNa vata grahaNa karavA vakhate thAya, ane thayA pachI vrata grahaNane samaye kadi paNa paDe nahIM, te mATe e vrata grahaNa vigerenA vidhimAM pramAda na kare-e cethI gAthAne artha . [ 92 ] evI rIte viratino abhyAsa rAkhavAthI avirati parAbhava pAme che. abhyAsa thIja sarva kriyAomAM kuzaLatA prApta thAya che. lekhana, paThana, saMkhyA, gAyana ane nRtya vigere sarva kaLA vijJAnamAM sarvane abhyAsane anubhava siddha hoya che. te viSe kahyuM che ke, " abhyAsathI sarva kriyAo thaI zake che, abhyAsathI sarva kaLA prApta karAya che, ane abhyAsathI dhyAna tathA mana vigere thAya che. abhyAsanI AgaLa zuM
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagrahuM, - niraMtaraM virati pariNAmAbhyAse ca pretyApi tadanuvRttiH syAt yata uktaM -202 " jaM abbhrasei jIvo guNaM ca dosaM ca ettha jammaMmI / taM pAva i paraloe teNaya abhyAsa joeNaM " // 1 // tasmAdabhyAsena tatpariNAma dAyeM yathAzakti dvAdaza vrata svIkAra: - tathA sati sarvAgINa virateH saMbhavAt viratezva mahAphalatvAt ( 94 ) anye'pi ca niyamAH samyakkayukta dvAdazAnyatara vrata saMbaddhA eva dezaviratitvAbhivyaMjakAH anyathA tu pratyuta pArzvasthatvAdi bhAvAvirbhAvakAH yataH upadezaratnAkare samyakkANu vratAdi zrAddha dharma rahitA namaskAraguna jinAna vaMdanAdyabhigraha bhRtaH zrAkAbhAsAH zrAddha dharmasya pArzvasthA iti / itthaM ca vidhigrahaNasyaiva karttavyatvAt saMgrahe'sya pravarttata ityatra dha-sya samyagvidhinA pratipattau pravarttate ityeva pUrva pratijJAtatvA ca ( 95 ) tadgrahaNaM vidhimeva darzayati "" muzche ? (93 ) niraMtara virati pariNAmane abhyAsa rAkhavAthI mRtyu pAmyA pachI parabhave paNa tenuM anukaraNa thAya che. kahyuM che ke--" je jIva A janmamAM guNu ke doSanA abhyAsa rAkhe che, te abhyAsane yoge paralokamAM paNa prApta kare che. " tethI abhyAsa vaDe tenA pariNAmanI dRDhatAne lai yathA zakita khAra vrata aMgIkAra thAya che, ane tema thavAthI sarva aMga virati thavA saMbhava che, ane viratinuM mahA kuLa che, ( 94 ) samyakatva yukta khAra vrata mAMhethI eka vratanA saMbaMdhavALA bIjA paNa niyame dezaviratipaNAne pragaTa kanArA che. anyathA rIte te ulaTA pAzasthApaNA vigere doSa bhAvane pragaTa karanArA thAya che. upadeza ratnAkaramAM kahe che ke, " samyakatva tathA aNu-vrata vigere zrAvaka dharmathI rahita, ane navakAra gaNavA, jinapUjA, ane vaMdanAnA abhigraha dharanArA zrAvakAbhAsa zrAvaka dharmanA pAsaththA che. evI rIte vidhi grahaNanI kanvyatA hAvAthI ane tenA saMgrahamAM pravRtti karavI. ema dharmanuM pratipAdana samyag vidhi vaDe ache pUrve pratijJA usI che [ 75 ] "
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 203 yogavaMdana nimitta digAkAra vizuddhayaH / yogyopacaryeti vidhiraNuvrata mukhagrahe // 22 // iha vizuddhi zabdaH pratyekamabhisaMbaMdhyate dvaMdvAMte zrUyamANatvAt tato yoga zuddhivaMdana zuddhinimitta zuddhirdig zuddhiH AkAra zuddhi zvetyarthaH / tatra yogAH kAyavAMgmano vyApAralakSaNA steSAM. zuddhiH sopayogAMtaragamana' niravadya bhASaNa zubhaciMtanAdi rUpA / ( 96 ) vaMdanazuddhiH askhalita praNitAdi daMDaka samuccAraNA saMbhrAMtakAyotsargAdikaraNalakSaNA / nimitta zuddhiH tatkAlocchalita zaMkhaSaNakAdininAda zravaNa pUrNa jaMbhabhaMgAracchatrA have tene grahaNa karavAne vidhi darzAve che. vega zuddhi, vaMdana zuddhi, nimitta zuddhi, dizA zuddhi, ane AkAra" zuddhi tathA yogya evI upacaryA karavI-e aNavRta vigerene grahaNa karavAne vidhi che. ) - ahIM vizuddhi zabda ThaMdva samAsanA niyama pramANe pratyeka zabdanI sAthe lagADe. eTale yoga zuddhi, vaMdana zuddhi, nimitta zuddhi, dizA zuddhi, ane AkAra zuddhi-ema artha thAya. yoga eTale kAya vega, vAyega, ane mane ga-arthAta mana, vacana, kAra yAnA vyApAra temanI zuddhi eTale aMdara upaga rAkhI, gamana karavuM. [ kAyayoga | nirdoSa bhASaNa karavuM, (vA ga ) ane zubha ciMtana karavuM. [ ma ga ] evI zuddhi te yoga zuddhi. kahevAya che. (96) vaMdana zuddhi eTale akhalita rIte praNitAdi daMDakane uccAra tathA saMbhama vagarane kAryotsarga kare, vigere te vaMdana zuddhi kahevAya che. nimitta zuddhi eTale tatkALa uchaLIne vAgata zaMkha, Dhela vigerenuM zravaNa, zAla, jhA * ahIM TIkAmAM AkAra zuddhi viSe kAMI nathI, paNa te lekhakanI khalanA lAge che. bIjI prata na hovAthI ame dAkhala karI zakyA nathI, te viSe graMthAtaramAMthI jANI levuM.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. dhvajacAmarAyavalokana zubhagaMdhA ghrANAdi svabhAvA / digzuddhiH prAcyudIcI jina jina caityAyadhiSTitA zAsamAjanadInAnAthAdInAmucitA* ( 97 ) upacaryA dhUpadIpapuSpavastravilepanAgarudAnAdigauravAtmikA ceti vidhiH sa ca kutra bhavatItyAha aNuvrateti aNuvratAni mukhe AdI yeSAM tAni aNuvratamukhAni sAdhu zrAvaka vizeSadharmAcaraNAni teSAM grahe pratipattA bhavatIti saddharmagrahaNa vidhiH (98) vizeSavidhistu sAmAcArito'vaseyaH tatpAThazcAyaM-" cai 1 saMti sattavIsA 2 bArasa 3 sua 4 sAsaNA 5 khilasurANaM 6 / navakAro 7 sakthao 8 paramithioa 9 vaMdaNayaM 10. sAmanamiNatatto ArovaNuH saggu 11 daMDa uccAro 12 sattakhamANaM pasatthe khitte jiNa bhavaNAi pasatthe su tihikaraNa nakkhatta muhutta caMda balesu parikkhi aguNaM sIsaM mI agAo kAo khamAsamaNadANaputvaM rI, chatra dhvaja, ane cAmara vigerenuM avalekana tathA zubha gaMdhanuM AdhANa ItyAdi svabhAvarUpa te nimitta zuddhi kahevAya che. digU zuddhi eTale pUrva tathA uttara e be jina ane jina ca adhiSThita evA AzA rAkhanArA dIna, anAtha vigere saMbaMdhI te dim zuddhi sevAya che. [27 ] yo25 75vyA meTale dhu5, hI5, 505, patra, vilepana, tathA agara vigere ApavAnI geravatA karavI. e vidhi kyAM thAya, te kahe che--aNu vrata jemAM mukhya che, evA sAdhu, tathA zrAvakanA vizeSa dharmAcaraNa temane grahaNa karavAmAM e vidhi thAya che. A pramANe saddharmane grahaNa karavAne vidhi che. (98 ), tenA vizeSa vidhi sAmAyArIyA na vo. te pA: " caisaMti ". me gAthA 5 cha-bhAvArtha me , 1 caitya, 2 zAMti, 3 66il, 4 zruta vatA, 5 zAsana hai ta, 1 sarva vatA, 7 n14|2, 8 26 2tava, 8 52STi 25, 10 na, 11 sAmAna miNa tatva, AropaNa utsarga, 12 daMDa uccAra, 13 sattakhamaNa-e kama che. te uttama kSetramAM, jina bhavana vigeremAM zubha tithi, karaNa, nakSatra, muharta ane caMdra baLamAM jenA guNanI parIkSA karI che, e ziSya gurU samIpa kSamAsamaNa ApI,
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI dharma saMgraha. 205 bhaNAvei 6 itthaM kAri bhagavan tumhe amhaM samyaka zruta sAmAyika deza virati sAmAyika AropAvaNi naMdikarAvaNibhaM deve vaMdAveha ( 99 ) tao mUri sehaM vAmapAse ThavittA vaTuMti Ahi thuIhiM saMgheNa samaM deve vaMdei jAva mamadizaMtu tataH zrI zAMtinAtha ArAdhamArtha karemi kAussaggaM vaMdaNa vattiAe ityAdi sattAvIsussAsaM kAusaggaM karei zrI zAMti ityAdi stutiM ca bhaNati / tato dvAdazAMgI ArAdhanArtha karemi kAussaggaM / vaMdaNa vattiAe ityAdi kAyotsarga namaskAraciMtanaM tataH stutiH tao suadevayAe karemi kAussaggaM annatthau sasiNaM ityAdi / tataH stutiH 4 evaM zAsana devatA kAyotsargaH / " yA pAti zAsanaM jainaM sadyaH pratyUhanAzinI / sAbhipreta samRdhdhyarthaM bhUyAcchAsanadevatA" // 1 // (100 ) iti stutiH samasta vaiyAvRttyAkarANAM kAyotsargaH tataH stutiH 6 bhAve-ziSya De-mAn ! tamArI sabhI5 hu sabhya sAmAyi, zruta sAmAyika, ane dezavirati sAmAyika laI naMdI karanI pRthvimAM devane vAMduM chuM. [ 99 ] pachI sUri vAma paDakhe besArI stavana karAve huM saMghanI sAthe deva vAMduM, mane AzA Ape. pachI zrI zAMtinAthanI mArAdhanA bhATe 4624 // 53-sebha DI / vaMdaNa vattiAe' ItyAdi bhaNavuM. pachI satyAvIza . sesa kare. te pachI kAussaga kare, ane -- zrI zAMti ' tyAdi 2tuti sa. 5ch| 6in mArAdhanA bhATe // 12 // 43. sema 4ii 'vaMdaNa vattiAe ' yA yotsargamA nAnu citavana re. pachI stuti 32. a pachI zruta devatA bhATe yotsarga 4re, bhane ' annatthau ' tyA lo. te pachI 2tuti. me pramANe zAsana devatAno yotsarga are, mane -- yApAti ' se thA stuti kare. teno bhAvArtha e che ke, " sadya vinane nAza karanAra je devatA jaina zAsananuM rakSaNa kare che, te zAsana devatA Icchita samRddhine arthe thAo (100 ) te pachI sarva vaiyAvacca karanArane kAtsarga kare. te pachI stuti, pachI navakAra bolI nIce besI
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 zrI saMgraha namaskAraM paThitvo pavizya ca zakrastavapAThaH parameSTi stavaH jaya vIrAya ityAdi iyaM prakriyA sarva vidhiSu tulyA tattannAmoccArakRto vizeSaH / ta o vaMdaNa ya purva sIso bhaNai itthaM kAri bhagavan tumhe amhaM samyaka sAmAyika 3 AropAvaNioM naMdi karAvaNiraM kAussaggaM kAreha / tao sIsahio gurU samyaka sAmAyika 3 (101) AropAvaNiraM karemi kAussaggaM icAi bhaNai sattAvI mussA saciMtaNaM ca ucIsatthayabhaNanaM kSamA namaskAra trayarUpanaMdi zrAvaNaM / tataH pRthag pRthag namaskArapUrva vAratrayaM samyaka daMDakapAThaH 12 sacAyaM ahanaM bhaMte tumhANaM samIve mitthattAo paDikamAmi saMmattaM uvasaMpajjAmi taM jahA-davva o khitta o kAla o bhAva o danca o gaM mitthattakAraNA I pacarakAmi samattakAraNA. I upasaMpanjAmi no me kappai ajappabhii annautthi e. vA anna utthi a devayANi vA anna utthi a pariggahi ANi vA arihaMta cei ANi vaMditta evA namaMsitta evA puci aNAlatteNaM Alavitta evA saMlavitta evA tesi asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuM vA aNuppayAuM vA khittaANaM itya vA annatya vA kAlaoNaM jAva. jIvAe bhAva oM NaM jAva gaheNaM na gahijjAmi jAvatthaleNaM na sthalijAmi jAva saMnivA: eNaM nAbhi bhavijAmi jAva aneNa vA keNai rogAyaM kAiNA esa. pa. riNAmo na parivaDai tAva mee aM samma daMsaNaM nanaM ttharAyAmi ugeNaM, zAstava (namethuNuM ) tathA parameSTistava ( jayavIrAya ) ityAdi bhaNe. A prakriyA sava vidhiomAM sarakhI che. mAtra te te nAmanA uccAramAM taphAvata che. pachI vaMdanA pUrva ziSya * itthaMkAri ' yA ma. 57 ziSya zu3 * samyatva sAmAyika VtyA . ( 101) pachI caturvizati stavana bele, khamAsaNa tathA traNa navakAra rUpanaMdI saMbhaLAve, te pachI judA judA namaskAra pUrvaka traNa vAra samyakatva daMDakane pATha bhaNe, te pATha
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 207 khaNAbhi ogaNaM balAbhi ogeNe devayAbhi ogeNaM guru niggaheNaM vittI tAreNa vosirAmi / tatazca " arihaMto mahadevo jAvajIvaM mu sAhuNo guruNo / jiNa panattaM tattaM ia sammattaM mae gahiaM" // 1 // (102) iti gAthAvAra trayaM pAThaH / yastu samyaktka pratipattyanaMtaraM deza virati pratipadyate tasyAtraiva vratocAraH tao vaMdittAsIso bhaNai-itthaM kA. ri tumhe amhaM samyattva sAmAyika 3 Aropa gururAha Arovemi 1 pu. No vaMdittA bhaNai saMdisaha kiM bhaNAmi guru bhaNai vaMdittA paveaha 2 puNo vaMditA bhaNai-tunhe amheM samattasAmAi aM 3 Arovi aM icchAmi aNusaTTi guru bhaNai ArovisaM 2 khamAsamaNANaM hattheNaM mutteNaM atyeNaM tadubhaeNaM samaM dhArijjAhi guru ( 103 ) guNehiM vuDhAhiM nitthAragapAragAhoha sIso bhaNai icchaM 3 to " ahannabhaMte " VtyA. pachI " yAvita sudhA bhAre ati 3, sAdhu 43 ane lina xend taya kho-mApI rIte meM sabhyatva aMDaya yu . " ( 102 ) me . thAne traNa vAra bhaNavI je samyakatvanI prApti thayA pachI jene deza virati vrata levuM heya, te vratamAM A pramANe uccAra kare-ziSya vaMdanA karI kahe bhagavan! samyakatva sAmAyika vigere mArA AropaNa kare. gurU kahe- " AropaNa karuM chuM. ' pachI ziSya vaMdanA karI kahe bhagavana ! kaho zuM bhaNuM ? gurU kahe, vaMdana karI bhaNa. ziSya vaMdanA karI bhaNe. bhagavAna ! tame mArAmAM samyakatva sAmAyika vigere AropaNa karyA, have tamArI zikSA levA IcchA karuM chuM. gurU kahe AropaNa karyuM, have kSamAzramaNanI sAthe sUtra, artha mane ulaya dhA25 42. ( 103 ) 43 guNyA diyA paa2||bhii yA. ziSya mo- dhu.' pachI ziSya vaMdanA karI puche-AjJA Ape. tamAruM bhaNavela sAdhu pAse pa. gurU kahe-pa. pachI
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrI dharma saMgraha, vaMditA bhaNai tumhANaM paTheiaM saMdisaha sAhUNaM paveemi guru bhaNai paveaha 4 tao vaMditA eganamukkAramuccaraMto samosaraNaM guruM ca payakkhiNei evaM tinnivelA tao gurU nisijjAe uvavisai 5 khamAsamaNaM puThvaM sIso bhaNai tumhANaM paveiaM sAhUNaM paveiaM saMdisaha kAussaggaM karomi guru bhaNai kareha 6 tao vaMditA bhaNai samyaka sAmAyika 3 sthirI karaNArtha karemi kAussaggaM ityAdi satAvI sussA saciMtaNaM cauvisatthayabhaNanaM ( 104 ) 13 tataH sUristasya paMcoMdubaryAdIn yathAyogyamadhigrahAn dadAti tadaMDakazcaivaM-ahanna bhaMte tumhANaM samIve abhiggahe ginhAmi taM jahA-davvao khittao kAlao bhAvao davaoNaM ime abhiggahe khitaoNaM ittha vA annattha vA kAlaoNaM jAvajjIvAe bhAvaoNaM ahAgahi abhaMgaeNaM arihaMta sakkhi siddha sakkhioM sAhasakkhiraM devasakkhi appasakkhiaM anatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAha vattiA gAreNaM vo sirAmi 14 tata ekAzanAdivizeSatapaH kArayati 15 samyaktvAdi durlabhatA viSayAM dezanAM ca vidhatte ( 105) vaMdanA karI eka navakAra uccArI samavasaraNa ane gurUne pradakSiNA kare--evI rIte traNa vAra kare. pachI gurU bese. pachI ziSya khamAsamaNa pUrvaka kahe, tamAruM bhaNAvela sAdhu samakSa bhaNuM, AjJA Ape. kAussaga karUM. gurU kahe-karo. pachI vaMdanA karI ziSya bhaNe. samyakatva vigere traNa sAmAyika sthira karavAne kAussaga karuM. ityAdi. pachI sattAvIza zvAsa ciMtave, ane evI haze bhaNe. (104 ) pachI sUri tene ubarI vigere pAMca yathAyogya abhigraha Ape. tenA daMDakano pATha A pramANe- ' ahannabhaMte ' kyA bhUla pramANe sevo. sAvArtha meko cha ?--ziSya 49 cha-bhagavata dravya kSetra ane koLathI tamArI samIpa huM abhigraha lauM chuM, ane te jAvajIva sudhI lauM chuM, ane arihaMta, siddha, sAdhu, deva ane AtmAnI sAkSie meM karela AgAra visarAvuM chuM. te pachI gurU ekAzana vigere tapa karAve te pachI samyakatvanI durlabhatAM vidha dezanA pAye. ( 105)
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa Mgraha. 16 dAraM 1 dezaviratyAropaNa vidhirapyevameva vratAbhilASastvevaM- ahanaMbhaMte tumhANaM samIve thUlagaM pANA ivAyaM saMkappaoniravarAhaM paccakkhAmi jAvajIvAe duvihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi tarasate pakkimAmi niMdAmi garihAmi appANaM vo sirAmi ( 106 ) 208 anaMte tumhANaM samIve dhUlagaM musAvAyaM jIhAtthe Aihe jaMkanAlI A paMcavipacakkhAmi dakkhinAi avisae jAvajIvAe duviha mityA - di / ahannabhaMte tumhANaM samIve thUlagaM adattAdANaM khatta khaNaNAiaM corakArakaraM rAyaniggaharaM sacittAcittAvacchuvisayaM paccarakAmi jAvajIvAe duhi mityAdi 3 ( 107 ) ahannabhaMte tumhANaM samIve orAliave uccaabhe aM dhUlagaM mehUNaM paJcatkhAmi jAvajjIvAe tattha divvaM duvihaMti viNaM taritthaM egavihaM tiviheNaM maNuaM ahAgahi abhaMgaeNaM tassabhaMte pakkimAmi niMdAmi ityAdi 4 ahannabhaMte tumhANaM samave aparimia deza virati vratanA ArApaNunA vidhi paNa evAja che. temAM vrata levAne A sAtha yA abhAge che - " ahannaMbhaMta " tyAdi mULa pramANe pATha kheAlavAnA che. tenA bhAvArtha evA che ke, bhagavata ! huM sthULa prANAtipAtanA saMkalpa na thAya, tevA pathakhA Nu lauM chuM, te yAvavita sudhI lauM chuM. te sthaLa prANAtipAta mana, vacana, ane kAyA vaDe karIza nahIM, temaja karAvIza paNa nahIM. bhagavaMta ! temAMthI huM pAche " chuM, tene nihu~ chu, gahu~ chu, ane tethI AtmAne vAsarAvu chu. ( 101 ) bhagava Mta ! tabhA rI samIpa sthULa mRSAvAdanA pacakhANa karU chuM. pAMca prakAra mRSAvAdane cheDI dauM chuM. te mana vacane jAva jIva sudhI che|DuM chuM. bhagavaMta ! tamArI samIpa sthULa adattAdAna tathA khAtra pADavA saMbaMdhI corInuM kAma jemAM rAjA tarathI nigraha thAya, te sacita acitta saMbadhI sarvanA paccakhANa lauM chu, te jAvajIva sudhI lauM chuM. ( 107 ) he bhagavan ! tamArI samIpa sthULa maithunanuM pratyAkhyAna yAvajjIvita karU chu, te divya e prakAre, tiryaMca eka prakAre ane manuSya prakAra rahita tathA saprakAre che, tenI niMdA karU chuM. 27
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zrI dharma saMgraha. pariggaraM paJcakkhAmi dhaNadhanAi navaviha cacchuvisayaM icchAparimANaM upasaMpajjAmi jAvajIvAe ahAmahi abhaMgaeNaM tassabhaMte paDikamAmi niMdAmityAdi 5 ( 108 ) etAni pratyekaM pratyekaM cAratrayaM namaskArapUrvamucAraNIyAni / ahannabhaMte tumhANaM samIve guNavvayatie uTTAho tiri agamaNa visayaM disiparimANaM paDivajAmi uvabhoga paribhogavae bhoaNao aNaMtakAya bahuvIarAIbhoaNAI pariharAmi kammaoNaM panarasakanmAdANAI iMgAla kammAiAI bahusAvajjAiM kharakammAI rAyaniyogaM ca pariharAmi aNatthadaMDe avajjhANAiaM cauvvihaM aNatthadaMDaM jahAsacIe pariharAmi jAvajjIvAe ahAgahi abhaMgahi abhaMgaeNaM tassabhaMte paDikamAmi ityAdi / trINyapi samuditAni vAra 3 / (109 ) ahagaMgate tumhANaM samIve sAmAiaM desAvaggasi posahovavAsaM atihi saMvibhAga vayaM ca jahAsattIe paDivajjAmi jAvajjIvAe ahAgahi abhaMgaeNaM tassabhaMte paDikamAmi ityAdi 12 catvAryapi samuditAni vAra 3 icceiaM saMmattamUlapaMcANubaiaM ityAdi pUrvavata jANI levuM. bhagavAna ! tamArI samIpa aparimita parIgraha viSe pratyAkhyAna karuM chuM. je dhana, dhAnya vigere nava prakAra parigraha che, tene yAjajIvita sudhI chorI chu, tena ni 43 chu, tyAdi. [ 108 ] A pratyAkhyAnanA pratyeka pratyeka pATha traNa vAra navakAra pUrvaka uccAravA. pachI " ahannabhaMte " tyAhi mAlI gurA pratamA gamana viSeza parimANa, upabhoga, parimAra viSe bhajanamAM anaMta kAya, bahu bIja, tathA rAtri bhojanane tyAga, karma viSe paMdara kamaidAna, baMgAla kama vigere je sAvadya karma che, te tathA tiNa karma ane rAjaniyegane huM tyAga karuM chuM. anartha daMDamAM apadhyAna vigere cAra prakArane anarthadaMDa zakti pramANe yApAvita sudhA pari93 chu, tyAdi. te traye traya ra pA2 43vA. ( 108 ) te pachI ziSya gurUne kahe che--huM tamArI pAse dezavakAzika, sAmAyika, paiSadha upavAsa ane atithi saMvibhAga vrata cAvajachavitasu yathAzakti grahaNa karuM chuM tyAdi e
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI saMgraha 216 sattasikkhAvai duvAlasavihaM sAvagadhamma uvasaMpajjittANaM viharAmi vAra 3 / ( 110 ) athANuvratAdInyeva krameNa drshynnaah| sthUla hiMsAdi viratiM vratabhaMgena kenacit / aNuvratAni paMcAhurahiMsAdInizaMbhavaH // 23 // iha hiMsA pramAdayogAtmANa vyaparopaNarUpA sA ca sthUlA sUkSmA ca tatra sUkSmA pRthivyAdi viSayA sthUlA mithyAdRSTI nAmapi hiMsAtvena prasiddhA yA sA sthUlAnAM vA trasAnAM hiMsA sthUla hiMsA Adi zabdAt sthUla mRSAvAdA dattA dAnA brahmaparigrahANAM parigrahaH ebhyaH sthUlahiMsAdibhyo yA virati nivRttistAM ahiMsAdI nIti ahiMsA sunRtAsteya bra cAre vrata traNa traNa vAra kahevAM. ItyAdi samyakatva muLa pAMca aNuvrata tathA sAta zikSA sahita zrA3 dhane prApta. yahuviya3 dhu-sema traya pAra ( 110 ). have anukrame aNuvrata vigere darzAve che. sthala hiMsAdikanI virati ane ahiMsAdi pAMca aNuvrata koI paNa vratanA bhAMgAthI tIrthakara kahe che. " ahIM hiMsA eTale pramAda yogathI prANane nAza karAve. te hiMsA sthULa ane sUkSma ema be prakAre che. temAM pRthivi vigerenA saMbaMdhanI je hiMsA te sthala hiMsA je miyA dRSTiemAM paNa hiMsArUpe prasiddha che. sthaLanI athavA trasa jIvanI je hiMsA te sthaLa hiMsA. Adi zabdathI sthaLa evA mRSAvAda, adattAdAna, abrahmacarya, ane aparigraha grahaNa karavA. e sthaLa hiMsAdithI je virati-nivRtti tene tathA ahiMsAdika
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 zrI dharma saMgraha hmacaryA parigrahAna ani sAdhuvratebhyaH sakAzA laghUni vratAni niyamarUpANi aNu vratAni ( 111 ) athavA aNoryatyapekSayA lagho laghuguNa sthAnino vratAnyaNuvratAni athavA anupazcAt mahAvrata prarUpaNApekSayA prarUpaNIyatvAt vratAni anuvratAni pUrva hi mahAvratAni prarUpyate tatastatmattipattya samarthasyAnuvratAni yadAha-" jai dhammassa samattho jujjai taddesagaMpi sAhUNaMti " tAni kiyaMtItyAha ( 112 ) paMceti paMcasaMkhyAni paMcANuvratAni iti bahu vacana nirdeze'pi yadviratimityekavacana nirdezaH sa . sarvatra virati sAmAnyApekSayeti zaMbhavastIrthakarAH AhuH pratipAditavaMtaH kimazeSeNa viratirnetsAha vratabhaMgetyAdi kenacit dvividha trividhAdInA manyatamena vratabhaMgena vrataprakAreNa bAhulyena hi zrAvakANAM dvividha trividhAdayaH ( 113.) SaDeva bhaMgAH saMbhavaMtIti tadAdi bhaMgajAla grahaNamucita eTale ahiMsA, amRSAvAda, acArya, brahmacarya, ane aparigraharUpa aNuvrata. [ 111 ] aNu eTale sAdhunA vratathI laghu-sukSma evA niyamarUpa vrata te aNuvrata athavA aNu eTale yatinI apekSAe laghu athAta ladhu guNa sthAnavALA purUSanA vrata te aNuvrata athavA anu eTale pazcAta mahAvratanI prarUpaNAnI apekSAe prarUpavA yogya hovAthI pachavADe rahelA vrata te anuvrata. prathama mahAvratanI prarUpaNa karavAmAM Ave, te pachI te levAne asamartha heya te tene anuvrata kahevAmAM Ave. kahyuM che ke, " je yati dharmamAM samartha hoya tene sAdhue te vratanI dezanA ApavI ghaTe che. " te ahiMsAdi anuvrata keTalA che, te kahe che. ( 112 ) te aNuvratanI saMkhyA pAMcanI che. trAti " e bahu vacana chatAM paNa viti eka ekavacana ApeluM che, te sarvatra sAmAnya viratinI apekSAe che. te sthala hiMsAdikanI virati te ahiMsAdi pAMca aNu vatane zaMma: eTale tIrthaMkara pratipAdana kare che. tyAre zuM te virati avizeSa vaDe pratipAdaba kare che ? tema nahi. te kaI vratanA bhAMgA vaDe pratipAdana kare che. koI eTale dividha ( be prakAranuM ) trividha ( traNa prakAranuM ) ema je bhAMgAo che. temAMthI kaI vatanuM bhAga eTale vratano prakAra, bhAvArtha e che ke, prAye karIne zrAvakane dividha, trivi
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. miti bhAvaH / te ca bhaMgAH evaM zrAddhA viratA aviratA zreti sAmAnyena dvividhA api vizeSato'STa vidhA bhavaMti / yataH Avazyake - "sAbhi gAhA yaNirabhigAhA ya uheNa sAvayA duvihA te puNa vibhajjamANA a vihA huMtiNAyacyA " || sAbhigrahA viratA AnaMdAdayaH anabhigrahA anabhigrahA aviratAH kRSNa satyaki zreNikAdaya iti aSTavidhAstu dvifar trividhAdi bhaMgabhedena bhavaMti / tathAhi - ( 114 ) 213 46 duhi tiviNa paDhamo duvihaM duviheNa bIao hoi duvihaM egaviNaM egavihaM caiva tiviNaM 1 egavihaM duviheNaM egegaviheNaM chaTTAo hoi uttara guNa sattamao avirao caiva aTTamao " // dvividhaM kRtaM kAritaM trividhena manasA vacasA kAyena yathA - sthUlahiMsAdikaM na karotyAtmanA na kArayatyanmairmanasA vacasA kAyenetyabhigrahavAn prathama: ( 115 ) asya dha vigere chaja bhAMgA hoya che. te vigere bhaMga jALanuM grahaNa karavuM yogya che. [ 113 ] te bhAMgA A pramANe--vita ane avirata ema zrAvaka sAmAnya rIte e prakAranA che, paNa vizeSathI ATha prakAranA thAya che--te viSe AvazyakamAM A pramANe lakhe che-- 80 sAbhigraha ane nirabhigraha ema zrAvaka e prakAranA che. teone bheda pADavAthI te ATha prakAranA thAya che. " sAbhigraha eTale virata. AnaMda zrAvaka vigere ane anabhigraha eTale avirata. kRSNu, satyaki, ane zreNika vigere te dvividha. trividha vigere bhAMgAnA bhedathI A prakAranA thAya che. [ 114 ] 1 dvividha trividha vaDe te prathama. 2 khIje dvividha dvividha vaDe. 3 trIje dvividha ekavidha varDa. 4 ceAthe ekavidha trividha vaDe. 5 pAMcame ekavidha dvividha vaDe. 6 chaThTho eka ekavidha. 7 sAtamA uttara guNa, ane ADamA avirata--e ATha bhAMgA thAya che. tenI vyAkhyA A pramANe che--dvividha eTale e prakAre karyuM, ane karAvyuM. trividha vaDe eTale mana vacana ane kAyA vaDe--jema ke, je pote mana vacana ane kAyA vaDe sthaLa hiMsAdi kare nahIM, khIjAnI pAse karAve nahI, evA abhigrahavALA te prathama kahevAya che. [ 115 ] AvA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zrI dharma saMgraha, cAnumatirapratiSiddhA apatyAdi parigrahasadbhAvAt tairhisAdikaraNe tasyAnumati prApteranyathA parigrahA parigrahayoravizeSeNa prajitA pravajitayorabhedApatteH / trividha trividhAdayastu bhaMgA gRhiNamAzritya bhagavatyuktA api kacitkatvAnnehAdhikRtAH vAhulyena padbhireva vikalpaisteSAM pratyAkhyAnagrahaNAt vAhulyApekSayAvAsya sUtrasya pravRtteH kacitkatvaM tu teSAM vizeSaviSayatvAt ( 116 ) yathAhi yaH kila pravivijiSuH putrAdisaMtati pAlanAya pratimAH pratipadyate yo vA vizeSa svayaMbhU ramaNAdi gataM matsyAdi mAMsaM daMtidaMta citraka carmAdikaM sthUlahiMsAdikaM vA kacidavasthAvizeSe pratyAkhyAti sa eva trividhatrividhAdinA karotItyalpaviSayatvAnocyate tathA dvividhaM Triviti dritIthI maMgAra ( 17 ) abhigrahavALAne karavuM ane karAvavuM beja hoya che, ema kAMI nathI. tene anumodana paNa niSedha nathI. kAraNake, tene chokarA vigere parigraha hovAthI teo hiMsA kare te. temAM tene anumodana karavAnI prApti AvavA saMbhava che. anyathA parigraha ane aparigrahanA avizeSathI pravajita ane apratrajitanI vacce abheda AvI jAya. trividha trividha vaDe-ItyAdi bhAMgAe gRhasthane AzrIne bhagavati sUtramAM kahelA che, paNa te kavacita kahelA hovAthI tene ahIM adhikAra nathI. kAraNake, ghaNuM karIne tenuM pratyAkhyAna cha vikalpathI ja grahaNa kareluM che. athavA bAhulyanI apekSA vaDe A sUtra [ bhagavatI ! nI pravRtti che. temAM je kavacita kahevApaNuM darzAvyuM che, te tene vizeSa viSaya havAne, laine che. [ 116 ] jemake, dikSA levAnI icchAvALe purUSa putrAdi saMtatinuM pAlana karavAnuM pratika mA vahana kare, athavA svayaMbhU ramaNamAM rahela matsyanuM mAMsa, hAthI dAMta, ane citraka mRganuM carma athavA sthaLa hiMsAdika je kaI avasthA vizeSa pratyAkhyAna kare, teja purUSa trividha trividha vaDe ItyAdi prakAramAM AvI zake che. te viSaya alpa hovAthI ahIM kahevAto nathI. evI rIte " dvividha dvividha vaDe " e bIjo bhAMge jANa. ( 17 )
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 215 atra ca uttara bhaMgAstrayaH tatra dvividhaM sthUlAhiMsAdikaM na karoti na kArayati tadA manasA abhisaMdhi rahita eva vAcApi hiMsAdikamabruvaneva kAyena duzceSTitAdi asaMjJivat karoti yadA tu manasA kAyena na karoti na kArayati tadA manasA abhisadhi rahita eva kAyena duzceSTitAdi pariharanevA nAbhogAdvAcaiva hanmi ghAtayAmi ceti brUte 2 yadAtu vAcA kAyena na karoti na kArayati tadA manasaivAbhisadhi madhikRtya karoti kArayati ca 3 anumati stutribhiH sarva traivAsti evaM zeSa vikalpA api bhAvanIyA ( 118 ) dvividhameka vidheneti tRtIyaH atrApyuttara bhaMgAstrayaH dvividhaM karaNaM kAraNaM ca eka vidhe na manasA yadvA vAcA yadvA kAyena ekavidhaM trividheneti caturthaH / atra ca dvaubhaMgau ekavidhaM karaNaM yadvA kAraNaM trividhena manasA vAcA kAyena ekavidhaM dvividheneti paMcamaH (119) ahIM paNa traNa uttara bhAMgA samajI levA. temAM dvividha be prakAre sthaLa hiMsAdi kare nahIM, karAve nahIM, tyAre mana vaDe abhisaMdhi [ kuDa kapaTa ] rahita, vANI vaDe hiMsAdi bele nahIM, ane duSTa ceSTA asaMsI jIvanI jema kare. jyAre mana vaDe tathA kAyA vaDe kare nahIM, karAve nahIM, tyAre mana vaDe abhisaMdhi rahita rahe, ane kAyA vaDe duSTa ceSTAdi choDe, anAmegathI huM hasuM chuM, ghAta karuM chuM, ema bele. jyAre vANIthI ane kAyAthI na kare, na karAve, tyAre mana vaDe chetaravAnI icchA laIne kare che, ane karAve che. traNemAM anumodana te sarvatra cheja, evI rIte bAkInA vikalpa paNa jANI levA. [ 18 ] be prakAre eka prakAra vaDe ( kividha eka vidha vaDe ) e trIjo bhAMge. ahIM paNa traNa uttara bhAMgA che. dvividha-eTale be prakAre karavuM, ane karAvavuM. eka vidha vaDe eTale eka mana vaDe athavA eka vANI vaDe athavA eka kAyA vaDe ema samajavuM. eka prakAre traNa prakAra vaDe (eka vidha trividha vaDe ) e cothe bhAMge. ahIM be uttara bhAMgA che. eka vidha-eTale eka karavuM, yaThA karAvavuM. trividha vaDe eTale mana, vacana, kAyA vaDe.. eka vidha dividha vaDe (eka prakAra be prakAra vaDe ) A pAMcame bhAga che.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 zrI dharma saMgrahuM. atrocarabhedAH SaT ekavidhaM karaNaM yadvA kAraNaM dvividhena manasA vAcA yadvA manasA kAyena yadvA vAcA kAyena / ekavidhamekavidheneti SaSTaH atrApi pratibhaMgAH SaT ekavidhaM karaNaM yadvA kAraNaM ekavidhena manasA yadvA vAcA kAyena tadevaM mUlabhedAH SaT SaNNAmapi ca mUlabhaMgAnA muttarabhaMgAH sarvasaMkhya yaikaviMzatIH tathA coktaM" duviha tivihAya chacci atIsa bhedA kameNime huMti paDhamiko / jiAtigA tu ja che navI" I ? ( 20 ) saMsthApanA ceyam / ( 119 ) ahIM uttara bhAMgA cha thAya che. eka vidha eTale ekaluM karavuM, athavA eka karAvavuM. dvividha vaDe eTale mana ane vacana vaDe athavA mana ane kAyA vaDe athavA vacana ane kAyA vaDe. eka prakAra eka prakAra vaDe (eka vidha eka vidha vaDe ke A cho bhAMge che. ahIM paNa uttara bhAMgA cha thAya che. eka vidha eTale ekaluM karavuM, athavA karAvavuM. eka vidha vaDe eTale mana vaDe, athavA vacana vaDe, vA kAyA vaDe. evI rIte cha mUla bheda che. te mUla bhAMgA ne uttara bhAMgA sAthe gaNatAM ekaMdara ekavIza bhAMgA thAya che. te viSe " suviTTa lividA' e gAthA pramANabhUta che. [ 120 ] tenI sthApanA A pramANe che. . te viSe uparanuM caka juve,
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ "zrI dharma saMgraha, 217 ___ evaM ca SabhirbhagaiH kRtAbhigrahaH paviyaH pAdaH saptamottaraguNaH patipanna guNavratazikSAvatAdyuttaraguNaH atra ca sAmAnyenottaraguNAnAzrityaika eva bhedo vivakSitaH aviratavASTamaH tathA parasvamyaNuvrateSu pratyeka SaDbhaMgI saMbhavena uttaraguNA viratamIlanena ca dvAviMzaledA api zrAdAnAM bhavaMti yaduktaM" duvihA virayA virayA duviha tivihA iNaTThahA hu~ti / vayabhegegachadhiya guNibhaM dugamilia battIsati " / (121) atra ca dvividha trividhAdinA bhaMganikuravena zrAvakAI paMcANu basAdi vratasaMhati bhaMgakadeva kulikAH sUcitAH tAzcekaikavataM pratyAbhihitayA SaDbhaMgyA niHpAte tAsu ca pratyekaM trayo rAzayo bhavaMti tadyathA-Adau guNyarAzimadhye guNakarAzirate cAgatarAziriti tatra pUrvametAsAmeva kulikAnAM padbhagyA vivakSita tRtabhaMgaka sarva saMkhyArUpA evaM kArarAzayazcaivaM( 122 ) evI rIte cha bhAMgA vaDe abhigraha karanAra zrAvaka chaThA kAraNe thAya che, ane uttara guNa eTale guNa vrata tathA zikSA vRta vigere uttara guNane prApta karanAre zrAvaka sAtamA prakAra che. ahIM sAmAnya vaDe uttara guNane AzrIne ekaja bheda kahelAtI IcchA che. avirata zrAvaka e AThamo che. pAMca aNuvratamAM pratyekane cha bhAMgAnA saMbhava vaDe ane uttara guNa tathA avirata zrAvakane meLavavA vaDe zrAvanA batrIsa bheda thAya che. te viSe -- duvihA virayA ' me yA pramAbhUta cha. ( 121 ) ahIM dvividha tathA trividha vigere bhAMgAnA samUhathI zrAvakane yogya evAM pAMca aNuvrata vigere vRtanA samUhanA bhAMgA vaDe kulikAo sucavI che, te kulikAo eka eka vRta pratye kahela bhaMgI vaDe utpanna thAya che, temAM pratyekane traNa rAzIo thAya che. jemake, " prathama guNya [ guNavA gya ] rAzI, madhye guNaka rAzI, ane aMte Agata rAzi. temAM prathamaja e kulikAnI phlegI vaDe kahevAne icchela vRtanA bhAMgAnI sarva
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zrI dharma saMgraha, "gva chemaMta nidA vizALa che ane te ja javu saraLa channu zA mo" che ? / - sarvabhaMgarAzi janayaMtIti zeSaH kathaM punaH SaDbhaMgAH . saptabhirguNyaMte ityAha padaddhayA satAvAdAcekaika vrataddhayA ekavatabhaMgarAzeravadhau vyakasthApitatvAdvivakSita vRtebhyaH ekena hInA vArA ityarthaH -tathAhi ekahate 'SaDbhaMgAH saptabhiryuNitA jAtA dvicatvAriMza ttatra SaT kSipyate jAtA aSTa catvAriMza deSApi saptabhirguNyate. SaT ca kSipyate jAtaM 342 evaM sapta gu*Nana Sad prakSepakrameNa tAvatkArya yAvadekAdazyAM velAyA mAgataM 13841- . ra8rara (22) - ete ca SaDaSTa catvAriM zadAdayo dvAdazApyAgatarAzaya uparyadho bhAgena vyavasthApyamAnA arddhadeva kulikAkArAM bhUmimADhaNvaMtIti khaMDadevakuliketyucyate / saMpUrNa devakulikAstu prativratamekaika devakulikA sadbhAvena SaD saMkhyArUpa e rAzio hoya che. [ 1rara ] te viSe kahyuM che ke "satrane viSe zrAvakane eka 5damAM cha bhAMgA kahelA che, te paranI vRddhi karatAM sAta guNA thAya che." ItyAdi teo sarva bhAMgAnI sazi utpanna kare che. te cha bhAMgAne kevI rIte sAte guNavA ? te kahe che-padanI vRddhithI eTale mRSAvAda vigere eka eka vRtanI vRddhithI. kAraNa ke, eka hatanA bhAMgAnI sazinA avadhimAM teo rahelA che. arthAta kahevAne icchelA vRtathI eka vaDe hIna thAya che, te A pramANe eka vRtamAM cha bhAMgAne sAta guNavAthI betAlIsa thayA. temAM cha nAkhavAthI aDatAlIza thayA. ene paNa sAte guNIe ane cha nAkhIe te traNa se ne beMtAlIza thayA. ( 342) evI rIte sAte guNI temAM cha nAkhavAnA krama vaDe teTaluM karavuM ke, jyAM sudhI agIyAramI veLAe ATaluM (1384128220) Ave. (123) e cha, aDatALIza vigere bAre paNa AvelA rAzio upara tathA nIce bhAge sthApita karatAM ardha devakulikAnI AkRtivALI bhUmine AvaraNa kare che, te khaMDa devakulikA kahevAya che. [ juvo tenI sthApanA naM. 1 le. ] saMpUrNa devakulikA te pratyeka te eka eka devakulikAnA sadUbhAve pabhraMsImAM bAra bAra devakulikA saMbhave che.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdharmasa maMgyA dvAdaza dvAdaza devakulikAH saMbhavaMti / tatra devakUlikAyAka: 3 guNyarAziH 1 khaMDadevakulikA. 1 saMpUrNa devakulikA sthApanA... sthApanA / sthApanA. 1 2 * 777 24... 1.1.8 . .1 17.1 4.8: 82 3 54 2 5 7148 0-0.. 4 03 5. 3.601 28 2 4 7 5 2 4 8 187 7 3.2 1 7 4 2 . 13 8 4 1.2 8 72 0 0 2 788 38 11 741 11 455 22 0. 1 12 1 1 0 4 76 17 1: 36.2787 0 5 / 2 17 6 7 8 8 2 3 3 3. dvikAdisaMyogA guNarUpAzcaivaM tatra ca guNarAzaya stvamI eteSAM ca pUrvasya H pUrvasya SaDguNane'gretano guNyarAzirAyAtItyAnayane bIjaM ete ca SaT padAtrazadadiyo dvAdazApi guNyarAzA kramazo dvAdaza- SaTSaSTiprabhRtibhi guNakarAzibhirguNitA bhavati / ( 124 ) yathA / SaDuparne saMvaremi te devakulikAmAM eka be vigere saMyoga guNarUpa A pramANe che. temAM guNa rAtija, A pramANe che-emane pUrva pUrvane chae guNavAthI Agalane guNyarAzi Ave, te AvavAmAM bIjarUpa che. e cha, chatrIza vigere bAra guNyarAzio anukrame bAra, saDasaTha vigere ! bhurAzi 43 gurudA yAya che. ( 124)
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa Mgraha. ahini pakavasvAmiti ete ca bhaMgA AIsAmAzritya darzitA vratAtireSvapi jJeyAH / tatra paMcANuvrateSu pratyekaM 147 bhaMgakabhAvAt 735 bhedAH zrAvakANAM bhavaMti / uktaM ca 220 3 Gar-. 46 idaM tu jJeyaM SabhaMgIvaduttarabhaMga rUpaikaviMzatibhaMgyA tathA navarbhagyA 3 tathaiko na paMcAzadubhaMgyA 4 dvAdaza dvAdaza devakulikA niSpadyate yaduktaM" igavIsa khalu bhaMgA niddiTThA sAbayANa je sute / guNA imabIsaM pakkhive ambA // 1 // sthApanA. 3 duvihA jaTTa vihA vA battIsavihA basatapaNatI sA / solasaya sahasabhave aTThasayaduttarAvaNoti " 3 3 1 3 rw ra 3 & " vivi meM gAthAmA lucha, vigere lAvA. ra ra b 2 1 3 // 1 // 3 1. R | [ yo saMpUrNa deva mujhika naM. 2 . ] tathA [ eyarAzi sthApanA naM. 3 ] te viSe baDappana' meM gAthAnA vAyanu mA che meM bhAMgA ahiMsAne zrIne hazIcyA che. te khInna nRtanI aMdara pazu jANavA temAM pAMca dhRtamAM pratyekanA eka so te vaDatAlIza bhAMgA thavAthI badhA maLIne zrAvAnA sAta sAM ne pAMtrIza bheda thAya che. te kAnA, 1 ahAranA, patrI prakAranA A uparathI jANukuM ke, dharmagInI jema uttaranagara esI
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 221 egavara nava bhaMgA nihichA sAvayANa je sutte / tecciadazaguNakAu nava pakkhevaMmi kAyannA // 2 // iguNavanaM khalu bhaMgA nihiTThA sAvayANa je mutte / teSiapaMcAsaguNA iguNavayaM pakkhivebhavyA // 3 // sImAlaM bhaMgasayaM teJcia aDayAla sayaguNaM kAuM / lIlA zAnuga savA lAkha mari" in 4 (25) ekAdazyAM velAyAM dvAdazavatabhaMgaka sarva saMkhyAyAmAgataM krameNa khaMDadeva kulikAto jJeyaM tatsthApanA zremAH evaM saMpUrNa deva kulikA api ekaviMzatyAdiSu dvAdaza dvAdaza bhAvanIyAH sthApanAH krameNa yatheti prasaMgataH pradarzitA bhaMgArUpaNAbAhulyena ca dvividha triviSAdi SaDbhagyevopayoginI tyuktamevA vaNe ziva vistare- (28 ) bhaMgI vaDe tathA nava bhaMgI vaDe temaja ogaNapathAza bhaMgI vaDe bAra bAra devakulikA thAya che. te viSe " lauM ' ityAdi gAthAo pramANabhUta che. bhAvArtha e che ke, zrAvAnA je sUtramAM ekavIsa bhAMgA kahelA che, te vItha guNe ekavIza pakSe jANavA. je nava bhAMgA kahelA che, te daza guNe nava pakSe karavA, ane je ogaNapacAza bhAMgA kahelA che, te pacAza guNe ogaNapacAsa pakSe jANavA, ane eka se zIlanA bhAMgA che, te eka se aDatAlIza guNe karI sarva bhAMgAnuM pramANa jANavuM."[15]agIyAramI veLAe bAra vatana bhAMgAnI sarva saMkhyA je Ave te khaMDa kulikAthI jANI levI. tenI sthApanA A pramANe che. evI rIte saMpUrNa kulikA paNa ekavIsa vigere [ juo sthApanA naM. 2 ] bAra bAra sthApanA jANavI. te anume dazAvelI che. bhAMgAo ghaNA hovAthI dvividha ane trividha vigere parlaMga hagI che, ema jANI levuM. te viSe have vizeSa vistAra kayAthI basa thayuM. ( 1ra6)
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 zrI dharma samaya 1 sthApanA. 9 9 9 9 8 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8 9 9 9 9 99 9 8 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 2 sthApanA. 4 3 2 3 4 5 5 5 5 1 2 3 6 3 3 1 1 1 3 3 7 8 9 0 3 2 47 4 35 7 8 8 7 5 8 7 5 8 7 3 5 3 5 1 2 0 7 2 6 9 2 1 7 7 8 1 2 6 5 5 9 9 2 2 7 9 1 4 2 3 5 8 4 3 1 8 3 0 1 4 1 1 3 2 7 1 2 8 55 0 0 3 6 3 3 1 0 4 9 2 1 5'
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 223 = 3 sthApanA. 4 9 2 4 8 9 1 2 4 9 Ta 9 6 2 49 9 8 9 0 1 2 4 9 9 9 9 9 7 8 1 3 4 9 8 9 9 9 9 9 3 9 0 6 2 4 9 9 9 9 9 9 9 9 - 9 7 6 5 6 2 4 8 8 9 9 9 9 9 9 9 9 4 8 8 2 8 1 2 4 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 2 4 4 1 4 0 6 2 4 9 9 9 0 0 0 0 0 0 0 8 9 4 sthApanA. 1 : 7 3 2 4 1 7 - 1 7 9 7 8 5 2 1 5 17 1 0 0 8 2 1 1 9 6 7 1 0 5 0 9 2 1 5 3 0 1 2 6 3. 2 5 5 5 3 6 7 8 7 8 9 4 0 0 7 1 2 3 0 1 2 3 4 5 3 4 9 2 1 6 6 6 5 5 3 4 0 6 8 6 9 0 3 1 6 8 4 0 6 6 5 0 8 7 5 0 4 2 1 6 6 1 6 6 8 9 2 4 1 8 4 3 3 0 2 3 7 4 6 24 15 9 2 0 0 0 0 7 7 9 2 8 0 8 7 5 5 1 1 1 0 4 4 3 6 0 7 7 1 9 6 1 1 2 3 3 3 5 6 9 57 9 5 5 6
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrI dharma saMgraha. - - - - - - - - - sthApanA. 720 2016 6561 kare 7ra90 6561 | 5 | 32805 5048] 1 pa009
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 225 54 125 14580 6561 98415 58049 354284 531441 531441 | 63 1701 728 25515 6561 229635 50048 124002 531441 3720887 4782468 4782968 2268 728 | 40824 6561 454270 pa9049. 3306744 531441 14880348 30263752 4782468 43046721 1 / 47046721
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 1 35 | 2016 2816 729 61236 (59849 7440174 531441 44641044 4782969 ! 36 172186884 43046721 | 9 787420488 387428489 387420488 ) c 3645 729 (7480 6561 1377810 59049 25ra | 14880348 531441 210 | 111602610 120 | | 573856280 4782968 43046721 1837102445 387420485 3874204800 3486784401 348678401 11 | Taha 81 55 4555
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 227 728 | 165 | 120285 6561 33. | 2165130 58048 27280368 53144 462 | 245525742 2782968 330 1573 378770 43046 721 165 702108065 387420488 21308126885 3486784401 38354628411 31381058609 | 313850569 8 | 12 / 108 pa346 720 220 | 160380 656 1 285 [ 3247685 58 049 4676 6808 521441 424 491051484 4782468 792 : 3788111448 43046721 485 21308126885 3874 0488 rara. 8pa232547580 3486784401 | 66 230127770466 31381059609 3757715308 28249536481 | 1 | 282428536481
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28247548 282475248] 1 | 228240 5. 5764801 0ALI che ! RALa che. 24010 2401 ) 10 245 || A, ha0/Ah 0Ah. h6A. khdon 0AA 2401 | 6 196 A | A phA$do kud 7203 | A! | Ta | A | 2401 2401 | 1 | 2 | 22 | | | 28 sthApanA. zrI dharma saMgraha.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 224 - - - ----- 48 6 | 284 2401 36 015 117648 1352980 5764801 86472015 282475244 1694851484 13841287ra 01 | 1 1384287ra01 49 7 343 2401 50421 117648 4117715 5764801 201768035 28247544 { 21 5831980229 13841287ra01] 7 46889010407 ka78223072844 678223072848 48 8 392 2401 67228 117648 6588344 5764801 47353607 282475244 15818613844 1384128720128 387556041628 678223072848 | 8 5425784582792 3323283056 6601 | 1 | 332322305686601
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 zrI dharma saMgraha 441 2401 85439 117648 4282516 5764801 721314929 282475248 5581881374 13841287ra01 1162668124884 678223072848 244600622564 332329305696601 | 29979375126409 162841359790448, 1 | 1628413597410448 48 | 10 | 480 2401 108045 - 117649 14117881 5764801 1210601210 28245249 . 71183762768 2876670312210 138412 8720 6782237ra 849 8138676874188041 332328305686601 1495481875632045 16284135878104 16284135878104490 7879226 29761201 7879226629761211 538 - 2401 55 5 132055 . .
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ thI dharma saMgraha, 117649 2 165 | 19482 85 pa764801 330 1802384330 282475249 462 | 130535565038 138412872 01 462 | 6394674686866ra 330 | | 223813614040170 678223072849 33ra329305696601 165 548343543984165 1628413599919449 8956ra747885874685 79792266297612 01 | 11 | |87714929773732011 3909821048582988049 ] 3909821018582088 08 48 12 | 588 2401 158466 117649 220 ! 258 82780 , 5764801 495 ! 2853576495 282475249 792 22372039728 8 13841287ra01 924 | 1278830 9376724 67823072849 792 | 5371526 8 3696408 3323293056966 01 16450302631852495 16284135971449 22 | | para 628957pa642 392066 7979226629761201 35825098154028578 0 39 9821848582988049 12 [4691785ra8182895856588 191581231380566414401 : 1 | 19158123138056 6414401
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zrI dharma saMgraha. sthApanA. 21 | 1 | 21 1323 9261 441 | 6 | 2146 3704 194481 1 19448 21 | pa 105 441 | 10 4410 4261 92610 194481 972405 4084101 | 1 4084101
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 233 - ---- - --- - 126 - 441 6615 da261 185220 184481 ra417215 4084101 245046 06 25766 221 8576221 147 441 4261 324135 184481 6806835 408401 1 8576221 65766221 | 100312877 1801088541 | 1 1801088541 168 441 12348 82 61 518616 - 184481 13613670 - * 4088101 228709656 85766221 22 2401452388 1801088541 | 8 |.14408702328 3782285361 | 1 | 37822858361
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zrI dharma saMgraha. 189 441 15876 9261 777924 19481 24504606 4084101 126 | 51586726 84 | 72 04354164 85766 221 1801088541 64838187476 37822859361 34045734249 784280046581 794280046581 21| 210 jI 18845 8261 1133320 194481 408941010 4084101 1291934para 85766221 18110885410 1801088541 216130624920 37822859361 170228671245 794280046581 7942800465810 16673880978201] 1 16679889978201 ( 11 | 231 41. papa | 24255
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 65 1528065 194481 64178730 4084101 dara 1846854662 85766221 | 462] 19623847902 1801088541 330 594358218530 37822859361 | 1656240771784565 784280046581 55 43685402561955 16678880978201 35027750542221 11 | 18347869076211 1 1 3527750542221 12 [252 441 29106 9261 2037420 184481 J 96268095 4084101] 3234607992 742 924 85766221 78247895804 1801088541 | 142646214442 3782285361 495 | 18722315383695 94289046581 174741610247820 16679880974201 66 1100872144561266 350277500542221 7355827511386641 12 1 420373000650665ra | | 735582751178664
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, sthApanA. 1 I " . 147 bhaMgyAM dvAdazavata devakulikAH / 110443 147 1 | 147 - 147, 2 216 09-[ 1 | 294 21609 : ' ' 147 3 441 216 09 | 4827 3176523 3176523. 147 | 124654 21608| 6 3176523 4 12706092 46694881 | | 1 | 46694881 147 | 5 | ha35 ) * 2 | 21609 , ' , - 3176para3 10, 3176para30, . - 46694881 23347445 68641485507/ 1 | 68641485507
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 237 147 | 21609 | 324135 3176para3 63530460 466948881 | 15 64042332158 68641485507 | 4118483042 10090298368528 10090288368para 147 | 129 21609 453788 3176523 11118305 466948881 16343210835 68641485507 141471195647 10080298364528 70632088586703 1483ra7386220763 | 1483ra7386220763 147 1176 21609 60505ra 3176523 [ 56 277885288 466948881| 32686425670 68641485507 = 0 100429836lpara, 148327386220763 384382318839ra, 282528354346812 1186610982566104 8 218041257467152161 | 1 | 21804125747152161
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrI dharma saMgraha 147, 9 | 1323 21609 36 60505ra 3176523 270828832 466948881 126 58835559006 68641485507| 8648827173882 10090298369529 8475850630404336 53397838971447268 148327386228763 9 | 21804125746715161 kara05064847671367, 67 | 196ra37137204369449 320506484767136667 147 1470 216 09 972405 3176523 381182760 466948881 98059265010 6864148557 17297654347764 10094298369529 18980657601080 148327386220763 1772863368491560 21804125467152161 | 981185658602184725 3205064847671367667] 10 | 320520648476713676670 471165353260761047049 471165353269768104704 14711 | 1617 21609 55 1845
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 234 3176523 ] 165 [ 5241285 466948881 33] 154093130730 68641485507 31712366304234 462 ka62] 10090288369528 617178467rara998 148327386220763 33048948037390585170 218041257467152161 35976807482080106565 3205064847671367667 | papa | 17628635662225221685 4731653532607691047049] 11 [5182818885868460151753e 192613068293330583916203 | 1 | 19261306928330583816203 147 12 [ 1764 21109 3176523 66 / 1426104 220 198835090 45 231138696 095 792 | 54364056521544 466948881 68641485507 1080298364529 924 | 9323435693444796 1485273816220763 792 1174752897374044296 218041257467152161 485 10783042246240319699 3205206484767367667 220 | 70514542266487700886740 4711653532607691047049 31996 331510709105ra34 192613069293330583916203 12 | 831135683115897006894436 11814121155835681841 / 1 / 2018141211195835681841
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zrI dharma saMgraha ___ evaM sAmAnyena paMcApyaNuvratAnyupadaya nAmagrAhaM tAni paMcabhiH zlokairvivarIpuH prathamaM prathamANuvratamAha ( 127 ) nirAgo bIMdriyAdInAM saMkalpAccAnapekSayA / hiMsAyA viratiryA sA syAdaNuvratamAdimam // 25 // nirAgaso niraparAdhA ye vIdiyAdayo dvitricatuH paMceMdriyajIvAH teSAM saMkalpAt asthicarmadaMtamAMsAdharthamamuM jaMtuM hanmIti saMkalpapUrvakaM ca punaH anapekSayA apekSAmaMtarA yA hiMsA prANavyavaropaNaM tasyA yA viratiH nivRtiH sA AdimaM prathama aNuvrataM syAdbhavet / nirAga iti padena niraparAdhajaMtuviSayAM hiMsAM pratyAkhyAti sAparAdhasya tu niyama iti vyajyate ( 128 ) dIdriyAdigrahaNena tvekeMdriyaviSayAM hiMsAM kartuM na kSama ityAca evI sAmAnyapaNe pAMca aNuvrata darzAvI. have te pAMca vRtane nAma grahaNa pUrvaka pAMca leka vaDe vivaraNa karavAnI IcchA rAkhI paheluM aNuvrata kahe che. (127) dvitriya vigere niraparAdhI prANune saMkalpathI ane apekSA sivAya hiMsAthI je virAma pAmavuM, te paheluM aNuvrata kahevAya che. rapa niraparAdhI evA je beIdrI vigere eTale beIdrI, taIdrI, caturidrIya ane paMceMdrIya jIva temanI saMkalpathI eTale "asthi, carma, dAMta ane mAMsAdikane arthe huM A jaMtune mArUM." evA IrAdA pUrvaka temaja kAMI paNa apekSA rAkhyA sivAya hiMsA karavAthI virAma pAmavuM-nivRtta thavuM, te peheluM aNuvrata kahevAya. mUlamAM nirAga ( niraparAdhI) e pada ApyuM che, tethI je niraparAdhI jaMtuo che, temanI hiMsAnA paccakhANa kare, ane je sAparAdhI jaMtu hoya te viSe niyama kare, e baMgAthe nIkaLe che. (128) dvAdiyAdi e pada grahaNa karavAthI ekeMdriya saMbaMdhI hiMsA karavAne azakta hoya che, ema sUcave che. saMkalpathI ema kahevuM che, tethI anubaMdha hiMsA *
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 241 STe saMkalpAdityanena cAnubaMdha hiMsAvA AraMbhajA tu hiMsA azakya pratyAkhyAneti tatra yatanAM kuryAditi jJeyaM yataH sUtraM / " thUlagapANAivAyaM samaNo vAsao paJcakkhAise pANA ivAi duvihe paNatte taM saMkappao AraMbhao atattha samaNo vAsao saMkappao jAvajjIvAe paJcAkhAiNo AraMbhaotti / " ( 129 ) atra ca yadyapi AraMbha jAhiMsA apratyAkhyAtA tathApi zrAvakeNa trasAdi rahitaM saMkhAraka satyApanAdividhinA nizchidra dRDhavastra gAlitaM jalamiMdhanAni ca zuSkAnyajI nya zuSirANyakITa jagdhAni dhAnya pakAna sukhAzikA zAkasvAdima patra puSpa phalAdinyasaMsaktAnyagarbhitAni sarvANyapi ca jalAdIni parimitAni samyak zodhitAnyeva ca vyApAryANi anyathA nirdayatvAdinA zamasaMvegAdi lakSaNa samyaraka lakSaNa paMcakAMtargatAyA anukaMpAyA vyabhicArApatteH (130) taducyate-" parisuddhata jalaggahaNaM dArua dhannAi A varjavI, ane AraMbhathI thayelI hiMsAnA paccakhANa karavA azakaya che, tethI temAM yatna kare ema jANavuM. te viSe sUtramAM lakhe che ke, " zramaNopAsake sthaLa prANAtipAtanA paccakhANa karavAM. prANAtipAta be prakAra che. saMkalpaja prANAtipAta ane AraMbhaja prANAtipAta. temAM saMkalpaja prANAtipAtane zrAvake yAjachavita vajIvo, ane AraMbhaja AyAtipAtanA 52yamA 42vAmA yatna 423.. " ( 128 ) ma ne mA0 . hiMsAnA paccakhANa karyuM na hoya, tathApi zrAvake trasa vigere jaMtuothI rahita saMkhAro karavA vigere vidhithI chidra vagaranA majabuta vacce gALeluM jaLa vAparavuM, zukA, ajIrNa, chidra vinAnAM ane kIDAe nahi khAdhelAM IdhaNa vAparavAM. dhAnya, pakavAna, sukhaDI, zAka, svAdiSTa patra, puSpa tathA phaLa saDelAM na hoya tevAM, ane agarbhita vAparavAM. temaja te jaLa vigere sarva parimita ane sArI rIte zodhelAM vAparavAM. je tevAM na vApare te nirdayapaNA vigerethI zama saMvegAdi lakSaNa tathA samyakatvanA pAMca lakSaNanI aMdara rahelA anupA-yA 32vAmA mA5 bhAve cha. [ 130 ] te viSe jyu cha 3-" zukSa 31
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. Nayataheva gahiANaya paribhogo vihIra tasarakaNaTThAetti " vivekaH kAryaH evaM cAtra vizeSaNatrayeNa zrAvakasya sapAda vizoSaka pramita jIvadayAtmakaM prAyaH prathamamaNu vratamiti sUcitaM yata uktaM " 242 " jIvA thUlA muhumA saMkappAraMbhao bhave duvihA | savarAha niravahAsA vikvAceva nirakrikA " // 1 // asyA vyAkhyA - prANivadho dvividhaH sthUla sUkSma jIvaviSayabhedAt tatra sthUlA dvIMdriyAdayaH sUkSmAcAtra keMdriyAH pRthivyAdayaH paMcApi bAdarAH na tu sUkSmanAmakarmodayavarttinaH sarvalokavyApinasteSAM vadhAbhAvAt svayamAyuH kSayeNaiva maraNAt / ( 131 ) atra ca sAdhUnAM dvividhAdapi vadhAnivRttatvAdvizati viMzopakA jIvadayA gRhasthAnAM tu sthUlaprANivadhAbhivRttiH natu sUkSmavadhAt pRthvI jalAdiSu satatamAraMbhapravRttatvAditi dazaviMzeopakarUpamarddha gataM sthUlaprANivadho'pi jaLane gaLavuM, dhaNAMne zuddha karI levAM. ityAdi viveka karo. mUlamAM ApelAM e traNa vizeSaNAthI zrAvakane savA vAsA jIvadayArUpa prathama aNuvrata che--ema sUcavyu` che. te viSe ' jIvAthUlA 'chatyAhi gAthAmA uhe che. te gAthAnI vyAcyA yA pramANe chesthUla jIva viSaya ane sUkSma jIva viSaya--ema jIva hiMsA e prakAranI che. skUla jIva te eidrI pramukha, ane sUkSma jIva ahIM ekadriya pRthvi Adi pAMca khAdara jIva levA. sUkSma nAma karmanA udayamAM varjAnArA sarve loka vyApI jIva levA nahI. kAraNake, tene vadhu thaI zakatA nathI. AyuSyanA kSaya thatAMja teonu maraNa thAya che. ( 131 ) ahIM sAdhue te ane prakAranI jIva hiMsAmAMthI nivRtta rahe che, tethI tene viza vasA jIvadayA hAya che, ane gRhasthAne te sthUla jIva hiMsAthI nivRtti che. sUkSma jIvahiMsAthI nahI. kAraNake, pRthvI, jaLa vigeremAM sarvadA temane AraMbha AraMbha pravRtti thayA kare che. ethI temAMthI ardhA daza vasA ochA thayA. sthUla jIvahiMsA saMkalpajA, ane Ara bhA 17
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa Mgraha. dvidhA saMkalpaja AraMbhajazca tatra saMkalpAnmArayAmyenamiti manaH saMkalparupAyo jAyate tasmAdgRhI nivRtto natvAraMbhajAt kRpyAdyAraMbhe dvIMdriyAdi vyApAdanasaMbhavAdanyathA ca zarIrakuTuMbanirvAhAdyabhAvAt [ 132 ] evaM punara gataMjAtAH paMca viMzeopakAH saMkalpajo'pi dvidhA sAparAdhaviSayo niraparAdhaviSayazca tatra niraparAdhaviSayAnnivRttiH sAparAdhe tu gurulAghavaciMtanaM yathAgururaparAdho laghurveti evaM punararddha gate sArghau dvau viMzeopakau jAtau niraparAdhavadhospi dvidhA sApekSo nirapekSazca tatra nirapekSAnnivRttiH na tu sAkSAt niraparAdhe'pi vAhyamAnamahiSavRSahayAdau pAThAdipramatta putrAdau ca sApekSatayA vadhadhAdikaraNAt tataH punararkhe gate saMpAdo vizoSakaH sthita iti [ 133 ] itthaM ca dezataH prANivadhaH zrAvakena pratyAkhyAto 243 : ema e prakAranI che. saMkalpajA eTale huM, ane mArUM * evA mananA saMkalpathI thayelI--tevI hiMsAmAMthI gRhastha nivRtta thai zake che, paNa Ara MbhathI thayelI hiMsAmAMthI nivRtta thai zakatA nathI. kAraNake, kRSi vigerenA Ara MbhamAM e driya pramukha jIvanI hiMsA? thavAne saMbhava che, ane te sivAya zarIra tathA kuTuMba nirvAha vigere khanI zakatAM nathI. [ 132 ] ethI karIne temAM ardha vasa! gayA, eTale pAMca vasA bAkI rahyA. saMkalpanI hiMsA prakAranI che. 1 sAparAdha viSaya, ane 2 niraparAdha viSaya. temAM niraparAdha viSayA hiMsAmAMthI nivruta thavuM. sAparAdha viSaya hiMsAmAM te gurUtA tathA laghutA citava k sApekSa niraparAdha vI. eTale A aparAdha gurU-~bhAre che ke laghu--halakA che ' ema ci Mtavavu, ethI ardhA vasA gayA, eTale aDhI vasA bAkI rahyA. niraparAdha viSayA hiMsA e prakAranI che. sApekSa ane nirapekSa temAM nirapekSa niraparAdha hi MsAmAMthI nivRtta thavu. hiMsAthI nivRtta thayuM nahIM. kAraNa ke, je pADA, vRSabha ane gheADA vigere ve, te, ane bhaNavAmAM pramAda karanArA putrAdi te baMne niparAdhi chatAM paNa sApekSa paNA vaDe temane vadha tathA baMdhAdi karavAmAM Ave che, tethI ardhA vasA gayA, eTale sa-vA vaso bAkI rahyA. [ 133 ] joDavAmAM A
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zrI dharma saMgraha. bhavati prANivadho hi trayazcatvAriMzadadhika zatadvayavidhaH yataH- " bhUjala jalaNAni lavaNachiticaupaMciMdiehiM nava jIvA maNa vayaNa kAyaguNiyA havaMti te sattavIsatti 1 ikkAsII te karaNakAraNANumaitADiAhoi tecci atikAlaguNiA dunisayA huti te AlA 2 iti teSAM madhye traikAlika manovAkAyakaraNa kadvitricatuH paMceMdriyaviSayakahiMsAkaraNakAraNasyaiva prAyaH pratyAkhyAnasaMbhavAt [ 134 ] etadvataphalaM caivamAhuH- " jaMArugAmudagAmappaDihayaM ANe sarattaM phuDaM rUvaM appaDiruvamujjalatarA kittI dhaNaM juvaNaM dIhaM Au avaMcaNopari aNoputtA suputtAsayAtaM savvaM sacarAcaraMmivijae nUNaM dayAephalaM 1 etadanaMgIkAre ca paMgutA kuNitA kuSTAdi mahAroga viyoga zokApUrNAyurduHkhadaurgatyAdiphalaM / yataH " pANi kahe vaTuMtA bhamaMti bhimAsu gabbhavasahIsu / saMsAra maMDalagayA narayati rirakAsu joNIsu " // 1 // evI rIte zrAvake dezathI prANi hiMsAnA paccakhANa karavA. te prabhu hiMsA sarva mA sone tAlIsa prazAnI che. tena viSe " mUjala " " ikAsII " meM se gAthA pramANabhUta che. te basane neMtAlIsa prakAranI jIva hiMsAmAMthI vimala mana, vacana ane kAthA vaDe karavuM karAvavuM. tathA beIkI, neIkI, caudrIya ane paMceMdriya viSNA hiMsAnuM karavuM tathA karAvavuM, tevI hiMsAne pratyAkhyAna karI zakavAne saMbhava che. [ 134 ] e pahelA aNuvratanuM phala kahe che-"nirogI zarIra, apratihA, AjJAnI prakRti, uttama rUpa, ujvala kIrti, dhana, vana, dIrdha AyuSya, avaMcANuM, uttama putradi pari vAra, ane sarva carAcara jagatamAM vijaya--e pelA aNuvratanuM phala che. " e vrata aMgIkAra na karavAthI paMgupaNa, huMkApaNuM, tathA koDa vigere mahA ga, viyoga, zeka, apUrNa AyuSya, duHkha ane naThArI sthitI vigere naThArAM phaLa thAya . che. kahyuM che ke, " je prANInI hiMsA kare, te bhayaMkara garbhavAsamAM bhame che, ane sa.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, ra4pa 245 phayurA vrata kathA (zarU) atha dvitIyamaNuvrataM darzayatidvitIyaM kanyA gobhUmya lokAni nyAsa nihnavaH kUTasAkSyaM ceti paMcAsatyebhyo viratirmatam // 25 // dvaMdvAte zrUyamANA lIkazabdasya pratyekaM saMyojanA kanyAlIkaM gavAlIkaM bhUmpalIkaM ceti tathA nyAsanivaH kUTasAkSyaM ceti paMca paMcasaMkhyAkAni asatyAni arthAtklaSTAzayasamutthatvAtsthUlAsatyAni tebhyo viratiH viramaNaM dvitIyaM adhikArA daNuvrataM mataM jinairiti zeSaH / tatra kanyAviSayamalIkaM kanyAlIkaM deSAdibhiraviSakanyAM viSakanyAM viSakanyAmaviSaka sAra maMDaLamAM rahI, nArakI ane tiryacanI nimAM paDe che." e prathama ahiMsA vRta [ aNuvrata ] kahyuM. ( 135), have bIjuM atrata kahe che. kanyA, gAya, bhumi saMbaMdhI asatya, thApaNa olavavI, ane kuDI sAkSI puravI-e pAMca prakAranA asatyamAMthI virAma pAmavuM; te bIjuM aNuvrata kahevAya che. ra5 kaMTha samAsanA niyama pramANe alIka-asatyane pratyekanI sAthe joDave, e Tale kanyAlIka (kanyA satya ) gavAlika, ane bhUmpalIka ema levuM. nyAsa-thApaNane olavavI, ane khetI sAkSI puravI, e pAMca asatya che. kalezavALA AzayathI utpanna thaelA hevAthI teo sthaLa asatya samajavA. teothI virAma pAmavuM, te bIjuM. adhikArathI bIjuM aNuvrata zrI jina bhagavate kaheluM che. - kanyAlIka eTale kanyA saMbaMdhI asatya. dezAdikathI viSa kanyA na hoya tene viSa kanyA kahe, ane viSa kanyA hoya tene aviva kanyA kahe. suzIlA hoya tene durazIlA
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sagraha. nyAM vA suzIlAM vA duHzIlAM duHzIlAM vA suzIlA mityAdi vadato bhavati idaM ca sarvasya kumArAdi dvipada viSayasyAlIkasyopalakSaNaM 1 ( 136 ) gavAlIkaM alpakSIrAM bahukSIrAM bahukSIrAM vAlpakSIrAM ityAdi vadata idamapi sarva catuSpada viSayAlIkasyopalakSaNaM 2 bhUmyalIkaM parasaktA madhyAtmAdi -- sakta mAtmAdisaktAM vA parasaktAM UparaM vA kSetra manUSaraM anUSaraM coparaM ityAdi vadataH idaM cAzeSApada dravyaviSayAlIka syopalakSaNaM yadAha 246 kaNNA gahaNaM dupayANasUagaM ca upayANa govayaNaM / apayANaM davvANaM savvANaM bhUmitrayaNaM tu // z|| ( 337 ) nanu yadyevaM tarhi dvipada catuSpadA padagrahaNaM sarva saMgrAhakaM kuto na kRtaM satyaM kanyAdyalIkAnAM loke'tigarhi tatvena rUDhatvAdvizeSeNa varjanArtha 44 kahe, ane duHzIlA hAya tene suzIlA kahe--te kanyAlIka kahevAya che. A asatyanI dara kumAra vigere dvipada ( be pagA ) sabaMdhI asatya samajI levA ( 17 ) gavAlIka eTale gAya saMbadhI asatya. gAya. alpa dUdhavALI hoya tene bahu dUdhavALI kahe, ane bahu dUdhavALI hoya tene alpa dUdhavALI kahe. te gavAlI kahevAya che. A asatyanI aMdara sarva jAtanAM cepamAM prANI saMbaMdhI asatya samajI levu. bhUmi saMbadhI asatya. jema ke pArakI bhUmine khaMtAnI kahevI, ane potAnI hAya tene pArakI kahevI. temaja khAravALA kSetrane khAra vinAnuM, ane khAra vinAnA kSetrane khAravALuM kahevuM, te bhUmi saMbadhI asatya kahevAya che. A asatyanI aMdara badhI jAtanAM apada dravya saMbadhI asatya samajI levA. kahyuM che ke, " bhUmi saMbaMdhI asatyamAM dvipada, catuSpada ane apada----e sarva dravya sabaMdhI asatya AvI jAya che. [ 137 ] ahIM zaMkA kare che ke, jo bhUmi asatyanI aMdara sarvanA samAveza hoya te, dvipada, catuSpada ane apada e sarvanu grahaNa thAya tevuM ekaja putra kema na mukyuM ?
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa Mgraha, mudAdAnaM kanyAlIkAdau ca bhogAMtarAya dveSavRddhyAdayo doSAH sphuTA eva yata Avazyaka cUrNau - " suvAsA eke dosA akajjaM tevA ke guNA tattha dosA kaNagaM caiva akaNNa bhaMgaNaMto bhogaMbarAya dosA paTTA vA Ata kareja kAravejja ( 138 ) vA evaM sesesu bhANi avvA ,, ityAdi tathA nyasyate rakSaNAyAnyasmai samarpyate iti nyAsaH suvarNAdistasya nivospralApaH tadvacana sthUla mRSAvAdaH idaM cAne naiva vizeSeNa pUvIkebhyo bhedenopAta asya cA dattAdAne satyapi vacanasyaiva prAdhAnyavicakSaNAnmRSAvAdatvaM 4 ( 139 ) kUTa sAkSyaM labhyadeya viSaye pramANIkRtasya * utkoca matsarAdinA kUTaM vadataH yathAha matrasAkSIti asya ca parakIya pApa samarthakatva lakSaNa vizeSa mAzritya pUrvebhyo bhedenopanyAsaH 247 satya che, paNa tenA samAdhAnamAM kahevAnuM ke, kanyA asatya vigere lekamAM ati niditarUpe prasiddha che, tethI te vizeSapaNe va karavA ema batAvavA tenuM grahaNa juduM juduM kareluM che. kanyA asatya vageremAM bhAgAMtarAya, dveSanI vRddhi vigere doSa spuTa rIte jovAmAM Ave che. te viSe Avazyaka cUrNImAM kaheluM che ke, " kanyAlIka e akAryanI aMdara guNu nathI, paNa doSa che. temAM bhegAMtarAyathI dveSa thAya che, ane te dveSathI AdhAta kare, athavA karAve. ( 128 ) rakSaNa karavA mATe khIjAne ghera sthApana kare te nyAsa eTale thApaNa kahevAya. te suvarNa vigerenI thApaNane nizrva karavA, eTale tene olavavI te nyAsa ni~~ asatya kahevAya che. A vacananA sthUlamRSAvAda che. A vizeSaNu ApI pUrvanA asatyamAMthI tenA bheda pADayA che. jo ke, tenA samAveza adattAdAnamAM AvI jAya, paNa ahIM thApaNa olavavAmAM vacananIja pradhAnatA rahelI heAya, tethI te mRSAvAdamAM Ave che. ( 139 ) phrUTa sAphTa eTale kuDI zAkha puravI, leNA deNAnI bAbatamAM pramANa karelA purUSa lAMca ke dveSa vigerethI khATuM khele ke " huM temAM sAkSI chuM A asatyane ""
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zrI dharma saMgraha. 5 iti atrAyaM bhAvArthaH mRSAvAdaH krodha mAna mAyA loma trividha rAgadveSa hAsya bhaya brIDA krIDA ratyarati dAkSiNya maukhaya . viSAdAdibhiH saMbhavati / pIDA hetuzca satyavAdo'pi mRSAvAdaH sadbhyo hitaM satyamiti cupajyA parapIDA satyameva . ( 40 ) thatA- " aliaM na bhAsiavvaM atthi hu saJcaMpijaM na vattavyaM / saccaMpinaM ta sacaM jaM parapIDAkaraM vayaNaM " // 1 // saca dvividhaH sthUlaH sUkSmazca tatra paristhUlavastuviSayo'tiduSTavikakSAsamudbhavazca sthUlaH tadviparItaH sUkSmaH / Aha hi" duviho a musAvAo suhumo thUlo atattha iha suhamo / ( 141) varihAsANamavo ghu ghuLa tivarSanA" I ? | zrAvakeNa sUkSmamRSAvAde yatamAnena sthUlastu paritArya eva / tathA pUrvamAM samAveza thAta, paNa pArakA pApane samartha karavArUpa vizeSa bAbata ahIM Ave che, tethI tene jude bheda kahelo che. ahIM bhAvArtha evo samajo ke, dha, mAna, mAyA, lebha, traNa prakAranA rAga, dveSa, hAsya, bhaya, lajajA, krIDA, rati, arati, dakSiNa, ati bakavAda ane kheda vigerene laIne mRSAvAda kare saMbhava che. satyavAda kadi pIDAno hetu rUpa haya, te te paNa mRSAvAda gaNAya che. kAraNa ke, sata janane hitakArI te satya evI tenI vyutpatti thAya che, tethI je parane pIDAkArI hoya, te asatyaja che. [14] kahyuM che ke, " kadi satya hoya, paNa je te pIDAkArI alIka-khoTuM hoya, te te belavuM nahIM. je bIjAne pIDAkArI hoya, te satya heya, te paNa asatya che. " te mRSAvAda be prakArano che. 1 sthaLa mRSAvAda ane 2 sUkSma mRSAvAda. temAM sthaLa vastu saMbaMdhI ati duSTa vacana kahevAnI IcchAthI thayela mRSAvAda te sthaLa mRSAvAda, ane tethI viparIta ( ulaTo) te sUkSma mRSAvAda kahevAya che. (141 ) kahyuM che ke, "mRSAvAda sthaLa ane sUkSma evA be prakArano che. hAsya-mazkarI karavAthI je utpanna thAya, te sUkSma mRSAvAda, ane tIvra saMkalezathI je thAya, te sthaLa mRSAvAda " sUkSma mRSAvAdane tyAga
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha 249 cAvazyakasUtraM-"thUlagamusAvAdaM samaNovAsa u paJcakkhAise a musAvAe paMcavihe paNNatte taMjahA-kaNAlie 1 gavAlie 2 bhomAlie 3 NAsAvahAre 4 kUDasarakeya 5 [142]iti taccUrNAvapi jeNa bhAsieNa appaNo parassa vA atIvavAghAo aisaMkileso ajAyate taM aTThA evANaTThA evANava ejatti " // etaccAsatyaM caturdhA-bhUtanihnavaH 1 abhUtodbhAvanaM 2 arthAtara 3 gardA ca 4 tatra bhUtanihnavo yathA-nAstyAtmA nAsti puNyaM nAsti pApamityAdi 1 abhUtodbhAvanaM yathA-AtmA zyAmAkataMdulamAtraH athavA sarvagata AtmotyAdi 2 ( 143 ) arthAtaraM yathA gAmazvamabhivadataH 3 gardA tu tridhA ekA sAvadhavyApAramavartinI yathA kSetraM kRSetyAdi 1 / dvitIyA apriyA kANaM kANaM vadataH 2 tRtIyA AkrozarupA yathA are bAMdhakineya 3 ityAdi / etadvataphalaM vizvAsa yazaH svArtha karavA yatna karatAM evA zrAvake sthaLa mRSAvAdano te avazya tyAga karavo joIe. te vi. pe Avazyaka sUtramAM lakhe che ke, " zramaNopAsaka-zrAvake sthaLa mRSAvAdanA paccakhANa karavA, te mRSAvAda pAMca prakAra che. 1 kanyAlIka, 2 gavAlIka, 3 bhUkhyalIka, 4 nyAsApahAra ane 5 phuTa sAkSI. tenI cUrNamAM paNa lakhe che ke, je bhASaNa karavAthI pitAne athavA bIjAne vyAghAta ane kaleza thAya, tevAM bhASaNane tyAga kare. ( 12 ) e asatyanA cAra prakAra che- 1 bhUta niva, 2 abhUtadubhAvana, 3 aMtara ane 4 gaI. AtmA nathI, puNya nathI, pApa nathI ItyAdi kahevuM, te bhuta nirnava kahevAya che. A AtmA zyAmAnI ane khAnA dANA jeTaluM che, athavA AtmA sarva gata-sarvavyApaka che" ema kahevuM, te abhutavana kahevAya che. (143). gAyane azva kahevo, te aMtara nAme asatya kahevAya che. gaha traNa prakAranI che. sAvadya vyApArane pravartAve te pahelI gaha. jema ke, kSetramAM khetI kara. ema kahe. bIjI apriyA nAme gaha-jemAM kANo heya tene kANo kahevo che. trIjI AzarU5 gaha-jemake, "are nIca rAMDanA putra" ema 32
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zrI dharma sa Mgraha. siddhimiyAdeyAmoghavacanatAdi yathA 11 2 11 " savvAumaMta jogA sibhaMti dhamma attha kAmAya / sacceNa parigAhi ArogA sogAya nassaMti saccai jasasa mUlaM saccaM vissAsa kAraNaM paramaM savAre sarca siddhira sovALuM " || 2 || ( 244 || etadagrahaNe'ticaraNe ca vaiparItyena phalaM - / " jaM jaM baccai jAI appiavAI tahiM tahiM hoi / na suNai suhesusadde suNai aso avvara sadde // 1 // duggaMdho isuho aNiTThavayaNo a pharusavayaNo a / jaNaeDamUamammaNa alia vayaNa jaMpaNe doso // 2 // store ciajIvA jIhAccheaM vahaM ca baMdhaM vA / ayasaMghaNanAsaM vA pAvaMtI alia vayaNAo // 3 // tyAdi 4 dvitIyamanuvrataM / ( 41 ) satya che, svarganuM vrata na grahaNa 66 asatya vacana kahevu. A khIjA aNuvratanu kuLa evu' che ke, tethI vizvAsa, yaza, svArtha, siddhi, priya, grAhya ane amedha vacana vigere prApta thAya che. kahyuM che ke, " satyathI sarva jAtanA yoga siddha thAya che, satyathI dharma artha ane kAma sadhAya che, ane satyathI rAga ane zAka nAza pAme che. yazanuM mULa satya che, vizvAsanuM parama kAraNa dvAra satya che, ane siddhinI nIsaraNI satya che. " ( 144 ) e karavAthI, ane tene aticAra karavAthI viparIta pLa thAya che--jema ke, khelavAthI prANI A lAkamAM niMdAya che. jema jema mANasa jAti rahita halakAM vacana ele che, tema tema te apriyavAdI thAya che. te sArA zabda sAMbhaLatA nathI. te zAkadAyaka zabda sAMbhaLe che. asatya kheAlavAthI durgaMdha, tathA pUtiga MdhavALA, aniSTa vacana khelanArA, ane kaThAra vacanI thAya che. mANasa kherA, mugA ane khAbaDA thAya che. alIka vacana khelavAthI mANasa A lAkamAM jIbhanA aeda, baMdha, apayaza ane dravyane nAza prApta kare che, e khIjuM aNutrata karyuM. ( 145 )
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 251 - - atha tRtIyamaNuvratamAha / parasvagrahaNAcaurya vyapadeza nibaMdhanAt / yA nivRtti stRtIyaM tatproce sArvairaNuvratam // 26 // parasya anyasya svaM dravyaM tasya grahaNamAdAnaM sasmAtkIdRzAt cauyati corya corikA tasya vyapadezo vyavahArastasya nibaMdhanaM nimittaM tasmAta yena kRtenAya cora iti vyapadizyate iti bhAvaH tasmAt yA nivRttiH viratiH tattRtIyaM aNuvrataM. sArvairarhadbhiH proce proktaM ityakSarArthaH ( 146 ) bhAvArthastvayaM adattaM caturdhA yadAhuH " sAmIjIvAdattaM titthayareNaM tahevaya gurUMhiM / e amadattasarUvaM parUvirbha Agama dharehiM // 1 // yadvastu kanakAdikaM svAminA adattaM tatsvAmyadattaM 1 yatphalAdi sacittaM svakIyaMbhinatti tajjIvAdattaM yatastena phalAdijIvena na nijamA have trI maNunata . che. cerInA vyavahAranA nimittarUpa pArakuM dravya levAthI je nivRtti te zrI sarva tIrthakare trIjuM aNuvrata kahe che. " bIjAnuM dravya levuM ke je corInA vyavahAranuM nimitta thAya che. bhAvArtha e che ke, je karavAthI "A cera che " eve vyavahAra karavAmAM Ave che, tenAthI je visama pAmavuM, tene sarvajJa bhagavaMta trIjuM aNuvrata kahe che, e akSarArtha thaze. ( 146 bhAvArtha A pramANe che-adatta cAra prakAranuM kahevAya che--kahyuM che ke, " svAmyadatta, chavAdatta, tIrthaMkarA datta, ane gudata e cAra prakAre zAstrakAroe adatta kaheluM che. " je suvarNa vigere vastu svAmIe adatta hoya te 1 svAmyadatta. je sacitta phalAdi pitAnuM bhede te jIvAdA, kAraNake, te phalAdikanA jIve kAMI pitAnA prANa tene ApyA nathI, tethI te chavAdatta kahevAya che. graha apeluM AdhAkarmadi je tIrthaMkaranI AzA
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ repara zrI dharma saMgraha, NAstasya dattAH 2 gRhasthene dattamAdhAkarmAdikaM tIrthakarAnanujJAtatvAtsAdho stIrthakarAdattaM evaM zrAddhasya prAsukamanaMta kAyAbhakSyAdi tIrthakarAdattaM 3 sarva doSa muktamapi yadgurU na nimaMtrya bhujyate tadgurvadattaM 4 atra svAmyadattenAdhikAraH ( 147 ) tacca dvividhaM sthUlaM sUkSmaM ca tatra paristhUla viSayaM cauravyapadezakAraNatvena niSiddhamiti duSTAdhyavasAya pUrvakaM sthUlaM cauryabudhdhyA kSetrakhalAdAvalpasyApi grahaNaM sthUlamevAdattAdAnaM tadviparItaM sUkSmaM svAmina mananujJApya tRNaleSTvAdigrahaNarUpaM tatra zrAddhasya sUkSma hatanI jagyA pUrA nittA (48) ataH sugaM--" pUragaadttaadaannN samaNovAsao paJcakkhAise a adattAdANe duvihe paNNatte taM sacittAdattAdANe acittAdattAdANe atti / etavratasya ca phalaMsarva janavizvAsa sAdhuvAda samRddhiddhi sthairyaizvaryasvargAdi / yadavAdi nathI, te sAdhune tIrthakarAdatta kahevAya che. ane je aprAka anaMtakAya abhakSyAdi che, te zrAvakane tIrthakarAdatta kahevAya che. je bhojyAdi padArtha sarva doSathI rahita hoya paNa gurUnI rajA vagara upayoga kare te gurvadatta kahevAya che. ahIM A svAmyadattane adhikAra che, (147 ) te adatta sthala ane sUkSma evA be prakAranuM che. temAM sthala viSaya adatta ceranA vyapa dezanuM kAraNa hevAthI niSiddha che. duSTa adhyavasAya pUrvaka sthala corI karavAnI buddhi vaDe kSetra tathA khaLAM vigeremAMthI alpa vastu levI te skUla adattAdAna kahevAya, tethI viparIta te sama adattAdAna. dhaNInI AjJA sivAya ghAsa tathA DhekhALA vigere vastu levI, te sama adattAdAna kahevAya che. temAM zrAvake sakSma adattAdAna rAkhavAmAM yatanA karavI, ane sthUla adattAdAna AcaravAthI nivRtta thavuM. ( 148 ) te viSe sutramAM lakhe che ke, " zramaNopAsaka zrAvake sthUla adattAdAnanA paccakhANa karavA. adattAdAna be prakAranuM che. sacittaadattAdAna ane acittaadattAdAna. " A trIjA aNuvratanuM phaLa sarva janane vizvAsa, sAdhuvAda, [ sAbAzI ] samRddhi, vRddhi, sthiratA, aizvarya, ane svagAdinI prApti che. kahyuM che ke, "kSetra, khaLuM, araNya ane bIjA sthAnamAM arthane vinAza na thAya--e adattAdAna nahIM karavAnuM phaLa che. gAma,
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma sa Mgraha. 11 2 11 " khite khale araNNe diAya rAjavasatthaghAevA / arrer fortes acoriAephalaM. eaM gAmAgaranagarANAM doNa muha maDaMba paTTaNANaM ca / suhavaMti sAmI a coriAe phalaM eaM // 2 // etadvatAnupAdAne ca mAlinyotpAdane ca daurbhAgya dAsyAMgaccheda " dAridrayAdi / ( 149 ) uktamapi - 46 iha aa kharArohaNa garihAdhikkAra maraNa pajjaMtaM / dukkhaM takara purisA lahaMti narayaM parabhavaMmi narayAo uTTA baTTAkuTa maMTavahiraMdhA / coravaNaniyA huMti narA bhavasahasse iti pratipAditaM tRtIyamaNuvratam / ( 150 ) atha caturthe tadAha / svakIya dAra saMtoSo varjanaM vAnyayoSitAm / zramaNopAsakAnAM tacaturthANuvrataM matam // 28 // " // 1 // // 2 // 253 Akara--khINa, nagara kheDutAnA gAma, nehaDA ane vATaNane svAmI thAya, te adattAdAna na karavAnu La che. e vrata nahIM levAthI athavA te laine tenI aMdara malinatA karavAthI durbhAgya, dAsapaNuM, aMgane cheda ane dAridra vigere La thAya che. ( 149 ) ache }, " A lAkamAM gadheDA upara besavAnuM, niMdA, dhikakAra ane mRtyu paryaMtanuM duHkha taskara leAkeA prApta kare che, ane paralokamAM narake jAya che. "cerInA vyasanathI hAyesA puraSo ularo bhavabhAM nArI, apaMga, sujhA, merA, ane sAMdhaNA thAya che. evI rIte trIjI aNuvrata kaheluM che. ( ( 150 ) have ceAthuM aNuvrata kahe che. " pAtAnI srImAM sASa, athavA parasInA tyAga te zrAvakane cakSu' aNuvruta kahevAya che, "
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zrI dharma saMgraha. - - svakIya dArAH svakalatrANi taisteSu vA saMtoSaH tanmAtra niSTatA vAthavA anyayoSitAM parakIya kalatrANAM varjanaM tyAgaH anyeSA mAtma vyatiriktAnAM manuSyANAM devAnAM tirazcAM ca yoSitaH pariNIta saMgRhIta bheda bhinnAni kalatrANi teSAM varjanamityarthaH / ( 151 ) yadyapya parigR. hItA devyastirazcya zca kAzcitsaMgRhItaH pariNetu va kasyacidabhAvAdvezyA kalpA eva bhavaMti tathApi prAyaH parajAtIya bhogyatvA tparadArA evatA iti varjanIyAH tatsvadAra saMtoSaH anyayoSidarjanaM vA zramaNopAsakAnAM zrAvakANAM saMbaMdhi caturthANuvrataM mataM pratipAditaM jinavarai rityanvayaH (152) iyamatra bhAvanA maithunaM dvividhaM sUkSma sthUlaM ca tatra kAmodayena yadiMdriyANA mISadvikArastatsUkSmaM manovAkAyai raudArikAdi strINAM yaH saMbhogastatsthUlaM ( 153 ) athavA maithuna viratirupaM brahmacarya dvidhA sarvato dezatazca tatra sarvathA sarvastrINAM manovAkAyaiH saMgatyAmaH sarvatoM brahmacarya taccASTAdazadhAyato yogazAstre pitAnI strIomAM saMtoSa eTale mAtra tenI uparaja niSThA rAkhavI te, athavA pArakI strIone tyAga kare. pArakI eTale pitAnA sivAyanI manuSya, deva ane tIrthaMcanI strIo eTale paraNelI, tathA saMgrahIta evA bhedavALI strIone tyAga kare. [ 15ra ] joke keIe grahaNa karelI na hoya tevI devatAnI ane tIrthaMcatI koI strIo hoya che, teone saMgraha karanAra che, paraNanAra na hovAthI teo vezyAnA jevI che, tathApi te parajAtine bhogya hevAthI parastrI samajavI. tethI te paNa varjavI. te svadAra satiSa athavA parastrIne tyAga te zramaNe pAsaka zrAvanuM cothuM aNuvrata zrI jina bhagavate kaheluM che. [ 151 ] e anvaya che. ahIM AvI bhAvanA che- maithuna sakSma ane sthala ema be prakAranuM che. temAM kAmanA udayathI itimAM jarA vikAra thAya te sUkSmathuna, ane mana, vacana, ane kAyA vaDe AdArika strIone saMga te sthalamaithuna. [ 153 ] athavA mithunamAMthI virati pAmavAW brahmacarya sarvathI ane dezathI ema be
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha. 255 " divyodArika kAmanAM kRtAnumati kAritaiH / manovAkAya tastyAgo brahmASTAdazadhAmatam " // 1 // iti / taditaradezataH tatropAsakaH sarvato'zaktau dezatastatsvadArasaMtoSarUpaM paradAra varjanarupaM vA pratipadyate tathA ca sUtra-" paradAra gamaNaM samaNo vAsao paJcakkhAi sadArasaMtosa vA paDivajaha se a paradAra gamaNe veuvviA paradAra gamaNetti / " tatra ca paradAra gamana pratyAkhyAtAyAsveva paradAra zabdaH pravartate tAbhya eva nivarttate na tu sAdhAraNAMganAdibhyaH svadAra saMtuSTastve kAneka svadAravya tiraktAbhyaH sarvAbhyaH eveti vi . ( 8 ) idAnI caitad vrataprati dRddhaparaMparayA prAyo na sAmAnyato'nya caturaNuvratavat dvividhatrividhabhaMgena dRzyate kiMtu vizeSato mAnuSamekavidhaikavidhena tairazcamekavidhatrividhena divyaM ca dvividhatrividheneti dArazabdasyopa prakAranuM che. sarvathI brahmacarya aDhAra prakAranuM thAya che. te viSe yogazAstramAM kahyuM che ke, "divya AdArika kAmane karavuM, karAvavuM ane anamedavuM-temane mana, vacana, ane kAyAthI tyAga--ema aDhAra prakAranuM brahmacarya kaheluM che " tethI bIjuM te dezathI brahmacarya che. upAsaka zrAvaka sarvathI brahmacarya rAkhavAne azakta haya, te dezathI svadAra saMtavarUpa ane parastrI varjavArUpa te vratane prApta kare che. te viSe sUtramAM kahe che- zramaNopAsaka-zrAvaka parastrI gamananA paccakhANa kare, ane svadAra satiSa svIkAre. " temAM paradAra gamananA paccakhANa karanAra zrAvaka je strIomAM paradAra zabda pravarti te strIothIja nivRtta pAme. sAdhAraNa sAmAnya strI vigerethI nivRtta pAme nahIM, ane svadAra saMtoSa vratavALo purUSa eka ke, aneka svadArathI, judI sarva strIothI nivRtta che-ema viveka samaja. [ 154] e vrata aMgIkAra prAye karIne vRddha paraMparAe sAmAnyathI bIjA cethA aNuvratanI jema dvividha ane trividha bhAMgAe dekhAtuM nathI, kiMtu vizeSathI mAnuSa ekavidha ekavidhe, tiryaMca ekavidha trividhe, ane divya dvividha trividhe ema jANavuM. dara zabdanA upalakSaNane laI A vrata ane levuM
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa6 zrI dharma saMgraha lakSaNatvAtstriyaM prati svapati vyatirikta sarva parapurupavarjanamapi draSTavyaM [ graM0 2000 ] etavrataM ca mahAphalAya ( 155 ) yataH____"jo dei kaNayakoDiM ahavA kArei kaNaya jiNabhavaNaM / tassa na mantaM puNNaM jattia baMbhavvae dharie // 1 // deva dANava gaMdhavvA jakkharakkhasa kiMnarA / baMbhayAriM nama saMti dukkaraM je kariti taM // 2 // ANAi sariaM vA iDirajjaM ca kAmabhogAya / kittI balaM ca saggo AsannA siddhi baMbhAo // 3 // kalikAraovi jaNamAraovi sAvaja joganiraovi / janAraovi sijjai taM khalu sIlassa mAhappaM // 4 // gRhiNo hi svadArasaMtoSa brahmacArikalpatvameva paradAra gamane ca vadhabaMdhAdayo doSAH sphuTA eva / ( 156 ) uktamapi " vaha baMdhaNa uvvaMdhaNa nAsiMdiyachea dhaNakhayAiA / paradAraou bahuA kayacchaNAo iha bhavevi // 1 // hoya to, pitAnA pati sivAya sarva parapurUSane varjavA ema jANI levuM. [ 155 ] A vratanuM phala moTuM che. kahyuM che ke, " brahmacarya rAkhavAthI je puNya thAya, te huM puNya karI kanakane Ape, ane kanakanuM jina maMdira karAve, te paNa thatuM nathI. " heva, dAnava, gaMdharva, yakSa, rAkSasa, bhane ni hAyArIta name cha, mane re hu42 hAya, tere che. prAyathA mAzA, sakSamI, samRddhi, 2rya, ma, lo, ti, sa, svarga, ane Asana siddhi prApta thAya che. kleza karanAra, lekene mAranAra, sAvagha yogamAM tapara ane pApAsata evo mANasa paNa zIlanA mahammathI siddhi pAme che. " gRhasthane svadAra saMtoSa kare, e brahmacarya rAkhavA jevuM ja che. parastrInuM gamana karavAthI vadha, baMdha vigere doSa spaSTa ja che. (156) kahyuM che ke, " para strInA gamanathI AlekamAM vadha, baMdhana, nAsikAne che, dhanano kSaya, ane kadaryanA vigere ghaNuM doSa thAya che, ane
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 257 paraloe sichili tiraka kaMTagAli gaNAi bahurUvaM nayaraMmi muha dusahaM paradArarayA lahaMti narA 2 chinidiA na puMsA durUva dohaggiNo bhagaMdariNo / raMDakuraMDA vaMjhA niMdua visakanna hu~ti ( 157 ) dussIlA 3 tathA bhakkhaNe deva davbassa paritthIgamaNeNa yasattama narayaM jati sattavArA 3 goamA 4 maithune ca hiMsA doSo'bhUyAneva yataH-" mehuNasanArUDho haNei navalakkha suhuma jIvANamityAdi zAstrAMtarAdavaseyaM tathA vazyaka cUrNAvapi doSa guNa pradarzanaM yathA cautthe aNuvvae sAmaNNeNa aNiattassa dosA mAtaramapi gacchejjA vidiyaM dhUyAe visamaM vasejjetyAdi Niyattassa ihaloe paraloe guNA ihaloe katthe kulaputtagAANa saTTANItyAdi paraloe pahANa purisattaM devatte pahANAu attharAo maNuatta pahANAu mANusIu viulAya pacakhkhaNA bhogApi asaMpaugAya AsaNasiddhi gamaNaM cetyuktaM caturthANuvratam / ( 158 ) . .. paralekamAM tINa kAMTA tathA tapAvelA leDhAnAM AliMgana vigere bahu dusaha duHkha prA pta kare che. naThArAM zIlavALA purUSanI Ikiye chedAya che, teo kurUpI, bhagaMdaranA rogapaannaa, strI varanA pAMDhA, 4isIya| mane nA yogya yAya che." [ 157 ] 4 /yu che- "gautama ! re haiyanu lakSa 42, bhane 52strI gamana re, te sAta pAra sAtamI narake jAya che. " maithuna karavAmAM hiMsA deva paNa ghaNo che. kahyuM che ke, mithuna karavA ArUDha thaele purUSa nava lAkha sUkSma jIvane haNe che. " ItyAdi bIjA zAstramAM thI jANI levuM, temaja Avazyaka cUrNamAM paNa te vratanA deSa tathA guNa darzAvyA che. cothA aNuvratamAM sAmAnya vaDe te vrata na rAkhavAthI evA deza che ke, ekAMte rahevAthI mAtAnI pAse paNa purUSa jAya che, ane te vrata rAkhavAthI Aleka ane paralokamAM guNa thAya che. AlokamAM te kula putra ane uttama gaNAya che, ane paralokamAM devatAmAM pradhAna purUSapaNuM manuSyamAM paNa pradhAna purUSapaNuM prApta thAya che. bhogamAMthI pAMca lAkha nI rakSA thavAthI Asana siddhi mAM gamana thAya che. "e zuM aNuvrata kahyuM. [ 158 ] 33
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 zrI dharma saMgraha. atha paMcamaM tadAha parigrahasya kRtsnasyA mitasya parivarjanAt / icchA parimANa kRti jagaduH paMcamaM vratam // 29 // parigRhyate iti parigrahaH tasya kIdRzasya kRtsnasya navavidhasyetyarthaH sacAyaM dhanaM 1 dhAnyaM 2 kSetraM 3 vAstu 4 rUpyaM 5 suvarNa 6 kupyaM 7 dvipadaH 8 catuSpada 9 zceti aticArAdhikAre vyAkhyAsyamAnaH zrI bhadrabAhu svAmi kRta dazavakAlika niyuktau tu gRhiNAmartha parigraho dhAnya 1 ratna 2 sthAvara 3 dvipada 4 catuSpada 5 kupya 6 bhedAtsAmAnyena SaDvidho'pi tatprabhedai zcatuHSaSTividhaH proktaH tathAhi dhAnyAni caturviMzatiryathA(159) "dhannAI caucIsaM jaba 1 gohuma 2 sAli 3 vIhi 4 saTThIa 5 kuddava 6 aNuA 7 kaMgU 8 rAlaga 9 tila 10 mugga 11 mA have pAMcamuM aNuvrata kahe che. - "samagra ane parimANa rahita paricaha vajevAthI je icchAnuM pari. mANa te zrI bhagavaMta jidra pAMcamuM aNavrata kahe che." parigrahaNa kare te parigraha kahevAya. te parigraha samagra eTale nava prakArano che, te na 2 mA pramANe-1 dhana, 2 dhAnya, 3 kSetra, 4 vAstu, 5 35, 6 suvarNa, 7 dhAtu, 8 manuSya ane 9 pazu-Thera tenI vyAkhyA aticAranA adhikAramAM karavAmAM Avaze. zrI bhadrabAhu svAmIe karela dazavaikAlika satranI niyuktimAM te gRhasthane 1 dhAnya, 2 ratna, 3 sthAvara, ja manuSya, 5 pazu ane 6 dhAtu-ema sAmAnyapaNe cha prakArane artha parigraha kahe che, ane tenA bhedanA bheda vaDe te cosaTha prakArane thAya che. ( 158) tabhA pramANe tyAvIza prajAnAM dhAnya-bha, 1 15, 2 mAthuma, 3 21,
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zrI dharma saMgraha 25.. sAya 12 ayasi 13 harimaMtha 14 tiuDaya 15 niSpAva 16 siliMda 17 rAyamAsA 18 ya irakU 19 masUra 20 tubarI 21 kulattha 22 tahadhannaya 23 kalAyA 24 " tAni prAyaH masiddhAni / navaraM paSTikA zAlibhedaH 5 aNayo miNacavAkhyA dhAnyabhedA iti haimavyAzrayavRttau yadvA NukAyugaMdharI ityapi kApi dRzyate 7 atasI pratItA 14 harimaMthAH kUSNa canakAH 14 tripuTako mAlavaka prasiddho dhAnya vizeSaH 15 niSpAvA vallAH 16 siliMdA mukuSTAH 27 rAjamASA capalakAH 18 ikhurbaradikA saMbhAvyate 19 masUra tuvarI dhAnya dvayaM mAlavakAdau prasiddhaM 21 kalApakA vRtta canakAH / (160 ) ratnAni caturviMzatiH yathA-" rayaNAI caH uvvIsa suvana 1 tau 2 taMba 3 rayaya 4 lohAI 5 sIsagaM.6 hiraNNa 7 pAsANa 8 vaira 9 maNi 10. mottiA . 11 palAla 12 // .1 // 4 sin2, 5 saSTi satanI sa6 622, 7 ma1, 8 gir, 8 21, 10 tila, 11 maga, 12 uDada, 13 alasI, 14 harimaMtha, 15 tripuTaka, 16 vAla, 17 maTha, 18 vyAkhA, 18 54, 20 bha232, 21 tu2, 22 45thA, 23 ghanya, 24 ||5e covIza dhAnya kahevAya che. teomAM ghaNuM karIne ghaNAM dhAnya prasiddha che. vizeSamAM eTaluM ke, 5 vaSTikA eka jAtanI zALa che. aNukA e miNacava nAme eka jAtanuM dhAnya che--ema haimadyAzraya kAvyanI vRttimAM lakhe che. athavA aNukA eTale yugaMdharI nAme dhAnya ema paNa koI ThekANe jovAmAM Ave che. e sAtamuM dhAnya che. atasI eTale alasI, harimaMtha eTale kALA caNa. siliMda eTale maTha: rAjabhASA- eTale coLA. paMkhu eTale baradika nAme dhAnya lAge che. masUra ane tuvera--e be dhAnya bhAra vigere dezamA prasi cha. 48 // 5. meTa. 12 ya| samapA . (190) yopI prA2na 2 vAya cha-bha, ". 1 suvarNa, 2. tasuM, 3 tai, 4H 3y, 5 soTu, 6 sA, 7 Di29ya, 8 pASA, 8: 105, 10 maNi, 11 motI, 12 pAsa, ( 52vA ) 13 zama, 14 tilisA, 15. 2143, 16 yata, 17 127, 18
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, saMkho 13 tiNisA 14 guru 15 caMdaNANi 16 vacchA 17 milANi 18 kaTThAI 19 / taha camma 20 daMta 21 vAlA 22 gaMdhA 23 davyosahAI 24 ca // 2 // prasiddhA nyamUni navaraM-rajataM rUpyaM hiraNyaM rUpakAdi pASANA vijAti ratnAni maNayo jAtyAni tiniso vRkSa vizeSaH amilA nyUrNA vastrANi kASTAni zrIparNAdi phalakAdIni carmANi siMhAdInAM daMtA gajAdInAM vAlAzcamaryAdInAM dravyoSadhAni piSpalAdIni (161) sthAvaraM tridhA dvipadaM ca dvidhA-yathA-" bhUmI gharAya garugaNa tivihaM puNa thAvaraM muNe avvaM / cakkAra baddhamANusa duvihaM puNa hoi dupayaMtu // 1 // bhUmiH kSetraM gRhANi prAsAdAH tarugaNA nAlikeAdyA rAmA iti tridhA sthAvaraM cakrAra baddhagaMvyAdi mAnuSaM dAsAdIti dvidhA dvipadaM catuSpadaM dazadhA yathA-" gAvI mahisI uTTI aya elagaA saA sataragAya ghoDagagahahahatthI cauppayaM hoi dasahAo // 1 // ete pratItA (162) abhisa, 18 14, 20 yama, 21 hata, 22 pAsa, 23 14, mane 24 dravyoSadha, se covIza rana kahevAya che. e badhAM prakhyAta che, vizeSamAM naNavAnuM eTaluMke, rajataeTale rUpuM, hiraNya eTale rUpA vigere, pASANa eTale vijAti ratna. maNi eTale jAtivaMta ratna. tinisa eka jAtanuM vRkSa che, amila eTale unanAM vastra. kASTa eTale zrIparNa vigerenA phala pramukha. carma eTale siMhAdikano cama, dAMta eTale hastI pramukhanA dAMta. vAla eTale camarI mRganA keza, draSadhi eTale pipalI vigere. ( 16 ). sthAvara 49tanA mane di56 me tanA che te viSe dhuke haiM, " bhUmi, ghara ane vRkSagaNa-e traNa prakAranA sthAvara che cakra, ArAbaddha ane gADI vigere sthAvara kahevAya che. dvipada-mANasa be prakAre che." bhUmi eTale kSetra. ghara eTale mahelAta, ane tarUgaNa eTale nArIela vigerenI vADIo. cakra, ArAbaddha gADI vigere sthAvara kahevAya che. dAsa pramukha-dvipada-manuSya be prakAre che. catuSpada-pazu Thera-e daza praaare cha bho, " gAya, meMsa, 2, 05:21, meMDhA, tita, 5252, thA, gadhe, ane hAthI--e daza prakAre catuSpada kahevAya che. (162 ) e daza prakAra prasiddha che.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha, 261 - - navaraM asyAM vAlhIkAdi dezotpannA jAtyAH azvatarA vezarAH ajAtyA ghottkaaH| nAnA vidhamapi kupyamekameva yathA " nANAvihovagaraNaM NegavihaM kuppalakkhaNaM hoi / eso attho bhaNio chabbiha cau saTThibheo a // 1 // " catuHSaSTibhedo'pyeSa navavidhaparigrahe'tarbhavatIti na kopi virodhaH / punaH kIdazasya tasya amitasya parimANarahitasya parivarjanAt tyAgAt tyAganimittabhUtenetyarthaH icchAyA abhilASasya yatparimANaM iyatA tasya kRtiH karaNaM tAM paMcamaM vrata adhikArAdaNuvrataM jagaduH UcuH jinA iti saMTaMkaH / ( 163 ) idamatra tAtparya parigrahaviratirdvidhA sarvato dezatazca tatra sarvathA sarvabhAveSu mUrchA tyAgaH sarvataH taditaradezataH tatra zrAvakANAM sarvataH tatpratipatterazaktau dezatastA icchAparimANarUpAM pratipadyate / yataH sUtra-" aparimiapariggaraM samaNo vAsao paJcakkhAi icchA parimANaM vizeSamAM eTaluM ke, vAlhIka vigere dezamAM thayelA azva te jAtya azva kahevAya che. ane zvatara eTale khaccara ane gheTaka-ghoDA te ajAtivaMta azva kahevAya che. kupa e dhAtu aneka prakAranuM che, tathApI ekaja kahevAya che. kahyuM che ke, " kukhya dhAtu nAnA prakAranuM che. tathApi eka prakAranuM ja che-evI rIte cha prakArane ane ne cesa prakArane parigraha kahe che." A cesaTha bhedavALe parigraha nava prakAranA parigrahamAM AvI jAya che, tethI temAM koI jAtane virodha AvatuM nathI. te parigraha kevo amita eTale parimANathI rahita tevA parigrahane tyAga karavAthI arthAta tyAganA nimittarUpa icchA eTale abhilASanuM je parimANa. eTale ATalApaNuM tenuM karavuM tene zrI jina bhagavaMta pAMcamuM vrata eTale cAlatA adhikAra pramANe pAMcamuM aNavata kahe che. (16) ahiM tAya evuM che ke, sarvathI ane dezathI ema parigrahanI virati be prakAre che. sarvathA sarva bhAva-padArtha upara mUchone tyAga te sarvathI parigrahanI virati ane tethI juduM te dezathI parigrahanI virati-kahevAya che. temAM zrAvakanI sarvathI te vrata levAnI zakti hatI nathI, tethI te IcchA parimANa dezathI laI zake che. te viSe sUtramAM
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 ... zrI dharma saMgraha upasaMpajjaise apariggAhe duviha paM taM jahA sacittapariggahe acittaparigahe atti " ( 164 ) nanu gRhe svalpadravye'pi sati parigrahaparimANe tu dravyasahasralakSAdi pratipattyA icchAdRddhisaMbhavAtko nAma guNa iti cet maivaM icchAvRddhistu saMsAriNAM sarvadA vidyamAnaiva yato nemirAjarpivacanamiMdra prati-" suvaNNa rUppassayapavvayA bhave siyA hu kelAsa samA asaMkhayA narassa luddhassa na te hi kiMci icchA huAgAsasamA aNatayA 1 evaM cecchAyA anaMtatve tadiyattA karaNaM mahate guNAya / ( 165 ) yataH" jaha jaha appo loho jaha jaha appo pariggahAraMbho / taha taha suhaM pavaDhai dhammassaya hoi saMsiddhI " // tasmAdicchAprasaraM nirudhya saMtope. yatitavyaM sukhasya saMtoSamUlatvAt yadAha- " Arogga sAriaM mANusataNaM sabasArio dhammo / vijA nikSayasArA muhAI saMtoSasArAI 1 " kahyuM che ke, zramaNopAsaka-zrAvaka aparimita parigrahanA icchA parimANe paccakhANa kare te IchA parimANane prApta thAya te parigraha be prakAranA che. sacitta parigraha ane acit pariyaDa ( 194) ahiM zaMkA kare che ke, gharamAM a5 dravya hoya, ane parigraha parimANa kareluM heya, paNa sahastra lAkha ItyAdi dravya melavavA IcchAnI vRddhi thavA saMbhava che, te pachI te vrata levAmAM ze guNa? evI zaMkA karavI nahIM, saMsArIone tenI icchAnI vRddhi te sarvadA rahe che, te viSe nemi rAjarSie iMdra pratye kaheluM che - " suvarNa tathA rUpAnA kailAsa parvata jevA asaMkhya DhagalA karI ghe, paNa lubdha purUSane kAMI satiSa heta nathI. IcchA AkAzanI jema anaMta che. " A pramANe IcchA anaMta che, tene ATaluM ema mApI devI te moTA guNane artha thAya che. [ 165 ] kahyuM che ke, " jema jema alpa lebha, ane jema jema parigrahane alpa AraMbha heya, tema tema sukha vadhe che ane dhamanI siddhi thAya che." tethI icchAne vega aTakAvI saMtoSa rAkhavAmAM yatna kare. kAraNa ke, sukhanuM mUla saMtoSa che. kahyuM che ke, "mAnuSyapaNuM ArogyanArUpa sAra vAluM
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharma saMgraha.. 263 tadevematavratasyAtrApi saMtoSa saukhya lakSmIsthairyajanaprazaMsAdiphalaM prtrtunsArasamRddhi sidhdhAra ( 66 ) ati lobhAbhibhUtatayA caitavratasyA svIkRtau virAdhanAyAM vA dAridra dAsya daurbhAgya durgatyAdi / yataH mahAraMbhayAe mahApariggahA e kuNimAhAreNaM paMceMdi avaheNaM jIvAnarayA u aM aje iti sUrchAvAn hi uttarottarazA vArSito suvAnumati . ( dhU7 ) cAra-"skkhnni khaNai nihaNai ratiM na suaidi Avi asasaMko liMSai vaei sayayaM laMchia paDilaMchiaM kuNai 1 parigrahitvamapi mUrcchayaiva mUrchA maMtareNa dhanadhAnyAde raparigrahatvAdyadAha " aparigraha eva bhavedvastrAbharaNAdyalaMkRto'pi pumAn / mamakAra virahitaH sati mamakAre saMgavAnnamaH 1 tathA japi vacchaM vapAyaM vA kaMbalaM pAyapuMchaNaM saMti saMjamalajjaTThA dharati pa che, dharma sarvanA sAravALo che, vidyA vinaya sAra che ane sukha saMteSa sAra che. " evI rIte A vratanuM A lokamAM saMtoSa, sukha, lakSmI, sthiratA, loka prazaMsA vigere phala che, ane paralekamAM manuSya tathA devatAnI samRddhi ane siddhi vigere phala che. (16) ati lobhathI parAbhava pAmI A vratane aMgIkAra kare nahIM athavA karIne tenI virAdhanA kare to dAridra, dAsatva, durbhAgya ane dUti vigere prApta thAya che. kahyuM che ke, "mahAna AraMbha karavAthI, mahAna parigraha rAkhavAthI, sacitta AhAra karavAthI ane paMceMdriyane vadha karavAthI jIva narakanI AyuSya bAMdhe che. " tethI je mUchavAna chava che te uttarottara AzAmAM kAryanA pAmI duHkhane ja anubhava kare che. [ 17 ] te viSe "rASTra " e gAthA pramANabhUta che. parigraha rAkhavApaNuM paNa mUcho vaDeja thAya che. mUcho zivAya dhana, dhAnya vigere kadi hoya te paNa te parigraha kahevAto nathI. kahyuM che ke, "vastra AbhUSaNa vigerethI alaMkRta evo paNa purUSa je mamatA rahita hoya te parigraha vinAno che ane mamatAvAla purUSa nagna ( akiMcana ) hoya to paNa te parigrahavAle che." tema vaLI kahyuM che ke, " saMyamI purUSe je vastra, kAMbala ane pAda puMchaNa kAMI paNa dhAraNa kare che
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zrI dharma saMgraha. riharaMtI 1 na so pariggaho vutto nAyaputteNa tAiNA / mucchA pariggaho vutto ii vuttaM mahe siNatti " tena mUrchA niyamanAtha sarva mUrchA parityAgA zaktasyai tatpaMcamaNuvrata muktamityuktAnyaNuvratAni / ( 168 ) ane choDI de che. dayAlu evA jJAta putre (jina bhagavate ) te parigraha kahyA nathI paNa mUcho (meha) rAkhavI, teja parigraha kahe che. ema maharSi kahe che." tethI mUchano niyama rAkhavA mATe sarva mUchano tyAga karavA azakta hoya tene arthe A pAMcamuM aNu prata. cha. mepI zata pAMya ata yA. ( 198) // prathama bhAga smaaptH||
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatrakam. azuddha. pRSTaH vRNomi spannaMbhAvanA Irayatti 3 siddhaH pravarteSu jinapraNita cAnukaMpA zcitasya saMbhava che paropakRtti niSidha. rUcirasti zuddha. vivaNomi tpannabhAvanA Irayati siddhiH pratteSu jinapraNIta dhvanukaMpA zcittasya saMbhave che paropakRti niSiddha rucirasti karAlazca dyUta balavApaNuM svAdeta su aMtyeSvapi vitarkaNaM . atithiM nairarthya Him 90 9 muwan and kazalazca dyuta belevApaNuM svAdetsu aMtyezvapi vitarkaNa atithi narartha / 55nuM pArnu kaunyayAgamau - ko vyayAgamau.... 39
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ e 41 v v v v v 9 azuddha. tAdaza nAmumrA evamapyA nAnyayada vyavahArastu bhavakhaya yogadraSTi sacchRtya thayelA bhAvAnIya tathA bhavatityalaM mathasthatvA karavAnI 8 zuddha. tAdRza nAM na evamapya nAnyadvaya (e na joie) bhavakkhaya yogadRSTi sacchRtya thayela bhAvanIya ttathA bhavatItyalaM madhyasthatvA kahevAnI iyarA viMzikAyA mithyAzAM zastA mithyAzA 8 8 x x x 9 = 8 9 x 9 x iyaza vizikAyA mithyAdazAM sastA mithyAdazA vyA tatpadyapi mithyAdaSTinA caTutA sa daMdhanyAyena 8 x 9 patpadyapi mithyAdRSTInA paTutA sadaMdhanyAyene =
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ E azuddha. sArI sArI rIte r dukha khanupAnakatva anupAna karavuM hi tadaM sAdhuta dukkha hyanupAnakatva upAna paheravAM nahIM. hitadaM sAdhuvRtta praveza hitaH - 2 pravezaka hita - je yatna che yatna 2 vyapohAya gRhItaM - vyapojhatha gRhitaM cittakAlupthA ArajjuvaMto yathAtmyo cittakAluSyA arajjuvaMto yAthAtmyo uSavRMha - jvalAkule vyakti mumUDhIbhiH dazaMtrA uparvAhA. jvAlAkule vyaktI sumuSTibhiH darAMtrA dhUtpadyate mAvartate dveSTi 'lpamedhasaH 'bhatyAhUtyazaH 87 putpate - bhAvarttate dviSTi 'bhyamedhasaH pratyAityadazaH -
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha vidaho vipulAlaMvAla cchRtadharmANAM vidaho vipulAlavAla cchrutadharmANAM viRddha viruddha kRtadharma gRtadharmamAM kRtadharmanI vizNunA zratadharmanI tApAnAve zuddhAyeva samyagvAdatAya GE >> road- 22 vvr9 or oravna pujyate badhyate badhyate mRtadharma mRtadharmamAM mRtadharmanI viSNunA zratadharmanI nApAmAke zuddhAveva samyagvAdatAyA 96 yujyate 97 badhyate dupapattiH yAdRzA 'bhUttaM 101 yAdRzI 101 yAzi101 asminnevArthe . 101 svabhAvavA 102 kaMTaka 103 phaladAnAbhi , 108 prAgavasthA : 109 dupattiH yAdasA 'bhUtaM yAdazI yAdazi anavArthe svabhAvavAlA karaka phalaMdAnabhi pAgavasyAM
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha. tathA bhavya tiryakta zrotRRNAM stacchuta tacchruteH sudarikeno kliSTa citaH ekaguNaH paganA nyAyAzca nyApya gurupadezA bhUmivA vedanIyaM vimutta jato graMthi zatakahaTTa yA mithyAtvahanIya sAdyanaMtara samAdhikAni saMgacchati papanaM zuddha. tathAbhavya tiryakka zrothaNAM stacchruta tacchruteH sudakkhino kliSTa cittaH eva guNaH padanA pRSTa. nyAyyazca nyAyya gurUpadezA bhUmimivA vedanIya vimukta jaMtorgrathi 109 110 113 114 114 115 116 116 117 121 121 125 127 127 127 129 zatakaTTaha 131 yo 131 mithyAtva mAhanIya 133 sAdhanaMta 134 samadhikAni saMgacchate papannaM 135 142 147 paMkti. .16. vor ; 9 7 8 11 23 4 8 4 6 13 4 4 11 21 1
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ E Y 147 - . . azuddha. jJAnastatra pararavuM muMga che kiyA ruciH saMkSepa gatevana jialarakaNaM bhavaravaya dhUmrane vivekanuM vatkR viSaya tuSNo . ... .. . zuddha. pRSTa jJAnaM tatra 147 pasaravuM muMbuM che 148 kriyArUciH 149 saMkSeparUpa 149 gatatvena 150 jialakkhaNaM 151 bhavakkhaya 151 dhUmane 151 vivekanuM avalokana 157 vaka viSayatRSNo 165 aNukaMpaM 167 sAriNo 9422vAyu kiMnaragAna 174 catu:zraddhAna 174 yojana 177 saMgiramANAH lameti 185 187 sUtra gItArtha A pramANe 193 styAdi. 194 uNukaMpa - 169 ur 171 , v sariNo vANu kiMnagAna yatuHzraddhAna yojana saMgiramaNAH labhetti mAgave sUma gItAthI A pramANu striyAdi . mAgame 192 192 .2,
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha. E - v bhayAyaM sarudvA karaNaM: niyamanIyAniH niSidhaM + + 9 pajuvA 201 . prastAvino muktimapi zAsamAjana AdhANa arihaMta . zuddha. pRSTa. mayAyaM . sakRdvA 195 karaNaM . 196 niyamanIyAni 197 niSiddhaM 197 pajjuvA 198 prastAviko 199 muktamapi zAsamAnajana 204 AdyANa 204 arihaMta mArAmAM 207 gurU kahe, guNa 207 namukkAra 208 yAjajIvita sudhI 210 ( A vadhArAnuM che) 213 tyanyai 213 vratabhaMgaka 217 aNuvrata 217 207 mArA ... . . gurU guNa namukkAra mAvajIvitasu anabhigrahA tyanmai vRtabhaMgaka aNuvrata vRtebhyaH ekaTTate mRSAvAda padAtrazadIMdayo phalAdinya vratebhyaH 218 218 . ekavate 218 mRSAvAda SatriMzadAdayo 219 phalAdInya 241 ...
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTaH 242 JERwr v 243 azuddha. AraMbha AraMbha ane vizeSeNa AtmotyAdi sasmAt gRhasthene vATaNane kAmanA kIdazasya nazamara paMcamaNuvrata zuddha AraMbha ene vizeSaNena AtmetyAdi tasmAt gRhasthena pATaNane kAmAnAM kIdRzasya narAmara paMcamamaNuvrata 247 249 251 252 o- 253 255 261 263 264 dar // zuddhipannaM samAptam //