Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrI cAritraratna gaNi kRta dAna pradIpa saMpAdakaH munirAja zrI jayAnaMdavijayajI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya sahAyaka zrI guru rAmacandra prakAzana samiti bhInamAla, (rAja.) GO * prAptisthAna * zA. devIcaMda chaganalAlajI sumati darzana, neharU pArka ke sAmane, mAgha kaoNlanI, bhInamAla-343 029 (rAja.) phona : (02969) 220 387 zrI AdinAtha rAjendra jaina peDhI sA~thU-343 026. jilA : jAlora (rAja.) phona : (02973) 254 221 zrI vimalanAtha jaina peDhI bAkarA gAma-343 025. (rAja.) phona : (02973) 251 122 mo. : 94134 65068 mahAvideha bhInamAla dhAma taleTI hastigiri, liMka roDa, pAlItANA-364 270. phona : (02848) 243 018 zrI tIrthendra sUri smAraka saMgha TrasTa tIrthendra nagara, bAkarA roDa-343 025. jilA : jAlora (rAja.) phona : (02973) 251 144
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA saMrakSaka (1) sumeramala kevalajI nAhara, bhInamAla, rAja. ke. esa. nAhara, 201 sumera TaoNvara, lava lena, majhagAMva, muMbaI-10. (2) mIliyana grupa, sUrANA, muMbaI, dillI, vijayavADA. (3) ema. Ara. impeksa, 16-e, hanumAna Teresa, dUsarA mAlA, tArATempala lena, lemIgTana roDa, muMbaI-7. ___ phona : 23801086. (4) zrI zAMtidevI bAbulAlajI bAphanA cerITebala TrasTa, muMbaI. mahAvideha bhInamAladhAma, pAlItAnA-364270. (5) saMghavI jugarAja, kAMtilAla, mahendra, surendra, dilIpa, dhIraja, saMdIpa, rAja, jainama, akSata beTA potA kuMdanamalajI bhutAjI zrIzrImALa, vardhamAna gautrIya Ahora (rAja.) kalpatarU jvelarsa, 305, sTezana roDa saMghavI bhavana, thAnA (pa.) mahArASTra. (6) ati AdaraNIya vaDIla zrI nAthAlAla tathA pU. pitAjI cImanalAla, gagaladAsa, zAMtilAla tathA moMghIbena amRtalAla ke AtmazreyArthe ci. nilAMga ke varasItapa, prapautrI bhavyA ke aTThAI varasItapa anumodanArtha dozI vIjubena cImanalAla DAyAlAla parivAra, amRtalAla cImanalAla dozI pAMcazo vorA parivAra, tharAda-muMbaI. (7) zatrujaya tIrthe navvANuM yAtrA ke Ayojana nimitte zA. jeThamala, lakSmaNarAja, pRthvIrAja, premacaMda, gautamacaMda, gaNapatarAja, lalItakumAra, vikramakumAra, puSpaka, vimala, pradIpa, cirAga, niteSa beTA-potA kInAjI saMkalecA parivAra meMgalavA, pharma - arihanta novelhaTI, GF3 AratI zopIMga senTara, kAlupuraTaMkazAlA roDa, ahamadAbAda. pRthvIcaMda anDa kaM., tirucirApalI. (8) tharAda nivAsI bhaNazALI madhubena kAMtilAla amulakhabhAI parivAra. (9) zA kAMtIlAla kevalacaMdajI gAMdhI siyAnA nivAsI dvArA 2063 meM pAlItAnA meM upadhAna karavAyA usa nimitte. (10) 'lahera kuMdana grupa' zA jeThamalajI kuMdanamalajI meMgalavA (jAlora) (11) 2063 meM guDA meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa samaya padmAvatI sunAne ke upalakSa meM zA caMpAlAla, jayaMtilAla, surezakumAra, bharatakumAra, prinkeza, kenita, darzita cunnIlAlajI makAjI kAzama gautra tvara parivAra guDAbAlotAn jayaciMtAmaNi 10-543 saMtApeTa nellUra-524001 (A.pra.) (12) pU. pitAzrI pUnamacaMdajI mAtuzrI bhurIbAI ke smaraNArthe putra pukharAja, putravadhu lIlAbAI pautra phuTaramala, mahendrakumAra, rAjendrakumAra, azokakumAra mithuna, saMkeza, somIla, beTA potA parapotA zA. pUnamacaMdajI bhImAjI rAmANI guDAbAlotAn 'nAkoDA golDa' 70, kaMsArA cAla, bIjAmAle, rUma naM. 67, kAlabAdevI, muMbaI-2
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) zA sumeramala, mukezakumAra, nitIna, amIta, manISA, khuzabu beTA potA perAjamalajI pratApajI ratanapurA boharA parivAra, modarA (rAja.) rAjaratana golDa proDa. ke. vI. esa. komplekSa, 3/1 aruMDalapeTa, gunTUra A.P. (14) eka sadgRhastha, dhANasA. (15) gulAbacaMda DaoN. rAjakumAra, nikhIlakumAra, beTA potA parapotA zA chaganarAjajI pemAjI koThArI, Ahora, amerikA : 4341, skaileNDa DrIva aTalAnTA jorjiyA U.S.A.-30342. phona : 404-432-3086/ 678-521-1150 (16) zAMtirUpacaMda ravindracaMda, mukeza, saMjeza, RSabha, lakSita, yaza, dhruva, akSaya beTA potA milApacaMdajI mahetA, jAlora, beMgalora. (17) vi.saM.2063 meM Ahora meM upadhAna tapa ArAdhanA karavAyI evaM padmAvatI zravaNa ke upalakSa meM pitAzrI thAnamalajI mAtuzrI sukhIdevI, bhaMvaralAla, ghevaracaMda, zAMtilAla, pravINakumAra, manISa, nikhila, mittula, / AzISa, harSa, vinaya, viveka beTA potA kanAjI hakamAjImuthA, zA. zAMtilAla pravINakumAra enDa ko. rAma gopAla sTrITa, vijayavADA. bhIvaMDI, icalakaraMjI. (18) bAphanA vADI meM jina mandira nirmANa ke upalakSa meM mAtuzrI prakAzadevI caMpAlAlajI kI bhAvanAnusAra pRthvIrAja, jitendrakumAra, rAjezakumAra, ramezakumAra, vaMza, jainama, rAjavIra, beTA potA caMpAlAla sAMvalacandajI bAphanA, bhInamAla. navakAra TAima, 51, nAkoDA sTeTa nyu boharA bilDIMga, muMbaI-3. (19) zA zAMtilAla, dIlIpakumAra, saMjayakumAra, amanakumAra, akhIlakumAra, beTA potA mUlacaMdajI umAjI talAvata Ahora (rAja.) rAjendrA mArkeTIMga, vijayavADA. (20) zrImatI sakudevI sAMkalacaMdajI nethIjI hukamANI parivAra, pAMtheDI, rAja. rAjendra jvelarsa, 4-rahemAna bhAI bi. esa. jI. mArga, tADadeva, muMbaI-34. (21) pUjya pitAjI zrI sumeramalajI kI smRti meM mAtuzrI jeThIbAI kI preraNA se jayantilAla, mahAvIracaMda, darzana, beTA potA sumeramalajI varadIcaMdajI Ahora, je. jI. impeksa prA.li.-55 nArAyaNa mudalI sTrITa, cennaI-79. (22) sva. hastImalajI bhalAjI nAgotrA solaMkI kI smRti meM haste parivAra bAkarA (rAja.) (23) munizrI jayAnaMda vijayajI kI nizrA meM lehara kuMdana grupa dvArA za@jaya tIrthe 2065 meM cAturmAsa upadhAna karavAyA usa samaya ke Aradhaka evaM atithi ke sarva sAdhAraNa kI Aya meM se savaMta 2065. (24) mAtuzrI mohanIdevI, pitAzrI sAMvalacaMdajI kI puNyasmRti meM zA pArasamala surezakumAra, dinezakumAra, kailAzakumAra, jayaMtakumAra, bileza, zrIkeSa, dIkSila, prISa kabIra, beTA potA sovalacaMdajI kuMdanamalajI meMgalavA, pharma : Fybros Kundan Group, 35 perumala mudalI sTrITa, sAhukAra peTa, cennaI-1. Mengalwa, Chennai, Delhi, Mumbai. __(25) zA sumeramalajI narasAjI -meMgalavA, cennaI.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ (26) zA dUdhamalajI, narendrakumAra, ramezakumAra beTA potA lAlacaMdajI mAMDota parivAra bAkarA (rAja.) maMgala ArTa, dozI bilDIMga, 3-bhoIvADA, bhUlezvara, muMbaI-2 (27) kaTArIyA saMghavI lAlacaMda, ramezakumAra, gautamacaMda, dinezakumAra, mahendrakumAra, ravindrakumAra beTA potA sonAjI bherAjI dhANasA (rAja.) zrI supara spearsa, 11-31-3A pArka roDa, vijayavADA, sikandrAbAda. (28) zA narapatarAja, lalItakumAra, mahendra, zaileSa, nileSa, kalpeza, rAjeza, mahIpAla, dikSIta, AzISa, ketana, azvIna, rIMkeza, yaza, mIta, beTA potA khImarAjajI thAnAjI kaTArIyA saMghavI Ahora (rAja.) kalAMjalI jvelarsa, 4/2 brADI peTha, gunTUra-2. (29) zA lakSmIcaMda, zeSamala, rAjakumAra, mahAvIrakumAra, praviNakumAra, dilIpakumAra, ramezakumAra beTA potA pratApacaMdajI kAlujI kAMkarIyA modarA (rAja.) gunTUra. (30) eka sadgRhastha (khAcarauda) (31) zrImatI suAdevI ghevaracaMdajI ke upadhAna nimitte caMpAlAla, dinezakumAra, dharmendrakumAra, hitezakumAra, dilIpa, rozana, nIkhIla, harSa, jainama, diveza beTA potA ghevaracaMdajI saremalajI durgANI bAkarA. hitendra mArkeTIMga, 11-X-2-Kashi, ceTI lena, sattara zAlA kompleksa, pahalA mAlA, cennaI-79. (32) maMjulAbena pravINakumAra paTIyAta ke mAsakSamaNa evaM sva. zrI bhaMvaralAlajI kI smRti meM pravINakumAra, jItezakumAra, cetana, cirAga, kuNAla, beTA potA tilokacaMdajI dharmAjI paTiyAta dhANasA. pI. TI. jaina, royala samrATa, 406-sI vIMga, goregAMva (vesTa), muMbaI-62. (33) golDa meDala inDasTrIsa prA. lI., revataDA, muMbaI, vijayavADA, dillI. jugarAja oTamalajI e 301/302, vAstupArka, malADa (vesTa), muMbaI-64 (34) rAja rAjendra TeksaTAIlsa, eksaporTasa limITeDa, 101, rAjabhavana, daulatanagara, borIvalI (IsTa), muMbaI, modharA nivAsI. (35) pra. zA. dI. vi. sA. zrI muktizrIjI kI suziSyA mukti darzitAzrIjI kI preraNA se sva. pitAjI dAnamalajI, mAtuzrI tIjobAI kI puNya smRti meM caMpAlAla, mohanalAla, mahendrakumAra, manojakumAra, jitendrakumAra, vikAsakumAra, ravikumAra, riSabha, milana, hitika, Ahora. koThArI mArkeTIMga, 10/11 citurI kaoNmpalekSa, vijayavADA. (36) pitAjI zrI sonarAjajI, mAtuzrI madanabAI parivAra dvArA sametazikhara yAtrA pravAsa evaM jIvita mahotsava nimitte dIpacaMda uttamacaMda, azokakumAra, prakAzakumAra, rAjezakumAra, saMjayakumAra, vijayakumAra, beTA potA sonarAjajI meghAjI kaTArIyA saMghavI dhANasA. alakA sTIla 857 bhavAnI peTha, pUnA-2. (37) muni zrI jayAnaMda vijayajI AdI ThANA kI nizrA meM savaMta 2066 meM tIrthendra nagare-bAkarA roDa madhye cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte haste zrImatI maitIdevI perAjamalajI ratanapurA voharA parivAramodharA (rAjasthAna)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (38) muni zrI jayAnaMda vijayajI AdI ThANA kI nizrA meM savaMta 2062 meM pAlItAnA meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte zAMtIlAla, bAbulAla, mohanalAla, azokakumAra vijayakumAra, zrI hajAdevI sumeramalajI nAgorI parIvAra-Ahora. (39) saMghavI kAMtilAla, jayaMtilAla gaNapatarAja rAjakumAra, rAhulakumAra samasta zrIzrIzrImAla guDAla gotra phuAnI parivAra AlAsaNa. saMghavI ilekTrIka kaMpanI, 85, nArAyaNa mudalI sTrITa, cennaI-600 079. (40) saMghavI bhaMvaralAla mAMgIlAla, mahAvIra, nIleza, banTI, beTA potA harakacaMdajI zrI zrImAla parivAra ___ AlAsana. rAjeza ilekTrIkalsa 48, rAjA bilDIMga, tirunelavelI-627 001. (41) zA. kAntIlAlajI, maMgalacandajI haraNa, dA~sapA, muMbaI. (42) zA bhaMvaralAla, surezakumAra, zaileSakumAra, rAhula beTA potA tejarAjajI saMghavI komatAvAlA bhInamAla, esa. ke. mArkeTIMga, rAjaratana ilekTrIkalsa-20, sambIyAra sTrITa, cennaI-600079. (43) zA samarathamala, sukarAja, mohanalAla, mahAvIrakumAra, vikAsakumAra, kamaleza, anila, vimala, zrIpAla, ___ bharata pholA muthA parivAra sAyalA (rAja.) aruNa enTaraprAijesa, 4 lena brADI peTha, gunTUra-2. (44) zA gajarAja, bAbulAla, mIThAlAla, bharata, mahendra, mukeza, zailesa, gautama, nIkhIla, manISa, hanI beTA-potA ratanacaMdajI nAgotrA solaMkI sA~thU (rAja.) - phUlacaMda bhaMvaralAla, 180 govIMdAppA nAyaka sTrITa, cennaI-1. (45) bhaMsAlI bhaMvaralAla, azokakumAra, kAMtilAla, gautamacaMda, rAjezakumAra, rAhula, AzISa, namana, AkAza, yogeza, beTA potA lIlAjI kasanAjI mu. surata. pharma : maMgala motI senDIkeTa, 14/15 esa. esa. jaina mArkeTa, ema. pI. lena, cIkapeTa krosa, beMgalora-53. (46) ballu gaganadAsa viracaMdabhAI parivAra, tharAda. (47) zrImatI maMjulAdevI bhogIlAla velacanda saMghavI dhAnerA nivAsI. phensI DAyamaNDa, 11 zrIjI ArkeDa, ___ prasAda cembarsa ke pIche, TATA roDa naM.1-2, oNperA hAUsa, muMbaI-4. (48) zA zAMtilAla ujamacaMda desAI parivAra, tharAda, muMbaI. vinodabhAI, dhIrajabhAI, sevaMtIbhAI. (49) baMdA muthA zAMtilAla, lalitakumAra, dharmeza, miteza, beTA potA megharAjajI phusAjI 43, AidAppA nAyakana sTrITa, sAhukAra peTa, dhANasA hAla cennaI-79. (50) zrImatI badAmIdevI dIpacaMdajI genAjI mAMDavalA cennaI nivAsI ke prathama upadhAna tapa nimitte. haste parivAra. (51) zrI Ahora se AbU-delavADA tIrtha kA chari pAlita saMgha nimitte evaM suputra mahendrakumAra kI smRti meM ___ saMghavI muthA megharAja, kailAzakumAra, rAjezakumAra, prakAzakumAra, dinezakumAra, kumArapAla, karaNa, zubhama, milana, mehula, mAnava, beTA potA sugAlacaMdajI lAlacaMdajI lUMkaDa parivAra Ahora. maisura pepara saplAyarsa, 5, zrInAtha bilDIMga, sultAna peTa sarkala, beglora-53. (52) eka sadgRhastha bAkarA (rAja.)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ (53) mAinoksa meTala prA.li., (sAyalA), naM.7, pI.sI.lena, esa.pI.roDa kraoNsa, beglora-2, muMbaI, cennaI, ahamadAbAda. (54) zrImatI pyArIbAI bheramalajI jeThAjI zrIzrIzrImAla agni gautra, gAMva-sarata. (55) sva. pitAzrI hirAcaMdajI, sva. mAtuzrI kusumabAI, sva. jeSTha bhrAtAzrI pRthvIrAjajI, zrI tejarAjajI AtmazreyArtha muthA cunilAla, candrakumAra, kizorakumAra, pArasamala, prakAzakumAra, jitendrakumAra, dinezakumAra, vikAzakumAra, kamaleza, rAkeza, sanni, AziSa, nIleza, aMkuza, punIta, abhiSeka, monTu, nitina, Atiza, nila, mahAvIra, jainama, parama, tanamai, pranai, beTA potA, prapotA laDapotA hirAcaMdajI, camanAjI, dAMtevADiyA parivAra, marudhara meM Ahora (rAja.). pharma : hIrA novelTIsa, phlaoNvara sTrITa, ballArI. (56) mumukSu dinezabhAI hAlacaMda adAnI kI dIkSA ke samaya AI huI rAzI meM se haste hAlacaMdabhAI vIracaMdabhAI parivAra tharAda, surata. (57) zrImatI suAbAI tArAcaMdajI vANI gotA bAgor3A. bI. tArAcaMda aeNNDa kaMpanI, e-18, bhAratanagara, grAnTa roDa, muMbaI-400 007. (58) 2069 meM mu. jayAnaMda vi. kI nizrA meM zrI badAmIbAI tejarAjajI Ahora, indrAdevI ramezakumArajI guDA bAlotAna evaM mUlIbAI pUnamacaMdajI sA~thU tInoM ne pRthak-pRthak navvANu yAtrA karavAyI, usa samaya Ayojaka evaM ArAdhakoM kI ora se udyApana kI rAzI meM se| pAlItAnA. (59) zA jugarAja phUlacaMdajI evaM sau. kamalAdevI jugarAjajI zrIzrIzrImAla candrAvaNa gotA ke jIvita mahotsava padmAvatI sunAne ke prasaMga para - kIrtikumAra, mahendrakumAra, niraMjanakumAra, vinodakumAra, amIta, kalpeza, pareza, mehula veza Ahora. mahAvIra pepara NDa janarala sTorsa, 22-2-6, klotha bAjAra, gunTura. (60) zA jugarAja, chaganalAla, bhaMvaralAla, daragacaMda, ghevaracaMda, dhANasA. mAtuzrI sukhIbAI mizrImalajI sAlecA. pharma : zrI rAjendrA hojIyarI senTara, mAmula peTa, beMglora-53. saha saMrakSaka (1) zA tIlokacaMda mayAcanda enDa kaM. 116, gulAlavADI, muMbaI-4 (2) zA tArAcaMda bhonAjI Ahora mehatA narendrakumAra eNDa kuM. pahalA bhoIvADA lena, muMbaI naM. 2. (3) sva. mAtRzrI mohanadevI pitAjI zrI gumAnamalajI kI smRti meM putra kAMtilAla jayantilAla, sureza, rAjeza solaMkI jAlora. praviNa eNDa kaM. 15-8-110/2, begama bAjAra, haidarAbAda-12. (4) 1992 meM basa yAtrA pravAsa, 1995 meM aTThAI mahotsava evaM saMghavI sonamalajI ke AtmazreyArthe nANezA parivAra ke prathama sammelana ke lAbha ke upalakSya meM saMghavI bhabutamala jayaMtilAla, prakAzakumAra,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ praviNakumAra, navIna, rAhula, aMkUza, riteza nANezA, prakAza novelTIj, sundara pharnIcara, 794, sadAzIva peTha, bAjIrAva roDa, pUnA-411030 (siyANA) / (5) subodhabhAI uttamalAla mahetA dhAnerA nivAsI, kalakattA. (6) pU. pitAjI oTamalajI mAtuzrI atIyAbAI pa. pavanIdevI ke AtmazreyArtha kizoramala, pravINakumAra (rAju) anila, vikAsa, rAhula, saMyama, RSabha, dozI caupar3A parivAra Ahora, rAjendra sTIla hAusa, brADI peTha, gunTura (A.P.) (7) pU. pitAjI zA premacaMdajI chogAjI kI puNyasmRti meM mAtuzrI puSpAdevI. suputra dilIpa, sureza, azoka, saMjaya vedamuthA revataDA, (rAja.) cennaI. zrI rAjendra TaoNvara naM.13, samudra muddAlI sTrITa, cennaI. (8) pU. pitAjI manoharamalajI ke AtmazreyArtha mAtuzrI pAnIdevI ke upadhAna Adi tapazcaryA nimitte surezakumAra, dilIpakumAra, mukezakumAra, lalitakumAra, zrIzrIzrImAla, guDAla gotra nethIjI parivAra AlAsaNa. pharma : M. K. Lights, 897, avinAzI roDa, koimbaTUra-641 018. (9) gAMdhi muthA, sva. pitAjI pukharAjajI mAtuzrI pAnIbAI ke smaraNArtha haste goramala, bhAgacanda, nIleza, mahAvIra, vIkeza, mIthuna, rISabha, yonika beTA potA pukharAjajI samanAjI genAjI sAyalA, vaibhava e Tu jheDa DolAra zopa vAsavI mahala roDa, citradurgA. (10) zrImatI zAMtidevI mohanalAlajI solaMkI ke dvitIya varasItapa ke upalakSa meM haste mohanalAla vikAsa, rAkeza, dhanyA beTA potA gaNapatacaMdajI solaMkI jAlora, mahendra grupa, vijayavADA (A.P.) (11) pU. pitAjI zrI mAnamalajI bhImAjI chatriyA vorA kI puNya smRti meM haste mAtuzrI suAdevI. putra madanalAla, mahendrakumAra, bharatakumAra. pautra nitina, saMyama, zloka, darzana sUrANA nivAsI koimbaTUra. (12) sva. pU. pitAjI zrI pIracaMdajI evaM sva. bhAI zrI kAMtilAlajI kI smRti meM mAtAjI pAtIdevI pIracaMdajI, putra : hastImala, mahAvIrakumAra, saMdIpa, pradIpa, vikrama, nIleSa, abhISeka, amIta, hArdika, mAnU, tanIza, yaza, pakSAla, nIrava beTA potA parapotA pIracaMdajI kevalajI bhaMDArI-bAgarA. pIracaMda mahAvIrakumAra-maina bAjAra, gunTura. (13) zrI siyANA se basadvArA zatrujaya-zaMkhezvara cha ri pAlita yAtrA saMgha 2065 haste saMghavI pratApacaMda, mUlacanda, dinezakumAra, hitezakumAra, nikhila, pakSAla, beTA potA pukharAjajI bAla gotA siyANA. pharma : jaina inTaranezanala, 95, govIMdAppA nAyakana sTrITa, cennaI. (14) sva. pU. pi. zAMtilAla cImanalAla balu mAtuzrI madhubena zAMtilAla, azokabhAI surekhAbena AdI kumAra tharAda, azokabhAI zAMtilAla zAha. 201, koza meza apArTamenTa, bhATIyA skUla ke sAmane, sAIbAbA nagara, borIvalI (pa.), muMbaI-400 072. (15) zA jItamalajI annAjI mu.po. nAsolI bhInamAla, azoka golDa zopa naM. 7, kAkA sAheba gADagIla mArga, kheDa galI (prabhAdevI), dAdara, muMbaI-400 025.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya sahAyaka zrI guru rAmacandra prakAzana samiti bhInamAla, (rAja.) na 708 * prAptisthAna * zA. devIcaMda chaganalAlajI sumati darzana, neharU pArka ke sAmane, mAgha kaoNlanI, bhInamAla-343 029 (rAja.) phona : (02969) 220 387 zrI AdinAtha rAjendra jaina peDhI sA~thU-343 026. jilA : jAlora (rAja.) phona : (02973) 254 221 zrI vimalanAtha jaina peDhI bAkarA gAma-343 025. (rAja.) phona : (02973) 251 122 mo. : 94134 65068 mahAvideha bhInamAla dhAma taleTI hastigiri, liMka roDa, pAlItANA-364 270. phona : (02848) 243 018 zrI tIrthendra sUri smAraka saMgha TrasTa tIrthendra nagara, bAkarA roDa-343 025. jilA : jAlora (rAja.) phona : (02973) 251 144
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA peja naM. kra. viSaya 1. prastAvanA 2. prathama prakAza 3. meghanAda rAjA kI kathA 4. dvitIya prakAza 5. dAna ke bheda (jJAna dAna) 6. vijaya rAjA kI kathA 7. subuddhi aura durbuddhi kI kathA 8. vasu aura parvata kI kathA 9. tRtIya prakAza 10. abhayadAna kA mahAtmaya 11. zaMkha zrAvaka kI kathA 12. caturtha prakAza 13. pAtra dAna kA mAhAtmya 14. vajrakarNa rAjA kI kathA 15. tAracaMdra kurucaMdra kI kathA 16. paMcama prakAza 17. padmAkara kI kathA 18. ratnasAra kI kathA 19. SaSThama prakAza 102 104 133 133 134 143 161 161 167 181
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ peja naM. 181 207 207 210 222 234 234 237 283 283 284 kra. viSaya 20. AsanadAna para karirAja kI kathA 21. saptama prakAza 22. annadAna 23. kanakaratha kI kathA 24. bhadra atibhadra kI kathA 25. aSTama prakAza 26. pAna-dAna 27. ratnapAla rAjA kI kathA 28. navama prakAza 29. auSadha dAna 30. dhanadeva kI kathA 31. dazama prakAza 32. vastra-dAna 33. dhvajabhujaMga kI kathA 34. ekAdazama prakAza 35. pAtra-dAna 36. dhanapati kI kathA 37. dvAdaza prakAza 38. yakSa zrAvaka kI kathA 39. jIrNa zreSThI kI kathA 40. sudhana aura madana kI kathA 41. kRtapuNya kI kathA 42. dhanasAra zreSThI kI kathA 315 315 318 349 349 351 361 363 370 377 383 392
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 / zrI dAna- pradIpa zrI AdinAthAya namaH prastAvanA jaina darzana kI graMtha samRddhi cAra prakAra ke anuyoga se pallavita hai| unameM se caritAnuyoga sugama hone se lokapriya hone ke sAtha hI sAtha bodhaka hone kI vizeSa yogyatA ko bhI dhAraNa karatA hai| manuSya ke svabhAva ke vividha citra kathAnuyoga meM hI pAye jA sakate haiN| dharma kA adbhuta varNana jaina kathA sAhitya ke pratyeka bhAga meM prApta hotA hai| isake sAtha hI usameM yaha khUbI bhI rahI huI hai ki pratyeka prasaMga para satkArya kA zubha phala aura duSkRtya kA azubha phala darzAkara kathAnuyoga ke pAThakoM ko dhArmika aura naitika pravarttana kA lAbha karavAtA hai| sarvajJa-bhASita zAstroM ko satyatA ke sAtha sAvadhAnIpUrvaka utArakara usakA vistAra sAmAnya jana ko samajha meM A sake-isa prakAra se niyukti bhASya, cUrNi, TIkA, TabbA, rAsa Adi nava - pallavita zAkhAoM ke rUpa meM vistRta karake hamAre mahAna pUrvAcAryoM aura vidvAna muni - mahArAjoM ne jaina sAhitya kI anupama sevA kI hai| una zAstroM meM rahe hue tattva aura carcita viSayoM ke rasa kasa lAbha sAmAnya jIva bhI saralatA se le sakeM, aise ucca Azaya ko dhyAna meM rakhate hue kisI bhI viSaya para kathAnuyoga kI racanA kI hai, kyoMki kathAnuyoga upadeza ke lie eka sabala sAdhana mAnA jAtA hai| akhila bhArata ke kathA, itihAsa aura vArttA rUpI sAhitya meM tattva aura vidvattA kI dRSTi se avalokana karanevAloM ke lie jaina anuyoga prazaMsanIya bane binA nahIM raha sakatA / caritra - graMthoM ke vAcaka-varga ke lie eka bAta khAsa rUpa se lakSya meM rakhanI cAhie ki kisI bhI dharmavIra yA dAnavIra nAyaka ke bAhya caritra ke sAtha usake Antarika caritra kA vicAra karanA bhI ghaTita hotA hai, kyoMki Antarika caritra kI zuddhi se hI bAhya caritra AkarSaka banatA hai / Antarika caritra ke 1 dvArA gupta rUpa se bhAvita kiye gaye satkArya jagata meM bAhya rUpa se dRSTigata hote hue jana - samAja kI AtmA meM vismayatA kA saMcAra karate haiM aura ve anukaraNIya bhI banate haiN| kathAnuyoga ke graMthoM meM dharma rUpI kalpavRkSa kI cAra zAkhAoM - dAna, zIla, tapa aura bhAvanA ke svarUpa-varNana ke sAtha sambandha rakhanevAle adbhuta camatkArika dAnavIra puruSoM ke caritroM se sIkhane, jAnane aura manana karane kA atyadhika viSaya milatA hai| itanA hI nahIM, una cAra prakAra kI zAkhAoM meM se eka zAkhA-dAna rUpI dharma ko prApta karane se bhI koI bhI manuSya mokSa ke nikaTa pahu~ca sakatA hai| zAstrakAroM ne to yahAM taka kahA hai ki dharma kI ina cAra zAkhAoM meM se tIna zAkhAe~ - zIla, tapa aura bhAva jahAM AdaranevAle ke lie upakAraka hotI haiM, vahIM dAna dharma to grahaNakarttA aura dAnadAtA - donoM ke lie upakAraka siddha hotA hai| itanA hI nahIM, isa dAnadharma kI mahimA kA varNana sarvajJoM ne bhI apUrva prakAra se kiyA hai| isa dAnadharma ko spaSTa prakAra se prakaTa karanevAlA aura usameM AnevAle dAnavIroM ke caritroM ke lie koI khAsa graMtha, jo paThana-pAThana ke yogya ho, usakI jarurata kA vicAra karate hue yaha "dAna pradIpa' nAmaka graMtha hamane mUla ke AdhAra para gujarAtI anuvAda se hindI meM bhASAntara karake prakaTa kiyA hai| zAstroM meM kahA gayA hai ki pRthvI kA bhUSaNa puruSa hai, puruSa kA bhUSaNa uttama lakSmI hai aura lakSmI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2/zrI dAna-pradIpa kA bhUSaNa dAna hai| isI kAraNa se jaise kAvya se kavi, buddhi se maMtrI, nyAya se rAjA, zUravIratA se subhaTa, lajjA se kulaputra, satItva se ghara, zIla se tapa, kAnti se sUrya, jJAna se adhyAtmI, vega se azva evaM A~kha se mukha zobhita hotA hai, vaise hI dAna se lakSmI zobhita hotI hai| ataH aneka prayAsoM se prApta aura prANoM se bhI jyAdA mahattva rakhanevAlI lakSmI kI ekamAtra uttama gati dAna hI hai| isake alAvA to lakSmI upAdhi rUpa hI hai| yaha dAna pAtrabheda kI apekSA alaga-alaga hone se alaga-alaga phala pradAna karanevAlA hotA hai| jaise-supAtra ko diyA gayA dAna dharma kA kAraNa rUpa hotA hai, anya ko diyA gayA dAna dayA kA bodhaka hotA hai, mitra ko diyA gayA dAna prItivarddhaka hotA hai, zatru ko diyA gayA dAna vaira-bhAva kA nAzaka hotA hai, dAsa-varga ko diyA gayA dAna bhaktivarddhaka hotA hai, rAjA ko diyA gayA dAna sanmAna-pradAtA hotA hai aura bandiyoM (bhATAdi) ko diyA gayA dAna yazavarddhaka hotA hai| sabhI prakAra kI daivika va mAnuSI samRddhi evaM mokSa sampadA kA utkRSTa kAraNa dharma hI hai aura usake bhI dAna, zIla, tapa va bhAva rUpI cAra prakAra hone para bhI dAna dharma ko mukhya kahane kA kAraNa yaha hai ki bAkI tIna dharma dAna dharma se hI sthiratA ko prApta hote haiN| isa dAna dIpaka graMtha meM jinezvara bhagavAna dvArA kathita jJAnadAna, abhayadAna aura upaSTambhadAna-ina tIna bhedoM kA vivecana karake ina para aneka mahAna puruSoM kI kathAe~ dI gayI haiN| ina caritroM meM AnevAle udAra, puNya-prabhAvaka dAnavIroM ke jIvana kA smaraNa karavAkara pAThakoM ke hRdaya meM unnata bhAvoM ko jAgRta karane ke sAtha unheM dAnavIra banane kI preraNA bhI isa graMtha meM dI gayI hai| aise caritroM ko par3hane se mana meM AhlAda utpanna hotA hai| vaha AhalAda apUrva va aparimita hone se usameM saMcita uttama bodha antaHkaraNa meM nirmalatA ke sAtha avyAbAdha Ananda ko pravAhita karatA hai| jinAgama rUpI agni meM se vividha arthoM ke teja ko grahaNa karake jinazAsana rUpI ghara meM dAna rUpI dIpa ko prakaTa karane ke lie (zrIjagaccandrasUrijI ke uttarottara pATa para zrIsomasundarajI guru hue| unake pA~ca ziSya zrImunisundara sUrijI, zrIjayacandra muni, zrIbhuvanasundarasUrijI, zrIjinasundarasUrijI aura zrIjinakIrti muni hue| inameM se zrI jinasundarasUrijI ke ziSya) zrIcAritraratna gaNijI ne isa graMtha kI racanA kI hai| mAravAr3a meM zrIcitrakUTa (vartamAna meM cittaur3agar3ha) meM yaha graMtha saMvat 1499 veM varSa meM likhakara pUrNa kiyA gayA hai| isake mUla zloka 6675 haiN| isa graMtha ke pichale bhAga meM dI gayI prazasti meM graMthakartA mahArAja ne aisA batAyA hai| yaha mUla graMtha bhI isI sabhA dvArA prakAzita huA hai| yaha manuSyoM ke lie upakAraka hone se pravartaka zrIkAMtivijayajI mahArAja ke ziSyaratna munirAjazrI caturavijayajI mahArAja ne bhASAntara karavAkara prakaTa karane kI AjJA pradAna kI thii| isa graMtha meM graMthakAra mahArAja ne bAraha prakAza (vibhAga) meM uparokta tInoM dAna aura una para aneka kathAoM kA samAveza kiyA hai| kisa-kisa prakAza meM kisa-kisa dAna ke prakAra aura usa para dAnavIra naroM ke caritroM kA adhikAra kina pannoM se kahAM taka hai-yaha saba bhI saMkSepa meM Age batAyA hai| isase sampUrNa graMtha kA rahasya saralatA se samajhA jA skegaa| isake alAvA vizeSa rUpa se pratyeka prakAza aura kathAoM kI anukramaNikA bhI isa prastAvanA ke bAda ke bhAga meM dI gayI hone se kisI bhI dAna ke viSaya aura usa para dI jAnevAlI kathA ko yathAsambhava svAbhAvika rUpa meM saralatA se par3hA jA skegaa|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 / zrI dAna- pradIpa prakAza varNana prathama prakAza :- maMgalAcaraNa, abhidheya, dAna ke prakAra aura meghanAda rAjA kI kathA-prathama zrIAdinAtha bhagavAna kI maMgalAcaraNa ke rUpa meM stuti karake - 'una prabhu se hI dAna kI paramparA zuru huI hai aura Aja taka dAnadharma se tInoM loka ke prANI sukhI haiM'-yaha batAkara graMthakAra ne apane gurudeva kI stuti karake jinazAsana rUpI ghara meM dAna rUpI dIpaka ko prakaTa karane ke lie (abhidheya batAkara ) mokSa - sampadA kA utkRSTa kAraNa dharma hai, jisake cAra prakAra- dAna, zIla, tapa va bhAva haiM, yaha batAkara dAna ko mukhya batAyA hai / yaha dAna uparokta pramANa se tIna prakAra kA hai| prathama jJAnadAna ke binA kisI bhI manuSya ke dvArA svalpa bhI dharma karanA sambhava nahIM hai / abhayadAna rUpI megha ke varSaNa se tRNa ke aMkuroM kI taraha sabhI dharma vRddhi ko prApta hote haiM aura usa varSaNa ke binA zuSka ho jAte haiN| isI prakAra supAtra kA poSaNa karane se tIsarA upaSTambha dAna samasta dharmoM para Avazyaka rUpa se upakAra karatA hai / zIla, tapa aura bhAva-ye tIna prakAra ke dharma sarva rUpa meM yatiyoM ke jIvana meM hI sambhava hote haiN| ataH yatiyoM ko annAdi upaSTambha dAna karane se zIlAdi dharma kA ArAdhana ho sakatA hai, jisase mahAna puruSoM ne dAna ko pradhAna dharma batAyA hai| tIrthakara bhI cAritra grahaNa karane ke pUrva eka varSa taka varSIdAna karate haiM aura kevalajJAna prApta karane ke bAda bhI parSadA meM sabase pahale dAnadharma kI dezanA pradAna karate haiN| isa prakAra dAnadharma kI aneka prakAra se upayogitA aura mukhyatA batAkara citta, vitta aura pAtra - ina tInoM kI zuddhi zAstrAnusAra vistArapUrvaka batAte hue usa para meghanAda rAjA kA caritra diyA gayA hai| meghanAda rAjA ne apane pUrvabhava meM dhanarAja nAmaka vaNika ke rUpa meM dAnadharma kA apUrva ArAdhana kiyA thA, jisase meghanAda ke bhava meM use aparimita lakSmI, rAjya - vaibhavAdi prApta huA thaa| isake sAtha hI nAgendra ke tuSTa hone se sabhI manavAMchita vastu- pradAtA eka divya ratnamaya kaTorA aura trailokya-vijaya hAra prApta huA thA / anta meM aneka varSoM taka rAjya kA pAlana karake apanI zIla - sampanna rAnI madanasundarI ke sAtha cAritra grahaNa karake kevalajJAna prApta kiyA aura mokSa ke adhikArI bne| isa meghanAda rAjA ke caritra meM anya do garbhita kathAe~ aura zrIdharmaghoSa nAmaka munizrI kI dezanA samasta pAThakoM ko Ananda utpanna karane ke sAtha dAnadharma kI preraNA bhI pradAna karatI hai| isa prakAra prathama prakAza pUrNa hotA hai / dvitIya prakAza :- isameM sabase pahale jJAna-dAna ke prakAra, ina prakAroM ke AcAra kA varNana aura usa para vijayarAjA kA dRSTAnta hai| pahale dAna ke tIna bheda - jJAna, abhaya aura upaSTambha kahe gaye haiN| unameM se jJAna ke mati Adi pA~ca bheda batAkara zruta kI mukhyatA batAyI gayI hai| abhayadAna sarva-sampatti kA kAraNa hai / dharma ke upaSTambha kI puSTi ke lie pAtra ko
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4/zrI dAna-pradIpa jo dAna diyA jAtA hai, vaha upaSTambha dAna kahalAtA hai| ye tInoM dAna akSaya mokSasukha ke advitIya kAraNa rUpa haiN| dayAdAna, ucitadAna aura kIrtidAna bhI agara supAtra ko diyA jAya, to inakA bhI una tInoM meM hI samAveza ho jAtA hai| ina tInoM prakAra ke dAnoM meM jJAnadAna kI mukhyatA hai, kyoMki jo manuSya jJAnadAna dekara usakI ArAdhanA karate haiM,ve usase pUjyatA ko prApta karate haiM aura jo usakI virAdhanA karate haiM, ve apUjyatA ko prApta hote haiN| isa viSaya para vijayarAjA kI kathA isa dUsare prakAza meM batAyI gayI hai| rAjagRha nagara ke jayanta rAjA ne vaya se laghu hone para bhI buddhi va parAkrama meM zreSTha mAnakara apane putra candrasena ko rAjya pradAna kiyaa| isase unake jyeSTha putra vijaya ne svayaM ko apamAnita mahasUsa kiyaa| usane pitA ke ghara kA tyAga kara diyaa| uDDiyANa deza meM kIrtidhara nAmaka munizrI ke darzana karake atyadhika Ananda ko prApta kiyaa| paMca-mahAvrata para seTha, kI putravadhU rohiNI ke dvArA zAli ke dAnoM kI vRddhi kA dRSTAnta aura paMca-mahAvrata pAlane kA upadeza sunakara vijaya ne cAritra grahaNa kara liyaa| phira vijaya muni anya muniyoM - ko jJAnadAna karane lge| para kAlAntara meM jJAna par3hAne meM unheM nIrasatA mahasUsa hone lgii| jJAna para dveSa bhAva paidA huaa| aticAroM kI AlocanA kiye binA hI vijaya muni maraNa ko prApta hue aura prathama devaloka meM utpanna hue| Ayu pUrNa hone para vahAM se cyavakara padmakhaNDa nagara meM dhanaseTha ke ghara para dhanazarmA nAmaka putra ke rUpa meM utpanna hue| pUrvabhava meM jJAna para dveSa karane se una karmoM kA udaya isa bhava meM huaa| jJAna prApta na kara sakane kA kAraNa pitA ne jJAnI gurudeva se pUchA, to unhoMne pUrvabhava kI vAstavikatA btaayii| phira zrIgurudeva ne jJAna kI ArAdhanA aura virAdhanA para subuddhi aura durbuddhi kI kathA sunaayii| jisase dhanazarmA ko pazcAttApa huaa| usane jJAna kI ArAdhanA kii| vahAM se marakara prathama devaloka meM gyaa| vahAM se cyavakara sAketanagara meM dhanamitra nAmaka vaNika huaa| vahAM jAtismaraNa jJAna hone para phira se jJAna kI ArAdhanA aura dAna karane lgaa| anta meM saMsAra kA tyAga karake cAritra grahaNa kiyaa| phira kevalajJAna prApta karake svarNa-kamala para baiThakara jJAnadAna para dezanA pradAna karane lage-"jJAna kI ArAdhanA kI icchA karanevAle puruSoM ko jJAna lete va dete samaya ATha prakAra ke kAla, vinayAdi AcAroM kA prayatnapUrvaka pAlana karanA cAhie / ....." Adi ina ATha AcAroM kI ATha kathAoM ke sAtha vistArapUrvaka varNana dhanazarmA kevalI mahArAja karane lge| jJAna-prApti aura jJAna-dAna ke abhilASiyoM ko yaha varNana vizeSa rUpa se par3hanA caahie| dhanamitra kA caritra aura usameM AnevAlI gyAraha kathAe~ va jJAnadAna ke AcArAdi kA varNana, mahimAdi par3hane para vAcaka jJAnadAna karane ke lie utsuka banatA hai aura usake phalasvarUpa prANI ko mokSa prApta karavAtA hai| yaha hakIkata isa prakAza meM dekara graMthakartA isa prakAza ko
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5/zrI dAna-pradIpa pUrNa karate haiN| tRtIya prakAza : abhayadAna kI mahattA, vivecana, deza va sarva se dayA kA vivecana evaM usa para zaMkha zrAvaka kI kathA-isameM abhayadAna kA mAhAtmya batAyA gayA hai| mana, vacana va kAyA ke yoga dvArA karanA, karavAnA evaM anumodana karanA-ina tIna prakAra se trasa va sthAvara-sabhI jIvoM ke vadha se dUra rahanA sarvathA abhayadAna kahalAtA hai| yaha sarvasaMga kA tyAga karanevAle muniyoM meM hI saMbhava hai| deza se abhayadAna mokSa kI sAkSAt sAkSI rUpa hai-ityAdi abhayadAna kI vistRta vyAkhyA karake anyadarzanI RSi kapila kA bhI prANiyoM ke prati dayA rakhane kA mata unhIM ke zAstroM se batAyA gayA hai| jainadarzana ke mahApuruSoM-zrIzAMtinAtha bhagavAna ke pUrvabhava kA kabUtara ko abhayadAna dene ke lie tathA zrIsuvratasvAmI kA bharucanagara meM azva kI rakSA karane ke lie, zrImahAvIrasvAmI dvArA logoM ko abhayadAna dene ke lie zUlapANi yakSa ke dvArA dI gayI agaNita vyathAoM ko sahana karane ke lie, metArya muni ke dvArA krauMca pakSI ko bacAne ke lie, dharmaruci muni dvArA cIMTiyoM ko abhayadAna dene ke lie, kumArapAla rAjA dvArA apane aThAraha dezoM meM abhayadAna kI pravRtti calAne ke lie amAri paTaha bajavAne kA dRSTAnta dekara abhayadAna kA svarUpa bahuta hI prabhAvazAlI rUpa se batAyA hai| isI ke sAtha zaMkha zrAvaka aura usake tIna mitroM kA vistRta caritra batAkara usI ke aMtargata cora kI kathA tathA zrIjJAnazUra nAmaka munirAja kI dharmadezanA batAyI gayI hai| anta meM zaMkha zrAvaka ne apUrva jIvadayA ke pAlana se atula lakSmI-vaibhava prApta kiyaa| vahAM se marakara svarga meM utpanna huA aura vahAM se cyavakara vijayanagara meM vijayasena rAjA kI vijayA rAnI kI kukSi se jaya nAmaka putra ke rUpa meM utpanna huaa| pUrvabhava meM abhayadAna dene ke kAraNa yahAM para bhI samRddhi prApta kii| anta meM vairAgya utpanna hone para ghAtI kamoM kA kSaya karake kevalajJAna prApta kiyaa| tatkAla devatAoM ne unheM muniveza pradAna kiyaa| phira aneka prANiyoM ko pratibodhita karake AyuSya kA kSaya hone para mokSa-sampadA prApta kii| yaha zaMkha zrAvaka kA caritra pAThaka-varga ko AzcaryakAraka, kAnoM ko sukhakAraka aura AtmA ko karmamukta banAkara paramAtma-svarUpa prakaTa karAnevAlA hai| isa prakAra yaha prakAza pUrNa hotA hai| caturtha prakAza :-dharmopaSTambha dAna kA svarUpa, prakAra, vasatidAna -isa prakaraNa meM dharmopaSTambha dAna kA svarUpa darzAyA gayA hai| isa dAna ko dene se dharma kA upaSTambha/upakAra /avalambana hotA hai| isameM jaghanya, madhyama va utkRSTa ke bheda se tIna prakAra ke pAtra hote haiN| samakitadhArI jaghanya, dezavirati zrAvaka madhyama va sarvavirati muni utkRSTa pAtra kahalAte haiN| samakita Adi guNoM se yukta zrAvaka bhI pUjanIya hote haiM, kyoMki satyapuruSoM ke satyabandhu hone se ve sAdharmika bhAI kahalAte haiN| una para premabhAva rakhakara anna-vastrAdi se unakI bhakti
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6/zrI dAna-pradIpa karanI caahie| jaise-bharata rAjA, daNDavIrya rAjA, kumArapAla Adi ne kI thii| mahAna puruSa zrIrAmacandrajI ne araNya meM rahate hue bhI usa prakAra kI bhakti kI thI-yaha vRttAnta isa prakAza meM kahA gayA hai| __saMyama kA sAdhana zarIra hone se, vaha jisake dvArA TikA rahe, vaisA azana-pAnAdi munIndroM ko dene cAhie, jisase tapa, cAritra va jJAna kI bhakti hone se dAtA ko usakI prApti ho sakatI hai| isakI puSTi ke lie pA~caveM aMga meM zrIgautamasvAmI ne bhagavAna zrImahAvIrasvAmI se pUchA thA ki dIrgha AyuSya kI prApti kisa prakAra hotI hai? taba prabhu ne jo pharamAyA, vaha yahAM manana karane yogya hai| eSaNIya aura aneSaNIya azanAdi dene se kyA lAbha-alAbha hotA hai-isakI vAstavikatA ke sAtha sAdhu kA dRSTAnta, mudhAdAna (badale kI icchA ke binA), mudhAjIvI (kevala ratnatrayI kI ArAdhanA ke nimitta) para dRSTAnta, dAna ke ATha prakAra, vasati-zayanAdi kA varNana aura usa para vaMkacUla kI kathA, zayyA para kozA vezyA, upAzraya ke dAna para avantI sukumAra, vasatidAna para tAracandra-kurucandra kI kathAe~ vistAra se batAkara jana-samAja para anahada upakAra kiyA hai| paThana karanevAle prANI usI prakAra AcaraNa karate hue arthAt zuddha bhAva se vaisA dAna dete hue utkRSTa puNya kA upArjana karate haiN| isI bAta ke sAtha yaha prakAza pUrNa hotA hai| paMcama prakAza :-zayanadAna kA varNana aura usa para padmAkara rAjA kI kathA-ATha prakAra ke dAna ke sAtha vasatidAna ke viSaya meM pUrva prakAza meM hakIkata aura kathA-donoM dI gayI haiN| isa prakAza meM dUsare zayanadAna kA pahale sAmAnya artha batAyA gayA hai| varSAkAla aura zeSakAla kI apekSA se do prakAra kA zayana kahA jAtA hai| phala kI icchA kiye binA zayanadAna denevAle ko saralatA se mokSa-lakSmI prApta hotI hai| isakA spaSTa ullekha karake usa para padmAkara rAjA kI vistRta kathA dI gayI hai| yaha padmAkara rAjA aparimita sukRtyoM ke dvArA dharmodyota karate hue pAtra ko nirdoSa zayanAdi kA dAna karate hue zrAvaka dharma kA zuddha rIti se pAlana karake devaloka meM gyaa| deva-manuSya ke ATha bhavoM taka zayanadAna ke puNya rUpI kalpavRkSa ke rUpa meM adbhuta bhogoM ko bhogakara nirmala cAritra kA pAlana karake kevalajJAna-kevaladarzana prApta karake mokSa meM gyaa| yaha caritra itanA adhika rasadAra hai ki sarala hRdayI manuSya ko usameM zraddhA utpanna hotI hai aura vaha tvarA se usakA adhikArI bana jAtA hai| yaha par3hane para hI jAnA jA sakatA hai| isa prakAra pA~cavA~ prakAza yahAM pUrNa hotA hai| SaSThama prakAza :-AsanadAna kA varNana aura usa para karirAja kI kathA-isa prakAza meM upaSTambhadAna ke tIsare bheda AsanadAna kA varNana kiyA gayA hai| varSAkAla meM nirdoSa kASThamaya aura bAkI ke zeSakAla meM Una ke Asana para muni baiThate haiN| ataH puNyazAlI
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 / zrI dAna- pradIpa zrAvakoM ko nirantara vaisA dAna munIzvaroM ko mahAna bhAvoM ke sAtha karanA cAhie, jisase cAritra kI prApti sulabha ho / isa para karirAja kI kathA va garbhita dhana - jo ki isaloka aura paraloka meM mahattva va dharmAdi kA advitIya kAraNa hone se aura dharma kA kAraNa dhana bhI hone se (kyoMki dhana se dharma aura dharma se mokSa uttarottara saMbaMdhita hone se) usa para daNDavIrya rAjA kA dRSTAnta, dharmabuddhi maMtrI kI kathA, mokSa - puruSArtha kA vivecana, karirAja ke pUrvabhava kA vRttAnta batAkara anta meM isa dAna ke sevana se pApa-samUha kA nAza karake karirAja ne sthira, ananta, akhaNDa Asana mokSa ko prApta kiyA / yaha hakIkata isa vibhAga meM dekara isa prakAza ko pUrNa kiyA gayA hai| saptama prakAza :- AhAradAna kA varNana, usake prakAra aura usa para kanakaratha kI kathA--AhAradAna nAmaka cauthe bheda kA vivaraNa isa prakAza meM diyA gayA hai| deha puNya kriyA meM upakAraka hone se isakA upAdAna kAraNa AhAra hai| jaise- sabhI vyApAroM meM bIja bonA mukhya hai, vaise hI dAnoM meM AhAradAna mukhya hai| zAstroM meM kahA gayA hai ki jinezvara bhagavAna ko dIkSA lene ke bAda pahalA pAraNA karavAnevAlA annadAna ke prabhAva se usI bhava meM athavA tIsare bhava meM avazya mokSa jAtA hai| yahAM zreyAMsakumAra, zAlibhadrAdi ke dRSTAnta diye gaye haiM / dAtA, grahaNakarttA aura vastu - yaha tripuTI zuddha ho, to hI mokSa hotA hai / usa tripuTI kA vistArapUrvaka vivecana vizeSa rUpa se jAnane yogya hai| pahale annadAna kA mAhAtmya, pAtradAna kI mahimA aura usa para kanakaratha kI kathA ke sAtha sAta prakAra ke pAtroM kA varNana aura usa pAtradAna ke aMtargata bhadra, atibhadra kI kathA aneka hakIkatoM ke sAtha dI gayI hai| jisakA manana karane se manuSya usakA dAtA banakara akSayasukha prApta karatA hai| yahAM isa dAna kA adhikAra pUrNa hotA hai / aSTama prakAza :- jaladAna kA vivecana, usake prakAra aura usa para ratnapAla rAjA kA dRSTAnta - puNya kI khAna rUpI supAtra ko pAnI kA dAna karane kA pA~cavA~ bheda isa prakAza meM batAyA gayA hai| sabhI AraMbhoM se nivRta muniyoM ko prAsuka (acitta) jala kalpanIya hotA hai, ataH ve kacce pAnI kA AraMbha nahIM karate / zrIoghaniryukti meM kahA hai ki apkAya kA AraMbha karane se chaH kAyA kI virAdhanA hotI hai, kyoMki jala meM anya pA~ca kAyA sambhava hai| ataH yatiyoM ko prAsuka jala grahaNa karanA caahie| vaha jala AranAla Adi ke bheda se nau prakAra kA hotA hai| isake uparAnta drAkSodaka Adi bAraha prakAra kA jala bhI zAstroM meM batAyA gayA hai / unake nAma vivecana ke sAtha isa prakAza meM diye gaye haiM / ve vizeSa rUpa se jAnane yogya haiM / muniyoM ko utsarga mArga meM kaisA jala upayoga meM lAnA cAhie tathA zrAvaka ko Azrita karake bhI yahAM jo batAyA gayA hai, usake sivAya dUsare prakAra ke jala kA pAna karanA Agama
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8/zrI dAna-pradIpa meM nahIM sunA jaataa| vaha AjJA bhI isa prakAza meM batAyI gayI hai| prAsuka jala kA nirmala bhAva se dAna dene ke kAraNa ratnapAla rAjA ne divya sampatti prApta kI, usakA cAritra bhI darzAyA gayA hai| yaha caritra itane adbhuta aura vistRta rUpa meM diyA gayA hai ki khAsa rUpa se manana karate hue paThanIya hai| yaha prakAza yahIM pUrNa hotA hai| navama prakAza :-auSadhadAna kA vivecana aura usa para dhanadeva va dhanadatta kI kathA-dharmArtha dAna kA chaTThA prakAra auSadhadAna isa prakAza meM batAyA gayA hai| muniyoM ke lie dharma sAdhane meM zarIra mukhya sAdhana hai| agara vaha vyAdhi rahita ho, to dharma kA ArAdhana acchI taraha ho sakatA hai| pUrvakarmoM ke udaya ke kAraNa muniyoM ko bhI roga saMbhavita hai| ataH vyAdhi kA nAza karane ke lie vidhipUrvaka auSadhadAna karanA caahie| arihanta bhagavAna ne isa dAna kI mukhyatA batAyI hai tathA vizeSa rUpa se kahA hai ki jo manuSya harSapUrvaka eka bhAI kI taraha muniyoM kI cikitsA karatA hai, vaha manuSya dharmatIrtha kA hI uddhAra karatA hai| isa dAna kA mAhAtmya utkRSTa hai| auSadhadAna karanevAlA manuSya apane bhAvaroga kI cikitsA bhI sAtha-sAtha kara letA hai| yaha batAkara-eka vAnara ne muni ke paira se kAMTA nikAlA, jisase usakI AtmA unnata banI yaha darzAyA hai| isI prakAra-zrIRSabhadeva bhagavAna ne apane pichale bhava meM muni ke kor3ha kI cikitsA kI, jisase tIrthekara nAmakarma kA upArjana huA-isa dRSTAnta ko saMkSepa meM batAkara isa auSadhadAna para dhanadeva aura dhanadatta kA camatkArI, manana karane yogya apUrva caritra batAyA gayA hai| jo manuSya isakA mananapUrvaka paThana va pAThana karatA hai aura AcaraNa meM utAratA hai, vaha atula samRddhi pAkara una donoM bhAiyoM kI taraha anta meM ananta mokSa-lakSmI ko prApta karatA hai| yaha prakAza yahAM pUrNa hotA hai| dazama prakAza :-vastradAna kA varNana, usake prakAra aura usa para dhvajabhujaMga rAjA kI kathA-puNya ko puSTa karanevAlA vastradAna nAmaka sAtavA~ prakAra isa prakAza meM kahA gayA hai| pavitra bhAvoM se muniyoM ko kalpanIya vastra kA dAna karanA caahie| saMyama kI rakSA ke lie sAdhu ko vastra rakhane kI AjJA jinezvara bhagavantoM ne dI hai| yahAM sAta pAtra-sambandhI upakaraNa, tIna pachevar3I (or3hane kA vastra, gocarI ke lie jAte samaya or3hane kA suttarA, Una kI kambala aura kambala ke andara rakhane kA sutarA-ye tIna), rajoharaNa aura mu~hapattI-ye bAraha prakAra kI upadhi jinakalpI sAdhuoM ko ho sakatI hai| upalakSaNa se 2-9 pramukha prakAra kI alpa bhI ho sakatI hai| kevala annAdi AhAra ke nimitta khAsa upakaraNa vizeSa aura colapaTTA-ye do va pUrva ke bAraha milakara caudaha prakAra kI upadhi sthavirakalpI sAdhuoM ko hotI hai| yaha batAkara sacelaka va acelaka-do prakAra ke dharmoM kA spaSTa vivecana, vastradAna kI mahimA aura usa para dhvajabhujaMga rAjA kI kathA batAyI gayI hai| usake pUrvabhava kA vRttAnta
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 / zrI dAna- pradIpa sa bhava meM milA huA meM aura usa bhava meM zuddha bhAvapUrvaka muniyoM ko kiye gaye vastradAna se isa daidIpyamAna parAkrama, atula - ujjvala yaza dIrgha AyuSya, uttama kula "janma, sarva - icchita kI prApti, aparimita lakSmI, rAjya-saMpatti, vaibhava, aniSTa kA nAzAdi isa caritra meM par3hate hue AhlAda utpanna hotA hai| isa prakAra par3hakara va vicArakara zuddha bhAva se isa dAna ko denevAle dhvajabhujaMga rAjA kI taraha anta meM muktisundarI ko prApta karate haiM / isa prakAra yaha prakAza pUrNa hotA hai| ekAdaza prakAza :- pAtradAna kA varNana aura usa para dhanapati seTha kI kathA - vivekI puruSa apanI AtmA ko pAtra banAne ke lie muni (supAtra) ko pAtradAna kreN| yaha dAna mokSa kA kAraNa rUpa hone se isa prakAza meM isakA varNana kiyA gayA hai| mokSa kA kAraNa karmakSaya, karmakSaya kA kAraNa cAritra aura cAritra kA pAlana zarIra ke AdhIna hai| zarIra sthiti kA kAraNa AhAra hai aura vaha pAtra ke binA labdhi - rahita puruSa nahIM kara sakatA / ataH AhAra kA kAraNa pAtra hai| tumbar3e kA pAtra, miTTI kA pAtra aura lakar3I kA pAtra - ye tIna prakAra ke pAtra sAdhu-sAdhvI dhAraNa kara sakate haiN| jaise- pAtroM ko vidhipUrvaka supAtra ko dAna karanevAle dhanapati zreSThI kI taraha lakSmI apane Apa usake pAsa calI AtI hai| aisA batAkara yahAM dhanapati kA vRttAnta darzAyA gayA hai| isI cAritra ke madhya anyAya se dhana kI AzA karanevAle cAra mitroM kI kathA dekara pAtradAna se honevAle akSayasukha kA varNana karake isa prakAza ko pUrNa kiyA gayA hai| dvAdaza prakAza :- dAna ke guNoM va doSoM kA varNana aura usa para yakSa zrAvaka, dhana vyApArI, bhIma nidhideva aura sudhana - madana kI kathA - guNayukta va doSarahita dAna yadi diyA jAya, to hI vaha mukti kA kAraNa banatA hai - yahI bAta kahane ke lie isa antima prakAza meM guNa-doSa kA varNana kiyA gayA hai| 1. AzaMsA, 2. anAdara 3. pazcAttApa, 4. vilamba aura 5. garva-ye pA~ca doSa dAna ke haiM aura inake viparIta bhAva dAna ke guNa haiM / mokSa ke alAvA AzaMsA do prakAra kI hai - ihaloka -saMbaMdhI aura paraloka - saMbaMdhI / isa loka se saMbaMdhita kIrtti kI abhilASA rakhanA ihaloka -saMbaMdhI AzaMsA hai| isa para do vRddhA striyoM kI kathA dI gayI hai aura paraloka meM aizvaryAdi pAne kI icchA se dAna denA - paraloka-saMbaMdhI AzaMsA hai / isa para yakSa zrAvaka kI kathA dI gayI hai / ina AzaMsAoM ke sAtha dAna dene se puNya bahuta kama ho jAtA hai / nirAzaMsa dAna guNarUpa hai, jisa para dhana vyApArI kI kathA kahI gayI hai / Adara va anAdara se dAna dene ke Upara vivecana aura usa para bhIma kA dRSTAnta batAyA gayA hai| zubha bhAva se utpanna honevAlA uttama phala aura usa para jIrNa seTha kI kathA kahI gayI hai | Adara - rahita dAna dene se vipatti prApta hotI hai / isa para nidhideva aura bhogadeva kI kathA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10/zrI dAna-pradIpa kahI gayI hai| puNyabuddhi se yukta manuSya ko supAtra meM dAna dekara bAda meM pazcAttApa nahIM karanA cAhie, kyoMki aisA karane se phala kA nAza ho jAtA hai| supAtra meM dAna dene ke bAda anumodanA karane se puNya meM atyadhika vRddhi hotI hai| ina donoM viSayoM para sudhana aura madana kI kathA kahI gayI hai| supAtra ko dAna dene meM vilamba na karane se manohara artha kI siddhi hotI hai aura vilamba karane para dAtAra ke bhAvoM meM kamI A jAne se puNya khaNDita ho jAtA hai, kyoMki donoM hI bAteM bhAva ke AdhIna haiN| puNya ke khaNDita hone se puNyAnusAra parabhava meM kRtapuNya kI taraha khaNDita saMpatti prApta hotI hai-isa para kRtapuNya kI kathA kahI gayI hai| jisakI buddhi ekamAtra puNyakarma meM hI tatpara hotI hai, vaha puruSa dAna karate samaya agara garva kare, to dAna kA viparIta phala prApta hotA hai| garva bhI do prakAra kA ho sakatA hai| prathama prakAra to yaha hai ki svayaM dAna dekara garva kare-vaha svanimitta garva huaa| dUsarA yaha hai ki dUsaroM ko dAna dete dekhakara svayaM usakI spardhA kare, vaha para-nimitta garva huaa| isa prakAra do taraha se dAna dekara garva karatA huA vyakti azubha karma ko bAMdhatA hai| jo dazArNabhadra kI taraha mokSa ke karIba ho, usI kI udAra buddhi kI spardhA saMbhava hai| koI vyakti spardhAyukta dAna dekara saMpatti to prApta kara letA hai, para vaha puNya kA anubandha nahIM kara paataa| isakA puNya cirakAla taka nahIM Thahara paataa| isa para dhanasAra zreSThI kI kathA kahI gayI hai| anta meM IrSyAlu manuSya ko satpuruSoM ke guNoM para bhI IrSyA hotI hai aura vaha duSkarmoM ko bAMdhatA hai-isa para kuMtaladevI rAnI kA dRSTAnta dekara isa prakAza ko pUrNa kiyA gayA hai| graMtha-prazasti :-graMthakAra mahArAja kI paTTAvalI, graMtha racane kA samaya aura sthAna isa prakAra Upara isa graMtha kA sAra saMkSepa meM diyA gayA hai| phira aMta meM graMthakAra mahArAja ne atyanta maMgala rUpa zrImahAvIrasvAmI, zrIgautama gaNadhara aura apane zrIgurudeva kI pATa-paramparA dekara apanI gurubhakti darzAkara isa graMtha ko pUrNa kiyA hai| yaha graMtha vizeSa rUpa se paThana, manana aura bAra-bAra manana karane yogya hai| manuSya-jIvana ke lie sanmArgadarzaka, pitA kI taraha sarva-vAMchita-pradAtA, mAtA kI taraha sarva-pIr3A ko dUra karanevAlA, mitra kI taraha harSavarddhaka yaha dharma mahAmaMgalakAraka kahalAtA hai| dAnadharma Atmika Ananda utpanna karanevAlA, mokSamArga ko nikaTa lAnevAlA, AtmajJAna kI bhAvanAoM ko sphurita karanevAlA, nirmala samyaktva-zrAvakatva-paramAtmatattva ko prakaTa karanevAlA hone se yaha graMtha eka apUrva racanA hai| ataH vizeSa likhane kI apekSA Adyanta par3hane kI namra vinati hai| anta meM paramAtmA se prArthanA hai ki zeSanAga kI taraha daidIpyamAna jinakI nAla hai, bar3e-bar3e pattoM kA samUha jinakI dizAe~ haiM, jinakI karNikA meruparvata ke samAna hai, aise
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11/zrI dAna-pradIpa AkAza rUpI kamala meM manohara kAntiyukta candra-sUrya rUpI rAjaha~sa jaba taka krIr3A karate haiM, taba taka samyagdRSTi prANiyoM ko mokSanagara kA mArga prakAzita karate hue yaha daidIpyamAna dAnadharma jinapravacana rUpI ghara meM cAroM tarapha prakAza bikhere, jisase sabhI prANI mokSa rUpI lakSmI kA varaNa kreN| isa graMtha ko sAdyanta dekhane ke lie kRpAlu munirAja zrIkarpUravijayajI mahArAja ne jo kRpA kI hai, isake lie unakA atyanta AbhAra jJApita hai| isa graMtha meM zuddhi lAne ke lie yathAzakti prayatna kiyA gayA hai| phira bhI dRSTi-doSa yA presa-doSa ke kAraNa athavA anya kisI bhI kAraNa se kisI bhI sthala para koI skhalanA dRSTigocara ho, to mithyAduSkRtapUrvaka kSamAyAcanA hai| zrI AtmAnaMda bhavana-bhAvanagara gujarAtI anuvAdaka Asoja zuklA vijayAdasamI gAMdhI | vallabhadAsa tribhuvanadAsa vIra saM. 2450, Atma saM. 29, sekreTarI vi. saM. 1980
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12/zrI dAna-pradIpa zrI dAnapradIpa jinAgama rUpI agni meM se vividha prakAra ke artha rUpI teja ko grahaNa karake jinazAsana rUpI mahala meM dAna rUpI dIpa ko prakaTa karanevAlA apUrva graMtha * kAvyenaiva kavirdhiyeva sacivo nyAyena bhUmidhavaH zauryeNaiva bhaTo hriyeva kulajaH satyeva gehasthitiH / zIlenaiva tapastviSeva savitA cittyeva adhyAtmavAn vegenaiva hayo dRzaiva vadanaM dAnena lkssmiistthaa| 1|| * * OM artha :-jaise kAvya se kavi, buddhi se maMtrI, nyAya se rAjA, zaurya se subhaTa, lajjA se kulaputra, satI-strI se ghara kI sthiti, zIla se tapa, kAnti se sUrya, jJAna / se adhyAtmI puruSa, vega se azva aura netra se mukha zobhita hotA hai, vaise hI dAna se lakSmI zobhita hotI hai| OM
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13/zrI dAna-pradIpa || OM zrIAdinAthAya namaH / / ||prbhu zrImadvijayarAjendrasUrISvarAya namaH / / mahopAdhyAya zrIcAritraratnagaNiviracita zrI * dAna-pradIpa-bhASAntara * * prathama prakAza zrIsiddhi ke bharttA aura sumaMgalA ke svAmI bhagavAna zrIAdinAtha jinezvara sabhI ko maMgala pradAna kreN| unhIM bhagavAna se dAnadharma kI zuruAta huI hai| usI dAnadharma ke kAraNa Aja tInoM loka ke prANI sukhI haiN| jina bhagavAna ke daidIpyamAna vacana-samUha ke dvArA Aja taka jagata nirantara prakAzita hai, usa ajJAna rUpI andhakAra kA nAza karanevAle zrIvarddhamAna svAmI rUpI adbhuta-alaukika sUrya tattva-prakAzaka bneN| vizuddhi se zobhita paNDitoM ke mAnasa meM vilAsa karane kI icchuka devI rAjahaMsinI kI taraha jaise tattva-atattva kA vivecana karatI hai, vaha jinavANI rUpI zrIsarasvatI devI hameM zrutajJAna kA sAra pradAna kreN| jo guru mAtra kali rUpa paMka meM DUbate hue zrIjinazAsana kA uddhAra karane se hI gautama gaNadhara kI tulyatA ko dhAraNa karate the, itanA hI nahIM, balki uttama guNoM rUpI lakSmI ke dvArA gautamasvAmI kI upamA ko prApta the, ve zrI devasundara nAmaka gurudeva vibhUti rUpa bneN| jinhoMne dRr3ha dharma rUpI vidyA ke dvArA moha ko jItakara jayalakSmI ko varA hai, ve tapAgaccha ke svAmI zrIsomasundarajI nAmaka uttama guru mahArAja jayavanta haiN|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 / zrI dAna- pradIpa jinhoMne apanI vANI se va zAstrAmRta ke prayoga se hama jaise pattharoM ko Ardra kiyA hai, una bhava kA nAza karane meM zaktimAna aura samasta kalAoM ko dhAraNa karanevAle zrIjinasundarajI gurudeva satpuruSoM ke lie zubha bneN| jaise ki kalA ko dhAraNa karanevAlA candra hai, vaha bhI apanI kiraNoM ke prayoga se candrakAnta Adi pattharoM ko amRta ke dvArA Ardra kara detA hai / jinake nAma rUpI artha para ArUr3ha hokara samagra artha kI siddhiyA~ svarga, mRtyu va pAtAla - ina tInoM lokoM rUpI krIr3AsthAna meM svecchApUrvaka va sukhapUrvaka krIr3A karatI hai, ve sabhI (pA~coM) parameSThi hamArI lakSmI rUpa bneN| isa prakAra pUjyoM kI stuti rUpa bhAvamaMgala karake jinAgama rUpI agni meM se aneka prakAra ke artha rUpI teja ko grahaNa karake maiM jinazAsana rUpI ghara meM dAna rUpI dIpa ko prajjvalita karatA huuN| samagra prakAra kI daivIya va mAnuSI samRddhi va mokSa-sampadA kA utkRSTa kAraNa dharma hI hai| ataH usa samRddhi kI vAMchA rakhanevAloM ko usa dharma kA sevana karanA cAhie, kyoMki upAya ke binA upeya vastu kI prApti nahIM hotii| jinezvaroM ne isa dharma ko dAna, zIla, tapa aura bhAva ke rUpa meM cAra prakAra kA kahA hai| isameM dAna ko sabase pramukha batAyA hai, kyoMki dAna ke dvArA hI bAkI tIna dharma sthira rahate haiM / vaha isa prakAra hai -- jinezvaroM ne jJAnadAna, abhayadAna aura upaSTambhadAna- ye tIna prakAra ke dAna batAye haiN| inameM se jJAnadAna ke binA koI bhI manuSya kisI bhI prakAra kA dharma svalpa mAtrA meM bhI nahIM kara sktaa| abhayadAna rUpI megha ke varSaNa se tRNa ke aMkuroM kI taraha sabhI dharma vRddhi ko prApta hote haiM aura usa varSaNa ke abhAva meM ve sUkha jAte haiM - aisA paNDita-puruSoM ne kahA hai / supAtra kA poSaNa karane se tIsarA upaSTambha dAna hotA hai| yaha samagra dharma kA upakAraka hotA hai, kyoMki AdhAra meM guNa utpanna karane se usameM rahe hue Adheya guNoM kI prApti avazya hotI hai| jo tIna prakAra kA - - zIla, tapa aura bhAva dharma siddhAntoM meM kahA gayA hai, vaha sarva se to yatiyoM meM hI sambhava hai / para una yatiyoM ko annAdi kA upaSTambha dAna karane se una zIlAdi dharmoM kA ArAdhana ho sakatA hai| isakA kAraNa yaha hai ki zarIra kI sthiti annAdi ke AdhIna hai aura zarIra hI dharma kA sAdhana hai / isa prakAra zIlAdi tInoM prakAra ke dharma kA nimitta dAna hI hai / ataH paNDita puruSa dAna kA hI pradhAnatA se varNana karate haiM / ataH yaha jAnanA cAhie ki dAnadharma ke sevana meM jinakA mana Asakta hai, ve hI zIlAdi dharma kA acchI taraha se sevana kara sakate haiN| jaise rAjA kI yathAvidhi sevA karane se usake pUre parivAra kI sevA huI- yaha jAnA jAtA hai / jinezvaroM ne bhI sarva prANiyoM ko Ananda-pradAyaka dAna kA sevana eka varSa paryanta kiyA aura usI ke bAda cAritra grahaNa kiyA / kevalajJAna prApta hone ke bAda bhI parSadA meM pahale dAnadharma kI dezanA hI ve pradAna karate haiN| loka meM bhI sabhI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15/zrI dAna-pradIpa guNoM ke madhya dAna kI mukhyatA hI vizeSa rUpa se dekhane meM AtI hai| gAya bhI agara sarvAMga-yukta aura uttama lakSaNoMvAlI hone para bhI dUdha na detI ho, to usakA koI Adara nahIM krtaa| isI taraha dAna-guNa-rahita manuSya ucca vaMza meM utpanna huA ho, svarNAbhUSaNoM se zobhita ho, akSuNNa bala se yukta ho, svarUpavAna ho aura lIlAyukta gamana karatA ho, to bhI dAnarahita hone se vaha madavAri-rahita hAthI kI taraha loka meM zobhita nahIM hotaa| vidvadjana vyApAra kA phala dhana kI prApti ko kahate haiN| usa dhana kA phala dAna ke binA anya kucha bhI nahIM hai| dAna ke abhAva meM vaha dhana duranta saMsAra meM mAtra aTana karAnevAlA hI hai| ataH he vivekiyoM! dAna karane se dhana khatma ho jAyagA yaha vicAra bhI mana meM mata laanaa| pratyakSa dekho ki kue~, udyAna aura gAyeM Adi dAna ke kAraNa hI kSINa nahIM hotii| bhAgya kI anukUlatA ho, to vyakti ko avazya hI dAna karanA cAhie, kyoMki nasIba meM jitanA dhana hogA, bhAgya use avazya pUrNa kregaa| agara bhAgya pratikUla hai, to bhI dAna to avazya hI karanA cAhie, kyoMki agara dAna nahIM kiyA gayA, to pratikUla bhAgya usa dhana kA sarvathA nAza vaise bhI kara degaa| vividha prakAra kI samRddhi prApta honA dAna kI hI adbhuta mahimA hai, jisakA varNana azakya hai| dAnadAtA manuSya apane hAtha ko tIrthaMkara ke bhI hastakamala para rakhatA hai| deva, nAraka tiryaMca yoni meM hAthoM se dAna denA kisI bhI rUpa meM sambhava nahIM hai| aisA vicAra karake puNyavAna manuSya dAna dekara apane manuSya janma ko sArthaka karatA hai| dAna denevAle manuSyoM ko parabhava meM saubhAgya, Arogya, akhaNDa AjJA, dIrghAyuSya, akSINa bhoga, aizvarya-lIlA aura svarga-sampadAdi phala kI prApti hotI hai| isI prakAra kIrti, pratiSThA, sarva loka kI abhISTatA, kalaMka kA nAza, zatru ke sAtha mitratA, rAja-sammAna aura svavacana-prAmANyAdi isa bhava meM bhI sambhava hotA hai| ye sabhI dAna ke phala haiN| yaha dAna grAhaka zuddhi, dAtA zuddhi aura deza zuddhi (jise anyatra citta, vitta aura pAtra zuddhi kahA gayA hai) se yukta ho, to sabhI zubha arthoM kI siddhi karanevAlA hotA hai| isakA kAraNa yaha hai ki sarvatra upeya (prApta karane yogya padArtha) kI siddhi meM avazya hI guNa rUpI upAya kI apekSA rahI huI hai| Agama meM kathita jinacaitya Adi sAta prakAra ke pavitra pAtra meM diye gaye dAna kA yathAvidhi upayoga ho, to vaha dAna grAhaka-zuddha kahalAtA hai| jisake citta meM IrSyA, pazcAttApAdi doSa na ho, harSa va romAMca dvArA jisakA zarIra daidIpyamAna ho, aisA vivekI manuSya AzaMsA-rahita jisa dAna ko detA hai, vaha dAna dAtR-zuddha kahalAtA hai| nyAya se upArjita, eSaNIya (42 doSoM se rahita) aura apane svAmitva meM rahA huA uttama dravya (padArtha) Upara kahe hue satpAtra ko vidhipUrvaka diyA jAya, to vaha dAna deya-zuddha kahalAtA hai| isa prakAra vRddhi ko prApta karate hue zubha adhyavasAya se yukta jo manuSya uparyukta tIna prakAra ke
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16/ zrI dAna-pradIpa zuddha dAnadharma kA ArAdhana karatA hai, vaha meghanAda nAmaka rAjA kI taraha sarva samRddhi prApta karake anukrama se mokSapada ko prApta karatA hai| yathA : meghanAda rAjA kI kathA __isa pRthvI para jambU nAmaka eka dvIpa hai| usa dvIpa meM apanI lakSmI ke dvArA sabhI dvIpoM ko parAjita karatA huA meruparvata rUpI eka U~cA jayastambha hai| usI jambUdvIpa meM bharata nAmaka eka kSetra hai| usameM rahe hue loga svarga va mokSa rUpI dhAnyalakSmI ko jinezvara kI vANI rUpI jala ke siMcana dvArA vRddhiMgata karate haiN| usa bharata kSetra meM caityoM dvArA satpuruSoM ko Ananda pradAna karanevAlI raMgAvatI nAmaka nagarI thii| usakI tulanA meM devapurI amarAvatI kA vaibhava phIkA pratIta hotA thaa| usa nagarI meM zreSTha buddhi se yukta lakSmIpati nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha sabhI puruSoM meM uttama hone se apane nAma ko sArthaka karatA thaa| usake kamalA nAmaka rAnI thii| jaise svarNAlaMkAra ko maNi zobhita karatI hai, vaise hI candrakalA kI taraha ujjvala usakA zIla usake rUpa-saundarya ko zobhita karatA thaa| usake meghanAda nAmaka eka putra thaa| usakI buddhi nyAya ke viSaya meM Adarayukta thii| vidhAtA ne use sarva guNoM kA nidhAna banAyA thaa| jaise lakSmI sadAcAra kA Azraya letI hai, vaise hI sabhI kalAe~ mAno paraspara spardhA karate hue eka hI vakta meM eka sAtha kumAra ko Azraya banAkara rahI huI thiiN| mAno pRthvI para bRhaspati kA zubhAgamana huA ho, isa prakAra vaha kumAra vyAkaraNAdi caudaha nirmala mahAvidyAoM kA jJAtA thaa| chattIsa prakAra ke daNDAyudha kI kalA meM usane aisA parizrama kiyA thA ki sAkSAt indra svayaM yuddha karane AyA ho, to use kumAra tRNavat bhI na maane| khedahIna cittayukta vaha kumAra dhanurvidyA meM to itanA mAhira thA ki indra kA putra arjuna bhI usake sAmane vivaza ho jaay| vaha tiryaMcoM va manuSyoM kI sabhI viSama bhASAoM meM bhI devatAoM kI taraha kuzalatA ko prApta thaa| usane bANa kI kalA kA nirantara isa taraha abhyAsa kiyA thA ki zabdavedhiyoM meM to use prathama sthAna prApta thaa| kASTha kI vividha va adbhuta zilpa-vidyAoM meM vaha itanA adhika pravINa thA ki devoM ke zilpI vizvakarmA bhI use apanA vijetA mAnakara pRthvI se bhAgakara mAno svarga meM cale gaye the| viziSTa buddhiyukta usa kumAra ne aSTAMga-nimitta zAstra kA acchI taraha se adhyayana kiyA thaa| ataH vaha tInoM kAla kI ghaTanAoM ko acchI taraha se jAna sakatA thaa| duniyA meM aisI koI ratna kI jAti nahIM, jo rohaNAcala parvata para na ho, usI taraha jagata meM aisI koI kalA na thI, jise kumAra na jAnatA ho| eka bAra meghanAda apane mitroM ke sAtha udyAna meM gayA huA thaa| vahAM usane kisI videzI musAphira ko baiThe hue dekhakara pUchA-"he pathika! tuma kahAM se Aye ho?"
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 / zrI dAna- pradIpa pathika ne kahA- "he pRthvIpati ! campAnagarI meM dhanadatta nAmaka zreSThI nivAsa karate haiM / maiM unakA sudhana nAmaka putra huuN| zatruMjaya tIrtha kI yAtrA karane ke lie nikalA hUM, kyoMki usa tIrtha kI yAtrA dvArA prANI apanA janma pavitra karate haiM / " kumAra ne kahA - "he pAntha ! rAha meM kahIM koI vizeSa bAta dekhI ho, to batAo / " usane kahA--"he kRpAnAtha! abhI campAnagarI meM madanasundara nAmaka rAjA rAjya karate haiN| atizaya saundarya ke kAraNa unakA nAma sArthakatA ko dhAraNa karatA hai| usa rAjA ke zIla-saMpanna priyaMgumaMjarI nAmaka mahArAnI haiN| una donoM ke atyanta lAvaNyayukta madanamaMjarI nAmaka eka kanyA hai / usa kanyA ne abhI-abhI nayA-nayA doSoM ko sajIvatA pradAna karanevAlA yauvana prApta kiyA hai| vaha dinoM-dina apane sarvAMga meM guNoM ke udaya ko hI dhAraNa karatI hai| varNana karane meM azakya lAvaNyAdi asamAna - asAdhAraNa guNalakSmI ko dhAraNa karatI huI usa kumArI ke svarUpa kA varNana karanevAle sabhI kavi asatya mAne jAte haiN| kalA kI kuzalatAoM ko dhAraNa karanevAlI vaha kumArI mAno sAkSAt sarasvatI devI ke rUpa meM svarga se dharA para utarI ho aura saubhAgya ke dvArA vaha sAkSAt lakSmI hI pratIta hotI hai / isa prakAra vaha kumArI zobhita hotI hai / durbhAgI, durbuddhimAna aura duHzIlayukta patiyoM ke yoga se atyanta duHkhita anya striyoM ko dekhakara usa kanyA ne pratijJA kI hai ki jo puruSa vistRta vyAkaraNa, jyotiSa, zilpazAstra, sarvabhASA aura dhanurvidyA Adi samasta kalAoM kA jJAtA hogA, usa vara ke sAtha maiM vivAha kruuNgii| usake pitA rAjA ne usakI pratijJA ko jAnakara cAroM dizAoM meM khojabIna karavAyI, para usake yogya vara prApta na hone para apane mahAmaMtrI ke sAtha vicAra karake svayaMvara kA Ayojana kiyA hai| aisA svayaMvara maNDapa banavAyA hai, mAno svarga se vimAna hI utarA ho| vaha maNDapa aisA zobhita ho rahA hai, mAnoM kanyA ke guNa rUpI lakSmI kI krIr3A kA sthAna ho / svayaMvara muhUrta Aja se ThIka eka mahIne ke bAda kA hai / rAjAoM ko bulavAne ke lie usa rAjA ne sabhI jagaha apane dUta bheje haiM / Agata rAjAoM ke rahane ke lie usa rAjA ne apane citta ke samAna vizAla va uttama janavAse banavAye haiN| unake bhojana ke lie manohara anna aura azvAdi ke lie ghAsa ke r3hera lagavAye haiM / ve r3hera itane U~ce haiM, mAno kanyA kI kIrtti rUpI lakSmI kI krIr3A ke parvata hoM / " isa prakAra kI vArttA usa pathika ke mukha se sunakara rAjakumAra Azcaryacakita huA / apanI hI kalAoM ke anukUla usa kanyA kI pratijJA ko jAnakara usa para mana hI mana
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18/zrI dAna-pradIpa Asakta ho gyaa| usake bAda rAjakumAra ne usa pathika kA sanmAnAdi karake use ravAnA kiyA aura apane mahala meM lauTa aayaa| rAtri meM use rAjakanyA ke darzana kI utkaNThA meM nIMda hI nahIM aayii| usane vicAra kiyA-"aho! usa kanyA kI kalA-kuzalatA kise AzcaryakAraka nahIM lagegI? usane apane vara kI parIkSA ke lie viSama pratijJA kI hai| jisa puruSa ne isa sArthaka nAmayukta ratnagarbhA vasundharA ko cAroM tarapha se nahIM dekhA, usakA janma kUpamaNDuka kI taraha niSphala hai| vividha dezoM ke bhramaNa rUpI kasauTI para kase binA vivekI puruSa ke bhAgya-svarNa kI yathArtha parIkSA nahIM ho sktii| jo puruSa kevala apane hI ghara meM zUravIra hotA hai, usakI kIrti duniyA meM prasRta nahIM hotii| apane hI sthAna para sthira rahe hue sUrya kI prabhA kyA kabhI bhuvana ko prakAzita kara sakatI hai?" isa taraha vicAra karake sAhasika puruSoM meM pramukha vaha rAjakumAra pitAdi se chipakara akelA hI ghara se bAhara nikala gyaa| calate-calate deza, nagara, grAmAdi kA ullaMghana karate hue eka dina yamarAja ke krIr3Aghara ke samAna bhayaMkara araNya meM phuNcaa| vahAM zrama se zrAnta hone ke kAraNa rAtri meM nidrAdhIna ho gyaa| madhyarAtri meM usake pAsa sAkSAt yamarAja ke samAna eka rAkSasa prakaTa huaa| bar3e-bar3e dA~toM ke kAraNa usakA mukha atyanta vikarAla pratIta hotA thaa| mastaka para rahe hue pIle kezoM ke kAraNa vaha DarAvanA laga rahA thaa| usake netra lAla the aura evaM zarIra vizAla parvata kI bhA~ti lambA-caur3A thaa| usane uddhata hote hue kumAra se kahA-"are manuSya! tUM apane iSTadeva kA smaraNa kara le| kSudhA se Arta hone ke kAraNa merA peTa pAtAla meM calA gayA hai| ataH maiM terA turanta hI bhakSaNa kruuNgaa|" yaha sunakara kumAra ne dhairya dhAraNa karake nirbhayatApUrvaka kahA-"he rAkSasa-zreSTha! tUMne apane kula ke yogya hI vacana kahe haiN| agara svayaM hI nAzavAna mere isa zarIra ke dvArA tumhArI kSudhA-tRpti hotI hai, to maiM isa zarIra ke dvArA kyoM na puNya kamAU~? para abhI to maiM campAnagarI kI rAjakanyA kI pratijJA pUrNa karake usake sAtha vivAha kI utkaNThA mana meM liye hue jA rahA huuN| vahAM maiM kRtArtha hoU~ yA akRtArtha-lauTate samaya vApasa tere pAsa jarUra aauuNgaa| usa samaya tuma apane manoratha avazya pUrNa karanA / maiM apane vacanoM kA prANAnta hone taka avazya hI pAlana kruuNgaa| yaha tuma nizcaya jaano|" ___ kumAra ke vacanoM ko sunakara rAkSasa Azcaryacakita hokara kahane lagA-"ThIka hai, tuma sukhapUrvaka jaao| tumhArA mArga nirvighna ho| tuma apane sAdhya ko avazya hI saadhoge| merA nivAsa yahAM najadIka hI hai| ataH tuma udAratA ke sAtha lauTakara vApasa aanaa|" isa prakAra rAkSasa kI anujJA lekara kumAra vahAM se Age claa| zIghra hI vaha apane iSTa sthAna campAnagarI meM phuNcaa| vahAM aneka rAjAoM ne naye-naye AvAsoM meM apanA DerA jamA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19/zrI dAna-pradIpa rakhA thaa| kucha rAjA abhI bhI A-Akara vahAM utara rahe the| isa prakAra kumAra ne hajAroM rAjAoM ko vahAM dekhaa| pRthvI para Aye hue svarga-maNDapa ke samAna svayaMvara-maNDapa ko bhI usane dekhaa| usa maNDapa kA toraNa dizA rUpI striyoM ke ratnamaya AbhUSaNoM kI zobhA ko dhAraNa karatA thaa| kanyA kI pratijJA ko jAhira karate hue rAjapuruSa nagara ke madhya paTaha bajA rahe the, jise kumAra ne sunaa| sthAna-sthAna para harSamaya utsava kI paramparAe~ svargapurI se spardhA kara rahI thiiN| yaha saba dekhakara meghanAdakumAra Azcaryacakita ho rahA thaa| usI samaya mahala ke gavAkSa meM baiThI huI rAjakanyA kA kisI ne apaharaNa kara liyaa| kanyA ko vahAM na pAkara atyanta ghabarAyI huI va duHkhita dAsiyoM ne rote-rote rAjA ke pAsa jAkara pukAra kI-"he svAmI! ApakI kanyA kA kisI adRzya puruSa ne apaharaNa kara liyA hai|" yaha sunakara rAjA vajAhata ke samAna niSprANa-sA ho gyaa| phira thor3A sambhalakara turanta sainikoM ko cAroM dizAoM meM kanyA kI khoja karane ke lie bhejaa| kanyA kA milanA to dUra rahA, usake samAcAra taka prApta nahIM hue| vidvAna nimittajJa bhI kucha batA na paaye| taba usa kanyA ke viraha se utpanna duHkha rUpI zaMkU se pIr3ita mAtA-pitA, svajanAdi ucca svara meM isa prakAra rudana karane lage-"svabhAva se nirmala, buddhi se sarasvatI ko jItanevAlI aura sarvaguNa-saMpannA he putrI! kisa pApI ne terA haraNa kiyA hai? he putrI! tujhe varane ke lie utsuka sabhI rAjA yahAM Aye hue haiN| phira snehayukta hama sabako aura una sabako chor3akara he putrI! tUM kahAM calI gayI hai? tere binA nirAza hokara va krodhita hokara ye sabhI rAjA kRpaNa manuSya ke ghara se yAcakajanoM kI taraha hamArI nindA karate hue isa svayaMvara se cale jaayNge| hA! hA! yaha nagara, yaha mahala, yaha maNDapa aura yaha mahotsava tere binA araNya kI taraha zUnya ho gaye haiN| __ he nirlajja, pApI, duSTa vidhAtA! tUMne yaha kyA kiyA? aise samaya meM hamArI kanyA kA apaharaNa kyoM kiyA? he duSTabuddhi daiva! hamane tumhArA kyA aparAdha kiyA thA ki jisase hamAre manorathoM ko nirmUla kara diyA? hamane pUrvabhava meM jarUra IrSyA se kisI ke manoratha tor3e hoMge, anyathA hamAre manorathoM para isa taraha tuSArApAta nahIM hotaa|" isa prakAra dharatI aura AkAza ko dravIbhUta karate hue samagra svajana-varga caudhAra azrupAta karane lge| usa samaya atyanta zoka ke kAraNa hRdaya meM zalya-yukta hone para bhI duHkha-saMtapta rAjA ne vicAra kiyA-"aho! mujha para vidhAtA kI itanI pratikUlatA hai ki usane mere manorathoM ko hI jar3a se ukhAr3a pheMkA hai| Aye hue ina sabhI rAjAoM ko maiM kyA mu~ha dikhAU~gA? unheM kyA kahakara vApasa lauTAU~gA?" isa prakAra rAjA ko duHkhita dekhakara unake mukhya pradhAna ne kahA-"he deva! sAmAnya
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 / zrI dAna- pradIpa | manuSya kI taraha ApakA zoka se vihvala honA ucita nahIM hai / he rAjan ! sira para A par3e kArya meM yathAyogya tathya kA vicAra kareM, kyoMki dhIra puruSa kisI bhI kArya ko karane meM apanI buddhi ko sthira rakhate haiM / " yaha sunakara rAjA ne kahA - " aisI viSama ApadA rUpI nadI ko tairakara pAra utarane meM tuma jaisoM kI buddhi hI nAva rUpa hotI hai / ataH tumhI vicAra karake koI upAya batAo / ' taba autpAtikI buddhi se yukta pradhAna ne rAjA se kahA - "he deva! divya zakti se yukta kisI deva ne hI kanyA kA haraNa kiyA hai, kyoMki dina-dahAr3e haraNa karane kI zakti usI meM ho sakatI hai| ataH aba usa kanyA ko chur3Akara lAne meM koI sAmAnya puruSa to samartha nahIM ho sktaa| jisa vastu kA haraNa azva ne kiyA ho, use gadhA chur3Akara lAne meM kaise samartha ho sakatA hai? ataH jo puruSa usa kanyA kI pratijJA ko pUrNa karane meM samartha hogA, vahI kadAcit usa kanyA ko vApasa lAne meM kAmayAba ho sakatA hai| ataH hameM sabhI rAjAoM se kanyA kI pratijJA ko pUrNa karane ke bAre meM pUchanA caahie| koI rAjA agara usa pratijJA ko aMgIkAra kare, to vahI use lAkara usake sAtha vivAha kare / agara kadAcit koI bhI rAjA usakI pratijJA ko pUrNa nahIM kara pAyeMge, to lajjita hokara svataH hI ve apane-apane nagaroM kI aura lauTa jAyaMge / usake bAda hama yathAzakti usa kanyA ko lAne kA prayatna kareMge / " pradhAna ke vacanoM ko sunakara harSita hote hue rAjA ne kahA- "yaha upAya bahuta acchA hai| hama aisA hI kareMge usake bAda usa buddhinidhAna pradhAna ne Agata sabhI rAjAoM ko bulavAkara kahA-' rAjAoM! hamArI rAjakanyA ne pANigrahaNa ke lie aisI pratijJA kI hai ki jo koI zabdavedha, dhanurveda, samagra bhASA, samagra zilpakalA aura spaSTa rUpa se aSTAMga nimitta zAstra ko jAnatA ho, vahI merA pati hogA / ataH jo koI vIra puruSa isa duSkara pratijJA ko pUrNa karane meM samartha ho, vaha zIghra hI paTaha kA sparza kare / isake bAda apanI nimitta vidyA ke dvArA rAjakumArI ke haraNa kA patA lagAye / zilpakalA ke dvArA AkAzagAmI garur3a banAye / usake prayoga dvArA jisa sthAna para kanyA rahI huI hai, vahAM nirvighna rUpa se phuNce| phira kanyA kA haraNa karanevAle zatru ko dhanurvidyAdi ke dvArA yuddha meM jItakara kanyA ko zIghra hI vApasa lAye / use vApasa lAne meM hama bhI I yathAzakti sahAyatA kreNge| use vApasa lAne ke bAda usa rAjA kA usa kanyA ke sAtha nirvighna rUpa se vivAha hogA / agara kadAcit kanyA yahAM hotI, to bhI usakI pratijJA pUrNa karanevAle ke sAtha hI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21/zrI dAna-pradIpa usakA vivAha hotaa| ataH aba bhI usakI pratijJA pUrNa karane ke bAda hI usake sAtha vivAha karanA yogya hogaa|" pradhAna ke ina vacanoM ko sunakara sabhI rAjA udAsa hokara mlAna mukha ke sAtha mauna hokara khar3e raha gye| usa samaya meghanAda kumAra ne Anandita hokara zIghratA ke sAtha uThakara paTaha kA sparza kiyA, kyoMki vidyAe~ kabhI gupta nahIM raha sktiiN| usane kahA-"Apa sabhI ke dekhate hI dekhate maiM, lakSmIpati rAjA kA putra meghanAda, usa kanyA kI sabhI pratijJAoM ko pUrNa kruuNgaa|" yaha sunakara sArI sabhA vikasvara netroM se dAtAra ke sanmukha yAcakoM kI taraha kumAra ke sanmukha dekhane lgii| usakI AkRti, parAkrama va vANI se vismita hote hue rAjA ne bhI kahA-"he bhadra! Apake Agamana se yaha nizcita hotA hai ki abhI taka hamArA bhAgya jAgRta hai| sarva avayavoM meM uttama lakSaNoMvAlI tumhArI AkRti hI batA rahI hai ki tumhArI zakti niHzaMka rUpa se isa vizva ke pare hai| jaise aneka maNiyoM ke bIca cintAmaNi ratna hone ke kAraNa vaha dikhAyI nahIM par3atA, vaise hI itane rAjAoM ke madhya padhAre hue Apa hameM hamAre pramAda ke kAraNa najara nahIM aaye| merI lakSmIpati rAjA ke sAtha parama prIti hai| unakA putra hameM isa ApadA se mukta kare, yaha to atyanta yogya hai| hama to zoka rUpI dAvAnala ke tApa se tapta haiN| ataH aba Apa hamArI putrI kI vArtA rUpI amRta-vRSTi ke dvArA hameM Azvasta kareMge, to bahuta hI acchA ho|" isa taraha rAjA ne jaba sanmAnapUrvaka kumAra se pUchA, to apanI nimitta vidyA ke upayoga dvArA acchI taraha se jAna lene ke bAda kumAra ne kahA-"he rAjan! hemAMgada nAmaka koI vidyAdhara idhara se AkAzamArga dvArA gamana kara rahA thaa| rAjakanyA ne usake hRdaya kA haraNa kara liyaa| ataH gavAkSa meM baiThI usa kanyA ko vaha uThAkara le gayA hai| yahAM se eka hajAra yojana kI dUrI para ratnasAnu nAmaka parvata hai| vahAM deva bhI nahIM jA sakate, usa jagaha para vaha vidyAdhara rAjakanyA ko le gayA hai| vahAM jAkara vidyAdhara ne saikar3oM miSTa vacanoM ke dvArA usa kanyA kI anunaya kI, para daridra kI taraha usake vacanoM ko rAjakanyA ne svIkAra nahIM kiyaa| balki usane kahA ki jo merI pratijJA ko pUrNa karegA, use hI maiM apanA pati banAU~gI, anya kisI ko bhI nhiiN| usake ina vacanoM ko sunakara krodhita hote hue vidyAdhara ne use usI bhayaMkara sthAna para chor3a diyA aura svayaM apane nagara ko lauTa gyaa| duSTa ke mana meM dayA ko kahAM sthAna? vidyAdhara ke mana meM to cala rahA thA ki phira kabhI yahAM Akara ise samajhAU~gA aura usake
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/zrI dAna-pradIpa bAda isake sAtha vivAha kara luuNgaa| ise yahAM se koI le na jAya, isalie usakI rakSA ke lie yamarAja kI putrI ke samAna bhayaMkara, gIdha pakSI ke samAna AkRti ko dhAraNa karanevAlI rAkSasI vidyA vahAM rakha chor3I hai| vahAM rahI huI vaha gRdhrI nirantara vividha prakAra ke zabda karatI hai| kabhI to vaha zubha vacana bolatI hai ki tumhArA kuzala ho aura kabhI kisI samaya aisA bolatI hai ki are! tuma yahAM kaise Aye? kyA tuma para yamarAja kupita hai? yahAM se bhAga jaao| bhAga jaao| isa prakAra jaba vaha bolatI hai, to usake vacanoM ko sunanevAlA manuSya mukha se rudhira kA vamana karate hue pRthvItala para lur3haka jAtA hai aura duSTa sarpa se Dase hue kI taraha tatkAla mRtyu ko prApta ho jAtA hai| aise duSTa prabhAva se yukta vaha mAyAvI rAkSasI nirantara kanyA ke pAsa hI rahatI hai| para agara koI zabdavedhI bANoM se usake mukha ko bhara de, to usakI zakti kSINa ho jAne se vaha turanta niSprabhAva ho jaaygii|" kumAra ke ina vacanoM kA zravaNa karake rAjAdi sarva sabhA vismaya ko prApta huii| "aho! isa kumAra kA jJAna! aho! isakI buddhi!"-aisA kahakara sabhI usakI prazaMsA karane lge| phira rAjA ne kahA-"he kumAra! tumane rAjakanyA kA vRttAnta batAkara hameM prasanna kiyA hai| aba use vApasa lAkara hamAre Ananda meM vRddhi kro| samasta kalAoM kI nipuNatA se zobhita tumhAre sivAya anya koI vyakti usa kanyA ko lAkara hameM khuzI dene meM samartha nahIM hai|" yaha sunakara mAno svarga se vizvakarmA isa dharAtala para avatarita hue hoM, vaise usa kumAra ne apanI zilpakalA ke dvArA AkAzagAmI aneka garur3a bnaaye| anya kisI se bhI parAbhava ko na prApta honevAle aise eka mukhya garur3a para kumAra ArUr3ha huA aura anya garur3oM para dUsare yoddhA vividha prakAra ke zastra hAtha meM lekara ArUr3ha hue| zreSTha subhaToM se parivRtta viSNu kI taraha balavAna vaha kumAra usa parvata kI dizA meM AkAzamArga se ravAnA huaa| ___ kSaNa bhara meM hI vaha parvata para pahu~ca gyaa| vahAM usane usa rAjakanyA ko dekhaa| kasAIkhAne meM rakhI gayI bakarI kI taraha bhaya ke kAraNa usake netra kampita ho rahe the| usa samaya usa gRdhrI ne viparIta zabdoM kA uccAraNa kiyaa| una zabdoM ke raMcamAtra zravaNa-yoga se sabhI subhaTa mUrchita ho gye| vizAla buddhi ke svAmI usa kumAra ne sarva bhASA ko jAnanevAlI buddhi ke dvArA usa gRdhrI ke duSTa zabdoM ke abhiprAya ko jAna liyA / ataH usake mukha kholane ke sAtha hI zabdavedha meM nipuNa kumAra ne eka kSaNa bhI ga~vAye binA usa rAkSasI ke mukha ko apane bANoM kI varSA se pUrNa kara diyA aura isake sAtha hI kanyA kI pratijJA ko bhI pUrNa kara diyaa| nirantara bANoM ke prakSepa se usakA mukha bhara jAne ke kAraNa usa rAkSasI kA sArA prabhAva kSINa ho gyaa| usake duSTa zabdoM ko alpa aMza hI zravaNa karane ke kAraNa ve subhaTa jaldI hI caitanya hokara kumAra ke pAsa aaye| rAkSasI ko niSprabhAva dekhakara Azcaryacakita
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 / zrI dAna- pradIpa subhaToM ne harSita hokara apanI rAjakumArI se kahA - "he kanye! isa kumAra ne ApakI sArI pratijJAe~ pUrNa kI haiN| nimittajJAna se ApakI sArI paristhiti kA patA lgaayaa| sabhI ko ApakI sthiti batAkara prasanna kiyA / phira kASThakalA ke mAdhyama se kASTha ke garur3a banAkara unake dvArA yahAM Aye aura dhanurvidyA ke dvArA rAkSasI ko zaktihIna karake usake saMkaTa ko dUra kiyA hai| he devI! yaha raMgAvatI nagarI ke svAmI lakSmIpati rAjA ke suputra meghanAda kumAra buddhi ke nidhAna haiN| nizcaya hI ApakA prabala bhAgyodaya huA hai, jisase ye kumAra svayaM hI Apake svayaMvara mahotsava meM pahu~ca gaye / he cAruvadanA! agara ye kumAra Apake svayaMvara meM nahIM Aye hote, to isa utkaTa saMkaTa meM ApakI rakSA kauna karatA?" sArA vRttAnta sunakara rAjakanyA atyanta harSita huI / vikasvara netroM se kumAra ko dekhate hue mana hI mana usakA apane pati ke rUpa meM varaNa kara liyA / usake bAda kumAra rAjakanyA ko sAtha lekara atyanta harSita hue subhaToM ke sAtha garur3oM para ArUr3ha hokara nirvighna rUpa se campApurI meM AyA / kumAra ko apanI kanyA ke sAtha dekhakara rAjA atyanta Anandita va vismita huA / usane zIghra hI donoM ke vivAha kI taiyArI krvaayii| vismita nagarajanoM ne bhI kumAra kI prazaMsA karate hue kahA - "aho ! nimitta zAstra meM isakI kuzalatA anupama hai| aho ! isakI zilpakalA ke Age vizvakarmA bhI natamastaka hai| aho! isakI dhanurvidyA to arjuna ko bhI parasta karatI hai / aho ! sampUrNa bhASAe~ jAnane meM isakI yogyatA askhalita hai / aho ! isakA sarvAMga saubhAgya jagat meM adbhuta hai / aho ! isakA alaukika parAkrama sabhI dizAoM ko jItane meM samartha hai| aho ! isa madanasundarI ne jo-jo pratijJAe~ kI thIM, ve sabhI duSpUra hone para bhI isane lIlA - mAtra meM pUrNa kara dI / " isa prakAra paurajanoM dvArA stuti kiye jAte hue usa kumAra kA rAjA ne vizAla mahotsavapUrvaka apanI kanyA ke sAtha pariNaya-sambandha kiyaa| hathalevA chur3Ate samaya rAjA ne kumAra ko dAsa-dAsI, vastrAbhUSaNa, hAthI-ghor3e Adi aneka vastue~ vipula mAtrA meM dIM, kyoMki jAmAtA sabhI ko priya hotA hai / usa kumAra kI kalAoM se vismita anya Agata rAjA lajjA ko prApta hue / rAjA ne una saba kA bhI satkAra karake unheM vidA kiyaa| phira rAjA ne kumAra ko AdarapUrvaka dUsarA mahala rahane ke lie diyA / usameM indrANI ke sAtha indra kI taraha vaha kumAra apanI patnI madanasundarI ke sAtha manohara bhoga bhogane lagA /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/zrI dAna-pradIpa kitane hI dinoM ke bAda kumAra rAjA kI AjJA lekara sainya-sahita apane nagara kI aura claa| anukrama se calate hue usI rAkSasa kI aTavI meM phuNcaa| usa samaya sUrya svayaM ko jItanevAlI kumAra kI tejalakSmI ko dekhakara lajjita hote hue pazcimI samudra meM DUba gayA arthAt asta ho gyaa| kumAra ne usI vana meM par3Ava DAla diyaa| sabhI loga mArga ke zrama se zrAnta hone ke kAraNa nidrAdhIna ho gye| __ kumAra devapUjAdi sandhyA-vidhi karane lagA, kyoMki 'satpuruSa zrAnta hone ke bAvajUda bhI Avazyaka kriyAoM ko nahIM chodd'te|' 'guNIjana apanI pratijJA ko nahIM chor3ate-yaha kumAra ko batAne ke lie mAno kamala murajhA gaye hoN| hamArI lakSmI kA sarvathA nAza karanevAlA sUrya astAcala kI aura calA gayA hai-aisA jAnakara Anandita hotI huI kumudiniyA~ vikasita ho gyiiN| cirakAla taka bhogane ke bAda durdazA ko prApta kamaliniyoM ko chor3akara bhramara poyaNIo para guMjArava karane lge| aise capala citta kI vRttiyoM ko dhAraNa karanevAloM ko dhikkAra hai| he logoM! kolAhala karate hue pakSI mAno yaha kaha rahe the ki yaha sUrya tejasvI hone ke bAvajUda bhI pazcima dizA rUpI strI ke saMga meM Asakta ho gayA hai| kulaTA strI kI taraha pazcima dizA kA rAga sandhyAkAlIna bAdaloM ke bahAne se kSaNa bhara ke lie utpanna hokara phira sampUrNa rUpa se nAza ko prApta ho gyaa| satI-striyoM ko pati kA viyoga prApta hote hI duHkha hotA hai yaha yogya hI hai isa prakAra dizAe~ bhI mAno navavivAhitA madanasandarI ko kaha rahI hoM-vaise zyAmala bana gayI thiiN| yaha rAjakumAra apanI pratijJA kA pAlana kara sakegA yA nahIM yaha dekhane ke lie mAno gagana tAre rUpI netroM ko vikasvara karane lagA thaa| kyA yaha brahmANDa rUpI bhAjana aMjana se paripUrNa ho gayA hai yA aMjanagiri ke cUrNa se bhara gayA hai-isa prakAra andhakAra se paripUrNa vAtAvaraNa bana gayA thaa| ___ usa samaya priyA se zobhita vAmAMgavAlA kumAra paMca namaskAra kA smaraNa karake sone kI taiyArI karane lagA, tabhI use apanI pratijJA kA smaraNa huaa| vaha vicAra karane lagA-"maiM abhI rAkSasa ke pAsa jAkara apanI pratijJA pUrNa kruuN| para isa navavivAhitA patnI ko ekadama se chor3a dene para yUtha se alaga huI hariNI kI taraha isakI kyA dazA banegI? mere AdhIna apane jIvana ko sauMpanevAlI yaha pativratA mere viyoga se avazya hI tRNavat apane prANoM kA tyAga kara degii| para yaha priyA cAhe apanI icchAnurUpa vartana kare, cAhe rAjyalakSmI kA nAza ho, cAhe mere prANa prayANa karane meM tatpara baneM, para mujhe apanI kRta pratijJA kA pAlana avazya hI karanA caahie| 1. gole ke AkAravAlA shstr|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25/zrI dAna-pradIpa manuSya apanI kRta pratijJA ko bhUlakara jIvita rahe-yaha jarA bhI yogya nahIM hai| maiM apanI patnI ko kucha bhI avagata karAye binA jAU~-yaha bhI mere lie yogya nahIM hai, kyoMki vivAha kI vidhi meM maiMne isakA dAyA~ hAtha grahaNa kiyA hai| ataH usako kahakara jAU~gA, to kadAcit vaha utanI adhIra nahIM bnegii| ataH yahI ThIka rhegaa|" isa prakAra vicAra karake kumAra ne apanI pratijJA apanI patnI ko btaayii| taba usane kahA-"he jIvana-nAtha! Apake dvArA prANoM kA tyAga karanA kaise ucita hai? Apake binA maiM pativratA marI huI hI hUM-Apa aisA maaneN| Apake mAtA-pitA bhI Apake maraNa-zoka rUpI dAvAnala meM jalakara Apake mArga ke hI pathika bneNge| ataH aba Apa vilamba na kreN| jaldI se jaldI yahAM se Age prayANa kreN| usa rAkSasa ko jJAta ho, usase pahale hI hama isa araNya ko pAra kara leNge|" yaha sunakara kumAra ne kahA-'he priyA! maiM satyavAdI huuN| ataH apanI pratijJA kA lopa nahIM kara sktaa| mahAn puruSa apane prANAnta taka bhI apanI pratijJA kA lopa nahIM krte| satpuruSa apane vacanoM kA pAlana karane ke lie agni meM praveza karate haiM, vanavAsa svIkAra karate haiM, rAjya kA tyAga karate haiM, lakSmI kA tiraskAra karate haiM, prANoM ko tRNavat samajhate haiM arthAta apanI pratijJA pUrNa karane ke lie ve kyA-kyA nahIM karate? pratijJA kA pAlana karane ke lie harizcandra rAjA ne kyA dAsa banakara caNDAla ke ghara pAnI nahIM bharA thA? he devI! pracaNDa bhujabala se yukta pANDavoM ne vANI rUpI bandhana se baMdhakara teraha varSa taka vanavAsa ko bhogA thA / uttama puruSa svAbhAvika rUpa se jina vacanoM kA uccAraNa karate haiM, ve patthara meM khude hue akSaroM kI taraha kabhI bhI anyathA nahIM hote| ataH he devI! mujhe eka bAra to usa rAkSasa ke pAsa avazya jAnA hogaa|" yaha sunakara kumAra kI patnI ne kahA-"agara aisA hai, to maiM bhI Apake sAtha cluuNgii| merA jIvana aura maraNa Apake sAtha hI hogaa| sampatti ho yA vipatti, satI striyoM kI gati pati hI hai|" kumAra ne kahA-"maiM to vacana se baMdhA huA hUM, ataH rAkSasa ke pAsa jA rahA huuN| tuma dhairya dhAraNa karake yahIM para tthhro| he priye! mere jAne ke bAda jo bhI mujha-viSayaka samAcAra tumheM mile, usake mutAbika tuma Age kA kArya krnaa|" isa prakAra priyA ko samajhA-bujhAkara kumAra binA kisI ko batAye cupacApa rAkSasa ke bhavana meM phuNcaa| vahAM jAkara usane kahA-"he rAkSasendra! maiMne Apake pAsa svayaM ko pratijJA rUpI rassI ke dvArA bAMdhA thA / ataH use pUrNa karane ke lie maiM Apake pAsa AyA hUM | ApakI kRpA se merA usa rAjakanyA ke sAtha vivAha ho cukA hai| aba Apa apanI icchA pUrNa kreN|"
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26/zrI dAna-pradIpa isa prakAra kahakara kumAra usake samakSa khar3A rhaa| use dekhakara harSita, kSudhAtura, durbala kukSi se yukta aura nirdayI rAkSasa jaise kaTAra hAtha meM lekara usakA chedana karane ke lie tatpara huA, vaise hI madanamaMjarI ne, jo apane pati ke prANAnta kI zaMkA ke kAraNa hRdaya ke Akula-vyAkula hone se apAra duHkha ko anubhava karane se apane sthAna meM na raha sakane ke kAraNa apane pati ke pIche-2 vahAM A gayI thI, kahA-"he pApI! aisA mata kara / mata kr|" isa prakAra bolatI huI apane pati va rAkSasa ke bIca meM Akara khar3I ho gyii| usakI himmata dekhakara harSita hote hue rAkSasa ne kahA-"tuma kauna ho? yaha puruSa merA bhakSya hai, para tuma isakI rakSA kyoM kara rahI ho?" madanamaMjarI ne kahA-"ye mere jIvana-nAtha haiM aura cAra samudroM kI mekhalA se yukta pRthvI ke pAlaka haiN| ina mahAtmA ko tuma chor3a do aura mujhe khAkara apanI kSudhA zAnta kro| mujha jaisI aneka striyA~ inheM mila jAyaMgI, para ina jaisA mahApuruSa milanA isa duniyA meM durlabha hai|" rAkSasa ne kahA-"he sundarI! striyoM kA vadha karanA hamArA AcAra nahIM hai, kyoMki strI, bAlaka aura rogI ko avadhya kahA gayA hai|" rAnI ne kahA-"Apane satya kahA hai, para Apa inakA bhakSaNa kareMge, to merI mRtyu to nizcita hI hai, kyoMki pati-rahita merA pitA ke ghara meM yA sasurAla meM rahanA dveSI puruSa kI taraha ubhayaloka meM kalyANakAraka nahIM hai| sAtha hI mujhe isaloka meM yaha durnivAraka kalaMka bhI prApta hogA ki isI strI ne apane pati kA rAkSasa ke dvArA bhakSaNa krvaayaa| sAtha hI candra ke binA kumudinI kI taraha pati ke binA mujhe yoga aura kSema kI prApti bhI nahIM ho sktii| are! durdaiva se dagdha merI aba kaunasI gati hogI?" isa prakAra vilApa meM vAcAla vaha tIvra svara meM rudana karane lgii| use isa prakAra rote hue dekhakara rAkSasa kA hRdaya dayArdra ho gyaa| vaha uThakara mahala ke bhItarI bhAga meM gayA aura vahAM se eka ratnamaya divya kaTaurA lAkara usa madanamaMjarI ko diyA va kahA-"yaha kaTaurA ekamAtra naramAMsa ke sivAya dUsarI sabhI manovAMchita vastue~ motI, mANaka, vastra, suvarNa Adi pradAna karatA hai| isa kaTaure ke lie maiMne bAraha varSa taka ugra tapasyA kI hai aura auMdhe mastaka rahakara nirantara maMtrajApa kiyA hai| isase prasanna hokara nAgendra ne mujhe yaha kaTaurA pradAna kiyA hai| cintAmaNi kI taraha isase sabhI vAMchita vastue~ tatkAla prApta kI jA sakatI haiN| pUrvajanma ke abhAgya ke kAraNa kIcar3a meM sUara kI taraha mujhe naramAMsa khAne kA burA vyasana laga gayA hai| cha: mahInoM se mujhe manuSya kA mAMsa prApta nahIM huA hai| ataH bar3hatI huI kSudhA mujhe garIba kI taraha atyanta bAdhita kara rahI hai| Aja isa komala zarIravAle manuSya ko maiMne apane puNya
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27/ zrI dAna-pradIpa se prApta kiyA hai| usameM bhI tuma yoga aura kSema kI prArthanA ke dvArA vighna paidA kara rahI ho| para tuma zIla rUpI kavaca se yukta ho, ataH maiM tumheM haTAne meM samartha nahIM huuN| sUrya kI kiraNoM se vikasvara huI kamalinI ko andhakAra kisa taraha upadravita kara sakatA hai? maiM adhama jAti se yukta hUM, phira bhI terI patibhakti, zIlavrata aura sattvAdi guNoM se Azcaryacakita huuN| ataH tujha para dayAbhAva utpanna huA hai| jaise koI durmati puruSa eka kaur3I ke nimitta cintAmaNi ratna ko hAra detA hai, vaise hI maiM naramAMsa ke lobha se yaha divya kaTaurA tumheM de rahA hUM| nAgendra kI kRpA se sarva manovAMchita denevAlA yaha divya kaTaurA tujhe jindagI bhara yoga-kSema denevAlA bnegaa| maiM bhI tere pati kA bhakSaNa karake tRpta bnuuNgaa| ataH tUM yaha kaTaurA lekara svasthAna lauTa jaa| tumhArA mArga kalyANakArI bne|" yaha sunakara autpAtikI buddhi se yukta vaha vacasvinI bolI-"he mitra rAkSezvara! tumane merA bahuta bar3A hita kiyA hai| yaha ratnakaTaurA mere sarvArtha kI siddhi karegA, kyoMki devavANI pramANa rUpa hotI hai, usameM koI saMzaya nahIM hotaa| para strI-prakRti hone ke kAraNa maiM mana meM atyadhika adhIra huuN| ataH he rAkSasezvara! Apake dvArA dI gayI isa vastu kI parIkSA karake hI maiM ise grahaNa karUMgI, kyoMki sugandhita vastu ho yA maha~gI vastu, usakI parIkSA karake grahaNa karane para lenevAlA nindA kA pAtra nahIM bntaa| agara ApakI mujha para kRpA ho, to jaba taka maiM isa vastu kI parIkSA na kara lUM, taba taka Apa mere pati ke prANoM kA haraNa nahIM kreNge|" rAkSasa ne khuzI-khuzI AjJA dete hue kahA-"zIghra parIkSA kro| mere vacana anyathA nahIM hai| maiM taba taka tere pati ko nahIM mArUMgA, jaba taka tuma isa kaTaure kI parIkSA nahIM kara letii|" taba Ananda se vikasvara mukhavAlI madanamaMjarI ne hAtha meM vaha ratnajaTita kaTaurA lekara bhaktipUrvaka usakI pUjA-arcanA karake kahA-"bhakti ke vaza hue manuSyoM ke hita ko karane meM tatpara he nAgendra! mujha para apanI snehabharI dRSTi ddaalo| mujhe zIghra hI pati rUpI bhikSA pradAna kro|" isa prakAra to maiM isake vacanoM se ThagA gayA hUM-aisA vicAra karake krodhita hotA huA rAkSasa kumAra ko kaTAra se mArane ke lie udyata huaa| tabhI una donoM ke puNya se jAgRta/AkarSita hue nAgendra ne prakaTa hokara rAkSasa kA AkSepa-sahita tiraskAra kiyA-"he mUrkha! he adhama rAkSasa! cAvaloM ke pAnI dvArA vRddha billI kI taraha tUM isa vicakSaNA strI ke dvArA vANI ke prapaMca se ThagA gayA hai| aba tUM svakRta pApoM kA phala yahIM bhog|"
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28/zrI dAna-pradIpa yaha kahakara usako lAta mArakara yamarAja ke mandira meM pahuMcA diyaa| usake bAda nAgendra ne snehapUrvaka una donoM se kahA-"maiM isa ratna-kaTaure kA svAmI nAgendra nAmaka deva huuN| isa puruSa ne vana meM rahakara phala kA AhAra kiyA, homa kiyA, brahmacarya kA pAlana kiyA aura jApa kiyaa| isa prakAra kI anya bhI duSkara tapasyAoM ke dvArA 12 varSa taka samyaga prakAra se merI ArAdhanA kii| isIlie maiMne use yaha ratna-kaTaurA pradAna kiyA thaa| yaha cintAmaNi ke samAna hone se hara kisI ko nahIM mila sktaa| para pUrvakRta agaNya puNya ke prabhAva se cakravartI ke cakraratna kI taraha yaha ratna-kaTaurA tumheM binA kisI tapa ke svataH hI prApta ho gayA hai| merI kRpA se tIvra tapasyA ke binA bhI jIvana-paryanta isake dvArA tumhAre sarvArtha kI siddhi hogii| isa manuSya bhava meM bhI tumheM avicchinna rUpa se sarva divya bhogoM kI prApti hogii| yaha kahakara nAgarAja adRzya ho gye| usake bAda kumAra ne madanamaMjarI kI prazaMsA karate hue kahA-"aho! terA parAkrama adbhuta hai! aho! terI patibhakti akRtrima hai! aho! tere vacanoM kI caturAI! aho! terI buddhi kI nipuNatA! he devI! zreSTha kASThavAlI nAva kI taraha terI isa buddhi ke dvArA hI maiM isa dustara kaSTa rUpI samudra ko tairakara pAra kara pAyA huuN| agara tuma mere pIche-2 yahAM taka na AyI hotI, to maiM kaise jIvita raha pAtA? merA rAjya kahAM hotA? yaha ratna-kaTaurA kahAM se prApta hotA? cAhe kitanI bhI rAjakanyAe~ merI patniyA~ bana jAe~, para una saba ke madhya tuma hI merI paTarAnI rhogii|" isa prakAra usakI atyadhika prazaMsA karake use tathA ratnakaTaure ko sAtha meM lekara rAjaputra apane sainya ke pAsa Akara sukhapUrvaka so gyaa| prAtaHkAla hone para usa kaTaure ko devagRha meM sthApita karake usa kumAra ne sainya-sahita apane nagara kI aura prayANa kiyaa| bhojana kA vakta hone taka ve sabhI elApura ke upavana meM pahu~ca gye| ataH vahAM sainya ne par3Ava DAla diyaa| phira snAna, dAna, pUjAdi madhyAhna kA kArya karake vaha kumAra bhojanazAlA meM gyaa| vahAM bhASA aura vezAdi meM bilkula eka samAna mAno eka sAtha janmI ho, vaisI do-do madanasundarI ko dekhaa| Azcaryacakita hote hue vaha kumAra vicAra karane lagA-'kyA isane merI dugunI bhakti karane ke lie apanI vidyA ke prabhAva se do rUpa dhAraNa kiye haiM? athavA mujhe Thagane ke lie kyA kisI deva ne merI priyA ke samAna rUpa ko dhAraNa kiyA hai? athavA to dRSTibhrama ke kAraNa maiM do candra kI taraha apanI do priyAoM ke rUpa ko dekha rahA huuN|' / isa prakAra vicAra karate hue kumAra saikar3oM cintAoM se vyApta ho gyaa| tattva va atattva ke vivecana meM nipuNa buddhi se yukta kumAra ko sUkSma dRSTi se dekhane para bhI una donoM striyoM meM koI bheda najara nahIM AyA, jisase vaha apanI priyA ko pahacAna ske| taba usane donoM hI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29/ zrI dAna-pradIpa striyoM ko apanI sevA karane se rokate hue svayaM hI kumAra bhojanAdi kriyAoM meM pravartita huaa| buddhimAna manuSya ko kauna Thaga sakatA hai? udhara yogya avasara para jinapUjA, Avazyaka kriyA, dAna, snAna aura mAnAdi jo-jo kriyAe~ eka strI karatI, vahI dUsarI strI bhI krtii| nimitta vidyA ke dvArA bhI kumAra una donoM striyoM kA antara nahIM jAna sakA, kyoMki chadmasthoM kA jJAna vicitra prakAra kA hotA hai| vaha sarva viSayoM meM askhalita nahIM hotaa| taba khedakhinna hote hue kumAra ne nagara meM yaha udghoSaNA karavAyI ki "ina donoM striyoM ke bheda ko jo koI batAyegA, use maiM eka karor3a svarNamudrA duuNgaa|" yaha sunakara svayaM ko buddhinidhAna mAnanevAle hajAroM vidvAna svarNa pAne kI icchA se ahaMpUrvaka vahAM aaye| unhoMne prayatnapUrvaka saikar3oM upAya kiye, para unake sAre upaya avakezI nAmaka vandhya vRkSa kI taraha niSphala hue| taba kumAra ne eka bAra phira se apanI buddhi se udyama karanA prArambha kiyaa| choTe-2 chidroMvAlI eka peTI meM una donoM ko banda karake kahA ki "tuma donoM ko eka divya karanA hai| jo asalI madanamaMjarI hai, vaha satya ke prabhAva se usa peTI meM se bAhara A jAyagI aura jo usake andara se bAhara nahIM nikala pAyegI, vaha nakalI hai|" yaha sunakara asalI madanamaMjarI ke netra duHkhabhare azruoM se vyApta ho gye| usane gadgad svara meM skhalita vANI se kahA-"he svAmI! ina sUkSma chidroM se maiM mAnavI madanamaMjarI kaise bAhara nikala sakatI hUM? yaha zakti to devatAoM kI ho sakatI hai|" ____ mAyA-kapaTa ke nATaka meM nipuNa usa nakalI madanamaMjarI ne bhI duHkha prakaTa karate hue vahI zabda dohraaye| taba dayAlU kumAra ne una donoM ko hI peTI se bAhara nikAla liyA, kyoMki mahApuruSoM ko duSToM para bhI atyanta karuNA-bhAva hotA hai| _ 'mujhe parastrIgamana kA pApa na lage isa zaMkA ko dhAraNa karate hue kumAra una donoM striyoM se dUra rahane lgaa| para ve donoM striyA~ dina-rAta vilApa karane lagIM-"he nAtha! mujha anAtha niraparAdhI kA Apa kyoM tyAga karate haiM?" / una donoM ke antara ko nahIM samajha sakane ke kAraNa hRdaya meM kheda dhAraNa karate hue kumAra bhI vicAra karane lagA-'apAra pauruSa va teja ko dhAraNa karanevAle mujhapara yaha kaisI vipatti A par3I hai? aisI viSama sthiti meM agara maiM apane mAtA-pitA ke pAsa jAU~gA, to harSa to bahuta dUra rahA, unako duHkha hI jyAdA hogaa| para yadi isI avasthA meM maiM gA~va-2 nagara-2 pRthvI para hI bhramaNa karatA rahA, to durjana merA upahAsa kareMge ki isako pRthvI para
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30/zrI dAna-pradIpa bhramaNa karate hue aisA sukha prApta huA hai? eka tarapha mana meM gurujanoM se milane kI utkaNThA hai, to dUsarI tarapha ye donoM striyA~ mujhe atyanta udvigna banA rahI haiN| ataH mere lie to 'eka tarapha bAgha aura dUsarI tarapha nadI kA pUra' kI sthiti hai| aba maiM kyA karUM?" saikar3oM duHkhoM se usa kumAra kA antaHkaraNa vyApta ho gayA ho, mAno usake sarvasva kA haraNa huA ho, isa prakAra vaha vahIM apanA kAla nirgamana karane lgaa| viyoga ke kAraNa cakravAka ke jor3e kI taraha duHkhI hue usa dampati ke cha: yuga kI taraha cha: mAsa vyatIta hue| usake bAda eka bAra asalI madanamaMjarI ke mana meM buddhi utpanna huii| usane puSpAdi ke dvArA usa ratnakaTaure kI pUjA karake kahA-"namra prANiyoM kA kalyANa karane meM jAgRta he nAgendra! mujha para prasanna hokara mujhe isa pApiSTha rAkSasI se pIchA chudd'vaao|" aisA kahate hI nAgendra turanta prakaTa hue| bhRkuTi car3hAkara kapAla kI viSamAkRti banAte hue nakalI madanamaMjarI kI tarjanA karate hue kahA-"he durAcAriNI! he DhITha! he mUrkhA! tujhe aba maranA hI hai, kyoMki tumane isa puNyavAna dampati para drohabhAva ko dhAraNa kiyA hai|" yaha sunakara bhaya se kampita hote hue palAyana karane meM asakSama usa rAkSasI ne apane asalI rUpa ko dhAraNa karate hue dIna vANI meM nAgendra se kahA-"he nAgarAja! apane vAra se jisa rAkSasa ko tumane mAra DAlA, maiM usI rAkSasa kI bahina bhramarazIlA nAmaka rAkSasI huuN| mere bhAI kI mRtyu se mujhe krodha utpanna huaa| tumhArA to maiM kucha bhI bigAr3a nahIM sakatI thii| ataH patnI-sahita isa meghanAda kA nAza karane ke lie maiM yahAM aayii| para caturdizA meM prasRta isake agaNya lAvaNya rasa ke dvArA merI krodhAgni tatkAla zAnta ho gyii| mere citta rUpI pRthvI para rAga ke aMkura utpanna hue| unameM se prIti rUpI latA utpanna huii| para isa kumAra ne janma se hI parastrI se parAGmukha rahane kI pratijJA ko dhAraNa kara rakhA hai| ataH ise Thagane ke lie maiMne madanamaMjarI kA rUpa dhAraNa kiyaa| phira do striyoM kI bhrAnti dUra karane ke lie asalI madanamaMjarI ko nakalI sAbita kara use dUra deza meM bhijavAne ke lie maiMne apanI zakti ke anusAra aneka prayatna kiye, para maiM use apanI duSTa dRSTi ke dvArA dekhane meM bhI samartha na huI, kyoMki vaha zIla rUpI vajrakavaca ke dvArA AvRta aura dharmakArya meM kuzala hai| usake bAda bhI maiMne vidyA dvArA bahuta hI sundara tarIke se hAva, bhAva, vilAsAdi ke dvArA isa meghanAda ko mohita karane kA atyadhika prayatna kiyaa| para isa kuzala puruSa kI A~kha kI bhA~paNa taka vicalita na ho paayii| kyA meruparvata kA zikhara kalpAnta kAla kI vAyu ke dvArA bhI bhalA vicalita ho sakatA hai? maiM mAnatI hUM ki isakA mana vajra ke paramANuoM se nirmita huA hai, jisase ki mere kaTAkSa rUpI bANa use bhedane meM samartha nahIM hai|"
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31/zrI dAna-pradIpa isa prakAra kahakara usa rAkSasI ne usa dampati se kSamAyAcanA kI aura kumAra ko trailokyavijaya nAmaka hAra pradAna kiyaa| usake bAda nAgarAja aura vaha rAkSasI apane-2 sthAnoM para lauTa gye| rAjakumAra meghanAda aura madanamaMjarI apane zIla kI parIkSA se prasanna hue| phira svastha hokara kumAra ne apanI nagarI kI aura prayANa kiyA tathA jaldI-2 mArga taya karate hue kucha hI dinoM meM apanI nagarI ke nikaTa pahu~ca gyaa| udhara se gujarate hue pathikoM ke dvArA sArA vRttAnta zravaNakara lakSmIpati rAjA atyanta vismita va prasanna hue| sampUrNa nagara ko dulhana kI taraha sajA-sa~vArakara apane sampUNa parivAra va Rddhi-sahita Ananda ke sAtha rAjakumAra ke sanmukha gyaa| jisakA zarIra khIMce gaye dhanuSya kI taraha namA ho, isa prakAra vaha kumAra apane donoM hAthoM se pitAzrI ke caraNoM ko pakar3akara jhuka gyaa| rAjA ne bhI apane donoM hAthoM se use uThAkara isa prakAra apanI chAtI se lagAyA, mAno cirakAla ke viyoga se utpanna duHkha kA mardana karane ke lie use apane hRdaya meM praveza karA rahe hoN| usake bAda ve pitA-putra usI vana meM kSaNabhara ke lie mAno virahAgni ko bujhAne ke lie paraspara kuzala-pRcchA kA amRtapAna karane lge| phira vizva ko vismaya utpanna karanevAle ADambarapUrvaka vizAla mahotsava ke sAtha rAjA kumAra ko lekara nagarI kI tarapha claa| tabhI kumAra ne aneka nagarajanoM ko dekhA, jo isa utsavamaya mArga ko bhI nagaNya mAnate hue usa mArga ko chor3akara anya mArga ke dvArA nagara se bAhara jA rahe the| yaha dekhakara vismita hote hue kumAra ne pitA se pUchA-"he pitAjI! apane-2 parivAra ke sAtha Ananda se bharapUra ye nagarajana isa vizAla utsava ko chor3akara zIghratA ke sAtha kidhara jA rahe haiM?" / rAjA ne kahA-"he vatsa! andhakAra ke samUha kA nAza karane meM dinakara ke samAna dharmaghoSa nAmaka munivara Aja udyAna meM padhAre haiN| una munirAja ko vandana karane kI utkaNThA se ye loga udyAna meM jA rahe haiN| aise gurudeva to pUrva puNya ke udaya se hI prApta hote haiN| maiMne to Aja bahU sahita tere Agamana kA utsava kiyA hai| ataH kala prAtaHkAla aise sadguru ke caraNa-kamaloM meM namaskAra kruuNgaa|" yaha sunakara harSAnvita hote hue meghanAda ne pitA se kahA-"he tAta! hama bhI Aja hI zrIgurudeva ko vaMdana karane ke lie cleN| yaha kArya dUdha meM zarkarA milAne ke samAna hogaa| eka utsava meM dUsarA utsava ho jAyagA, eka Ananda meM dUsarA Ananda ho jaaygaa| nagara-praveza karate hue yaha kArya maMgala rUpa banegA, kyoMki sAdhu-darzana parama zubha maMgala rUpa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 / zrI dAna- pradIpa hai / phira guru-darzana kA to kahanA hI kyA ? puNyakArya meM zIghratA karanA hI zreSTha hai, kyoMki eka rAtri - mAtra kA vilamba karanevAle bAhubali ko pitA kI vandanA nasIba nahIM huI / " yaha sunakara harSita rAjA ne putra - sahita usI adbhuta mahAvibhUtipUrvaka udyAna meM jAkara mahAna bhakti ke sAtha gurudevazrI ko praNAma kiyA / phira dharmaghoSa muni ne amRtavANI ke dvArA vairAgyamaya dezanA prArambha kI: "isa saMsAra meM sabhI jIva ekamAtra sukha kI hI abhilASA karate haiN| vaha abhilASA mAtra dharmakaraNI ke dvArA hI pUrNa ho sakatI hai| dharma ke alAvA anya padArtha - jaise deha, strI, svajana, dhanAdi sukha denevAle haiM - aisA mUDhamati hI mAnate haiN| para tattvajJAnI to inheM anyathA arthAt duHkhakAraka mAnate haiN| vaha isa prakAra hai- zarIra to saptadhAtumaya hone se apavitra hI hai, mala-mUtrAdi se vyApta hai, to phira vaha manuSya ke sukha ke lie kaise ho sakatA hai? isa zarIra meM kabhI hAtha dukhatA hai, to kabhI hRdaya, kabhI mukha, to kabhI kAna, kabhI netra, to kabhI kandhe, kabhI A~kha, to kabhI gardana, kabhI mastaka, to kabhI oSTha, kabhI dA~ta, to kabhI ghuTane, kabhI kamara - isa prakAra kucha na kucha to dukhatA hI rahatA hai aura AtmA meM atyanta pIr3A utpanna karatA hai| ataH moharahita kaunasA puruSa deha ko sukhakAraka mAnatA hai? mere isa zarIra ko kSudhA bAdhita na kare, tRSA pIr3ita na kare, isI prakAra zIta, uSNa, sarpa, vAta, pitta aura kapha se utpanna vyAdhiyA~, DAMsa-macchara, jala, agni, bhUtAdi kSudra deva, malamUtra aura cora - ye sabhI mere zarIra ko pIr3A na kare- aisA mAnakara usake rakSaNa ke lie alpabuddhivAle manuSya una-2 saikar3oM upAyoM - prayAsoM ko karate rahate haiM / jar3abuddhiyukta puruSa isa zarIra ke lie apAra pApoM ko karake anta meM apAra durgati pAkara anaMta duHkhoM ko bhogate haiM / naraka ko prApta zazi rAjA ne devaloka se Aye hue apane bhAI se kahA thA - " he bhAI! deha ke lAlana-pAlana meM hI sukha mAnane ke kAraNa maiM naraka meM paidA huA huuN| ataH mere usa pUrvabhava ke zarIra ko tUM pIr3A de / " isI kAraNa se Atmasukha kI vAMchA karanevAle tattvajJAnI zarIra kA tyAga karane meM udyamavanta hokara duSkara tapoM kA AcaraNa karate haiM, jisase agara yaha zarIra tapasyA Adi kriyAoM ke dvArA dharma meM upayogI bane, to vaha sanatkumAra cakravartI kI taraha sukha ke lie upayogI bane / striyA~ bhI rudhira, asthi, carbI aura mAMsAdi azuci padArthoM kI mUrti - svarUpa hai| unheM bhI tattvajJAnI sukha kA hetu nahIM mAnate / striyoM meM Asakta bane mUr3ha puruSa isa bhava meM bhI paga-2 para apavitratA, cintA aura saMtApa kI zreNiyoM ko prApta karate haiN| sAtha hI striyoM kI Asakti ke kAraNa hI manuSya ko zarIra - kampana, glAni, zrama, pasInA aura kSayAdi sabhI prANa
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33/zrI dAna-pradIpa kI hAni karanevAlI vyAdhiyA~ utpanna hotI haiN| bAhara se manohara dikhanevAle usake jina-2 avayavoM ko mUr3ha puruSa sukha kA hetu mAnate haiM, una sabhI avayavoM ko tattva dRSTi se vicAra karanevAle paNDita puruSa duHkhakAraka mAnate haiN| usameM bhI agara vaha strI puruSa se virakta ho gayI ho, to usa manuSya ko kyA-2 Apatti nahIM AtI? sunA hai ki sUryakAntA mahArAnI ne apane dharmaniSTha pati pradezI rAjA kA vinAza kiyA thaa| yahI striyA~ kadAcit gRhasthI ko sahAyatA dene se dharma ke viSaya meM upakAra karanevAlI hoM, to madanarekhA kI taraha sukha denevAlI bhI bana sakatI hai| pitA, bhAI, mAtA, bahina aura putrAdi svajana bhI apane-2 kArya meM hI tatpara hone se kaise sukhakAraka ho sakate haiM? jo rogAdi kI Apatti meM rakSaNa nahIM kara sakate, jina para upakAra karane ke bAda bhI unakI tarapha se pratyupakAra kI AzA meM saMzaya hai aura jinakA prema svAbhAvika nahIM hai, una svajanoM se kisa sukha kI abhilASA rakhanA? una svajanoM ke lie sabase pahale dhanopArjana ke kAraNabhUta zIta, AtapAdi saikar3oM prayAsoM arthAt duHkhoM ko prANI bhogatA hai aura usake bAda prApta usa dhana ke vibhAga karane meM saikar3oM klezoM kA anubhava karatA hai| kahA bhI hai ki : mAyA piyA ya bhAyA, bhajjA puttA ya suhI a niyagA y| iha ceva bahuvihAI, karaMti bhyvemnnssaaii|| arthaH-mAtA, pitA, bhAI, bhAryA, putra, putravadhU aura svajana isa loka meM aneka prakAra ke bhaya aura kleza utpanna karate haiN|| una svajanAdi ke lie kiye hue una-2 mahA-ArambhoM se utpanna hue pApoM ke dvArA manuSya maraNa prApta karake duranta durgati ko prApta karatA hai| kadAcit ye svajana paraspara prIti rakhanevAle hoM, puNyakArya meM sahAyaka hoM, to ve isaloka aura paraloka meM sukhakAraka hote haiN| dhana, dhAnya aura suvarNAdi nau prakAra ke artha kahe gaye haiN| ye bhI upArjana karane meM, rakSaNa karane meM aura vinAzAdi hone para duHkha kA hI ekamAtra kAraNa banate haiN| ye artha mRtyu Adi Apatti ko dUra nahIM kara sakate, balki zatru ke upakAraka bhI bana sakate haiM, sarpAdi durgati ke bhI pradAtA bana jAte haiN| ataH kaise sukhakAraka ho sakate haiM? pratyuta dhana ke nimitta se jo pA~ca indriyoM se sambandhita viSaya-sukha prApta hote haiM, ve bhI anaMta duHkhoM ke pradAtA hone se paNDita unheM duHkha rUpa hI mAnate haiN| bhAI, mitra, pitA, putra aura sAtha meM vyApAra karanevAle anya gotriyoM ko yaha artha prAyaH karake prANAnta karanevAle kleza ko utpanna karatA hai| kahA hai ki:
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 / zrI dAna- pradIpa cheo bheo vasaNaM, AyAsakilesabhayavivAgo a / maraNaM dhammabmaMso, araI atthAu savvAiM / / 1 / / bhAvArtha :- cheda, bheda, vyasana (kaSTa), prayAsa, kleza, bhaya kA vipAka, maraNa, dharmabhraSTatA aura arati- ye sabhI artha se hI utpanna hote haiM / he sabhAsadoM! isa para cAra mitroM kA dRSTAnta hai, jise Apa sabhI zravaNa kareM vasantapura meM rAjaputra, maMtrIputra, zreSThIputra va kotavAla kA putra- ye cAroM hI bacapana se hI mitra the / ve samagra kalAoM meM niSNAta the / udyAnAdi sthAnoM meM sAtha - sAtha hI nirantara krIr3A karane jAyA karate the / anukrama se ve cAroM zarIra kI sundaratA ko vikasita karanevAlI yuvAvasthA ko prApta hue / eka bAra pRthvI para honevAle vividha kautukoM ko dekhane kI icchA se unhoMne paraspara vicAra karake dezAntara kI aura prasthAna kiyA, kyoMki kUpamaNDUka kabhI bhI vivekavAna nahIM hote arthAt kue~ kA mer3haka kue~ se bAhara nahIM nikalatA, to use bAharI duniyA kA kucha bhI jJAna nahIM hotaa| vaha kue~ jitanI hI duniyA mAnane lagatA hai| vaise manuSya agara dezATana na kare, to use bAharI duniyA kA vistRta jJAna aura anubhava nahIM ho pAtA / aba rAjaputra ko anya tIna mitroM ne anurAga va bhakti ke vazIbhUta hokara kahA - "he deva! Apa hamAre svAmI haiM / hama Apake sevaka haiN| ataH hama tInoM bArI-bArI se apanI-apanI kalAoM ke mAdhyama se vittopArjana karake bhojana kI vyavasthA kreNge| isa viSaya meM Apa bilkula nizcinta raheM / sevakoM ko svAmI kA rakSaNa karanA hI cAhie, kyoMki sevaka svAmI ke AdhIna hI hote haiN| agara tumba arthAt gAr3I ke dhurI meM pahie ke avayava ko dhAraNa karanevAlA yantra jIrNa ho jAya, to pahie ke Are sthira nahIM raha skte|" isa prakAra maMtraNA karane ke bAda ve cAroM pahale dina sAyaMkAla hone para kisI grAma meM phuNce| usa samaya usa grAma meM coroM ne hamalA kiyaa| usa samaya rakSaNa karane meM catura ArakSaka ke putra ne coroM ko bANoM kI vRSTi ke dvArA isa taraha bhagAyA jaise koI siMha mRgasamUha ko bhagA detA hai| usakA parAkrama dekhakara grAmavAsiyoM ne unheM rAtri ko vahIM rakhA aura savere unhe sammAnapUrvaka bhojana krvaayaa| kalA kA mAna kahAM nahIM hotA ? usake bAda Age calate hue ve cAroM kSemapura nAmaka nagara meM aaye| taba bhojana kI vyavasthA karane ke lie zreSThIputra nagara ke bhItara gyaa| usane apanI mudrikA ( aMgUThI) kisI zreSThI ke pAsa giravI rakhakara dhana lekara vyApAra meM kuzala usane vahAM vyApAra zuru kiyA / Der3ha prahara taka vyApAra karate hue utsAhita usane 500 svarNamoharoM kA upArjana kiyA / vAstava
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35/ zrI dAna-pradIpa meM vyApAra kalpavRkSa ke samAna hai| phira prApta lAbha ke dvArA usane apane mitroM ko uttama AhAra karavAyA aura mUla dravya dekara apanI mudrikA bhI chudd'vaayii| ___ vahAM se Age calate hue aba ve loga kAmpilya nAmaka nagara meM aaye| aba bhojana karavAne kI bArI maMtrI-putra kI thii| maMtrIputra rAjamArga para aayaa| vahAM usane eka paTaha-udghoSaNA sunii| taba usane vahAM kisI vyakti se pUchA-"yaha paTaha kI AvAja kisalie hai?" __usa vyakti ne batAyA-"isa nagara meM sArthapati nAmaka mahAdhanika rahatA hai| eka mUrttimAna dambha ke samAna kiMsI dhUrta ne Aja usase kahA hai ki maiMne tumhAre pAsa pUrva meM eka lAkha rUpaye thApaNa ke rUpa meM rakhe the, ve mujhe vApasa lauttaao| zreSThI ne kahA ki isa bAta kA kyA sAkSya hai? taba usane kahA ki yaha dharohara rakhane meM merA sAkSI paramezvara hai| isa prakAra paraspara vivAda karate hue ve donoM rAjasabhA meM aaye| rAjA ne maMtrI ko nirNaya karane kI AjJA dii| maMtrI ne atyadhika prayatna kiyA, para isa bAta kA koI nirNaya na ho skaa| buddhimAna hone para bhI kyA koI manuSya kabhI kisI kArya meM mUr3ha nahIM banatA? usake bAda rAjA ne maMtrI para kupita hote hue yaha paTaha bajavAyA ki jo isa vivAda ko khatma karegA, use maiM apane maMtriyoM ke pAsa se lAkha rUpaye dilvaauuNgaa|" yaha sunakara usa vizAla buddhiyukta maMtrIputra ne paTaha kA sparza kiyaa| taba rAjA ne usa maMtrIputra, dhUrta, zreSThI va anya viziSTa nagarajanoM ko rAjasabhA meM bulvaayaa| rAjA ne maMtrIputra ko nirNaya karane ke lie khaa| taba maMtrIputra ne kahA-"he bhadra! maiMne Aja tujhako bahuta samaya ke pazcAt dekhA hai| tumheM yAda to hai nA, ki maiMne tere pAsa cAra lAkha rUpaye dharohara ke rUpa meM rakhe the, jisakA Izvara sAkSI hai? ataH aba tuma mujhe mere rUpaye vApasa kro|" yaha sunakara usa dhUrta kA mukha zyAma ho gyaa| vaha eka zabda bhI nahIM bola paayaa| taba rAjA ne krodha se usakA tiraskAra karake use nagara se bAhara nikalavA diyaa| dambhayukta kArya kabhI zubha ho hI nahIM sktaa| phira rAjA kI AjJA se sabhI maMtriyoM ne usa maMtrIputra ko eka-eka lAkha rUpaye diye| buddhi kisa-kisa artha ko nahIM sAdhatI? usa dhana ke dvArA maMtrIputra ne apane mitroM kI Avabhagata kii| usake bala ke dvArA ve cAroM viSama aTavI ko bhI pAra kara gye| sAyaMkAla hote-hote ve kisI grAma kI sImA ke pAsa phuNce| vahAM kisI vaTavRkSa ke nIce mArga ke zrama ko dUra karane ke lie sone kI icchA se ruka gye| jAgRta ko kisI bAta kA bhaya nahIM hotA-aisA vicAra karake unhoMne bArI-bArI jAgane kA nirNaya kiyaa| prathama prahara meM rAjaputra jAgRta rhaa| usa samaya AkAza meM bAra-bAra yaha dhvani hone lagI-"maiM pdduuN|"
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36/ zrI dAna-pradIpa taba rAjaputra ne kahA-"zIghra pdd'o|" phira se vaTavRkSa ke zikhara para se vANI dhvanita huI-"isameM atyadhika artha hai, para vaha anartha se yukta hai|" taba rAjaputra ne kahA-"agara artha ho, to anartha kA nAza hI hotA hai| kyA sUrya kA udaya hone para andhakAra kA nAza nahIM hotA? phira bhI artha ke kAraNa anartha hotA ho, to bhale hI ho, kyoMki karpUra cabAne se dA~ta girate hoM, to bhale gireN|" usake bAda AkAza se tatkAla suvarNa-puruSa nIce giraa| use dekhakara rAjaputra atyanta harSita huaa| lobha ke vazIbhUta hokara usane usa svarNapuruSa ko kahIM chipA diyaa| isI prakAra anya mitroM kI bArI Ane para bhI usI prakAra AkAzavANI ke dvArA unheM bhI svarNapuruSa kI prApti huii| una tInoM ne bhI lobha ke prabhAva se apane-apane svarNapuruSa ko eka-dUsare se chipA liyaa| prAtaHkAla hone para bhinna hRdayavAle hue ve cAroM chipAye hue artha ko paraspara kahane kI icchAvAle sahodaroM kI taraha idhara-udhara ghUmane lge| usake bAda eka jAtivAle hone ke kAraNa rAjaputra aura ArakSakaputra paraspara ikaTThe hue aura eka-dUsare ko ApabItI sunAne lge| usI prakAra maMtrIputra aura zreSThIputra ne bhI paraspara ikaTThe milakara eka-dUsare ko apanA vRttAnta sunaayaa| ___inameM se rAjaputra aura ArakSakaputra paraspara vicAra karane lage -"ananta puNyavAnI se hameM yaha svarNapuruSa prApta huA hai| ataH una donoM mitroM ko ise dikhAnA ThIka nahIM hogaa| usakA hissA bhI una baniyoM ko denA ucita nahIM hai| agara kadAcit unheM jJAta ho gayA, to mitratA ke kAraNa ve hamase mAMgane lgeNge| nahIM dene para kleza utpanna hogaa| ataH una donoM ko patA na cale, isa prakAra se hameM unheM khatma kara denA caahie| abhI to ina donoM ko bhojana lAne ke lie grAma meM bheja denA caahie| ye loga jaba vApasa bhojana lekara lauTeMge, taba vana meM chipakara acAnaka khaDga kA vAra karake unheM mAra ddaaleNge| usake bAda ghara jAkara unake mAtA-pitA ko bhulAve meM DAlakara hamaloga sukhapUrvaka apane-apane svarNapuruSa kA upabhoga kreNge|" isa prakAra vicAra karake una donoM ne una vaNika-putroM ko grAma meM bheja diyaa| yaha lobha rUpI pizAca buddhi kI kisa-kisa viparItatA ko nahIM karavAtA? grAma kI aura jAte hue ve donoM vaNikaputra bhI paraspara vicAra karane lage-"aneka sukRtoM ke kAraNa hameM ye svarNapuruSa prApta hue haiN| para ve donoM kSatriya haiM, hama unase jIta nahIM pAyeMge aura ve hamase svarNapuruSa chIna leNge| ataH acchA hogA ki hama donoM unheM viSa dekara mAra ddaaleN|"
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37/zrI dAna-pradIpa aisA vicAra karake donoM ne unake bhojana meM viSa milA diyaa| vana meM praveza karate hI una kSatriyoM ne una vaNikoM ko mAra ddaalaa| aho! lobha kA kaisA vilAsa! usake bAda usa viSamizrita bhojana ko anajAnapane meM khAne se ve donoM kSatriya bhI mRtyu ko prApta hue| kupAtra meM rahA huA artha kisa-kisa kadarthanA ko nahIM karatA? __usI samaya nandIzvara dvIpa meM rahI huI jinapratimA ko vaMdana karake vApasa lauTate hue koI do muni unake samIpa aaye| una cAroM ko mRta dekhakara una donoM meM se ziSya-muni ne guru-muni se pUchA-"ina cAroM ne kisa kAraNa se eka sAtha maraNa ko prApta kiyA hai?" gurudeva ne uttara diyA-"sugrAma nAmaka grAma meM vicitra aura pavitra sthitivAle cAra kSatriya rAjA ke sevaka the| eka bAra rAjA ne apanI AjJA kA khaNDana karane ke kAraNa krodhita hote hue kisI grAma ko jalA DAlane ke lie apane una cAroM sevakoM ko Adeza diyaa| ataH ve sevaka sandhyA ke samaya usa grAma meM phuNce| para unakA hRdaya dayA se Ardra ho gyaa| ataH unhoMne paraspara vicAra kiyA-"pazu, bAlaka, strI, brAhmaNa va tapasviyoM se yukta isa grAma ko agara hama jalAyeMge, to hameM naraka meM jAne jitanA pApa lagegA aura agara nahIM jalAyeMge, to rAjAjJA kA ullaMghana hogaa| aho! eka tarapha bAgha aura dUsarI tarapha nadI ke samAna kaSTa hama para A par3A hai| jo apanI udara-pUrti ke lie pApakarma karake apanI AtmA ko naraka meM le jAte haiM, una adhama bhRtyoM ko dhikkAra hai! dhikkAra hai! ve usa naraka meM asaMkhya varSoM taka duHsaha duHkhoM ko sahana karate haiM aura isa loka meM bhI paga-paga para apakIrti aura akAlamRtyu Adi kaSToM ko prApta karate haiN| vana ke phala khAkara apanI AjIvikA calAnA acchA hai, dharmiSTha vyakti ke yahAM dAsa ke rUpa meM kArya karanA bhI acchA hai, para duranta pApa ke sthAna rUpI rAjA kI sevA karanA ThIka nahIM hai|" isa prakAra vicAra karake unhoMne grAma kI sImA ke pAsa dhAna ke Dhera aura ghAsa ke puloM kA Dhera karake usameM Aga lagA dii| pratyeka prANI ko svakarmAnusAra lezyA hotI hai| phira grAma ke daravAje para jalAne kA cihna banAkara ve apane-apane ghara cale gye| usa dhAnya ke Dhera ke bhItara koI kisAna bhayabhIta banakara chipA huA baiThA thaa| vaha usa r3hera ke sAtha jala gayA aura marakara vahIM vaTavRkSa ke Upara vyantara deva ke rUpa meM utpanna huaa| jo agni Adi ke kAraNa maratA hai, prAyaH usakI gati vyantarAdi devoM meM hotI hai| udhara ve cAra kSatriya rAjasevaka karuNAmaya adhyavasAyoM ke kAraNa marakara rAjaputra, maMtrIputra, zreSThIputra aura ArakSaka putra bane haiN| unheM isa vaTavRkSa ke pAsa AyA huA dekhakara dveSabuddhi se vaha vyantara atyanta kupita huaa| vaha vicAra karane lagA-"ina vyaktiyoM ne mujhe pUrvabhava meM binA kisI kAraNa ke jalA kara mAra DAlA thaa| ataH ye sabhI apane Apa hI maraNa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38/zrI dAna-pradIpa ko prApta ho jAyaM, maiM aisA kucha kruuN|" isa prakAra duSTa buddhi se vicAra karake vaha vyantara svayaM svarNapuruSa ke rUpa meM pratyeka prahara meM nIce giraa| isa vyantara kI mUrkhatA ko dhikkAra hai! ki pUrva meM una vyaktiyoM ne isa para jarA bhI droha nahIM kiyA thA, phira bhI isane vRthA hI una para droha kiyaa| unhoMne pUrvabhava meM isako jAnabUjhakara yA dveSavaza nahIM jalAyA thaa| para isa pizAca kI mAyA ke kAraNa ye cAroM kumAra lobha rUpI mahApizAca ke dvArA vyAkula cittavAle hokara paraspara eka-dUsare kI ghAta kara baitthe| isa prakAra badalA lekara vaha vyantara prasanna ho gayA, kyoMki manuSyoM ke to prANa jAte haiM aura vyantaroM ke lie yaha krIr3A hotI hai| he ziSya! isa prakAra sakala vizva krodha, lobhAdi ke dvArA kleza ko prApta hotA hai|" isa prakAra paraspara zaMkA-samAdhAna karake ve donoM muni Age bar3ha gye| he rAjA! isa prakAra vaibhava ke lobha meM andhA huA prANI isa bhava meM maraNAdi aneka anarthoM ko prApta hotA hai aura maraNa ke bAda bhI durgati ko hI prApta karatA hai| agara santoSa se tRpta hue paNDita puruSa vidhi ke anusAra dhana kA dharmamArga meM upayoga karate haiM, to vaha dhana sukhakAraka bhI bana sakatA hai| ___saMkSepa meM kahA jAya, to jisake sAtha dharma kA saMbaMdha ho, ve sabhI vastue~ sukhadAyaka hI hotI haiM aura jisake sAtha dharma kA dUra-dUra taka nAtA na ho, ve sabhI kaSTadAyaka hotI haiN| jisa prakAra latA kI vRddhi kA kAraNa vRSTi hai, usI prakAra yaha dharma hI 'anvaya aura vyatireka rUpa se sarva sukha aura samRddhi kA kAraNa hai| isa prakAra gAya ke dUdha kI taraha madhura zrIgurudeva kI dezanA kA AsvAdana karake rAjAdi sarvajanoM kA saMtApa dUra huA aura sabhI atyanta AnaMda ko prApta hue| usake bAda rAjA ne zrIgurudeva se pUchA-"he prabhu! una cAra sevakoM ne rAjA kI AjJA se anajAnapane meM eka manuSya kA ghAta kiyA aura unheM jo isa prakAra kA phala prApta huA, to nirantara saikar3oM niraparAdhI prANiyoM kA nAza karanevAle hama jaisoM kI kyA gati hogI? hameM to sAtavIM naraka meM bhI jagaha nahIM milegii|" gurudeva ne pharamAyA-"he rAjan! tumhArA kathana yathArtha hai| pUrvopArjita karmoM kA aisA hI duSTa udaya hotA hai| vadha, baMdha, chedAdi dvArA jo-jo karma pUrva meM upArjita kiyA ho, usakA vipAka jaghanya se bhI dasaguNA jyAdA hotA hai-aisA siddhAnta meM kahA gayA hai| isa viSaya 1. jisake hone para jo hotA hai, vaha anvaya kahalAtA hai| jaise dhUma ke hone para agni kA honaa| 2. jisake na hone para jo na ho, vaha vyatireka kahalAtA hai| jaise agni na ho, to dhUma bhI nahIM hotaa|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39/ zrI dAna-pradIpa meM kahA hai ki: vhmaarnnabbhkkhaanndaannprdhnvilovnnaaiinn| savvajahanno udao dasaguNio ikkasi kyaannN| 1 / / tivvayare a paose samaguNio syshsskoddigunno| koDAkoDiguNo vA hujja vivAgo bahutaro y||2|| bhAvArtha :-vadha, mAraNa, abhyAkhyAna denA aura para ke dhana kA haraNa karanA-ye karma agara eka bhI bAra kiye hoM, to bhI inakA vipAka jaghanya se jaghanya bhI dasaguNA hotA hai| agara yahI karma dveSa se kiye hoM, to usakA vipAka sauguNA, hajAraguNA, lAkhaguNA, koTiguNA athavA koTAkoTi guNA hotA hai athavA isase bhI jyAdA ho sakatA hai| uphAna para AyA huA samudra bhI kadAcit bhujAoM ke dvArA rokA jA sakatA hai, para pUrvopArjita karmoM kA udaya Aya, to use rokA nahIM jA sktaa| phira bhI agara sarva Azrava dvAroM kA rUMdhana karake tIvra tapazcaryA kI jAya, to marmasthAna kA vedhana karanevAle karmoM kA bhI kSaya avazya hI hotA hai| isa viSaya meM kahA hai ki : pudi duccinnANaM duppaDikkaMtANaM veaittA mukkho, natthi aveaittA tavasA vA jhosaittA" pUrvakRta duSTa AcaraNa ke dvArA arjita karmoM kA jisane pratikramaNa na kiyA ho, ve karma vedana ke dvArA hI AtmA se dUra hote haiM, unheM bhoge binA chuTakArA nahIM hai yA phira tapasyA dvArA hI una karmoM ko dUra kiyA jA sakatA hai|" yaha sunakara viSayoM se virakta hue rAjA ne kahA-"he svAmI! karma ke marma kA nAza karane ke lie mujhe pravrajyA pradAna kreN|" taba gurudevazrI ne bhI kahA-"isa kArya meM tuma vilamba mata karo, kyoMki puNyakArya meM atyadhika vighna upasthita hote haiN| ataH usameM pramAda karanA ucita nahIM hai|" ___ meghanAda kumAra bhI karma ke vipAka se bhayabhIta huaa| ataH usane bhI zrIgurudeva ke pAsa cAritra kI yAcanA kii| kauna buddhimAna bhava se bhIru nahIM hogA? phira zrIgurudeva ne pharamAyA-"he kumAra! tumhAre bhogaphala se yukta nikAcita karma avazeSa hai| ataH abhI tumhAre dvArA cAritra grahaNa kara pAnA ucita nahIM hai| usa karmavipAka ke kAraNa devoM ko bhI durlabha avinAzI bhoga tumheM eka lAkha varSa taka avazya hI bhoganA hai|" kumAra ne kahA-"viSa ke samAna aise bhoga kisa kAma ke haiM? ki jinako bhogane se prANI pariNAmasvarUpa vipatti ko hI prApta hote haiN|"
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40/ zrI dAna-pradIpa zrIgurudeva ne pharamAyA-"he kumAra! tumhArA kathana yathArtha hai| para jisa prakAra azubha karma bhoge binA kSINa nahIM hotA, usI prakAra zubha karma bhI bhoge binA kSINa nahIM hotaa| azubha karma lohe kI ber3I ke samAna hai aura zubha karma svarNa kI ber3I ke samAna hai| ataH ye donoM hI ber3iyA~ kise mokSa meM jAne se nahIM rokatI? eka lAkha varSa ke bAda karmakSaya hone se tujhe cAritra kI prApti hogI aura tuma isI bhava meM mokSa prApta kroge| utane samaya taka tuma yathAyogya vidhi ke anusAra zrAvaka dharma kA pAlana kro| isase tumhAre kitane hI karmoM kI nirjarA hogii|" yaha zravaNakara harSita hote hue kumAra ne apanI patniyoM ke sAtha bAraha vrata aMgIkAra kiye aura vistArayukta zrAddhadharma grahaNa kiyaa| phira cAritra grahaNa karane ke lie utsuka rAjA nagara kI tarapha claa| vizAla mahotsavapUrvaka meghanAda kumAra kA nagara-praveza krvaayaa| phira zubha buddhi se yukta rAjA ne kumAra ko rAjyabhAra dekara svayaM gurumukha se cAritra grahaNa kiyA aura tapazcaryA ke dvArA karmakSaya karate hue anukrama se sadgati ko prApta hue| usake bAda jaise indra svarga ke rAjya ko bhogatA hai, vaise hI meghanAda rAjA pRthvI para pUrva puNya ke prabhAva se prApta sAmrAjya ko bhogane lgaa| cintAmaNi ratna kI taraha vaha ratnakaTaurA use hamezA ratna va suvarNa ke bAjubaMdha, kuMDalAdi AbharaNa, uttama zayyA, Asana, rezamI vastrAdi divya padArtha icchAnusAra detA thaa| vaha rAjA meghanAda madanamaMjarI ke sAtha hamezA usa kaTaure dvArA pradatta naye-naye divya bhogoM ko zAlibhadra kI taraha bhogane lgaa| vaha dAtAra sadA dIna-anAthAdi ko dAna dene meM dasa karor3a svarNamudrA kA vyaya karatA thaa| satpuruSoM kI udAratA adbhuta hotI hai| usa rAjA ne pRthvI rUpI strI ke hAra kI taraha svarNa, rajatAdi ke hajAroM caitya banavAye, kyoMki inhIM kAryoM se lakSmI saphala hotI hai| una caityoM meM usane svarNAdi kI karor3oM jinapratimAe~ banavAkara sthApita krvaayiiN| jinapratimA karavAnA samyaktva-prApti kA mukhya-bIja kAraNa hai| phira una caityoM meM vaha vizAla mahotsavapUrvaka snAtrAdi pUjA karavAne lagA, kyoMki zAsana kI prabhAvanA samyaktva kA mahAna bhUSaNa-alaMkAra hai| vaha rAjA hara varSa tIrthayAtrA aura rathayAtrA Adi bar3e-bar3e adbhuta utsava karatA thaa| satpuruSoM ko satkRtyoM meM tRpti nahIM hotii| isa rAjA ne kara mApha kara diyA aura icchita dravya dAna dene se kitane hI sAdharmikoM ko lakhapati va karor3apati banA diyaa| pratimAsa vaha rAjA eka lAkha sAdharmikoM ko bhojana karavAtA thA aura prativarSa karor3oM sAdharmikoM bhojana karavAtA thaa| vAstava meM satpuruSoM ko sAdharmikoM kA poSaNa karanA caahie| una sabhI ko bhojana karavAkara vaha rAjA harSita hokara sundara vastrAdi bhI upahAra meM pradAna karatA thA, kyoMki sAdharmikoM kA satkAra karanA paraloka kA bhAtA hai| vaha hamezA tInoM kAla meM arihaMta
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41/zrI dAna-pradIpa kI pUjA karatA thA, kyoMki pUjA kalyANakAraka mokSalakSmI kI vizrAmabhUmi hai| hamezA donoM samaya hajAroM rAjAoM sahita vaha Avazyaka kriyA karatA thA, kyoMki yaha kriyA aneka pApoM kA hanana karanevAlI hai| vaha parvadivasoM para tIna hajAra rAjAoM sahita pauSadhavrata grahaNa karatA thaa| satpuruSoM ko parvakRtya kA tyAga karanA ucita nahIM hai| isa prakAra dharmArAdhana karane se usakA rAjya atyadhika vRddhi ko prApta huaa| dharma vRSTi ke samAna Rddhi rUpI latA kI vRddhi ke lie hI hai| indra ke sAmAnika devoM kI taraha hajAra se bhI jyAdA mukuTabaddha rAjA meghanAda rAjA kI sevA meM rahate the| vaha 50 karor3a grAmoM ke Adhipatya ko bhogatA thaa| 32 hajAra nagaroM kA vaha svAmI thaa| usake pAsa 20 lAkha hAthI, 20 lAkha ghor3e va 20 lAkha ratha the| 40 karor3a padAti senA kA vaha svAmI thaa| isa prakAra eka lAkha varSa usane niSkaMTaka rUpa se rAjya kiyaa| jahAM puNya rakSA karanevAlA ho, vahAM kauna vighna upasthita kara sakatA eka bAra pArzvadeva nAmaka jJAnI guru mahArAja vahAM pdhaare| rAjA ne parivAra sahita jAkara unheM bhaktipUrvaka vandana namaskAra kiyaa| usake bAda unakI amRtamayI dezanA sunakara rAjA hRSTa-puSTa huaa| nirmala buddhi se yukta usa rAjA ne gurudeva se pUchA-"he pUjya! pUrvajanma meM maiMne aisA kaunasA puNya kiyA thA, jisase isa prakAra kI rAjyalakSmI aura cintAmaNi ratna ke samAna manovAMchita pradAna karanevAlA ratnakaTaurA mujhe prApta huA?" taba munIzvara ne kahA-"bharatakSetra ke bhUSaNa rUpa zauryapura meM bhIma nAmaka eka vaNika rahatA thaa| vaha bojhA Dhone kA kArya karatA thA aura kRpaNa puruSoM kA nAyaka thaa| gRhasthoM ke sAmAna ko idhara se udhara Dhote hue vaha kucha-kucha dhanopArjana kara letA thaa| manuSyoM kI udarapUrti duHkhapUrvaka hI hotI hai| vaha tucchabuddhiyukta thA, ataH dhanasaMcaya kI lAlasA se thor3A bhojana hI pakAtA thaa| vaha tela aura anAja kA bhojana dina meM eka bAra hI karatA thaa| usakI kRpaNatA kA jyAdA varNana kyA kiyA jAya? saMkSepa meM kahA jAya, to eka-eka moTe vastra se vaha pA~ca-pA~ca varSa taka nirvAha kara letA thaa| apane kuTumba kA bhI vaha isI taraha poSaNa karatA thaa| vaha kRpaNa apane svajanoM ke choTe se choTe utsava meM bhI nahIM jAtA thaa| lobhI manuSya meM ucitatA kahAM se ho? dhanopArjana meM vyagratA aura kharca ke bhaya se vaha kabhI bhI dharma kA zravaNa bhI nahIM karatA thA, to phira dharma ke anuSThAna kA to kahanA hI kyA? nirantara trAsa ko prApta vaha kabhI bhI deva-mandira yA dharma-mandira meM usI prakAra praveza nahIM karatA thA, jaise vana kA pazu nagara meM praveza nahIM krtaa| kevala bhAravahana Adi kukarma hI vaha kiyA karatA thaa| isa prakAra karate hue usane eka lAkha rUpayoM kA upArjana kiyaa| aho! lakSmI prApta karane kI nipuNatA ko dhikkAra hai!
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42/zrI dAna-pradIpa usa bhIma ke apane hI guNoM ke sadRza eka putra huaa| kArya kAraNa ke anukUla hI hotA hai| ataH vaha putra bhI pitA ke samAna prakRti ko hI prApta thaa| usakI pravRtti apane manonukUla dekhakara bhIma atyanta ullasita hotA thaa| prAyaH apane samAna guNoM ko apanI santAna meM dekhakara mAtA-pitA Anandita hI hote haiN| eka bAra apane antima samaya ko prApta hone para pitA ne putra se kahA-"he putra! bhAravahanAdi mahAna kleza karake maiMne lAkha rUpaye ikaTThe kiye haiN| unheM nidhAna ke rUpa meM sthApita karake merI taraha AjIvikA meM tuma tatpara rhnaa| tUM svayaM bhI navIna dravya upArjita karake usakA 'yoga-kSema krnaa|" usake bAda bhIma kI mRtyu ho jAne para usakA putra bhI bhAravahana kA kArya karane lgaa| usakI kRpaNatA pitA kI apekSA thor3I-bahuta bhI kama nahIM thii| usane bhI anukrama se lakSa dravya kA upArjana kiyaa| apanI mRtyu ke samaya usane bhI apane putra ko vahI zikSA dI, jo use usake pitA ne dI thii| vaha putra bhI apane pitA se dugunA kRpaNa thA, ataH usane apane pitA ko lajjita nahIM kiyaa| zubha lakSaNa rahita usane bhI usI prakAra eka lAkha dravya kA upArjana kiyaa| tIna lAkha dravya nidhAna meM chor3akara vaha bhI samayAnusAra maraNa ko prApta huaa| usake dhanarAja nAmaka putra thaa| vaha bhI apane pUrvajoM se jyAdA kRpaNa thaa| ataH vaha bhI apane kulAcAra meM tatpara huaa| usake prazasta guNavAlI dhanyA nAmaka patnI thii| vaha dharma va udAratA ke guNoM se zobhita thii| bagule ke pAsa rAjaha~sa kI taraha, kAMca ke pAsa nIlamaNi kI taraha aura nirbhAgI ke pAsa lakSmI kI taraha usa dhanarAja ke pAsa vaha dhanyA zobhita hotI thii| aho! vidhAtA kI kitanI niHsIma avivekitA! ki jisane aise adhama puruSa ke sAtha aisI uttama strI kA samAgama karavAyA athavA to isa dhanarAja kA pUrvakRta saubhAgya udaya meM AyA thA, jisase ki usake ghara ko alaMkRta karanevAlI aisI sannArI rUpI gRhiNI milI thii| vaha dhanarAja tIna lAkha sonaiyA kA svAmI hone ke bAvajUda bhI svayaM nirdhana kI taraha nirantara nindita kArya (majUrI) kiyA karatA thaa| dhanika ke usa dhana ko dhikkAra hai! sAdhu, baMdhu, guru va deva varga kI aura to vaha dekhatA bhI nahIM thA, to unakA satkAra karanA to bahuta dUra kI bAta thii| kukarma karane meM sajaga aura dharma se parAGmukha apane pati ko dekhakara vaha patibhaktA sannArI dhanyA atyanta khinna hotI thii| 1. aprApta vastu kI prApti yoga kahalAtI hai| 2. prApta vastu kA rakSaNa karanA kSema kahalAtA hai|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43/zrI dAna-pradIpa eka bAra kisI avasara para vizAla buddhi se yukta dhanyA ne apane pati se kahA-"he svAmI! raMka manuSya kI taraha aise kukarma karate hue Apako lajjA nahIM AtI? lobha ke kAraNa ApakI buddhi aMdhI ho gayI hai, jisase ki bhAravahana karate hue Apako rAta aura dina kA patA hI nahIM cltaa| hamAre ghara meM Apake dvArA aura Apake pUrvajoM dvArA upArjita puSkala dhana hai, usameM se bhoga ke lie yA dAna ke lie Apa jarA bhI kharca nahIM karate aura itanA kaSTa uThAte haiM, vaha kisalie? tRSNA se pIr3ita Apake sabhI pUrvaja mahAkaSTa se dhana kamAkara aura nidhAna meM sthApita karake usa dhana ko yahIM chor3akara paraloka meM cale gye| unheM kyA milA? Apa bhI thor3e hI dinoM meM unhIM kI sthiti ko prApta karake unake hI mArga para jAnevAle haiN| ataH Apake isa dhana aura isa jIvana ko dhikkAra hai! aura he priya! Aja Apake mukha para acAnaka yaha zyAmatva kyoM dikhAyI detA hai? Apa bAra-bAra uSNa va dIrgha niHzvAseM kyoM chor3a rahe haiM? kyA Apako koI vyAdhi bAdhita kara rahI hai? yA Apake kArya meM koI hAni huI hai? yA Apake nidhAna meM lakSmI kA nAza huA hai? yA ApakA kahIM koI apamAna huA hai?" yaha sunakara dhanarAja ne kahA-"he priye! tumane jo kucha bhI kahA hai, unameM se koI bhI bAta mere duHkha kA kAraNa nahIM hai| para Aja tumane brAhmaNa ko jo eka muTThI cane diye haiM, use dekhakara maiM vajra se Ahata kI taraha pIr3ita huA hUM, kyoMki dhana kA vyaya mujhe duHkhita karatA hai| itanA duHkha to mujhe merI mRtyu samIpa Ane para bhI nahIM hogaa| dhana hI manuSya kI buddhi hai, dhana hI siddhi hai, dhana hI rakSaka hai, dhana hI gati hai, dhana hI kIrti hai, dhana hI sphUrti-utsAha hai aura dhana hI manuSyoM kA jIvana hai| he mugdhe! tuma isa prakAra dhana kA vRthA upayoga karogI, to jaise Ili dhAnya kA nAza karatI hai, vaise hI tuma bhI eka dina pUrvajoM dvArA saMcita isa dhana kA sarvanAza kara dogii|" __apane pati ke isa prakAra ke vacanoM kA zravaNa karake usakI amApa kRpaNatA ko jAnate hue pati ke citta kA anusaraNa karanevAlI usa catura sannArI ne apane pati se kahA-"he svAmI! Aja ke bAda maiM isa prakAra kA koI kharca nahIM karUMgI, jisase Apako kisI bhI prakAra kI pIr3A ho| pativratA patnI to pati ko jo iSTa ho, vahI kArya karatI hai| para jisameM kucha bhI kharca na ho, aisA koI sukRta Apa kareM, jisase Apako isa bhava meM vizAla kIrti aura parabhava meM acchI gati prApta ho| Apa jinezvara ko namaskAra kareM, sAdhuoM-guruoM ko namaskAra kareM, unake mukha se dharma kA zravaNa kreN| aise dharmakAryoM meM jarA bhI dhana kA vyaya nahIM karanA pdd'taa|" yaha sunakara usa nIca buddhiyukta dhanarAja ne kahA-"agara maiM muniyoM ko vaMdana karUMgA, to ve vAcAla muni paricita ho jAne se mujhe Thagane lgeNge| ve kaheMge ki jinezvara ke caitya
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44/zrI dAna-pradIpa banavAo, unameM jinezvaroM kI pratimA kI sthApanA karavAo, cAra prakAra ke saMgha kI pUjA karo, jinapratimA kI pUjA karo, muniyoM ko AhArAdi ke dvArA pratilAbhita karo, dInoM ko dAna do, tIrthayAtrA karanA, pustakeM likhavAo, aise kAryoM meM kharca kiyA huA dhana isa bhava meM kIrti Adi kA kAraNa hotA hai aura parabhava meM svarga tathA mokSa kI lakSmI prApta karane meM kAraNabhUta hotA hai| isa prakAra Thagane meM kuzala ve muni catura vacanoM ke dvArA mujhe Thagakara mujhase kharca karavAyeMge aura thor3e hI samaya meM merA dhana khatma karavA deNge| para jinezvara deva ko vaMdana karane se ve kucha bhI paMcAyatI nahIM kreNge| ataH tere vacanoM kA mAna rakhate hue maiM hamezA caitya meM jinezvaroM ko namaskAra karake bAda meM bhojana kruuNgaa| yaha merA jindagI bhara kA praNa hai, jo mere lie kalyANa rUpa bne| isameM dhana kA koI vyaya nahIM hai aura tuma bhI khuza ho jaaogii|" yaha sunakara atyanta prasanna hote hue dhanyA ne kahA-"isa samyag dharma ke kAraNa Apako tatkAla adbhuta sampatti kI prApti hogii|" isa prakAra vacanoM ke dvArA utsAhita karane ke kAraNa vaha dhanarAja bhI apane niyama kA dRr3hatA ke sAtha pAlana karane lgaa| jisakA kalyANa nikaTa bhaviSya meM ho, usakI hI dharma meM dRr3ha mati utpanna hotI hai| dhanyA bhI apane pati kI sahamati dvArA dharma-karma karane lgii| jo strI pati ke citta kA anusaraNa karatI hai, vahI pativratA kahalAtI hai| isa prakAra una donoM pati-patnI kA kitanA hI samaya sukhapUrvaka vyatIta huA, kyoMki paraspara citta kA anusaraNa karanevAle dampati hI sukhapUrvaka jIvana vyatIta kara sakate haiN| eka bAra madhyAhna ke samaya mastaka para se bhAra utArakara turanta hI pAnI ke vyaya se bhI bhayabhIta hotA huA dhanarAja hAtha-paira dhoye binA hI bhojana karane ke lie baiTha gyaa| bhUkha ke kAraNa jisakA udara atyanta kRza pratIta hotA thA, use usakI patnI dhanyA ne kRpaNatA kI mUrata ke samAna banate hue use tela-sahita khicar3I prosii| vaha jaba apane hAtha se khicar3I ko milAte hue kaura lene lagA, tabhI use apane niyama kI yAda aayii| ataH usane apanI priyA se kahA-"he priye! maiMne Aja jinezvara ko namana nahIM kiyaa| ataH pahale maiM unheM namana karane ke lie jAtA hUM, kyoMki yaha to merA niyama hai| para mere isa hAtha ko tUM vastra ke dvArA Dhaka de, jisase mujhe lajjA na aaye| agara maiM hAtha ko dhokara jAU~gA, to isameM lagI huI itanI khicar3I bekAra ho jaaygii|" yaha sunakara dhanyA ne harSita hote hue vicAra kiyA-"aho! mere pati ko jinezvara ke prati kaisI niSkAma bhakti hai! jisase ki kSudhAtura hote hue bhI parosI huI thAlI ko chor3akara bhI jinezvara ko yAda kiyA hai| para isake sAtha hI pUrvakarma se prApta inakI yaha kRpaNatA bhI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 / zrI dAna- pradIpa sImAtIta hai, ki hAtha meM lage hue jarA se anna ke nAza se bhI bhaya ko prApta hote haiM / phira bhI niyama rUpI Dore se baMdhe hue mere pati isa avasthA (khicar3I se sar3e hue hAthoM ke sAtha) meM bhI agara jinAlaya jAyaMge, to jinezvara kI bhakti se abhibhUta caitya kA adhiSThAyaka deva kadAcit ina para khuza ho jAya, kyoMki Aja maiMne svapna meM usa adhiSThAyaka deva ko atyanta prasanna rUpa meM dekhA hai / jinezvara deva ko kiyA huA eka bAra kA namana bhI sarva artha kI siddhi karanevAlA hotA hai, bhaktipUrvaka kiyA huA niyamita namaskAra vAMchita kI siddhi kare, to isameM kaisA Azcarya? ataH bhale hI mere pati isI rUpa meM kyoM na jAyaM?" isa prakAra kA nizcaya karake satya buddhiyukta usa dhanyA ne mAno kRpaNatA ko r3hakane kA prayAsa kiyA ho, isa prakAra usake hAtha ko vastra se r3haka diyaa| phira kahA - "agara caitya meM koI Apase kucha bhI kahe, to Apa mujhe pUchakara hI uttara denA / " usane bhI kahA - "bahuta acchaa|" aisA kahakara usI avasthA meM caitya meM jAkara jinezvara ko namana kiyA aura apane azubha karmoM ko bhI namAyA arthAt unakA nAza kiyaa| namana karake jaba vaha vApasa lauTane lagA, tabhI usakI bhakti se camatkRta hote hue usa caitya kI rakSA karanevAle deva ne prakaTa hokara kahA--"maiM isa caitya kA adhiSThAyaka deva huuN| tumhAre niyama kI dRr3hatA se maiM tujha para prasanna huA huuN| tujhe jo mAMganA ho, mAMga lo|" dhanarAja ne kahA- "maiM apanI priyA se pUchakara AtA hUM, taba taka tuma yahIM rahanA / " deva ne kahA--"he vatsa! tuma jaao| para vApasa jaldI AnA / tumhAre vApasa lauTane taka maiM yahIM rhuuNgaa|" taba dhanarAja prasanna hotA huA jaldI se ghara pahu~cA aura apanI priyA se kahA - " he priye ! Aja jinarAja mujha para prasanna hue haiM / ataH unake pAsa kyA mAMgUM?" yaha sunakara dhanyA ne kahA - " he nAtha! hamAre sarva manoratha siddha ho gaye haiM / spaSTa rUpa ATha siddhiyA~ ApakI isa pratijJA ke dvArA Apake vaza meM ho gayI haiM / Apane tInoM lokoM ke aizvarya ko prApta kara liyA hai aura yaha bhI samajha leM ki mokSa lakSmI bhI hamAre hAtha meM A gayI hai| aba Apa zIghra hI jAkara unase yaha varadAna mAMgeM ki he prabhu! mere pApa rUpI andhakAra ko dUra kareM, jisase maiM nirantara viveka se yukta banUM, kyoMki ekamAtra viveka hI samasta guNoM kA nAyaka hai aura isa bhava va parabhava meM laukika sampadA ke saMketa kA sthAna rUpa hai|" yaha sunakara dhanarAja vApasa caitya meM lauTA aura deva se vaisA hI vara maaNgaa| jisakA
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46/ zrI dAna-pradIpa bhaviSya ujjvala va zubha bananevAlA ho, vahI dUsaroM kI kahI huI hitazikSA ko mAnatA hai| "Aja se tere pApa rUpI yAmika dUra hue" yaha kahakara deva adRzya ho gyaa| usake bAda vaha apane ghara aayaa| turanta hI anna kI azuci se yukta hAtha ko dekhakara viveka jAgRta ho jAne ke kAraNa mana hI mana usa gandagI kI nindA karate hue vaha apanI patnI se kahane lagA-"garma pAnI lekara A, tAki maiM apane hAtha ko dho skuu| aise hAtha ko dekhakara mere mana meM duguMchA utpanna hotI hai|" yaha sunakara patnI ne vicAra kiyA-"aba inake viveka rUpI sUrya kA udaya honevAlA hI hai, kyoMki inake prakAza kA aruNodaya ho cukA hai| Aja inheM hAtha dhonA ucita laga rahA hai, jo pUrva meM kabhI bhI inheM ucita nahIM lgaa| nizcita hI inake pApa rUpI yAmikoM kA jaldI hI nAza ho rahA hai, kyoMki agara ve hAjira hote, to kabhI bhI aisI buddhi inameM prakaTa nahIM ho sakatI thii|" isa prakAra socakara ullasita hote hue usane apane pati ko hAtha dhone ke lie garama pAnI diyaa| hAtha dhokara dharmabuddhi ko prApta vaha dhanarAja bhojana karane ke lie baitthaa| kevala bhojana karake hI vaha tRpta nahIM huA, balki dhana kI tRSNA zAnta ho jAne se santoSa rUpI amRta ke dvArA bhI vaha tRpta huaa| phira usane vicAra kiyA-"aho! dAna aura bhoga ke binA merA dhana itane dinoM taka vanamAlatI ke puSpoM kI taraha niSphala hI huaa|" aisA vicAra karate hue rAtri ho jAne se vaha so gyaa| prAtaHkAla dravya aura bhAva se jAgRta usa dhanarAja ne arihanta va gurudevAdi ko praNAmAdi karane kA prabhAta-kRtya kiyaa| madhyAhna hone para usane garma sugandhita jala ke dvArA mAno kRpaNatA se prApta apayaza ko dUra karane ke lie snAna kiyaa| phira puNya kI vAsanA se yukta antaHkaraNa meM udaya ko prApta sadbodha rUpI candra se prasRta kiraNeM hoM, isa prakAra se dhoye hue ujjvala vastra dhAraNa kiye| mokSapurI meM jAne ke lie mAno prasthAna sAdhatA ho, usa prakAra se hAtha meM pUjA kI sAmagrI lekara jinacaitya meM gyaa| udAra buddhi va atyanta harSa se yukta uttama sugandhita kapUra va candana ko ghisane lgaa| mAno apane pApa ko hI ghisa rahA ho, isa prakAra zobhita hone lgaa| snAtra karane kI icchA se usane jinezvara ke aMga para rahe hue nirmAlya ko dUra kiyA aura sAtha hI apane zarIra meM rahe hue durbhAgya ko bhI dUra kiyA / zuddha jala ke dvArA kevala jinezvara bhagavanta ko hI snAna nahIM karavAyA, balki pApa rUpI paMka ko dUra karane ke lie apanI AtmA ko bhI snAna krvaayaa| phira jinezvara ke zarIra ko sUkSma vastra ke dvArA korA kiyA aura apane citta ko prakaTa bhaktirasa ke dvArA Ardra kiyaa| bhaktipUrvaka sugandhita candana ke dvArA kevala
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47/zrI dAna-pradIpa mAtra jinezvara kA hI tilaka nahIM kiyA, balki apane vaMza ko bhI yaza rUpI tilaka lgaayaa| arihaMta ke gale meM usane anupama, nirmala aura navIna kusumoM kI mAlA kA AropaNa karake mAno apane hRdaya meM guNoM kI mAlA kI sthApanA kii| maNiracita sArabhUta alaMkAroM ke samUha dvArA jinezvara deva kA zrRMgAra karake mAno usane apanI AtmA kA ujjvala viveka ke dvArA zRMgAra kiyaa| usane jinezvara ke pAsa dedIpyamAna uttama ratnamaya dIpaka ko prajjvalita karake mAno apane hRdaya meM jJAna rUpI dIpa ko prakaTa kiyaa| puNya kI khetI karane ke lie mAno bIja bo rahA ho, isa prakAra usane jinezvara ke pAsa cAvala bikhere| usane arihanta ko utkRSTa svAdiSTa phala bheMTa karake apanI AtmA ko svarga-mokSAdi phala bheMTa kiye| nirmala buddhiyukta usane turanta kA nirmita manohara aura svAdiSTa naivedya sthApita kiyA aura usake sAtha apanI AtmA meM samyaktva ko sthApita kiyaa| usane kAlAguru kI dhUpa ke dvArA jinagRha ko suvAsita karake apanI kIrti rUpI kapUra ke samUha se cAroM tarapha pRthvItala ko suvAsita kiyaa| janma ke sAtha hI jisane pUjA kI vidhi jAna lI ho, isa prakAra niSkapaTa buddhi se yukta usane jinarAja kI AratI utArI aura apane vaMza ko zobhita kiyaa| phira usane kalyANamaya maMgala dIpaka utArakara mAno apanI AtmA ko bhavasAgara se pAra utaaraa| bhaktirasa se yukta stotroM dvArA bhAvapUrvaka usane jinastuti kI aura usake guNoM se anuraMjita cittavAle sabhI purajanoM ne usakI stuti kii| isa prakAra vicAravAna vaha jinezvara kI pUjA karake ghara para AyA aura vivekIjanoM kI paMkti meM agrima sthAna ko hAsila kiyaa| phira usane atithiyoM kA uttama Atithya kiyA, kyoMki vivekIjana atithi- saMvibhAga ke binA bhojana nahIM krte| phira vRddhajanoM kI sArAdi karate hue svayaM bhojana karane ke lie baiThA, kyoMki satpuruSa bhojana ke samaya kevala peTa bharanevAle hI nahIM hote| usake dAnAntarAya, bhogAntarAyAdi pApa-yAmika deva kI kRpA se dUra ho cuke the, isI kAraNa se dAna aura bhoga ke viSaya meM usakI aisI zuddha buddhi utpanna huI thii| jaba taka rAtri kA ghora andhakAra ho, taba taka prakAza kaise prakaTa ho sakatA hai? usakI priyA ne vicAra kiyA-"aho! janma se lekara Aja taka jise viveka kA jarA bhI abhyAsa na thA, use Aja itanI jaldI aura adbhuta viveka prApta huA hai| nizcaya hI aba hamArA bhAgya puNya ke zikhara para pahu~ca gayA pratIta hotA hai| usI kA yaha phala prApta huA hai|" __ isa vicAra se Anandita hote hue usakI priyA ne use uttama bhojana parosA, jise usane va usake pUrvajoM ne kabhI cakhA hI nahIM thaa| capalatA-rahita va maunapUrvaka usane ruci ke anusAra parimita bhojana kiyaa| vivekI puruSa hI samyag prakAra se bhojana karane kA udyama
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48/zrI dAna-pradIpa karate haiN| phira jala ke Acamana dvArA usane acchI taraha se bAhya zuddhi kI aura krodhAdika doSa rUpI mala ke tyAga ke dvArA AbhyAntara zuddhi bhI kii| usane tAmbUlAdi ke dvArA hI apane mukha ko zobhita nahIM kiyA, balki vistRta, aneka rasoM se yukta va zobhita sUktiyoM ke dvArA bhI apane mukha yAni vANI ko zobhita kiyaa| nirantara bhAravahanAdi kAryoM ko karane se mAno atyadhika thakAna kA anubhava kara rahA ho, isa prakAra udAra mana se vaha kSaNavAra sukhazayyA meM vizrAnti lene lgaa| phira usane mAtra nyAyayukta vyApAra dvArA hI dhana kA ciMtavana kiyA aura isI ke sAtha usane sadbuddhi ke sAtha dharmazAstroM ke rahasyoM kA bhI ciMtavana kiyaa| phira usane pratikramaNAdi sandhyA-kRtya bhI kiye| samayocita kArya karane se viveka utkRSTatA ko prApta hotA hai| phira rAtri meM sote samaya namaskArAdi kA smaraNa bhI kiyaa| isa prakAra kI zayana-vidhi karane se isa bhava meM vighnoM kA nAza hotA hai aura parabhava meM durgati kA nAza hotA hai| samaya hone para usane dravyanidrA to alpa hI lI, para bhAva se vaha sadaiva dina-rAta atyanta jAgRta rhaa| zreSThabuddhiyukta bhI adhikatara maithuna-sevana kA tyAga karatA thaa| kAmakrIr3A ke viSaya meM anAsakti donoM loka meM kalyANakArI hai| isa prakAra vaha hamezA satkArya meM tatpara rahane lgaa| isase vaha loka meM atyanta pratiSThita huaa| sadAcAra satpuruSa kA alaMkAra hai| mAno sadbuddhi rUpI gAya ke duhe hue yaza rUpI dUdha ko rakhane ke samAna usane pAnI bharane ke lie tAmbe va pItala ke pAtra bnvaaye| pUrva meM to kRpaNatA ke kAraNa ghara meM tumbar3e ke hI pAtra the| vizuddha hone se usane parama zraddhA va harSa ke sAtha ve pAtra muniyoM ko baharA diye / navavivAhitA puNya lakSmI ko nivAsa karavAnA ho, isa prakAra kapaTarahita usane jinezvara ke caitya krvaaye| unameM atyadhika dedIpyamAna aneka jinabimba bnvaaye| ve aise zobhita hote the, mAno AtmA meM na samAne se bAhara piNDa rUpa kiye hue puNya hI hoN| mokSa rUpI lakSmI ko kharIdane ke lie mAno agrima jamAnata de rahe hoM, isa prakAra usane kalyANakAraka jJAna kI pustakeM likhavA-likhavAkara harSa se jJAnI guruoM ko bheMTa kii| mRtyubhaya se pIr3A ko prApta aura kArAgRha ke baMdhanAdi meM par3e hue prANiyoM ko vaha atyanta dravyAdi kharca karake abhayadAna dilavAtA thaa| isa prakAra usane apane pUrvajoM dvArA saMcita tIna lAkha dravya puNyakAryoM meM kharca kara ddaalaa| ekamAtra pAtradAna hI dhana kI zubha gati hai, bAkI sabhI to vipatti rUpa hI hai| svayaM ke dvArA upArjita dhana dvArA hI vaha apane parivAra kA poSaNa karane lgaa| uttama puruSa dUsaroM ke dvArA upArjita dhana kA upabhoga nahIM krte| isa prakAra jinadharma kI ArAdhanA karate hue anta samaya antakriyA kA sAdhana karate hue marakara dhanarAja kA jIva to meghanAda kumAra ke rUpa meM utpanna huaa| dhanyA bhI nyAya-vRtti ke dvArA agaNya puNya karake anta meM maraNa prApta karake tumhArI patnI
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 / zrI dAna- pradIpa madanasundarI banI hai| tumheM jo yaha svarga ke rAjya ko jItanevAlI rAjalakSmI prApta huI hai tathA samasta manokAmanAoM ko pUrNa karanevAlA yaha ratnakaTaurA prApta huA hai, vaha saba puNya ke udgama ko prApta dAnapuNya rUpI kalpavRkSa kA vilAsa hai / vaha vRkSa thor3e samaya meM paripakva hokara tumheM akSaya siddhisukha rUpI phala pradAna karegA, kyoMki manuSyabhava kI aura devabhava kI saMpatti jinadharma rUpI vRkSa ke phUla haiM aura mukti isakA phala hai| isa prakAra apane pUrvabhava ko zravaNakara rAjA aura rAnI ke mana meM saMvega bhAva utpanna huaa| unhoMne vizAla aSTAhnikA mahotsava karake putra ko rAjya para sthApita karake cAritra grahaNa kiyaa| kalaMka rahita AcaraNa ke dvArA una donoM ne cirakAla taka tapasyA karake samagra karmoM kA unmUlana karake zrIkevalajJAna rUpI sUrya kI kiraNoM ke dvArA bhuvana ko prakAzita karate hue anukrama se mokSalakSmI kA varaNa kiyA / he buddhimAna bhavyoM ! nirmala dAnamaya dRSTAnta se yukta adbhuta zrI meghanAda rAjA kA caritra sunakara niSkapaTa dAnavidhi meM agara pravarttana kiyA jAya, jisase mokSalakSmI svayaM hI Akara ApakA varaNa kare / isa prakAra sAdhAraNa dAnadharma ko prakAzita karanevAlA yaha prathama prakAza pUrNa huA / / / iti prathama prakAza / / dvitIya prakAza dAna ke bheda navIna agni ke samAna sudharmAsvAmI lakSmIrUpa baneM / unakA vinAza rahita aura aMjana rahita zruta rUpI dIpaka Aja taka vizrAMti-rahita nirantara tattvamArga kA prakAzana kara rahA hai| aba maiM dAna rUpI kalpavRkSa kI bheda rUpI zAkhAoM ko kahatA huuN| una zAkhAoM para ArUr3ha prANI vizAla manovAMchita phaloM ko prApta karate haiM / dAna ke tIna bheda haiM :- jJAna, abhaya aura upssttmbh| jJAniyoM ne prathama jJAna dAna ke pA~ca bheda batAye haiM-mati, zruta, avadhi, manaHparyava aura kevl| inameM se paNDita puruSoM ne zrutajJAna kI mukhyatA batAyI hai, kyoMki zrutajJAna dIpaka kI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50/ zrI dAna-pradIpa taraha sva aura para-donoM ko hI prakAzita karane meM samartha hai| zeSa cAra jJAna mUka kI taraha mAtra sva-prakAzaka hI hote haiN| zrutajJAna ke dvArA hI zeSa sabhI jJAnoM kI samyag prarUpaNA kI jA sakatI hai| prAyaH zrutajJAna kA abhyAsa karane se hI dUsare jJAnoM kI utpatti hotI hai| jaise eka dIpaka se dUsarA dIpaka jalAyA jA sakatA hai, usI prakAra eka zrutajJAna dUsaroM ke hRdaya meM jJAnoM ko prakaTa karatA hai aura svayaM bhI nirantara prakAzamAna rahatA hai| jisameM zrutajJAna hotA hai, vaha manuSya anya aneka manuSyoM ko bhI zrutajJAna dene meM samartha hotA hai| para zrutajJAna ke alAvA anya cAroM jJAna usameM hoM, to vaha unheM anya ko dene meM samartha nahIM bana sktaa| ataH sabhI jJAnoM ke madhya zrutajJAna kI pramukhatA yogya pratIta hotI hai| jo zrutajJAna jinezvaroM dvArA prarUpita hai, vahI satya hai aura usakA anusaraNa karanevAlA anya kA vacana bhI zruta kahalAtA hai| sAtha hI samyaktva-dRSTi kI buddhi ke dvArA pavitra ho, to anya zAstra bhI zruta kahalAtA hai| yaha zruta anya janoM ko denA jJAnadAna kahalAtA hai| ___ mRtyu se bhaya-prApta prANiyoM ko abhaya denA abhayadAna kahalAtA hai| yaha abhayadAna sarva-sampatti kA kAraNa hai| ___dharma ke upaSTambha kI puSTi ke lie pAtra ko jo dAna diyA jAtA hai, use jinezvaroM ne upaSTambha dAna kahA hai| dAna ke ye tIna bheda hI vAstava meM dharmayukta haiM, kyoMki yaha tInoM prakAra kA dAna akSaya mokSa sukha kA advitIya kAraNa hai| anya bhI dAna ke aneka bheda haiN| jaise-dayAdAna, ucitadAna, kIrtidAna Adi kahe jAte haiN| ye bheda agara mArgagAmI hoM arthAt supAtra ko diye jAte hoM, to inakA bhI Upara ke tInoM bhedoM meM samAveza ho jAtA hai| jaise apane mArga para bahatI huI nadiyA~ samudra ko prApta karake akSaya bana jAtI haiM aura agara mArga ko chor3akara anyatra pravartita hotI haiM, to jahAM-tahAM vinAza ko hI prApta hotI haiN| usI prakAra dayA Adi dAna agara sanmArga meM kiyA jAya, to mukhya dAnoM meM samAviSTa hokara akSayatA ko prApta hote haiM aura agara kupAtrAdi meM kiyA jAya, to anya-anya phala dekara vinAza ko prApta hote haiN| ina tIna mukhya dAnoM meM bhI jJAnadAna kA hI cakravarttittva hai arthAt zreSThatA hai-aisA kahA jAtA hai, kyoMki jJAnapUrvaka hI anya dAnoM meM pravRtti kI jA sakatI hai| jaise netra sUkSma laghu hone para bhI loka meM gaurava kA kAraNa hai, usI prakAra alpa bhI jJAnadAna isa bhava meM aura parabhava meM prANiyoM ke lie gaurava kA kAraNa hai| jJAnadAna dete hue hI vaha svayaM ke lie aura anya ke lie vRddhi kA kAraNa banatA hai| jJAna na dene se vaha kSaya ko prApta hotA jAtA hai| ataH jJAna kA dAna karane meM kauna udyama nahIM krtaa| pRthvI para rahe hue jala kI taraha dhanAdi kA alpakAla meM hI kSaya ho jAtA hai, para jJAna to vaTa vRkSa kI taraha dene se dina-dina vRddhi
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51/zrI dAna-pradIpa ko hI prApta hotA hai| sAdhuoM ne zayyaMbhava nAmaka brAhmaNa ko mAtra AdhA zloka hI sikhAyA thA, para vahI zloka usake lie dvAdazAMgI ke rUpa meM vRddhi ko prApta huA thA aisA AgamoM meM sunA jAtA hai| ataH jisako aisA durlabha sadjJAna kA dAna diyA ho, use svarga aura mokSa kA sukha diyA hai-aisA mAnanA caahie| aneka kukarma-pApa ko karanevAle cilAtiputra ko sAdhu mahArAja ne tIna hI pada dekara devaRddhi prApta karavA dI thii| samyagjJAna ke dvArA manuSya puNya va pApa ko jAna sakatA hai aura usa jJAna ke dvArA vaha pApa se nivRtti aura puNya meM pravRtti karake anukrama se mokSa bhI prApta kara sakatA hai| anya dAnoM meM ekamAtra dAtAra hI sampatti, Rddhi Adi prApta karatA hai, para jJAnadAna karane se to grahaNakartA va dAtA-donoM hI sampatti prApta karate haiN| dhanAdi kA dAna supAtra ko diyA jAya, to hI vaha vRddhi ko prApta hotA hai, para jJAnadAna to thor3A-sA bhI aura kisI bhI pAtra ko diyA jAya, vaha zIghratA se vRddhi ko hI prApta hotA hai, kyoMki jinezvaroM ne gaNadharoM ko tripadI dI, to vaha antarmuhUrta meM hI dvAdazAMgI ke rUpa meM vistAra ko prApta huii| sUrya se andhakAra kI taraha jJAna se rAgAdi samUha kA nAza hotA hai| ataH jJAnadAna ke alAvA anya koI utkRSTa upakAra nahIM hai| jo manuSya jJAna kA dAna dekara usakI ArAdhanA karatA hai, vaha pUjyatA ko prApta hotA hai aura agara jJAna kA dAna nahIM karatA, to usakI virAdhanA hI karatA hai va apUjyatA ko prApta hotA hai| isa viSaya meM vijaya rAjA kI kathA hai, jo isa prakAra hai : bharatakSetra kA AbhUSaNa rUpa aura puNyalakSmI kA nivAsa rUpa magadha nAmaka deza thaa| usameM rAjagRha nAmaka nagara thaa| usa nagara meM uttama puruSa apanI lakSmI ko pavitra karane ke lie supAtradAna kiyA karate the| usI nagara meM apane parAkrama se zatru kA parAbhava karanevAle jayanta nAmaka rAjA the| unhoMne nItisahita pRthvI ko 'anIti se yukta kiyA thaa| sudarzana ke dvArA zobhita aura puruSottamatA ko dhAraNa karanevAle viSNu kI taraha usa rAjA ke lakSmI ke samAna kamalAvatI nAmaka rAnI thii| usakI kukSi se utpanna anyAya-rahita aura rAjya ko dhAraNa karane meM dhurandhara vijaya aura candrasena nAmaka do putra the| ve donoM kumAra sadAcAra-yukta, mAtA-pitA kI bhakti meM tatpara, niHsIma parAkramavAle, mahAna prabhAvazAlI aura yazasvI the| para pUrvakarma ke doSa ke kAraNa ve paraspara eka-dUsare kI samRddhi ko dekha nahIM sakate the| ataH ve paraspara IrSyAlU the| jo sahodara hone para bhI eka-dUsare kI samRddhi ko dekha nahIM sakate aura jinakA mana kaSAya se malina ho, vaise manuSyoM kA janma niSphala hai| 1. Iti rUpI upadrava se rhit| 2. sudarSana ckr| rAjA ke pakSa meM samakita drssn| 3. vizNu kA dUsarA nAma puruSottama hai va anya pakSa meM manuSyoM ke bIca shresstthtaa|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52/zrI dAna-pradIpa catura puruSoM meM agrasara rAjA tarAjU ke do palar3oM kI taraha una donoM ko samAna dRSTi se dekhatA thaa| eka bAra prAtaHkAla rAjA rAjasabhA meM baiThA huA thaa| usI samaya pratihAra ne Akara vijJapti kI-"koI dUta dvAra ke pAsa khar3A hai| vaha Apake darzana karanA cAhatA hai|" ___rAjA ne use Ane kI anumati dii| pratihAra usa dUta ko lekara sabhA meM aayaa| usa dUta ne rAjA ko praNAma karake unake hAthoM meM patra diyaa| rAjA ne use kholakara isa prakAra par3hA-"kalyANa va lakSmI ke sthAnarUpa aura svarganagarI ke samAna rAjagRhI nagarI meM rAjAoM ke jhuke hue mastakoM kI mAlA dvArA jinake caraNa-kamala pUjita haiM, aise zrI jayanta nAmaka pRthvIpati ko gaMgA ke samIpastha deza meM rahanevAle sImAr3A kI rakSA karane meM tatpara kurudevaka nAmaka sevaka praNAmapUrvaka mastaka para donoM hAtha jor3akara vijJapti karatA hai ki yahAM Apake zrIcaraNoM ke prasAda se saba kuzala hai| para sImAr3A meM sevAla nAmaka rAjA yamarAja ke samAna bhayaMkara hai| vaha samRddhi se manohara gA~voM meM dhAr3a mArakara lUTapATa kara rahA hai| madonmatta hAthI jaise vana meM upadrava karatA hai, vaise hI vaha isa deza meM upadrava kara rahA hai| maiM alpa bala va alpa sainya se yukta hone ke kAraNa use rokane meM samartha nahIM hUM| ataH Apa hI isa viSaya meM koI upAya kreN|" isa prakAra kA lekha par3hakara krodha se lAla netroMyukta rAjA ne bhRkuTi car3hAkara bhayaMkara mukha banAte hue sAmanta rAjAoM se kahA-"he sAmantoM! dekho! yaha sote hue zera ko jagA rahA hai, jo ki yaha duSTabuddhivAlA mere sAtha virodha kara rahA hai| he subhaToM! isakA nigraha karane ke lie zIghra taiyAra ho jaao| vyAdhi kI taraha dveSI kI bhI kSaNamAtra bhI upekSA karanA yogya nahIM hai|" isa prakAra vega se bolate hue aura krodha se lAla hue rAjA ko dekhakara raNakuzala donoM kumAroM ne rAjA ko praNAma karate hue eka sAtha kahA-"he svAmI! hamAre rahate hue Apako isa yuddha kI taiyArI karane kI kyA jarurata hai? sevaka ke rahate hue svAmI ko svayaM prayAsa karanA yogya pratIta nahIM hotaa| 'jar3a kI saMgati se garviSTha banI zaivAla para Apake samAna rAjahaMsa ko car3hAI karanA yogya nahIM hai| ataH he deva! usakA nigraha karane ke lie hameM AjJA pradAna kIjie, jisase usake isa mahAna dussAhasa ko hama tatkAla khaNDita kara skeN|" yaha sunakara rAjA ne mukhya pradhAna para dRSTi ddaalii| taba nipuNa pradhAna ne kahA-"rAjaputroM kA kathana yathArtha hai| aise samayocita vacana anya kauna kaha sakatA hai?" ___ yaha sunakara rAjA ne usakA nigraha karane ke lie jyeSTha putra ko AjJA pradAna kii| 1. isakA dUsarA artha jala hai| 2. isakA dUsarA artha pAnI para honavAlI zaivAla yAni lIlana-phUlana hai|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53/zrI dAna-pradIpa isase svayaM ko apamAnita mAnakara krodha se dhamadhamAyamAna candrasena kumAra sabhA se bAhara jAne ke lie tatkAla khar3A huaa| use isa taraha dekhakara sArI sabhA kSobha ko prApta huii| taba rAjA ne usakA hAtha pakar3akara premapUrvaka apane pAsa biThAte hue premayukta zabdoM meM kahA-"he vatsa! binA kAraNa tuma kyoM krodhita hote ho? kyA tuma rAjya kI rIti- nIti nahIM jAnate ki bar3e bhAI ke hAjira rahate hue choTe bhAI ko Adeza denA yogya nahIM? yaha to kaunasA bar3A kAraNa hai? balki pitAtulya bar3e bhAI ke hAjira rahate hue bhI kadAcit choTe bhAI ko rAjya diyA jAya, to kulavAna choTe putra usa rAjya kI vAMchA hI nahIM krte| koI ajJAta manuSya kadAcit kramaviruddha mAna de bhI, to samajhadAra puruSa use apanA apamAna mAnate haiN| nirmala cittavAle kisI bhI manuSya para IrSyA karanA ucita nahIM hai| to phira utkRSTa guNayukta aura pitRtulya bar3e bhAI para to kaise matsara bhAva dhAraNa kiyA jA sakatA hai? ataH he vatsa! mAtsarya bhAva chor3akara tuma mana se svastha bano, jisase ki loka meM kunda puSpa kI taraha ujjvala kIrti ko prApta kara sko|" / isa prakAra samajhAne para bhI use zAMti prApta nahIM huii| taba rAjA ke kathana se 'sAmabheda meM nipuNa pradhAna ne kahA-"he kumAra! Apa svAmI ke vacanoM ko bAra-bAra pratikUla kyoM mAnate haiM? mAtA-pitA kI AjJA kA ullaMghana karanevAlA kyA putra kahalAtA hai? tuma apanI AtmA ko avinaya rUpI kardama se kyoM malina banAte ho? vinaya ke dvArA hI nirmala kIrti sphurita hotI hai| kIrti hI puruSa kA jIvana hai| prANa ko to mAtra vyavahAra se hI jIvana kahA jAtA hai| duSkIrti rUpI duHkha se dagdha prANiyoM kA to mara jAnA hI zreSTha hai| sarvatra rAjaputroM ko to vinaya kI khAna hI kahA jAtA hai| ataH agara rAjaputra hI vinaya kA tyAga kara deMge, to vinaya kI gati kyA hogI? usakA AdhAra kauna hogA? usa-usa zuddhi ko prApta vinayavAna putra svarNa kI taraha sabhI kA alaMkAra rUpa bana jAtA hai|" isa prakAra mIThI, hitakArI zikSA ke dvArA maMtrI ne kumAra ke krodha rUpI saMtApa ko dUra karake use svastha bnaayaa| usake bAda vijaya prApta karane ke lie utsuka banA vijaya kumAra vAdyantroM ke dvArA dizAoM ko dhvanita karatA huA caturaMgiNI senA ke sAtha zatru kI tarapha calA / anukrama se calate-calate rAjaputra ne apane deza kI sImA ke pAsa sainya kA par3Ava ddaalaa| phira dUta ko apanA abhiprAya batAkara sevAla rAjA ke pAsa bhejaa| usa dUta ne sevAla rAjA ke pAsa jAkara apane svAmI kA saMdeza sunAyA-"bala kA vicAra kiye binA yuddha kA Arambha karanA 1. samajhAne meN|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54/zrI dAna-pradIpa Apatti kA sthAna hai aura adhika balavAna ke sAmane nama jAnA svayaM kI vizeSa saMpatti kA kAraNa hai| aisA vicAra karake Apako jo ucita pratIta hotA ho, vahI kreN|" yaha sunakara sevAla rAjA ne kahA-"he dUta! jo raNa meM kAyara hotA hai, vahI rAjA nItimArga kA Azraya lekara vicAra karatA hai, para jisakI bhujAoM meM raNasaMgrAma kI khujAla calatI ho, use nIti ke prati kucha bhI prIti nahIM hotii| madonmatta hAthiyoM ke samUha kA nAza karane ke lie kyA siMha ko bhI kisI nIti ke vicAra kI jarurata hai? zIghra hI yuddha ke lie taiyAra ho jaao| raNakSetra meM merI ye bhujAe~ svayaM hI bala kI adhikatA yA nyUnatA batA degiiN|" / isa prakAra kahakara balazAlI sevAla rAjA ne usa dUta ko tatkAla vidA kiyaa| dUta ne Akara kumAra ko sArI bAta btaayii| yaha sunakara vijaya kumAra ne bhI yuddha kI bherI bajavA dii| sampUrNa sainya turanta hI taiyArI ke sAtha raNabhUmi meM phuNcaa| sevAla nAmaka zatru rAjA ne bhI sampUrNa taiyArI ke sAtha sainya ko yuddhabhUmi meM utArA aura svayaM bhI zastroM se sajja hokara kumAra ke sanmukha aayaa| sabase pahale sainyoM ke garva se uddhata hue subhaTa 'ahaMpUrvikA dvArA dvandva yuddha karane lge| rathika rathikoM ke sAtha, sAdI sAdiyoM ke sAtha, yaMtA yaMtAoM ke sAtha aura 'padAti padAtiyoM ke sAtha yuddha karane lge| kitane hI yoddhA bhAloM ke sAtha, kitane hI yoddhA khaDga ke sAtha aura kitane hI yoddhA bANoM ke sAtha yuddha karane lge| ugra subhaToM ke bhujadaNDoM kI khujAla ko miTAne meM kuzala va kAyara puruSoM ke lie dekhane meM bhI atyadhika kaSTadAyaka mahA-bhayaMkara saMgrAma huaa| usake bAda bhI daivayoga rAjaputra kI senA parAjaya prApta karake bhAgane lagI, kyoMki parAjita ho jAne ke bAda palAyana ke sivAya dUsarA koI bala nahIM hai| para phira bhI mahAparAkramI kumAra yuddha karatA hI rhaa| pradhAnoM ne na cAhate hue bhI use jabarana vApasa modd'aa| para lajjA ke kAraNa vaha vApasa apane nagara kI tarapha nahIM gyaa| mana meM atyanta duHkhita hote hue vaha vahIM kahIM jaMgala meM hI raha gyaa| udhara apane mana meM apane Apako "jitakAzI mAnate hue zatru rAjA sevAla nirbhayatApUrvaka apane sthAna para aayaa| sArA vRttAnta sunakara duHkhita rAjA ne buddhinidhAna pradhAnoM ko bhejakara kisI taraha samajhA-bujhAkara putra ko tatkAla nagara meM bulvaayaa| phira rAjA ne svayaM zatru ko parAsta karane 1. maiM pahale-maiM pahale-aisI utAvalI ke dvaaraa| 3. hAthI para svaar| 2. ghudd'svaar| 4. paidala senaa|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55/zrI dAna-pradIpa ke lie jAne kA nirNaya kiyaa| yaha jJAta karake candrasena kumAra ne rAjA ke pAsa namaskArapUrvaka vijJapti kI-"he svAmI! mujha para prasanna hote hue zatru ke vinAza ke lie mujhe jAne kI anumati pradAna kreN| maiM choTA hUM, asamartha hUM-isa prakAra citta meM zaMkA ko sthAna na deM, kyoMki choTA hote hue bhI vajra kyA bar3e-bar3e parvatoM ko nahIM bhedatA? choTA hote hue bhI siMha-zizu kyA madonmatta hAthI ko vaza meM nahIM karatA?" pradhAnoM ne bhI rAjA se kahA-"pahale kumAra ko hamane jabarana rokA thaa| ataH aba isake utsAha ko naSTa karanA yogya nahIM hai| ise bhI jyAdA zaktizAlI senA ke sAtha bhejanA caahie| isakA parAkrama alaukika jAna par3atA hai| ataH yaha avazya hI vijayalakSmI kA varaNa kregaa|" yaha sunakara rAjA ne AjJA pradAna kii| taba saMgrAma ke lie utsuka candrasena vizAla senA ke sAtha deza kI sImA para phuNcaa| vahAM senA kA par3Ava DAlakara eka vicakSaNa dUta ko saMdeza dekara sevAla rAjA ke pAsa bhejaa| usa dUta ne bhI sevAla rAjA ke pAsa jAkara use praNAma karate hue kahA-"kisI samaya daiva ke duSTa yoga se mRgoM ke sAtha yuddha karate hue pramAda ke kAraNa kesarI siMha kadAcit bhagna hokara palAyana kara jAya, to kyA itane mAtra se ve bicAre mRga siMha ko jItanevAle kahe jA sakate haiM? isI prakAra pramAdavaza kadAcit mere bar3e bhAI tumase parAjita ho gaye, to itane mAtra se tuma apane Apako jitakAzI na maano| jo jala jAjjvalyamAna agni ko zAnta kara detA hai, usa jala ko bhI dekha lo ki vaha samudra meM var3avAnala ko zAnta nahIM kara pAtA hai| vAstava meM tumane prapaMca ke dvArA hI Rju prakRtivAle mere jyeSTha bhAI kA parAbhava kiyA hai, kyoMki parAkrama ke dvArA to unheM indra bhI jIta nahIM sktaa| ataH agara vAstava meM tujhameM koI yuddhakalA hai, to mere sAtha yuddha karane ke lie sannaddha ho jaao| maiM chala ke dvArA jItA gayA hUM-aisA bhI kisI ke sAmane mata bolanA, kyoMki hama kulIna hone ke kAraNa parAkrama ke dvArA hI jItane kI icchA rakhate haiN|" yaha sunakara sevAla ne kahA-"he dUta! tere svAmI ke lar3ake pratibandha rahita aura vAcAla haiN| isI kAraNa anApa-zanApa uddhatAyukta vacana bola rahe haiN| unake barAbara ke vacana bolanA mujha-jaise bujurga ke lie kadApi yogya nahIM hai| bAlaka hI bAlaka kI barAbarI karatA hai| para isameM bAlaka kA bhI kyA doSa hai? doSa to usake pitA kA hai, jisane buddhi-rahita banakara aise bhayaMkara raNa-saMgrAma meM bAlakoM ko bhejA hai| balki ye kumAra vAcAla, vinaya-rahita, duSTa aura viparIta-zikSA ko prApta haiM-aisA mAnakara inake pitA ne yuddha ke bahAne se inheM zikSA dene ke lie hI mere pAsa bhejA hai, aisA jAna par3atA hai| ataH he dUta! tuma vApasa jAo aura jAkara apane svAmI se kaho ki maiM use AsAnI se jIta luuNgaa| ataH mujhe kauna-sI yuddha kI taiyArI karanI hai? mRgazAvakoM ko mArane ke lie siMha ko kisa taiyArI kI jarurata hotI hai?
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 / zrI dAna- pradIpa kamalanAla ko chedane ke lie kyA kulhAr3I kI dhAra tIkSNa karanI par3atI hai? para isake pahale kumAra ko apane pitA ke sAtha hI yuddha karanA cAhie, jinhoMne jAna-bUjhakara dveSI kI taraha use yahAM bhejA hai / " yaha sunakara dUta turanta rAjaputra ke pAsa pahu~cA aura praNAma karake ekAnta meM sArA vRttAnta rAjA ko sunaayaa| yaha saba sunakara candrasena vismita hote hue vicAra karane lagA-"aho! usakA gambhIratAyukta kathana kitanA sundara hai! maiMne apanI prazaMsA dU ke mAdhyama se usake pAsa karavAyI / yaha maiMne ThIka nahIM kiyA, kyoMki satpuruSoM ke dvArA Atma-prazaMsA karanA mahAna lajjA kA sthAna hai / sajjana vyakti vacanoM se kama bolate haiM aura kArya jyAdA karate haiN| jaise varSARtu ke bAdala garjanA ke ADambara se rahita hote haiN| para yauvana se uddhata manayukta hamAre jaise mugdhajana zaradaRtu ke bAdaloM kI taraha vANI kI hI zUratA kA Azraya lete haiN| vaha sevAla zatru hai, para mujhe lagatA hai ki vaha gambhIratA Adi guNa - lakSmI kA bhaNDAra hai, kyoMki usakI kathana - zailI kitanI sundara hai! ataH isake sAtha jaise-taise binA vicAre yuddha karanA yogya nahIM hai, kyoMki binA vicAre kucha bhI karanA vipatti kA sthAna hai|" isa prakAra vicAra karake usane apane pradhAna maMtriyoM ko ekAnta meM bulavAkara apanA abhiprAya unake sAmane rkhaa| unhoMne bhI paraspara vicAra karake kahA - " he svAmI! Apane jaisA kahA hai, hameM bhI vaisA hI laga rahA hai| ataH hameM apane cara - puruSoM ko gupta rUpa se vahAM bhejanA caahie| vahAM jAkara ve zatru ke bala - abala kA patA lagA skeNge| usake sAmanta usake bhakta haiM ki abhakta - yaha bhI patA laga jAyagA / sAtha hI kile ke mArgoM kA nirgama va praveza bhI jAna leNge| usake bAda ve sArA vRttAnta hameM batA deNge| tabhI hamArA vijaya dene yogya sAmabhedAdi upAya karanA yuktiyukta hogA / " isa prakAra maMtriyoM ke vicAroM ko mAna dete hue kumAra ne cAra nipuNa caroM ko alaga-alaga veza meM taiyAra karavAkara nagara kI tarapha bhejaa| usameM se pahalA cara sAmaveda ko jAnatA thaa| ataH usane sevAla rAjA ke purohita kA Azraya grahaNa kiyaa| dUsarA buddhi kA dhanI thA, ataH usane vahAM ke mahAmaMtrI kA Azraya liyaa| tIsarA nimittajJa thA, ataH usane senApati kA Azraya grahaNa kiyaa| cauthA jyotiSa kA jAnakAra thA, ataH vaha rAjA kI sevA karane lgaa| paradezI ke rUpa meM prakhyAta ve cAroM apanI-apanI vidyA meM pUrNa nipuNa the, usa-usa kArya meM agrasara the, avasara ke jAnakAra the tathA priya vacana bolanevAle the| buddhinidhAna una puruSoM ke antarhRdaya ko nipuNa puruSa bhI jAnane meM zakya nahIM the| ve apane-apane adhikAra meM udyamapUrvaka va sAvadhAnI se pravarttita the / isa taraha thor3e hI dinoM meM
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 / zrI dAna- pradIpa ve rAjAdi ke itane vizvAsapAtra bana gaye, mAno vaMza-paramparA se unake hI sevaka rahe hoM / phira ve vahAM kI pratyeka ghaTanA kI jAnakArI apane svAmI candrasena kumAra ko dene lage / aho! daMbha rUpI rAjA kI kapaTa-nATaka meM kaisI caturAI ! kucha samaya bAda candrasena kumAra ko usake maMtriyoM ne kahA - " apanA aura zatru kA sainya - pa-bala samAna ho yA apanA sainya bala jyAdA ho, to hI yuddha karanA yogya hotA hai| para abhI zatru - sainya - sampadA hamAre sainyabala se jyAdA hai| ataH unake sAtha yuddha karane kA abhI avasara nahIM hai| he deva! hameM abhI unake deza meM kucha upadrava karanA caahie| aisA karane se usa-usa deza ke rAjA bhaya ke kAraNa ApakA svAmitva aMgIkAra kara leNge| phira zatru - sainya kRSNa pakSa ke candra kI taraha hAni ko prApta hogA aura ApakA sainya zukla pakSa ke candra kI taraha vRddhi ko prApta hogA / " yaha sunakara candrasena kumAra vegayukta azvoM Adi kI senA ke sAtha zatru- dezoM kA vinAza karane lgaa| yaha jAnakara bhRkuTi car3hAne se bhayaMkara bane kapAlavAle usa sevAla rAjA ne candrasena kumAra ke sAtha yuddha karane ke lie apane sainya ko sajjita kiyA / prayANa karane kI icchA se usane paNDita ko bulavAkara usake pAsa muhUrtta dikhAyA / Agantuka jyotiSa ke uttara kI pratIkSA meM usa para utsukatA ke sAtha dRSTipAta kiyA / taba usa kapaTI jyotiSI ne kahA- "ina sabhI jyotiSiyoM ne jo lagna - muhUrta Apako diyA hai, use maiM kaise doSayukta batA sakatA hUM? para Apake prati merI saccI bhakti hI mujhe bolane ke lie vivaza kara rahI hai / agara saccA bhakta apriya lagane para bhI hitakArI vacana na kahe, to vaha kubhakta hotA hai / ataH maiM Apako kahanA cAhatA hUM ki yaha lagna sthira rAzi se zobhita hai, ataH isa lagna ke bala se Apako sahIM apane sthAna para rahate hue hI vijayalakSmI kI prApti hogii| aisA merA jJAna kahatA hai / " yaha sunakara apane Apako paNDita mAnanevAle anya jyotiSI ne kahA- "apane deza kA nAza ho jAne para kyA vijaya milegI?" taba usa kapaTI jyotiSI ne kahA - " agara mere vacanoM para vizvAsa na ho, to he svAmI ! pA~ca-chaH dina taka Apa intajAra kreN| isase Apako pratIti ho jAyagI / " yaha sunakara rAjA ne usake vacanoM ko svIkAra kara liyaa| taba usa kapaTI jyotiSI ne candrasena kumAra ko apane cara - puruSa bhejakara yaha kahalAyA - "he svAmI! yahAM kA sArA vRttAnta Apako cara - puruSa dvArA jJAta ho hI jaaygaa| Age samAcAra yaha hai ki Apake vajrasiMha Adi kitane hI sAmantoM ko pahale Apa apanA abhiprAya batAkara kapaTa - rIti se
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58/zrI dAna-pradIpa kRtrima kleza karake tiraskArapUrvaka unheM sainya se nikAlane kI kRpA kareM aura unheM sevAla kA sevaka banA deveN|" isa prakAra sAre samAcAra jAnakara candrasena kumAra ne vaisA hI kiyaa| isa prakAra ve sAmanta banAvaTI krodha karake zatru rAjA kI taraha usake sainya se bAhara nikala gye| phira unhoMne patra likhakara sevAla rAjA se vijJapti kI-"isa nAdAna bAlaka ne hamArA tiraskAra kiyA hai| isase badalA lene ke lie hama ApakI sevA meM rahanA cAhate haiN|" isa prakAra ke patra ko par3hakara sevAla rAjA ne mahAmaMtrI ko bulavAkara pUchA-"zatru ke sAmanta yahAM AnA cAhate haiN| kaise kyA karanA cAhie? kyA ve vAstava meM zatru rAjA ke viruddha haiM?" taba mahAmaMtrI ne kahA-"he deva! Aja vahAM se hamAre cara-puruSa AnevAle haiN| unake dvArA hakIkata sunakara hI hama yogya nirNaya kreNge|" __yaha kahakara maMtrI apane ghara gyaa| tabhI vaha kapaTI sevaka, jo ki sarva kAryoM meM apane-Apako vizvAsI cara pramANita kara cukA thA, usase sArA vRttAnta maMtrI ne khaa| taba usa dambhI sevaka ne bhI kahA-"agara vajrasenAdi sAmanta hamArI adhInatA svIkAra karate haiM, to candrasena kumAra bhI hamArA sevaka bana gayA-aisA mAnanA cAhie, kyoMki unhIM sAmantoM ke kAraNa vaha aba taka raNasaMgrAma meM kuzala mAnA jAtA thaa|" usI samaya kumAra kI senA meM gaye hue carapuruSa vApasa lautte| unhoMne zatru kA sArA hAla maMtrI ko btaayaa| una caroM ko sAtha lekara maMtrI rAjasabhA meM aayaa| rAjA ke pUchane para unhoMne zatru kA sArA vRttAnta batAyA-"vajasiMhAdi sAmantoM kA rAjA ke sAtha jhagar3A ho jAne para rAjA ne hamAre sAmane hI unheM apane sainya se nikAla diyA hai|" yaha sunakara sevAla rAjA ne maMtrI se pUchA-"aba hameM kyA karanA yogya hai?" pradhAna ne kahA-"he deva! Apako zIghra hI una sAmantoM ko sammAnapUrvaka bulavA lenA caahie|" taba sevAla rAjA ne una sAmantoM ko AdarapUrvaka bulavAkara unakA sammAna kiyaa| usa jyotiSI ke vacana satya siddha hone ke kAraNa usakA bhI vastrAdi pradAnapUrvaka bahumAna kiyaa| apane svAmI ke kArya meM tatpara ve sAmanta sevAla ko parAjita karane kI icchA ko mana meM rakhate hue bhI bAhara se dikhAvA karate hue usI prakAra sevAla kI sevA karane lage, jaise sAdhu zarIra kI sevA karatA hai| aba tIsarA vyakti, jo naimittika ke rUpa meM senApati ke pAsa rahA huA thA, usane bhI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59/zrI dAna-pradIpa kisI khoyI huI vastu ko vApasa prApta karavAnA Adi kAryoM ke dvArA senApati ke dila kA vizvAsa hAsila kara liyA thaa| usane bhI rAjA ke dvArA prazna pUche jAne para Thagane meM catura vANI ke dvArA kahA-"he svAmI! mere jJAna ke dvArA yahI siddha hotA hai ki Apake yahIM rahate hue vijaya nizcita hai|" / ___ jyotiSI ke vacanoM ke samAna usa nimittajJa ke vacana jAnakara rAjA mana hI mana meM bar3A khuza huA aura usakA bhI satkAra kiyaa| udhara eka bAra rAjapurohita ne kapaTI sAmavedI se kahA-"tuma kucha bhI zAMtikarma karo, jisase hamAre svAmI kI vijaya ho|" taba usa mAyAvI ne kahA-"agara veda ke pavitra maMtroM dvArA pavitra homa karavAyA jAya, to rAjA kI avazya vijaya hogii|" ___ yaha sunakara purohita ne rAjA kI AjJA lekara use hI usa homa ko karane meM hotA ke rUpa meM niyukta kiyA, kyoMki purohita use apanA vizvAsapAtra mAnatA thaa| phira usane abhicAranA maMtra par3hakara homa kiyA, jisase sevAla kI hI senA meM mRtyu denevAle roga utpanna hue| udhara candrasena kumAra ne nirvighna rUpa se zatru ke dezoM ko sAdhA aura usake kitane hI sAmantoM ko apanI AjJA meM liyaa| usa samaya candrasena kumAra kI senA zuklapakSa ke candra kI jyotsnA kI taraha aura sevAla rAjA kI senA kRSNapakSa ke candra kI jyotsnA kI taraha zobhita hone lgii| phira una cAroM guptacaroM ne gupta rUpa se kumAra ko kahalavAyA-"he deva! aba sevAla ke sAtha yuddha karane kA uttama avasara hai|" yaha sunakara yuddharasika caturaMgiNI senA ke sAtha candrasena kumAra ne zIghra hI Akara zatru ke sampUrNa nagara ko ghera liyaa| yaha dekhakara zUravIroM meM agrasara sevAla rAjA bhI apanI senA ke sAtha durga se usI taraha bAhara nikalA, jaise siMha apanI guphA se bAhara AtA hai| vAdyantra ke zabdoM dvArA sUrya ke azvoM ko bhI trasta banAte hue donoM ke sainya niHzaMka rUpa se yuddha karane ke lie Amane-sAmane aaye| donoM aura ke zUravIroM meM bhayaMkara saMgrAma huA / una donoM sainyoM se bhayabhIta jayalakSmI eka bAragI to kisI ke pAsa bhI jAne ko uddhata nahIM huii| para kucha samaya bAda sevAla rAjA kI senA parAsta hokara bhAgane lgii| taba yaha dekhakara vyAkula hote hue rAjA ne jaise hI durga meM praveza karane kA upakrama kiyA, usI samaya vajrasiMha Adi sAmanta rAjA usake sammukha Akara vacana-cAturya dvArA usase kahane lage-"he deva! kSaNabhara Apa sthiramati bneN| hama sevakoM kA bhujabala to dekheN| yaha bicArA bAlaka hamAre sAtha kyA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60/zrI dAna-pradIpa yuddha karegA?" isa prakAra sevAla rAjA ko utsAhita karake unheM Age karake svayaM kumAra ke sAtha kRtrima krodha ke sAtha yuddha karane lge| usake bAda saMketa kiye hue ve aura kumAra ke sainika sevAla ko bIca meM karake usI para prahAra karane lge| nirantara prahAra ke dvArA use zastra-samUha se Dhaka diyaa| usake chatra kA chedana kara diyaa| yaha dekhakara usake sainika trasta ho gye| ve nirAdhAra va trANarahita ho gye| sevAla rAjA ko isa sthiti meM dekhakara pahale se hI usake zauryAdi guNoM se mohita kumAra ne apane sainikoM se saMbhramapUrvaka kahA-"he subhaToM! suno| jo koI bhI isa rAjA para prahAra karegA, usane mere pitA kI AjJA kA lopa kiyA hai, aisA maiM maanuuNgaa| ataH use kucha bhI nukasAna pahu~cAye binA jIvitAvasthA meM hI mere pAsa laao|" yaha sunakara sabhI sAmantoM ne use apanI bhujAoM rUpI piMjare meM pakar3akara kumAra ke sAmane upasthita kiyaa| usa samaya sevAla rAjA lajjA se namra mukhavAlA bana gyaa| yaha dekha udAra buddhiyukta kumAra ne samayocita vacanoM ke dvArA kahA-"he zUravIra ziromaNi! mujhe eka bAlaka ne jIta liyA hai-aisA socakara Apa lajjita na bneN| he mahAbhAgyavAna! maiMne Apako prapaMca ke dvArA hI jItA hai| Apako apane parAkrama dvArA jItane meM kauna samartha hai?" isa prakAra sevAla ko AzvAsana dekara saptAMga saMpadA va vizAla senA ke sAtha candrasena kumAra apanI nagarI kI tarapha claa| mArga meM AnevAle una-una deza ke svAmiyoM ne candrasena kumAra ko gaja-azvAdi bar3e-bar3e upahAra bheMTa meM diye| una saba se vRddhi ko prApta mAhAtmya-yukta kumAra apanI nagarI ke samIpa phuNcaa| usakA sarva vRttAnta jAnakara harSa se atyanta ullasita rAjA ne mahA-parAkramI kumAra ko bhavya nagara-praveza atyanta utsavapUrvaka krvaayaa| rAste meM kele ke stambhoM dvArA manohara toraNoM kI racanA karavAyI aura una para sundara-sundara vastra lapeTavAkara adbhuta racanA krvaayii| ghara-ghara meM bar3I-bar3I jaya-patAkAe~ phaharAyI gyiiN| paga-paga para citta ko haranevAle nRtyoM kA Ayojana kiyA gyaa| isa prakAra rAjA ke Adeza se vizAla utsavamaya nagara ke bhItara kumAra kA praveza huaa| usa samaya kumAra aisA pratIta ho rahA thA, mAno svayaM jaya rUpI yaza ke avatAra meM avatarita ho| zveta chatra se zobhita, rAjyalakSmI kI krIr3A ke lie mAno ujjvala kamala hoM, isa prakAra ke cAmaroM se donoM bhujAoM kI tarapha vIMjhita thaa| snehayukta vArAMganAoM ke samUha dvArA vividha prakAra ke gAyanoM se AkAza aura dizAe~ vAcAlita thiiN| isa prakAra samRddhi se daidIpyamAna rAjamahala meM kumAra ne praveza kiyaa| phira pitA ko praNAma karake unheM sevAla rAjA sauMpa
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 / zrI dAna- pradIpa diyA aura vijJapti kI "he pitAzrI ! yaha zatru hone para bhI atyuttama manuSya hai| dhairya, parAkrama, gAMbhIrya Adi guNoM kA AdhAra hai| ataH Apa ina para apanI prasanna dRSTi rkheN|" yaha sunakara rAjA ne use satkArapUrvaka usakI pUrvasthiti meM arthAt rAjA ke rUpa meM niyukta kiyaa| mahApuruSa ghara Aye hue zatru para bhI anugraha hI karate haiN| phira rAjA ne vaya se laghu candrasena kumAra ko buddhi, parAkramAdi guNoM dvArA jyeSTha mAnate hue use yuvarAja pada pradAna kiyaa| sAtha hI use vizAla caturaMgiNI senA bhI pradAna kii| yogya putra para kauna pitA prasanna na hogA? choTe bhAI para pitA kA atyadhika sammAna - bhAva dekhakara apanA apamAna mahasUsa karate hue bar3e bhAI vijaya ne khedapUrvaka vicAra kiyA - " mere rahate hue pitA kI rAjyalakSmI agara choTA bhAI bhoge, to yaha to mere mAna ko jalAMjali hI hai / merA sammAna to khatma ho gayA / aise bhAI ko, jisakA choTA bhAI usIkA mAna khaNDita kare, usakA janma hI nirarthaka hai| usakA to mara jAnA hI behatara hai| manasvI puruSoM ke lie to unakA mAna hI jIvana hai| agara unakA mAna khaNDita hotA hai, to ve jIvita rahate hue bhI mare hue ke samAna haiN| mAna khaNDita ho jAne ke bAda bhI jo kAyaratA ke kAraNa ghara yA zarIra kA tyAga nahIM karate, ve manuSya kutte ke samAna haiN| para donoM loka kA ahita karanevAlA dehatyAga striyoM kI taraha karanA yogya nahIM hai| jIvita manuSya saikar3oM kalyANoM ko dekha sakatA hai - yaha bAta loka meM prasiddha hai| ataH mujhe isa samaya apane ghara kA hI tyAga kara denA caahie| sUrya bhI to jaba nisteja hotA hai, to apane sthAna kA tyAga kara detA hai|" isa prakAra vicAra karake vijaya binA kisI ko batAye hAtha meM khaDga lekara akelA vahAM se prayANa kara gyaa| anukrama se calate-calate vaha pitA ke rAjya kA ullaMghana karake uDDiyANa nAmaka deza meM aayaa| vahAM eka udyAna meM rahe hue yoga - dhurandhara kIrttidhara nAmaka munIzvara ko dekhA | dhyAna meM lIna hone ke kAraNa ve apanI dRSTi nAsikA ke agra bhAga para sthira karake ekAgra citta se dhyAna meM samAdhistha the| unheM dekhakara vijaya vicAra karane lagA-"aho! ina mahAtmA kA zarIra ekamAtra zAMti ke paramANuoM se nirmita hai| aho ! inakI AkRti samagra vizva ke prANiyoM ko vizvAsa utpanna karAnevAlI hai / ye hI utkRSTa tIrtha haiM, ye hI uttama maMgala haiM, ye hI bandhurahitoM ke bandhu haiM aura ye hI sabhI ke vAstavika bandhu haiN| vAstava meM ina tapasvI ke darzana se prANiyoM kI sabhI ApattiyA~ isa prakAra dUra bhAgatI haiM, jisa prakAra siMha ko dekhate hI siyAla bhAga jAte haiN| jo inako namaskAra karate haiM yA inakI pUjA karate haiM, unake hastakamala meM tatkAla sarva artha kI siddhiyA~ prApta hotI haiN| ataH
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62/zrI dAna-pradIpa ina mahAtmA ko praNAma karake maiM merA janma saphala kruuN|" isa prakAra vicAra karake vizuddha buddhi va bhaktipUrvaka usane munirAja ko namana kiyaa| usa samaya muni ne dhyAna pUrNa karake puNya ko puSTa karanevAlI aura pApasamUha ko dagdha karanevAlI dharmalAbha rUpI AzISa dekara use prasanna kiyaa| kahA bhI hai ki : devasya darzanAttuSTirAzIrvAdAdguroH punH| prabhostu dAnasaMmAnAtkasyApi kimpiissyte|| bhAvArtha :-manuSya devadarzana se prasanna hotA hai, guru ke AzIrvAda se prasanna hotA hai aura svAmI ke dAna-sanmAna se prasanna hotA hai| hara kisI ke prasanna hone kA koI na koI kAraNa avazya hotA hai|| namaskAra karake pAsa baiThe hue vijaya ko muni ne dharmopadeza diyA, kyoMki sAdhu ke pAsa anyoM ko dene ke lie yahI eka vastu hotI hai| sarvajJoM ke dvArA saMsAra sAgara ko pAra karane ke lie nAva ke samAna ekamAtra dharma hI sAdhana kahA gayA hai| Atmahita ko cAhanevAle ke lie sabhI avasthAoM meM dharma hI sevana ke yogya hai| dharma hI duSTa karma rUpI vRkSa ko bhasma karane meM dAvAgni ke samAna hai| sabhI prakAra ke sukha rUpI udyAna ko praphullita karane meM varSARtu ke megha ke samAna hai| dharma pitA kI taraha prANiyoM kA poSaNa karatA hai, mAtA kI taraha rakSaNa karatA hai, bhrAtA kI taraha sahAyatA karatA hai, mitra kI taraha sneha karatA hai| usa dharma ko paNDita-puruSoM ne zrAddhadharma aura sAdhudharma ke rUpa meM do prakAra kA batAyA hai| unameM se pahale prakAra kA zrAddhadharma deza se pApa-vyApAra kA tyAga karanevAle gRhasthAzramiyoM ke lie kahA gayA hai| usa dharma kA sevana santoSI aura dhanika puruSa sukhapUrvaka kara sakate haiN| para asantoSI aura nirdhana puruSa usakA sevana duHkhapUrvaka karate haiN| yaha dharma bIca-bIca meM devAdi bhava ko prApta karavAkara anukrama se mukti-lAbha ko prApta karavAtA hai| dUsare prakAra kA dharma sarva pApa kA tyAga karanevAle sAdhu-puruSoM ko hotA hai| usa prakAra kI kAlAdi sAmagrI ke yoga se vaha dharma usI bhava meM mokSa ko prApta karavA sakatA hai| agara vaisI sAmagrI kA abhAva ho, to indra tathA cakravartI Adi kI Rddhi bhI prApta karavAtA hai| isa sAdhudharma ke dvArA aizvaryAdi se rahita hone para bhI rAjAdi ke dvArA pUjya hotA hai| isI kAraNa se sarvajJoM ne ise pradhAna dharma kahA hai| samudra ke samAna apAra isa saMsAra ko jo tairanA cAhatA hai, use naukA ke samAna isa sarvavirati dharma ko aMgIkAra karanA caahie| cakravartI bhI cha: khaNDa kI Rddhi-samRddhi kA tRNavat tyAga karake dIkSA ko aMgIkAra karate haiM, to isa dIkSA kI tulanA kisake sAtha kI jA sakatI hai? yaha sAdhudharma zuruAta meM to nIma kI auSadhi kI taraha
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 / zrI dAna- pradIpa kar3avA lagatA hai, para bAda meM isakA pariNAma anaMta sukha kA sAdhana banatA hai / " isa prakAra gurumukha se niHsRta vacanAmRta ke dvArA usake moha rUpI mahAviSa kA nAza huA aura zuddha vairAgya prakaTa huA / ataH vijaya ne tatkAla dIkSA grahaNa kara lI / gurudeva ne use dIkSA pradAna karake uttama zikSAoM se use alaMkRta kiyA - "he mahAnubhAva! maiMne tujhe ye paMca mahAvrata diye haiN| isakA pAlana karane meM tuma nirantara sAvadhAna rahanA, jisase aticAra rUpI taskara kabhI upadrava paidA na kre| ziSya - praziSyAdi uttama kSetra meM ina mahAvratoM kA ropaNa karane se rohiNI ke pA~ca zAlikaNoM kI taraha vizAla vRddhi prApta hogI / " yaha sunakara vijaya sAdhu ne pUchA - "he pUjya ! rohiNI kauna thI ?" taba gurudeva ne isa prakAra usakI kathA sunAyI : rAjagRha nagara meM dhana nAmaka zreSThI rahatA thA / usake bhadrA nAmaka bhAryA thI / usake cAra putra the / una putroM ke sukulotpanna cAra bahue~ thIM / bahuoM ko yogya kArya meM jor3ane ke lie buddhimAna dhana zreSThI ne parIkSA lene kI socI, kyoMki buddhi dvArA kiyA gayA kArya kIrti ke lie hotA hai / usake bAda usa zreSThI ne cAroM bahuoM ke bandhujanoM ko apane ghara Amantrita karavAkara unakA bhojanAdi ke dvArA zreSTha satkAra karake sabhI ko yathAyogya Asana para bitthaayaa| una sabake sAmane cAroM bahuoM ko bulavAkara pA~ca -2 brIhi ke dAne dekara unase kahA--"he putriyoM! ina kaNoM ko sambhAlakara rakhanA / jaba maiM mAMgUM, taba tuma inheM mujhe vApasa lauTA denA / " isa prakAra zreSThI ne sabhI ko vidA kara diyaa| ve sabhI apane mana meM tarka-vitarka karate hue apane-2 sthAnoM para lauTa gaye / idhara una kaNoM ko lekara sabase bar3I bahU apanI sthUla buddhi se vicAra karane lagI - "mere vRddha sasura saThiyA gaye jAna par3ate haiM, kyoMki usane isa prakAra sabako bulAkara dhana kA nirarthaka vyaya kiyA hai / hameM mAtra brIhi ke pA~ca dAne dekara hamArA apamAna kiyA hai|" isa prakAra vicAra karake krodhita hokara usane una kaNoM ko pheMka diyaa| dUsarI bahU ne vicAra kiyA - "ye kaNa pUjya sasurajI ne diye haiM, ataH ye pheMkane yogya to nahIM ho skte| para cirakAla taka inakA rakSaNa bhI nahIM kiyA jA sakatA / " ataH vaha una dAnoM ko khA gyii| manuSyoM ko karmAnusAriNI buddhi hotI hai / tIsarI bahU ne zuddha buddhi se "pUjya kA Adeza zubha ke lie hI hotA hai" - aisA vicAra karake una dAnoM ko eka vastra ke chora meM bAMdhakara unheM nidhAna kI bhAMti surakSita rakha diyA / cauthI bahU ne caturAIpUrvaka mana meM vicAra kiyA - "mere sasura ucita vyavahAra meM bRhaspati
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64/zrI dAna-pradIpa kA bhI tiraskAra karate haiM arthAt atula buddhi-vaibhava se sampanna haiN| ataH avazya hI kisI gUr3ha abhiprAya se se dAne hameM diye haiM, kyoMki buddhimAna kI koI bhI pravRtti binA abhiprAya ke nahIM hotii|" aisA vicAra karake nipuNa buddhiyukta usa bahU ne apane bhAI ko ve dAne alaga se kheta meM bone ke lie de diye| bhAI ne bhI una dAnoM ko prativarSa bote hue atyanta vRddhi ko prApta krvaaye| pA~ca varSa bAda dhana zreSThI ne pahale kI taraha bahuoM ke bandhujanoM ko nimantrita kiyaa| unakA bhojanAdi dvArA satkAra karake yogya AsanoM para biThAkara bahuoM ko bulavAyA aura unako pUrva meM diye gaye brIhi ke dAne vApasa maaNge| __ donoM bar3I bahuoM ke pAsa to dAne nahIM the, ataH ve khinna hokara mauna khar3I rhiiN| binA vicAre kArya karanevAle kA parAbhava sulama hI hai| zreSThI ne phira se puuchaa| taba donoM bahuoM ne hakIkata batA dii| tIsarI bahU ne thApaNa kI taraha rakhe hue ve hI surakSita kaNa vApasa lauTA diye| cauthI bahU ne kahA-"he pUjya! agara Apako ve kaNa vApasa cAhie, to unheM maMgAne ke lie kaI gAr3e Apako mere pIhara bhejane hoNge|" zreSThI ne pUchA-"isakA kyA kAraNa hai?" taba usane sArI hakIkata khii| sunakara zreSThI atyanta prasanna huaa| usane sabhI bahuoM ke bandhujanoM se kahA-"ina bahuoM ko apane-2 karma ke anusAra hI mati utpanna huI hai| ataH usI kA anusaraNa karate hue hI maiM unheM apane-2 kArya meM jor3a rahA huuN| Apaloga kisI bhI prakAra kA roSa na kreN|" aisA kahakara unhoMne pahalI bahU kA nAma ujjhikA rakhA aura use rAkha, chANe, bAsI Adi nikAlane kA kAma sauNpaa| dUsarI bahU kA nAma bhakSikA rakhakara use rasoI kA kAma sauNpaa| tIsarI bahU kA nAma rakSikA rakhakara use bhANDAgAra kA kAma sauNpaa| cauthI bahU kA nAma rohiNI rakhakara use sanmAnapUrvaka ghara kA svAmitva sauNpaa| he vijaya sAdhu! isa kathA kA upanaya suno zreSThI ke sthAna para zrIgurudeva, baMdhujanoM ke sthAna para zrIsaMgha, brIhi ke sthAna para pA~ca mahAvrata aura bahuoM ke sthAna para bhavya prANiyoM ko jaano| jaise yathArtha nAmavAlI ujjhikA ko bhasmAdi pheMkane meM niyukta kiyA, kyoMki vaha nindA kA pAtra banI aura duHkhI huii| usI prakAra zrIgurudeva dvArA zrIsaMgha ke samakSa diye gaye paMca mahAvratoM kA jo koI mUr3ha buddhivAlA madonmatta sAdhu pramAda ke kAraNa parityAga karatA hai, vaha isa bhava meM nirantara durvAra nindA ke
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65/zrI dAna-pradIpa sthAna ko prApta karatA hai tathA parabhava meM kugati ko prApta karake asaMkhya duHkhoM kA sthAnarUpa banatA hai| dUsarI yathArtha nAmavAlI bhakSikA, jo ki icchAnusAra bhojana karatI thI, to bhI 'annadAsI kI taraha duHkha kA nivAsa sthAna bnii| isI prakAra paMca mahAvrata kI dhurA ko chor3akara AhArAdi meM lolupa huA jo sAdhu nirantara AjIvikA ke lie hI vratoM kA upayoga karatA hai, vaha veSa ke kAraNa yatheSTa prakAra kA AhArAdi prApta karatA hai, parantu vaha vidvAnoM dvArA mAnya nahIM banatA aura parabhava meM bhI atyanta duHkhI banatA hai| jisa prakAra tIsarI bahU rakSikA koSa kA rakSaNa karane meM nipuNa, sukhI, va lokamAnya banI, usI prakAra jo sAdhu pA~ca vratoM kA niraticAra rUpa se samagra pramAda ko chor3akara acchI taraha pAlana karatA hai, vaha Atmahita meM hI rucivAna hone se isaloka meM to prazaMsApAtra banatA hI hai, paraloka meM bhI asaMkhya sukhoM ko aura kAlakrama se akSaya mokSa ko bhI prApta karatA jisa prakAra cauthI bahu rohiNI kI buddhi vRddhi ko prApta thI, jisase usane vrIhi ke dAnoM kI vRddhi kI thI, isI kAraNa se vaha sabase choTI hote hue bhI sabakI svAminI banI aura atyanta pratiSThA ko prApta huii| usI prakAra yatanA meM tatpara jo sAdhu ina paMca mahAvratoM ko pAlatA hai, sarva siddhAntoM ko par3hakara dUsaroM ko bhI par3hAtA hai, vaha gautamasvAmIjI kI taraha sarvasaMgha meM pradhAnatA prApta karate hue sva-para-upakAriNI pradhAna sampadA ko prApta karatA hai| jagata kA pUjanIya banakara tIrtha kI unnati karate hue tathA paratIrthiyoM kA parAbhava karate hue anukrama se mokSapurI meM jAtA hai| ataH tuma bhI paMca mahAvratoM ko vRddhi prApta karavAo, jisase rohiNI kI taraha utkRSTa gaurava ko prApta kara paao|" isa prakAra zrIgurudeva ke vacanAmRta kA pAna karake vijaya muni ne citta meM Ananda prApta kiyA aura prayatnapUrvaka saMyama kA pAlana karane lge| unhoMne zrIgurudeva ke pAsa prayatnapUrvaka zAstroM kA abhyAsa kiyA, kyoMki satkarma kA anuSThAna samyagjJAna ke AdhIna hai| anukrama se unheM yogya jAnakara zrIgurudeva ne apane sthAna para sthApita kiyaa| guru yogya ziSya ko vizeSa unnati prApta karavAte haiN| phira zrIgurudeva ne unako zikSA pradAna karate hue kahA-"yaha AcArya pada gautamAdi gaNadharoM ke dvArA vahana kiyA huA hai| yaha siddhi rUpI mahala kA pratiSThAna hai aura sarva padoM ke madhya sarvazreSTha pada hai| ataH he vatsa! pramAda kA tyAga karake ziSyoM kI sAraNAdi karake unheM vAcanAdi dene meM udyamavanta rhnaa| sukhazIla banakara mana meM 1. bhojana ke mehanatAne para rakhI huI daasii|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 / zrI dAna- pradIpa jarA bhI kheda dhAraNa mata krnaa| aisA AcaraNa karane se hI tuma AcArya pada saMbaMdhI RNa se mukta ho pAoge aura zAsana bhI vizAla vRddhi ko prApta hogA / " yaha kahakara zrIgurudeva sammetazikhara para jAkara sAvadhAna citta se eka mAsa kI anazana rUpI niHsaraNI para car3hakara siddhi rUpI mahala ko prApta hue / usake bAda vijayAcArya vAcanAdi meM pramAda - rahita banakara pRthvI ko pavitra karate hue atyadhika unnati ko prApta hue / 'apUrva zruta ko grahaNa karane kI icchA karate hue sAdhujana 2 ahaMpUrvikApUrvaka jaise dAtAra ko yAcaka ghera lete haiM, usI prakAra vijayAcArya ko ghera lete the / anya 'pratIcchaka sAdhu bhI unake pAsa jJAna zravaNa karane kI pipAsA lie hue Ate the| ratnAkara samIpa ho, to kauna ratnoM ko grahaNa karane kI icchA nahIM karegA? jaise vyApAra kI dalAlI karanevAlA kSaNabhara bhI vizrAnti nahIM letA, vaise hI pUre dina sAdhuoM ko vAcanA dete hue AcArya kabhI bhI kSaNamAtra bhI vizrAnti prApta nahIM kara pAte the| rAtri meM bhI sAdhuoM dvArA kiye jAnevAle sUtrArtha kA ciMtavana, prazna - uttarAdi ke kAraNa kabhI bhI sukhanidrA nahIM le pAte the / isa prakAra eka bAra karmodaya ke kAraNa ve vAcanAdi dete hue khinnatA ko prApta ho gaye / apane zarIra kI chAyA kI taraha karma ke vipAka kA ullaMghana karane meM kauna samartha ho sakatA hai ? ataH unhoMne mana meM vicAra kiyA - "ye mUrkha yati zreSTha haiM, jo par3hane-par3hAne kI kriyA se vimukha hone ke kAraNa sukhapUrvaka rahate haiM / kahA bhI hai ki : mUrkhatvaM hi sakhe mamAbhirucitaM tasmin yadaSTau guNA, nizcinto bahubhojano'trapamanA rAtriMdivAzAyakaH / kAryAkAryavicAraNAndhabadhiro mAnApamAne samaH, prAyeNAmayavarjito dRr3havapurmUrkhaH sukhaM jIvati / / 1 / / artha :- he mitra ! mujhe mUrkhatA bahuta acchI lagatI hai, kyoMki usameM ATha guNa rahe hue haiM- 1. mUrkha manuSya cintA rahita hote haiM, 2. adhika bhojana karate haiM, 3. lajjArahita hote haiM, 4. kAryAkArya ke vicAra meM aMdha va badhira ke samAna hote haiM, 5. mAnApamAna meM samabhAvI hote haiM, 6. prAyaH rogarahita hote haiM, 7. majabUta zarIravAle hote haiM aura 8. inhIM kAraNoM se unakA jIvana sukhI hotA hai / 1. navIna / pahale nahIM par3he hue / 2. maiM pahale maiM pahale isa prakAra tvarApUrvaka / 3. dUsare samudAya ke sAtha adhyayana hetu Aye hue /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67/zrI dAna-pradIpa maiM to isa zarIra ke bhItara rahe hue vairI kI taraha jJAna ke dvArA kaisI durdazA ko prApta ho gayA hUM? yaha jJAna kadAcit guNa rUpa bhI ho, para vaha prayAsoM kA kAraNa hone se maiM to isake dvArA jakar3A jA cukA huuN| agara kapUra se dA~toM kA vinAza hotA ho, to aise kapUra se to dUra rahanA hI behatara hai, bhale hI vaha kapUra guNayukta hI kyoM na ho| lenadAroM kI taraha ye sAdhu mujhe denadAra mAnakara paThanAdi ke dvArA merI kitanI kadarthanA karate haiN| kIrti kA jariyA hone para bhI isa jJAnadAna se aba basa! jisase kAnoM meM cheda hotA ho, aise svarNAdi AbhUSaNoM se kyA kArya siddha ho sakatA hai? totA-mainA kI taraha ye niraparAdha prANI jJAna ke vazIbhUta hokara hI dina-rAta bandhana ko prApta hote rahate haiN|" isa prakAra ke hIna vicAroM se yukta mUrkha ziromaNi va mandabuddhi se yukta hokara vaha vijayAcArya jJAna para apane dveSa ko puSTa karake sAdhuoM ko par3hAne meM pramAda karane lgaa| yaha dekhakara sthavira sAdhuoM ne use vAcanAdi dene ke lie preraNA kii| taba usane kahA-"ekamAtra kaNTha kA zoSaNa rUpa hI hone se isa jJAnadAna va paThana-pAThana se aba basa! ekamAtra kriyA meM hI puruSArtha karanA caahie| kriyA hI phala prApta karane kA sAdhana hai, zrutajJAna nhiiN| zrutajJAna na hone para bhI mASatuSAdi muni siddha hue haiN| caudaha pUrva kA adhyayana karane ke bAda bhI kriyA ke binA anaMta janoM ne bhavabhramaNa karake duHkhoM ko prApta kiyA hai-aisA zAstroM meM sunA jAtA hai| loka meM bhI kisI bhI sthAna para mAtra jJAna ke dvArA phala kI siddhi nahIM dekhI jAtI hai| samIpa meM rakhI huI svAdiSTa bhojya-sAmagrI ko dekhane mAtra se kucha bhI tRpti hAsila nahIM hotii| nATaka meM kuzalatA ko prApta hoziyAra naTI bhI usa nATaka kA prayoga kiye binA kabhI bhI logoM ke pAsa se inAma prApta nahIM kara sktii| ataH agara mokSa kI abhilASA hai, to samyag prakAra se kriyA kA sevana kro| kyA ApalogoM ne nahIM sunA? jo kriyAvAn hotA hai, vahI paNDita hai|" isa prakAra utsUtra kA AlApa karane para sthaviroM ne usakI avagaNanA kI, tiraskAra kiyaa| vivekazIla puruSa unmArga meM pravartita apane guru kA bhI Adara nahIM krte| marmasthAna kA chedana karanevAle aura AtmA ko andhA karanevAle aise kukarma ko dhikkAra hai! kyoMki yaha karma jinAgama ke jJAtA ko bhI unmArga para le jAtA hai| usake bAda vijaya sUri usa aticAra kI AlocanA kiye binA hI maraNa prApta karake saMyama ke prabhAva se saudharma devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna hue| vahAM asaMkhyAta varSoM taka sukhoM kA upabhoga kiyaa| AyuSya pUrNa hone para pake hue patte kI taraha ve devaloka se cyuta hokara padmakhaNDa nAmaka nagara meM dhana nAmaka zreSThI kI zivA nAmaka priyA kI kukSi se dhanazarmA nAmaka pUrNa sundaratA se yukta putra ke rUpa meM paidA hue| pahale koI bhI santAna na
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68/zrI dAna-pradIpa bAra hone ke kAraNa isa putra kI prApti se vaha dampati atyanta harSita huaa| cirakAla ke bAda iSTa vastu kI prApti hone se kauna prasanna nahIM hogA? jaba vaha ATha varSa kA huA, to pitA ne harSapUrvaka zubha muhUrta meM mahotsava ke sAtha use par3hane ke lie lekhazAlA meM bhejaa| upAdhyAya ne bhI prayatnapUrvaka use par3hAne kA prayAsa kiyaa| para usa samaya jJAna kI avajJA se bAMdhA huA pUrvajanma kA karma udaya meM aayaa| ataH upAdhyAya use kucha bhI nahIM par3hA ske| gA~ThavAlI lakar3I ko kyA koI tor3a sakatA hai? / ko sIkhanA bhI usake lie mahAbhASya kI taraha viSama ho gyaa| apaMga manuSya ke lie ghara kI deharI bhI U~ce gar3ha ke samAna pratIta hotI hai| phira udvigna hokara upAdhyAya ne usakA tyAga kara diyaa| kaunasA buddhimAna puruSa ayogya sthAna para apanA puruSArtha vyaya karegA? eka-eka karake use pA~casau upAdhyAyoM ke pAsa use bhejA gayA, para sabhI ne usakA parIkSaNa karake jauharI jaise khoTe maNi ko chor3a detA hai, usI taraha usakA tyAga kara diyaa| jar3abuddhi yukta usake vajrahRdaya meM eka akSara kA bhI praveza na ho skaa| taba usake pitA atyanta khinna hokara vicAra karane lage-"aho! yaha putra to patthara niklaa| aba maiM kyA karUM? isa putra ko par3hAne para bhI yaha kisI bhI kuzalatA ko prApta nahIM hotA hai| aisA putra janmatA hI nahIM, to acchA hotaa| agara janmatA bhI, to usakA jIvana na hotA, to acchA hotaa| kahA bhI hai ki : ajAtamRtamUrkhebhyo mRtAjAtau sutau vrm| yatastau svalpaduHkhAya yAvajjIvaM jaDa: punaH / / bhAvArtha :-nahIM utpanna huA, marA huA aura mUrkha- ina tIna prakAra ke putroM meM se nahIM utpanna huA va mRta putra-ye donoM hI zreSTha hai, kyoMki ye alpa duHkhadAyaka hote haiN| para mUrkha putra to jindagI bhara hI duHkha ke lie hotA hai| ataH mUrkha putra kA honA zreSTha nahIM hai||" ina vicAroM se pIr3ita dhana zreSThI aneka devoM kI pUjA-mannateM Adi karane lgaa| vividha prakAra kI auSadha, maMtra-taMtrAdi karavAne lgaa| para kisI bhI upAya ke dvArA putra ko koI bhI lAbha nahIM huaa| roga kA kAraNa jAne binA kisI bhI roga kI koI cikitsA nahIM ho sktii| eka bAra usa nagara ke udyAna meM koI jJAnI muni pdhaare| unheM vaMdana karane ke lie buddhi rUpI dhana se yukta dhana zreSThI apane putra ko sAtha meM lekara gyaa| anya purajana bhI muni ko bhaktiyukta vaMdana karane ke lie aaye| sabhI vaMdana karake muni ke samIpa baiTha gye| sabhI ko dharmalAbha rUpI AzISa se saMtuSTa karake muni ne jyoM hI pApa kA zamana karanevAlI dharma
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 / zrI dAna- pradIpa dezanA kA prArambha kiyA, dhana zreSThI ne praNAmapUrvaka donoM hAtha jor3akara kahA - "he pUjya ! kisa karma ke udaya se merA yaha putra mUrkha - ziromaNi huA hai? Apa kRpayA isI viSaya para dharmadezanA pradAna kareM, kyoMki vaktA kI pravRtti zrotA ke AdhIna hI hotI hai / " taba muni ne pUrvabhava meM usake apamAnita hokara gRha tyAga karake dIkSA aMgIkAra karane ke sAtha jJAna kI virAdhanA kI sarva hakIkata vistRta rUpa meM btaayii| phira unhoMne kahA - "jJAna kI avajJA ke kAraNa hI yaha mUrkha - ziromaNi banA hai| jJAna kI AzAtanA karane se jJAna parabhava meM prApta nahIM hotA / jo buddhimAna bahumAnapUrvaka anya janoM ko jJAna kA dAna karatA hai, vaha parabhava meM zreSTha buddhivaibhava se sampanna hokara aneka zAstroM kA pAragAmI banatA hai tathA jo ajJAnatAvaza jJAna aura jJAnI kI avajJA karatA hai, vaha parabhava meM buddhirahita puruSoM ke madhya ziromaNi banatA hai| isa viSaya meM subuddhi aura durbuddhi kI kathA suno : 1 pRthvI ke alaMkAra ke samAna kSitipratiSThita nAmaka eka nagara thA / usameM guNoM ke samudAya zobhita candrayazA nAmaka rAjA thA / usane candra ke samAna ujjvala yaza ke dvArA apanA nAma sArthaka kiyA thaa| usake sabhI maMtriyoM meM mukhya matisAra nAmaka maMtrI thaa| usa maMtrI ke jagata ke logoM ko Ananda prApta karAnevAlA subuddhi nAmaka putra thA / vaha viziSTa buddhivaibhava se saMpanna hone ke kAraNa guru kI sAkSI - mAtra se thor3e hI samaya meM saMpUrNa kalAoM ko sIkha gayA thA / prApta viSama kAryoM ko siddha karanevAlI autpattikI Adi cAra zuddha buddhiyA~ use 'patiMvarA striyoM kI taraha zIghra hI prApta ho gayI thI / dekhane mAtra se usakI buddhi meM na samAye, aisA koI zAstra, taMtra, vidyA yA kalA nahIM thI / sabhI nirmala vidyAoM meM usakI itanI kuzalatA thI ki bRhaspati bhI unako apane kalAcArya mAna baiThate / cAroM tarapha se vikAsa ko prApta usake zuddha vicAra varSARtu ke meghoM kI taraha sarva logoM ke upakAraka kAraNoM ko puSTa karate the| usa matisAra maMtrI ke eka anya bhI putra thA, jo duSkarma ke yoga se mUrkha thA, ataH usakA durbuddhi nAmaka sArthaka nAma loka meM prasiddha huA thA / vaha mandabuddhi kisI upAdhyAya ke pAsa par3hane lgaa| para cAra mahinoM meM vaha bArahAkSarI bhI sIkha nahIM pAyA / abhavI ko upadeza dene kI taraha tathA baMjara bhUmi meM boye hue bIja kI taraha usa durbuddhi ko par3hAne meM kalAcAryoM dvArA kiye gaye sarva udyama niSphala ho gaye / buddhi ke bhaNDAra aura sarva zAstroM meM kuzalatA ko prApta jyeSTha putra subuddhi ko aura usase viparIta kaniSTha putra durbuddhi ko dekhakara kauna aisA hogA, jo ki vismaya ko prApta na hogA? usI nagara meM dhana nAmaka zreSTha aura sampadA meM kuberavat zreSThI the| unake vinayazIla va zreSTha nItiyukta dehar3a, bAhar3a, bhAvar3a aura sAvar3a nAmaka cAra putra the| ve anukrama se yauvana ko prApta hue / ataH pitA ne unakA vivAha kulIna kanyAoM ke sAtha kara diyaa| phira unakI
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70/ zrI dAna-pradIpa yogyatAnusAra unheM vyApAra meM jor3a diyaa| ve putra bhI vividha prakAra ke vyApAra ko karane lge| eka bAra dhanazreSThI vRddhAvasthA ke kAraNa vyAdhiyoM se atyanta pIr3ita huaa| vRddhAvasthA jvarAdi rogoM kI saMketika dUtikA hai| ataH usa catura zreSThI ne apane cAroM putroM ko bulavAyA aura drAkSA ke samAna miSTa vacanoM ke dvArA unheM zikSA pradAna kI-"he nirmala aMtaHkaraNayukta putroM! vaise to tuma svayaM hI vivekI ho, phira bhI kucha zikSAe~ maiM tumheM de rahA hUM, jinheM tuma dhyAnapUrvaka sunnaa| tIna loka ke vizAla sAmrAjya ko bhoganevAle dharma rUpI rAjA ke pAsa ye sabhI lakSmiyA~ dAsI ke rUpa meM rahI huI haiN| dharma samagra duSkarma rUpI vRkSoM kA unmUlana karane meM madonmatta hAthI ke samAna hai| atula kalyANa rUpI vallI ko pavitra karane meM megha ke samAna hai| jaba jIva paraloka kI ora prasthAna karatA hai, usa samaya dhana, mitra, baMdhu Adi saba kucha yahIM para raha jAtA hai| mAtra dharma hI usake sAtha jAtA hai| jisa prakAra zarIra meM jIvana kI pradhAnatA hai, gRhasthAzrama meM dhana kI pradhAnatA hai, usI prakAra puNya ke sarva kAryoM ke madhya ekamAtra dayA kI hI pradhAnatA hai| vAstava meM satyavacana hI puruSa ke lie kAmadhenu ke samAna hai| usI se dharma rUpI dUdha jharatA hai aura abhISTa phala kI prApti karavAtA hai| sadA vyApAra kI zuddhi ke lie hI prayatna karanA, kyoMki zuddha vyApAra ke binA dhana, AhAra, zarIra aura dharma-ye sabhI malIna hote haiN| svadArA-santoSa nAmaka vidyA tInoM loka meM adbhuta hai, kyoMki usI vidyA ke dvArA zreSTha bhAgya aura zreSTha bhAvanA se yukta huA puruSa hI sabhI siddhiyoM ko varatA hai| saMtoSa amRta-rasa se bhI adhika uttama rasa hai, jisakA pAna karane para ajara-amara rUpI pada se yukta mokSa ko varA jA sakatA hai| ___ sahasAkAra se kisI bhI kArya ko nahIM karanA cAhie, kyoMki vicArapUrvaka kArya karanevAle ko samudra kI taraha sampattiyA~ rUpI sabhI nadiyA~ Akara vara letI haiN| dhana kA nAza ho jAtA hai, zarIra klezita ho jAtA hai, anta meM jIvana kA bhI nAza ho jAtA hai, para yaza rUpI dhanayukta satpuruSa aMgIkAra kiye hue ko kataI nahIM chodd'te| bhayaMkara nAga ke samAna durjanoM kA dUra se hI tyAga karanA cAhie, kyoMki ve apanI saMgati se dUsaroM ke guNa rUpI jIvana kA haraNa karate haiN| buddhimAna puruSoM ko sadA satpuruSoM kI saMgati karanI cAhie, kyoMki zarad Rtu ke yoga meM jaise jala nirmala banatA hai, vaise hI satsaMgati ke yoga se jIva nirmala banatA hai| viveka, svajanoM para prIti, yathAzakti dAna, vyasanoM kA tyAga aura vyavahAra kI zuddhi-ye pA~ca bAteM lakSmI kI prApti meM sAkSI rUpa haiN| puruSa gAmbhIrya aura vinayAdi guNoM ke dvArA jisa prakAra kI zobhA ko dhAraNa karatA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71/zrI dAna-pradIpa hai, vaisI zobhA zreSTha maNi va suvarNa ke AbhUSaNoM se bhI prApta nahIM hotii| isa prakAra citta meM 'heya va upAdeya kA acchI taraha se nizcaya karake usake karttavya-karma meM sarvadA tumaloga rAjaha~sa kI taraha bnnaa| mere paraloka-gamana ke bAda tuma sabhI paraspara snehayukta hokara eka sAtha hI rhnaa| usI se loka meM pratiSThA kI vRddhi hotI hai| paraspara apane-apane aucitya kA kabhI bhI ullaMghana mata karanA, kyoMki usase lambe samaya se arjita sneha kA bhI nAza ho jAtA hai| kabhI bhI striyoM kI klezayukta vANI para vizvAsa karake apane bhAiyoM para vidveSa bhAva mata lAnA, kyoMki striyoM ke vaise vacana bhAiyoM ke paraspara sneha rUpI dUdha kA nAza karane meM kAMjI ke samAna hote haiN| ina saba ke alAvA bhI kadAcit anya kisI kAraNa se tuma bhAiyoM meM paraspara matabheda paidA ho jAya, tumheM alaga honA par3e, to bhI dhana ko lekara lezamAtra bhI kleza mata krnaa| bhAiyoM meM paraspara vRddhi ko prApta kleza svayaM ke ghara meM viSavRkSa ke samAna va zatruoM ke ghara meM kalpavRkSa ke samAna vRddhi ko prApta hotA hai| tumhAre paraspara kleza ke nivAraNa ke lie maiMne hamAre ghara kI cAroM dizAoM meM anukrama se tuma cAroM ke lie cAra nidhAna sthApita kiye haiN| jaba bhI tumalogoM meM alagAva kI sthiti paidA ho, tabhI tuma apane-apane nAma se aMkita usa nidhAna ko grahaNa kara lenaa|" ___ isa prakAra una putroM ko zikSA dene ke kucha samaya bAda zreSThI paraloka ke lie prayANa kara gye| cAroM bhAI pitA kI maraNakriyA karake pitA kI dI huI sIkha ko smRti meM rakhakara cirakAla taka premapUrvaka eka sAtha rhe| anukrama se unake putra-pautrAdi saMtati bhI prApta huii| eka vRkSa se saikar3oM zAkhAoM kA prAdurbhAva hotA hai| kAlAntara meM putra-pautrAdi ke kAraNoM ko lekara striyoM meM paraspara vigraha hone lgaa| unake patiyoM ne unheM bahuta samajhAyA, para ve apane kleza ko nahIM chor3a skiiN| kinAroM ko tor3anevAlI nadiyoM ko rokane meM kauna samartha hotA taba una bhAiyoM ne prItipUrvaka vicAra karake svayaM hI alaga-alaga hone kA nirNaya kiyA aura alaga ho bhI gaye, kyoMki buddhimAna manuSya samaya ke anusAra nirNaya lene meM mAhira hote haiN| usake bAda ve bhAI eka-dUsare kI sAkSI rakhakara hRdaya meM rahe hue pitA ke Adeza kI taraha apanI-apanI nidhi ko harSapUrvaka bhUmi meM se nikAlane lge| prathama bhAI ke ghar3e meM ghor3e-bailAdi pazuoM ke bAla nikale, dvitIya bhAI ke ghar3e meM se miTTI nikalI? tRtIya 1. chor3ane yogy| 2. grahaNa karane yogy| 3. chAchAdi khaTAIyukta vastue~ /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72/zrI dAna-pradIpa bhAI ke ghar3e meM se kAgaja nikale aura caturtha bhAI ke ghar3e meM se svarNa-maNiyoM kA Dhera niklaa| tInoM bar3e bhAI yaha saba dekhakara atyanta kheda ko prApta hue / cauthA choTA bhAI apane nidhAna ko dekhakara atyanta prasanna huaa| manuSyoM kI buddhi prAyaH bAharI rUpa ko dekhakara usake tathya kA nirNaya kara letI hai| atyanta duHkhita hote hue tInoM jyeSTha bhAiyoM ne kahA-"sabhI samAna rUpa se putra hone ke bAda bhI hamAre pitA ne hamAre sAtha bhedabhAva kiyA hai| hamAre ghar3oM meM kezAdi tuccha vastue~ rakhIM aura laghu bhAI ke ghar3e meM svarNa-muktAdi rkhe| isase to yahI siddha hotA hai ki yaha pitA ko sabase jyAdA pyArA thaa| are! laghu putra para prema ke kAraNa malina hRdaya se yukta unhoMne hama sabhI ko kaise ThagA hai! ratnabuddhi se kAMca kI taraha aura svarNabuddhi se pItala kI taraha bhrAnti ko prApta hamane gurubuddhi se unakI vyartha hI sevA kii| para usa vRddha ke dvArA kI huI vyavasthA aba hame svIkAra nahIM hai, kyoMki kisI samajhadAra madhyastha puruSa kI vANI hI pramANabhUta mAnI jAtI hai| ataH hameM bhI laghu bhAI ke kalaza meM se apanA-apanA hissA milanA cAhie aura hamAre kalazoM meM se usa choTe bhAI ko apanA hissA grahaNa karanA caahie|" yaha sunakara choTe bhAI ne kahA-"tumaloga bhAgyahInoM meM ziromaNi ho, kyoMki tumhAre nidhAna isa rUpa meM badala gaye haiN| hamAre pitA to sarvaloka ke lie hitakArI the| unhoMne kabhI dUsare ko bhI dhokhA nahIM diyA, to hameM kyA dhokhA deMge? pitAzrI kI nindA karake kyoM apanI AtmA ko malina karate ho? gurujanoM kI nindA donoM lokoM ke lie duHkhakArI hai| aura tumaloga suna lo ki maiM apane bhAga kA thor3A bhI svarNAdi tumalogoM ko nahIM denevAlA huuN| tumaloga bhI pitAzrI dvArA pradatta isa dhana ko lene kA jarA bhI prayAsa mata krnaa| anya dvArA kRta vyavasthA anyathA nahIM ho sakatI, to hamAre parama hitaiSI pitAzrI dvArA kRta yaha vyavasthA anyathA kaise ho sakatI hai?" isa prakAra viruddha mAnasayukta ve bhAI paraspara kalaha karane lge| isI kAraNa se satpuruSoM ne dravya ko anartha kA mUla kahA hai| unake kalaha ko rokane ke lie unake svajana buddhimAna hone para bhI mAno mUr3ha ke samAna ho gye| gupta artha meM kauna mUr3ha nahIM hotA? usake bAda vivAda atyadhika bar3ha jAne se ve loga rAjasabhA meM gye| rAjA ko praNAma karane ke bAda unhoMne sArA vRttAnta khaa| sunakara vismita hote hue rAjA ne unakA nirNaya karane ke lie matisAra Adi mantriyoM ko AjJA pradAna kii| sabhI maMtrI apanI-apanI buddhi ke anusAra unake samAdhAna ke lie cirakAla taka vicAra-vimarza karane ke uparAnta kisI bhI natIje taka nahIM pahuMca paaye| yaha jJAtakara rAjA atyanta cintAtura huA, kyoMki yaha rAjA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73/zrI dAna-pradIpa kI ijjata kA savAla thaa| tabhI buddhi kA bhaNDAra maMtrIputra subuddhi rAjasabhA meM aayaa| rAjA ko namaskAra karake apane Asana para AsIna huaa| sabhI ko cintita jAnakara usane pUchA-"he svAmI! Aja samagra sabhA cintAtura kyoM dikhAyI de rahI hai?" rAjA ne kahA-"isa cintA ke nivAraNa meM tumhArI vANI hI saphala ho sakatI hai|" yaha kahakara rAjA ne pradhAnamaMtrI ko saMketa kiyA aura pradhAnamaMtrI ne apane putra ko una cAroM bhAiyoM kA vRttAnta aura unake pitAzrI dvArA kiye gaye ba~TavAre ke bAre meM btaayaa| yaha sunakara autpattikI buddhi se yukta kumAra subuddhi ne zIghratA se usa sabhI ghaTanA ko hRdaya meM dhAraNa kiyA aura kSaNabhara kA vicAra karane ke bAda usakA rahasya jAna liyaa| phira usane rAjA se kahA-"he svAmI! agara Apa AjJA pradAna kareM, to maiM isa vivAda kA zIghra hI nirNaya kruuN|" yaha sunakara rAjA ne kahA-"zIghra hI isa vivAda ko nipttaao|" taba buddhi meM bRhaspati-tulya usa maMtrIputra subuddhi kumAra ne cAroM bhAiyoM ko ekAnta meM bulavAkara kahA-"tumhAre dIrghadarzI pitAzrI yukta-ayukta ke jJAtA va tuma saba ke ekAnta hitacintaka the| ataH unhoMne tumhAre sAtha koI dhokhA nahIM kiyaa| tumhAre hita ke lie unhoMne vakratArahita hokara tumhAre kleza-nivAraNa ke lie yaha vyavasthA kI hai-aisA jAna par3atA hai| yaha ba~TavArA isa prakAra hai-azva, U~Ta, bailAdi ke kraya-vikraya meM prathama putra kI kuzalatA hai| ataH usake hisse meM sabhI pazu Aye haiN| dUsare putra kI kuzalatA khetI ke sabhI kAryoM meM atulya hai, ataH usake bhAga meM ghara, kheta, anAjAdi diyA hai| tIsarA putra dukAna ke kAryoM meM ati kuzala hai, ataH usake bhAga meM bIja, kiriyANA, udhArAdi ke lekha pradAna kiye haiN| isI artha ko batAne ke lie tumhAre pitA ne anukrama se tuma saba ke ghar3oM meM keza, miTTI aura kAgajAdi DAle haiN| cauthA putra usa samaya choTA hone se kisI bhI kArya meM kuzala nahIM thaa| ataH usake nidhAna meM suvarNAdi rakhA hai| aba maiM tumalogoM se pUchatA hUM ki usake svarNa-muktAdi nidhAna kA kitanA-pramANa dhana hai?" subuddhi ke dvArA pUche jAne para bhAiyoM ne kahA-"lagabhaga eka lAkha dravya hai|" taba subuddhi ne kahA-"agara tuma gaharAI se vicAra karoge, to tuma sabhI ke bhAga meM bhI lagabhaga itane hI dravya kA nidhAna hogaa| yahI tumhAre vivAda kA nirNaya hai| jo vastu jisako phaladAyaka thI, tumhAre pitAzrI ne dIrghadRSTi se vicAra karake usake bhAga meM vahI vastu dI hai, jisa prakAra ki koI vaidya auSadhi detA hai| ataH svaccha buddhi se yukta apane pitAzrI para aura laghu
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74/zrI dAna-pradIpa bhrAtA ke Upara tuma vyartha hI kyoM IrSyAbhAva rakhate ho? jJAnI pharamAte haiM ki sabhI para IrSyAbhAva kA tyAga karanA cAhie, to phira adhika guNoM se yukta apane AptajanoM para to vizeSa rUpa se IrSyA kA tyAga karanA caahie| ataH aba tuma apane pitAzrI kI AjJA ko zirodhArya karake apane-apane kArya meM udyama karo, jisase tumhArA sukha, kIrti aura pratiSThA nirantara vRddhi ko prApta ho|" isa prakAra subuddhi ke sadupadeza rUpI jala dvArA zuddha huI buddhi se unhoMne apane-apane bhAga meM AyA huA lakSa dravya jAnakara Ananda prApta kiyA aura kahA-"aho! hamAre pitAzrI kI ucitatA adbhuta hai| vAstava meM sacce hitakAraka kI taraha unhoMne hamArI AjIvikA ke lie yathAyogya upAya batAyA hai| aho! ApakI buddhi bhI asIma hai! jJAnI kI taraha Apane ati gUr3ha abhiprAya ko jAna liyaa| aho! Apa hI hamAre pitAzrI haiN| Apa hI hamAre jIvana-pradAtA haiN| Apane hI sarva prakAra ke duHkhoM ko denevAle isa bhayaMkara kalaha rUpI rAkSasa se hameM mukta kiyA hai|" isa prakAra kahakara unhoMne kumAra ke vacanoM ko aMgIkAra kiyaa| unmArga meM girA huA kaunasA manuSya dUsaroM dvArA batAye gaye sanmArga kA Azraya nahIM legA? phira kAryakuzala subuddhi unheM apane sAtha lekara rAjasabhA meM aayaa| rAjA ke sAmane usane apanI buddhi ke vikAsa ko prakAzita kiyaa| sArA vRttAnta sunakara rAjA ne vismita hote hue kahA-"tumhArA subuddhi nAma sArthaka hai, kyoMki tumane aise vivAda ko khatma kiyA hai, jise koI na kara sakA / aho! tumhArI askhalita buddhi sarvatra gatiyukta hai| buddhi se na jAnA jAya, aise bhAvoM ko bhI tumhArI buddhi vajra ke samAna bheda letI hai| pRthvI, AkAza, samudrAdi sabhI padArtha sImAyukta hai, para buddhimAna vyakti kI buddhi kisI bhI sImA meM Abaddha nahIM ho sktii|" ___ usake bAda ve cAroM bhAI apane-apane kArya meM sAvadhAna hokara kumAra kI prazaMsA karate hue paraspara prItiyukta bne| kumAra bhI apanI buddhi ke dvArA rAjA va prajA-sabhI ko vismaya prApta karAte hue apane yaza-samUha kA vistAra karane lgaa| ___ maMtrI kA dUsarA putra durbuddhi bhI yathA nAma tathA guNa thaa| vaha mAno mAtA-pitA kA mUrttimAna udvega hI ho, isa prakAra yuvAvasthA ko prApta huaa| vaha zAstroM kA jAnakAra nahIM thaa| itanA hI nahIM, loka-vyavahAra ko bhI nahIM jAnatA thaa| ataH vaha loka meM upahAsa kA hI pAtra banatA thaa| mUrtimAna puNya kI taraha jyeSTha putra ko aura usake viparIta kaniSTha putra ko dekhakara maMtrI harSa va kheda kA anubhava karatA thaa|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75/zrI dAna-pradIpa eka bAra nagara ke udyAna ko AkAza meM candramA kI taraha vidyAoM ke ekasthAna rUpa kinhIM jJAnI muni ne alaMkRta kiyaa| unake Agamana kA zravaNa karake rAjA, maMtrI va subuddhi Adi ne vahAM jAkara muni ko vaMdanA kI aura samakSa baiTha gye| muni ne unako pApa nAzaka dezanA pradAna kii| candrikA kA pAna karake cakora pakSI kI taraha dezanA rUpI amRta kA pAna karake ve sabhI parama prItiyukta bne| usake bAda avasara prApta karake matisAra maMtrI ne muni se pUchA-"mere do putroM meM se eka acchI buddhi se yukta hai aura dUsarA buddhi-rahita hai| isakA kyA kAraNa hai?" taba munizrI ne pharamAyA-"pUrva samaya meM isI nagara meM eka vaNika ke vimala va acala nAmaka do putra the| unameM bar3A bhAI vimala priya vANI se yukta, dAtAra, vinayavaMta, sarala aura puNya kamAne meM nipuNa thaa| dUsarA bhAI acala usase viparIta guNAvAlA thaa| eka hI samudra meM rahe hue amRta aura viSa ke samAna eka hI vaMza meM bhinna-bhinna svabhAva se yukta ve donoM bhAI the| eka bAra vimala sAdhuoM ko vandana karane ke lie gyaa| usakI yogyatA dekhakara gurudeva ne use dharmadezanA pradAna kI isa durlabha manuSya bhava ko pAkara samyag prakAra se dharma karanA cAhie, kyoMki vaha dharma hI Age jAkara dharma, sukha va sampatti kA kAraNa banatA hai| vaha dharma samyag jJAna va samyag kriyA rUpa hai aura vahI mokSa kA bhI kAraNa rUpa hai| zuddha kAraNa ke binA kArya siddhi nahIM hotii| yahI bAta jJAna aura kriyA ke viSaya meM bhI hai| jJAna ko bhI mokSa kA mukhya kAraNa mAnA gayA hai, kyoMki samyag jJAna ke binA kriyA kI saphalatA siddha nahIM hotii| ataH sukha kI icchA rakhanevAle manuSyoM ko jJAna kA dAna karanA caahie| par3hanA, par3hAnA, par3hanevAle ko sahAyatA karanA, jJAna aura jJAnI kA bahumAna karanA-Adi upAyoM ke dvArA jJAna kI samyag ArAdhanA karanI caahie| jo puruSa nirmala citta ke dvArA anyoM ko zreSTha jJAna kA dAna karatA hai, vaha puruSa use va svayaM ko bhI vighnarahita kevalajJAna prApta karavAtA hai-aisA mAnanA caahie| mahAsAgara ke samAna vizAla va agAdha jinAgama meM jo praveza karatA hai, vaha puruSottamatA ko prApta karake adbhuta mokSa rUpI lakSmI ko prApta karatA hai| jo buddhimAna puruSa jJAnI ko pustaka, bhojana va nivAsa- sthAnAdi pradAna karake usakI sahAyatA karatA hai, vaha apanI AtmA ko siddhi ke samIpa lAtA hai| jo vyakti jJAna aura jJAnI kA bahumAna karatA hai, adbhuta jJAnalakSmI usakA pratyeka bhava meM varaNa karatI hai| isa prakAra dharmaguru kI vANI, jo ki puNya rUpI udyAna meM siMcana ke samAna thI, usa vANI ne vimala ke hRdaya meM jJAna kI bhakti rUpI latA ko nava-pallavita kiyaa| phira muktimArga ko prakAzita karane ke lie dIpa ke samAna kalyANa kI vAMchA se usane pustakoM kA nirmANa krvaayaa| vaha jJAniyoM ko nirdoSa anna, auSadha va upAzrayAdi kA dAna karane lgaa|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76/zrI dAna-pradIpa isa prakAra jJAna kI ArAdhanA meM udyamavaMta use eka bAra choTe bhAI ne kahA-"he bhAI! isa prakAra tUM apane dhana aura jIvana kA vyartha hI vyaya kyoM kara rahA hai? jJAna kI ArAdhanA devoM kI taraha kucha bhI manovAMchita pradAna karanevAlI nahIM hai| prasanna hue rAjA kI taraha yaha jJAna-ArAdhanA kisI deza yA prAnta ko dilAnevAlI bhI nahIM hai| modaka to peTa ko tRpta karatA hai, para jJAna se kucha bhI tRpti nahIM hotii| zItala jala kI taraha vaha tRSA ko bhI zAnta nahIM kara paataa| vyApAra kI taraha jJAnArAdhanA prANiyoM ko svarNa, 'durvarNa, ratna yA godhana Adi pradAna nahIM krtii| svabhAva se hI lakSmI sarasvatI kI duzmana hotI hai| ataH sukha kI icchA rakhanevAlA kaunasA vyakti usa sarasvatI kI sevA karegA? ataH he bhrAtA! mUrttimAna dambha kI taraha kisI dhUrta ne Apako yaha saba kahakara Thaga liyA hai| Apa kyoM vRthA hI dhana aura jIvana ko ga~vA rahe haiM?" choTe bhAI dvArA kahI huI kuyuktiyoM se vimala jarA bhI calita nahIM huaa| para isake viparIta vaha kahane lagA-"he prAjJa! jJAna sabhI puruSArthoM kI siddhi karane meM samartha hai aura vizvamAnya hai| usakI nindA karanA kisI bhI prakAra se yogya nahIM hai| he vatsa! jala se paripUrNa ghaTa meM kataka kA cUrNa DAlane se jaise malina pAnI bhI svaccha banatA hai, vaise hI Abhyantara mala se malina AtmA bhI samyag jJAna ke dvArA nirmala banatI hai| jJAna nitya udaya ko prApta sUrya ke samAna hai, jJAna akRtrima mitra hai, jJAna na bujhanevAlA dIpa hai aura jJAna hI aMtaraMga cakSu hai| prANiyoM kA mana rUpI ghor3A svabhAva se hI capala hone se mArga se unmArga meM jaba gati karatA hai, taba use vApasa sanmArga para lAne ke lie jJAna hI lagAma kA kArya karatA hai| jo ajJAnI puruSa jJAna aura jJAnI kI avajJA karatA hai, use durgati, mUrkhatA Adi vipattiyA~ paga-paga para prApta hotI rahatI haiN| ataH he baMdhu! apamAna karake tuma jJAna kI AzAtanA mata karo, kyoMki jJAna kI AzAtanA prANiyoM ke anaMta saMsAra bar3hane kA kAraNa banatI hai|" bar3e bhAI dvArA vacanoM kI yukti se samajhAne ke bAda bhI vaha laghu bhAI jJAna kI avajJA karane se pIche nahIM httaa| kaue ko dUdha se snAna karavAne ke bAda bhI kyA vaha apanI zyAmatA kA tyAga karatA hai? nIma ke vRkSa ko zakkara ke pAnI se siMcA jAya, to bhI kyA vaha kaTutA kA tyAga karatA hai? apanI lAra ke dvArA makar3I kI taraha jJAna kI nindA se utpanna mahAna azubha karmoM ke dvArA usane apanI AtmA ko cAroM tarapha se lapeTa liyaa| eka bAra nirmala cittayukta vimala ne vicAra kiyA-"apAra kAryasamUha dvArA vyagra hue va 1. rajata yA caaNdii|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77/zrI dAna-pradIpa kAmakrIr3A meM Asakta gRhasthAzramI ko jaise dravyopArjana nahIM ho sakatA, vaise hI jJAna kA ArAdhana bhI kadApi nahIM ho sktaa| jo paThana-pAThana ke dvArA nirantara zrutajJAna kA samyag ArAdhana karate haiM, unakA janma aura jIvana pavitra hai|" isa prakAra vicAra karake saMvega kI bhAvanA se yukta hote hue usane cAritra aMgIkAra kara liyaa| tattvajJa puruSa dharmakAryoM meM kadApi tRpti kA anubhava nahIM krte| vaha zrIgurudeva ke pAsa yatnapUrvaka siddhAnta par3hane lgaa| thor3e samaya meM hI usane gyAraha aMgoM kA jJAna kara liyaa| sAtha hI vaha harSapUrvaka guru-bhagavantoM kI yathAzakti bhakti Adi kArya karane lagA, kyoMki vidyA kA prathama bIja bhakti hI hai-aisA vidvAna kahate haiN| vaha kabhI bhI tapasyA Adi meM pramAda nahIM karatA thA, kyoMki jo kriyA meM yatna karatA hai, usI kA jJAna saphala hai| phira anukrama se guru-bhagavantoM ne vimala ko AcArya pada para sthApita kiyaa| yogya putra ho yA ziSya, gurujana use dhanalakSmI yA jJAnalakSmI prApta karavAte hI haiN| jaise megha jaladhArA ko vistRta banAtA hai, vaise hI vimalAcArya puNya rUpI aMkuroM ko utpanna karanevAlI zuddha dezanA kA cAroM tarapha vistAra karane lge| jaise kalAcArya rAjakumAroM ko kalAe~ sikhAte haiM, vaise hI ve AdarapUrvaka ziSyoM ko nirmala vidyA sikhAte the| jinake bhujadaNDoM para yuddha kI khujalI calatI ho, vaise puruSa saMgrAma ke kArya meM thakAna kA anubhava nahIM krte| ThIka vaise hI vimalAcArya bhI vAcanAdi kAryoM meM kabhI bhI thakAna kA anubhava nahIM karate the| isa prakAra jJAna kI prakRSTa ArAdhanA ke dvArA Ayu pUrNa hone para anazana karake vimalAcArya IzAna devaloka meM IzAnendra ke sAmAnika deva hue| svarga se cyavakara vaha vimala deva tumhArA subuddhi nAmaka putra banA hai| pUrvabhava meM jJAna kI utkRSTa ArAdhanA ke dvArA usakI buddhi kA caturmukhI vikAsa huA hai| usakA bhAI acala to marmavedhI jJAnanindA rUpI duSkarma ko jIvana-paryanta karane ke dvArA maraNa prApta karake dUsarI naraka meM utpanna huaa| vahAM se nikalakara yaha tumhAre durbuddhi nAmaka putra ke rUpa meM utpanna huA hai| vaha jJAna kI AzAtanA rUpI pApoM ko karane ke kAraNa mUrkha-ziromaNi banA hai|" isa prakAra kA vivaraNa sunakara rAjA, maMtrI, subuddhi Adi atyanta harSita hue aura jJAna kI ArAdhanA meM apane jIvana ko jor3ane kA zubha saMkalpa kiyaa| kAryakuzala subuddhi ne apane pitA ke sAtha zrAvakadharma aMgIkAra kiyaa| usake bAda sabhI ne gurudeva ko namana kiyA aura apane-apane sthAna ko lauTa gye| jaise sUrya apanI kiraNoM ke dvArA AkAza ko zobhita karatA hai, vaise hI subuddhi ne apanI zuddha buddhi ke dvArA jainadharma aura apane vaMza ko zobhita kiyaa| anukrama se dIkSA grahaNa karake aneka prakAra ke jJAna kA ArAdhana karake vidhipUrvaka maraNa prApta karake brahmadevaloka meM devarUpa meM utpanna huaa| vahAM se cyavakara manuSya janma prApta
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78/ zrI dAna-pradIpa karake dIkSA lekara tapasyA ke dvArA samagra karmoM kA kSaya karake mokSapada ko prApta kiyaa| para durbuddhi duSkarma-yukta hone se munivaroM ke upadeza rUpI nirmala jaladhArA ko prApta karake bhI cikane malina vastroM kI taraha nirmalatA ko prApta nahIM huaa| pratyuta vaha jJAniyoM kI nindA karane lagA-"aho! ye sAdhu kapola-kalpanA ke dvArA kaisA kathana karate haiM?" aise karmoM se utpanna apAra pApa-samUha ke dvArA bhArI hokara vaha anaMta saMsAra meM anaMta samaya taka duHkhI avasthA meM bhramaNa karatA rhegaa| he dhana zreSThI! tumhAre isa dhanazarmA nAmaka putra ne bhI pUrvajanma meM acala kI taraha mUrkhatAvaza jJAna kI nindA kI thii| unhIM karmoM ke kAraNa vaha buddhirahita paidA huA hai| manuSya jaisA bIja botA hai, vaisA hI phala pAtA hai|" isa prakAra gurumukha se zravaNa karake dhanazarmA sadbuddhi se vicAra karane lagA-"aho! jJAna kI AzAtanA prANiyoM ke lie kaisI duHkhadAyaka hai!" isa prakAra gaharAI se vicAra karane para use jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| usane harSita hote hue munizrI se kahA-"he svAmI! ApakA vacana satya hai| mujhe aba isa apAra saMsAra meM bhramaNa karane se Dara lagatA hai| ataH ApazrI mujha para prasanna hokara mujhe batAyeM ki merA jJAnAvaraNIya karma kisa prakAra kSaya ko prApta ho?" munizrI ne pharamAyA-"jJAnadAna karane se jJAnAvaraNIya karma kSaya ko prApta hotA hai| para abhI to tuma sAkSAt jJAna kA dAna karane meM samartha nahIM ho| ataH abhI to tuma jJAna aura jJAnI kA bahumAna karo aura jJAniyoM kI anna, jala, vastra, pustakAdi se sahAyatA kro|" isa prakAra guru-vacanoM ko aMgIkAra karake aura unake mukha se zrAvakadharma ko svIkAra karake pitA aura putra harSita hote hue apane ghara kI aura lautte| jisa prakAra lakar3I ko chIla-chIlakara patalA kiyA jAtA hai, usI prakAra dhanazarmA ne Atma-kalyANa ke lie apane duSkarmoM kI nindA kara-karake apane jJAnAvaraNIya karma ko patalA kiyA arthAt halkA kiyaa| mokSa rUpI mAla ko kharIdane ke lie dhana ke samAna pustakoM ko likhavA-likhavAkara harSapUrvaka usane jJAniyoM ko pradAna kii| viziSTa buddhiyukta banakara usane nirdoSa vastra, auSadha, bhojanAdi ke dvArA jJAniyoM ko bahumAnapUrvaka sahAyatA pradAna kii| isa prakAra mana, vacana, kAyA kI zuddhi ke dvArA jJAnArAdhanA karake vRddhiyukta zubha bhAvanA dvArA sthira buddhiyukta vaha marakara saudharma devaloka meM deva bnaa| vijaya kA jIva dhanazarmA deva saudharma devaloka se cyavakara sAketa nAmaka nagara meM jinadharma meM tatpara, buddhimAna aura vyApAriyoM meM agrasara dhanamitra nAmaka vyApArI bnaa| vizeSa
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79/zrI dAna-pradIpa udyama karake par3hane para bhI pUrvabhavoM ke karma avaziSTa rahane ke kAraNa kisI bhI kalA ko sIkhane meM samartha na bana paayaa| phira bhI usane puruSArtha karanA nahIM chor3A, kyoMki udyama hI buddhi rUpI latA ko vRddhi prApta karavAne meM navIna megha ke samAna hai| eka bAra niSpApa jinAgama kA abhyAsa karate hue zubhadhyAna meM ArohaNa karane se use jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| pUrvabhava kI taraha vaha isa bhava meM bhI jJAna va jJAniyoM kA bahumAna Adi karane lagA, unakI sahAyatA karane lgaa| kramaprApta vairAgya se bhAvita hote hue usane cAritra grahaNa kiyaa| jisa prakAra prabala vAyu ke dvArA meghamaNDala kSaya ko prApta hotA hai, vaise hI nirantara zruta ke abhyAsa dvArA usakA jJAnAvaraNIya karma kSaya ko prApta huaa| aMgopAMga sahita samasta zruta kA abhyAsa karake pUrvabhava ke duSkRtyoM kA smaraNa karate hue cirakAla taka vaha jJAnadAna karane meM satata prayatnazIla rhaa| anukrama se dhyAna rUpI parazu ke dvArA cAroM ghAtI karmoM kA kSaya karake jJAnadAna ke prabhAva se kaivalya lakSmI ko prApta kiyaa| deva-dundubhi ke nAda se AkAza ko saMpUrita karate hue devatAoM ne puSpavRSTipUrvaka svarNamaya kamala kI vikarvaNA kii| usa kamala para virAjakara una jJAnI ne isa prakAra kI dharmadezanA dI-"isa jagata meM sabhI prANI sukha kI vAMchA karate haiN| vaha sukha uttama cAritra lene se hI prApta ho sakatA hai aura cAritra jJAna se prApta hotA hai| jJAna kA samyag prakAra se dAna karane para hI jJAniyoM ko Age bhI jJAna kI hI prApti hotI hai| ataH he paNDitoM! vidhipUrvaka jJAna kA dAna karane meM hI udyama karanA caahie| aisA karane se sva-para ko akSaya sukha kI prApti hotI hai| usa jJAna kA dAna do prakAra se ho sakatA hai-prathama to sUtra va artha kI vAcanA dene se tathA par3hane se prApta ho sakatA hai aura dvitIya jJAniyoM ko jJAna ke upakaraNa va annAdi dekara sahAyatA karane se bhI prApta ho sakatA hai| jJAna kI ArAdhanA ke icchuka puruSoM ko jJAna ke AdAna-pradAna meM ATha prakAra ke kAlAdi AcAra kA prayatnapUrvaka pAlana karanA caahie| isa viSaya meM AgamoM meM kahA hai : kAle viNae bahumANe, uvahANe tahA aninhvnne| vaMjaNa attha tadubhae, aTThaviho naannmaayaaro|| artha :-kAla, vinaya, bahumAna, upadhAna, aniva, vyaMjana, artha aura tadubhaya-ye ATha jJAna ke AcAra haiN| ___ kAla-jina aMgopAMga kA jo kAla jinezvaroM ne kahA hai, unheM usI kAla meM par3hane se buddhimAna puruSa zruta kA ArAdhaka kahalAtA hai| kRSi va auSadhAdi kI taraha yogya kAla meM zruta kA sevana-adhyayana kiyA jAya, to vaha samasta rUpa meM phala-pradAtA banatA hai anyathA viparIta phala ko denevAlA banatA hai| ayogya kAla meM zruta kA abhyAsa karane para na kevala phala kA abhAva hotA hai, balki jinezvaroM kI AjJA kA lopa hone se ihaloka va paraloka
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 / zrI dAna- pradIpa meM kaSTa prApta hotA hai| isa viSaya para eka dRSTAnta hai, jo isa prakAra hai kisI eka svaccha gaccha meM koI muni kAlika zruta ko sandhyA ke samaya par3ha rahe the| rAtri kI pauruSI vyatIta ho jAne para bhI vismRti ke kAraNa unhoMne zrutAbhyAsa se virAma nahIM liyaa| zAstra - rasa use hI kahA jAtA hai, jisameM anya rasa kA patA hI na cle| una muni ko isa prakAra abhyAsa karate dekhakara kisI samyagdRSTi devI ne vicAra kiyA -"isa sAdhu ko pramAdI dekhakara koI kSudra devatA ise chalegA / ataH maiM isako sajaga kruuN|" aisA vicAra karake usane gvAlana kA rUpa banAyA aura sira para chAcha kI maTakI rakhakara "chAcha le lo chAcha le lo" - isa prakAra ucca svara meM cillAne lgii| muni ke upAzraya ke pAsa-pAsa hI vaha gamanAgamana karane lgii| usake ucca svara ke kAraNa muni kA zrutAbhyAsa skhalanA ko prApta huaa| ataH unhoMne usa gvAlana se kahA - " he mUrkhA ! kyA yaha chAcha becane kA samaya hai?" usa gvAlana rUpI devI ne kahA - "kyA yaha Apake kAlika zruta kA samaya hai?" yaha sunate hI muni ne upayogapUrvaka vicAra kiyA - " yaha sAmAnya strI nahIM hai / " phira madhyarAtri ke samaya kA nizcaya karake muni ne mithyAduSkRtya diyA / usa samaya devI ne pratyakSa prakaTa hokara kahA - "he muni! Age se aisA kabhI mata karanA, kyoMki kSudra devatA pramAdI sAdhu ko chalate haiM / " isa prakAra sAdhu ko zikSA dekara vaha nipuNa devI adRzya ho gayI / phira yogya samaya meM zrutakA abhyAsa karate hue muni ne anukrama se sadgati ko prApta kiyA / ataH pratyeka buddhimAna ko yogya samaya para zruta kA abhyAsa karanA cAhie, jisase isa bhava meM vighnarahita jIvana jI sake aura parabhava meM bhI sampadA kI prApti ho / vinaya-zrutajJAna grahaNa karanevAle ziSya ko niSkapaTa bhAva se guru kA vinaya karanA caahie| vinaya se hI jJAna uttarottara vRddhi ko prApta hotA hai / cAhe putra ho yA ziSya, vinaya se hI vaha samagra sampadA, samasta jJAna aura samasta kalAoM kA svAmI bana sakatA hai| vinayayukta tiryaMcoM ko bhI unake vivekI svAmI vividha AzcaryakAraka kalAe~ sikhAte haiM, jisase ve adbhuta zobhA ko prApta hote haiM / prAyaH karake prANiyoM ke sabhI kArya vinaya se hI siddha hote haiM, to phira donoM lokoM kA hita sAdhanevAlI vidyA ke lie to kahanA hI kyA ? jaise dhAnya-saMpatti acchI taraha rakSaNa karane ke bAda bhI anukUla vAyu ke binA phalavAlI nahIM hotI- pakatI nahIM, vaise hI vidyA bhI acchI taraha abhyAsa karane ke bAda bhI vinaya ke binA phalIbhUta nahIM hotii| guru ke Asana ko Upara rakhanA, unake paira dhonA, unakA zarIra dabAnA,
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 / zrI dAna- pradIpa svayaM kA Asana nIcA rakhanA Adi aneka prakAra ke vinaya kahe gaye haiM / isa loka se saMbaMdhita vidyA bhI agara vinaya ke binA grahaNa kI jAtI hai, vaha saphala nahIM hotI, to phira paraloka-saMbaMdhI vidyA kisa prakAra saphala ho sakatI hai? isake Upara eka dRSTAnta kahA jAtA hai rAjagRha nAmaka nagara meM zreNika nAmaka rAjA rahatA thaa| usake celanA nAmaka paTTarAnI thii| rAjA kabhI bhI usake vacanoM kA ullaMghana nahIM karatA thaa| eka bAra usane rAjA se kahA - " he svAmI! mere lie eka stambha kA prAsAda krvaaie|" yaha sunakara rAjA ne suthAroM ko AjJA pradAna kii| ve loga kASTha lAne ke lie vana meM gye| abhayakumAra bhI unake sAtha thaa| ve loga cAroM tarapha vana meM ghUmane lge| tabhI unheM eka vizAla divya vRkSa dikhAyI diyaa| unhoMne dhUpa, puSpAdi dvArA vRkSa kI pUjA karake vRkSa se kahA- "jina devoM ne isa vRkSa ko adhiSThita kiyA huA hai, ve prakaTa hoM / agara kisI bhI deva ne isa vRkSa kA Azraya liyA huA hai, to hama isa vRkSa kA chedana nahIM kreNge| agara yahAM koI bhI deva nahIM hai, to hama isa vRkSa kA chedana kareMge / " yaha sunakara vahAM rahA huA eka yakSa prakaTa hokara bolA- "yaha merA vRkSa hai / tuma isakA chedana mata krnaa| maiM tumheM sarva RtuoM ke udyAna se yukta U~cI vedikAvAlA eka stambhayukta prAsAda apanI divya zakti se banAkara de dUMgA / " yaha sunakara ve sabhI harSita hote hue nagara meM gaye aura sArA vRttAnta rAjA ko batAyA / yakSa ne bhI kSaNabhara meM apane kathanAnusAra vaisA eka prAsAda banAkara de diyA / usa prAsAda meM rahakara celanA rAjA zreNika ke sAtha divya bhogoM ko bhogane lgii| apane karma anukUla ho, to kaunasI icchita vastu kI prApti nahIM hotI? eka bAra usa nagara meM eka caNDAlina ko akAla meM Ama khAne kA dohada utpanna huA / usane apane pati se kahA / usake pati ko patA thA ki Rtu na hone se isa samaya Ama kahIM bhI prApta nahIM hogA / ataH vaha corI karane kI nIyata se rAnI celanA ke eka stambhavAle mahala ke sarvaRtuyukta udyAna ke pAsa pahu~cA / udyAna ke bAhara rahakara hI avanAminI vidyA ke dvArA AmravRkSa kI DAlI ko namAkara usameM se hAthoM dvArA AmoM ko tor3akara vApasa unnAminI vidyA ke dvArA zAkhA ko Upara karake apane ghara lauTa AyA / strI ke pAza meM baMdhA huA puruSa kyA-kyA prayAsa nahIM karatA? prabhAta hone para rAjA jaba udyAna meM AyA, to usa DAlI ko phala - rahita dekhakara Azcaryacakita raha gyaa| Asa-pAsa kisI ke bhI Ane-jAne ke padacihna dikhAyI nahIM diye / rAjA ne cakita hote hue vicAra kiyA - " aisA kaunasA cora
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82/zrI dAna-pradIpa hogA, jisameM aisI adbhuta zakti hai? aisA vyakti to aMtaHpura meM bhI upadrava kara sakatA hai|" isa AzaMkA se vyAkula hote hue rAjA ne turanta abhayakumAra ko bulAkara kahA-"rAtri ke samaya ina divya AmraphaloM ko haraNa karanevAle cora ko tUM zIghra hI pakar3akara laa|" / yaha sunakara abhayakumAra svayaM usa cora kI talAza meM udyama karate hue nagara ke bAhara ke kue~, tAlAba, udyAnAdi meM ghUmane lgaa| para kisI bhI sthAna para cora kA patA na lgaa| usakI talAza phira bhI jArI thii| eka bAra usane ardharAtri ke samaya kisI cauka para nATaka dekhane ke lie ekatrita janasamUha ko dekhaa| vahAM usane logoM se kahA-"he logoM! jaba taka naTa nATaka kI taiyArI karate haiM, taba taka maiM tumalogoM ko eka kathA sunAtA huuN| tuma sAvadhAna hokara suno kisI nagara meM govardhana nAmaka eka vaNika nirdhanoM meM ziromaNi thaa| usake yathA nAma tathA guNayukta eka rUpavatI nAmaka kanyA thii| pitA kI garIbI ke kAraNa yogya vara prApta na hone ke kAraNa vaha umra meM kAphI bar3I ho cukI thii| ataH usakA nAma vRddhakumArI par3a gayA thaa| yogya vara ko prApta karane ke lie vaha sadaiva kAmadeva kI pUjA kiyA karatI thI aura pUjA ke lie kisI udyAna meM se hamezA puSpoM kI corI kiyA karatI thii| eka bAra udyAnapAlaka ne use corI karate hue dekha liyA aura pakar3akara usa para mohita hote hue usase kAma kI yAcanA karane lgaa| taba usa kanyA ne kahA-"he mahAzaya! merI kumArAvasthA kA tUM vinAza mata kr|" yaha sunakara udyAnapAlaka ne kahA-"he suMdarI! agara tUM vivAha karane ke bAda apane pati ke sAtha bhoga bhogane se pahale mere pAsa Ane kA vacana de, to maiM tujhe chor3a sakatA huuN| anyathA maiM tujhe kisI bhI prakAra se chor3anevAlA nahIM huuN|" yaha sunakara kanyA ne usake vacanoM ko svIkAra kara liyA aura vahAM se mukta hokara apane ghara lauTa gyii| kucha samaya bAda kisI yogya zreSThIputra ke sAtha usakA vivAha huaa| rAtri ke samaya vastra aura alaMkAroM se zobhita hokara vaha zayanakakSa meM gayI aura satya-pratijJa usa kanyA ne apanI pratijJA apane pati ko btaayii| usakI vANI meM nizcalatA aura nizchalatA dekhakara usake pati ko atyanta Azcarya huaa| ataH usane use udyAna meM jAne kI anumati de dii| vaha kanyA bhI usI ardharAtri meM udyAna kI aura cala pdd'ii| mArga meM use cora mile| usane sArI ghaTanA batAkara vApasa lauTa Ane kA vAdA kiyaa| coroM ko bhI atyanta Azcarya huaa| unhoMne bhI use vApasa Ane kA kahakara chor3a diyaa| Age jAte hue use cha: mAsa kA kSudhAtura rAkSasa milaa| usako bhI usI prakAra vApasa Ane kA vAdA karake vaha Age
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83/zrI dAna-pradIpa bddh'ii| nirvighna rUpa se vaha udyAnarakSaka ke pAsa phuNcii| use dekhakara saMbhrama hote hue udyAnarakSaka ne kahA-"he bhAgyavaMtI! tuma abhI isa samaya kaise AyI?" usane javAba diyA-"maiMne tumhAre pAsa pratijJA kI thii| ataH vacana rUpI pAza se baMdhI huI maiM tumhAre pAsa AyI huuN|" ___ yaha sunakara vismita hote hue usane pUchA-"tere pati ne tujhe kaise Ane diyA?" usane zuru se aMta taka va mArga kI sArI bAta batA dii| vRttAnta sunakara usane vicAra kiyA ki aho! yaha strI hote hue bhI apanI kI huI pratijJA meM kitanI dRr3ha hai! isane apane vacana-pAlana ke lie kaisA duSkara kArya sAdhA hai! isake pati, coroM va rAkSasa ne zaktimAna hote hue bhI ise mere pAsa Ane kI anumati pradAna kI, to phira maiM nirmala guNoM se zreSTha va anindya isa nArIratna kA zIla kaise bhaMga kara sakatA hUM? isa prakAra vicAra karake usake cAritraguNa se camatkRta hote hue usa udyAnapAlaka ne use bahana banAkara use vApasa ghara jAne kI anumati pradAna kii| vApasa lauTate hue rAkSasa va coroM ne bhI usI prakAra vicAra karate hue use chor3a diyaa| ataH vaha bAharI va Antarika zuddhi ke sAtha punaH ghara lauTa aayii| usakA sArA vRttAnta sunakara usakA pati bhI atyanta harSita huA aura use ghara kI svAminI banA diyaa| guNoM ke prati kisako AdarabhAva nahIM hotA? arthAt hotA hI hai| isa prakAra kI kathA sunAkara abhayakumAra ne kahA-"aba maiM Apa sabhI se pUchatA hUM ki usake pati, cora, rAkSasa va udyAnapAlaka meM se kisane duSkara kArya kiyA? btaao|" yaha sunakara jo strI para irSyAbhAva dhAraNa karate the, unhoMne pati ko, kSudhAturoM ne rAkSasa ko, kAmiyoM ne mAlI ko aura usa cANDAla ne cora ko duSkara kArya karanevAlA btaayaa| javAba sunakara abhaya pahacAna gayA ki yahI cora hai, jisane AmravRkSa kI DAlI se Ama curAye haiN| usane cANDAla ko pakar3akara rAjA ko sauMpa diyaa| rAjA ne cora ko dhamakAkara sArA vRttAnta pUchA aura cora ne sArI hakIkata rAjA ke samakSa bayAna kara dii| rAjA ne usase kahA-"agara tuma mujhe ye donoM vidyAe~ sikhAoge, to maiM tumheM abhayadAna de duuNgaa|" cora ne sahamati meM sira hilaayaa| rAjA usase vidyAA sIkhane lgaa| bAra-bAra batAne ke bAvajUda bhI vidyA rAjA ke dimAga meM nahIM baitthii| rAjA ne krodhita hote hue cora se kahA-"mujhe ye vidyAe~ kyoM nahIM car3hatI?" mAtaMga (caNDAla) ne kahA-"he rAjan! Apa vinaya ke binA vidyA sIkha rahe haiN| Apa ucca Asana para virAjamAna ho aura maiM nIce huuN|"
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84/zrI dAna-pradIpa yaha sunate hI rAjA ko apanI galatI kA ehasAsa huaa| turanta apane Asana se nIce utarakara cANDAla ko vahAM baiThAyA aura svayaM nIce baitthe| phira vidyA sIkhane lgaa| turanta hI donoM vidyAe~ rAjA ke mastiSka meM sthiratA ko prApta huii| __ ataH maiM kahatA hUM ki vinaya hI sarva vidyAoM kA sthAna hai| vinayapUrvaka par3hI huI vidyAe~ thor3e samaya meM siddha ho jAtI haiN| bahumAna-zrutajJAna grahaNa karanevAle ziSya ko guru kA bahumAna karanA caahie| paNDita puruSoM ne hRdaya ke bhaktibhAva ko bahumAna kahA hai| guru kA bahumAna karate hue grahaNa kiyA gayA zrutajJAna ziSyoM ko uttarottara utkRSTa phala-sampatti prApta karavAtA hai| vinaya va bahumAna ke cAra bhAMge hote haiM-1. kisI ziSya meM vinaya va bahumAna donoM hote haiM, 2. kisI meM kevala vinaya hotA hai, 3. kisI meM kevala bahumAna hotA hai aura 4. kisI meM donoM hI nahIM hote| bahumAna ke binA akelA vinaya niSphala hotA hai, kyoMki bAhya vidhi kI apekSA antaraMga vidhi balavAna hotI hai| isa viSaya meM eka dRSTAnta hai kisI parvata kI guphA meM ziva nAmaka yakSa kI pratimA thii| vaha prabhAvI hone se loka meM prasiddha thii| usa mUrti ko hamezA eka brAhmaNa va eka bhIla pUjate the| bahumAna na hone para bhI brAhmaNa bAhya rUpa se atyadhika vinaya karatA thaa| vaha snAna dvArA zarIra svaccha karake, dhoye hue vastra pahanakara, nirmala jala se mUrti ko snAna karavAkara aneka prakAra ke puSpoM se pUjA karake nayI-nayI stutiyoM ke dvArA stuti karatA thaa| para vaha bhIla zuddha bhAva se (bahumAnapUrvaka) ziva kI pUjA karatA thaa| vaha hamezA prAtaHkAla hote hI mu~ha meM pAnI bharakara ziva mandira meM Akara ziva ko namaskAra karake mukha meM bhare hue pAnI ke dvArA ziva ko snAna karavAtA thaa| para usakI bhakti akRtrima thii| ataH usase prasanna hokara ziva ekAnta meM usake sukha-duHkhAdi kI bAteM kiyA karatA thaa| usako isa prakAra kI bAteM karate hue dekhakara brAhmaNa ko usa para dveSa haa| agale dina hamezA kI taraha vaha yakSa kI pajA karake usa para krodha karate hue tiraskArapUrvaka kahane lagA-"he yakSa! terA sevaka bhIla jaisA nIca hai, vaisA hI tUM bhI hai, kyoMki bhaktimAna va ucca jAtiyukta mujha brAhmaNa ko chor3akara tUM usase bAteM karatA hai|" taba yakSa ne usase kahA-"jitanA bahumAna vaha merA karatA hai, utanA bahumAna tujhameM mere prati nahIM hai| isa viSaya meM terA aura usakA antara tUM kala subaha jaanegaa|" yaha sunakara yakSa kI vANI kI avajJA karate hue brAhmaNa apane ghara calA gyaa| aba yakSa ne una donoM kI parIkSA karane ke lie rAtri ke samaya apanA eka netra ukhAr3a liyaa|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 85 / zrI dAna- pradIpa prAtaHkAla niyamAnusAra brAhmaNa zayyA se uThakara hamezA kI taraha snAnAdi karake pUjA kI sAmagrI hAtha meM lekara yakSa ke mandira meM AyA / yakSa ko eka netravAlA dekhakara vaha duHkhI huA aura bAra-bAra vilApa karane lgaa| thor3I dera bAda ananya bhaktiyukta vaha bhIla bhI vahAM para aayaa| vaha bhI yakSa ko eka netravAlA dekhakara duHkhI huA aura kheda karane lgaa| phira kucha samaya bAda atyanta bhaktiyukta hokara usane apane bANa se apanA eka netra nikAla liyA aura yakSa kI mUrti kI usa A~kha kI jagaha lagA diyA / bhaktimAna pUruSa ke lie kaunasA kArya muzkila hai ? usake bAda "are brAhmaNa! tumane svayaM kI aura usakI bhakti kA antara dekhA ?"- aisA kahakara yakSa ne bhIla ke donoM netra ThIka kara diye aura kahA - " he vatsa! isa nirNIta terI bhakti se maiM atyanta prasanna huA hUM, ataH merI kRpA se tujhe akSaya lakSmI kI prApti hogI / " phira usa yakSa kI kRpA se bhIla ne utkRSTa sampadA prApta kI aura sukhI banA / samyag prakAra kI bhakti kaise phaladAyaka nahIM hogI? ataH zAstroM kA abhyAsa karanevAle buddhimAna ziSya ko kapaTa rahita bahumAnapUrvaka vizeSa rUpa se guru kA vinaya karanA cAhie / upadhAna - jisake dvArA zruta kI samyag ArAdhanA se AtmA ke samIpa jAyA jAya, use upadhAna arthAt vividha prakAra kI tapasyA kahA jAtA hai / gaNadharoM ne jisa zAstra ke adhyayana ke lie jisa tapasyA ko karane ke lie kahA hai, usa tapasyApUrvaka hI usakA adhyayana karanA cAhie, kyoMki vaisA karane se hI jJAna saphala hotA hai / isaloka-saMbaMdhI maMtra bhI tapa ke binA saphala nahIM hote, to phira paraloka ko sAdhanevAle jinAgama tapa ke binA kaise siddha ho sakate haiM? tapa karane se pUrva ke jJAnAvaraNIya karma kA kSaya hotA hai aura usakA kSaya hone para sukhapUrvaka alpa prayAsa ke dvArA hI zrutajJAna prApta hotA hai / isa para dRSTAnta hai gaMgA nadI ke kinAre kisI grAma meM puNyakarma ke prati Adarayukta do bhAI rahate the / unhoMne nirmala hRdaya se kisI vizAla gaccha meM dIkSA grahaNa kii| vahAM mukhya muni zIghratA se una donoM ko grahaNa aura Asevana zikSA sikhAne lge| sabhI ke lie sIkhanA zreyaskara hai| bar3A bhAI nipuNa buddhiyukta hone se zrutajJAna meM pAraMgAmI ho gayA, jisase use AcArya padavI prApta huI / vidyA saMpatti kA sthAna hai| choTA bhAI alpabuddhiyukta hone se alpa zAstra hI sIkha paayaa| sarasvatI bhI lakSmI kI taraha pUrvakRta karmoM ke anusAra anusaraNa karatI hai| phira jaise kSayatithi meM yAcakoM ko bhojana denevAlA dAtA kabhI vizrAnti ko prApta nahIM hotA, usI taraha vaha AcArya bhI ziSyoM ko zrutajJAna dene meM kabhI bhI vizrAnti ko prApta nahIM hotA thA / ziSyoM dvArA kiye gaye sUtrArtha ke cintana aura praznAdi ke dvArA vaha rAtri meM bhI sukhapUrvaka zayana nahIM
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86/zrI dAna-pradIpa kara pAtA thaa| isake viparIta zarIrAdi se puSTa usakA choTA bhAI svecchApUrvaka nirantara sukha se AhAra karatA thA, sukha se sotA thA aura sukhapUrvaka hI apanA jIvana vyatIta karatA thaa| use dekhakara subuddhi-rahita hokara AcArya vicAra karane lagA-"aho! mere isa laghu bhrAtA ko dhanya hai! dina-rAta sukhapUrvaka rahatA hai| maiM to ajAkRpANa nyAya se jJAna rUpI baMdhana meM jakar3A huA kaise duHkha ko prApta ho rahA hUM!" isa prakAra jJAna para dveSabhAva Ane se AcArya vAcanAdi kAryoM meM udvega ko prApta hone lgaa| svAdhyAya kA avasara hone para bhI vaha apane ziSyoM ko kahatA ki Aja to asvAdhyAya hai| isa taraha jJAna kI AzAtanA karane se usa durbuddhi ne jJAnaghAtaka karmoM kA baMdha kiyaa| pramAdI manuSya kaunasA duSkarma nahIM karatA? isa prakAra ke jJAna ke kRta aticAroM kI AlocanA kiye binA hI cAritra dharma kI ArAdhanA ke kAraNa vaha marakara saudharma devaloka meM deva bnaa| vahAM se cyavakara kisI grAma meM gvAle kA putra bnaa| yuvA hone para usakA kisI yogya kanyA ke sAtha lagna kiyA gyaa| kAlAntara meM use sArthaka nAmavAlI surUpA kanyA prApta huii| vaha kanyA kAmadeva rUpI hAthI kI masta krIr3A karane ke lie vana ke samAna yuvAvasthA ko prApta huii| eka bAra vaha pitA surUpA ko gAr3A hAMkane ke sthAna para biThAkara ghI becane ke lie nagara kI aura claa| usake rUpa se mohita kaI gvAla putra bhI ghI becane ke bahAne se usake sAtha gAr3e le-lekara calane lge| mArga meM Age calate hue gAr3e para baiThI huI usa kanyA ko ve loga ekAgra citta se dekhane lage, jisase unake gAr3e va mana unmArga meM pravartita hone lge| paraspara bhir3ate hue unake gAr3e vinAza ko prApta hue| ajitendriyatA manuSya ko kyA-kyA nahIM dikhAtI? kruddha hokara una sabhI ne milakara una donoM kA azakaTA aura azakaTApitA nAma se pukAranA zuru kara diyaa| yaha saba dekhakara surUpA ke pitA ko nizcaya meM saccA vairAgya utpanna huaa| laghukarmiyoM ko alpa nimitta se bhI vairAgya utpanna ho jAtA hai| ataH usane kisI gvAla putra ke sAtha dhanasahita apanI kanyA kA vivAha kara diyaa| svayaM ne kisI vizAla gaccha meM pravrajyA aMgIkAra kii| udyamapUrvaka yogavahana va kleza sahana karate hue vaha zruta par3hane lgaa| anukrama se zrI uttarAdhyayana ke tIna adhyayana sIkha liye| cauthe adhyayana ko sIkhate hue pUrvabaddha jJAna kI avajJA ke karma udaya meM Aye, kyoMki kRta karmoM kA bhoge binA chuTakArA nahIM hai| usake bAda Ayambila karake do dina taka prayatna karate hue bhI usake hRdaya meM eka bhI pada sthira nahIM huaa| taba gurudeva ne usase kahA-"he vatsa! jaba taka tUM yaha par3ha nahIM letA, taba taka tujhe isakI anujJA nahI dI jA sakatI aura taba taka tujhe Ayambila hI karanA hogaa|" yaha sunakara usane kahA-"ThIka hai, maiM bhI Ayambila hI kruuNgaa|"
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87/zrI dAna-pradIpa isa prakAra guru-vacanoM ko aMgIkAra karake vaha udyamavaMta Ayambila meM tatpara banakara usakA pahalA pada yAda karane lgaa| rAta-dina binA vizrAnti ke vaha ucca svara meM raTane lgaa| para jaise hAtha meM pArada (pArA dravya) nahIM TikatA, vaise hI eka bhI pada usake hRdaya meM nahIM ttikaa| usake raTane ke tIvra ghoSa ko sunakara anya aneka laghu muniyoM ko vaha pada yAda ho gayA, para use yAda nahIM huaa| ataH ve loga usakI ha~sI ur3Ane lge| atyanta bhUlane ke usake svabhAva ke kAraNa guru use bAra-bAra yAda karavAte, para phira bhI vaha azuddha pada kA hI uccAraNa krtaa| guru bhI use par3hA-par3hakara udvigna ho gye| phira gurudeva ne use zikSA dI-"he vatsa! akSaroM ke azuddha uccAraNa se zruta meM doSa lagatA hai| ataH tere dvArA zruta kI AzAtanA hotI hai| nyUnAdhika aura viparIta varNoM kA uccAraNa karane se zruta kI AzAtanA karatA huA prANI aneka duHkhoM ko prApta karatA hai| ataH he vatsa! tUM zruta kA abhyAsa chor3a de aura jinAgama meM tattvabhUta 'mA rusa mA tusa' ina do padoM kA hI raTana kr|" taba vaha una do padoM ko hI raTane lagA, kyoMki vinayavaMta kI sabhI pravRttiyA~ guru ke AdhIna hI hotI haiN| ye donoM pada prAkRta bhASA meM hone ke kAraNa gokhate-gokhate mandabuddhiyukta vaha eka-eka zabda bhUla jAne se 'mAsa tusa' padoM kA uccAraNa karane lgaa| taba loga use mAsatusa muni ke nAma se pukArane lge| azuddha bolane ke bAvajUda bhI unhoMne donoM padoM kA artha kabhI vRthA nahIM kiyaa| arthAt koI usakI prazaMsA karatA, to vaha harSa ko prApta nahIM hotA thA aura koI nindA karatA, to vaha kupita nahIM hotA thaa| isa prakAra tIvra adhyavasAyoM ke sAtha Ayambila tapa karate hue bAraha varSa vyatIta ho gye| taba usakA jJAnAvaraNIya karma jIrNa rajju kI taraha TUTa gyaa| phira viziSTa buddhi utpanna hone se usane cauthe adhyayana kA abhyAsa kiyaa| phira anukrama se samasta zrRta meM pAragAmI bnaa| phira ghAtI karmoM kA kSaya karake kevalajJAna prApta karake karmarahita banakara mokSa ko prApta kiyaa| ataH buddhimAna puruSa ko upadhAna sahita jinAgamoM kA abhyAsa karanA caahie| jisase jinAgama isa bhava aura parabhava meM bhI sukhapUrvaka prApta ho ske| aniva-vivekI manuSya ko guru ke pAsa se zruta grahaNa karake usa guru kA nisava nahIM bananA caahie| para jisake pAsa jisa jJAna kA abhyAsa kiyA ho, usa viSaya meM usI kA nAma spaSTa rIti se batAnA caahie| dUsaroM kA jhUThA nAma batAne se svayaM kA citta malina banatA hai aura isa kAraNa se yatnapUrvaka sIkhI gayI vidyA bhI phaladAyaka nahIM bntii| isa viSaya para dRSTAnta kA zravaNa karo stambhapura nAmaka nagara meM eka nAI rahatA thaa| usake aujAroM kI kothalI vidyA ke bala se sadaiva AkAza meM nirAdhAra rahatI thii| ataH vaha atyadhika prasiddhi ko prApta thaa| yaha
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88/zrI dAna-pradIpa dekhakara kisI eka parivrAjaka ne usake pAsa vidhiyukta AkAza kA avalambana karenavAlI vidyA grahaNa kii| kyA kalA nIca se grahaNa nahIM kI jA sakatI? phira vaha parivrAjaka campAnagarI meM gyaa| vahAM apane tridaMDa ko AkAza-maNDala meM alaMkRta karane se vahAM ke mahApuruSa usakI pUjA karane lge| usakI prasiddhi kA zravaNa karake rAjA ne bhI usakA bahumAna kiyaa| eka bAra rAjA ne usase pUchA-"he pUjya! kyA yaha tumhAre tapa kI zakti hai yA kisI vidyA kI zakti hai?" usane kahA-"he rAjana! yaha merI vidyA kI zakti hai|" rAjA ne kahA-"tumhe vidyA sikhAnevAlA guru kauna hai aura vaha kahAM hai?" ___ taba parivrAjaka ne lajjAvaza apane nApita guru kA nAma nahIM btaayaa| kapola-kalpanA ke dvArA rAjA se kahA-"himAlaya ke mahAtIrtha meM rahanevAlA tapasvI vimukti deva nAmaka mere vidyAguru the|" isa prakAra guru ke nAma ko chipAne se nivapane ke pApa se dUSita usa para krodhita hote hue kisI deva ne usakA tridaNDa khar3akhar3a karate hue pRthvI para girA diyA aura AkAzavANI ke dvArA usake pApa ko jagajAhira kiyaa| yaha sunakara rAjAdi sarva janoM ne usa tridaNDI kI nindA kii| ataH agara donoM loka meM vidyA ke zubha phala kI vAMchA ho, to buddhimAna manuSya ko sarvathA prakAra se guru kA nisava nahIM honA caahie| vyaMjana-vyaMjana, artha aura tadubhaya ke dvArA zruta ko zuddha rIti se par3hanA caahie| agara azuddha rIti se par3hA jAya, to zruta kI avazya hI AzAtanA hotI hai| vyaMjana akSara ko kahA jAtA hai| agara akSaroM ko nyUnAdhika karake par3hA jAya, to avazya hI ubhayaloka meM kaSTa kI prApti hotI hai, akSaroM ke nyUnAdhika hone se artha meM bhI nyUnAdhikatA AtI hai| arthabheda se kriyA meM bheda hotA hai| kriyAbheda se icchita artha kA nAza aura anartha kI prApti hotI hai| yahAM varNa ko bar3hAne para kuNAla kI kathA kahI jAtI hai, jise suno isa bharatakSetra meM pATalipura nAmaka nagara thaa| vahAM maurya vaMza rUpI samudra meM ullAsa karane meM candra ke samAna aura bindusAra rAjA kA putra azokazrI nAmaka pavitra caritrayukta rAjA rAjya karatA thaa| use kisI rAnI se utpanna kuNAla nAmaka putra thaa| usa para atyanta sneha hone ke kAraNa rAjA ne usakI bAlyAvasthA meM hI use ujjayinI nagarI pradAna kI thii| rAjA ke Adeza se subhaTa usake jIvana kI rakSA karate the| phira jaba vaha ATha varSa kA huA, to subhaToM
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89/zrI dAna-pradIpa ne rAjA ko batAyA ki kuNAla ATha varSa kA ho gayA hai| yaha jAnakara rAjA ne vicAra kiyA-"aba kumAra abhyAsa karane kI yogya vaya ko prApta ho gayA hai| ataH aba use vidyAbhyAsa karavAnA cAhie, kyoMki kumAroM ko agara bAlyAvasthA se kalAoM kA abhyAsa karavAyA jAya, to ve vaMza ke alaMkAra rUpa siddha hote haiN|" isa prakAra vicAra karake rAjA ne svayaM lekha likhate hue sukhapUrvaka samajhA jA sake isa prakAra prAkRta bhASA meM likha-"adhIyau kumAraM" arthAt kumAra ko par3hAyA jaay| lekha pUrNa karake use mudrita kiye binA hI rAjA dehacintA nivAraNa ke lie calA gyaa| usa samaya kumAra kI eka vimAtA vahAM aayii| usane lekha ko par3ha liyaa| usane vicAra kiyA-"jaba taka sarva guNoM kA AzrayarUpa yaha kumAra pUrNAMgI hai, taba taka mere putra ko rAjya kaise mila sakatA hai?" aisA vicAra karake autpAtika buddhi se usa rAnI ne a para eka biMdu lagAkara 'adhIyau' kI jagaha 'aMdhIyau' kara diyaa| malina hRdayayukta vyaktiyoM kA mana duSTa buddhi se yukta hotA usake bAda rAjA dehaciMtA se nipaTakara AyA aura usane pramAdavaza patra ko punaH par3he binA hI mudrita kara diyA va turanta hI ujjayinI ke lie ravAnA kara diyaa| pitAzrI ke hAtha se likhe hue akSaroM ko dekhakara kumAra harSita huaa| donoM hAthoM se usa patra ko grahaNa karake apane mastaka para lgaayaa| phira apane pAsa rahe hue saciva ko vaha patra par3hane ke lie diyaa| saciva usa patra ko par3hakara atyanta khinna huaa| usake netra azruoM se vyApta ho gye| usa lekha ke artha ko kahane meM vaha samartha na ho skaa| taba kumAra ne usake hAtha se jabarana vaha lekha le liyA aura svayaM use par3hane lgaa| par3hate hue 'aMdhIyau' zabda ko dekhakara usane mana meM vicAra kiyA-"avazya maiMne koI avinaya kiyA hogA, jisase pitAzrI ne aisA Adeza diyA hai| isa mauryavaMza meM pahale kisI bhI vyakti ne gurujanoM kI AjJA kA lopa nahIM kiyaa| ataH cAhe kucha bhI ho, mujhe isa AjJA kA lopa nahIM karanA caahie|" aisA vicAra karake usa dhairyazAlI kumAra ne sabhI ke manA karane ke bAvajUda bhI tapI huI lauha kI salAiyoM dvArA apane donoM netra bAhara nikAla diye| jaba isa vRttAnta kA rAjA azokazrI ko patA calA, to ve atyanta zoka-vihvala ho gye| vicAra karane lage-"merA daiva hI mujhase rUTha gayA hai| maiM hInabhAgI hUM, jisake pramAda ke kAraNa Aja mere prANapriya putra kI yaha durdazA huI hai| maiM pahale kumAra ko yuvarAja pada dekara phira sAmrAjya pradAna kruuNgaa| merA yaha manoratha mana meM hI raha gyaa|"
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90/zrI dAna-pradIpa usake bAda rAjA ne kuNAla ko samRddhiyukta dUsarA nagara bheMTa kiyA aura vimAtA ke putra ko ujjayinI nagarI pradAna kii| kumAra ke sacivoM ne kisI taraha se patA lagA liyA ki use aMdhA banAne meM kuNAla kI vimAtA kA hI hAtha hai, kyoMki viSThA aura duSTa ceSTA lambe samaya ke bAda bhI durgaMdha diye binA nahIM rahatI arthAt gupta nahIM rhtii| kAphI samaya bAda kuNAla ko zaradazrI nAmaka patnI ke dvArA manohara lakSaNoM se yukta va kula ko zobhita karanevAlA putra utpanna huaa| badhAI denevAlI dAsI ko kuNAla ne apAra prItidAna diyaa| phira putrajanma kA vizAla mahotsava kiyaa| phira vimAtA ke manoratha ko vyartha karane ke lie kuNAla apanA rAjya punaH prApta karane kI icchA se pATaliputra nagara meM aayaa| vahAM apUrva saMgItakalA ke dvArA paurajanoM ko mugdha karate hue rAjapatha para svecchA se vicaraNa karane lgaa| vANI kI madhuratA ke dvArA tumbaru nAmaka deva ko bhI parAjita karanevAlA kuNAla jaise-jaise gAyana gAtA, mRgoM kI taraha vaza meM kiye hue loga usake pIche calane lgte| usakI prazaMsA sunakara rAjA ne use rAjasabhA meM bulaayaa| netrarahita hone ke kAraNa use parde meM biThAkara use gAne kI AjJA pradAna kii| yogya sthAna para kiye hue manda, madhya aura ucca SaDjAdi svaroM ke dvArA usane saMgIta bjaayaa| use sunakara sabhAsada citralikhita raha gye| usake adbhuta saMgIta se Azcaryacakita hue rAjA ne usase kahA-"he gAyaka! varadAna maaNgo|" usane tatkAla kahA-"candragupta kA prapautra, bindusAra kA pautra azokazrI rAjA ko aMdhA putra kAkiNI mA~gatA hai|" yaha sunakara use apane putra ke rUpa meM pahacAnakara rAjA ne harSa aura zokamizrita A~suoM ke sAtha turanta paradA haTAkara use khIMcakara gale lagA liyA aura kahA-"he vatsa! tumane kAkiNI jaisI tuccha vastu kyoM mA~gI?" yaha sunakara kuNAla cupa rhaa| taba buddhimAna maMtrI ne kahA-'he rAjana! rAjakumAroM kI kAkiNI rAjya ko kahA jAtA hai|" taba rAjA ne kahA-"he vatsa! isa avasthA meM tujhe rAjya kaise diyA jA sakatA hai?" kuNAla ne kahA-"he pitAzrI! mere putra huA hai| usakA rAjyAbhiSeka kreN| maiM Apako pautrajanma kI badhAI detA huuN|" rAjA ne usase pUchA-"tumheM putra kaba huA?" hAtha jor3akara kuNAla ne kahA-"samprati arthAt abhI hii|" yaha jAnakara rAjA ne apane pautra ko turanta vahAM bulvaayaa| usakA samprati nAma rakhakara
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 91/zrI dAna-pradIpa usakA janmotsava kiyaa| usake bAda apanI saphala vANI ke dvArA azokazrI rAjA ne sneha va utkaNThAvaza dasa divasa ke pazcAt usa dugdhakaNThI bAlaka ko apane rAjya para sthApita kiyaa| phira anukrama se vaha samprati rAjA zuklapakSa kI dvitIyA ke candramA ke samAna samRddhi, buddhi, vaya aura teja ke dvArA vRddhi ko prApta huaa| isa samprati rAjA ne pUrvabhava meM mAtra eka dina avyakta sAmAyika (dIkSA) kI ArAdhanA kI thii| usa puNya ke phalasvarUpa usane apanI akhaNDa AjJA tIna khaNDayukta arddha bharata para prApta kii| phira AcArya suhasti ke yoga se jAtismaraNa jJAna prApta karake zrAddhadharma aMgIkAra karake utkRSTa Arhata (zrAvaka) bnaa| usane rathayAtrA Adi puNyakArya karake jainadharma kA udyota kiyA aura bharatArdha ko jinamandiroM se alaMkRta kiyaa| he sabhyoM! isa kathA kA tAtparya yaha hai ki azokazrI rAjA ke lekha meM eka bindu bar3hAne se kuNAla ke adhyayana meM hI vyAghAta utpanna nahIM huA, balki netranAza, rAjyarahitatA Adi anya bhI aneka kaSTa prApta hue| ataH jinezvara bhagavAna ke kahe gaye varNAdika meM adhika akSara jor3akara par3hA jAya, to kArya kI atyanta asiddhi hotI hai aura AzAtanA ke kAraNa aneka kaSTa utpanna hote haiN| ataH jinheM zubha kI vAMchA ho, unheM jinAgama meM varNAdi kI adhikatA kabhI bhI nahIM karanI caahie| aba varNAdi kI nyUnatA ke viSaya meM vidyAdhara kA dRSTAnta hai eka bAra zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI rAjagRha nagarI meM pdhaare| rAjA zreNika unheM vaMdana karane ke lie gayA aura utkaNThApUrvaka unakI dezanA kA zravaNakara Anandita huaa| vApasa lauTate samaya unhoMne eka vidyAdhara ko kaTe hue paMkhavAle pakSI kI taraha AkAza meM ur3akara vApasa pRthvI para girate dekhaa| yaha dekhakara atyanta AzcaryAnvita hote hue rAjA ne vApasa lauTakara prabhu ke pAsa Akara unase vidyAdhara kA vRttAnta pUchA, taba prabhu ne pharamAyA-"vaha vidyAdhara pramAdavaza AkAzagAminI vidyA kA eka akSara bhUla gayA hai, ataH sampUrNa vidyA kA smaraNa nahIM hone se usakI vidyA saphala nahIM ho pA rahI hai| vaha koziza karatA hai, para eka akSara kI kamI hone se vaha vApasa nIce gira jAtA hai|" yaha sunakara abhayakumAra ne usa vidyAdhara ke pAsa jAkara kahA-"agara Apa mujhe vidyA pradAna kareM, to maiM ApakI vidyA ko saphala banA sakatA huuN|" yaha sunakara vidyAdhara ne apanI sahamati pradAna kI aura jo vidyA vaha ur3ane ke lie prayukta kara rahA thA, vaha vidyA abhayakumAra ko batA dii| padAnusArI buddhiyukta abhayakumAra ne akSara kI kamI jAna lI aura use vaha akSara batA diyA, jisase vidyA saphala ho gyii| harSita hote hue vidyAdhara ne turanta vaha vidyA abhayakumAra ko vidhipUrvaka sikhaayii| phira vaha AkAza
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92/zrI dAna-pradIpa meM ur3a gyaa| jaise eka akSara se hIna vidyA saphala nahIM ho pAyI, vaise hI pramANa meM hIna varNAdivAlA zruta bhI iSTa-siddhi pradAna nahIM kara sktaa| ataH buddhidhana se yukta puruSoM ko zruta kA abhyAsa karanA cAhie aura vaha varNAdi kI apekSA zuddha honA cAhie, kyoMki auSadhAdi kI taraha nyUnAdhikatA se rahita zruta pathya rUpa hotA hai arthAt hitakArI hotA hai| __artha-vivekI puruSa ko zruta kA artha yathArtha rUpa se karanA caahie| agara zruta kI vyAkhyA anyathA kI gayI, to vaha asaMkhya duHkhoM kI pradAtA hotI hai| asatya vyAkhyA karanevAlA mAtra apanA hI bhavabhramaNa nahIM bar3hAtA, balki apanI saMtati arthAt putra -pautrAdi athavA ziSyoM-praziSyoM ko bhI anaMta bhavabhramaNa karavAne kA kAraNa banatA hai| kahA bhI hai jaha saraNamuvagayANaM, jIvANa nikitaI sire jo u| evaM Ayario'vihu, ussuttaM pannavito a|| artha-jaise koI puruSa apanI zaraNa meM Aye hue jIva ke mastaka kA cheda karatA hai, to use jitanA pApa lagatA hai, utanA hI utsUtra kI prarUpaNA karanevAle AcArya ko bhI lagatA hai| vaha apanI zaraNa meM Aye hue jIvoM-sAdhuoM ko galata upadeza dekara unakI durgati kA hetu banatA hai| jo guru siddhAntoM ke artha kA anyathA kathana karatA hai, usakA japa, tapa, jJAna, satkriyAdi sabhI niSphala banate haiN| zAstroM meM sunA jAtA hai ki jamAli satkriyA aura sadjJAna se yukta thaa| phira bhI arihanta bhagavanta ke eka hI vacana kI mithyA prarUpaNA ke dvArA vaha durgati ko prApta huaa| dUsaroM ke vacanoM kA mithyA artha karane se bhI narakAdi durgati kI prApti hotI hai, to jagata ko pavitra karanevAle jinezvara bhagavAna ke vacanoM kA anyathA artha karane se to durgati kI prApti kA kahanA hI kyA? isa viSaya meM vasu aura parvata kI kathA suno isa bharatakSetra meM lakSmI dvArA samRddhizAlI zuktimatI nAmaka nagarI thii| usameM abhicandra nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha yuddhakArya meM Alasa-rahita thA aura usake caraNoM meM sabhI rAjA bhaktinata hokara namaskAra karate the| usa rAjA ke vasu nAmaka mahA-buddhimAna putra utpanna huaa| vaha bAlyAvasthA se hI satya vacana bolA karatA thaa| usI nagarI meM sarva vidyA se saMpanna nirmala buddhiyukta kSIrakadambaka nAmaka upAdhyAya the| unake parvataka nAmaka putra thaa| una upAdhyAya ke pAsa vasu, parvataka aura eka videzI nArada nAmaka chAtra-tInoM zuddha mana se utkaNThApUrvaka vidyAbhyAsa karate the| ___ eka rAtri ko bhavana ke UparI bhAga meM ve tInoM adhyayana kara rahe the| adhyayana
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 / zrI dAna- pradIpa karate-karate thaka jAne se ve kSaNabhara meM hI nidrA ko prApta ho gaye / upAdhyAya jAga rahe the| usa samaya AkAza meM se do cAraNa muni jA rahe the / eka hI guru ke una tIna ziSyoM ko bhinna-bhinna gati meM jAnevAle jAnakara va dekhakara ve paraspara kahane lage- "ina tInoM meM se eka svarga meM jAyagA aura anya do naraka meM jAyaMge / prANiyoM kI gati apane-apane karma ke anusAra bhinna-bhinna hotI hai| " yaha sunakara kSIrakadambaka AcArya mana meM khinna hote hue vicAra karane lage-"aho ! mere dvArA par3hAye gaye do ziSya naraka meM jAyaMge ? yaha to bahuta hI kheda kI bAta hai / " prAtaHkAla hone para upAdhyAya ne vicAra kiyA ki ina tInoM meM se kauna svarga meM jAyagA aura kauna naraka meM jAyaMge - isakI parIkSA karanI caahie| unhoMne tInoM ziSyoM ko eka sAtha bulAkara unheM eka-eka ATe kA banA huA murgA dekara kahA - " tumaloga ise aise sthAna para le jAkara mAranA, jahAM koI na dekhatA ho / " vasu aura parvata ne ekAnta sthAna meM jAkara apane-apane murge kA hanana kara diyaa| isI ke sAtha unhoMne apanI sadgati kA bhI hanana kara diyaa| udhara nArada nagara se atyadhika dUra nirjana pradeza meM jAkara bhI cAroM dizAoM meM dekhatA huA vicAra karane lagA -"pUjya gurudeva ne yaha AjJA dI hai ki jahAM koI na dekhatA ho, vahAM mAranA hai / para maiM to hara jagaha dekha rahA huuN| phira sabhI pakSI bhI dekha rahe haiM, lokapAla devatA dekha rahe haiM aura jJAnI puruSa bhI apane jJAna meM dekha hI rahe haiM / ataH trijagata meM aisA koI sthAna nahIM hai, jahAM koI na dekhatA ho / ataH guru- vacanoM kA tAtparya yaha hai ki yaha murgA hanane - yogya hI nahIM hai / karuNA meM tatpara guru - mahArAja to hamezA hi~sA se dUra hI rahate haiM / ataH aisA Adeza to hamArI karuNA kI parIkSA lene ke lie hI diyA hai - aisA jAna par3atA hai / " I isa prakAra vicAra karake vaha murge ko mAre binA hI vApasa lauTa aayaa| use na mArane kA kAraNa Akara guru- mahArAja ko btaayaa| guru mahArAja ko patA cala gayA ki yaha ziSya nizcaya hI svarga jAyagA / ataH prasanna hokara usakA AliMgana kiyaa| mahAna puruSa kisI bhI kArya meM sva-para kA bheda nahIM karate, balki jinameM guNa hote haiM, usI para prIti rakhate haiM / udhara vasu aura parvata bhI vApasa Aye aura kahA ki jahAM koI na thA, vahAM hamane murge ko mAra DAlA / yaha sunakara guru ne Akroza karate hue una donoM se kahA- "he pApiyoM! tuma donoM to apane-Apako dekha rahe the / pakSI Adi bhI to dekha rahe the| phira tuma donoM ne kaise murge ko mAra DAlA?"
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 / zrI dAna- pradIpa phira upAdhyAya kA citta paDhAne ke kArya se udvignatA ko prApta ho gyaa| ve vicAra karane lage-"mere jJAna ko dhikkAra hai! merI buddhi ko dhikkAra hai! mere upadeza dene kI caturAI ko bhI dhikkAra hai! abhavI ko diye gaye upadeza kI taraha, baMjara jamIna meM boye gaye bIja kI taraha, bahare manuSya ke sAmane gAye gaye gIta kI taraha aura araNya meM vilApa karane ke tulya vasu aura parvataka ko maiMne itane lambe samaya taka dina-rAta par3hAne kA jo parizrama kiyA, vaha saba vyartha gyaa| parvataka putra mujhe atyanta priya hai aura rAjakumAra vasu to mujhe apane putra se bhI jyAdA priya hai| maiMne una donoM ko jo vidyA pradAna kI, vaha sarpa ko dUdha pilAne ke samAna sAbita huii| guru kI vANI kA pariNAma pAtra kI yogyatA ke anusAra hI hotA hai, kyoMki megha kA jala sthAnabheda se motI bhI bana sakatA hai aura namaka bhI bana sakatA hai| agara merA jJAnadAna ina donoM ke lie naraka - pradAtA hai, to pApa ke nivAsa rUpa isa gRhasthavAsa se aba basa!" isa prakAra vairAgya prakaTa ho jAne se upAdhyAya ne tatkAla dIkSA grahaNa kara lI / satpuruSoM kA udvega vizeSa puNya kI prApti ke lie hI hotA hai / nArada una gurudeva kI vizeSa kRpA se sarva vidyAoM aura kalAoM meM nipuNa hokara zarad Rtu ke candra ke samAna nirmala buddhiyukta hokara apane ghara lauTa gyaa| kitane hI samaya bAda abhicandra rAjA ne bhI saMyama grahaNa kiyaa| jo avasara Ane para yogya kArya karate haiM, ve hI kuzala kahalAte haiN| unake sthAna para vasurAjA pRthvI para zAsana karane lge| satyavAditA ke kAraNa loka meM unakA yaza vistAra ko prApta huA / apane yaza ke rakSaNa ke lie unhoMne kabhI jhUTha ko Azraya nahIM diyaa| jisakI jaisI prasiddhi hotI hai vaha prAya: karake vaisI lezyAvAlA hI hotA hai / eka bAra koI eka zikArI vana meM zikAra karane ke lie gayA / usane kisI eka mRga para bANa chodd'aa| vaha bANa viMdhyAcala parvata kI pRthvI meM bIca meM hI skhalita ho gyaa| usakA kAraNa jAnane ke lie vaha vahAM gayA, to hAtha kA sparza karane para yaha jJAta huA ki yaha to koI sphaTika kI zilA hai| usane vicAra kiyA - "cAroM tarapha mukhavAle darpaNa meM Aye hue citra kI taraha isa zilA meM pratibimbita hue dUra se jAte hue mRgoM ko dekhakara hI maiMne bANa chor3A thaa| hAtha se sparza kiye binA yaha jJAta hI nahIM ho sakatA ki yaha zilA hai / ataH ratnarUpa yaha zilA to vasu rAjA ke lAyaka hai / " isa prakAra vicAra karake usa zikArI ne rAjA ko ekAnta meM lejAkara zilAvAlI bAta btaayii| yaha sunakara atyanta harSita hokara rAjA ne use atyadhika dhana-sampatti dekara ravAnA kiyA aura gupta rUpa se vaha zilA apane mahaloM meM ma~gavAyI / kArIgaroM ke pAsa usa zilA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95/zrI dAna-pradIpa se apane siMhAsana kI vedikA banavAyI aura phira kArIgaroM ko mAra ddaalaa| vAstava meM rAjA nirdayI hI hote haiN| usa vedikA ke Upara rAjA ne apanA siMhAsana sthApita kiyaa| logoM ko aisA lagane lagA ki rAjA kI satyavAditA ke kAraNa yaha siMhAsana adhara meM rahatA hai| "aho! inake satya se tuSTa devatA inakI sevA meM rahate haiM"-isa prakAra sarvatra rAjA kI prasiddhi ne dizAoM ko vAcAla banA diyaa| sImA se lage hue rAjyoM ke rAjA bhayabhIta hokara vasu rAjA kI sevA karane lge| manuSyoM kI khyAti satya ho yA asatya, jayapradAtA to hotI hI hai| ___eka bAra nArada usa zuktimatI nagarI meM aayaa| vasurAjA aura parvataka-donoM ne prItipUrvaka usakA satkAra kiyA, kyoMki ve tInoM paraspara gurubhrAtA jo the| usa samaya buddhisaMpanna pravartaka apane buddhimAna ziSyoM ko yajurveda kA vyAkhyAna de rahe the-par3hA rahe the| usameM 'ajairyaSTavyaM vAkya aayaa| bakaroM dvArA yajJa karanA cAhie-aisA artha parvataka ne kiyaa| usa samaya nArada ne kahA-"he bandhu! bhrAntivaza Apa galata artha kyoM kara rahe haiM? gurudeva ne to hameM aisA artha batAyA thA ki jisameM punaH ugane kI kSamatA na ho, aisA tIna varSa purAnA dhAnya aja kahalAtA hai| kyA Apa yaha artha bhUla gaye haiM?" yaha sunakara parvata ke samAna garvonnata parvataka ne kahA-"gurudeva ne to aja kA artha bakarA hI batAyA thA, tIna varSa purAnA dhAnya nhiiN| tuma hI mithyA artha kara rahe ho| zreSTha muniyoM ke zabdakoSa meM bhI aja kA artha meSa arthAt bakarA likhA huA hai|" taba nArada ne kahA-"zabda kA artha do prakAra se hotA hai-mukhya va gaunn| gurudeva ne gauNavRtti se yaha artha kahA thaa| zruti (vedavANI) dharma kA pratipAdana karanevAlI hI hotI hai aura guru karuNAyukta hote haiN| ataH ina donoM meM se koI bhI jIva-hiMsA kA upadeza kara hI nahIM skte| ataH isa prakAra ke kadAgraha ke kAraNa galata artha batA karake veda aura guru kI AzAtanA karake tUM narakagAmI na bn|" yaha sunakara parvataka ne AkSepapUrvaka kahA-"gurudeva ne aja kA artha bakarA sAkSAt rUpa meM kiyA thaa| ataH guru-kathana ke viparIta vyAkhyAna karake kyA tUM svarga meM jAyagA? agara mere vacana anyathA hoM, to maiM merI jihvA ke chedana kI pratijJA karatA huuN| agara tere hRdaya meM dRr3hatA hai, to tUM bhI yahI pratijJA kr| isa viSaya meM hamAre sahapAThI bandhu vasu rAjA hamAre lie pramANa rUpa hoN| satyavAda ko svIkAra karane ke lie mujhe kisI ke prati bhI koI zaMkA nahIM hai|" yaha sunakara "bhaviSya meM yaha kumArga pracalita na ho jAya aura maiM to satya hI kaha rahA hUM"-isa prakAra kA vicAra karake nArada ne niHzaMka rUpa se vahI pratijJA svIkAra kara lii| phira ekAnta meM parvataka kI mAtA ne usase kahA-"maiM ghara ke kAryoM meM vyasta thI, phira bhI nArada ke dvArA kathita artha hI maiMne tumhAre pitAzrI ke mukha se zravaNa kiyA hai| ataH tumane
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 / zrI dAna- pradIpa jo jihvA - cheda kA praNa kiyA hai, vaha ayogya hai / ataH aba bhI yaha vAda-vivAda chor3a de| isase tujhe anartha hI prApta hogA / " taba parvataka ne kahA - "he mAtA! maiMne to aba pratijJA kara lI hai| aba to merA mAna * khaNDita ho jAyagA / ataH prANAnta taka maiM yaha vAda chor3anevAlA nahIM huuN|" putra kA isa prakAra kA nizcaya jAnakara usake kaSTa kA nAza karane ke lie usakI mAtA rAjA vasu se ekAnta meM milane gayI / santAna ke lie insAna kyA - kyA nahIM karatA ? rAjA bhI guru-patnI ko dekhakara prasanna huA aura uThakara unheM Asana pradAna karake mAtA kI taraha sammAna dete hue gauravapUrvaka kahA - "he mAtA! Aja Apako yahAM dekhakara mujhe kSIrakadambaka upAdhyAya ke darzana karane jitanA AnaMda prApta huA hai| Apa Adeza kareM ki maiM Apake kisa kAma A sakatA hUM? Apa duHkhI kyoM dikhAyI par3a rahI haiM?" taba parvataka kI mAtA ne kahA - "he rAjan ! mujhe putra kI bhikSA pradAna kareM / putra ke binA agaNita suvarNAdi se merA kyA prayojana ?" yaha sunakara rAjA ne kahA - "he mAtA! Apa yaha kyA kaha rahI haiM? guruputra parvataka mere lie guru ke samAna hI pUjya aura pAlana karane lAyaka hai| Aja akAla meM bhayaMkara krodhavAle yamarAja ne kisake Upara kaTAkSa kiyA hai? mere bhAI kA drohI kauna hai ? he mAtA! kho| itanI Atura kyoM dikhAyI de rahI ho?" yaha sunakara mAtA ne nArada va apane putra kA vivAda, jihvA-cheda kI pratijJA aura donoM dvArA svIkAra kI gayI rAjA vasu kI sAkSI - Adi sarva vRttAnta btaayaa| phira prArthanA kI- "he rAjana! tumhAre bhAI ko jIvanadAna dene ke lie aja kA artha bakarA hI mAnanA / guruputra kA rakSaNa karane ke kAraNa tumheM asatya vacana kA pApa nahI lagegA / satpuruSa prANiyoM ke jIvana kI rakSA ke lie asatya bhI bolate haiM / to guru rUpa meM aMgIkAra kiye gaye guruputra ke rakSaNa ke lie asatya bhI bolanA par3e, to kaisA Azcarya?" yaha saba sunakara rAjA vasu ne kahA - "he mAtA ! janma ke prArambha se pAlA huA satyavrata mujhe mere jIvana se bhI jyAdA priya hai / usakA maiM Aja kaise lopa karUM? pApabhIru manuSya ko anya bhI asatya vacana nahIM bolane cAhie, to phira gurukathita vedArtha kI jhUThI sAkSI maiM kaise de sakatA hUM? yaha to bahuta bar3I bAta hai / " yaha sunakara mAtA ne kahA - "terI jaisI marjI / cAhe to tUM apane bhAI kI rakSA kara aura cAhe to satyavrata ke kadAgraha kA pAlana kara / " isa prakAra usane krodhapUrvaka kahA, to paravaza hokara rAjA ne usake vacanoM ko aMgIkAra
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97/zrI dAna-pradIpa kara liyaa| taba vaha harSita hotI huI apane ghara lauTa gyii| rAjA ke sAtha huI bAtacIta usane parvataka ko btaayii| yaha sunakara dugune utsAha ke sAtha garva se akar3atA huA parvataka nArada ke sAtha vAda karane ke lie vasu rAjA kI rAjasabhA meM aayaa| vahAM satya rUpI dUdha aura asatya rUpI jala kA bheda karane meM ha~sa-coMca ke samAna buddhi ko dhAraNa karanevAle aneka sabhAsada maujUda the| jaise gagana rUpI AMgana ko dinakara alaMkRta karatA hai, usI prakAra sphaTika zilA kI vedikA para rahe hue siMhAsana ko vasu rAjA ne alaMkRta kiyaa| phira nArada aura parvataka ne apanA-apanA pakSa rakhate hue rAjA se nivedana kiyA ki Apa jo satya hai, vaha hameM kheN| usa samaya vahAM rahe hue vRddha sabhAsadoM ne bhI kahA-"he svAmI! isa vivAda kA nirNaya aba Apake Upara nirbhara hai| jaise AkAza aura pRthvI kA sAkSI sUrya hai, vaise hI ina donoM ke ekamAtra sAkSI Apa haiN| he svAmI! agni Adi divya satya se hI hote haiM, satya ke kAraNa hI megha vRSTi karate haiM, satya se hI deva tuSTa hote haiM, AdhAra-rahita yaha pRthvI bhI satya se hI sthira hai aura ye sabhI laukika aura lokottara dharma bhI satya se hI pravartita hote haiN| maMtra se stambhita kI taraha jo yaha ApakA siMhAsana AkAza meM binA kisI avalambana ke sthira rahA huA hai, vaha satya ke prabhAva se hI hai| isa jagat meM ekamAtra satya hI nizcala hai, anya saba nazvara hai| jagata meM ApakI khyAti bhI satyavAdI ke rUpa meM hI hai| he pRthvIpati! Apa hI sarva prajAjanoM ko satya ke mArga para sthApita karate haiN| ataH aba hama Apase jyAdA kyA kaheM? Apake satyavrata ke lie jo ucita ho, vahI nirNaya kreN| vidvAnoM ke madhya zreSTha he rAjan! siddha, gandharva, rAjya ke adhiSThAyaka deva aura sabhI lokapAla deva adRzya rahakara suna rahe haiN| ataH Apa satya vacana kheN|" unake isa prakAra ke vacanoM ko anasunA karake apanI prasiddhi kI bhI avagaNanA karake rAjA ne asatya sAkSI dete hue kahA-"gurudeva ne aja zabda kA artha bakarA kiyA thaa|" ___usake asatya vacanoM se krodhita hote hue rAjya kI adhiSThAyikA deviyoM ne usa sphaTika zilA kI vedikA ko cUra-cUra kara diyaa| jisase vasu rAjA pApa se bhArI ho gayA ho aura naraka meM jAne ke lie prasthAna kara rahA ho, isa prakAra tatkAla pRthvI para gira gyaa| ___gurudeva kI vyAkhyA ko asatya rUpa se prakaTa karane rUpa pApa se malina yaha vasu na to rAjA ke lie, na to rAjya ke lie yogya hai, na jIne ke yogya hai" isa prakAra ucca svara meM bolate hue devoM ne use girA diyA aura marakara apane pApoM ke phalasvarUpa vaha naraka meM gyaa| usa aparAdhI ke rAjasiMhAsana para usa vasu rAjA kA jo-jo putra baiThA, kruddha devoM ne una sabhI ko mAra ddaalaa| isa prakAra usake ATha putra mRtyu ko prApta hue|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98/zrI dAna-pradIpa udhara mRSA artha karane se jo asaMkhya pApoM kA bhAgI banA, usa parvataka ko devoM ne nahI mArA, balki logoM kA tiraskAra sahana karane ke lie jIvita rkhaa| phira "sabhI anarthoM kA kAraNa yaha parvataka hI hai, ise dhikkAra hai, isakI vidvattA ko dhikkAra hai aura isake buddhi vilAsa ko bhI dhikkAra hai"- isa prakAra use dhikkArate hue logoM ne usakA mu~ha kAlA karake use gadhe para biThAyA, asatya artha karane rUpI pApa se lepAyA ho-isa prakAra usake zarIra para kIcar3a kA lepa kiyA, U~cI sadgati meM jAne kA gamana rokA ho-isa prakAra usake mastaka para sUpar3e kA chatra banAyA, usake apayaza kI durghoSaNA hotI ho-isa prakAra kAhalAdi azubha vAjiMtroM kA ghoSa kiyA aura durgati rUpI kanyA ne prasanna hokara usake gale meM varamAlA kA AropaNa kiyA ho isa prakAra kapAloM kI mAlA usake gale meM phnaayii| isa prakAra se usakA zRMgAra karake use pUre nagara meM ghumA-ghumAkara paga-paga para usakI tAr3anA-tarjanA karake cANDAla kI taraha usa pApI ko nagara se nikAla diyaa| __usake bAda parvataka ne mahAkAla nAmaka daitya kI ArAdhanA karake usakI sahAyatA se veda-zrutiyoM ko anyathA karake durgati-pradAtA homAdi kumArgoM kI sthApanA kii| isa prakAra asatya arthAdi karanevAle kAryoM se utpanna pApakarma ke dvArA vaha marakara ghora naraka meM gayA aura vahAM se nikalakara anaMtakAla taka bhavabhramaNa kregaa| yathArtha artha karane se nArada sarvatra utkRSTa pUjA ko prApta huA aura anukrama se mokSa ko prApta kiyaa| isa prakAra satya artha kathana aura mithyA artha kathana ke phala kA zravaNa karake he buddhimAna bhavyoM! kisI bhI vacana kI asatya vyAkhyA nahIM karanI caahie| usameM bhI jinezvaroM ke kathana ko to lezamAtra bhI anyathA nahIM karanA caahie| vyaMjana aura artha-jo buddhimAna puruSa iSTa artha kI siddhi cAhatA ho, use zruta ke vyaMjana va artha ko yathArtha rIti se par3hanA caahie| use thor3A-sA bhI anyathA prakAra se nahIM par3hanA cAhie aura na hI kahanA cAhie / vyaMjana va artha ko thor3A bhI anyathA prakAra se par3hane meM alaga-alaga doSa batAye haiM, unhIM ko yahAM vizeSa rUpa se jAnanA cAhie, kyoMki eka-eka meM jo doSa haiM, unheM ikaTThA karane se ve dugune ho jAte haiN| zruta ke viSaya meM una donoM ko viparIta karane se manuSya rohagupta kI taraha isa bhava meM apakIrti Adi prApta karatA hai tathA parabhava meM kugati ko prApta karatA hai| usakI kathA suno : isa bharatakSetra meM svarga ke abhimAna ko tor3anevAlI aMtaraMjikA nAmaka nagarI thii| usameM balazrI ke nAma se prasiddha rAjA rAjya karatA thaa| usa nagarI meM bhUtaguhA nAmaka udyAna thA, jisame vidyAoM kI krIr3AsthalI rUpa, tIna guptiyoM se gupta aura indriya-vijetA zrIgupta
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99/zrI dAna-pradIpa nAmaka AcArya virAja rahe the| unake rohagupta nAmaka eka ziSya thaa| vaha isI nagarI ke samIpa ke kisI choTe grAma meM rahatA thaa| usake vacana dUSaNamukta the aura sabhI prakAra ke zAstroM meM usakI buddhi askhalita thii| bRhaspati bhI usake sAtha vAda karane meM apane parAbhava kI saMbhAvanA ko dekhate hue bhayabhrAnta hokara nirantara AkAza meM bhramaNa karatA thaa| apane guru ko vandana karane ke lie vaha prAyaH hamezA hI apane grAma se usa nagarI meM AyA karatA thaa| ziSya ko guru ke prati niHsIma prIti hotI hai| eka bAra usa nagarI meM tIkSNa buddhi se saMpanna koI parivrAjaka vAdI aayaa| vaha apane jJAna ke sAmane sabhI ko nagaNya mAnatA thaa| ___ "na samAya, aisI vidyAoM ke dvArA yaha merA peTa phaTa jAne ko vyAkula hai"-isa prakAra kahate hue vaha apane peTa para lohe kA bar3A-sA paTTA bAMdhakara ghUmatA thaa| "pUre jambUdvIpa meM vidyA ke dvArA merI barAbarI karanevAlA koI nahIM hai"-aisA batAne ke lie vaha hAtha meM jambUvRkSa kI DAlI rakhatA thaa| aisA karane ke kAraNa vaha sarvatra poTTazAla nAma se prakhyAta ho gayA thaa| jo jaisI ceSTA karatA hai, use loga prAyaH karake usI nAma se pukArate haiN| usane Ate hI usa nagarI meM paTaha bajavAyA ki "kyA isa nagarI meM koI aisA vAdI hai, jo mere sAtha vAda kara sake?" __ yaha sunakara rohagupta muni ne usa paTaha kA niSedha kiyA aura kahA ki siMha kI taraha usa hAthI ko jItane meM maiM samartha huuN| phira usane guru ke pAsa Akara sarva vRttAnta btaayaa| taba zrIguru ne pharamAyA-"he vatsa! tumane yaha ThIka nahIM kiyA, kyoMki vaha vidyAoM ke kAraNa atyadhika balavAna hai| vaha vAdI apanI vidyAoM ke dvArA saikar3oM mahA-bhayaMkara bicchu, sarpa, -cUhe, hariNa, zUkara, kaue va cakalI Adi utpanna kara sakatA hai|" yaha sunakara ziSya ne guru se kahA-"aba pIche haTane kA koI upAya nahIM hai|" anya koI upAya na dekhakara guru ne rohagupta se kahA-"he vatsa! duSTa vAdI ke dvArA upadrava kiye jAne para unheM naSTa karane ke lie tUM kAryasAdhaka ina sAta pAThasiddha vidyAoM ko grahaNa kara-mora, nevalA, bilAva, bAgha, siMha, ullU aura bAja / ina sAta vidyAoM ke dvArA zatru kI vidyA kA nAza karane ke lie saikar3oM mayUrAdi utpanna hoNge| kadAcit ina sAta vidyAoM ke alAvA vaha aura koI vikurvaNA kare, to yaha rajoharaNa tUM apane mastaka para ghumA lenaa| isase tUM indra ke dvArA bhI nahIM jItA jA skegaa| sarvatra terI vijaya hogii|" usake bAda rohagupta una sAtoM vidyAoM ko va rajoharaNa ko grahaNa karake mAno puruSa rUpa meM sarasvatI devI hI ho, isa prakAra rAjasabhA meM aayaa| usa prativAdI ko AkSepapUrvaka
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100/zrI dAna-pradIpa kahA-"he paNDita! tUM apanI icchAnusAra pUrvapakSa ko aMgIkAra kr| maiM isa sabhA ke samakSa pratijJA karatA hUM ki yaha vAdI jo kucha bhI kahegA, use maiM anyathA prakAra se sthApita kruNgaa|" isa prakAra AkSepa karane para vaha vAdI tatkAla zaMkAgrasta ho gyaa| jise zAstroM kA samyag prakAra se samucita jJAna na ho, use sarvatra zaMkA hI banI rahatI hai| "jaina mata ke vAdiyoM meM nirdoSa pramANa kI nipuNatA kahI jAtI hai| ataH yaha sAdhu bhI agara apane mata meM rahegA, to maiM ise jIta nahIM paauuNgaa| ataH maiM jainamata ke pakSa meM hI pUrvapakSa karUM, jisase yaha apane hI mata kA khaNDana na kara sakane ke kAraNa parAjita ho jAyagA"-aisA vicAra karake usane jainamata ke pakSa meM kahA-"isa jagata meM jIva aura ajIva-ye do hI rAziyA~ haiM, kyoMki inake sivAya koI tIsarA padArtha upalabdha nahIM hai|" yaha sunakara garviSTha bane rohagupta ne kahA-"he mAtRzAsita! arihanta ke mata ko tUM acchI taraha se nahIM jAnatA hai, kyoMki hamAre mata meM jIva, ajIva aura no-jIva-ye tIna rAziyA~ haiN| jo cetanAyukta hai, vaha jIva hai| usake viparIta jo acetana hai, vaha ajIva hai| dhanuSa se chor3e hue bANAdi satkriyA karane se nojIva hai, kyoMki unameM cetanA na hone se unheM jIva nahIM kahA jA sakatA aura gamanAdi kriyA se yukta hone ke kAraNa unheM ajIva bhI nahIM kahA jA sktaa| ataH parizeSatA ke kAraNa do rAziyoM meM se kisI meM bhI samAveza na ho sakane ke kAraNa ve nojIva kI rAzi meM mAne jAte haiN| svarga, mRtyu aura pAtAla-ye tIna loka mAne jAte haiN| strI, puruSa aura napuMsaka-ye tIna veda mAne jAte haiN| sthiti, utpatti aura vinAza-ye tIna prakAra padArtha ke dharma haiN| sattva, tama aura raja-ye tIna guNa mAne jAte haiN| jaise Adi, anta aura madhya-ye tIna vibhAga haiM, usI prakAra rAzi bhI tIna prakAra kI hai| saMsAra meM jo bhI vastue~ haiM, ve sabhI tIna-tIna ke bhedavAlI haiM, ataH rAzi bhI tIna hai|" isa prakAra usane adbhuta vacana-yuktiyoM dvArA usa vAdI ko niruttara kara diyaa| vaha tatkAla kucha bhI javAba nahIM de paayaa| phira parAbhava ko prApta usa vAdI ne bicchu Adi aneka vidyAoM kI vikurvaNA kii| taba rohagupta ne una vidyAoM kA nAza karane ke lie guru-pradatta mayUrAdi vidyAoM kA prayoga kiyA aura usakI vidyAoM ko parAjita kara diyaa| anta meM vAdI ne eka vikarAla gadhI kI vikarvaNA kI, jise dekhakara usase bacane ke lie rohagupta ne apane mastaka para rajoharaNa ghumAyA, jisase usakA parAbhava karane meM azakta huI vaha gadhI krodhita hotI huI vAdI ke mastaka para hI mUtra va viSThA karake AkAza meM ur3a gyii| yaha saba dekhakara vaha parivrAjaka mAno bhUmi meM gar3a gayA ho, isa prakAra zarmindagI ke ehasAsa se A~khe va mukha nIce jhukAkara khar3A raha gyaa| syAha mukha se yukta usa parivrAjaka ko nagarI se bAhara
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101/zrI dAna-pradIpa nikAla diyA gyaa| kAntiyukta rohagupta kI rAjA va logoM ne atyadhika va bAra-bAra stuti kii| garvita hote hue rohagupta ne guru ke pAsa jAkara vandana-namaskAra kiyA aura sarva vRttAnta nivedana kiyaa| taba gurudeva ne pharamAyA-"tumane Agama ke viparIta prarUpaNA kI hai| paNDita puruSoM kA Agama ke viruddha bolanA yuktiyukta nahIM hai, to rAjasabhA meM sabhI ke samakSa Agama viruddha sthApanA karanA kaise yuktiyukta ho sakatA hai? ataH he vatsa! zIghratA se rAjasabhA meM jAkara apanI bAta kA mithyA duSkRta dekara A / anyathA apAra durgati meM terA patana hogaa|" taba rohagupta ne kahA-"mithyAduSkRta karane meM mujhe atyanta pIr3AkArI lajjA hogii| jisa bAta kA maiMne yuktiyoM ke sAtha rAjasabhA meM sthApana kara diyA, vaha mithyA kaise ho sakatI hai?" gurudeva ne use bAra-bAra samajhAyA, para usane guru-vacanoM ko aMgIkAra nahIM kiyaa| jisakI buddhi garvAndha ho gayI ho, vaha sahI bAta ko kaise svIkAra kara sakatA hai? taba gurudeva ne rAjasabhA meM jAkara spaSTa rUpa se kahA-"mere ziSya ne abhimAnavaza Agama-viruddha pratipAdana kiyA hai, kyoMki jinezvaroM ke zAsana meM jIva aura ajIva-ye do hI rAziyA~ haiN| AkAza kusuma kI taraha tIsarI rAzi kA koI astitva nahIM hai|" taba rohagupta ne apanI laghutA hotI dekhakara gurudeva para drohabhAva dhAraNa karake rAjA kI sAkSI meM gurudeva ke sAtha vAda kA prArambha kiyaa| rAjA ke sAmane cha: mAha taka guru-ziSya kA vAda calatA rhaa| vitaNDAvAda kA kadAgraha kaise chor3A jA sakatA hai? rAjakArya meM vighna Ane se rAjA bhI usa vAda se khinna hone lgaa| taba vAda kA anta lAne ke lie rAjA, guru va ziSya-tInoM kutrikA kI dUkAna meM gye| vaha dUkAna devakRta hotI hai| ataH daivIya prabhAva ke kAraNa tIna hI loka meM pAye jAnevAle sabhI padArtha usa dUkAna meM vidyamAna hote haiM-aisA zAstroM meM prasiddha hai| vahAM gurudeva ne jIva kI yAcanA kI, taba deva ne adRzya rUpa meM rahate hue kukurAdi jIva pradAna kiye / ajIva mAMgane para miTTI kA DhelAdi diyaa| no jIva aura no ajIva kI yAcanA karane para unhIM donoM padArthoM ko viparIta rUpa meM pradAna kiyA arthAt no jIva mAMgane para miTTI kA DhelA aura no ajIva mAMgane para kukura pradAna kiyaa| nau dravya, sataraha guNa, pA~ca karma, tIna samavAya, eka sAmAnya aura eka vizeSa-ye chattIsa padArtha anyadharmiyoM dvArA kalpita haiN| inhIM meM se pratyeka ke cAra-cAra bheda karake 144 bheda hote haiN| utane yAni 144 prazna karake ve-ve vastue~ maaNgii| taba devatA ne unhIM do padArthoM ko alaga-alaga rUpa meM hAjira kiyaa| inake sivAya anya koI padArtha hai hI nahIM-yaha kahakara deva ne usa kuziSya kA tiraskAra kiyaa| taba gurudeva ne bhI zleSma DAlane kI rAkha kI kuNDI usake mastaka para phodd'ii| avinIta ziSya zAMta guru ko bhI ugra-krodhI banA dete haiN|
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102/zrI dAna-pradIpa logoM ne bhI usakI atyanta nindA kii| rAjA ne use deza se bAhara nikalavA diyA, kyoMki aise vyaktiyoM kA deza meM rahanA kisI bhI prakAra se hitakara nahIM ho sktaa| rAjA ne sampUrNa nagarI meM udghoSaNa karavA dI-"pRthvI para jaina zAsana hI vijayavanta hai, kyoMki sarva vidyAoM ke nidhAna rUpa aise guru dharmazAsana karate haiN|" phira vaha rohagupta isa bhava meM nindA-tiraskArAdi duHkhoM ko sahana karate hue maraNa prApta karake durgati meM gyaa| vahAM vaha anaMtakAla taka saMsAra meM bhramaNa kregaa| ataH Atmahita kI vAMchA karanevAloM ko Agama-sUtroM kA AdAna-pradAna karate samaya sUtra va artha kI viparIta prarUpaNA nahIM karanI caahie| isa prakAra ATha AcAroM se vyApta zruta kA jo buddhimAna paThana karatA hai, kevalajJAna rUpI lakSmI svayaM hI Akara usakA varaNa karatI hai aura buddhirahita jo puruSa zruta kI avajJA, pramAda Adi ke dvArA virAdhanA karatA hai, vaha merI taraha apAra duHkha kA varaNa karatA hai|" yaha sunakara sabhA meM baiThe hue manuSyoM aura devoM ne munIzvara (dhanamitra nAmaka kevalI) se pUchA, taba unhoMne apane pUrva ke cAra bhavoM kA spaSTa vRttAnta btaayaa| isa prakAra una kevalI bhagavAna ke upadeza kA zravaNa karake aneka janoM kA mana samyag bodha ko prApta huA aura unakI lezyA vizuddha huii| ataH unhoMne vidhipUrvaka jJAna kI ArAdhanA karake anukrama se mokSa pada ko prApta kiyA aura munivara ne to usI bhava meM hI mokSa prApta kiyaa| isa prakAra dhanamitra kevalI ne jJAna kA dAna karake sva-para kA duHkhasamUha se chuTakArA kiyaa| unakA vaha jJAna cirakAla taka sthira rahA / ataH sabhI dAnoM meM jJAna kA dAna hI pradhAna hai| jJAnadAna ke phalavarNana ke dvArA sundara isa dhanamitra kA pAvana caritra sunakara he bhavyajanoM! jJAnadAna meM atyanta udyamazIla bananA cAhie, jisase mokSalakSmI zIghra hI prApta ho ske| / / iti dvitIya prkaash|| * tRtIya prakAza , abhayadAna kA mAhAtmya jinake abhayadAna kA paTaha Aja bhI jagata ko advaita zabdamaya karatA hai, cakravartI kI lakSmI ke svAmI ve jinezvara zrI zAMtinAtha bhagavAna bhavika prANiyoM ko adbhuta lakSmI pradAna
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103/zrI dAna-pradIpa kreN| aba maiM abhayadAna ke adbhuta mAhAtmya ko kahatA hUM-abhaya do prakAra kA hai-deza se aura sarva se / mana, vacana aura kAyA rUpI tInoM yogoM ke dvArA karanA, karavAnA aura anumodana karanA rUpa tIna karaNa ke dvArA trasa va sthAvara-sabhI jIvoM ke vadha se virata honA sarvathA abhayadAna kahalAtA hai| yaha sarva se abhayadAna sarva-saMga kA tyAga karanevAle muniyoM ko hI saMbhava hai, kyoMki ve hI cha: kAyA ke jIvoM ke prANoM ke rakSaNa kA vrata grahaNa kiye hue hote haiN| kevala niraparAdhI trasa jIvoM kI saMkalpapUrvaka hi~sA karane meM do karaNa-tIna yogAdi bhedoM se virati grahaNa kI ho, to vaha deza se abhayadAna kahalAtA hai| zuddha samyaktvadhArI gRhastha hI isa bheda ke adhikArI hote haiM, kyoMki ve sthUla prANiyoM kI hiMsA kA tyAga karate haiN| jo abhayadAna akSaya sukha-sampatti (mokSa-sukha kI prApti) kA sAkSAt kAraNa hai, usa abhayadAna ko dene meM kaunasA buddhimAna puruSa udyama nahIM karegA? durbhAgyazIlatA, aMgavikalatA, durgati aura kuSThAdi rogoM kA honA hiMsA kA hI pariNAma hai| yaha jAnakara kauna pApabhIru puruSa usa hi~sA kA Adara karegA? mokSa kI vAMchA rakhanevAle puruSa ko kabhI bhI prayojana ke binA sthAvara jIva kI bhI hiMsA nahIM karanI cAhie, to phira trasa kI hiMsA to kaise yogya ho sakatI hai? mRtyu ko sAmane dekhane ke bAda agara kisI prANI ko jIvanadAna milatA hai, to use jaisI prasannatA hotI hai, vaisI prasannatA vizAla rAjya milane ke bAda bhI saMbhava nahIM hai| eka cIMTI se lekara rAjA-mahArAjA taka bhI sabhI jIva jIne kI icchA karate haiN| maranA koI nahIM caahtaa| ataH buddhimAnoM ke lie abhayadAna se zreSTha koI dharma nahIM ho sktaa| isa viSaya meM AcArAMga sUtra meM bhI kahA hai-sudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM-maiM tumhe kahatA hUM ki jo arihaMta bhagavaMta atItakAla meM ho gaye haiM, jo vartamAnakAla meM vidyamAna haiM aura jo AgAmIkAla meM utpanna hoMge, ve sabhI isa prakAra kahate haiM, kahate the, kaheMge, prarUpaNA karate haiM, karate the, kareMge, pratipAdana karate haiM, karate the, kareMge, upadeza karate haiM, karate the, kareMge ki sabhI prANa, bhUta, jIva aura sattva hi~sA karane ke yogya nahIM hai, saMghaTTe ke yogya nahIM hai aura upadrava karane ke yogya nahIM hai| yahI dharma dhruva, niyata aura zAzvata hai| aisA lokAloka ke jJAtA sarvajJa kahate haiN| purANa, smRti, vedAdi anya zAstra bhI visaMvAda ke binA hI abhayadAna kI mukhyatA spaSTa rUpa se kahate haiN| kapila nAmaka RSi ne bhI eka lAkha zloka-pramANa dharmazAstra ke graMtha kA maMthana karake rAjA ke sAmane "sarva dharmoM meM dayAdharma hI pradhAna hai| isa prakAra zloka ke eka hI pAda dvArA dharma kA svarUpa darzAyA thaa| isa viSaya meM Avazyaka niyukti meM kahA hai ki :
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104/zrI dAna-pradIpa jinne bhoyaNamatteo, kavilo pANiNaM dyaa| vihassaI avissAso, paMcAlo thIsu mddvm|| bhAvArtha :-Atreya RSi vaidyaka zAstra kA sAra batAte hue kahate haiM-pUrva meM bhojana kiyA huA anna jIrNa ho jAya, taba bhojana karanA caahie| dharmazAstra kA sAra batAte hue kapila RSi kahate haiM-prANiyoM para dayA rakhanI caahie| rAjanIti zAstra kA sAra batAte hue bRhaspati kahate haiM-kisI para bhI vizvAsa nahIM karanA caahie| kAmazAstra kA sAra batAte hue pAMcAla RSi kahate haiM-strI para komalatA rakhanI caahie| zrIzAMtinAtha jinezvara ne pUrvabhava meM eka kabUtara kI rakSA ke lie bAja pakSI ko apanI jAMgha kA mAMsa kATa-kATakara diyA thaa| aho! azva kI rakSA karane ke lie zrImunisuvratasvAmI pratiSThAna nagarI se vihAra karake 60 yojana dUra sthita bharuca eka hI rAtri meM Aye the| zrImahAvIrasvAmI ne bhI logoM ko abhayadAna dene ke lie hI sampUrNa rAtri zUlapANi yakSa dvArA kI gayI vizAla agaNita vyathAoM ko sahana kiyA thaa| isa prakAra abhayadAna ke lie tIrthaMkaroM ne bhI yatna kiyA thaa| ataH yathAzakti anya manuSyoM ko bhI abhayadAna meM udyama karanA caahie| dIrgha AyuSya, sthiratA, nIrogatA, saubhAgya, madhura vANI aura prazaMsA Adi sabhI dayA rUpI kalpavRkSa ke phala haiN| jisake raga-raga meM abhayadAna basA huA hai, vaha agara mAtra eka prANI ko bhI abhayadAna pradAna karatA hai, use tatkAla mokSa rUpI lakSmI AliMgana kara letI hai| jaise-zreNika rAjA ke lie jinapUjA ke nimitta se svarNakAra ne suvarNa ke 108 yava banAye the| usa samaya metArya muni usa svarNakAra ke ghara para gocarI ke lie pdhaare| unheM pratilAbhita karane ke lie vaha apane ghara ke bhItara gyaa| tabhI eka krA~ca pakSI una yavoM ko khA gyaa| muni ne use dekha liyA thaa| para svarNakAra dvArA pUche jAne para bhI muni ne koI javAba nahIM diyaa| muni para zaka ho jAne ke kAraNa svarNakAra ne unakI durdazA kara ddaalii| para phira bhI krauMca pakSI para dayAbhAva dhAraNa karake abhayadAna dene kI bhAvanA se muni ne eka zabda bhI nahIM kahA aura usI samaya mokSa lakSmI kA varaNa kiyaa| ___kar3ave tumbe kA sAga paraThane ke lie gaye dharmaruci aNagAra ne cIMTiyoM ko abhayadAna dene ke lie svayaM hI usa sAga kA bhakSaNa kara liyA aura sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hue| kumArapAla rAjA bhI atyanta prazaMsA ke pAtra haiM, jinhoMne sarva jIvoM ke abhayadAna rUpa amArI kA paTaha aThAraha dezoM meM bajavAyA thA, jisase do bhavoM ke bAda hI ve muktigAmI bneNge| abhayadAna sampadA kA hetu hai aura usakA adAna Apatti kA kAraNa hai| isa para zaMkha
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105/zrI dAna-pradIpa zrAvaka aura usake tIna mitroM kI kathA hai, jo isa prakAra hai lakSmI se bharapUra aura isa jambUdvIpa ke tilaka rUpa bharatakSetra meM vijayavardhana nAmaka nagara muktAphala kI zobhA ko dhAraNa karatA thaa| usa nagara meM rahanevAlI striyoM va lakSmI ne caMcalatA kA tyAga kiyA thA, jisase AdhArahIna banI caMcalatA ne caityoM ke zikharoM para rahI huI dhvajAoM kA Azraya le liyA thaa| usa nagara meM atyanta bhujabala se yukta jayasundara nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usane zatruoM ko dAsa banAkara cAroM tarapha vijayalakSmI kA varaNa kiyA thaa| usa rAjA ke cAra zreSTha pradhAna the| ve rAjA kI kIrti rUpI latA kI kyArI ke samAna zobhita hote the| usa rAjA ke vijayavatI nAmaka sadguNayukta satI patnI thii| usane apanI kAMti ke dvArA apsarAoM ko jItakara apanA nAma sArthaka kara liyA thaa| usake atula parAkramI bhuvanacandra nAmaka putra thaa| usane yuvAvasthA prApta hone ke pUrva hI yuvarAja pada ko prApta kara liyA thaa| usa kumAra ke bAlyAvasthA se hI senApati kA putra soma, zreSThIputra zaMkha aura purohita kA putra arjuna-ye tIna mitra the| yuvAvasthA se unmatta banA kumAra krIr3A-udyAna meM mitroM ke sAtha hastI-zizuoM ke saMga hastI-bAlaka kI taraha icchAnusAra krIr3A kiyA karatA thaa| vasanta Rtu ke saMbaMdha se latA kI taraha unakI prIti nirantara eka sAtha AhAra-vihAra Adi saMbaMdhoM se atyanta vikasita huii| una cAroM ke madhya bAhya vRtti se rAjakumAra kI mukhyatA pratIta hotI thii| para Antarika rUpa se tattva kI dRSTi se dAkSiNya va sabuddhi Adi guNoM ke kAraNa zaMkha kI mukhyatA thii| zaMkha vaya meM laghu thA, para usakI kIrti loka meM vizeSa thI, kyoMki bAhya vidhi kI apekSA aMtaraMga vidhi balavAna hotI hai| eka bAra nagara ke udyAna meM vinoda kI vidyA prApta karane kI icchA se koI jJAnakaraMDaka nAmaka parivrAjaka aayaa| usa udyAna meM mitroM sahita krIr3A karane ke lie pahale se Aye hue kumAra ne usa parivrAjaka ko bhaktipUrvaka praNAma kiyaa| parivrAjaka ne use AzIrvAda dete hue kahA-"he rAjaputra! tUM pAtAla-kanyAoM ko svAmI bnegaa|" yaha sunakara harSita rAjaputra usake pAsa baiThA aura kahA-"he pUjya! isa mRtyuloka meM pAtAla-kanyAe~ kaise saMbhava haiM? unakI prApti kisa prakAra hogI? Apa kRpA karake mujhe btaayeN|" taba yogI ne kahA-" viMdhyAcala parvata kI taleTI meM krIr3A kA sthAnabhUta kuNDagavijaya nAmaka vana hai| usake bhItara suvela nAmaka yakSa kA mandira hai| usake pAsa kI dakSiNa dizA kI tarapha kamala ke AkAravAlI eka zilA hai| usa zilA ko vahAM se haTAne para usake nIce keyura nAmaka guphA hai| usa guphA meM eka koza Age jAne para pAtAla-kanyAoM kI nivAsa bhUmi AtI hai| vahAM apane nayanoM kI zobhA ke dvArA trasta mRgI ke nayanoM kI zobhA ko
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106/zrI dAna-pradIpa tiraskRta karanevAlI, apane mukha kI sundaratA dvArA pUrNimA ke candra ko bhI dAsatA prApta karAnevAlI, sarvAMgasundarI, yuvA-puruSoM ke citta ko mohita karanevAlI mohanavallI ke samAna aura apane lAvaNya ke dvArA vimAnavAsI devAMganAoM ko tiraskRta karanevAlI ve pAtAlakanyAe~ rahatI haiN| ve kanyAe~ parAkrama se jayalakSmI kA varaNa karanevAle, apane uddhata bhujadaNDa ke parAkrama se samagra zatruoM kA nAza karane meM sakSama, sarvAMga meM saubhAgya ko dhAraNa karanevAle aura zreSTha lakSaNoM se yukta tumako dekhate hI tumhAre puNya se AkarSita hokara svayaM hI tumhArA varae kreNgii|" yaha sunakara kumAra Azcaryacakita raha gyaa| una pAtAla-kanyAoM ko dekhane ke lie usakA citta lAlAyita ho utthaa| para gambhIratA ke kAraNa apanI utkaNThA ko chipAte hue anya bAtoM dvArA samaya bitAte hue kumAra ne apane ghara kI aura prasthAna kiyaa| ghara para bhI usakA mana una kanyAoM ko dekhane kI jijJAsA rUpI rAkSasI ke dvArA grasita huaa| ataH bhojanAdi kAryoM meM usakA citta zUnya banA rhaa| usakI aisI dazA dekhakara usake mitroM ne pUchA-"he mitra! Aja tuma itane cintAtura kyoM dikhAyI dete ho? hameM aisA kyoM lagatA hai ki usa yogI ke dvArA kahe gaye vRttAnta ko sunakara tuma atyanta udvigna ho gaye ho? para aise vyaktiyoM ke pralApa se tumhArA mana AkarSita hotA hai-yaha Azcarya kI bAta hai| aise pAkhaNDI puruSa mukha para to amRta barasAte haiM, para andara viSa ko dhAraNa karanevAle hote haiN| ataH una-jaisoM kI vANI para vizvAsa dhAraNa karanA satpuruSoM ke yogya nahIM hai|" ___ yaha sunakara kumAra ne kahA-"he mitroM! nirdoSa jindagI gujAranevAle una pUjya ko hamAre pAsa se kyA svArtha siddha ho sakatA hai, jisase ki ve usa prakAra kA asatya bhASaNa kareMge? vaibhavAdi meM lubdha bane manuSyoM ko hI asatya bhASaNa saMbhava hai| saMtoSa rUpI amRta se tRpta yogIjana to mRSA bhASA kA dUra se hI parityAga karate haiN| aho! kitane puruSa to aisI mugdha buddhi se yukta hote haiM ki dUsaroM dvArA pratyakSa dekhI gayI bAta ko sunakara bhI usameM kalpita vacanoM dvArA saMzaya utpanna karate haiN|" isa prakAra kumAra ke vacanoM ko sunakara tInoM mitroM ne usake hRdaya ke abhiprAya ko jAna liyA / ataH unhoMne mauna dhAraNa kara liyaa| prAyaH nipuNa mitra eka-dUsare kI icchA kA anusaraNa karanevAle hote haiN| dUsare dina rAjaputra akelA hI usa yogI ke pAsa gyaa| vahAM una donoM ne paraspara amRta-vRSTi ke samAna vANI ke dvArA bAtacIta kii| phira kumAra ne usase pUchA-"he pUjya! usa guphA meM kaise jAyA jA sakatA hai? kaise pAtAla-kanyAoM ko pAyA jA sakatA hai? ina Azcarya rUpI vizAla taraMgoM ke dvArA merA mana Akula-vyAkula bana gayA hai| ataH mere mana meM jarA bhI zAMti nahIM hai|"
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107/zrI dAna-pradIpa yaha sunakara yogI ne kahA-"he rAjakumAra! jyAdA kahane se kyA phAyadA! agara maiM tumhAre kArya ko saphala na banA pAU~, to merA jJAnakaraNDaka nAma vRthA hI hogaa| para 'zreyAMsi bahuvighnAni-zubhakArya meM aneka vighna Ate haiN| ataH binA kisI vilamba ke tuma taiyAra hokara mere pAsa aao| phira se usa viSaya meM aba prazna karane kI jarurata nahIM hai|" yaha sunakara "ThIka hai"-aisA kahakara rAjaputra ghara gayA aura ekAnta meM apane tInoM mitroM ko bulAkara kahA-"he kuzala mitroM! yogI ke vacanoM para kyoM vyartha hI avizvAsa karate ho? samasta zaMkAoM kA tyAga karake mere sahayogI bno| maiM abhI hI pAtAla kI aura jAne ko taiyAra huA huuN|" yaha sunakara atyanta dAkSiNyatA se yukta una tInoM mitroM ne usakI icchA ko svIkAra kiyaa| agara maitrI meM eka-dUsare kI icchA ko svIkAra na kiyA jAya, to aisI maitrI kisa kAma kI? usake bAda ve cAroM mitra veza badalakara gupta rIti se apane-apane parivAra ko batAye binA hI rAtri meM yogI ke sAtha cala pdd'e| usa samaya mArga meM jAte hue unheM mArga meM AnevAlI Apatti ko batAnevAle apazakuna milane lge| unake AyuSya kI skhalanA ko sUcita karanevAlA unakA paira samatala bhUmi para bhI skhalanA ko prApta huaa| mAnoM spaSTa rUpa se daiva kI pratikUlatA kA nivedana kara rahA ho, isa prakAra se unakA bAyAM netra bAra-bAra sphurita hone lgaa| unake dAhinI tarapha gadhe kA zabda huA, jo mAno unake jAne kA niSedha kara rahA ho| unake prayANa kA niSedha karatI huI pratikUla vAyu sAmane se bahane lgii| zubha daiva ne unake prayANa ko rokane ke lie Ar3I argalA kI ho, isa prakAra se unake sAmane se kAlA sarpa Ar3A utaaraa| usa yogI ke mana kI malinatA ko darzAtI huI dizAe~ cAroM tarapha se dhUla se vyApta hotI huI malina bana gyiiN| yaha dekhakara tInoM mitroM ne rAjakumAra se kahA-"ye apazakuna hameM eka kadama bhI Age jAne kI anumati pradAna nahIM kara rhe| ataH abhI hamArA prayANa karanA kisI bhI dazA meM ucita jAna nahIM pdd'taa| zakunoM kI anumati ke binA kisI bhI kArya kA prArambha zubha ke lie nahIM hotaa|" yaha sunakara yogI ne kahA-"tumaloga kyoM vyAkula hote ho? tumaloga sthUla buddhi se yukta hone ke kAraNa paramArtha ko nahIM jAnate ho| pAtAla kI yAtrA karane meM to aise zakuna hI zubhakAraka hote haiN| kArya ko Azrita karake hI zakuna ke phala kA vicAra karanA caahie| aisA hone para bhI kadAcit tumhArI zaMkA dUra na hotI ho, to una zakunoM kA duSphala mujhe hI prApta hogaa| tumaloga nirbhayatApUrvaka cale aao|"
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108/zrI dAna-pradIpa isa prakAra usa yogI ne mAno satya vANI ke dvArA kumAra ko vizvAsa dilAyA / ataH kumAra yogI ke pIche-pIche calane lgaa| isa kAraNa se usake mitra bhI usake pIche-pIche calane lge| anukrama se calate-calate ve vindhyAcala parvata ke samIpa rahe hue kuDaMgavijaya nAmaka vana meM phuNce| vaha vana mAno yamarAja kA sahodara ho, isa prakAra ke (camuru jAti ke) mRga, cIte, bAgha, siMha aura aSTApada mRgoM Adi krUra jAnavaroM se yukta bhayaMkara pratIta hotA thaa| mAnoM yamarAja kI krIr3AsthalI ho, isa prakAra se usameM sUrya ke darzana bhI nahIM hote the| vahAM unhoMne parivrAjaka ke dvArA batAyA gayA yakSa kA mandira bhI dekhaa| phira una sabhI ne pavitra hokara campakAdi ke puSpoM ke dvArA harSapUrvaka usa yakSa kI pUjA kii| usake bAda yogI sAyaMkAla hone para kisI gokula se cAra bakare lekara aayaa| pUjAdi kI sarva sAmagrI taiyAra kii| phira usa yogI ne bakaroM sahita una cAroM ko svayaM snAna krvaayaa| phira yamarAja ke kaTAkSa ke samAna azubha caMdanAdi ke dvArA una sabhI ko bhUSita kiyaa| phira yogI ne una cAroM se kahA-"tumaloga eka-eka bakare ko mAro, jisase bali car3hAkara usa dvAra kA udghATana kiyA jAya / " __yaha sunakara zaMkha ko chor3akara zeSa tInoM ne yogI ke abhiprAya ko na jAnate hue apanI Apatti kA vicAra kiye binA pratikUla daiva se anajAna banakara yogI ke kathanAnusAra kiyaa| para zreSThIputra puNyazAlI thaa| usake mana meM apAra karuNA kA pariNAma paidA hone ke kAraNa usane hiMsA ke usa kArya ko nahIM kiyaa| yogI ne phira se use AjJA dI, para usane yogI ke vacanoM ko mAnya nahIM kiyaa| mahApuruSa anyoM ke prANoM ko apane hI prANoM ke samAna mAnate haiN| phira bakaroM ke vadha se prApta chala ke dvArA una tInoM ko usa pApI yogI ne apane maMtra kI siddhi ke lie mAra ddaalaa| aho! kapaTa kI kuzalatA ko dhikkAra hai! phira yogI ne unake mastakoM rUpI kamaloM ke dvArA usa yakSa kI pUjA kii| kSudra devatA aisI pUjAoM se saMtuSTa hote haiN| usake bAda yamarAja ke laghu bhrAtA ke samAna usa yogI ne binA kisI chala ke usa zaMkha ko bhI mArane kI koziza kii| duSTa manuSyoM ke lie kucha bhI akArya nahIM hai| isa avasara para usa yakSa ne pratyakSa hote hue usa yogI se kahA-" he adhama! he pApiSTha! aisA duSTa kArya kyoM karatA hai? bakare ke ghAta ko nahIM karane ke kAraNa chala ko nahIM prApta isa puruSa kA agara tUM ghAta karegA, to tUM hote hue bhI nahIM hone ke samAna bana jAyagA arthAt maraNa ko prApta ho jaaygaa|" __ yaha sunakara jaise siMhanAda ko sunakara bhayabhIta hote hue bAgha mRga ko chor3a detA hai, usI prakAra mana meM bhaya ko prApta karate hue usa yogI ne turanta zaMkha ko chor3a diyaa| usake bAda apane mitroM ke maraNa se saMtapta zaMkha vilApa karane lagA-"he mitroM! guNoM ke dvArA
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109/ zrI dAna- pradIpa prazaMsanIya aura sarva janoM kA priya karanevAle tuma saba ko isa pApI yogI ne kaisI durdazA prApta karavAyI hai? tumhAre binA maiM akelA isa durgama mArga meM kaise jA pAU~gA? tumhAre viraha maiM kaise kAla kA nirgamana karUMgA?" isa para apane karuNa vilApa ke dvArA vana ke bhayaMkara pazuoM ko bhI rulAte hue zaMkha sAkSAt yamarAja ke samAna bhayaMkara usa vana meM se kisI taraha bAhara nikalA / mAno nayA janma 1 prApta kiyA ho - isa prakAra mAnate hue aura apane mitroM kA smaraNa karate hue zaMkha kisI grAma meM phuNcaa| zalya ke samAna atyanta zoka se vihvala va pIr3ita vaha vahAM do-tIna dina taka rahA aura mitroM kI uttarakriyA / maraNakriyA kI / phira usane vicAra kiyA ki agara maiM abhI mere nagara meM jAU~gA, to mitroM ke pitAdi aura purajanoM ko kyA mu~ha dikhaauuNgaa| ataH aisA vicAra karake atyanta duHkhita vaha anya dizA meM gamana karane lagA, kyoMki mahApuruSa alpa akArya meM bhI zaMkA ko prApta hote haiN| mArga meM calate hue use sumegha nAmaka zrAvaka milA, jo cAritra grahaNa karane ke lie kisI sadguru ke pAsa jA rahA thaa| sneha rUpI vRkSa ke aMkuroM ke samAna una donoM meM paraspara sneha - vArttAlApa hamezA hI hone lagA, jisase unheM mArga bhI choTA lagatA / thor3e hI samaya meM una donoM meM bhAiyoM ke samAna prIti ho gayI / zuddha aMtaHkaraNavAloM kI prIti sukhapUrvaka sAdhya hotI hai| unakA koI nirodha nahIM kara sakatA / eka dina sumegha zrAvaka ne usase pUchA - "he baMdhu ! tuma khedayukta kyoM dikhAyI dete ho? agara akathanIya na ho, to mujhe jarUra batAo / " I yaha sunakara zaMkha ke netroM meM A~sU A gaye / usane Adi se anta taka kA sArA vRttAnta T use btaayaa| mitrAdi ke sAmane duHkha kA kathana karane se thor3e samaya ke lie hI sahI, duHkha kama par3a jAtA hai| sArI bAta sunakara Azcarya ko prApta sumegha ne kahA-"aho ! prANiyoM kA rakSaNa karane meM tatpara tumhArI buddhi prazaMsanIya hai / aho ! tumhArA sAhasa kaisA AzcaryakAraka hai! jo ki prANoM ke saMdeha meM bhI naSTa nahIM huA / tumhAre isa pavitra caritra ko sunakara kauna prasanna nahIM hogA? tUM paNDita hai| ataH mitroM ke lie zoka karanA ucita nahIM hai / prANiyoM kA ghAta karake unhoMne svayaM hI apanI mauta ko nimaMtraNa diyA hai, kyoMki jIvahi~sA sarva ApattiyoM kA sthAna hai, samagra sukhoM kA nAza karane meM rAkSasI ke samAna hai / la~gar3A bananA, aMga kI vikalatA honA, kuSThAdi vyAdhiyA~ honA, lUlA honA Adi anya bhI aneka prakAra kI ApattiyA~ isa loka meM hi~sA rUpI viSalatA ke pratyakSa phala haiN| ahiMsA hI saMsAra rUpI samudra ko tairakara pAra karane ke lie vizAla jahAja ke samAna hai| sarva duHkha rUpI dAvAnala ko bujhAne ke lie ASAr3ha mAsa ke megha ke samAna hai| tumheM to isI bhava meM abhayadAna rUpI
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110/zrI dAna-pradIpa kalpavRkSa phalIbhUta huA hai, kyoMki aise bhayaMkara kaSTa se bhI tuma binA kisI prayatna ke mukta ho gaye ho| sarva dAnoM meM jIvanadAna ko hI paNDita puruSoM ne pradhAna batAyA hai, kyoMki jIvana ho, tabhI sarva sundara lagatA hai| prANiyoM ke prANAnta ke samaya jIvanadAna jaisA sukha detA hai, vaisA SaTrasayukta bhojana bhI nahIM de sktaa| isI prakAra manohara saMgIta, vikasvara netroMvAlI striyoM kA hAsya, svarNAbhUSaNa, manohara zayyA, uSNa jala se snAna, sundara vastra, zarIra para sugandhita dravyoM kA lepa tathA vizAla sAmrAjya bhI sukha nahIM de sktaa| isa viSaya para vicakSaNa puruSa cora kA dRSTAnta dete haiN|" zaMkha ne pUchA-"vaha cora kA dRSTAnta kyA hai?" taba sumegha kahane lagA-"zrIvasaMtapura nAmaka nagara meM jitazatru nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usake priyaMkarA nAmaka rAnI thI, jo pA~casau rAniyoM meM mukhya thii| eka bAra rAjA apanI priyA ke sAtha mahala ke gavAkSa meM baiThA thaa| usI samaya ArakSakoM ne kisI grAma se eka cora ko mAla-sahita pakar3akara rAjA ke samakSa upasthita kiyaa| rAjA ne usake corI ke kArya ke kAraNa krUratApUrNa tathA usake sundara rUpa ke kAraNa prasannatApUrNa dRSTi ke dvArA nihArate hue usase hAsyapUrvaka kahA-"tuma kauna ho? sabhI puruSArthoM ko sAdhane meM samartha tathA pavitra lAvaNyatAyukta aisI yauvanavaya meM aisA nindita kArya kyoM karate ho?" rAjA kI vANI ko sunakara cora ke mana meM kucha vizvAsa jAgRta huaa| usane gadgad svara meM kahA-"he deva! viMdhyapura nAmaka nagara meM viMdhya nAmaka rAjA rAjya karatA hai| usa nagara meM prIti se zobhita vasudatta nAmaka zreSThI hai| maiM usI zreSThI kA vasaMtaka nAmaka putra huuN| mAtA-pitA ke lAlana-pAlana dvArA maiM vRddhi ko prApta huaa| mere pitA ne merA vivAha kiyA aura maiM sukhapUrvaka rahane lgaa| para mere durdaiva ke kAraNa mere sarva guNoM rUpI lakSmI ko naSTa karane kA dvAra rUpa dyUta kA vyasana mujhe laga gyaa| svajanoM dvArA niSedha kiye jAne para bhI, Apatti samIpa AnevAlI ho, to maraNa ke sanmukha huA insAna jaise apathya kA tyAga nahIM karatA, usI prakAra maiMne dyUtakrIr3A nahIM chodd'ii| maiM pitA kI najaroM se chipakara sArA dhana dhIre-dhIre ghara se bAhara le jAne lagA, mAno svayaM ke ghara se nikalane kI taiyArI kara rahA houuN| yaha saba jAnakara pitA ne atyanta krodhita hote hue rAjA ko merI hakIkata batAkara mujhe duSTa sevaka kI taraha apane ghara se bAhara nikAla diyaa| ataH svecchA se ghUmate hue maiM yahAM AyA huuN| yahAM ke logoM ko bhoga-vilAsa meM sukhI dekhakara mujhe bhI bhoga kI atyanta icchA huii| para dhana ke binA to vaha icchA pUrNa nahIM ho sakatI thii| ataH anya koI upAya na hone ke kAraNa maiM corI ke kArya meM pravRtta ho gayA aura tabhI ina ArakSakoM ne mujhe pakar3a liyaa| he svAmI! maiMne apanI sArI bAteM Apako satya hI kahI hai| aba Apa apanI icchAnusAra
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111/zrI dAna-pradIpa kiijie|" yaha sunakara rAjA ke hRdaya meM dayA utpanna huI, para 'cora ko nahIM chor3anA cAhie'-aisI nIti hone ke kAraNa rAjA ne kotavAla ko AjJA dI-"ise zUlI para cddh'aao|" __ taba rAjA ke pAsa baiThI priyaMkarA rAnI ne vicAra kiyA ki yaha bicArA dayA kA pAtra hai| apanI bhogAzA ko pUrNa kiye binA hI maraNa ko prApta ho jaaygaa| isa prakAra mana meM dayA utpanna hone ke kAraNa rAnI ne rAjA se vinati kI "he svAmI! isa cora ko kevala Aja ke lie mujhe sauMpa deM, jisase maiM ise isakA manavAMchita sukhopabhoga karavA skuuN| isa bicAre ko eka dina ke lie to apanI icchA pUrNa karane deM / he prajAnAtha! eka dina bAda Apako jo ucita lage, vaha kreN|" yaha sunakara rAjA ne paTTarAnI ke mAna kI rakSA ke lie use anujJA de dii| taba rAnI use mahala meM le gyii| sabase pahale usane sevakoM ke dvArA zatapAka tela se usake badana kI mAliza karavAyI, phira sugandhita cUrNAdi ke dvArA usakA ubaTana krvaayaa| phira dAsiyoM ke dvArA use sugandhita jala se snAna krvaayaa| usake bAda komala vastra se usakA zarIra poMchane ke bAda use naye va sundara va bahUmUlya vastra phnvaaye| usake kezoM ko puSpamAlA ke sAtha sundara rIti se guuNthvaayaa| candanAdi ke lepa dvArA usake zarIra ko sugandhita kiyaa| mukuTa va alaMkAroM ke dvArA usake zarIra ko zRMgArita kiyaa| phira amRta ko bhI tiraskRta karanevAlI sarasa rasavatI (rasoI) svarNapAtra meM parosakara sevakoM dvArA paMkhA karavAte hue AnaMdapUrvaka use jimaayaa| phira kapUramizrita nAgaravallI ke pAna kA bIr3A dekara palaMga para biThAkara use nATakAdi dikhAkara usakA vinoda krvaayaa| zAma ke samaya use zreSTha azva para biThAkara sira para mayurapiccha kA chatra dhAraNa karavAkara Age-Age saMgIta bajAte hue sipAhiyoM ke parivAra ke sAtha use rAjasabhA meM bhejaa| utsavapUrvaka Aye hue usane rAjasabhA meM rAjA ko praNAma kiyaa| sabhAsada use dekhakara taraha-taraha kI bAteM karane lge| rAtri meM rAnI ne use uttama mahala kI zreSTha svarNazayyA para sulaayaa| vezyAe~ usakI sevA meM hAjira thiiN| isa prakAra usane rAtri vyatIta kii| prAtaHkAla hone para use pUrva kA coraveza pahanAkara rAnI ne rAjA ke pAsa bhejaa| usa rAnI ne usake eka dina ke bhoga ke lie pA~casau svarNamudrAe~ kharca kiiN| taba dUsarI rAnI ne bhI rAjA ke pAsa usI prakAra prArthanA kI aura spardhA kI bhAvanA se cora ke bhoga ke lie pahalI rAnI se bhI jyAdA kharca kiyaa| isa prakAra anya-anya rAniyoM ne bhI IrSyAbhAva ke kAraNa pUrva kI apekSA jyAdA kharca
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112/zrI dAna-pradIpa karake usako sukhopabhoga pradAna kiyaa| isa prakAra usa cora ke lie atyanta utsava karake rAniyoM ne apane-apane citta kA kautuka pUrNa kiyaa| para usa cora kA mana lezamAtra bhI khuza nahIM huaa| usa rAjA kI antima va sabase choTI rAnI zIlavatI thii| rAjA ne usake sAtha vivAha karane ke bAda kabhI use dekhA taka nahIM thaa| ataH usake pAsa atyalpa samRddhi thii| para dRr3ha zIlavrata kA pAlana karane ke kAraNa vaha atyanta pavitra thii| usane bhI rAjA se vijJapti karavAyI-"he jIviteza! Apako yAda hai ki maiM jitAri rAjA kI putrI huuN| mere sAtha vivAha karake Apane turanta hI mujhako bhulA diyaa| para phira bhI santoSa rUpI amRta se tRpta hokara maiM apane mahala me raha rahI huuN| ekamAtra zIla rUpI vaibhava se samRddha hokara maiM samaya kA nirgamana kara rahI huuN| maiM puNyahInA hUM, ataH dUsarI rAniyoM ke sAtha spardhA karane kI merI kataI bhAvanA nahIM hai| para phira bhI rAniyoM kI katAra meM hone ke kAraNa agara maiM isa kArya ko aMjAma na dUM, to ApakI rAniyoM ke madhya merI ginatI nahIM hogii| ataH maiM Apase prArthanA karatI hUM ki isa cora ko mujhe bhI eka dina ke lie pradAna kreN|" usake isa prakAra kahalAne para rAjA kI smRti meM vaha rAnI AyI aura usake ajJAta guNoM se rAjA kA mana AkarSita huaa| rAjA ne use bhI anujJA pradAna kii| taba zIlavatI ne use apane mahala meM bulavAyA aura kahA-"mere pAsa aisA koI vaibhava nahIM hai, jo maiM tumhe de skuu|" aisA kahakara usakI yathAzakti Avabhagata kI aura use abhayadAna pradAna karate hue kahA-"maiM Aja se tumhe dharmaputra ke rUpa meM svIkAra karatI huuN| ataH tumhArI rakSA karane ke lie maiM bharapUra prayatna kruuNgii| tuma nizcinta rho|" yaha sunakara usa cora ne mAno jagata kI sampUrNa lakSmI ko prApta kara liyA ho, isa prakAra se harSita huaa| isase usa rAnI ke svalpa upacAra ko bhI usane koTiguNA maanaa| prAtaHkAla hone para usa zreSThabuddhivAlI zIlavatI ne apane dharmaputra ko sAtha liyA aura rAjasabhA meM aayii| usa samaya usa vasaMta cora ko mukha harSa se praphullita thA, usake netra vikasvara the, usake gAla phUle hue the, usake donoM khaMdhe uchala rahe the| yaha saba dekhakara sabhAsada usakI tarapha AkarSita ho rahe the aura Azcaryacakita bhI ho rahe the| vikasvara netroM se usI kI aura dekha rahe the| anya rAniyA~ bhI use dekhakara IrSyApUrvaka vicAra kara rahI thIM ki Aja zIlavatI rAjA ke pAsa kyA mA~ganevAlI hai? tabhI rAjA ne usa cora ko atyanta harSita dekhakara pUchA-"anya sabhI rAniyoM ne terA atyanta svAgata kiyA, sukhopabhoga diyA, para tujhe dekhakara aisA lagatA thA ki mAno terA saba kucha haraNa kara liyA gayA hai| para Aja
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113/zrI dAna-pradIpa isa rAnI ne atyanta alpa rUpa meM terA svAgata-satkArAdi kiyA, phira bhI mAno tujhe rAjya mila gayA ho, isa prakAra se tUM prasanna dikhAyI de rahA hai| mujhe atyanta Azcarya ho rahA hai| tUM isakA kAraNa mujhe btaa|" yaha sunakara vasaMta cora ne zIlavatI dvArA diye gaye AzvAsana se prApta dhairyapUrvaka kahA-"he svAmI! Apane mujhe zUlI para car3hAne ke jo vacana kahe the, ve yamarAja ke saMdeza kI taraha mere karNoM meM kaMTakoM ke samAna vedanA utpanna kara rahe the| isase merA mana bhayabhIta banA huA rahatA thaa| uttama bhojana bhI mujhe gAya ke gobara ke samAna pratIta hotA thaa| svAdiSTa jala mujhe nIma ke rasa ke samAna kaTuka pratIta hotA thaa| uttama azva mujhe gadhe ke samAna pratIta hotA thaa| krIr3Aghara zmazAna ke samAna pratIta hotA thaa| puSpamAlA sarpa ke samAna pratIta hotI thii| sugandhita candana kA lepa viSThA ke lepa ke samAna pratIta hotA thaa| palaMga para kAMToM kI cubhana hotI thii| mayUrapiccha kA chatra sUpar3e ke samAna pratIta hotA thaa| svarNAbhUSaNa ber3iyoM ke bhAra kI taraha pratIta hote the| sundara vastra yamarAja ke vastroM kI taraha pratIta hote the| sundara gIta rudana jaisA pratIta hotA thaa| vAdyantra ke zabda vajra ke prahAra ke samAna pratIta hote the| manohara striyA~ DAkiniyoM ke samAna pratIta hotI thiiN| sipAhI yamarAja ke dUta ke samAna pratIta hote the| he svAmI! adhika kyA kahUM? sAmane rahI huI mRtyu ko dekhakara merA mana Akula-vyAkula rahatA thaa| ekamAtra zUlI kA dhyAna hI manomastiSka meM rahane se mujhe sArA jagata zUlImaya pratIta hotA thaa| para Aja to mAno tribhuvana ko pavitra karanevAlI gaMgA hI dharA para utara AyI ho, isa prakAra mAtA ke sadRza isa zIlavatI rAnI ne mujhe abhayadAna pradAna kiyA hai| ataH Aja merA mana svastha bana cukA hai| mere mana meM atyanta AnaMda vyApta ho gayA hai| mujhe punarjanma mila gayA hai| ataH maiM sAre jagata ko sundaratAyukta dekha rahA huuN| ataH inakA thor3AsA bhI upacAra mujhe alaukika daivIya sukhoM ke tulya laga rahA hai, kyoMki jIvanadAna denevAlA eka tRNa bhI cintAmaNi ratna ke tulya hI hai| meruparvata aura sarasoM ke dAne meM jitanA bheda hai, svarNa aura pItala meM jitanA antara hai, utanA hI antara anya rAniyoM ke upakAra va zIlavatI rAnI ke upakAra meM hai|" yaha sunakara rAjA ne atyanta harSita hote hue zIlavatI ke mukhakamala kI aura nihaaraa| taba zIlavatI rAnI ne kahA-"he svAmI! Apa apane mukhakamala se ise abhayadAna pradAna kareM-yaha merI vijJapti hai|" rAjA ne kahA-"abhayadAna to maiMne de hI diyA hai| para tuma bhI kucha bhI mana-icchita maaNgo|"
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114/zrI dAna-pradIpa rAnI ne kahA-"ApakI kRpA se mujhe kucha bhI kamI nahIM hai| ataH aura kyA mA~gU?" yaha sunakara rAjA ne vicAra kiyA-"aho! isakI gaMbhIratA! aho! isakA dhairya! aho! isakI dayA! aho! isakA pavitra zIlavrata! aho! isakI satyatA! aho! isakA niSpRha citta! aho! isake sabhI guNa AzcaryakAraka hai!" isa prakAra usake guNoM se AkarSita hote hue rAjA ne prasanna hokara use paTTarAnI ke pada para sthApita kiyaa| dayAdharma ke prabhAva se rAnI kI sadgati huii| vasaMta bhI zIlavatI ke putra ke rUpa meM prasiddha huaa| rAjA kI bhI usa para pUrNa kRpA rhii| vaha bhI dayAdharma kA pAlana karake anukrama se svarga meM gyaa| ataH he bhadra! abhayadAna ke sivAya anya kucha bhI kalyANakAraka nahIM hai| tumane bhI isakA pratyakSa phala dekhA hai| ataH dayAdharma meM hI samyag prakAra se udyama karanA caahie|" sumegha ke isa prakAra kahane para va dRSTAnta sunakara zaMkha harSita huaa| usake hRdaya meM saMvega rasa kA prasAra huaa| usane jIvadayA ke dharma ko aMgIkAra kiyaa| yogya kSetra meM vRSTi kI taraha satpAtra meM dI gayI dharmadezanA niSphala nahIM jaatii| phira eka bAra sumegha ne zaMkha ko kalyANa kA vistAra karanevAlA paMca parameSThi kA namaskAra maMtra sikhaayaa| phira use upadeza dete hue kahA-"he dakSa! yaha navakAra maMtra sarva ApattiyoM kA nAza karanevAlA hai aura sarva saMpattiyoM ko prApta karAnevAlA hai| jisa prANI ke kaNThoM meM yaha navakAra maMtra rahA huA hai, use bhUta-preta bhayabhIta nahIM kara sakate, vyantara use vighna meM nahIM DAla sakate, yakSa usakI rakSA karate haiM, vividha vyAdhiyA~ use bAdhita nahIM karatI haiM, agni-jala-viSAdi se utpanna bhayaMkara upasarga usakA kucha bhI apakAra nahIM kara skte| ataH isa maMtra ko zreSTha hAra kI taraha nirantara gale meM dhAraNa karanA caahie| aisA karane se tUM samagra sukha-lakSmI kA bhAjana bnegaa|" yaha sunakara zaMkha ne usake upadeza ko atyanta harSapUrvaka aMgIkAra kiyaa| kaunasA sujJa sacetana prANI dUsaroM dvArA kiye gaye hitopadeza ko svIkAra nahIM karatA? isa prakAra puNyamaya AlApa-saMlApa ke dvArA unakA dIrgha mArga bhI sukhapUrvaka ullaMghana karane lAyaka bana gyaa| kucha dinoM bAda apane gaMtavya kA mArga alaga dizA meM hone se baMdhu kI taraha iSTa zaMkha kI anumati lekara sumegha zrAvaka AnandapUrvaka apane pApoM kA nAza karane ke lie icchita sthAna kI aura claa| zaMkha bhI nirantara namaskAra maMtra kA smaraNa karate hue kisI sArtha ke sAtha svastha hote hue apane nagara kI aura claa| mArga meM jAte hue kisI aTavI meM dhanuSadaNDa para bANa car3hAkara yamarAja ke kiMkaroM kI taraha kitane hI bhIla vahAM Aye aura 'pakar3o-pakar3o' kahakara
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115/zrI dAna-pradIpa bAja pakSI kI taraha sArtha ke bIca meM ghusa gaye aura lUTapATa karane lge| unameM se zaMkha sahita dasa janoM ko pakar3akara va bAMdhakara pallI meM le jAkara apane pallIpati ko sauNpaa| una dasa janoM ko dekhakara pallIpati meghanAda ne kahA-"jaba taka aisA hI 11vAM manuSya na mile, taba taka ina dasoM ko surakSita sthAna para rakho, kyoMki bhUta ke dvArA upadrava ko prApta mere jyeSTha putra kI nIrogatA ke lie maiMne caNDIdevI ke Age 11 manuSyoM ke balidAna kI manautI mAnI hai|" usake bAda bhIloM ne una dasoM ko pazuoM kI taraha piMjare meM banda kara diyaa| kucha samaya bAda bhIla 11veM manuSya ko bhI pakar3akara le aaye| phira una sabhI ko snAna karavAyA, zveta vastra pahanAye aura yamarAja ke ghara ke samAna caNDikA devI ke mandira meM le gye| pallIpati bhI vahAM AyA aura usane kahA-"he manuSyoM! tumheM jisa kisI kA smaraNa karanA hai, kara lo| Aja maiM isa devI ke sAmane tuma sabhI kI bali cddh'aauuNgaa|" aisA kahakara unako mArane kI bhAvanA se jaise hI usane talavAra hAtha meM lI, tabhI kisI sevaka ne Akara kahA-"he svAmI! jaldI aaie| ApakA putra bhUta ke dvArA atyanta pIr3ita ho rahA hai|" yaha sunakara pallIpati una sabhI ko vahIM chor3akara turanta apane putra ke pAsa gyaa| usa pallIpati ne apane putra kI svasthatA ke lie jo-jo auSadhi kI, usakA guNa honA to dUra rahA, IMdhana DAlane para agni ke bhabhakane kI taraha usakI vyAdhi aura jyAdA vRddhi ko prApta ho rahI thii| vaha upAya kara-karake thaka gyaa| aba kyA hogA? isa AzaMkA se usakA hRdaya cintita ho utthaa| udhara caNDI ke mandira meM rahe hue zaMkha ne atulya mahimAyukta navakAra maMtra kA smaraNa karate hue pallIpati ke kisI pradhAna puruSa ko kahA-"agara tuma mujhe mAlika ke putra ke pAsa le jAo, to zAyada maiM kucha camatkAra dikhA skuu|" yaha sunakara usane turanta pallIpati ko saMdeza bhijvaayaa| pallIpati ne turanta use bulavAyA aura kahA-"he bhadra! tumhArI saumya AkRti hI tumhArI kalA-kuzalatA ko darzA rahI hai| maNi kI bAhya AkRti kyA usake mUlya kA digdarzana nahIM karAtI? he mahApuruSa! mere putra ko svastha kara do| yahAM kisI cIja kI koI kamI nahIM hai| tumhe havanAdi ke lie kastUrI Adi jo kucha bhI cAhie, vaha saba tumheM mila jaaygaa|" taba zaMkha ne kahA-"koI utAvalI mata kreN| bAhya vastue~ isa vyAdhi ko zamita nahIM kara sktiiN|" aisA kahakara zaMkha ne apAra mahimA ke sAgara rUpa namaskAra maMtra kA pavitra mana dvArA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116/zrI dAna-pradIpa samyag prakAra se jApa karane lgaa| usa samaya usane apanI dRSTi ko nAsikA ke agra bhAga para sthira kara liyA thaa| usakA mana rUpI ha~sa nAbhi-kamala para ramaNa kara rahA thaa| maMtra ke eka-eka akSara meM se jharate amRta ke pravAha dvArA usa putra kA mahAn doSoM rUpI viSa kA vega zAMta ho rahA thaa| isa prakAra yogI kI taraha zaMkha ne nirbhayatA se pApa ko dUra karanevAle aura daidIpyamAna prabhAvayukta navakAra maMtra kA tIna bAra jApa kiyaa| taba atyanta bhayabhIta banA huA duSTa AzayavAlA pizAca jora se cillAtA huA vahAM se bhAga gyaa| pizAca se mukta ho jAne ke kAraNa pallIpati ke putra kA zarIra sarvAMga se svastha ho gyaa| aMdhakAra kA nAza karane se candra kI taraha mAno nava janma prApta kiyA ho, isa prakAra se zobhAyamAna hone lgaa| putra kI usa avasthA ko dekhakara pallIpati atyanta harSita huaa| usake netra harSAzruoM se sarAbora ho gye| phira usane zaMkha se kahA-"aho! tumhArI adbhuta zaktiyoM kI tulanA kisI ke sAtha nahIM ho sakatI / tumhArI samasta kalAe~ paropakAra ke kArya meM hI tatpara haiN| jaise mRga saMgIta ke dvArA vaza meM hotA hai, usI prakAra tumhAre pAvana AzcaryakAraka caritra ne mujhe vaza meM kara liyA hai| ataH tuma manavAMchita varadAna maaNgo|" zaMkha ne kahA-"he pallIrAja! agara tuma vAstava meM mujha para tuSTa ho, to ina dasoM manuSyoM ko mukta karo, inheM jIvanadAna do aura inakA svajanoM kI taraha sammAna karake apane-apane ghara ke lie vidA kro|" yaha sunakara pallIpati ne 'bahuta acchA' kahakara usake vacanoM ko aMgIkAra kiyaa| unake sAtha bhAtA dekara baMdhuoM kI taraha sammAna karake unheM vidA kiyaa| para atyanta Agraha karake zaMkha ko kitane hI dinoM taka niSkapaTa bhAva se apane hI pAsa rakhA aura usakI atyanta bhakti kii| anukrama se donoM meM atyanta prIti utpanna huii| taba eka bAra zaMkha ne use upadeza diyA-"sarva pApoM ke sthAna rUpa prANaghAta tuma kyoM karate ho? nirdaya manuSya hAtha meM zastra lekara niHzastra, niraparAdhI aura zaraNarahita prANiyoM kA haraNa karate haiM, jo mahApApa hai| eka kAMTA cubha jAne para hameM svayaM asahya kaSTa kA anubhava hotA hai, aisA jAnane ke bAda kauna buddhimAna tIkSNa zastroM ke dvArA prANighAta karegA? he rAjA! dIrghAyuSya kA prApta honA, zarIra kI nirogatA rahanA, saubhAgya prApta honA aura vizvamAnya honA-ye sabhI ahi~sA ke hI phala jagata meM dikhAyI dete haiN| jo manuSya mRtyu ke bhaya se bhayabhIta bane prANiyoM ko abhayadAna detA hai, vaha abhayasiMha kI taraha nirbhayatA ko prApta hotA hai|" taba pallIpati ne pUchA-"he bhadra! vaha abhayasiMha kauna thA? usakI kathA mujhe sunaao|" taba zreSThIputra zaMkha ne use kathA sunAnA prArambha kiyA-"isa bharatakSetra meM udyAnoM se manohara kuzasthala nAmaka eka grAma hai| usa grAma meM nAma va svabhAva se bhadra bhadraka nAmaka
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117/zrI dAna-pradIpa eka kulaputra rahatA thaa| eka bAra vahAM manuSyoM kA vinAza karanevAlA mahAbhayaMkara duSkAla pravRtta huaa| ataH anna ke abhAva meM atyanta khinna hote hue usane vicAra kiyA-"araNya meM rahanevAle mRgAdi ko mArakara maiM merA jIvana claauuN|" jisakA citta dharma se vimukha ho, usakI buddhi sanmArga kA anusaraNa karanevAlI kaise ho sakatI hai? vaha pApI bhadraka 'mudgara lekara vana meM gyaa| vahAM usane niHzaMka hokara eka nirdoSa kharagoza para mudgara pheNkaa| usa mudgara ko AtA dekhakara vaha zazaka mRtyu ke bhaya se turanta vahAM se bhAga gyaa| usane phira usake pIche se nizAnA sAdhakara mudgara pheMkA, para phira bhI vaha zazaka jI-jAna lagAkara bhAga rahA thaa| isa prakAra bAra-bAra mudgara ke vAra se bacate-bacate vaha kharagoza anya koI zaraNa na milane se pratimAdhArI kisI muni ke caraNoM meM jAkara chipa gyaa| usa samaya muni ke tapa ke prabhAva se prasanna vanadevatAoM ne usa zazaka ke Ar3e eka sphaTika kI bhIMta kI vikurvaNA kara dii| usa bhadraka ne phira se mudgara pheMkA, taba vaha usa sphaTika kI divAra se TakarAkara vApasa lauTakara bhadraka ke kapAla meM vajra kI taraha ttkraayaa| usake ghAta se vaha vyathA ko prApta huaa| usakA sampUrNa zarIra rakta kI dhArAoM se vyApta ho gyaa| vAyu ke prabala AghAta se ukSar3e hue vRkSa kI taraha vaha mUrchita hokara dharAzAyI ho gyaa| phira mitra kI taraha vana kI zItala vAyu ke upacAra se caitanya hokara usane A~kheM kholIM, to apane sanmukha muni ko dekhaa| unake zAMta svarUpa ko dekhakara usakI duSTa buddhi kA vinAza huaa| usane vicAra kiyA-"hA! hA! mere duSTa karmoM kA phala mujhe isI bhava meM duHkhadAyI rUpa meM mila gayA hai| mere abhI bhI kucha puNyoM kA udaya hai ki kisI ne adRzya rahakara ina muni kI mere mudgara se rakSA kii| anyathA pratimA meM rahe hue muni kI ghAta ho jaatii| usase mujhe itanA pApa lagatA ki sAtavIM naraka meM bhI mujhe sthAna nahIM miltaa|" isake bAda kRpAnidhAna munivara ne pratimA pArakara kahA-"he bhadra! sarva ApattiyoM ke sthAna rUpa prANighAta ko tUM kyoM karatA hai? kubuddhiyukta jo manuSya mAMsa kA lolupI banakara prANI kI hiMsA karatA hai, vaha vividha durgatiyoM meM duHkhoM kA sthAna banatA hai aura sadbuddhiyukta jo puruSa sarva prANiyoM para dayAbhAva dhAraNa karatA hai, vaha sarva ApattiyoM kA nAza karake saMpatti ko prApta karatA hai|" yaha sunakara bhadraka ko viveka prApta huaa| usane kahA-"he prabhu! maiM Aja se jIvana-paryanta jIvahi~sA nahIM kruuNgaa|" taba muni ne niHsaMga hote hue bhI use dharma meM dRr3ha karate hue kahA-"he bhadra! tUM dhanyavAda 1. gole ke AkAravAlA shstr|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118/zrI dAna-pradIpa kA pAtra hai| tUM Aja muniyoM ke dvArA bhI mAnya ho gayA hai, kyoMki tumane Aja dharmavRkSa ke bIja rUpI jIvadayA ko pAyA hai| isa jIvadayA ke dvArA hI tujhe sarva saMpattiyA~ sulabha hoNgii|" bhadraka ne bhaktipUrvaka muni ko namana kiyA aura dayAdharma kI prApti hone se apanI AtmA ko dhanya mAnatA huA apane grAma meM lauTa gyaa| samyag dharma ke prabhAva se vaha zuddha vyavasAya karane lagA, jisase usakI va usake parivAra kI AjIvikA kA nirvAha sukhapUrvaka hone lgaa| jIvana-paryanta dayAdharma kA acaraNa karate hue vaha bhadraka anta meM vidhipUrvaka maraNa prApta karake vaha kahAM utpanna huA aura kaisI samRddhi usane pAyI? yaha maiM Age batAtA huuN| tuma suno|" "isa bharatakSetra meM zvetAmbikA nAmaka nagarI hai| vahAM sajjana aura durjana-sabhI sadAcAra kA pAlana karate haiN| usa nagarI meM atyadhika vizAla senA kA svAmI vIrasena nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI khaDga rUpI zayyA meM jaya rUpI lakSmI sukhapUrvaka vizrAma karatI thii| usa rAjA ke vaprA nAmaka priyA thii| usake hRdaya meM sadaiva puNya rUpI taraMgeM uchalA karatI thIM|usakA zIla sukRta rUpI lakSmI kA rakSaNa karane meM kile ke samAna thaa| bhadraka kA jIva usakI kokha meM siMha ke svapna ke dvArA sUcanA karatA huA putra ke rUpa meM utpanna huaa| vaha tejarAzi sUrya ke samAna lakSmI kA sthAna rUpa zobhita hotA thaa| vaha putra eka mAha kI umravAlA huaa| usa samaya vIrasena rAjA para usake zatru mAnabhaMga rAjA ne AkramaNa kara diyaa| bar3e-bar3e azvoM ke pairoM kI khura se ur3I huI dhUla dina ko bhI rAtri banA rahI thii| madonmatta hAthiyoM ke samUha kI madavAri kA pravAha varSARtu ke binA bhI samagra mArga ko kIcar3ayukta banA rahA thaa| yoddhAoM kI camakatI talavAreM cAroM tarapha AkAza meM bijalI-sI camaka paidA kara rahI thii| vaha mAnabhaMga rAjA agaNita sainika-samUhoM ke sAtha zvetAmbikA nagarI kI sImA meM phuNcaa| yaha jAnakara vIrasena rAjA bhI apane vizAla sainya ke sAtha usI taraha calA, jisa taraha gajendra ke sAmane siMha jAtA hai| donoM kI senAoM ke madhya ugra yuddha huaa| kahIM bhAloM ke dvArA, kahIM talavAra ke dvArA aura kahIM bANoM ke dvArA yuddha hone lgaa| usa yuddha meM mahAbalavAna vIrasena rAjA ke senApati ne mAnabhaMga rAjA ke senApati ko pRthvIpITha para kaTe vRkSa kI taraha girA diyaa| yaha dekhakara mAna rUpI dhana se yukta mAnabhaMga rAjA krodha se raktamukhavAlA hokara vIrasena rAjA ke sAtha yuddha karane ke lie daudd'aa| sura-asura ko trAsa paidA karanevAlA una donoM kA bhayaMkara yuddha dekhakara mAno vijayalakSmI bhI sahama gayI ho-isa prakAra eka bAragI to usane donoM ko hI nahIM varA / anta meM daivayoga se vIrasena rAjA devagati ko prApta huaa| usakA rAjya mAnabhaMga rAjA ne apane vaza meM kara liyaa| yaha dekhakara zIla ke lopa ke bhaya se vyAkula banI vaprA mahArAnI bhaya se kAMpane lgii| puNya kI kyArI rUpa usa eka mAsa ke bAlaka ko lekara vahAM se bhAga gyii| bhayabhrAnta
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119/zrI dAna-pradIpa locanoM se yukta vaha rAnI vana meM idhara-udhara ghUmane lgii| tabhI hariNI ko zikArI kI taraha use bhI kisI sainika ne dekha liyaa| sainika ne use dekhate hI mana meM vicAra kiyA ki-"merA puNya agaNya hai, kyoMki Aja rUpa-sauMdarya se apsarA ko bhI mAta denevAlI priyA mujhe prApta huI hai| ataH sabase pahale mere sneha meM bAdhaka bananevAle sarpa ke samAna isa bAlaka kA tyAga karavAU~, to yaha mujha para atyanta prIti dhAraNa kregii|" / __ aisA vicAra karake sainika ne rAnI se kahA-"isa bhAra rUpa bAlaka kA tUM parityAga kr|" kAmI puruSa kArya-akArya ke vicAra meM nipuNa nahIM hote| rAnI ne kahA-"mere prANoM se bhI priya aura sauMdaryatA meM kAmadeva ko bhI parAsta karanevAle isa navajAta zizu kA binA kAraNa maiM kaise tyAga karUM?" ___taba usane kahA-"maiM tumhArA prANapriya banUMgA, jisase citta ko AnaMda utpanna karanevAle aise aneka putra tumheM paidA hoNge|" ____ yaha sunakara rAnI ne kahA-"aba mujhe dUsare putra to parabhava meM hI hoMge-yaha tuma bhI jAna lo|" aisA kahakara vaha rudana karane lgii| abalAoM ke pAsa ekamAtra A~suoM kA hI bala hotA hai| taba usa pApI ne jabarana usakA putra usake hAtha se chIna liyA aura aTavI meM hI chor3a diyaa| phira usakA hAtha pakar3akara Age calane lgaa| phira apanI icchA pUrNa hotI mAnakara vaha bolA-"tUM rudana mata kara aura na hI kheda kara / mujhe pati ke rUpa meM svIkAra kr| vanapuSpa kI taraha isa yuvAvasthA ko vyartha na ga~vA / " __isa prakAra karNa meM 'karavata ke samAna usake vacanoM ko sunakara atyanta duHkhAta hote hue usake locana azruoM se bhara gye| vaha daiva ko upAlambha dene lagI-"hA daiva! maiMne apanI duSTa buddhi ke dvArA pUrvajanma meM kyA akArya kiyA hogA, jisase ki tUM nirdayatApUrvaka duHkha para duHkha diye jA rahA hai? sabase pahale to maiM jinheM prANoM se bhI priya thI, aise prazasta guNoM ke sAgara rUpa mere prANanAtha ko mRtyu ke mukha meM pahuMcA diyaa| phira sarva sukhoM ke sAdhana rUpa rAjya bhraSTatA prApta huii| usake bAda mujhe jJAtijanoM ke sAtha eka hI samaya meM viyoga prApta huaa| tatpazcAt zaraNa-rahita hokara mujhe akele isa zUnya vana meM paribhramaNa karanA par3A aura aba isa pApI pizAca ke hAthoM meM pdd'ii| aba isase jyAdA aura kyA duHkha milanevAlA hai ki yamarAja ke mukha ke samAna isa bhayaMkara vana meM merA putra akelA chUTa gayA hai? 1. tlvaar|
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120/zrI dAna-pradIpa he vidhAtA! aise duHkha dekara bhI tujhe saMtoSa nahIM milA, jisase ki prANoM se priya zIla kA bhI tyAga karavAne ke lie tUM taiyAra baiThA hai| ThIka hai, bahuta acchA hai, para tUM itanA jAna le ki abhI taka to tUM mere sarvasva kA haraNa karane meM samartha banA hai| para mere zIla kA nAza karane meM terI kitanI kuzalatA hai-yaha aba tujhe patA lgegaa| ___ he dhRSTa nirlajja-citta! tUM bhI kyA vajra kA banA huA hai ki aisA duHkha dekhane ke bAda bhI tUM phaTA nahIM hai?" isa prakAra atyanta pIr3ita usake hRdaya meM mAno adbhuta duHkha kA Aveza utpanna huA ho aura usake duHkha ko dekhakara usake bhayabhIta prANa mAno hRdaya ko cIrakara bAhara nikala gaye arthAt vaha maraNa ko prApta hokara tatkAla zIla ke prabhAva se vyantarI bana gyii| nirmala zIla kisakI samRddhi kA sAkSIbhUta nahIM hotA? avadhijJAna ke dvArA pUrvabhava ko dekhate hue usane dekhA ki usakA putra vana meM vAyu se gire hue jAmunoM ko khA rahA hai| taba usane gAya ke rUpa kI vikurvaNA karake premavaza apane putra ko dUdha pilaayaa| sabhI upadravoM se usakI rakSA kii| dUsare dina bAlaka ke puNya se AkarSita hokara zvetAmbikA nagarI kA hI koI priyamitra nAmaka sArthavAha vana meM aayaa| usane eka vRkSa ke nIce zubha lakSaNoM se yukta usa bAlaka ko dekhaa| vRkSa kI chAyA ko sthira dekhakara use adbhuta bhAgyavaMta maanaa| use ratna kI taraha surakSita va gopanIya tarIke se lAkara apanI niHsantAna priyA ko sauMpa diyaa| "gupta garbha se yukta merI priyA ko Aja hI putra utpanna huA hai"-isa prakAra loka meM prasiddha karake usakA janmotsava kiyaa| phira usane vicAra kiyA ki maiMne ise nirjana vana meM siMha kI taraha nirbhaya dekhA thaa| ataH usane usa bAlaka kA nAma abhayasiMha rkhaa| phira sArthavAha aura usakI strI bAlaka kA putra kI taraha lAlana-pAlana karane lge| prANiyoM ke zubha karma sarvatra svajanapane ko utpanna karate haiN| abhayasiMha kumAra ne samaya Ane para samagra sundara kalAe~ siikhiiN| anukrama se yuvatiyoM ke mana kI krIr3A karane ke sthAna rUpa yauvana ko prApta huaa| eka bAra sukhazayyA para soye hue kumAra ke pAsa madhyarAtri ke samaya usakI mAtA devI ne Akara prema ke pUra ko vikasita karanevAlI vANI ke dvArA kahA "he putra! isa nagarI meM pahale vIrasena rAjA rAjya karatA thaa| maiM usakI vaprA nAmaka rAnI thii| merI kukSi se utpanna huA tUM merA hI putra hai| tere pitA ko isa mAnabhaMga rAjA ne yuddha meM mAra DAlA aura maiM vana meM bhAga gyii| vahAM marakara maiM devI banI huuN| mAnabhaMga rAjA ke zatru kA putra tUM hai-yaha jAnakara vaha rAjA tujha para dveSabhAva dhAraNa kregaa| ataH apanI rakSA ke lie adRzya karanevAlI yaha vidyA tUM grahaNa kr|"
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121/zrI dAna-pradIpa yaha sunakara "Apane mujha para mahAna kRpA kI" kahakara abhayasiMha ne mAtA ko namaskAra kiyA aura harSapUrvaka usake pAsa se mAtra bolane se hI siddha honevAlI vaha vidyA grahaNa kii| "tUM jaba bhI mujhe yAda karegA, maiM terI sahAyatA karUMgI"-aisA kahakara devI bijalI kI camaka ke samAna ur3akara apane sthAna para lauTa gyii| mAnabhaMga rAjA ko apanA zatru jAnate hue bhI bhayarahita parAkramI abhayasiMha kumAra svecchApUrvaka udyAnAdi meM krIr3A karate hue samaya vyatIta karane lgaa| mAnabhaMga rAjA ko mAMsa khAne kA kuvyasana thaa| svAdiSTa anna ko vaha ghAsa ke samAna niHsAra samajhatA thaa| eka bAra rasoiye ne mAMsa kI rasoI taiyAra kI, para usake pramAda ke kAraNa vaha rasoI koI bilAva khA gayA, kyoMki hiMsaka prANiyoM kI vaisI hI khurAka hotI hai| yaha dekhakara rasoiyA apane svAmI ke krUra svabhAva ke kAraNa atyanta bhayabhIta huaa| samaya na hone ke kAraNa punaH mAMsa milanA kaThina thaa| aba maiM kahAM se mAMsa lAU~-isa vicAra se mUr3ha bana gyaa| idhara-udhara cAroM tarapha dekhate hue use eka bAlaka dikhAyI diyaa| usakI nirdayatApUrvaka hatyA karake usake mAMsa se rasoI pakAkara zIghra hI rAjA ke pAsa le gyaa| usakA apUrva svAda dekhakara rAjA ne pUchA-"he sUpa! yaha ati svAdiSTa mAMsa kisakA hai? btaa|" taba usane rAjA se satya hakIkata nivedana kii| yaha sunakara vaisA mAMsa khAne kI lolupatA ke kAraNa rAjA ne usa sUpa se kahA-"aba se hamezA eka bAlaka kA mAMsa pakAkara merA bhojana bnaanaa|" isa prakAra rAjAjJA se vaha nirdayI sUpa vaisA hI karane lgaa| rAjA pApI ho, to usake sevaka bhI vaise hI hote haiN| rAjA ke isa prakAra ke duSTa AcaraNa ko dekhakara janatA kaMjUsa mAnavoM dvArA dhana chipAne ke samAna apane bAlakoM ko chipAne lagI aura vicAra karane lagI ki aise kukarma ko karane meM Asakta isa rAjA kA kaba vinAza hogA? eka bAra lubdhabuddhi se yukta rAjA ne vicAra kiyA ki kabhI koI balAtkAra ke dvArA mere rAjya ko chIna to nahIM legA? pApI manuSya prAyaH karake zaMkAlU hote haiN| usa samaya kalpAnta kAla kI vAyu ke samAna balavAna tIkSNa vAyu bahane lgii| usa vAyu se vRkSa jar3a sahita ukhar3ane lge| usa vAyu ke dvArA uThI huI dhUla se AkAza maNDala parivyApta ho gayA aura sUrya rAhU se grasta hone ke samAna adRzya ho gyaa| mAno mAnabhaMga rAjA kA mUrttimAna apAra pApasamUha ho, isa prakAra se aMdhakAra samUha ke dvArA sarva dizAe~ zyAmatA ko prApta huii| aba isa duSTa buddhivAle rAjA kA maraNa hogA-isa prakAra kA anumAna lagAkara harSita hote hue
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122/zrI dAna-pradIpa jagata ke hitakAraka megha garjanA karane lge| usa duSTa rAjA kA hanana karane ke lie mAno bAra-bAra sphurita hotI huI yamarAja kI kaiMcI ho, usa prakAra se AkAza meM bijalI camakane lgii| usa samaya AkAza meM do bhUta Apasa meM bAteM kara rahe the aura mahala ke gavAkSa meM baiThA rAjA bhayabhIta hokara suna rahA thaa| bhUta ne apanI priyA se kahA-"he priye! maiM koI bhAvI vRttAnta batA rahA huuN| tUM sun|" taba priyA ne kahA-"he svAmI! zIghra batAyeM / maiM sunane ke lie utsuka huuN|" taba bhUta ne kahA-"niraparAdhI jantuoM ke samUha kA ghAta karane se utpanna hue pApasamUha se bhArI banA yaha rAjA svalpa kAla meM hI vinAza ko prApta hogaa|" yaha sunakara kautuka utpanna hone ke kAraNa usakI priyA bolI-"to phira isa nagarI kA rAjA kauna banegA?" bhUta ne kahA-"jo puruSa isa rAjA kI AjJA kA bhaMga karegA, madonmatta hAthI ko vaza meM karegA aura rAjA kI putrI ko svIkAra karegA, vahI isa nagara kA svAmI bnegaa|" isa prakAra kI bAteM karate hue vaha bhUta-yugala adRzya ho gayA |vaayu se utpanna hue sabhI upadrava bhI naSTa ho gye| usake bAda vaha garviSTha rAjA mana meM bhaya prApta hone se bhrAnta bana gyaa| usakI buddhi naSTa ho gyii| ataH usane nagara ke ArakSakoM ko tatkAla AjJA dI-"apanI AtmA ko subhaTa mAnanevAlA jo duSTa puruSa merI AjJA kA ullaMghana kare, use niHzaMka hokara tatkAla hI yamarAja kA cara banA denA arthAt mAra ddaalnaa|" eka bAra rAtri ke samaya abhayasiMha rAmadeva ke mandira meM nATaka dekhane ke lie gyaa| madhyarAtri ke samaya vaha apane ghara kI aura lauTa rahA thaa| use dekhakara ArakSaka ne komala vANI ke dvArA usase kahA-"he bhadra! jarA tthhro| tuma kauna ho? mere praznoM kA javAba dekara Age jaanaa|" isa prakAra ArakSaka ke dvArA pUche jAne para bhI kumAra rukA nahIM, balki nadI ke pUra kI taraha Age calatA rhaa| taba usane kopayukta vANI meM rAjA kI AjJA btaayii| taba abhaya ne kahA-"vaha AjJA tUM apane bApa ko denaa|" isa prakAra nirbhayatAyukta kathana karake dhairyavAna abhayasiMha Age calane lgaa| yaha sunakara ArakSaka ko atyanta krodha aayaa| usane sainikoM ko pukArA aura kahA-"he yoddhAoM! ise pakar3akara bAMdho aura maaro|" aisA kahakara krodha se svayaM bhI usakI aura daudd'aa| use dekhakara vIrasena rAjA kA nirbhaya putra abhayasiMha vidyA ke dvArA adRzya hokara sakuzala apane ghara pahu~ca gyaa| satpuruSa
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123/zrI dAna-pradIpa ko vipatti kahAM? prAtaHkAla nagara ArakSakoM ne yaha bAta rAjA ko btaayii| taba 'krodhAruNa hote hue mAnabhaMga rAjA ne usake mAna ko bhaMga karanevAle vacana kahe-"he bevakUpha! tUM vAstava meM napuMsaka hI hai, ki saikar3oM yoddhAoM ke parivAra se yukta hone ke bAvajUda bhI eka zatru ko mAra taka nahIM paayaa|" kucha dinoM ke pazcAt madonmatta hokara rAjA kA paTTa hastI atyanta dRr3ha baMdhanavAle stambha ko ukhAr3akara svecchApUrvaka nagarI meM bhramaNa karane lagA aura utpAta macAne lgaa| vaha mahAvAyu kI taraha kahIM vRkSoM ko ukhAr3akara pheMka detA thA, to kahIM zatru rAjA kI taraha nagarI ke mahaloM ko tor3a DAlatA thaa| jaise ArakSaka logoM ko trasta karate haiM, vaise hI vaha pura ke logoM ko trasta karane lgaa| kAla ke binA hI kalpAnta kAla ko mAno janma de rahA ho-aisA pratIta karavAtA thaa| usa samaya rAjaputrI kanakavatI kAmadeva kI pUjA karake udyAna se vApasa lauTa rahI thii| usa para usa bigaDaila hAthI kI dRSTi pdd'ii| turanta hI vaha hAthI krodha se dhamadhamAyamAna hotA huA yamarAja kI taraha usakI ora daudd'aa| usa samaya usake sAtha kA dAsa-dAsI-parivAra ucca svara pukAra karane lagA-"raNasaMgrAma meM dhIra he vIroM! daudd'o-daudd'o| hamAre svAmI kI putrI ko yaha hAthI nukasAna pahuMcAne kI koziza kara rahA hai| are! isa nagarI meM koI zUravIroM kA ziromaNi hai yA nahIM, jo ki isa rAjaputrI kA rakSaNa kara sake? kyA yaha vasundharA vIra-ratnoM se khAlI ho gayI hai?" isa prakAra ke unake vilApa ko sunakara vIrasena kA putra mahAparAkramI abhayasiMha kumAra turanta vahAM A pahu~cA aura usane hAthI ko lalakArate hue kahA-"he hAthI! tUM nAma se hI mAtaMga hai-aisA nahIM hai, balki karma ke dvArA bhI tUM mAtaMga hI hai|" isa prakAra kahakara mahAvIrya se yukta kumAra ne rAjaputrI ko mArane meM tatpara hue usa durvAra hAthI para vaz2a se bhI jyAdA balavAlI muSTi ke dvArA prahAra kiyaa| usa samaya vaha hAthI rAjaputrI ko chor3akara kumAra ke pIche krodha se daudd'aa| nirbhaya abhayasiMha ne usa hAthI ko maNDalAkAra cakkara lagavA-lagavAkara cirakAla taka ghumaayaa| isase vaha itanA adhika klAnta ho gayA ki kSaNabhara ke lie kiMkartavyavimUr3ha banakara khar3A raha gyaa| usa samaya usake zarIra para pasIne kA jala pravAhita ho rahA thA, jisase vaha varSARtu ke parvata kI zobhA ko prApta ho rahA thaa| usake bAda jisakA parAkrama vAstava meM stutya hai-aisA vaha kumAra zIghratA se kUdakara hAthI ke skandhoM para car3ha gyaa| isa taraha vaha purajanoM ke mana meM prema kA 1. krodha meM laal| 2. cnnddaal|
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124/zrI dAna-pradIpa pAtra bnaa| isa prakAra usa hAthI ko vaza meM karake tIkSNa aMkuza ke dvArA jaise indra airAvata hAthI krIr3ApUrvaka calAtA hai, usI prakAra use claayaa| yaha saba dekhakara rAjaputrI kA hRdaya usake guNoM ke AdhIna ho gyaa| usake upakAra rUpI dravya se kharIdI huI ke samAna kumArI ne usa kumAra ko harSapUrvaka mana hI mana meM vara liyaa| nagara ke loga mAno gavaiye bana gaye hoM, isa prakAra se usake guNoM ko gAne lage-"aho! isakI zakti adbhuta hai! yaha kumAra cirakAla taka jayavanta vrte|" phira hAthI ko mAno krIr3A karavAte hue aura pura-striyoM ke netroM ko AnaMdita karate hue kumAra ne hAthI ko punaH apane sthAna para lejAkara bAMdha diyaa| isa taraha usane apanI vIratA se prasiddhi prApta kii| yaha ghaTanA jAnakara rAjA mAnabhaMga ne vicAra kiyA-"yaha vaNikaputra nahIM ho sktaa| AkRti aura prakRti ke anusAra to yaha kSatriyaputra hI jAna par3atA hai| kyA yahI yuvaka usa devavANI ko saphala karegA? to isa zatru ko mArane kA upAya mujhe zIghra hI karanA caahie| kahA bhI hai ki kisI bhI kArya ko karane meM puruSa ko puruSArtha kA tyAga nahIM karanA caahie|" isa prakAra kA vicAra karake usa duSTa rAjA ne subhaToM ko AjJA pradAna kI-"yuddhakalA meM kuzala lAkhoM zUravIra yoddhAoM ke hote hue bhI isa eka vaNikaputra ne hAthI ko vaza meM kiyA hai-yaha bAta rAjya meM caNDAla kI taraha malinatA ko vistRta banAtI hai| jaba taka vaha vaNikaputra jIvita rahegA, taba taka yaha apavAda vRddhi ko prApta hotA rhegaa| ataH tumalogoM ko turanta hI use yamarAja kA atithi banAnA hogaa|" ___ yaha sunakara sabhI yoddhA atyanta krodhita hue| kavaca pahanakara hAthoM meM zastra lekara use mArane ke lie use usI prakAra se cAroM tarapha se ghera liyA, jisa prakAra zUkara hAthI ko ghera lete haiN| ye yamarAja kI taraha mujhe mArane Aye haiM yaha jAnakara kumAra abhayasiMha tatkAla deva kI taraha adRzya hokara apane ghara pahu~ca gyaa| yaha dekhakara sainika nirAza ho gye| unhoMne rAjA se kahA-"he svAmI! hama jaise hI usako pakar3ane ke lie Age bar3he, vaise hI vaha adRzya ho gyaa| cAroM tarapha sUkSmatA se khojane ke bAda bhI vaha hameM dikhAyI nahIM diyaa|" yaha sunakara rAjA kI AzA para tuSArApAta huaa| usane sainikoM ko tiraskRta karake bheja diyaa| thor3I dera bAda rAjA kA kopa kucha zAnta huaa| tabhI rAjakanyA ke dvArA preSita vasaMtasenA nAmaka dhAtrI ne Akara rAjA se nivedana kiyA-"he deva! Apako jJAta hai ki abhI taka ApakI putrI ko koI bhI vara pasanda nahIM AyA hai| sauMdarya ke dvArA kAmadeva ko bhI
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125/zrI dAna-pradIpa parAsta karanevAle hajAroM rAjakumAroM ke citra rAjakumArI ko dikhAye gaye haiN| para kAdava ke prati haMsinI kI taraha kisI bhI rAjaputra meM vaha rAgayukta nahIM bnii| para aba jisa kumAra ne unmatta hAthI se kumArI kI rakSA kI hai, usake upakAra ke kAraNa vaha usa para rAgayukta banI hai aura use varane kI icchA rakhatI hai| maiMne usa bahuta samajhAyA ki tUM rAjavaMza meM utpanna huI hai| ataH vaNika vaMza meM utpanna puruSa ko pati ke rUpa meM svIkAra karanA yogya nahIM hai| taba usane mujhase kahA ki aisA na kheN| vaha apane guNoM ke kAraNa koI rAjavaMzI hI pratIta hotA hai| agara nIti se ujjvala yaha kumAra rAjaputra na hotA, to dUsaroM ke dvArA na harane yogya mere hRdaya kA yaha haraNa nahIM kara paataa| dUsarI bAta yaha hai ki jisane mere prANoM kA rakSaNa kiyA hai, use chor3akara maiM anya kisI ko pati ke rUpa meM svIkAra karUM, to phira kRtajJatA kA kyA? yaha mere lie kaise yogya ho sakatA hai?" dhAtrI ke mukha se sArI bAte sunakara sadbuddhihIna va aucityahIna rAjA ne vicAra kiyA-"hA! hA! aba yaha duSTAtmA merA jAmAtA bhI banegA? maiM isa bhavitavyatA ko ukhAr3akara nirmUla kara dUMgA, kyoMki jo puruSa vighnoM se udvigna na ho, usakA daiva bhI rUTha jAtA hai|" isa prakAra nizcaya karake duSTa cittavAle rAjA ne kapaTa rUpI latA kI kyArI ke samAna vANI meM dhAtrI ke samakSa ArakSakoM ko bulavAkara kahA-"priyamitra ke jisa putra ne gajendra ke upadrava se merI putrI kA rakSaNa kiyA hai, vaha mahApuruSa mere dvArA sanmAna karane lAyaka hai| use turanta bulAkara laao|" yaha sunakara ArakSaka usake ghara gaye aura rAjA kA saMdeza sunAkara sAtha calane ke lie khaa| kumAra ne vicAra kiyA-"yaha rAjA mujha para atyanta dveSa ko dhAraNa karatA hai| para sarvatra merI mAtA hI merA rakSaNa kregii|" aisA socakara sAhasapUrvaka kumAra unake sAtha yamarAja ke samAna usa rAjA kI sabhA meM gyaa| rAjA ne dikhAve ke lie usakA sanmAna kiyaa| para mana meM cintana cala rahA thA ki mujhe ise Aja rAtri meM hI mAranA hai| usane duSTabuddhi se subhaToM ko AjJA dI-"isa abhayasiMha ko Aja kI rAtri yahIM rakhanA hai| Apatti kA jJAtA kumAra unase apanI rakSA karatA huA usI samaya usI sthAna para deva kI taraha adRzya ho gyaa| use na dekhakara subhaTa cintita hote hue paraspara kahane lage-"hamArI A~khoM meM dhUla jhoMkakara vaha bhAga gayA hai|" yaha sunakara rAjA ne vicAra kiyA-"yaha duSTAtmA merI putrI ko lekara bhI bhAga jaaygaa|" isa vicAra se rAtri meM vaha atyanta cintita ho gyaa| ataH vaha rAtri meM apanI sotI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126/zrI dAna-pradIpa huI kanyA ke pAsa jAkara so gyaa| pApiyoM kA citta asthira hI hotA hai| phira rAjA ne svapna meM abhayasiMha dvArA haraNa kI jAtI huI apanI kanyA ko dekhaa| prAyaH kiye hue vicAra hI svapna meM dikhAyI dene lagate haiN| phira "are duSTa cittayukta! merI putrI kA haraNa karake tUM kahAM jA rahA hai?" aisA bolate hue rAjA hAtha meM khaDga lekara usake pIche daudd'aa| krodhAveza meM daur3atA huA rAjA meDI para se nIce girA aura mAno prANa bhI usase bhayabhIta ho gaye hoM-isa prakAra se usakA sAtha prANoM ne bhI chor3a diyaa| vaha marakara naraka meM gyaa| prAtaHkAla use marA huA dekhakara sabhI loga AnaMda ko prApta hue| aise duSTa manuSya kA maraNa kisake lie harSa-pradAtA nahIM banatA? phira maMtrI Adi tathA sabhI purajana vicAra karane lage-"aba aba hamArA nyAyaniSTha rAjA kauna bana sakatA hai?" tabhI AkAza meM rahI huI devI ne kahA-"he logoM! jinakI kIrtti prasiddha hai, aise vIrasena rAjA kA putra abhayasiMha hai| use rAjya sauMpa do|" aisA kahane ke bAda svayaM ke vanagamana, mRtyUparAnta vyantarI bananA, putra kA svayaM rakSaNa karanA Adi sarva hakIkata kahakara devI adRzya ho gyii| vaha saba sunakara sabhI mana meM atyanta prasanna hue| phira vIrasena rAjA ke putra abhayasiMha kA vizAla utsavapUrvaka rAjyAbhiSeka kiyaa| sarva dizAe~ prasannatA ko prApta huii| AkAza meM deva-dundubhi kA nAda hone lgaa| AkAza se pratyakSa ratna-suvarNAdi kI vRSTi huii| phira pavitra lAvaNyatA se yukta kumArI ke sAtha kumAra kA pANigrahaNa huaa| puruSottama ke binA lakSmI ke sAtha vivAha kauna kare? zreSTha buddhi se yukta rAjA abhayasiMha ne jIvana-bhara priyamitra zreSThI para pitRbhakti rkhii| svarga meM indra kI taraha vaha pRthvI para nyAya ke dvArA rAjya pAlana karane lgaa| eka bAra udyAnapAlaka ne prAtaHkAla ke samaya Akara rAjA se vijJapti kI-"he deva! Aja hamAre udyAna meM jJAnasUra nAmaka gurudeva padhAre haiN|" yaha sunakara rAjA ne harSapUrvaka use prItidAna dekara saMtuSTa kiyaa| phira atyanta AnaMdapUrvaka parivAra sahita udyAna meM jAkara gurudeva ko vaMdana kiyaa| sUri ne bhI kalyANa kA poSaNa karanevAlI dharmalAbha rUpI AzISa dvArA aura puNya rUpI udyAna ko vikasita karane meM jala ke siMcana ke samAna dharmadezanA dvArA rAjA ko prasanna kiyA / dharmadezanA dete hue gurudeva ne pharamAyA-"isa asAra saMsAra meM sArabhUta ekamAtra dharma hI hai-aisA jinezvaroM ne kahA hai| vaha dharma pitA kI taraha sarvatra manovAMchita padArthoM ko pradAna karatA hai| manuSyoM ko usa-usa prakAra kI anupama kalyANa sampadA dene meM dharma hI sAkSIbhUta rUpa meM samartha hai| usa dharma ko jinezvaroM ne dAnAdi bheda ke dvArA aneka prakAra kA kahA hai| una aneka prakAra ke dharmoM ke madhya dayAdharma hI utkRSTa jIvana rUpa hai| jisane apane hRdaya kI bhUmi para kRpA (dayA) rUpI
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127/zrI dAna-pradIpa kalpalatA kA vapana kiyA hai, use svargAdi phala-sampadA kI prApti hotI hai| dayA hI saubhAgya, Arogya, cirAyuSya aura sAmrAjyAdi sukhalakSmI kI khAna hai aura akRpA (dayA-rahitatA) duHkhoM kI khAna hai| he rAjan! tumane bhI usa dayA ke prabhAva se hI isa sAmrAjya ko pAyA hai| ataH isa janma meM adhika se adhika dayA kI ArAdhanA kro|" isa avasara para rAjA ne sUri se pUchA-"he pUjya! pUrvabhava meM maiMne aisA kaunasA karma kiyA thA, jisase isa bhava meM mujhe Apatti ke sAtha saMpatti prApta huI hai?" yaha sunakara nirmala jJAna ke sAtha tIna jagata ke bhAvoM ko jAnanevAle gurudeva ne use yathArtha prakAra se pUrvabhava kA vRttAnta btaayaa| phira kahA-"he rAjA! pUrvajanma meM tumane jo atulya dayAvrata kA pAlana kiyA thA, usa puNya ke prabhAva se hI tumhe yaha vizAla sAmrAjya binA kisI prayatna ke isa bhava meM prApta huA hai| pUrvabhava meM tumane jitanI bAra zazaka para mudgara pheMkA thA, utanI bAra hI tumhe isa bhava meM vipatti kA sAmanA karanA pdd'aa| udhara mAnabhaMga rAjA prANighAta ke pApa ke yoga se marakara naraka meM utpanna huA hai| vahAM se nikalakara vaha cirakAla taka saMsAra meM paribhramaNa kregaa| he rAjan! saMsAra kI sampadA abhayadAna rUpI pratyakSa kalpavRkSa ke puSpa rUpa hai aura mokSa rUpI lakSmI usakA phala hai|" isa prakAra gurudeva kI vANI kA zravaNa karake rAjA ko jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| usane harSapUrvaka jIvana-paryanta jIvadayA vrata ko aMgIkAra kiyaa| usake bAda rAjA dharmaguru ko vaMdana karake apane mahala meM lauTa aayaa| phira pApa rUpI hAthI ko bAMdhane ke samAna stambha rUpa amAri ko apane rAjya meM pravartita krvaayaa| usane jinezvara ke zAsana kI parama unnati kA vistAra karake cirakAla taka rAjya kA bhoga kiyaa| vizuddha dharma kA ArAdhana karake anukrama se vaha rAjA abhayasiMha svarga meM gayA aura kramapUrvaka aSTa karmoM kA kSaya karake mukti rUpI lakSmI kA bhoga karane lgaa| ataH he pallIpati! tuma bhI prANIvadha kA tyAga karake dayAvrata ko aMgIkAra karo, jisase tumheM bhI abhayasiMha ke samAna saMpadA kI prApti ho|" isa prakAra zaMkha ke upadeza kI vANI rUpI dIpikA ke dvArA pallIpati meghanAda kI AtmA prakAzita huii| usane AnaMdapUrvaka dayAvrata ko aMgIkAra kiyaa| isase zaMkha atyanta harSita huaa| pallIpati ko dharma meM dRr3ha karane ke lie vaha jJAnavAna zaMkha kitane hI samaya taka vahIM rhaa| usake bAda use apane ghara jAne kI icchA huii| taba pallIpati ne use svarNAdi dekara usakA satkAra kiyA, kyoMki zaMkha satpuruSoM ke samUha ke madhya cakravartI ke samAna thaa| pallIpati kAphI dUra taka use bhaktipUrvaka chor3ane ke lie aayaa| Age jAne ke lie sArtha mila jAne para zaMkha apane ghara kI tarapha jAne kI utkaNThA se Age bddh'aa| sArtha ke sAtha vaha
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128/ zrI dAna-pradIpa kucha hI dUrI para gayA hogA ki sAmane se kucha cora A gye| zastradhArI hone ke kAraNa ve bhayaMkara pratIta hote the| 'jaldI mAro-jaldI mAro'-isa prakAra cillAte hue ve sArtha meM ghusa gye| zaMkha ne mana meM dhairya dhAraNa karake unase kahA-"tuma hameM kyoM mArate ho? tumhe dhana se prayojana hai| ataH tuma dhana le lo, para hame chor3a do|" zaMkha ke isa prakAra kahane se kitane hI cora sArtha ko lUTane lge| para kucha logoM ne zaMkha ko pahacAna liyA aura coroM ko manA karate hue kahA-"aho! hama sabhI ko jIvanadAna dilAnevAlA vaha yahI mahAsattvavAna puruSa hai, jisane kucha samaya pahale hI yamarAja ke samAna bhayaMkara pallIpati ke baMdhana se hameM mukta karavAyA thaa| ataH yaha to hamAre lie pitA ke tulya va pUjanIya hai| para ise duHkha denA ThIka nahIM hai|" yaha kahakara ve loga use bhaktipUrvaka apane ghara para le gaye aura usakA satkAra kiyaa| zaMkha ne unako bhI upadeza dekara dayAdharma svIkAra krvaayaa| buddhimAna puruSa kadApi dharma kA upakAra karane meM aTakate nhiiN| phira ve cora bhI harSapUrvaka use chor3ane ke lie bahuta dUra taka gye| isa prakAra dharmavantoM meM mukhya vaha zaMkha sukhapUrvaka apane ghara para phuNcaa| usake samAgama se usake mAtA-pitA atyanta khuza hue| putra va dhana kI prApti se kauna khuza nahIM hotA? phira rAjA, senApati aura purohita ko zaMkha ne unake putroM kI hakIkata khii| yaha sunakara ve loga atyanta kheda ko prApta hue| prANIhi~sAdi duSkarmoM meM magna durbuddhi yukta putra ho, to pitAdi va anyoM ke lie bhI vaha duHkha kA hI kAraNa banatA hai| phira samasta kalAoM meM nipuNa zaMkha ko apanA kAryabhAra sauMpakara zreSTha buddhiyukta zreSThI ne paraloka ko saadhaa| nirmala dayAdharma kA pAlana karane se dina-dina zaMkha kA udaya hotA gayA aura isa kAraNa vaha sarva sthAnoM para mukhyatA ko prApta huA, kyoMki guNoM se hI gaurava prApta hotA hai| zaMkha ke samAna ujjvala kIrti ke dvArA dizAoM ko prakAzita karatA huA zaMkha paraspara bAdhArahita dharma, artha aura kAma puruSArtha ko sAdhane lgaa| isa prakAra zrAvaka dharma kI ArAdhanA karake vidhiyukta maraNa prApta karake bhavanapati meM eka palyopama kI AyuSyavAlA deva bnaa| rAjA, senApati aura purohita ke putra raudradhyAna ke kAraNa marakara atyanta duHkha se yukta pahalI naraka meM gye| eka bAra zreSTha buddhimAna zaMkha deva ne avadhijJAna se pUrvabhava dekhakara yaha jAnA ki use dayA rUpI kalpalatA kA hI yaha phala prApta huA hai| isase usane vicAra kiyA-"abhI bhI maiM aisA kucha karuM ki jisase agale bhava meM bhI mujhe samyag prakAra se dayAdharma kA ArAdhana prApta ho|"
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129/zrI dAna-pradIpa aisA vicAra karane ke bAda eka bAra zaMkhadeva ne kisI kevalI se pUchA-"maiM yahAM se cyavakara kahAM utpanna hoU~gA?" kevalI ne batAyA-"vijaya nAmaka nagara meM vijayasena nAmaka rAjA kI vijayA nAmaka rAnI kI kukSi se tuma putra rUpa meM utpanna hooge|" yaha sunakara usa deva ne svayaM ke pratibodha ke lie vijayasena ko svapna meM kahA-"rAjAdi ke tIna putroM ko kapaTa se yakSa ke mandira meM lejAkara unake dvArA bakaroM kA vadha karavAkara yogI ne mAra DAlA aura cauthA zreSThIputra hiMsA kiye binA hI bhAga gayA aura anta meM apane puNya ke pratApa se apane ghara jAkara sukhI banA-isa prakAra kA citra tuma apane citrakAroM dvArA rAjasabhA meM citrita krvaao|" aisA svapna dekhakara jAgRta hotA huA rAjA vicAra karane lagA-"aisI hakIkata pUrva meM kabhI nahIM sunI, nahIM dekhii| mere mana meM kisI prakAra kA koI vikAra bhI nahIM hai| to phira aisA svapna mujhe kyoM AyA? para yaha svapna bahuta dIrgha thA / ataH mujhe lagatA hai ki yaha svapna asatya hai|" aisA vicAra karake rAjA usa svapna ke prati udAsIna rhaa| dUsarI rAtri meM deva ne punaH vahI svapna spaSTa rIti se rAjA ko dikhaayaa| prAtaHkAla hone para rAjA ne vicAra kiyA-"isa svapna kA kucha to kAraNa hai|" aisA vicAra karake rAjA ne apanI rAjasabhA meM devakathita ghaTanA ko citrakAroM dvArA citrita krvaayaa| phira AyuSya kA kSaya hone para vaha deva vahAM se cyavakara vijayA rAnI kI kukSi meM mahAbhAgyavAna putra ke rUpa meM utpanna huaa| garbha ke prabhAva se rAnI ko pApanAzaka jinapUjA, abhayadAna denA Adi dohada utpanna hue| rAjA ne rAnI ke sabhI dohada harSapUrvaka pUrNa kiye| samaya pUrNa hone para uttama lagna meM rAnI ne saMpUrNa guNoM ke vaibhava se yukta putra ko janma diyaa| usa samaya rAjA ne manuSyoM ko advaita harSa pradAna karanevAlA janma-mahotsava kiyaa| jaba yaha putra garbha meM thA, taba rAjA ne durjeya zatruoM ko bhI apane vaza meM kara liyA thA, ataH usakA nAma rAjA ne jaya rakhA / anukrama se vaya va teja ke dvArA vRddhi ko prApta kumAra candra kI taraha samasta nirmala kalAoM ko prApta huaa| bAlyAvasthA se hI usake dhanapAla, velaMdhara aura dharaNIdhara nAmaka prItiyukta sevaka the| jayakumAra ne yuvAvasthA se hI utpanna saubhAgya ko prApta kiyA thaa| phira pitA ne use mahotsavapUrvaka lAvaNyavatI rAjakanyAoM ke sAtha prnnaayaa| eka bAra rAjA ne kisI azubha svapna ko dekhakara apanA maraNa samIpa jAnakara
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 / zrI dAna- pradIpa rAjakumAra jaya ko apane rAjyapATa para sthApita kiyaa| svayaM adbhuta vairAgya ko dhAraNa karake pravrajyA grahaNa kii| buddhimAna puruSa yogya avasara ke kAryoM meM svayaM ko va para ko jor3anevAle hote haiN| kalAoM kI nidhi ke samAna jayarAjA candra kI taraha zobhita hotA thA, mAno udaya prApta karake samagra kuvalaya ko ullAsa prApta karavA rahA ho| usa rAjA ke pUrvajanma ke dayAdharma rUpI kArmaNa ke dvArA vaza meM hue saikar3oM zatru rAjA svayameva usakI AjJA mAnane lge| jisake rAjya meM nirantara dharma rUpI sUrya udaya ko prApta ho, usake rAjya meM vairI ke parAbhava rUpI rAtri kA saMbhava kahAM se ho? eka bAra vaha manujendra (rAjA) indra kI sudharmA sabhA ke samAna AzcaryavAlI arthAt adbhuta zobhAyukta logoM ke netroM ko stambhita karanevAlI sabhA meM baiThA thA / usa samaya mAno aMtaHkaraNa meM na samAne se zarIra ke bAhara nikalA huA puNya-udyota ho - isa prakAra usake svarNAbharaNoM kI kAMti kA samUha sabhA ko prakAzita karatA thA / usake mastaka para zveta chatra zobhita thA, vaha mAno dizAoM meM na samAne se vApasa lauTI huI kIrtti ke samUha dvArA banAyA gayA ho - aisA pratIta hotA thA / usake donoM tarapha cAmara vIjatI huI striyA~ Azcaryacakita hotI huIM apane kaMkaNoM ke zabdoM dvArA mAno usake pUrva ke puNyasamUha kA gAyana kara rahI thiiN| usake caraNakamala meM jhukakara aneka rAjA usake sAmane hAtha jor3akara baiThe the, jinake ratnajaTita mukuToM meM rAjA ke caraNoM kA pratibimba par3ane se aisA lagatA thA ki unhoMne bhaktivaza rAjA ke caraNa-kamaloM ko apane mastaka para dhAraNa kara liyA ho / mUrttimAna aneka nItizAstroM dvArA hI banAye gaye hoM - aise saciva rUpI cakravarttiyoM kA samUha usa rAjA ke donoM tarapha baiThA thaa| mUrttimAna zRMgAra rasa ke dvArA mAno snAna karavAyA gayA ho - aisI vArAMganAe~ usa sauMdarya ke sthAna rUpa rAjA ke cAroM tarapha vidyamAna thiiN| anya bhI aneka grAmAdhipati, senAdhipati, purohitAdi usI kI tarapha dRSTi karake apane-apane yogya sthAna para baiThe hue the| bandIjana karNoM ko Ananda pradAna karanevAlI vANI dvArA rAjA ke guNoM kA kIrttana karanevAlI vizAla birudAvali ucca svara meM gA rahe the| gavaiye sabhAjanoM ke karNapuToM meM amRta-vRSTi karanevAle rAjA ke rasika gItoM ko gA rahe the / 'sUkti bolane meM udyamavaMta kavIMdra abhaMga rasa kI racanA ke dvArA taraMgayukta vividha prakAra ke - vividha viSayoM ke kAvya - zloka bola rahe the| paNDita loga mahAna puNya ko vistRta banAnevAlI aura kumArga kA nAza karanevAlI bharatAdi rAjAoM kI satya kathAe~ sunA rahe the| amRta rasa ke samAna jharate hue adbhuta va vividha rasoM ke dvArA vaha samagra sabhA citralikhita rUpa se zobhita ho rahI thI / 1. candra kuvalaya - kumudinI ko aura rAjA ku- pRthvI ke valaya ko ullasita karatA hai| 2. nItizAstra rUpI pudgala / 3. nIti se bhare zloka |
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131/zrI dAna-pradIpa usI samaya sabhA meM eka tarapha se kAphI zora sunAyI diyaa| rAjA ne pUchA-"kyA huA?" taba pradhAna ne kahA-"he deva! dhanapAlAdi Apake tIna pramukha sevaka isa bhIMta para citrita citra dekhakara behoza hokara gira par3e haiN|" yaha sunakara Azcaryacakita va bhAnta huA rAjA uThakara unake pAsa gayA aura kautuka ke dvArA una citroM ko dekhane lgaa| usameM rAjakumArAdi ke aura svayaM ke pUrvabhava ke vRttAnta ko dekhakara rAjA ko bhI UhApoha karate hue jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| use bhI mUrchA A gyii| vaha bhI pRthvItala para gira pdd'aa| yaha dekhakara Akula-vyAkula hokara sevaka unakA zItopacAra karane lge| kucha samaya bAda rAjA aura usake tInoM sevaka A~kheM kholate hue isa prakAra uTha khar3e hue- mAnoM nIMda se jAgRta hue hoN| phira sAmanta rAjAoM ne jayarAjA se pUchA-"he deva! yaha kyA huA?" taba rAjA ne jIvadayA ke vikAsa dvArA adbhuta pUrvabhava kA sarva vRttAnta sampUrNa sabhA ko sunaayaa| una tIna sevakoM ko pUchA gayA, to unhoMne bhI kahA-"hama tInoM ve hI haiM, jinhoMne bakaroM ke vadha ke dvArA upArjita karmoM ke kAraNa prathama naraka ko prApta kiyA aura vahAM se nikalakara isa bhava meM Aye haiN|" pUrvabhava ke prema ke kAraNa rAjA kA mukha harSAzruoM se bhIga gyaa| usane AnandapUrvaka una tInoM kA AliMgana kiyaa| phira una tInoM ne rAjA ko donoM hAtha jor3akara vijJapti kI-"he svAmI! dayAdharma ke prabhAva se Apane yaha vizAla sAmrAjya aura divya Rddhi prApta kI hai| hamane to prANa-hiMsA ke dvArA naraka va isa bhava meM dAsapanAdi duHkhoM kI paramparA ko prApta kiyA hai| ataH hama Aja se jIvadayA kA vrata aMgIkAra karate haiM, jisase hameM bhI paga-paga para sampatti kI prApti ho|" AtmA ke lie atyanta hitakAraka yaha vRttAnta sunakara aneka loga jIvadayA ke dharma meM pravRtta hue| amAtyAdi ke sAtha rAjA ne sadguru ke pAsa jAkara bAraha vratoM se manohara zuddha zrAvakadharma aMgIkAra kiyaa| phira rAjA ne apane samasta deza meM yaha udghoSaNa karavAyI ki-"jo bhI prANiyoM kA ghAta karegA, usa manuSya kA sarvasva chInakara use daNDita kiyA jaaygaa|" usa jayarAjA ne samyagdRSTiyoM ke netroM ko zItalatA pradAna karanevAle aura devavimAnoM kA bhI tiraskAra karanevAle aneka jinacaitya 'kapaTa-rahita krvaaye| unameM mokSasukha rUpI 1. AzaMsA-rahita hokr|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132/ zrI dAna-pradIpa lakSmI ko bulAnevAlI dUtI ke samAna svarNAdi kI aneka pratimAe~ bhrvaayiiN| AzaMsA rahita hokara usane dInoM ko isa prakAra kA dAna diyA ki unheM jIvana-paryanta phira se yAcanA jaisI laghutA na karanI pdd'e| isa prakAra dayAdharma se upArjita vizAla rAjya ko bhogate hue usa rAjA ne eka hajAra varSa taka acchI taraha se zrAddhadharma kI ArAdhanA kii| eka bAra jayarAjA pUrva kI taraha hI mahAna utsavayukta rAjasabhA meM baiThA huA thaa| usa samaya prANiyoM ke viSama karma-pariNAma kA vicAra usake hRdaya meM utpanna huA-"vizAla sAmrAjya bhI viSamizrita bhojana kI taraha chor3ane lAyaka hI hai|" _aisA vicAra karake mahAna vairAgya taraMgeM usake antar meM uchalane lgiiN| ataH usane sabhA ke samakSa kahA-"he logoM! dekho! yaha manuSyAyu kSaNika hai| bhogoM kA pariNAma virasa hotA hai| samRddhi dekhate hI dekhate vinAza ko prApta ho jAtI hai| zarIra bhI rogAdi kaSToM se vyApta hai| svajanAdi samUha kevala svayaM ke svArtha meM lubdha hotA hai| AtmA kA hitArtha sAdhane meM aneka vighna Ate haiN| yamarAja prANiyoM ke mastaka para hara samaya hAtha rakhakara khar3A rahatA hai| prANiyoM ko svayaM ke kiye hue karmoM kA phala avazya hI bhoganA par3atA hai| phira bhI avidyA rUpI madirA se unmatta huA prANI AtmA kA hita karanevAle dharma meM pramAdI banA rahatA hai aura AtmA kA ahita karanevAle prANIhi~sAdi kAryoM meM ahaMpUrvikA ke rUpa meM pravRtta hotA rahatA hai| hA! hA! mUrkha prANI naraka aura tiryaMcAdi ke asaMkhya duHkhoM kI paravAha kiye binA hI alpa sukha ke lie aneka prakAra ke jIvahiMsAdi adharma kA vistAra karate haiN| jinheM dharma iSTa hai, aise buddhimAna puruSa apanI AtmA kA aniSTa karanevAlI parahi~sA kaise kara sakate haiM? kyoMki jo apanI AtmA ko priya hai, vahI para ke sAtha bhI karanA caahie| yahI dharma kA jIvana hai| athavA dUsaroM ko upadeza dene se kyA? maiM hI moha ke dvArA vimUr3ha banA huA hUM, kyoMki jantuoM ke samUha kA vinAza karane kA kAraNa rUpa yaha rAjya hai-yaha jAnate hue bhI maiM isakA tyAga nahIM kara rahA huuN| jinhoMne sarva prANiyoM ke vadha se nirantara vizrAnti prApta kI hai, dayAdharma meM hI Asakta aise yatirAja dhanya haiM! prazaMsA ke pAtra haiM! duSTa prANI unake zarIra ko atyanta pIr3A prApta karAte haiM, to bhI ve una prANiyoM para lezamAtra bhI krodha nahIM krte| he AtmA! sukha kA abhilASI hokara asaMkhya prANiyoM ke vadha ke kAraNarUpa ina viSayoM meM tUM kyoM rakta hotA hai? ina viSayoM ke sevana se hI narakAdi bhavoM meM lAkhoM bAra anaMta duHkhoM kA tumane anubhava kiyA hai, yaha tumheM yAda nahIM hai| jinhoMne isa nAzavAna zarIra dvArA mokSalakSmI ke kAraNa rUpa ugra tapasyA kA AcaraNa kiyA hai, pApamaya upAyoM ke dvArA pAlana kiyA huA unakA zarIra hI saphala hotA hai|" isa prakAra aMtaHkaraNa meM uchalatI vizAla taraMgoM se yukta zubha dhyAna rUpI jaladhArA ke
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133/zrI dAna-pradIpa samUha dvArA usa jayarAjA ne samagra ghAtikarma rUpI pApamala ke dhula jAne se kevalajJAna ko prApta kiyaa| tatkAla devatAoM dvArA pradatta sAdhuveza ko bharata cakravartI kI taraha dhAraNa kiyaa| phira bhavya prANiyoM ko pratibodha dekara anukrama se mokSa lakSmI ko prApta kiyaa| isa prakAra abhayadAnamaya dRSTAntoM ke dvArA Azcarya utpanna karanevAle aura karNoM ko sukha upajAnevAle isa jayarAjA kA caritra zravaNa karake he bhavyoM! nirantara abhayadAna dene kA prayatna karanA cAhie, jisase vighnarahitatA se mokSapada ko zIghra hI prApta kiyA jA ske| / / iti tRtIya prkaash|| * caturtha prakAza 0 pAtradAna kA mAhAtmya zrIRSabhadeva ke pautra zreyAMsakumAra sabhI ke kalyANasvarUpa hoM, ki jinhoMne pAtradAna kI vyavasthA kA sabase pahale vistAra kiyaa| aba isa cauthe prakAza meM dharmopaSTaMbha dAna kA svarUpa kahA jAtA hai, jise dene se sva aura para ko dharma kA 'upaSTambha hotA hai| isameM jaghanya, madhyama aura utkRSTa ke rUpa meM tIna prakAra ke pAtra hote haiN| jo kevala samyaktvadhArI hote haiM, unheM jaghanya, dezavirativAloM ko madhyama aura sarvavirati se yukta vyaktiyoM ko utkRSTa pAtra kahA jAtA hai| samakitAdi guNoM se yukta zrAvaka bhI spaSTa rUpa se pUjanIya hote haiM, kyoMki ve sAdharmika hone se ve hI satpuruSoM ke vAstavika baMdhu hote haiN| usa sAdharmika para aMtaHkaraNa se prema dhAraNa karake anna-vastrAdi ke dvArA acchI taraha se baMdhu kI taraha unakI bhakti karanI caahie| zAstroM meM sunA jAtA hai-bharata cakravartI amRta rasa ke pAka ke samAna uttama AhAra dvArA sAdharmika baMdhuoM kI bhakti karate the| usI ke vaMza meM utpanna hue daNDavIrya rAjA kI kauna prazaMsA nahIM karatA, jo pratidina eka karor3a AstikoM ko bhojana karavAne ke bAda svayaM bhojana karatA thA? buddhimAna puruSoM ko duHkhita sAdharmikoM kA baMdhu ke samAna uddhAra karanA cAhie, kyoMki sAdharmikoM kA uddhAra karane se sva-para kI AtmA kA uddhAra hotA hai-aisA mAnanA caahie| uttama buddhiyukta kumArapAla rAjA nirantara stuti karane yogya hai, kyoMki vaha AstikoM kA uddhAra karane meM prativarSa eka koTi dravya 1. upkaar-avlmbn|
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134/zrI dAna-pradIpa kA vyaya karatA thaa| mahApuruSoM kI zreNi meM agrasara rAmacandra mahArAja kI kauna stuti na kare, jinhoMne araNya meM rahakara bhI sAdharmikoM kA uddhAra kiyA thaa| unakA vRttAnta isa prakAra hai kucha samaya pUrva dazapura nagara meM vajrakarNa nAmaka rAjA thaa| eka bAra vaha zikAra khelane ke lie vana meM gyaa| vahAM kisI jaina muni ko dekhakara unhoMne vaMdana kiyaa| muni ne dharmalAbha dekara dharmopadeza diyaa| sunakara usane zraddhApUrvaka zrAddhavrata aMgIkAra kiyaa| 'sudeva va suguru ke sivAya anya kisI ko maiM namana nahIM karUMgA'-aisa abhigraha bhI svIkAra kiyaa| vaha vajrakarNa rAjA pahale se hI avantI nagarI ke rAjA siMhodara kA sevaka thaa| ataH usane mudrikA ratna meM jinezvara kI sUkSma pratimA bharavAkara apane dAhine hAtha ke aMguSTha meM dhAraNa kii| siMhodara rAjA ko praNAma karate samaya vaha mAtra aMguSTha meM rahI huI usa pratimA ko hI namaskAra karatA thaa| para dUsaroM ko lagatA thA ki vaha rAjA ko hI praNAma kara rahA hai| isa bAta kA kisI duSTa ko patA cala gyaa| usane vajrakarNa kA prapaMca rAjA ko batA diyaa| jaise sarpa ke lie kucha bhI na Dasane lAyaka nahIM hotA, vaise hI duSTa ke lie kucha bhI na kahane lAyaka nahIM hotaa| prapaMca jAnakara rAjA mana hI mana vajrakarNa para dveSabhAva rakhane lgaa| rAtri meM bhI usI ciMtA meM vicAra karate hue aMtaHpura meM gyaa| catura rAnI ne rAjA se ciMtA kA kAraNa puuchaa| rAjA ne vajrakarNa kI bAta btaayii| kAmI puruSa strI se koI bAta gupta nahIM rakha skte| usa samaya koI zrAvaka kisI kAraNa se duSTa buddhi ke utpanna ho jAne se vahAM mahala meM corI karane ke lie AyA huA thaa| usane rAjA-rAnI kI bAta sunakara vicAra kiyA-"hA! hA! yaha duSTAtmA mere sAdharmika baMdhu zrI vajakarNa ko prAtaHkAla hone para baMdhanAdi kI viDambanA kreNge| ataH maiM abhI jAkara use hakIkata kahUM, jisase vaha Aja hI rAtri meM nirvighna rUpa se apane nagara ko calA jaay|" __ aisA vicAra karake usane corI ke vicAra ko chor3A aura usI samaya jAkara use sArI sthiti se avagata krvaayaa| dharmI puruSoM ke lie sAdharmika manuSya baMdhu va dhana se bhI jyAdA mahattva rakhatA hai| yaha sunakara vajrakarNa rAjA ne use atyadhika dhanAdi dekara usakA sammAna kiyaa| usake guNoM se apane hRdaya meM AnaMda kA anubhava karate hue vaha usI rAtri meM apane nagara kI aura prayANa kara gyaa| anukrama se kSema-kuzalatA se vaha apane nagara meM pahu~ca gyaa| usane nagara dvAra baMda karavAkara kile ke andara sampUrNa prajAjanoM ke lie anna, jala, IMdhanAdi sAmagrI ikaTThI krvaalii| yaha jAnakara siMhodara rAjA ne atyanta kruddha hokara senA sahita nirantara prayANa karate hue dazapura nagara ko cAroM tarapha se ghera liyaa| usa samaya ekamAtra paropakAra vrata ko dhAraNa karanevAle vanavAsa ko prApta rAmacandrajI, lakSmaNa va sItA ko jaba sAdharmika vajakarNa para
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135/zrI dAna-pradIpa AyI huI Apatti jJAta huI, taba unheM atyanta kheda huaa| sAdharmika kI pIr3A se jisakA mana na vedhA jAya, use kukarmI jAnanA caahie| rAmacandrajI ne lakSmaNa ko siMhodara rAjA kA nigraha karane kI turanta AjJA pradAna kii| kaunasA dharmI puruSa zakti hone para sAdharmika kI pIr3A harane meM kAlakSepa karegA? jyeSTha bhrAtA kI AjJA prApta hote hI lakSmaNa vahAM gayA aura yuddha karake siMhodara rAjA ko bAMdhakara rAmacandrajI ke sAmane prastuta kiyaa| yaha sunakara vajrakarNa rAjA harSita hote hue turanta rAmacandrajI ke pAsa aayaa| rAmacandrajI ne siMhodara rAjA kA AdhA rAjya vajrakarNa ko dilaayaa| jIvanabhara avantipati siMhodara rAjA vajrakarNa rAjA kI AjJA meM rahe-aisA aMgIkAra karavAkara use mukta kiyaa| aho! sAdharmika para rAma kI kaisI apUrva bhakti! ki jisase vajrakarNa ne kabhI rAma ko dekhA taka nahIM thA, phira bhI usa para aisA apratima upakAra kiyaa| ___ jo manuSya svayaM zaktimAna hone para bhI sAdharmika ke duHkha meM udAsInatA rakhatA hai, vaha durbuddhi manuSya dharma va tIrthaMkaroM kI virAdhanA karatA hai-aisA jAnanA caahie| jo pApI sAdharmikoM ko Apatti meM DAlatA hai, vaha duHkha se bhare apAra bhavasAgara ke Avarta meM ghira jAtA hai| ataH dhArmika puruSa ko sAdharmikoM kA baMdhu kI taraha vidhiyukta aura yathAzakti dhana va zarIrAdi ke dvArA upakAra karanA caahie| saMyama kA sAdhana zarIra hai| ataH zarIra jisake dvArA TikA rahe, aise azana, pAnAdi muniyoM ko baharAnA caahie| muniyoM ko ratna, suvarNAdi kA dAna denA upayukta nahIM hai, kyoMki isase rAgAdi doSa utpanna hote haiN| jo buddhihIna manuSya muniyoM ko dharma kA vinAza karane ke kAraNa rUpa dhana ko detA hai, vaha muniyoM ke vratalopa se utpanna hue pApa kA bhAgI banatA hai, kyoMki vaha dhanadAna vrata ke lopa kA hetu hai aura usa vrata ke lopa meM dAtAra kI anumati hai| ataH usase honevAlA pApa dAtAra ko hI lagatA hai| ataH zraddhAlu dvArA sAdhu ko dharma kA upakAra karanevAle azanAdi kA hI sahI vidhi se dAna karanA caahie| isa prakAra kA dAna dene se sAdhu ke tapa, cAritra va jJAna kI bhakti hI kahalAtI hai| isa kAraNa se dAtA puruSa alpakAla meM hI tapa, cAritra va jJAna kI prApti kara sakatA hai| zarIra ke binA saMyama nahIM ho sakatA aura zarIra annAdi ke binA nahIM Tika sktaa| ataH cAritrAtmA ko annAdi kA dAna denA cAhie-aisA paNDita puruSa kahate haiN| vaha annAdi kA dAna bhI sAdhu ko 'prAsuka va eSaNIya denA cAhie, kyoMki aisA dAna hI sva (dAtAra) tathA para (grAhaka) ke lie hitakAraka ho sakatA hai| Atmahita kI vAMchA rakhanevAle svaccha buddhi yukta manuSya ko tapasviyoM ko prAsuka aura eSaNIya annAdi pradAna karanA cAhie, kyoMki usa prakAra ke dAna 1. acitt| 2. AdhAkarmAdi dossrhit|
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136/ zrI dAna-pradIpa se hI parabhava meM dIrgha aura zubhAyuSya kI prApti ho sakatI hai| isa viSaya meM pA~caveM aMga meM kahA gayA hai___gautamasvAmI zrImahAvIra prabhu se pUchate haiM-"he bhagavan! jIva dIrghAyuSya bAMdhanevAle karma ko kaise karate haiM?" "he gautama! prANighAta kiye binA aura mRSAvAda kA sevana kiye binA tathA prakAra ke tapasvI sAdhu athavA zrAvaka ko prAsuka va eSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdimAdi vastuoM kA dAna dene se jIva dIrghAyuSya yukta karma ko bAMdhatA hai|" "he bhagavAn! jIva alpAyuSyavAle karma ko kaise karate haiM?" "he gautama! prANAtipAta aura mRSAvAda kA sevana karake evaM tathAprakAra ke tapasvI sAdhu athavA zrAvaka ko aprAsuka va aneSaNIya azana, pAna, khAdima aura svAdimAdi vastuoM kA dAna dene se jIva alpAyuSya yukta karma ko bAMdhatA hai|" aprAsuka va aneSaNIya azanAdi kA dAna dene se kevala dAtAra ke paraloka kA hI ahita nahIM hotA, balki usa dAna ko grahaNa karanevAle sAdhu bhI AThoM karmoM kA upArjana karane se durgati meM jAte haiN| isa viSaya meM bhI pA~caveM aMga meM kahA gayA hai gautamasvAmI zrImahAvIra bhagavAna se pUchate haiM-he bhagavan! AdhAkarma ke doSa se yukta azanAdi kA AhAra karane se sAdhu kitanI karmaprakRtiyoM kA baMdha karatA hai?" "he gautama! AyuSya karma ko chor3akara zeSa sAta karmaprakRtiyoM ko bAMdhatA hai|" kisI muni ne kisI samaya upayogarahita hokara azuddha AhArAdi liyA ho, to use vidhipUrvaka nirdoSa sthAna para paraTha denA cAhie, kyoMki vaisA karane se zAstrArAdhanA kahalAtI hai| isa viSaya meM eka dRSTAnta hai isa bharatakSetra meM apanI lakSmI ke dvArA alakApurI ko kampita banAnevAlI campA nAmaka mahAnagarI thii| usa nagarI ko zrIvAsupUjyasvAmI ne apane pA~coM kalyANakoM dvArA jagata meM pUjya banAyA thaa| eka bAra usa nagarI ke udyAna meM suvrata nAmaka AcArya pdhaare| aho! unake 1. zuddha caaritrdhaarii| 2. mUla meM 'mAhana' zabda hai, usakA artha zrAvaka kiyA jAya, to vaha tathAprakAra kA arthAt zrAvaka kI gyArahavIM zramaNabhUta pratimA vahana karanevAle zrAvaka kA artha hI saMbhava ho sakatA hai| 3. jiivhiNsaa| 4. yahAM sAta samajhanA cAhie, kyoMki AyuSya karma kA baMdha to kadAcit hotA hai, kadAcit nahIM hotaa| vaha eka hI bAra bAMdhA jAtA hai| usa kadAcitpane kA Azraya karake hI yahAM ATha kI saMkhyA likhI gayI hai| para sAmAnya rIti se sAta hI samajhane caahie|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 137 / zrI dAna- pradIpa guNoM kI taraha unake ziSyoM kI saMkhyA bhI anaginata thI / unheM vaMdana karane ke lie sadaiva purajana AnaMda se bharapUra hokara ToloM ke rUpa meM AyA karate the| AcAryavara bhI puNya kA vistAra karanevAlI vANI ke dvArA purajanoM ko prasanna kara dete the| eka bAra usa nagarI meM koI vizAla utsava kA dina aayaa| usameM gRhastha paraspara eka-dUsare ko sarasa bhojana khilA rahe the| yaha jAnakara kisI Rju prakRtivAle sAdhu ne vicAra kiyA--"acchA huA ki Aja mere pAraNA hai aura nagara meM utsava hai| loga bhI samRddhiyukta, zraddhAyukta aura muni para zraddhAbhAva rakhanevAle haiN| ataH Aja anya sabhI prakAra kI bhikSA kA tyAga karake mujhe dedIpyamAna siMhakesarI modaka hI baharakara lAnA hai|" aisA nizcaya karake sAdhu gocarI ke samaya purI ke madhya se hokara nikle| usa samaya kisI sthAna para ghevara, to kisI sthAna para kSudhA kA khaNDana karanevAle mAlapue, kisI sthAna para anya prakAra ke modaka the / isa prakAra bhAMti-bhAMti ke vyaMjana loga muni ko baharAne ke lie sAmane lAne lage, para muni arucipUrvaka una sabhI kA niSedha karane lge| logoM ko lagane lagA ki muni ke kisI prakAra kA abhigraha liyA huA pratIta hotA hai, jisase ye kucha bhI grahaNa nahIM kara rahe haiN| muni ne saMpUrNa nagarI kA cakkara lagA liyA, para kahIM bhI siMhakesariyA modaka ke darzana nahIM hue| kAma ko prApta na kara sakanevAle kAmuka kI taraha unheM atyanta arati utpanna huI, jisase unakA citta bhagna ho gyaa| unheM kucha bhI upayoga nahIM rahA / rAta-dina taka kA bhAna nahIM rhaa| isa taraha unake aMtaHkaraNa meM aura bAhara bhI 'doSodaya utpanna huA / upayogarahita manuSya meM kyA - kyA malinatA nahIM AtI? aneka ziSyoM ke parivAra se yukta hone ke kAraNa guru ko bhI usake anAgamana kA jJAna na rhaa| anyathA ve anya muniyoM ko bhejakara usakI khabara jarUra lete / udhara vaha sAdhu ghUmate-ghUmate madhyarAtri ke samaya sAgara zreSThI ke ghara para gayA / 'dharmalAbha' kI jagaha unake mukha se 'siMhakesarA' kA uccAraNa huA / yaha sunakara sAgara seTha jAgRta huaa| sAdhu ko dekhakara vaha vicAra karane lagA - "hA! hA! yaha sAdhu akAla meM kaise ghUma rahA hai? inhoMne spaSTa uccAraNapUrvaka siMhakesarA zabda bolA hai| ataH siMhakesarI modaka ke lie hI inakA citta calAyamAna huA hai - aisA jAna par3atA hai| ataH abhI madhya rAtri kA samaya hone para bhI maiM inako siMhakesarI modaka dikhAU~, jisase use dekhakara inakA citta kadAcit svastha ho jAya / " 1. aMtaHkaraNa meM doSodaya arthAt pApa kA udaya aura bAhara doSodaya arthAt rAtri kA udaya huA /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 / zrI dAna- pradIpa isa prakAra vicAra karake vaha zreSThI siMhakesarI modakoM se bharA huA thAla lekara AyA aura kahA - "he muni! ina manohara siMhakesarI modakoM ko grahaNa karake mujhe kRtArtha kiijie|" pUrNimA ke candra kI kiraNoM ke samAna ujjvala dikhanevAle una modakoM ko dekhakara jaise kamalinI sUrya ko dekhakara vikasvara hotI hai, vaise hI muni kI dRSTi vikasvara huii| usane apanA pAtra sAmane rakhA / zreSThI ne usa pAtra ko modakoM dvArA bhara diyaa| usake sAtha hI apanI AtmA ke asAdhAraNa puNya dvArA tIna bhuvana ko bhI yaza ke samUha dvArA bhara diyaa| phira uttama zreSThI ne usa muni se pUchA - " aura modaka lAU~?" taba sAdhu ne kahA- "nahIM, basa itane kAphI hai / " yaha sunakara zreSThI ke mana meM tarka uThA ki ye vacana svAbhAvika jAna par3ate haiN| to phira abhI ye bhikSA ke lie kisa kAraNa Aye hoMge? yA phira cittabhrama ke kAraNa abhI taka ye ghUma hI rahe the| abhI-abhI hI inako svasthatA prApta huI hogii| aisA vicAra karake zreSThI ne unase kahA- "maiMne abhI taka paccakkhANa pAle nahIM hai| ataH mujhe purimaDDa kA paccakkhANa palAveM / " taba sAdhu ne samaya kA upayoga lagAyA, to jAnA - "hA ! hA! abhI to rAtri kA samaya hai / " phira unhoMne Upara dekhA, to AkAza meM asaMkhya tArAoM kA samUha dikhAyI diyaa| mastaka para pUrNa candramA dekhakara unhoMne ardharAtri hone kA anumAna lgaayaa| yaha jAnakara saMvega rasa meM bhIgate hue unhoMne mithyAduSkRta diyA aura kahA - "atyanta pramAdI mujhe dhikkAra hai! merI rasa - lolupatA ko dhikkAra hai! he zreSThI! tuma to mere guru, trANa, zaraNa, jIvana aura gatirUpa ho, kyoMki pramAda rUpI aMdhakUpa meM DUbate hue mujhe ubArA hai| ye modaka rAtribhakta hone se mujha sAdhu ke lie akalpanIya hai, kyoMki muni dina meM grahaNa kiye hue AhAra ko dina meM hI upayoga meM le lete haiM / " aisA kahakara usI ghara ke pichavAr3e meM jAkara nirdoSa bhUmi dekhakara una modakoM ko viSamizrita ke samAna mAnakara paraThane lge| usa samaya harSa ko utpanna karanevAle ve modaka bhI amodaka arthAt dveSa ko utpanna karanevAle bana gaye, kyoMki sabhI vastue~ apane citta ke anusAra hI iSTa aura aniSTa hotI haiN| una muni ne kevala una modakoM ko hI cUra-cUra nahIM kiyA, balki zubhAzayayukta unhoMne cAroM ghanaghAtika karmoM ko bhI cUra ddaalaa| una karmoM ke kSaya hone se meghasamUha kA nAza hone para udaya hue sUrya ke prakAza ke samAna unheM nirmala bodha rUpI kevalajJAna utpanna huA / tatkAla devoM ne devadundubhi va puSpavRSTi dvArA unakI
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 / zrI dAna- pradIpa adbhuta kevalalakSmI kA svAgata kiyA aura harSapUrvaka ve sAgara zreSThI kI bhI prazaMsA karane lage-"tuma dhanya ho ! tumhArA janma zlAghanIya hai ! tuma hI dharma tattva ke jJAtA ho, kyoMki mahAkaSTakAraka dazA ko prApta tathA mUr3hatA rUpI nidrA meM supta isa muni ko tumane hI apanI buddhi ke prabhAva se jAgRta kiyA aura unheM saddbodha pradAna kiyA / " isake bAda ve deva kevalI ko namaskAra karake apane-apane sthAna para cale gaye / kevalI bhI apane guru ke pAsa cale gaye aura anukrama se muktipada kA varaNa kiyA / ataH uttama puruSa yatIzvaroM ko jA dAna dete haiM, vaha isa loka ke upakAra kA phala pAne kI icchA se nahIM denA cAhie, kyoMki jinabhASita AgamoM kA abhyAsa karanevAle munIzvara upakArara - buddhi se unake pAsa se nahIM lete| jo muni apanI AjIvikA ke lie jyotiSa zAstra, nimitta zAstra, gaNita zAstra, maMtra, taMtra, kAmaNa, TumaNa, auSadhi, indrajAlAdi kautuka aura zAMtiprayogAdi kA upayoga karate haiM, ve vratoM kI virAdhanA karane se durgati ko prApta karate haiM / isa viSaya meM upadezamAlA meM kahA hai joisa nimitta akkhara kouAesa bhUikammehiM / karaNANumo aNAhia sAhussa tavakkhao hoi / / bhAvArtha :-jyotiSa, nimitta, akSara, kautuka, Adeza, bhUtikarma aura kisI ke kArya kI anumodanA karane se sAdhu ke tapa kA kSaya hotA hai / / 'mudhAdAna karanevAle ko utkRSTa phala prApta hotA hai aura 'mudhA - AjIvikA karanevAle kA cAritra zuddha hotA hai| ataH dAna ke aMtargata mudhA pravRtti karanevAle dAtA aura grahaNakarttA- donoM hI zubhagati ko prApta karate haiN| dasavaikAlika zAstra meM kahA hai : dullahA u muhAdAI, muhAjIvI vi dullahA / muhAdAI muhAjIvI, do'vi gacchaMti sugaI / bhAvArtha :- mudhA dAna karanevAlA durlabha hai aura mudhAjIvI bhI durlabha hai / mudhAdAnI aura mudhAjIvI - donoM hI sugati prApta karate haiM / / mudhAdAna ke viSaya meM eka udAharaNa sAvadhAna - citta se suno koI eka zAMtabuddhi se yukta tApasa ne kisI grAma meM jAkara svabhAva se hI dAnI kisI vaiSNava se kahA-"he bhakta! agara tUM hamezA merI AjIvikA kare, to maiM tumhAre ghara para hI rahakara cAturmAsa kruuN|" 1. badale kI bhAvanA rakhe binA dAna karanA / 2. nirAzaMsA se arthAt kevala ratnatrayI kI ArAdhanA karane ke nimitta /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140/zrI dAna-pradIpa / taba vaiSNava ne kahA-"agara tuma merA kucha bhI pratyupakAra na karo, to sukhapUrvaka raha sakate ho|" yaha sunakara tApasa ne usakA vacana aMgIkAra kara liyaa| taba vaiSNava ne use rahane ke lie sthAna de diyaa| phira usake Asana, AcchAdana, zayana aura bhojana Adi sabhI prakAra kI vRtti kAyama karane lgaa| jisase tapasvI bhI nirantara samAdhipUrvaka apanI dharmakriyA karane lgaa| eka bAra rAtri ke samaya vaiSNava ke ghara meM cora AyA aura usakA zreSTha azva corI karake le gyaa| grAma ke bAhara nikalate-nikalate prabhAta kA samaya ho gyaa| ataH cora usa azva ko Age le jAne meM samartha na ho skaa| ataH ve usa azva ko vahIM nadI ke kinAre ke eka udyAna meM bAMdhakara cale gye| usa nadI para snAna karane ke lie vaiSNava ke ghara meM rahA huA tApasa hamezA hI AtA thaa| usa dina bhI aayaa| vahAM udyAna kI tarapha se ghor3e ke hinahinAne kI AvAja sunakara usane anumAna lagAyA-"mere upakArI vaiSNava kA azva yahIM para hai|" phira vaha buddhimAna tApasa snAnAdi kriyA ko zIghratA se nipaTAkara apanA eka vastra vahIM udyAna meM sUkhatA huA chor3akara ghara lauTa aayaa| phira avasara hone para vaiSNava ne tApasa ko bhojana ke lie bulaayaa| taba kapaTapUrvaka tApasa ne udvigna hote hue kahA-"maiM nadI para snAna karane ke lie gayA, taba merA eka vastra vahIM para chUTa gyaa| abhI hI mujhe dhyAna AyA hai, ataH maiM vastra lene ke lie phira se nadI para jAtA huuN|" yaha sunakara tApasa kI bhakti meM vazIbhUta hokara usane tApasa ko jAne se rokA aura apane sevakoM ko vastra lAne ke lie bhejaa| jaba sevaka vastra lene ke lie pahuMce, to vahAM apane svAmI kA azva dekhakara ve atyanta prasanna hue| ve azva va vastra ko lakara ghara para aaye| yaha dekhakara vaiSNava zreSThI ne vicAra kiyA-"hA! hA! isa tApasa ne mAyA ke dvArA mujha para pratyupakAra kiyA hai| ataH aba isa pratyupakArI tApasa kI kitanI bhI bhakti kyoM na karUM, saba vyartha hai, kyoMki pratyupakAra karanevAle ko jo bhI dAna diyA jAya, vaha sabhI alpa phalayukta hI hotA hai|" aisA vicAra karake usane tApasa se kahA-"tumane mujha para pratyupakAra kiyA hai| ataH aba mujhe tumase koI prayojana nahIM hai|" yaha kahakara use vidA kara diyaa| ataH jinezvaroM kI AjJA ko jAnanevAloM ko mudhAdAna meM vizeSa yatna karanA caahie|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 / zrI dAna- pradIpa aba mudhA - jIvI kA dRSTAnta kahate haiM dharAdhara nAmaka eka prasiddha nagara hai| usameM atyanta tejayukta yathArtha nAmavAlA jitazatru rAjA rAjya karatA thA / rAjA laghukarmI hone se svayaM hI saMsAra se vairAgya ko prApta huaa| buddhimAna puruSa dharmamArga meM pravRtta hone ke lie anyoM ke upadeza kI apekSA nahIM rkhte| bhinna-bhinna darzaniyoM ke dvArA nirupaNa kiye gaye dharma ko sunakara rAjA ke mana meM dharma ke viSaya meM zaMkA utpanna huii| ataH rAjA ne parIkSA lenI zuru kara dI / vidvAna puruSa parIkSA karake hI dharma ko grahaNa karate haiN| phira rAjA ne ghoSaNA karavAyI - "he bhikSukoM ! Ao-Ao / rAjA mana ko prasannatA denevAle modakoM kA dAna kara rahe haiN|" yaha sunakara kApaDI Adi sarva jAti ke bhikSuka vahAM Aye / eka- eka ko alaga se rAjA ne pUchA - "tumaloga kisa prakAra se AjIvikA calAte ho?" yaha sunakara kisI eka ne kahA - " maiM mukha ke prasAda se jItA huuN|" rAjA ne usase pUchA - "kaise?" taba pahale ne uttara diyA- "maiM kathaka arthAt kathA kahanevAlA huuN| maiM kathA kahakara manuSyoM ko Azcarya prApta karavAkara unake pAsa se dravya grahaNa karake apanI AjIvikA calAtA huuN| ataH merA mukha hI merI jIvikA kA sAdhana hai / " dUsare ne kahA- "maiM hAtha ke hunara se jItA huuN|" ne pUchA--"kaise?" rAjA usane kahA--"maiM lekhaka huuN| ataH hAtha ke dvArA lekhAdi likhakara apanI AjIvikA calAtA huuN| ataH hAtha ke dvArA hI jItA huuN|" tIsare ne kahA- "maiM calane ke prabhAva se jItA huuN|" rAjA ne pUchA--"kaise?" usane kahA-"maiM DAkiyA huuN| eka ghar3I meM eka yojana calatA huuN| ataH paira hI merA jIvana hai| pairoM ke dvArA hI maiM AjIvikA calAtA huuN|" cauthe ne kahA- "maiM manuSyoM ke anugraha se jItA huuN|" rAjA ne pUchA - "kaise?" usane kahA- "maiM bhikSuka huuN| maiMne pravrajyA grahaNa kI hai| ataH sabhI manuSya mujha para anugraha rakhate haiM, jisase maiM jIvita rahatA huuN|" pA~caveM ne kahA- "vaidya kI kriyA ke dvArA maiM jItA huuN|"
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142/zrI dAna-pradIpa chaThe ne kahA-"maiM jyotiSI kI kuzalatA ke dvArA jItA huuN|" yogI ne kahA-"adbhuta cUrNa ke prayoga se maiM jItA huuN|" mAntrika ne kahA-"maiM maMtra-taMtra se jItA huuN|" rAjA ne pUchA-"kaise?" taba vaidya, jozI, yogI aura mAntrika ne kahA-"hamaloga anukrama se vaidyaka, jyotiSa, cUrNa aura maMtra-taMtrAdi ke prayoga dvArA apanI AjIvikA calAte haiN|" anta meM jinAgama se jinakA aMtaHkaraNa suvAsita thA, aise eka kSullaka sAdhu ne kahA-"maiM mudhAjIvI huuN|" rAjA ne usase pUchA-"kaise?" taba usane uttara diyA-"janma, jarA, vyAdhi, priya vastu kA viyogAdi asaMkhya duHkhoM se yukta yaha saMsAra atyanta bhayaMkara hai-yaha jAnakara maiMne AnandapUrvaka saMyama grahaNa kiyA hai| ataH maiM samagra lokayAtrA se rahita hUM aura saMyama ke nirvAha ke lie adIna vRtti se jisa kAla meM jo bhI azanAdi mujhe prApta hotA hai, use maiM grahaNa karatA huuN| ataH he rAjan! maiM mudhAjIvI huuN|" usake ina vacanoM ko sunakara rAjA ne nizcaya kiyA ki-"samagra duHkhoM ke kSaya kI siddhi kA sAdhana rUpI yaha dharma hI mukti prApta karane ke lie tattvajJa puruSoM dvArA sevana ke yogya hai|" aisA vicAra karake rAjA ne sadguru ke pAsa jAkara sarva tattvoM kA nirNaya karake apane putra ko rAjya para sthApita karake cAritra aMgIkAra kiyA aura anukrama se sadgati ko prApta huaa| isa prakAra he sAdhuoM! mudhA-AjIvikA ke dvArA hI apanI deha kA nirvAha karane ke lie tumhe prayatna karanA cAhie, jisase tumhArI tapakriyA, jJAna, cAritra aura zuddhi (samyagdarzana)tumhAre icchita mokSa rUpI phala kA pradAtA bne|" aba pAtradAna ke ATha prakAroM kA anukramapUrvaka varNana kiyA jAtA hai| ve ATha bheda zruta meM isa prakAra se kahe gaye haiM-vasati, zayana, Asana, bhakta, pAnI, auSadhi, vastra aura pAtra / dene yogya vastu ATha prakAra kI hone se paNDita-puruSoM ne dAna ATha prakAra kA batAyA hai| isa viSaya meM upadezamAlA meM kahA hai: "vasahI sayaNAsaNa bhattapANa bhesajja vatthapattAI" 1. vasati, 2. zayana, 3. Asana, 4. bhakta, 5. pAna, 6. auSadha, 7. vastra aura 8. pAtra / ina ATha prakAra ke dAna meM sabase pahale zayyAdAna batAyA gayA hai, jo yogya hI hai, kyoMki
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143/ zrI dAna-pradIpa tapasviyoM ke jJAna va cAritra ko yoga vasati ke AdhAra para hI hai| zayyAdAna ke prabhAva se dharma ke sanmukha hone rUpa guNa ko prApta karake coroM kA nAyaka vaMkacUla bhI svarga meM gyaa| jo manuSya yatiyoM ko zayyA kA dAna detA hai, vaha saMsAra se zIghra hI pAra utaratA hai| ataH AgamoM meM zayyA ke dAtAra ko zayyAMtara kahA gayA hai| pApasampatti kI nidhAnarUpa kozA nAmaka vezyA ne sthUlibhadra muni ko vasatidAna dene se Abhyantara prakAza ko prApta kiyA thaa| sAdhu ko upAzraya kA dAna karane se avaMtIsukumAra ne saMvega kA saMga prApta kiyA thA, jisase use kSaNabhara meM hI divya Rddhi prApta huii| jo puruSa zuddha bhAva se saMyamI ko apane ghara meM sthAna pradAna karatA hai, usane apane ghara meM nizcaya hI jaMgama kalpavRkSa boyA hai-aisA jAnanA caahie| jo puruSa car3hate pariNAmoM ke dvArA sAdhuoM ko zayyAdAna karatA hai, vaha tAracandra kI taraha zIghra hI akSaya sampatti ko prApta karatA hai| jo puruSa dAkSiNyatA se bhI yatiyoM ko vasatidAna karatA hai, usa bhAgyavaMta puruSa kA bhaviSyakAla zubha hotA hai aura tArAcaMdra ke mitra kurucandra kI taraha 'avilamba akSaya sampatti ko prApta karatA hai| usakI kathA isa prakAra hai prathama tIrthaMkara AdinAtha bhagavAna ke sau putra the| unameM eka zreSTha guNoM se yukta kuNAla nAmaka putra thaa| usane lalita lakSmI ke sthAna rUpI eka deza kI sthApanA kI thii| vaha deza isa bharatakSetra meM kuNAla nAma se prasiddha thaa| usI deza meM kalyANakAraka eka zrAvastI nAmaka prasiddha purI thii| mAno AkAza meM nirAdhAra rahI huI amarAvatI nagarI gira jAne ke bhaya se pRthvI para Akara raha rahI ho-isa prakAra se vaha nagarI zobhita hotI thii| tIrtha rUpI vaha nagarI kisa manasvI puruSa ke namane yogya nahIM thI? kyoMki vaha nagarI zrIsaMbhavanAtha svAmI ke janma dvArA pAvana kI gayI thii| kaMgUroM ke bahAne se mAno hAtha ke dvArA durnIti ko roka rahA ho-isa prakAra se nirantara nirbhaya usa nagarI ke cAroM tarapha phiratA huA prAkAra (kilA) rahA huA thaa| usa nagarI meM atyanta teja kA sthAna AdivarAha nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usane cirakAla taka pRthvI ko rAjAyukta banAyA thaa| pRthvI ke apAra bhAra ko dhAraNa karane meM dhurandhara usa mahA- tejasvI rAjA ne apanA nAma artha se niSphala nahIM kiyA thaa| bhAgatI huI zatru-striyoM ke TUTate hue hAroM se cAroM tarapha bikharate hue motI rAjA kI yaza rUpI latA ke aMkuroM kI taraha zobhita hote the| usa rAjA ke kamala ke samAna mukhavAlI kamalA nAmaka paTTarAnI thii| usakI nirmala zIlakalA dUja ke candramA kI kalA ko jItatI thii| svarga kI striyoM ko banAne se vidhAtA ko jo caturatA aura kuzalatA prApta huI thI, sabhI striyoM ke madhya ziromaNi rUpa yaha rAnI 1. 'nA vilaMbena' kA artha 'avilambena' kathA kI saMgati ke hisAba se pratIta hotA hai| 2 AdivarAha kA avatAra lekara Izvara ne jala meM DUbI huI pRthvI kA uddhAra kiyA thaa|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144/zrI dAna-pradIpa usa kuzalatA kI carama sImA thii| rAjA ko bhI sabhI rAniyoM ke madhya yaha kamalA rAnI hI ati priya thii| kyA candra ko sarva tArAoM ke madhya sArabhUta rohiNI adhika priya nahIM hotI? una donoM ke kalA kI nidhi ke samAna tAracandra nAmaka putra huaa| vaha putra apane kula rUpI AkAza ko apane teja dvArA zobhita banAtA thaa| vaha budhezvara kevala zarIra se hI vRddhi ko prApta nahIM huA, balki viveka, vinaya, audArya va gAMbhIryAdi guNoM ke dvArA bhI vRddhi ko prApta ho rahA thaa| jaise daidIpyamAna kAMtiyukta maNiyA~ svarNAlaMkAra ko zobhita karatI haiM, vaise hI ve guNa usakI saubhAgya-sampadA ko zobhita banAte the| rAjA ke anya bhI aneka kumAra the, para vahI putra rAjA ko adhika priya thA, kyoMki sarva maNiyoM ke madhya ciMtAmaNi ratna hI pUjyatA ko prApta hotA hai| vidvAna vyakti usake cakra, dhanuSa, aMkuzAdi zArIrika lakSaNoM ko dekhakara kahate the-"isa kumAra ko bhaviSya meM mahAna vaibhava prApta hogaa|" usake grahoM kI uccatAdi bala dekhakara jyotiSI kahate the-"isa kumAra kA janma-lagna rAjya kI prApti karAnevAlA hai|" jaise-jaise kumAra kI guNarAzi vRddhi ko prApta hone lagI, vaise-vaise una guNoM kI spardhA ke kAraNa logoM kI prIti bhI usa para vRddhi ko prApta hone lgii| vidhAtA ne use sarva upakArI paramANuoM ke dvArA hI banAyA ho-aisA pratIta hotA thA, anyathA kumAra kI ekamAtra paropakAra ke kAryoM meM hI pravRtti kyoM hotI? usa kumAra para akRtrima prIti ko dhAraNa karanevAlA aura nirantara vikasvara buddhi ke dvArA bRhaspati ko bhI parAjita karanevAlA kurucandra nAmaka mitra thA, jo ki maMtrIputra thaa| hamezA sAtha hI AhAra-vihArAdi karane se una donoM kI prIti divasa ke pichale prahara kI chAyA kI taraha vRddhi ko hI prApta hotI thii| jisa taraha jagata ko AnaMda prApta karAnevAlA candra kumuda ko vikasvara karatA hai, usI taraha rAjaputra bhI kurucandra ko vizeSa AnaMda pradAna karatA thaa| usakI lokapriyatA, saubhAgya, tejasvitA, yazasvitA Adi ko dekhakara loga aisA mAnate the ki rAjya isI ko milegaa| sarva guNoM ke nivAsa rUpa usa kumAra para usakI koI pApI vimAtA sUrya para dhuvar3a kI taraha ISyAvaza dveSa ko dhAraNa karatI thii| duSTabuddhi se yukta vaha apane putra ko rAjyalakSmI dilAne kI icchA se apane narakagamana ke upAya rUpa tAracandra kumAra ke maraNa kA upAya socane lgii| eka bAra kapaTa-racanA meM paNDitA usane avasara pAkara kumAra ke bhojana meM duSTa maMtra se
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145/zrI dAna-pradIpa banAyA huA cUrNa DAla diyaa| usa cUrNa ke prabhAva se vana meM lage dAvAnala kI taraha usake zarIra meM dhIre-dhIre mahAvyAdhi utpanna huii| zarIra meM vistAra ko prApta hotI huI usa mahAvyAdhi se usakA sArA zarIra atyanta virUpa ho gyaa| rAjA ne usakI vyAdhi ke pratikAra ke lie jo-jo bhI upAya kiye, ve sabhI niSphala ho gye| khalapuruSa ke citta kI taraha koI bhI upAya usake zarIra para kAragara siddha nahIM huaa| kalaMka se lajjita hone kI taraha zarIra se lajjita hotA huA kumAra kisI ko bhI apanA mukha nahIM dikhA sakatA thaa| usa vyAdhi ke viSAda rUpI 'niSAda kI saMgati se malina huA mAtA-pitA ko kahe binA hI ghara se nikala gyaa| mana meM khinna hotA huA aura karmavipAka kI viSamatA kA vicAra karatA huA kumAra eka grAma se dUsare grAma meM aTana karane lgaa| isa taraha zubhakarmoM ke udaya se vaha eka dina pUrvadizA kI aura calA aura pApa kA nAza karane ke kAraNa rUpa sammetazikhara parvata ke samIpa pahu~ca gyaa| vahAM usane kisI ke mukha se karNoM meM amRta rasAyana ke samAna sammeta tIrtha kA mAhAtmya sunA ki-"isa parvata para pApa kA nAza karanevAle zrIajitanAtha bhagavAnAdi bIsa tIrthaMkaroM ne apane parivAra ke sAtha mukti ko prApta kiyA hai| ataH devendroM ne yahAM bhaktivaza unake maNimaya bIsa sthUbhoM kI racanA kI hai| unameM una-una arihantoM kI ratnamaya pratimA sthApita kI huI hai| una sthUbhoM meM rahe hue tIrthaMkaroM ko zuddha buddhiyukta jo puruSa bhakti se namaskAra karatA hai, vaha avazya hI jaldI mukti ko prApta karatA hai-aisA paNDitoM ne kahA hai|" isa prakAra se usakA mAhAtmya sunakara puNyAtmA kumAra zrIjinezvaroM ko namaskAra karane ke lie udyamavanta huaa| harSita mana se vaha Upara cddh'aa| vahAM bAvar3I meM snAna karake zuddha zveta vastra dhAraNa karake sarvaRtu ke puSpoM se yukta udyAna meM se puSpoM kA samUha grahaNa karake kRtya ke jJAtA kumAra ne pratyeka sthUbha kI tIna-tIna bAra pradakSiNA kii| phira vidhiyukta jagatapUjya bIsa tIrthaMkaroM kI pUjA kii| usake bAda bhaktiyukta bhAvastava isa prakAra karane lagA-"he ajita jinezvara! Apa jayavaMta vatteM / he saMbhavanAtha! Apa samRddhi ke lie hoN| he abhinandana svAmI! Apa AnandapradAtA bno| he sumatinAtha! Apa mujhe sanmati pradAna kreN| he padmaprabha! Apa mujhe kAMti pradAna kreN| he supArzvasvAmI! mere sammukha dRSTi kro| he candraprabhasvAmI! Apa cirakAla jayavaMtA vicreN| he suvidhisvAmI! merI sahAyatA kreN| he zItalanAthasvAmI! merI prIti ke lie hoN| he zreyAMsa prabhu! merA kalyANa kro| he vimalanAtha prabhu! mere pApoM kA nAza kro| he anaMtasvAmI! mujhe anaMta sampadA (mokSa) prApta krvaao| he dharmanAthasvAmI! merA namaskAra svIkAra kro| he zAMtinAthasvAmI! Apa merI zAMti ke lie 1. caannddaal|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146/ zrI dAna-pradIpa hoN| he kuMthusvAmI! mujhe vizAla mokSa rUpI rAjya dilaao| he aranAtha pramu! mujhe lakSmI pradAna kreN| he mallinAtha! mere kalyANa kA vistAra kreN| he munisuvratasvAmI! mujhe zreSTha vrata pradAna kreN| he naminAtha! maiM Apako kapaTarahita namaskAra karatA huuN| he pArzvanAtha! mujhe zAzvata lakSmI arthAt mokSa pradAna kreN| isa prakAra sammetazikhara para stuti kiye hue bIsoM hI jinezvara mujha para prasanna hokara saubhAgya, Arogya aura sampadA pradAna kreN|" phira sthUmoM se kucha dUra jAkara apanI AtmA ko kRtArtha mAnakara vaha kumAra duHkhagarbhita vairAgya ke kAraNa citta meM vicAra karane lagA-"Aja mujhe manuSya janma kA phala milA hai| Aja mujhe durgati meM girane kA bhaya nahIM rhaa| Aja merI isa kutsita deha kI sArthakatA huI hai| aba merI viDambanA karanevAlI isa deha se merA kyA prayojana? nirasa ganne kI taraha isakA tyAga karanA hI aba ucita hai|" isa prakAra vicAra karake marane kI icchA se eka ucca zikhara para vaha car3ha gyaa| tabhI samIpa ke eka vana meM rahe hue dhyAnastha muni para usakI dRSTi pdd'ii| usane vicAra kiyA-"aho! ina muni kI zAMtatA! aho! inakA niHsaMga citta! aho! inakI dhyAna kI ekAgratA! aho! inakA saMsAra se vairAgya kitanA AzcaryakAraka hai! ina muni ke darzana mAtra se hI mere netra saphala ho gaye haiM, to aba inako vaMdana karake merI apavitra deha ko bhI saphala banA luuN| maranA to mere hI AdhIna hai| maiM bAda meM bhI mara sakatA huuN|" ___aisA vicAra karake suMdara bhAvayukta aura puNya ke dvArA vikasvara buddhi se yukta vaha tAracandra nIce utraa| vana meM una muni ke pAsa jAkara bhaktipUrvaka unheM vaMdana kiyaa| kucha samaya unake pAsa baiThakara nirmala cittayukta hokara vaha jaise hI uThakara jAne lagA, vaise hI kisI dizA se vidyAdhara dampati Akara muni ko namaskAra karake vahAM baiTha gye| unheM dekhakara tAracandra vismaya ko prApta huaa| usane unase pUchA-"Apaloga kauna haiM? kahAM rahate haiM? yahAM Ane kA kyA prayojana hai? ye munirAja kauna haiM? taba vidyAdhara ne kahA-"hama vidyAdhara dampati haiN| vaitADhya parvata para rahate haiN| ina munirAja ko bhAvapUrvaka vaMdana karane ke lie hama yahAM Aye haiN| ina muni kA caritra citta ko camatkRta karanevAlA hai| tuma suno vaitADhya parvata kI uttara zreNI ko pAlanevAlA vajravega nAmaka rAjA vidyAdharoM ke kula meM kaustubha maNi ke samAna thaa| use aneka mahAvidyAe~ siddha thiiN| usakA saundarya kAmadeva ko jItanevAlA thaa| usane apane rUpa kI lakSmI ke dvArA apsarA jaisI yuvatiyoM ke sAtha vivAha
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 / zrI dAna- pradIpa kiyA thaa| usake pitA ne use bAlyAvasthA se hI ratnApura kA rAjya diyA huA thA / usa vizAla sAmrAjya ko vaha ekachatra rUpa se bhogatA thA / usane apane atula parAkrama ke dvArA mahAbalavAna zatru rAjAoM ko parAjita karake vidyAdharoM ke samUha ke madhya cakravarttitva ko prApta kiyA thA / eka bAra saMsAra rUpI dAvAnala ko bujhAne meM varSARtu ke megha ke samAna guru-upadeza ko sunakara vairAgya se taraMgita hRdayavAlA banA / sarpa ke samAna bhayaMkara kSaNabhaMgura bhogoM se bhayabhIta huaa| apanI kAminiyoM ko vaha zAkiniyoM ke samAna sukhanAzaka mAnane lagA / lakSmI ko madirA kI taraha unmAdakAraka mAnane lgaa| baMdhuoM ko baMdhana rUpa jAnane lgaa| viSayoM meM use viSa pratIta hone lgaa| ataH usane yuvAvasthA meM hI raja kI taraha rAjya - sampadA kA tyAga karake saMyama rUpI aizvarya ko aMgIkAra kiyA, paNDita puruSa Atmahita meM sajja hote haiN| kahA bhI hai ki prazasyAH khalu te bhogA~stAruNye'pi tyajanti ye / jarasA paribhUtastu mucyate taiH svayaM na kaH ? / / bhAvArtha :- jo puruSa yuvAvasthA meM hI bhogoM kA tyAga kara dete haiM, ve vAstava meM prazaMsanIya haiM, para vRddhAvasthA meM parAbhava ko prApta kaunasA puruSa svayaM bhogoM dvArA parityakta nahIM hotA? arthAt bhoga svayaM hI usakA sAtha chor3a dete haiM / phira una vajravega muni ko gurudeva ne grahaNa va Asevana zikSA pradAna kii| usake anusAra vaha cAritra kA pAlana karane lgaa| siMha ke samAna unhoMne dIkSA grahaNa kI, siMha ke samAna tapa kiyA aura nirantara duSkara tapa kA AcaraNa karate hue unheM samudra ko nadiyoM kI taraha aneka labdhiyA~ prApta huiiN| unake kapha, thUka, malAdi sabhI auSadha rUpa ho gaye, jinake saMsarga mAtra se sArI vyAdhiyA~ nirmUla ho jAtI haiN| unheM cAraNa labdhi bhI prApta huI hai, jisase isa labdhi ke kAraNa ve naMdIzvara dvIpa meM jAkara jinezvaroM ko vaMdana karate haiN| kSIrAsrava, madhvAsrava aura bIjabuddhi Adi samRddhiyA~ paraspara spardhA karate hue unakA Azraya karatI haiN| ye vahI vajravega muni haiM, jinake tuma darzana kara rahe ho / inake caraNa-kamala kI raja dvArA tUM nirogI banegA / " isa prakAra muni kI mahimA kA zravaNa karake buddhimAna tAracandra kumAra atyanta vismaya ko prApta huA aura Anandita bnaa| usake bAda muni ko bhAvapUrvaka namana karake unake caraNoM se sparzita raja ko uThAkara usane apane zarIra para mala liyA / raja ke sparzamAtra se usake zarIra para se rogoM kA vikAra samApta hone ke sAtha hI siddharasa ke sparza se lauha kI taraha
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148/zrI dAna-pradIpa svarNAbhA ko prApta huaa| usake bAda munIzvara ne usakI dharma kI yogyatA ko jAnakara zilApITha para baiThakara use dharmopadeza diyA-"he buddhimAna! isa apAra saMsAra sAgara meM ciMtAmaNi ratna ke samAna dharma kA yoga pAkara use nirarthaka nahIM gumAnA caahie| sukhalakSmI kA icchita sthAna aura kukarma ke marmasthAna kA vedhana karanevAle dharmakArya meM tuma niSkapaTa bhAva se udyama kro| vAstava meM dharma ke sAmane kalpavRkSa bhI kASTha ke samAna niHsAra hai, ciMtAmaNi ratna patthara ke samAna hai aura kAmadhenu gAya sAmAnya pazu ke samAna hai| vivekI puruSa ko dharma ke dvArA prApta samRddhi se dharma kI hI ArAdhanA karanI cAhie, kyoMki agara dharma na kiyA jAya, to svAmidroha ke pApa ke kAraNa adhogati prApta hotI hai| dharma hI sarva sukhoM kI akSaya khAna hai| ataH sukha kI icchA karanevAle puruSa ko dharma meM nirantara yatna karanA caahie| vaha dharma sAdhu aura zrAvaka ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai| usameM se tuma zrAvakadharma ko aMgIkAra karo, kyoMki abhI tumameM usakI hI yogyatA hai|" isa prakAra kI muni kI vANI kA zravaNa karake usakI buddhi zraddhA se vyApta ho gyii| ataH kumAra ne muni ke pAsa zrAvaka dharma aMgIkAra kiyaa| kalpavRkSa ke samAna durlabha dharma ko pAkara kumAra vAcA se akathanIya AnaMda ko prApta huaa| phira kRtArtha hue muni bhI phira se dhyAna meM lIna ho gye| mahAtmA Atmahita meM lezamAtra bhI pramAda nahIM krte| kumAra ko zrAvaka dharma aMgIkAra karate dekhakara vidyAdhara bhI atyanta Anandita huaa| sAdharmika hone ke kAraNa usa kumAra para atyanta snehabhAva dhAraNa karake use viSa, kAmaNa, bhUtAdi bar3e-bar3e doSoM kA nAza karanevAlI guTikA pradAna kii| atyanta Agraha ke kAraNa kumAra ne guTikA svIkAra kii| "aho! dharma kA kaisA mAhAtmaya! aho! upakAra karane kI kaisI zlAghanIya buddhi!"-aisA vicAra karake kumAra vismaya ko prApta huaa| phira vaha sAdharmika kumAra ke sAtha dharma-saMbaMdhI bAtacIta karake vidyAdharI ke sAtha apane sthAna para lauTa gyaa| dedIpyamAna rUpalakSmI se yukta kumAra bhI tIrtharAja para se nIce utraa| vividha prakAra ke Azcarya se yukta pRthvI ko dekhate hue pazcimI samudra ke kinAre kI pRthvI rUpI strI ke mastaka ke AbhUSaNa rUpI ratnapura nAmaka nagara meM aayaa| usa nagara meM rUpa kI saMpatti kI maMjUSA ke samAna aura devAMganAoM ko tRNavat mAnanevAlI madanamaMjUSA nAmaka gaNikA rahatI thii| usane atyanta dedIpyamAna zRMgArayukta kAmadeva ke samAna kumAra ko apane ghara ke pAsa se jAte hue dekhA, to vicAra kiyA-"isa yuvaka kA mukha sauMdarya kI sampadA ke dvArA pUrNacandra ko bhI dAsa banA rahA hai| kAlA kamala isake netroM kA nirmAlya ho-aisA pratIta hotA hai| isakA vakSasthala manohara netroMvAlI striyoM ko krIr3A karane ke lie svarNazilA ke samAna hai| isake donoM skandha svarNakalaza ke samAna
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149/zrI dAna-pradIpa zobhita ho rahe haiN| isakA kaNTha zaMkha ko bhI tiraskRta karatA hai| isakI donoM bhujAe~ zUratA rUpI hAthI ko bAMdhane ke stambha ke samAna zobhita hotI haiN| isakI bhRkuTi kAmadeva ke dhanuSa ke samAna pratIta hotI hai| isake kezoM kA samUha mayUra ke picchasamUha ke samAna lagatA hai| aho! sarva aMga kA saMga karanevAlI isakI saubhAgya racanA alaukika hai| ataH yaha vRddhatA ko prApta brahmA kI sRSTi to ho hI nahIM sktii|" isa prakAra dekhane mAtra se vaha vezyA usake dhyAna meM magna ho gyii| pUrva kA koI paricaya na hone para bhI vaha usa para atyanta premayukta bnii| use dekhakara tAracandra bhI usake saubhAgya va usakI svayaM para premabharI dRSTi Adi guNoM se AkarSita hotA huA atyanta Anandita huaa| kAmadeva se prerita hokara usa vezyA ne use apane ghara para Ane kA nimantraNa diyA / taba kumAra ne ha~sate hue kahA-"maiM yati kI taraha akiMcana huuN| mere pAsa kucha nahIM hai|" taba usane smita hAsya ke sAtha kahA-"he deva! maiM tumhAre pAsa dhana kI icchA nahIM krtii| mAtra Apake saubhAgya se kAmakrIr3A kI icchA rakhatI hUM| dhana to mere pAsa pahale se hI kubera ke samAna hai| ataH prasanna hokara tumhAre nivAsa dvArA mere isa AvAsa ko alaMkRta kro|" isa prakAra se atyanta anunayapUrvaka aMtaHkaraNa meM bahumAna dhAraNa karate hue usa vezyA ne snehapUrvaka use apane AvAsa para rkhaa| phira snAna-bhojanAdi ke dvArA usakA itanA jyAdA bahumAna kiyA ki kumAra ko spaSTa pratIta ho gayA ki yaha mere vazIbhUta ho gayI hai| aho! kumAra ke adbhuta saubhAgya kA varNana hama kisa prakAra kareM! kyoMki vezyA ne usakA nirdhana hote hue bhI itanA jyAdA bahumAna kiyA thaa| phira kumAra vahAM vistRta kAma-bhogoM ko apane ghara kI bhA~ti bhogane lgaa| madanamaMjUSA dvArA sarva samRddhi pUrNa kiye jAne ke kAraNa use dina aura rAta taka kA patA nahIM calatA thaa| kumAra ke bhAgya kI to koI sImA hI nahIM thI, kyoMki ulTe vezyA hI usako dhana pradAna kara rahI thii| hamezA icchAnusAra puSkala dhana detI usa vezyA ko dekhakara usakI vRddha akkA ne usase kahA-"he mugdhA! nirdhanoM meM agrasara isa jAra puruSa ko vyartha hI dhana dekara tUM kyoM vinAza ko nyautA de rahI hai? he tuccha matiyukta putrI! kyA tUM apane kula ke AcAra ko nahIM jAnatI? hamArI sampUrNa jAti meM kisI ne bhI kisI kAmuka ko isa taraha dhana nahIM diyaa| vezyA kA citta ekamAtra dhana meM hI hotA hai| ataH vaha saubhAgya, buddhimAnI, prema yA parAkrama ko kucha bhI nahIM maantii| ekamAtra dhana meM lubdha gaNikA kuSThI ko bhI rUpavAna mAnatI hai, agara vaha dhanika ho| mUrkha ko bhI paNDita mAnatI hai, agara vaha dhanika ho| ataH he putrI! yaha puruSa bhale hI asamAna rUpayukta va guNalakSmI kA pAtra hai, para nirdhana puruSoM meM ziromaNi hai| ataH zIghra hI tUM isakA tyAga kara!"
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150/zrI dAna-pradIpa akkA kI isa spaSTokti ko sunakara vezyA ne kahA-"he mAtA! hamAre ghara meM pahale hI agaNita dhana-sampadA hai| yaha puruSa nirdhana hone para bhI saundarya sampadA kA dhanI hai| ketakI ke puSpa sadRza isake ujjvala guNoM ke kAraNa merA citta isake vaza meM ho gayA hai| yaha citta kSaNa bhara ke lie bhI kisI anya ke pAsa jAne meM sakSama nahIM hai| ataH he mAtA! maiM jIte-jI ise chor3a nahIM sktii|" unake ina vacanoM ko sunakara usa duSTa akkA ne anumAna lagA liyA ki yaha usa para mohita hai, ataH usa samaya to vaha kucha nahIM bolii| para kumAra ko maravAne ke lie usane dAsiyoM ke dvArA usake bhojana meM viSa milavA diyaa| aMdhakAra para sUrya ke prabhAva kI taraha guTikA ke prabhAva se vaha viSa usakA kucha bhI bigAr3a nahIM paayaa| phira se usa akkA ne mahAtejasvI kumAra para gupta rIti se kAmaNAdi kukarma karavAye, para guTikA ke prabhAva se usakA kucha bhI parAbhava nahIM huaa| usake sabhI upAya niSphala ho jAne se akkA ne vicAra kiyA-"yaha viSAdi se mara nahIM sakatA aura zastrAdi ke dvArA isakA ghAta karavAne para loka meM merA asahanIya apavAda hogaa| agara kumAra yahAM rahegA, to dhana kA apavyaya vaisA kA vaisA banA rhegaa|" isa prakAra usakA mana ciMtA rUpI citA se vyApta bana gyaa| vaha apane ghara meM jarA bhI rati-prIti prApta nahIM kara pAtI thii| taba samaya kA nirgamana karane ke lie vaha apanI dAsiyoM ke sAtha samudra ke kinAre rahe hue vana meM gyii| vahAM samudra meM usane eka vAhana ko dekhaa| use dekhakara usane nAvikoM se pUchA-"yaha vAhana kahAM se AyA hai? kahAM jAyagA? yahAM se kaba ravAnA hogA?" / taba nAvika ne kahA-"yaha vAhana ratnadvIpa se AyA huA hai aura Aja rAtri meM hI vApasa ratnadvIpa jAnevAlA hai|" yaha sunakara duSTA akkA atyanta harSita huii| phira mAyA-kapaTa meM huziyAra akkA ne mana meM kucha socakara vAhana ke svAmI ke pAsa jAkara kahA-"he zreSThI! maiM apane putra ke sAtha tumhAre pAsa Ane kI icchA rakhatI huuN|" taba zreSThI ne kahA-"he mAtA! agara ApakI mere sAtha Ane kI icchA ho, to putra ko lekara madhya rAtri meM yahAM A jaanaa| hamAre vAhana ke prayANa kA muhUrta arddharAtri meM hI hai|" yaha sunakara akkA ne kahA-"bahuta acchaa|" aisA kahakara akkA apane ghara lauTa gyii| phira sandhyA ke samaya kumAra ko atyadhika madirA pilAyI, jisase bhogakrIr3A se zAnta hokara kumAra so gyaa| madhyarAtri ke samaya usako gAr3ha nidrA meM dekhakara akkA atyanta prasanna huii| dAsiyoM ke dvArA usako uThavAkara
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151/zrI dAna-pradIpa vAhana ke samIpa le aayii| vAhana ke svAmI ko usane kahA-"maiM aura merA putra A gaye haiN|" __isa prakAra kahakara kumAra ko vAhana ke bhItara sulA diyA aura svayaM kisI taraha sabhI kI najaroM se bacakara apane ghara lauTa gyii| aho! striyoM kA kaisA kapaTa! ghara jAkara usane nIMda meM soyI huI putrI kA motImaya hAra kahIM chipA diyaa| striyoM kA caritra mahAsAgara kI taraha gaharA hotA hai| prAtaHkAla hone para madanamaMjUSA jAgRta huii| apane prANeza ko ghara para na pAkara vaha atyanta khinna ho gyii| usane samagra nagara meM usakI khoja krvaayii| para samudra meM gire hue ratna kI taraha usakA kahIM bhI patA na claa| netroM se azrudhArA barasane se malina mukhavAlI madanamaMjUSA atyanta vihvala hokara vilApa karane lagI-"hA! hA! zreSTha guNoM ke zRMgAra! saubhAgya lakSmI ke nidhAna! he jIviteza! merA jIvana Apake hI AdhIna thA yaha jAnate hue bhI Apa mujhe kyoM chor3akara cale gaye? maiMne ApakA kucha bhI avinaya nahIM kiyA thaa| ApakI kisI bhI AjJA kA lopa nahIM kiyaa| he svAmI phira Apane mujha niraparAdha ko sahasA kaise chor3a diyA? Apake binA yaha lakSmI, ye AbhUSaNa, yaha adbhuta krIr3Aghara aura merA yaha jIvana bhI araNya ke puSpa kI taraha nirarthaka hai|" ___ isa prakAra vilApa karatA huI vaha zUnya-sI bana gayI, na bhojana karatI thI, na pAnI pItI thii| mAtra viraha ke duHkha se zUnya manavAlI ho gayI thii| taba vRddhA ne kahA-"he putrI! tUM asthAna para zoka kyoM karatI hai? agara vaha nirdhana svayaM hI calA gayA, to acchA huaa| ghara se alakSmI calI gyii| para kahIM vaha ghara se kucha lekara to nahIM gayA?" yaha kahakara mAyAvI akkA saMbhrAnta banakara pUrA ghara saMbhAlane lgii| tabhI madanamaMjUSA ne apane AbhUSaNoM kI peTI kholakara dekhii| usameM eka lAkha svarNamudrA kA motImaya hAra na dekhaa| yaha jAnakara akkA ne kopa kA 'ATopa karake kahA-"he pApinI! dekha! usa duSTa ne hAra kI corI karake tujhe Thagakara lUTa liyaa| tUM isI bhAgya kI hai| terA hAra corI huA, vaha acchA hI huaa|" isa prakAra usakA tiraskAra karake akkA khAne-pIne meM pravRtta huii| kitane hI dina bItane ke bAda madanamaMjUSA ko dAsiyoM se patA lagA ki akkA ne kisa prakAra chala karake kumAra ko yahAM se nikaalaa| yaha jAnakara madanamaMjUSA ne krodhita hote hue akkA ko upAlambha diyA-"he mAtA! tUMne hI mere bhartAra ko Thagakara chala ke sAtha nikAla bAhara kiyaa| anyathA vaha to marate dama taka mujhe chor3akara jAnevAlA nahIM thaa| he mAtA! ghara meM na samAya-itanA dhana upArjita karake maiMne tujhe diyA, to bhI tujhe tRpti 1. aaddmbr|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152/ zrI dAna-pradIpa nahIM huii| aho! lobha manuSya kA kaisA parAbhava karatA hai? kadAcit samudra pAnI se tRpta ho jAya, agni kASTha se tRpta ho jAya, yAcakajana dAna se tRpta ho jAya, prANI sukha bhogane se tRpta ho jAya aura rAjA bhI koSa se tRpta ho jAya, para vezyAjana dravya se kabhI tRpta nahIM ho sktii| he mAtA! tUM apane mana meM svapna meM bhI aisA duSTa abhiprAya dhAraNa mata karanA ki yaha putrI aba sAdhAraNa strI arthAt vezyA kA dharma dhAraNa kregii| itane dinoM taka maiMne jaise-taise ceSTA kI, para he mAtA! aba tUM merI pratijJA suna-bhale hI maiM viSa khA lUMgI aura agni meM praveza kara lUMgI, para tAracandra ke sivAya anya koI puruSa mere aMgoM kA sparza nahIM kara skegaa|" isa prakAra kahakara satI kI taraha nirmala zIla kA pAlana karatI huI vaha ati kaThina pativratA dharma kA AcaraNa karane lgii| vaha zobhA ke lie kabhI bhI snAna nahIM karatI thii| madhura bhojana bhI nahIM karatI thii| zarIra kA saMskAra nahIM karatI thii| acche vastra bhI nahIM pahanatI thii| netroM meM aMjana nahIM AMjatI thii| kisI ke sAtha bAtacIta bhI nahIM karatI thii| apane ghara se bAhara nahIM nikalatI thii| zarIra para aMgarAga karane meM usakA jarA bhI anurAga nahIM thaa| saMgIta meM bhI usakI ruci nahIM rhii| gIta sanane meM bhI usakA mana nahIM lagatA thaa| aho! vezyA hone ke bAvajUda bhI usakA mana usI svAmI ke Upara tallIna thaa| vaha hRdaya para hAra ko dhAraNa nahIM karatI thii| kapAla para tilaka bhI nahIM karatI thii| hAthoM meM kaMgana nahIM pahanatI thii| bhujAoM meM bAjubanda nahIM pahanatI thii| caraNoM meM nupUra nahIM pahanatI thii| samagra aMgoM meM kevala zIla rUpI AbhUSaNa ko hI dhAraNa karatI thii| udhara madhyarAtri meM vAhana calane ke bAda prAtaHkAla hone para tAracandra kumAra jAgRta huaa| cAroM tarapha jala dekhakara vicAra karane lagA-"kyA maiM svapna dekha rahA hU~? kyA merI mati ko bhrama huA hai? kyA yaha koI indrajAla hai yA merI dRSTi ko kisI ne bAMdha diyA hai? kyA yaha merI mUrchAvasthA hai? athavA yaha kisI deva kI vikurvaNA hai? yA phira maiM ye analpa kalpanAe~ vRthA hI kara rahA hUM, kyoMki yaha to pratyakSa hI samudra dikhAyI de rahA hai| yaha vAhana bhI pratyakSa hai| mujhe yahAM kisI kautuka se yA kapaTa se lAyA gayA hai| hAM! yahI satya hai| mujhe patA hai ki duSTatA ko dhAraNa karanevAlI akkA kI hI yaha ceSTA hai| vezyAoM ke kapaTa kI caturAI kA koI mApa nhiiN|" isa prakAra tAracandra vicAra kara hI rahA thA ki vAhana ke svAmI ne akasmAt usako dekhakara aura pahacAnakara prasanna hote hue usakA AliMgana kiyaa| tAracandra bhI apane mitra kurucandra ko dekhakara harSita huaa| phira kurucandra ne kahA-"he mitra! khoye hue ciMtAmaNi ratna kI taraha Aja acAnaka tumhAre darzana hue haiN| he mitra! tuma kisa-kisa sthAna para ghUme?
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153/zrI dAna-pradIpa tumhAre zarIra kI nirogatA kisa prakAra huI? yahAM akasmAt tumhArA Agamana kaise huA?" isa prakAra pUche jAne para tAracandra ne sammetazikhara parvata para gamana, vahAM huI nirogatA Adi vRttAnta se lekara akkA dvArA vaMcanA karane taka kI sArI hakIkata sunaayii| yaha sunakara Azcaryacakita hote hue kurucandra ke netra vikasvara hue| vaha usake jAgRta bhAgya kI prazaMsA karane lgaa| phira rAjaputra ne usase pUchA-"he mitra! terA yahAM Agamana kisa prakAra huA?" ___ maMtrIputra ne kahA-"he mitra! zrAvastI nagarI meM se tuma nikale, taba tumhAre viyoga se duHkhI hue rAjA ko mahala meM yA udyAna meM kahIM bhI rati nahIM milii| tumhArI khoja karane ke lie rAjA ne cAroM dizA meM apane sevaka bheje, para tumhArI koI khabara prApta nahIM huii| ataH tumhAre duHkha se duHkhI maiM bhI kSaNamAtra bhI nahIM raha skaa| ataH rAjA kI AjJA lekara tumhe khojane ke lie maiM bhI rAjya se nikala gyaa| tumhAre viraha se Akula-vyAkula maiM aneka dezoM meM bhaTakA, para jaise puNyahIna puruSa nidhAna ko nahIM pA sakatA, vaise hI maiM bhI tumako khoja nahIM paayaa| usake bAda vAhana lekara anya dvIpoM meM khojate hue Aja yahAM akasmAt tumhAre darzana hue| Aja merA prayAsa saphala huaa| devoM kI AzISa phalIbhUta huii| merA bhAgya jAgRta huA aura Aja tumhAre darzana ho gye| zrAvastI nagarI meM sarva kSemakuzala hai, para rAjA tumhAre viyoga rUpI mahAvyAdhi se atyanta pIr3ita hai| ataH he kRpAsAgara! tumhAre darzana se honevAle amRtarasa ke siMcana se pitAdi ke citta ke saMtApa ko zAMta kro|" isa prakAra kurucaMdra ke vacana sunakara vikasvara buddhiyukta tAracandra mAtA-pitA ke darzana ke lie atyanta utkaNThita huaa| ataH vaha kurucandra ke sAtha zIghratA se samudra kA ullaMghana karate hue apane nagara kI dizA meM calA / anukrama se satata prayANa karate hue ve apanI nagarI ke samIpa pahu~ca gye| usake samAcAra milate hI rAjA apane samasta sAmaMta, maMtriyoM Adi ke sAtha usake sanmukha aayaa| dUra se hI dRSTi se subhaga apane kumAra ko dekhakara pUrNacaMdra ko dekhane se samudra kI taraha rAjA ullAsa ko prApta huaa| kumAra bhI pitA ko dekhakara alaukika AnaMda ko prApta huaa| usa AnaMda ko yA to kevalI jAnate the yA phira svayaM usakA mana jAnatA thaa| kumAra vinayAvanata hokara rAjA ke caraNoM meM giraa| pitA ne bhI use uThAkara gAr3ha AliMgana karake usake mastaka ko cUmA / rAjA ke hRdaya meM vAtsalya uchalane lgaa| janmotsava kI taraha putra ke Agamana kA virATa utsava kiyaa| usa samaya aneka gAyakoM ke samUha ne kumAra kI guNazreNiyoM kA gAyana kiyaa| nagarI ke loga usake saubhAgya kI stuti karane lge| vAdyantroM kI dhvani se sarva dizAe~ zabdamaya ho gyiiN| aneka naTiyoM kA nRtya hone lgaa| isa prakAra utsavapUrvaka kumAra ko hAthI para biThAkara, mastaka para chatra dhAraNa
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154/zrI dAna-pradIpa karavAkara rAjA ne AnaMdapUrvaka nagara meM praveza krvaayaa| phira kumAra ko apane mahala meM le gye| pitA kI AjJA se kumAra ne agaNita pavitra lAvaNyayukta devAMganAoM ko parAjita karanevAlI rAjakanyAoM ke sAtha pariNaya kiyaa| eka bAra rAtri ke antima prahara meM jJAniyoM ke zekhara rAjA ne 'do prakAra se vicAra kiyA-"dIpaka kI lakSmI jaise tela kA nAza karatI hai, vaise hI pUrvapuNya se prApta kI gayI yaha rAjyalakSmI bhogane se pUrvapuNya kA nAza karatI hai| arthAt jaise-jaise rAjyalakSmI bhogI jAtI hai, vaise-vaise pUrva ke puNya kA nAza hotA jAtA hai| ataH jaba taka pUrva pUNya kA saMpUrNa nAza na ho, taba taka naye puNyoM kA upArjana karanA hI mere lie zreSTha hai| dhanarahita manuSya ko jaise vezyA tyAga detI hai, vaise hI puNyahIna puruSa ko lakSmI tyAga detI hai, phira bhale hI vaha kalA-saMpanna kyoM na ho| navIna meghoM kI vRSTi se jaise pRthvI para cAroM tarapha latAe~ (auSadhiyA~) aMkurita hotI haiM, vaise hI puNya ke dvArA prANiyoM ke cAroM tarapha se saMpadA aMkurita hotI hai arthAt prApta hotI haiN| parabhava meM ekamAtra puNya se hI jIva sukhI banatA hai, anya kisI bhI vastu Adi se sukhI nahIM banatA, kyoMki jIva ke sAtha parabhava meM kevala puNya hI jAtA hai, anya koI nhiiN| kumAra bhI aba sAmrAjya kA bhAra uThAne meM samartha hai| ataH aba usako rAjya sauMpakara mere lie dIkSA lenA hI ucita hai|" / isa prakAra dhyAna kI zreNi ke dvArA usake mana meM prakAza utpanna huaa| phira prAtaHkAla jinapUjAdi dharmakArya karake karttavya ke jJAtA rAjA ne amAtyoM va sAmantoM Adi ko bulAkara apanA abhiprAya btaayaa| sabhI ne mohavaza rAjA ko sahamati pradAna nahIM kI, taba jabardastI unakI sahamati se rAjA ne virATa utsavapUrvaka tAracandra ko sAmrAjya sauNpaa| usake abhaMga vairAgya ke rasa ke pUra ke dvArA taraMgita hue rAjA ne sarva jinacaityoM meM aSTAhnikA mahotsava karavAyA aura phira kinhIM AcArya ke pAsa pravrajyA aMgIkAra kii| paNDita puruSa sadaiva avasara ke anukUla hI vyavahAra karate haiN| phira duSkara cAritra kI ArAdhanA karake duSkara tapasyA karake rAjarSi ne svarga-sampatti ko prApta kiyaa| tapasviyoM ke lie kyA durlabha hai? usake bAda tAracandra rAjA navodita sUrya kI taraha dIptimAna banane lgaa| usakI udIyamAna prabhA se zatru kSaNa-kSaNa meM aMdhakAra kI bhAMti trasta hone lge| usane kurucandra ko apanA pradhAnamaMtrI bnaayaa| bar3e logoM ke sAtha kI gayI maitrI prANiyoM ko kalpalatA ke samAna phala pradAna karatI hai| eka bAra rAjA ne ratnapura se Aye hue kisI manuSya ke mukha se zravaNa kiyA ki 1. dravya aura bhAva se| 2. dhn-putraadi|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155/ zrI dAna-pradIpa madanamaMjUSA viraha vedanA se atyanta duHkhita hokara pIr3AkArI jIvana vyatIta kara rahI hai aura pativratA dharma kA pAlana kara rahI hai| yaha sunakara usake apAra sneha kA smaraNa karake rAjA ke hRdaya meM prema kI taraMgeM uchalane lgiiN| phira usane apane sevakoM ko bhejakara akkA sahita madanamaMjUSA ko apane nagara meM bulvaayaa| jaba ve nagara ke samIpa pahu~cI, taba rAjA kI AjJA se sabhI pradhAna va sAmanta unake sanmukha gaye, kyoMki zIla sabhI ke dvArA namana ke yogya hai| usake satItva ko dekhakara sabhI Azcaryacakita raha gye| mahotsavapUrvaka unheM rAjamahala meM lAyA gyaa| grISmaRtu meM sarovara haMsa-haMsinI rahita jala kI taraha usakA lAvaNyatA rUpI jala kSINa ho gayA thaa| vilAsa rUpI taraMgeM usameM dRSTigocara nahIM hotI thIM, mala rUpI kAdava ke dvArA vaha malina laga rahI thI, usake zarIra para 'alpa svarNa kI sthiti dikhAyI de rahI thI, jIrNa aura malina vastra rUpI zaivAlayukta vaha dikhAyI detI thI, usake hAtha-paira aura netra rUpI kamala atyanta mlAna arthAt murajhAye hue dikhAyI de rahe the| vezyA hone para apanI priyA ke satI ke samAna svarUpa ko dekhakara rAjA bhI atyanta vismita huaa| pahale to rAjA ne use akRtrima vacanoM ke dvArA prasanna kiyaa| phira manohara vastroM aura zreSTha AbharaNoM ke dvArA madanamaMjUSA ne bhI priyatama kI prApti se utpanna hue harSa rUpI amRta ke pUra ke dvArA viraha rUpI agni se tapta AtmA ko zAMta kiyaa| sati-striyoM meM agrasara use rAjA ne paTTarAnI bnaayii| guNa gaurava kA sthAna hote hI haiN| para guNarahita mAtra kulAdi uttama ho, to vaha gaurava kA sthAna nahIM hotaa| rAjA ne hAra kI corI kA kalaMka denevAlI akkA kA tiraskAra kiyA aura usake nAka-kAna kATane kI AjJA pradAna kii| kahA bhI hai ki : vadhabandhacchidAdyaM hi prarUr3ha pApapAdapaH / iha loke phalaM datte paraloke tu durgtiH|| bhAvArtha:-pApa rUpI vRkSa jaba vRddhi ko prApta hotA hai, taba vadha, baMdhana aura chedanAdi phala isaloka meM pradAna karatA hai aura paraloka meM durgati rUpI phala pradAna karatA hai|| phira madanamaMjUSA ne rAjA ko vinati karake akkA ko rAjA ke pAsa se chudd'vaayaa| meghavRSTi kI taraha satpuruSoM kI kRpA sarvatra sarIkhI hotI hai| rAjA ne vaha motiyoM kA hAra akkA ke pAsa se maMgavAkara madanamaMjUSA ko dilvaayaa| pati para prIti striyoM ke lie kalpalatA ke samAna hotI hai| 1. saubhAgya ke cihna ke rUpa meM kucha svarNAbhUSaNa the| nadI ke pakSa meM su-arNas arthAt acchA jala kahIM-kahIM dikhAyI detA thaa| 2. bhumaan|
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156/zrI dAna-pradIpa eka bAra usa nagara ke udyAna meM samagra AgamoM ke jJAtA aura sarva muniyoM meM indra ke samAna guNasAgara nAmaka sUri pdhaare| udyAnapAlaka ne rAjA ko Akara btaayaa| taba megha ke Ane para mayUra ke harSita hone kI taraha rAjA atyanta prasanna huaa| mukuTa ko chor3akara dhAraNa kiye hue samasta alaMkAra rAjA ne udyAnapAlaka ko de diye| aho! guru ke prati bhAgyavAnoM kI bhakti adbhuta hI hotI hai| phira samasta sAmantoM aura maMtriyoM ke sAtha rAjA udyAna meM guru ko vaMdana karane ke lie gyaa| sabhI ne guru ko vidhipUrvaka vaMdana kiyA aura ucita Asana para baiTha gye| gurudeva ne bhI pApoM kA nAza karanevAlI dharmadezanA pradAna kii| candrikA kA pAna karake cakora kI taraha rAjA usa dharmadezanA kA pAna karake prasanna huA aura purajanoM ke sAtha dharma ke raMga meM raMjita hokara apane AvAsa kI aura lauTa gyaa| phira snAna, jinapUjA aura bhojanAdi vidhi karake sukhAsana para baiThate hue rAjA ne zuddha buddhi se vicAra kiyA-"jo hamezA karNoM kI tRpti karanevAlI guruvANI kA pAna karate haiM, una puruSoM ko dhanya hai! ve hI puNyazAlI kahalAte haiN| unhIM kA janma saphala hai| jo guru ke upadezAnusAra hamezA vidhipUrvaka dharmakArya karate haiM, ve puruSa to dhanyAtidhanya haiN| merI AtmA to sadaiva rAjya kI zrRMkhalA se baMdhI huI hone se mere dina to pazu kI taraha niSphala A-jA rahe haiN| gurudeva ko apane ghara meM sthApita karake unakI sevA meM tatpara hokara unake dvArA batAyI gayI vidhi ke anusAra dharma kA sevana to koI bhAgyazAlI puruSa hI kara sakatA hai| nirmala buddhiyukta jo puruSa munirAja ko vasatidAna detA hai, vaha apanI AtmA ko zIghra hI muktipurI kA vAsI banAtA hai| guru ko vasatidAna denevAlA svayaM to saMsAra sAgara se tiratA hI hai, cAroM prakAra kA zrIsaMgha bhI tira jAtA hai| hastipAla rAjA vAstava meM zlAghanIya hai, jisane apanI dAnazAlA meM vIraprabhu ko cAturmAsa kI AjJA pradAna karake apane puNyasatra kA vistAra kiyaa| maiM to rAjya kI vyagratA ke kAraNa pratidina udyAna meM virAjita munivaroM ko bhI vaMdana karane ke lie nahIM jA paataa| vaise hI anya loga bhI nahIM jA paate| ataH pUjya gurudeva ko udyAna se bulavAkara apane ghara meM sthApana karavAU~ aura dharma kA zravaNa kruuN| phira usakA sevana karake apane janma ko saphala bnaauuN|" isa prakAra kA vicAra karake lAkhoM kuzala puruSoM ke upasthita rahane para bhI rAjA svayaM guru ko nimaMtrita karane ke lie gyaa| aho! usakA viveka kitanA adbhuta thA! rAjA ne mahotsavapUrvaka gurudeva kA nagara-praveza karavAkara kalpavRkSa kI taraha guru ko apane mahala meM sthApita kiyaa| phira sabhI sAmantoM va purajanoM ke sAtha apane mahala meM nirantara dharmadezanA kA zravaNa karane lgaa| unakI dezanA rUpI jyoti ke dvArA manuSyoM ke hRdayoM meM ajJAna kA nAza 1. kraar|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157/ zrI dAna-pradIpa huaa| ataH unhoMne abhaMga samyag dharmamArga ko aMgIkAra kiyaa| unameM se kitane hI logoM ne atyanta ugra mithyAtva kA tyAga karake mukti rUpI strI ke nizcala saMketasthAna rUpI samakita ko aMgIkAra kiyaa| kitane hI logoM ne svarga rUpI mahala para car3hane kI sIr3hiyoM ke samAna zrAvaka ke bAraha vratoM ko vidhipUrvaka grahaNa kiyaa| kitane hI logoM ne sundara saMvega ke raMga se vizAla sampadA kA tyAga karake cAritra rUpI sAmrAjya ko harSapUrvaka grahaNa kiyaa| kitane hI logoM ne svarga aura mokSa kI lakSmI ke 'satyaMkAra rUpI sAmAyika, jinapUjA Adi aneka niyamoM ko harSapUrvaka grahaNa kiyaa| isa prakAra saMkhyAbaMdha manuSya vividha dharmakAryoM meM tatpara bne| para kurucandra maMtrI bhArekarmI hone se dharma se pratibodha ko prApta nahIM huaa| kahA bhI jgtiinynaanndsNpaadnpraaynnaa| candrikA na hi caurAya rocate ruciraa'pyho|| bhAvArtha:-jagata ke jIvoM ke netroM ko Ananda prApta karavAne meM tatpara manohara candrikA bhI cora ko pasanda nahIM aatii|| vaha kurucandra tAracandra rAjA kI dAkSiNyatA ke kAraNa hI gurusevaka banakara unako vaMdana karanA, unake sanmukha jAnA Adi vinaya karatA thaa| pura ke logoM ko dharma meM tatpara dekhakara tathA kurucandra kI dharma meM aruci dekhakara rAjA harSa aura viSAda ko prApta hotA thaa| rAjA ne vicAra kiyA-"yaha hamezA mere sAtha hI dharmopadeza kA zravaNa karatA hai, to bhI alpa buddhivAle kI taraha pratibodha ko prApta nahIM hotaa| samagra kalAoM meM yaha atyanta kuzala hai, para dharmakArya meM usakI kucha bhI kuzalatA nahIM hai| kukarma kA vipAka kitanA duHkhadAyI hai! vizva ko andhA banAnevAle isa kukarma ko dhikkAra hai, jisake kAraNa sabhI kA upakAra karane meM tatpara aise saddharma ke prati bhI jIva kI aruci hI paidA hotI hai| yaha maMtrI mere sAtha bAlyAvasthA se hI mitratA ko prApta hai| isI maitrI ke kAraNa maiMne ise mahAmaMtrI kA pada pradAna kiyA hai, para jaba taka maiM ise dharma se na jor3a pAU~, taba taka mere mitra hone kA kyA phAyadA? kahA bhI hai : upakAro nalpo'pi prayAti vyayamaihikaH / svalpo'pyanalpatAmeti sa punaH pAralaukikaH / / bhAvArtha:-isa loka saMbaMdhI kiyA gayA bar3A upakAra bhI kSaya ko prApta ho jAtA hai, para paraloka-saMbaMdhI svalpa bhI upakAra mahAna phalapradAtA bana jAtA hai|| sadaiva muniyoM ke aticAra rahita AcAra ko dekhakara kadAcit ise pratibodha hogaa| ataH
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158/zrI dAna-pradIpa maiM isake ghara para hI guru kI sthApanA karavAU~-yaha yogya hogaa|" aisA vicAra karake rAjA ne maMtrI se kahA-"apAra rAjakAryoM ke samUha ke vyApAra meM tuma vyagra rahate ho| ataH guru ke pAsa jAne kA jyAdA samaya tumheM nahIM mila pAtA hogaa| ataH he maMtrIza! tuma apane ghara para hI muniyoM ko rakho aura unake pAsa vidhipramANa dharma kA zravaNa karo, kyoMki apAra saMsAra-sAgara meM dharma naukA ke samAna hai| sabhI ApattiyoM kA nAza karane meM dharma ketu ke samAna hai| sabhI sukha-sampadAoM kA kAraNa dharma hI hai| dhana, svajana aura zarIrAdi bhI agara dharma ke upayoga meM na Ate hoM, to sabhI prANiyoM ko duranta durgati meM girAne ke heturUpa banate haiN|" isa prakAra rAjA kI AjJA hone se usakI AjJA ke vaza meM hone ke kAraNa maMtrIzvara ne guru ko apane ghara meM sthApita kiyA aura rAjA kI dAkSiNyatA se hamezA unake pAsa dharmazravaNa karane lgaa| puruSoM meM dAkSiNyatA kA guNa honA bhI kama bAta nahIM hai| guru ke sarasa upadezoM ko sunakara maMtrI vismita hotA thaa| zakkara ko agara jabarana mukha meM DAlA jAya, to kyA vaha mukha mIThA nahIM karatI? guru kI dUSaNa rahita sarva kriyAoM ko dekhakara maMtrI unakI anumodanA karatA thA-"ye muni jitendriya haiM, zAMta svabhAvI haiM, samyag AcAra meM pravRtti karate haiN| aho! niraMtara saMgarahita haiN| saMvega rUpI amRta ke sAgara haiN| svAdhyAya-dhyAna meM tatpara rahate haiN| zAstrokta vidhi ko karate haiN| unakA kathita dharma pUrvApara virodha va dUSaNa se rahita hai|" isa prakAra dharma ke prati anurAga paidA hone se maMtrI ne bodhibIja kA upArjana kiyaa| para bhAgyahIna hone se usane dharma aMgIkAra nahIM kiyaa| baunA aura lUlA puruSa kyA Amra kA svAdiSTa phala tor3akara cakha sakatA hai? jo manuSya jainadharma ko nahIM jAnate, ve puNyarahita haiM aura jAnate hue bhI jo usakA AcaraNa nahIM karate, ve atyanta puNyahIna haiN| anya-anya upAyoM ke dvArA bhI maMtrI ko dharma na aMgIkAra karate hue dekhakara buddhimAna pRthvIpati ne vicAra kiyA-"mere jaise mitra ke hote hue bhI yaha pratibodha ko prApta nahIM hotaa| ataH jJAta hotA hai ki isakA cAritrAvaraNa karma atyadhika balavAna hai| aba ise pratibuddha karane kA vRthA upAya kyoM karuM? baMjara bhUmi meM bIja bone kA kyA phala? aho! prANiyoM ko saMsAra meM dharma rUpI aMga kI sAmagrI milanA atyanta durlabha hai| ataH aba maiM hI guru ke pAsa vizeSa rUpa se dharma aMgIkAra kruuN| jaise-jaise mUr3ha puruSa dharma meM pramAdI dikhAyI dete haiM, vaise-vaise bhavya prANiyoM kA raMga dharma meM dRr3ha hotA hai|" isa prakAra vicAra karake saMvega rasa meM atyanta dRr3ha hue rAjA ne anya amAtyoM, sAmantoM Adi ko svarNa, ratna, vastrAdi kA dAna dekara samagra pRthvI para rahe hue saMgha-sAdharmIjanoM kA
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159/zrI dAna-pradIpa sanmAna karake jinazAsana kI prabhAvanA karanevAle vizAla mahotsavapUrvaka guru ke pAsa jAkara bArahavrata rUpI gRhastha dharma ko aMgIkAra kiyaa| mAno tInoM loka ke rAjya ko prApta kiyA ho-isa prakAra samyag dharma ko pAkara harSa se puSTa banate hue rAjA ne caityoM meM aSTAhnikA mahotsava krvaayaa| phira mAsakalpa pUrNa hone ke bAda gurudeva vahAM se anyatra vihAra kara gaye muniyoM kI va pakSI kI eka sthAna para sthiratA nahIM hotii| rAjA ne apane sampUrNa deza meM samagra kalyANa rUpI latA ko nava pallavita karane meM navIna megha kI zreNi ke samAna amAri kA pravartana kiyaa| pRthvI rUpI strI ke vakSasthala ko alaMkRta karane meM motiyoM ke hAra kI taraha jinacaitya bnvaaye| logoM ke netroM ko Ananda pradAna karanevAlI jinezvaroM kI maNimaya va suvarNamaya aneka anupama pratimAe~ bharavAkara unakI sthApanA krvaayii| zatrujayAdi tIrthoM meM atyanta mahotsavapUrvaka aura 'do prakAra se zatru ko jItanevAlI pavitra yAtrAe~ kiiN| vaha rAjA nirantara pratyupakAra kI icchA ke binA vidhiyukta dAna karatA thaa| satpuruSoM ke lie kanyA kI taraha lakSmI kA dAna karanA hI ucita hai| vaha rAjA caturdazI Adi parva-tithiyoM meM karma rUpI vyAdhiyoM kA hanana karane ke lie auSadha kI taraha vidhipUrvaka pauSadha karatA thaa| isa prakAra agaNita puNyakarmoM kA vistAra karake arhata-mata kI prabhAvanA karate hue usa rAjA ne cirakAla taka rAjya kA bhoga kiyaa| phira avasara dekhakara apane putra ko rAjyabhAra sauMpakara samatA rUpI amRta ke dvArA vyApta hokara usa rAjA ne cAra prakAra ke azanAdi kA tyAga kiyaa| indriyoM ko vaza meM karake, 'cAra zaraNa kA Azraya lekara, nirantara vRddhi ko prApta hote zubhAnubaMdhI dhyAna rUpI jala ke dvArA aMtarAtmA ko zuddha bnaayaa| aMta meM namaskAra mahAmaMtra kA jApa karane meM tatpara rAjA tAracandra mRtyu prApta karake zayyAdAna se utpanna pUNya samaha ke dvArA dIpta, daidIpyamAna maNiyoM kI kAMti ke samUha se cAroM tarapha se dyotita, divya samRddhi se vyApta aura sarva prakAra kI sukhalakSmI ke vilAsa karane ke sthAna rUpa vimAna ko prApta karake bArahaveM devaloka meM indra ke samAna vaibhava se yukta deva ke rUpa meM utpanna huaa| vahAM se cyavakara mahAvideha kSetra meM uttama kula ko prApta karake cAritra lekara tapasyA ke dvArA sarva karmoM kA kSaya karake mokSa ko prApta kregaa| udhara kurucandra maMtrI dharma se vimukha thaa| nirantara viSayoM kI AkAMkSA ke dvArA malina bana rahA thaa| ataH marakara kisI vana meM vAnara bnaa| jo jinadharma se rahita hotA hai, vaha durgati ko hI prApta karatA hai| eka bAra usane parvata ke pAsa kisI sArtha ke sAtha jAte hue munIzvaroM ko dekhaa| unheM dekhakara vaha vicAra karane lagA-"aise sAdhuoM ko maiMne pahale bhI kahIM dekhA 1. bAhya aura aabhyntr| 2. arihanta, siddha, sAdhu aura jinadharma /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 / zrI dAna- pradIpa isa prakAra tarka-vitarka karate hue use jAtismaraNa jJAna utpanna huA / apanA pUrvabhava, mitra rUpI rAjA, gurudeva aura unake dvArA diyA gayA upadezAdi sabhI smRtipaTala para taira gyaa| vaha khedayukta hokara vicAra karane lagA - "sarvajana - hitakArI guru mahArAja aura mitra ke rUpa meM rAjA ne pariNAma meM hitakArI upadeza mujhe aneka prakAra se pradAna kiyA, para AtmA kA zatru bane hue maiMne svayaM hI usakA jarA bhI Adara nahIM kiyaa| marane kI taiyArI meM prANI vaidya ke dvArA kathita upacAra meM Adarayukta nahIM hI bntaa| vaise hI manohara maitrI ke dvArA zobhita rAjA ne mujha para dharmopakAra karane ke lie hI guru mahArAja ko mere ghara meM sthApita kiyA thaa| para phira bhI vRSTi se siMcita baMjara kSetra kI taraha mahAmoha se grasta mere hRdaya meM dharma ke aMkura taka paidA nahIM hue / aba vizAla kalpavRkSa ko jar3a se ukhAr3a pheMkanevAle nirdhana manuSya kI taraha sarva dharma ke aMgoM se rahita maiM kaise dharmakArya karUM? hA! hA! kSaNika sukhoM ke pIche dharma se vimukha hue mUr3ha prANI kisalie isa apAra bhavasAgara meM duHkhI hote hoMge? para mujhe to aba pUjyoM ke vacanoM ko smRtipatha para lAkara yathAyogya dharmakAryoM meM pravRtti karanA hI yogya hai / para jIvahi~sA hI merI AjIvikA hone se mujhe dharma kI prApti kaise hogI? ataH vidhipUrvaka isa zarIra kA tyAga karanA hI ucita hai|" isa prakAra vicAra karake kRtya ke jJAtA va samakita se vAsita antaHkaraNavAle usa vAnara ne atyanta vairAgya yukta hokara anazana grahaNa kiyaa| apane pUrvabhava ke mitra rAjA kI anumodanA karane meM sAvadhAna, apane duSkarmoM kI nindA karate hue, namaskAra mahAmaMtra kA smaraNa karate hue aura anityAdi bhAvanA kA cintana karate hue usa vAnara ne sAta dinoM kA anazana pAlakara prathama devaloka meM apane adbhuta rUpa-sauMdarya ke dvArA anya devoM kI avagaNanA karatA huA vaha zreSTha deva banA / vidhipUrvaka kiyA huA thor3AsA bhI dharmakArya agaNita divya sampadA prApta karavAtA hai / kurucandra kA jIva vahAM se cyavakara uttarottara manuSyAdi gatiyoM ko prApta karate hue anukrama se mokSa rUpI lakSmI kA varaNa karegA / kurucandra ne rAjA kI dAkSiNyatA ke kAraNa muniyoM ko vasatidAna pradAna kiyA thA, jisase jAtismaraNa jJAna aura devagati Adi phala ko prApta kiyA, kyoMki anyoM ke Agraha se bhI agara zuddha bIja ko upajAU kheta meM boyA jAya, , to vaha yogya samaya Ane para phala-sampadA ko prApta karAnevAlA banatA hai / tAracandra rAjA ne bhI apanI bhakti ke vaza hokara vasatidAna kiyA thA / usa puNya ke dvArA usane parabhava meM acyuta devaloka kI adbhuta lakSmI ko prApta kiyA aura tIsare bhava meM mokSa - lakSmI ko prApta kiyA / ataH he subuddhiyukta bhavyajanoM! isa prakAra rAjA aura maMtrI ke dRSTAnta ke dvArA karNoM ko
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161/zrI dAna-pradIpa sukha upajAnevAle vasatidAna ke utkRSTa puNya kA phala zravaNa karake zuddha bhAva se nirantara vasatidAna meM Adarayukta bananA cAhie, jisase tatkAla siddhavadhU ApakA varaNa kre| || iti caturtha prkaash|| * paMcama prakAza @ zAlibhadrAdi kI vibhUtiyA~ jisake lie lIlAmAtra haiM, aisA niHsIma mAhAtmyavAlA pAtradAna rUpI kalpavRkSa jayavanta hai| aba upaSTambha nAmaka tIsare dAna ke zayanadAna nAmaka dvitIya bheda ko batAyA jAtA hai| yaha atyanta sukRta kA sthAna hai| varSAkAla aura zeSakAla kI apekSA se zayanadAna do prakAra kA hai| nirdoSa va uttama kASTha kA banA huA zayana prathama bheda ke antargata AtA hai aura UnAdi banAye hue kambalAdi vastra dvitIya bheda zeSakAla ke zayana kahalAte haiN| uttama AcArayukta muniyoM ko aisA hI zayana zobhA detA hai| sAmAnya logoM ko bhI agara zayanadAna diyA jAtA hai, to usase agaNya puNya prApta hotA hai, to phira jinhoMne ghara kA hI tyAga kara diyA hai aura jo nirantara svAdhyAya-dhyAnAdi meM lIna rahate haiM, unako zayanadAna karane se agaNya puNya ho, to isameM kyA Azcarya? jo manuSya muniyoM ke vizrAma ke lie zayanadAna karatA hai, saMsAra meM bhramaNa karake kheda pAye hue usako mokSa meM saralatA se vizrAma prApta hotA hai, kyoMki mokSa kI siddhi karanevAle una muniyoM ke saMyama-yogoM meM usane zayanadAna ke dvArA sahAyatA pradAna kI hai| yahAM kisI ko zaMkA utpanna hotI hai ki zayana pramAda kA kAraNa hone se usakA dAna muniyoM ko karanA yogya nahIM hai| para aisI zaMkA nirAdhAra hai, kyoMki muni zAstrokta vidhi ke anusAra zayana karate haiN| ve bhAva se nirantara jAgRta hI rahate haiN| ataH buddhimAna puruSa ko phala kI icchA rakhe binA vizuddha bhAvoM ke sAtha muniyoM ko zayana kA dAna karanA caahie| kuzala puruSoM meM zreSTha jo puruSa muni ko zayanadAna detA hai, vaha padmAkara kI taraha AvRtti rahita vizAla ca adbhuta saMpadA ko prApta karatA hai| padmAkara kI kathA isa prakAra hai : jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM bhUmi rUpI strI ke tilaka ke samAna, devanagara kI spardhA karanevAlA aura lakSmI ke samUha se vRddhi ko prApta puSpapura nAmaka nagara thaa| sarva sukhoM ke sthAna rUpI usa nagara meM eka sAtha rahane kI icchA se lakSmI aura sarasvatI ne mAno apane
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 / zrI dAna- pradIpa kleza kA tyAga kara diyA thA / usa nagara meM zatruoM ko trAsa utpanna karanevAlA, bala kA ekamAtra sthAna aura samagra rAjAoM kA zekhara rUpa zekhara nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usa rAjA ne pRthvI ko nirantara sarvathA prakAra se anIti bhAva ko prApta karavAyA thA, phira bhI nIti ke dvArA pRthvI ko suzobhita bhI kiyA thA / yaha Azcarya utpanna karanevAlI bAta thI / usa rAjA kI kRpA kA sthAna rUpa, niHsIma guNoM kA bhaNDAra aura puNyazAlI logoM ke madhya tilaka ke samAna tilaka nAmaka zreSThI thA / usakI kIrti tribhuvana meM vRddhi ko prApta ho rahI thI aura usakA ghara dhana se vRddhi ko prApta ho rahA thA / usakA yaza aura dhana paraspara IrSyA bhAva ko dhAraNa karake bar3hane meM eka-dUsare kI sparddhA kara rahe the| usa rAjA ke zIla rUpI siMha ke rahane kI guphA ke samAna ratisundarI nAmaka manohara priyA thI / vaha calatI-phiratI mUrttimAna lakSmI hI pratIta hotI thii| vaha sarvAMga meM rati ke samAna adbhuta sundaratA ko dhAraNa karake apane nAma kI yathArthatA kA hI vistAra karatI thii| una donoM kA dayAlU hRdaya majITha se raMge hue vastra kI taraha kabhI nAza na honevAle jinadharma ke raMga se raMjita thaa| dharmakArya kI tatparatA ke kAraNa usa dampati kI samagra kalAe~ netroM ke dvArA mukha kI zobhA kI taraha atyanta zobhita hotI thI / sthira prema ko dhAraNa karanevAle usa dampati ne avicchinna sukha bhogane ke kAraNa aneka varSoM ko manohara divasoM kI taraha vyatIta kiyA thA / eka bAra rAtri ke pichale prahara meM jAgRta hue zreSThI ne paMca parameSThI kA smaraNa karate hue apane svarUpa kA spaSTa rUpa se vicAra kiyA ki - " merI strI suzIla se yukta, komala vANI bolanevAlI, mujha para apAra bhakti dhAraNa karanevAlI, mere citta kA anusaraNa karanevAlI, mere mana ke vizrAma kA sthAna aura mere ghara kA bhUSaNa hai / mere ghara meM dhAna ke r3hera kI taraha svarNa, rajata aura ratnoM ke itane r3hera haiM, jinakI ginatI bhI nahIM kI jA sakatI / vastra, kapUra, kastUMrI Adi vastue~ samudra ke jala kI taraha apAra haiN| mere ghara meM capala gatiyukta, vizAla, manohara aura pavana vega se yukta azva mAno alakSmI ko bhaya prApta karavA rahe hoM - isa prakAra se heSArava karate rahate haiM / anya bhI gAya, baila, U~TAdi caupAye vana kI taraha mere ghara meM anaginata haiN| merA apAra parivAra hara samaya merI AjJA ke pAlana meM tatpara rahatA hai / merA samagra baMdhuvarga bhI mujha para gAr3ha prIti rakhatA hai / mujha para rAjA kI kRpA bhI kalpavRkSa kI taraha hai / purajana bhI atyanta prItipUrvaka merA bahumAna karane meM tatpara rahate haiM / isa prakAra merI gRhasthAzrama rUpI latA sarva bhogoM se pallavita hone ke bAvajUda bhI saMtati rUpI phala se rahita 1. mukuTa / 2. anIti ko prApta karavAkara nIti se suzobhita karanA - yaha virodhAbhAsa alaMkAra hai / isake parihAra ke lie anIti arthAt an+iti arthAt pRthvI ko sAta prakAra kI iti / bhaya / upadrava se rahita kiyA thA - yaha artha jAnanA cAhie /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163/zrI dAna-pradIpa hone ke kAraNa mere mana meM pIr3A utpanna karatI hai| merI yaha vizAla sampatti bhI putra ke binA araNya ke udyAna kI lakSmI kI taraha niSphala hI hai| putrarahita kula samRddhi ke hone para bhI saikar3oM zAkhAoM se yukta, para phalarahita vRkSa kI taraha zobhita nahIM hotaa| candrarahita rAtri, sUryarahita divasa aura sukRta rahita manuSya janma jaise zobhita nahIM hotA, vaise hI putra ke binA kula zobhita nahIM hotaa| maiM nizcinta hokara dharmadhyAna karUMgA-merA cirakAla kA yaha manoratha putra ke binA avakezI vRkSa kI taraha niSphala hogaa| mere vaMza rUpI AkAza meM duSkarma rUpI rAtri kA nAza karanevAle dedIpyamAna sUrya ke samAna putra kA udaya kisa prakAra hogA?" isa prakAra cintAtura hone se zreSThI kA mukha nisteja bana gyaa| phira zayyA se uThAkara usane snAna-pUjAdi prAtaHkAla kA kRtya kiyaa| phira Asana para baiThe hue zreSThI kA citta atyanta khedayukta dekhakara catura ratisundarI ne duHkhI hokara usase pUchA-"he nAtha! kyA ApakA zarIra roga ke saMgama se pIr3A ko prApta ho rahA hai? yA phira dhana kA nAza ho jAne se yaha dInatA Apake mana meM vyApta ho gayI hai? yA phira kyA rAjA ne ApakA apamAna kiyA hai, jisase Apake mana meM yaha glAni utpanna huI hai? yA phira ajJAnatAvaza kyA maiMne ApakI kisI AjJA kA lopa kiyA hai? athavA to anya koI cintA Apake mana meM atyanta saMtApa ko utpanna kara rahI hai? pahale kabhI nahIM dekhI-aisI malinatA Apake cehare para spaSTa rUpa se najara A rahI he svAmI! zIghra hI Apa apanI cintA kA kAraNa mujhe batAyeM aura mere saMdeha kA nivAraNa kreN| mere citta kA samAdhAna kreN|" yaha sunakara zreSThI ne kahA-"he devI! pUrva puNya ke udaya se tumhAre dvArA kathita koI bhI pIr3A mere mana ko khinna nahIM banA rahI hai, balki aMdara rahI huI zalya kI taraha merI zUnyatA ko karanevAlI putra kI 'zUnyatA mere citta ko saMtApa de rahI hai| kahA bhI hai ki putra pitA kI daridratA ko dUra nahIM kara sakatA, vyAdhi kA nAza bhI nahIM kara sakatA, isa bhava meM ekAnta hitakAraka bhI nahIM banatA, ekAnta sadguNoM se yukta bhI nahIM hotaa| prANI kI parabhava meM gati apane-apane karma ke anusAra bhinna-bhinna hI hotI hai, ataH putra sadgati ko bhI prApta nahIM krvaataa| phira bhI manuSyoM ko putra na hone kI cintA duHkha utpanna karatI hai| aho! moha kA kaisA vilAsa!" / yaha sunakara buddhimAna priyA ne apane pati se kahA-"he svAmI! mere mana meM bhI isa viSayaka cintA kama nahIM hai aura lambe samaya se hai| para pUrva meM svayaMkRta karma hI prANiyoM ko 1.kheda / 2. rhittaa|
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164/zrI dAna-pradIpa phala pradAna karate haiN| unake udaya ko anyathA karane meM koI prANI samartha nahIM hai| phira bhI prANiyoM ke kisI bhI kArya meM siddhi kA prApta honA udyama ke AdhIna hai| sarva kAryoM kI siddhi meM ekamAtra dharma hI uttama sAdhana hai| ataH hameM dharma meM hI udyama karanA cAhie, kyoMki agara putra kI prApti ke lie anya koI mithyAtva kA Azraya leMge, to samakita kI hAni hogii| kauna buddhimAna puruSa eka kIla ke lie apane pUre mahala ko girAnA cAhegA? putra se to isa bhava meM sukha mile yA na mile, para samakita se asaMkhya sukha kI saMpatti avazya prApta hotI hai| ataH he svAmI! jinezvaroM kI AjJA pAlane meM tatpara banakara eka citta se Alasa rahita banakara dharmakArya meM naye-naye yatna karane caahie| vaisA karane para agara putra ho jAya, to ThIka hai, anyathA paraloka kA prabala bhAtA to taiyAra ho hI jaaygaa|" / isa prakAra kAnoM meM amRta ke samAna priyA ke vacanoM ko sunakara zreSThI ne vicAra kiyA-"aho! dharma ke viSaya meM isakI dRr3hatA kisake dvArA prazaMsanIya nahIM hogI? aho! isakI buddhi pariNAma meM kaisI hitakAraka hai!" isa prakAra vicAra karake uttama buddhi se yukta zreSThI mana meM harSita hote hue Azcaryacakita bhI huaa| usake vacanoM ko maMtra ke samAna iSTasiddhi-pradAtA mAnakara dharmakArya meM juTa gyaa| kyA durgA pakSI kA anukUla zabda mAnya nahIM kiyA jAtA? phira zreSThI ne ghara ke samasta kArya bhRtyoM ko sauMpa diye aura svayaM zubha bhAva se vizeSa prakAra se dharma kI ArAdhanA karane lgaa| usane vizAla maNDapoM kI zreNi ke dvArA suzobhita, pApa kA khaNDana karanevAlA aura samakitadhAriyoM kI dRSTi ko zItalatA pradAna karanevAlA eka manohara jinacaitya krvaayaa| usameM svarNa va maNiyoM se nirmita vividha jinezvaroM kI Ananda pradAyaka anupama pratimAe~ bharavAkara sthApita krvaayiiN| phira pratidina kezara, kastUMrI, candana, agara, kapUra va puSpAdi ke dvArA una pratimAoM kI tInoM kAla meM zuddha bhAvapUrvaka pUjA karane lgaa| dharmopadeza rUpI amRta kA pAna karane meM utsuka vaha pratidina guru mahArAja ke caraNa kamala meM jAne lgaa| vaha aneka bAra baMdIjanoM ko dhana dekara unheM ber3iyoM ke baMdhana se apane duSkarmoM kI taraha AjAda karavAtA thaa| manohara Azaya se yukta usane kalyANa kI icchA se harSapUrvaka jinasiddhAnta kI aneka pustake likhvaayiiN| rAjA kI AjJA lekara pUrva ke duSkarmoM rUpI zatruoM para vijaya prApta karAnevAlI bherI kI taraha cAroM tarapha akhaNDa rIti se amAri kI udghoSaNa krvaayii| mAno vaha apane dhana ko byAja para rakha rahA ho, isa prakAra se anaMtaguNA lAbha prApta karane ke lie vidhi ke anusAra supAtrAdi meM dAna dene lgaa| vaha zraddhApUrvaka yatna ke sAtha cintAmaNi ratna kI taraha vidhipUrvaka pauSadhAdi AvazyakoM kI ArAdhanA karane lgaa| isa prakAra agaNya puNyakArya vaha karane lgaa| usI taraha tattvajJAtA
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165/zrI dAna-pradIpa aura sarvajJa kI AjJA pAlane meM catura usakI priyA bhI vaise hI puNyakArya karane lgii| isa prakAra kitane hI samaya ke bAda aMta ko prApta na honevAle una donoM ke vighnoM ke samUha kA puNya ke prabhAva se sUrya kI prabhA se aMdhakAra kI taraha nAza huaa| eka bAra gaMgA nadI ke kinAre kI taraha komala sukhazayyA para soyI huI ratisundarI ne pichalI rAtri meM sarovara kI lakSmI kA bhUSaNa, apAra zreSTha sugandha meM lubdha hue bhramaroM se vyApta aura cAra hastiniyoM se zobhita eka manohara kamala svapna meM dekhaa| svapna dekhakara harSita hote hue usane apane pati ko svapna btaayaa| svapna sunakara harSita hote hue zreSThI ne apanI buddhi se vicAra karake use svapna kA phala kahA-"he devI! isa svapna ke anusAra hamAre kula ko udyotita karanevAlA cAra kanyAoM kA svAmI va kula ko dIpAnevAlA putra utpanna hogaa|" yaha sunakara "ApakA kathana yathArtha ho"-isa prakAra kahakara pati ke vAkya kA anuvAda karatI huI ratisundarI ne-jaise pRthvI nidhAna ko dhAraNa karatI hai, usI prakAra garbha ko dhAraNa kiyaa| garbha ke prabhAva se use jinapUjA va dAnAdi dene kA dohada utpanna huaa| usake pati ne saccI prIti nibhAte hue usakA dohada ko pUrNa krvaayaa| jaise rohaNAcala kI pRthvI jAtIya ratna ko utpanna karatI hai, vaise hI anukrama se samaya vyatIta hone para zubha samaya para usane adbhuta rUpa sampadA se yukta putra kA prasava kiyaa| usa samaya usa dampati ko itanA adhika Ananda prApta huA ki usa Ananda ke pArAvAra ke sAmane samudra kA pAnI gAya ke pairoM ke samAna pratIta hone lgaa| phira rAjA kI AjJA lekara tilaka zreSThI ne nagarajanoM ko Azcaryacakita karanevAle putrajanma ke vizAla mahotsava kA Ayojana kiyaa| putra kI mAtA ne svapna meM padma dekhA thA, ataH pitA ne usakA nAma padmAkara rkhaa| prIti kI pAtra dhAtriyoM ke dvArA prayatnapUrvaka pAlana karAyA jAtA huA vaha putra mAno mA~-bApa ke lie mUrttimAna harSa ho-isa prakAra vRddhi ko prApta hone lgaa| guru kI sAkSI ke dvArA kuzala puruSoM meM ziromaNi usa padmAkara ne zuklapakSa kI sAkSI se dUja ke candramA kI taraha samagra kalAe~ siikhiiN| usane kAmadeva kI krIr3A karane ke vana ke samAna yuvAvasthA ko hI prApta nahIM kiyA, balki gAMbhIrya, dhairya Adi adbhuta guNoM kI saMpatti ko bhI prApta kiyaa| pitA ne virATa AyojanapUrvaka bar3e-bar3e zreSThIyoM ke kuloM meM utpanna aura pavitra lAvaNyatA se yukta cAra zreSThI-kanyAoM ke sAtha usakA pANigrahaNa krvaayaa| usake bAda tilaka zreSThI gRhabhAra ko putra para Aropita karake svayaM dharmakArya meM saMlagna ho gyaa| buddhi rUpI dhana se yukta puruSa yathAyogya kArya karane meM kaise sAvadhAna nahIM hoNge| samyag prakAra se dharma kA ArAdhana karake zubha dhyAna ke dvArA nirmala buddhi se yukta zreSThI ne samAdhipUrvaka maraNa prApta kiyA aura saudharma devaloka meM deva ke
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 / zrI dAna- pradIpa rUpa meM utpanna hue| padmAkara ne pitA kI sarva maraNa kriyAe~ kiiN| usake bAda baMdhuoM ne milakara padmAkara ko apane pitA ke sthAna para sthApita kiyA / vizAla vaibhavayukta padmAkara ne kevala ghara ke bhAra ko hI nahIM uThAyA, balki sarva prakAra se jinabhASita dharmakArya kI dhurA ko bhI uThAyA / eka bAra prAtaHkAla ke samaya padmAkara ne apane ghara ke pAsa kabhI nahIM dekhA - aisA adbhuta, manohara eka zveta mahala dekhaa| usa mahala kI dIvAreM dedIpyamAna sphaTika maNi se nirmita thIM / vaha mahala svarNa ke stambhoM se suzobhita thA / usakA dvAra ratnoM ke tIna toraNoM se suzobhita thA / vimAnoM kA bhI tiraskAra karanevAlI citrazAlA se vaha adbhuta pratIta hotA thA / kisI jagaha uttama dhAnya ke bhare hue koThAra the, to kahIM svarNa, rajata va ratnoM kA samUha vyApta thA / kahIM sundara dukUlAdi ke vastra suzobhita the, to kahIM cAMdI, tAmbe Adi ke bartana se zobhA dviguNita ho rahI thii| usa mandira kA madhya bhAga cAra vAsagRhoM ke dvArA alaMkRta thA / ve vAsagRha divya svarNa ke palaMgoM aura bhadrAsanoM se yukta tathA maNi-svarNa ke asaMkhya sArabhUta alaMkAroM - AbhUSaNoM se bharA huA thaa| sAtha hI motiyoM ke jhumakoM se zobhita caMdoraboM se dedIpyamAna ho rahA thA / sugandhita uttama dhUpa ke dvArA cAroM tarapha mahaka vyApta ho rahI thI / unake andara jhilamilAte maNiyoM ke dIpa jhalaka rahe the| isa taraha lakSmI ke nivAsa karane yogya ve AvAsa zobhita hote the| aise mahala ko dekhakara padmAkara kA mana Azcarya se atyanta vikasvara huA / usa mahala kA varNana sunakara rAjA bhI aneka purajanoM ke sAtha vahAM AyA aura usa adbhuta AzcaryakArI mahala ko dekhakara atyanta prasannatA ko prApta huaa| phira rAjA, purajana va padmAkara Adi paraspara vicAra-vimarza karane lage - "kyA yaha koI indrajAla hai? yA hamArI mati kA bhrama hai? yA kisI ne hamArI dRSTi ko bAMdha rakhA hai? yA deva kA koI vilAsa hai? kyA yaha svarga se vimAna utarakara AyA hai?" usa samaya AkAza meM divya vANI prakaTa huI - "he putra padmAkara ! svaccha vatsalatA ke rasa se zobhita, tere agaNya puNyoM se prerita cittayukta aura svarga meM devarUpa meM utpanna tere pitA ne tere lie isa mahala kA nirmANa kiyA hai| usameM rahakara tUM nirantara icchAnusAra deva ke samAna bhogoM ko bhoga / " yaha sunakara paNDitoM meM agrasara rAjA citta meM camatkRta huA / usane AnadaMpUrvaka padmAkara ko usa mahala meM rahane kI AjJA pradAna kI / phira "aho ! dharma kI mahimA mahAna hai!" - isa prakAra Azcarya se padmAkara kI prazaMsA karate hue rAjA purajanoM ke sAtha apane mahala meM lauTa aayaa| phira padmAkara ne cAroM vAsagRhoM meM kramAnusAra apanI cAroM priyAoM ko rakhA aura vistArayukta bhogoM ko una cAroM ke sAtha bhogane lagA / vaha kadAcit anya kisI
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167/zrI dAna-pradIpa grAma meM jAtA, to vahAM para bhI divya zakti se una divya bhoga-sAmagriyoM se yukta tathA vaisI hI zayyAdi se yukta vaisA hI mahala taiyAra miltaa| kahA hai ki puNya ke prabhAva se prANiyoM ko nayA-nayA ghara, nayI-nayI prIti, nayA-nayA sukha, nayI-nayI dhRti, nayI-nayI kAMti aura nayI-nayI prabhutA yukta lakSmI prApta hotI hai| phira anukrama se usa padmAkara ko cAroM patniyoM se eka-eka putra prApta huaa| ve catura cittayukta aura cAra vargoM ke saMbaMdha se manohara Azayayukta the| sabhI logoM kI jihvA ke agra bhAga rUpI maNDapa meM usa padmAkara kI kIrti rUpI naTI isa prakAra nRtya kA ADambara karatI thI-"vAstava meM isa padmAkara ne pUrvabhava meM dharma rUpI kalpavRkSa kI uttama ArAdhanA kI hai, jisase use durlabha saMpattiyA~ bhI AsAnI se prApta huI haiN| yaha padmAkara to aneka sukRtoM kI khAna hai| manuSya hone para bhI ise deva ke samAna icchita vastu kI siddhi tatkAla hotI hai|" eka bAra nirmala jJAna se zobhita zrImAna amara nAmaka sUrIzvara aneka muniyoM ke sAtha usa nagara ke bAhara udyAna meM pdhaare| yaha jAnakara purajana aura parivAra sahita zekhara rAjA va padmAkara Adi bhI parivAra sahita guru ko vaMdana karane ke lie gye| rAjA Adi sabhI logoM ne guru ko tIna pradakSiNA dekara bhaktipUrvaka praNAma kiyaa| gurudeva ne bhI sabhI ke kalyANa kA poSaNa karanevAlI dharmAzISa ke dvArA sabhI ko saMtuSTa kiyaa| phira zreSTha guru ne rAjAdi ko vairAgya vRddhi kI vAsanA se vAsita karanevAlI dharmadezanA isa prakAra dI "he uttama buddhiyukta bhavya jIvoM! ratnadvIpa kI taraha durlabha manuSya bhava ko prApta karake puNya rUpI ratna ko pAne ke lie udyama kro| aneka ratna to dUra rahe, agara eka ratna bhI lekara vidhipUrvaka usakI ArAdhanA kI jAya, vaha vividha prakAra kI lakSmI ko pradAna karatA hai| isa viSaya para maiM tumalogoM ko ratnasAra kumAra kA dRSTAnta sunAtA huuN| tuma suno isa bharatakSetra meM ratnapura nAmaka nagara thaa| usameM rahe hue ratnamaya caityoM se tathA nararatnoM se zobhita nagara kA nAma pRthvI para yathArtha rUpa meM prasiddha thaa| usa nagara meM ratnAMgada nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha bAhya aura Abhyantara zatru va mitra kA nigraha va anugraha karane meM samartha thaa| usa rAjA ke ratnaprabhA nAmaka rAnI thii| vaha mAtra ratnoM ke AbharaNoM dvArA hI apane zarIra kA zrRMgAra karatI thii| sAtha hI naye-naye guNoM ke dvArA apane jIvana kA bhI zRMgAra karatI thii| tIna vargoM ke prApta hone se apane Apako dhanya mAnatA huA vaha dampati yugala apane varSoM ko dinoM kI taraha vyatIta kara rahA thaa| eka bAra usa rAnI ne dAvAnala ke samAna kAMtiyukta ratnoM ke samUha ko svapna meM dekhaa| rohaNAcala kI pRthvI jaise ratna ko dhAraNa karatI hai, vaise hI rAnI ne svapna dekhakara apanI kokha meM garbha ko dhAraNa kiyaa| jisa prakAra pUrva dizA sUrya ko janma detI hai, vaise hI nava mAsa pUrNa hone para zubha
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168/zrI dAna-pradIpa samaya para apanI kAMti ke dvArA dizAoM ko prakAzita karatA huA putraratna prasava kiyaa| priyaMvadA nAmaka dAsI ne harSapUrvaka rAjA ko badhAI dI-"he deva! devakumAra ke pratibimba ke rUpa meM putraratna ko mahArAnI ratnaprabhA ne prasava kiyA hai|" yaha sunakara rAjA bhI harSa se praphullita huA aura usa dAsI ko sArabhUta alaMkAra, vastrAdi icchita varadAna dekara use lakSmI dvArA dAsapane se mukta kiyaa| phira agale dina devoM ko bhI Azcarya utpanna karanevAlA putra-janmotsava rAjA ne kiyaa| sUtaka nivRta hone ke bAda rAjA ne svajanoM kA sanmAna karake svapnAnusAra usa putra kA nAma ratnasAra rakhA / prema rUpI jala ke pAtra ke samAna dhAtriyoM dvArA lAlana-pAlana kiyA jAtA huA kumAra mAtA-pitA ke manorathoM ke sAtha vRddhi ko prApta huaa| jaba kumAra ATha varSa kA huA, taba mAtA-pitA ne vicAra kiyA ki "guNaratnoM kI khAna rUpI isa kumAra ko aba par3hAnA ucita hai| aneka AbhUSaNoM kA zRMgAra kara lene para bhI manuSya vidyA rUpI alaMkAra ke binA zobhita nahIM hotaa| sugandharahita puSpa manohara varNayukta hone para bhI kyA zobhA ko prApta hotA hai? puruSa kalA ke abhyAsa ke binA kula kI zobhA ko nahIM bar3hA sktaa| galAye binA svarNa kyA AbhUSaNoM kI zobhA ko prApta hotA hai? vidyA hI manuSya kA anupama rUpa hai| vidyA hI gupta dhana hai| vidyA hI parama devatA hai aura vidyA hI sarvatra gauravatA ko prApta karavAtI hai| vidyA rahita puruSa nizcaya hI pazu ke samAna hai|" isa prakAra vicAra karake rAjA ne mArgazIrSa mAsa kI zukla paMcamI ke dina puSya nakSatra meM zrIkaMTha nAmaka upAdhyAya ke pAsa putra ko mahotsavapUrvaka par3hane ke lie bhejaa| usa upAdhyAya ne bhI zIghratApUrvaka kumAra ko samasta kalAe~ sikhaayiiN| zuddha kSetra meM bIja bone se vaha turanta phaladAyaka banatA hI hai| kumAra ko samagra kalAoM meM pravINa jAnakara kalAcArya kumAra ko rAjasabhA meM rAjA ke pAsa le gyaa| samagra kalA meM nipuNa putra ko dekhakara rAjA atyanta harSa ko prApta huaa| AcArya ko daridratA kA nAza karanevAlA pracura dhana dekara unheM khuza kiyaa| tabhI vakSaHsthala meM puSpamAlA ke dvArA zobhita udyAnapAlaka ne hAtha jor3akara rAjA se vijJapti kI-"he svAmI! cAra dA~toM ke dvArA bhayaMkara mukhavAlA, zveta kAMtiyukta aura jharate hue mada se madonmatta koI gajendra kahIM se Akara hamAre kusumAkara udyAna meM upadrava kara rahA hai| pracaNDa vAyu ke AghAta se jo kabhI TUTe nahIM, aise AkAza taka U~cAI meM phaile hue vRkSoM ko usa hAthI ne lIlAmAtra meM kamala kI nAla kI taraha tor3a diyA hai| praphullita hue pallavoM se yukta mallI Adi latAoM ko kamalinI kI taraha krIr3AmAtra meM mUla se hI ukhAr3akara pheMka diyA hai| ataH he svAmI! use pakar3ane kA koI bhI upAya zIghra hI kreN| pRthvI kA rakSaNa karanevAle Apake lie isa viSaya meM dera karanA ucita nahIM hai|"
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169/ zrI dAna-pradIpa yaha sunakara rAjA svayaM udyAna meM jAne kI taiyArI karane ke lie udyata huA, tabhI zreSTha parAkramayukta kumAra ne vinati karate hue kahA-"he deva! mRga para kezarI siMha kI taraha eka pazu mAtra ke lie mahAparAkramI Apake dvArA parAkrama karane kA Arambha kyoM? Apa kRpA karake isake lie mujhe AjJA pradAna kareM, jisase maiM zIghra hI use vaza meM karake Apake pAsa le aauuN|" yaha sunakara rAjA ne kahA-"he vatsa! tumane ThIka khaa| tumane na kevala apanI zUravIratA hI prakaTa kI hai, balki niSkapaTa rUpa se pitA ke prati apanI bhakti bhI prakaTa kI hai| ataH tuma isa kArya ko jarUra kro|" __rAjA ke kathana ko sunakara praur3ha pratApa se yukta kumAra sainya parivAra ke sAtha ghor3e para ArUr3ha hokara usa udyAna meM gyaa| vahAM kamalanAla kI taraha cAroM tarapha vRkSoM ko ukhAr3a-ukhAr3akara pheMkate hue hAthI ko dekhakara usakI tarjanA karate hue rAjaputra ne kahA-"are pApI! ina apAra vRkSoM ko ukhAr3ane kA kyA matalaba? agara tujhameM thor3I bhI zUravIratA hai, to tUM mere sAtha yuddha kr|" isa prakAra kumAra ne usa para AkSepa kiyaa| taba krodha se dhamadhamAtA huA hAthI apanI sUMDa uThAkara dAMtoM ko dikhAte hue kumAra kI aura daudd'aa| kumAra ne bhI turanta ghor3e se utarakara dhairyapUrvaka apane uttarIya vastra kI geMda banAkara hAthI para pheNkii| hAthI ne kopapUrvaka - usa geMda para dantaprahAra kiyaa| usa samaya atula parAkramI kumAra siMha kI taraha usake dAMtoM para paira rakhakara usa para car3ha gyaa| hAthI sabhI ke dekhate hI dekhate AkAza meM ur3a gyaa| bijalI ke prakAza kI taraha vaha turanta adRzya ho gayA aura vividha ratnoM kI zobhA ko dhAraNa karanevAle vaitADhya parvata para zrIpura nAmaka nagara kI sImA ko zobhita karanevAle aura suzobhita vRkSoM kI zreNi se manohara udyAna meM gyaa| phira hAthI ke rUpa kA tyAga karake vidyAdhara ke adbhuta rUpa ko prakaTa karake komala vANI ke dvArA kahA-"he svAmI! kSaNabhara isa azoka vRkSa ke nIce baitthe| taba taka maiM Apake Agamana kA samAcAra vidyAdhara rAjA ko dekara AtA huuN|" aisA kahakara vaha calA gayA, taba kumAra ne vicAra kiyA-"yaha vidyAdhara isa prakAra kapaTapUrvaka mujhe isa parvata para kyoM lAyA hai? para cintA karane se kyA phAyadA? prANiyoM ke pUrvakRta zubhAzubha karma hI saMpatti aura vipatti pradAna karate haiN| maiM to manuSyoM ke netroM aura hRdaya ko AnaMda pradAna karanevAle isa udyAna kI zobhA ko dekhuu|" isa prakAra vicAra karake vaha cAroM tarapha ghUmane lgaa| usa samaya dUra kisI kele ke maNDapa meM rahI huI sundara AkRtivAlI eka kanyA ko sakhiyoM ke sAtha dekhakara latAoM ke
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170/zrI dAna-pradIpa pIche chipakara kumAra ne vicAra kiyA-"aho! manohara AkRti se yukta isa kanyA kA mukha candramA ko bhI dAsa banAtA hai| isakA rUpa svarNa kI zobhA ko bhI jItatA hai| isakA veNIdaNDa bhramariyoM kI zobhA kA nirAkaraNa karatA hai| isake netra zyAma kamala kA nistAra karate haiN| isakA kyA varNana karUM? isakA samagra zarIra vikasvara saubhAgya ko dhAraNa karatA hai| pratIta hotA hai ki yaha kisI ke viraha se pIr3ita hai aura kisI bhAgyavAna ke vizva ke adbhuta saubhAgya ko prakaTa karatI hai|" __isa prakAra vaha kumAra vicAra kara hI rahA thA ki palaMga para rahI huI vaha kanyA apanI sakhI caMpakalatA se isa prakAra kahane lagI-he caMpakalatA! viraha se pIr3ita maiM apane manohara ghara ko chor3akara yahAM vasaMta kI lakSmI se zobhita isa udyAna meM AyI hUM, para phira bhI agni se tapta ke samAna kAmajvara se pIr3ita merA zarIra thor3I bhI zAMti ko prApta nahIM kara pA rahA hai| yaha puSpamAlA mujhe agni ke samAna lagatI hai| bhramaroM ke guMjArava mujhe Akrandana (rudana) kI taraha pratIta hote haiN| koyaloM ke samUha kA zabda vilApa ke samAna lagatA hai| AmravRkSa kI maMjarI jvAlA ke samAna laga rahI hai| kaMkelI ke pallava mujhe mRtyu ke samAna bhayaMkara pratIta ho rahe haiN| jyAdA kyA kahUM? usake binA mere sarva zrRMgAra aMgAra ke samAna lagate haiN| use prApta karane ke lie maiMne kAmadevAdi saikar3oM devoM kI uttama puSpAdi sAmagrI ke dvArA acchI taraha pUjA kI, to bhI manda bhAgyayukta hone se mujhe usakA samAgama nahIM mila paayaa| aba zaraNa rahita mere lie maraNa ke sivAya anya koI zaraNa nahIM hai|" isa prakAra ke usake vacana sunakara kumAra ne vicAra kiyA-"aho! usa puruSa kA adbhuta bhAgya jAnanA cAhie ki jisake viSaya meM Asakta cittavAlI yaha kRzodarI isa prakAra duHkhI ho rahI hai|" phira usa sakhI ne kanyA se kahA-"he sakhI! tUM zoka na kr| svastha bana / terA yaha manoratha zIghra hI saphala hogA, kyoMki tere pitA ne ratnapura meM ratnAMgada rAjA ke usa ratnasAra kumAra ko yahAM lAne ke lie suvega vidyAdhara ko bhejA hai| vaha vidyAdhara abhI hI yahAM AyA hai aura usane rAjA se kahA hai ki maiMne hAthI kA rUpa dhAraNa karake usa kumAra kA apaharaNa karake use udyAna meM lAkara chor3A hai| yaha vRttAnta sunakara mujhe atyanta Ananda prApta huA hai| yahI batAne ke lie maiM abhI yahAM tumhAre pAsa AyI huuN| ataH aba tUM viSAda karanA chor3akara prasanna bn|" isa prakAra una donoM striyoM kI ukti-pratyukti sunakara mana meM prasanna huA rAjaputra punaH azoka vRkSa ke nIce Akara vicAra karane lagA-"mujhe lagatA hai ki isa kamalAkSi ke pANigrahaNa ke lie hI usake pitA ne mujhe yahAM bulavAyA hai| he citta! tUM to Ananda se nRtya
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171/zrI dAna-pradIpa kr|" kucha hI samaya ke pazcAta usa vidyAdhara rAjA ke dvArA preSita sevakoM ne Akara tatkAla rAjaputra ko rAjA kI taraha cAroM tarapha se ghera liyaa| phira use dIrgha azva para biThAkara utsavapUrvaka nagara-praveza karavAkara atyanta samRddhi se yukta alaga eka mahala meM use rkhaa| phira vidyAdhara rAjA svayaM vahAM aayaa| kAmadeva ke samAna kumAra ko dekhakara atyanta harSita hote hue kahA-"he mahAbhAgyavAna kumAra! jisa kArya ke lie maiMne tumhe zIghratA se yahAM bulavAyA hai, usakA kAraNa suno| merI zrImatI nAmaka rAnI kI kukSi rUpI zIpa meM motI ke samAna adbhuta guNayukta aura cauMsaTha kalAoM kI jJAtA ratnamaMjarI nAmaka putrI hai| eka bAra prAtaHkAla sabhA meM baiThe hue mujhe praNAma karane ke lie usa kanyA ko mAtA ne bhejaa| taba usa namratAyukta kanyA ko maiMne apanI goda meM bitthaayaa| usa samaya usake manohara rUpa ko dekhakara maiMne apane sabhAsadoM se kahA-"isake anurUpa kisI rAjaputra kI khoja karanI caahie|" usa samaya kisI baMdIjana ne kahA-"he deva! ratnapura ke svAmI ratnAMgada rAjA kA atula parAkramI, uttama bhAgyayukta, saubhAgyazAlI ratnasAra nAmaka kumAra hai| vahI lakSmI ko nArAyaNa kI taraha kumArI ke yogya hai|" isa prakAra usake vacanoM ko sunakara vaha kanyA tuma para prItiyukta bnii| anya vidyAdhara kumAroM kA nAma sunanA bhI pasanda nahIM krtii| kisI bhI sthAna para zAMti na prApta karatI huI vaha tumhAre guNasamUha ko yAda karate hue kaSTapUrvaka apanA jIvana bitA rahI hai| ataH hama para kRpA karake tuma usake sAtha vivAha karake hameM Ananda pradAna karo, kyoMki jo zreSTha buddhiyukta satpuruSa hote haiM, ve dUsaroM kI cittasamAdhi ke lie hI kArya karate haiN|" ___ yaha sunakara buddhimAna kumAra ne vidyAdhara rAjA se kahA-"he rAjan! maiM abhI ApakI AjJA ke hI AdhIna huuN|" yaha sunakara prasanna hue rAjA ne vidyAdharoM aura vidyAdhariyoM ko vivAha ke Avazyaka nirdeza diye aura svayaM mahala meM lauTa gyaa| phira donoM jagaha zubha muhUrta meM maMgala gIta gAnapUrvaka vivAha ke utsava kA zubhArambha huaa| usameM saubhAgyavatI striyoM ne svarNakumbhoM meM lAye hue tIrthoM ke jala dvArA harSapUrvaka vadhU va vara ko nhlaayaa| phira candana ke rasa dvArA lepa kiyaa| usa samaya ve aise pratIta ho rahe the, mAno puNya rUpI lakSmI ke kaTAkSa ke samUha dvArA cAroM tarapha se vyApta hoN| vivAha ke alaMkAroM, vastroM va puSpoM kI mAlA ke dvArA bhUSita kiye gaye ve donoM usa samaya calate hue kalpavRkSa aura kalpalatA kI taraha pratIta ho rahe the| phira sarva samRddhi se yukta hokara vizAla azva para ArUr3ha hokara
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172/zrI dAna-pradIpa rAjakumAra apane AvAsa mahala se niklaa| usake Age vAdyantra baja rahe the| naTiniyA~ nRtya kara rahI thiiN| isa prakAra utsavapUrvaka vaha rAjA ke mahala ke pAsa aayaa| dvAra para rAnI ne lavaNAdi utArane kA rIti-rivAja kiyaa| usake bAda rAjaputra ne vivAha maNDapa meM praveza kiyaa| vahAM agni kI sAkSI meM zubha muhUrta meM maMgala gItapUrvaka vidyAdhara rAjA ne apanI putrI kA vivAha kumAra ke sAtha kiyaa| pANimocana (hathalevA chur3Ane) kI kriyA ke samaya vidyAdharendra ne kumAra ko zreSTha alaMkAra, vastra, vividha prakAra ke pATha bolane se hI siddha honevAlI vidyAe~ pradAna kii| usake bAda kumAra vadhU ko lekara vizAla Rddhi ke sAtha apane AvAsa sthAna para lauttaa| una donoM kA kRSNa aura lakSmI kI taraha paraspara gAr3ha prema huaa| eka bAra kumAra apane mahala ke udyAna meM priyA ke sAtha krIr3A kara rahA thaa| usa samaya akasmAt AkAza mArga se ur3atA huA koI totA usake hastakamala meM Akara baiTha gyaa| kumAra ne apane krIr3A-popaTa ko pahacAna liyaa| prItipUrvaka usakA AliMgana karate hue harSapUrvaka usase pUchA-"he zukarAja! mAtA-pitA aura purajanoM kA kuzala samAcAra kh| sunane ke lie merA mana atyanta utkaNThita hai|" taba zuka ne kahA-"usa samaya hAthI ne tumhArA haraNa kiyA yaha jAnakara tumhAre mAtA-pitAdi sabhI loga atyanta duHkha ko prApta hue| nirantara tumhAre viyoga ke duHkha se nikalate azruoM se unake netra sadA hI bhIge rahate haiN| unakA cetana zarIra meM se nikala gayA ho aisA pratIta hotA hai| atyanta zoka-saMtapta hokara ve citralikhita-se sarvadA mahAkaSTa meM dina vyatIta kara rahe haiN| maiM bhI tumhAre viyoga se atyanta duHkhI hokara mUrchA ko prApta ho gayA thA, para tumhAre puNya ke prabhAva se hI mujhe jIvanadAna milA hai| phira maiMne una sabhI se kahA-he rAjAdika sabhI suno! eka mAsa ke anta meM kumAra ko athavA usake samAcAra ko maiM na lAU~, to jvAlA kI zreNi ke dvArA pracaNDa agnikuNDa meM maiM praveza kruuNgaa| ataH Apa sabhI viSAda ko chor3akara svastha bneN| isa prakAra kI pratijJA karake maiM nagara se bAhara niklaa| sarva grAmoM aura udyAnoM Adi meM maiM bahuta ghuumaa| para jaise bhAgyahIna puruSa nidhi ko prApta nahIM karatA, usa prakAra maiMne bhI tumako kahIM nahIM dekhaa| para Aja bhAgya ke yoga se dRSTi ko AnaMda prApta karavAnevAle tumhAre darzana karake bahuta acchA lgaa| aba tuma vilaMba na kro| pitA Adi ke duHkha ko dUra karane ke lie zIghra hI yahAM se calo, kyoMki eka mAsa kI avadhi bhI pUrNa hone ko hai|" yaha sunakara kumAra ke netra azruoM se vyApta ho gye| usane vicAra kiyA-"viSaya sukha meM mUr3ha hue mujhe dhikkAra hai! yahAM rahakara maiMne durbuddhi ke dvArA svabhAva se vatsalatA dhAraNa karanevAle mAtA-pitA, parijanAdi ko aisI kaSTakAraka dazA taka pahuMcA diyA hai| jo nirantara sevA karake mAtA-pitA ko sukha pahu~cAte haiM, ve putra hI prazaMsanIya hai| aba merA yahAM
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173/zrI dAna-pradIpa pala bhara ke lie bhI rahanA yogya nahIM hai|" ___ isa prakAra nizcaya karake kumAra ne zuka ko sAtha lekara rAjA ke pAsa jAkara vinati kI-"he rAjana! yaha zukarAja Aja ratnapura se yahAM AyA hai| isane mere viyoga se pIr3ita mAtA-pitA kA hAla mujhe batAyA hai| aba merA mana mAtA-pitA ke darzana ke lie atyanta becaina ho gayA hai| Apa mujhe zIghra hI jAne kI anumati pradAna kiijie|" ___ yaha sunakara buddhimAna rAjA ne gadgad kaNTha se kahA-"he vatsa! tuma jAo-aisA agara maiM kahUM, to yogya nahIM hogaa| yahAM rahane ke lie kahUM yaha bhI ThIka nahIM hai| agara mauna rahUM, to udAsInatA prakaTa hotI hai| to phira maiM kyA kahUM? athavA to ye saba vicAra karane se bhI kyA phAyadA? itanA hI kahatA hUM ki zIghratApUrvaka viyoga se pIr3ita mAtA-pitA ko prasanna kro|" isa prakAra kumAra ko kahakara rAjA ne apanI putrI ko apane pAsa bulAyA aura use isa prakAra zikSA pradAna kI-"he putrI! tumhArA pati tumhAre pAsa Aya, to uThakara khar3I honaa| usake sAtha bAtacIta karane meM namratA rkhnaa| usake caraNoM para hI dRSTi rkhnaa| use baiThane ke lie Asana AmaMtrita karanA / usakI sampUrNa sevA svayaM krnaa| usake sone ke bAda sonA aura usake jAgRta hone se pahale zayyA kA tyAga krnaa| pUrvAcAryoM ne isa prakAra kulavadhU ke zuddha dharma batAye haiN|" .. isa prakAra ratnamaMjarI ko zikSA dekara rAjA ne apanI putrI va dAmAda ko vidA kiyaa| kumAra bhI apanI priyA, zuka aura vidyAdhara mitroM ke sAtha vizAla vimAna para ArUr3ha hokara AkAzamArga se ravAnA huaa| vAyu kI taraha AkAza kA ullaMghana karate hue kSaNabhara meM ratnapurI ke samIpa pahu~ca gyaa| vimAna ko AtA huA dekhakara logoM ne tarka kiyA-"kyA samudra meM utpanna hue ina ratnoM ke samUha ko AkAza meM vAyu ne uchAlA hai? athavA kyA sUryAdi jyotiSa kA samUha nirantara bhramaNa karane ke zrama ke bhaya se AkAza se pRthvI para A rahA hai? athavA puNyaphala ko pratyakSa dikhAne ke lie svayaM svarga hI dharatI para utara rahA hai?" isa prakAra purajanoM ko kalpanA karavAtI huI vimAnoM kI zreNi AkAza meM zobhA ko prApta ho rahI thii| usake bAda sabase pahale zukarAja rAjA ke pAsa gayA aura siMhAsanAsIna va putra ke zoka se pIr3ita rAjA ko usane vinati kI "he deva! kheda kA tyAga kreN| AnaMda ko dhAraNa kareM, kyoMki ApakA putra apanI priyA va adbhuta aizvarya ke sAtha yahAM A rahA hai|" ___ yaha sunakara putra ke Agamana se rAjA atyanta Anandita huaa| nagara meM sthAna-sthAna para vizAla utsava kI zuruAta isa prakAra karavAyI- sthAna-sthAna para Azcarya utpanna karanevAle
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174/zrI dAna-pradIpa daravAje banavAye, pratyeka daravAje para toraNa sahita kele ke stambha baMdhavAye, mArga meM sthAna-sthAna para kalyANakArI motiyoM ke svastika banavAye, kumAra se utpanna kIrti kA samUha ho isa prakAra ke dhvaja lagavAye, rAjamArga para caMdana aura kesara kA chir3akAva kiyA gayA, vezyAe~ dRSTi meM zItalatA utpanna karanevAlA nRtya karane lagIM, rAjaputra ke vizAla va ugra puNya ko manuSyoM se kaha rahe hoM isa prakAra mRdaMga va vAdyantra ucca svara meM bajane lage, suhAgina striyA~ madhura svara meM dhavala maMgala gAne lagIM aura bandIjana sphuTa rIti se kumAra kI birudAvali gAne lge| isa prakAra apAra utsavoM kA Ayojana hone lgaa| taba parivAra sahita kumAra purajanoM ko Azcarya utpanna karatA huA vimAna se nIce utraa| phira apane mahala meM praveza karake mAtA-pitA ke caraNoM meM namana kiyaa| unhoMne bhI atyanta Ananda ke sAtha usakI prazaMsA karate hue kahA-"he vatsa! terI virahAgni se utpanna hue jisa tApa kA hamane nirantara anubhava kiyA hai, vaha Aja tere darzana rUpI amRta ke dvArA naSTa ho gayA hai| aba tUM apanA vRttAnta hameM btaa|" / yaha sunakara kumAra ne vicAra kiyA ki satpuruSa apanA nAma bhI nahIM batAte, to phira maiM apanA vRttAnta kisa prakAra batAU~? phira usane bhRkuTi kI saMjJA batAkara zuka ko izArA kiyaa| taba zuka ne usakA sArA vRttAnta kahakara sunaayaa| vRttAnta sunakara rAjA atyanta prasanna huaa| apane putra ko sarva rAjya kA bhAra uThAne meM samartha jAnakara rAjA ne kahA-"he vatsa! loka meM khyAtiprApta isa kSamA (pRthvI) kA maiMne abhI taka acchI taraha se pAlana kiyA hai| aba yaha bhAra tuma para DAlane kA vicAra kara rahA huuN| sarva prakAra ke sukha ko pradAna karanevAlI jo kSamA (kSAnti) jinAgama meM sunI jAtI hai, vaha alaga hI hai| ataH he nirmala hRdayI! usI kSamA ke bhAra ko uThAne kI aba merI icchA hai| vaha bhAra sarvasaMvara arthAt sarvavirati ke binA vahana nahIM kiyA jA sktaa| ataH aba tuma rAjya ko aMgIkAra karo aura maiM sarvavirati ko aMgIkAra karatA huuN| zAstra meM bhI kahA hai- mAtA-pitA ko jinabhASita dharmamArga meM pravartita karAne se santAna unake upakAroM se uRNa ho sakatA hai, anyathA kabhI uRNa nahIM huA jA sktaa| isa viSaya meM sthAnAMga sUtra meM bhI kahA hai_ "isa saMsAra meM tIna loga 'duSpratikArya haiM-1. mAtA-pitA, 2. svAmI aura 3. dharmAcArya / kitane hI bhaktimAna putra mAtA-pitA kA zatapAka va sahasrapAka Adi tela ke dvArA mAliza karake, sugandhita dravyoM ke dvArA ubaTana karake, uSNa jala ke dvArA snAna karavAkara, sarva alaMkAroM ke dvArA vibhUSita karavAkara, manohara 'sthAlIpAka ke dvArA zuddha kiye hue aThAraha 1.jinake upakAra kA badalA na cukAyA jA ske| 2. pkaanaa|
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175/zrI dAna-pradIpa prakAra ke zAkAdi manohara bhojana karavAkara jIvanabhara apanI pITha para biThAkara unakA vahana kare, to bhI mAtA-pitA ke upakAroM se uRNa nahIM ho sktaa| para agara vaha mAtA-pitA ko kevalIbhASita dharma kahakara prajJApanA karake unheM dharma meM sthira kare, to vaha mAtA-pitA ke upakAroM se uRNa ho sakatA hai|" yaha sunakara ratnasAra ne bhI "gurujanoM kI vANI ullaMghana ke yogya nahIM hai"-isa prakAra vicAra karake rAjA kI AjJA ko svIkAra kiyaa| jo pitA kI AjJA ko svIkRta karatA hai, vahI putra hotA hai| usake bAda zreSTha buddhisaMpanna rAjA ne utsavasahita putra para sAmrAjya ke bhAra ko Aropita kiyA aura svayaM jJAnabhAnu nAmaka gurudeva ke pAsa cAritra aMgIkAra kiyaa| una rAjarSi ne eka hajAra varSa taka duSkara tapasyA kI, karmoM kA kSaya kiyA aura kevalajJAna prApta karake mokSa cale gye| rAjyopabhoga karate hue eka bAra ratnasAra rAjA rAtri ke antima prahara meM dravya aura bhAva se jAgRta hote hue vicAra karane lagA-"pUrvajanma meM maiMne aise kaunase zubhakarma kiye hoMge ki jisase isa prakAra kA aizvarya mujhe anAyAsa hI prApta huA hai? koI atizaya jJAnI sAdhu mahArAja yahAM padhAreM, to unheM prApta vaibhava kA kAraNa pUchakara zaMkA-rahita bnuuN|" isa prakAra vicAra karate-karate rAtri vyatIta ho gayI aura cAroM tarapha aMdhakAra kA nAza karatA huA nirmala prakAza udita huaa| naranAtha ratnasAra ne prAtaHkriyA karake rAjasiMhAsana ko suzobhita kiyA, jisa prakAra indra sudharma sabhA ko suzobhita karatA hai| tabhI udyAnapAlaka ne Akara rAjA se vijJapti kI-"he svAmI! hamAre kusumAkara nAmaka udyAna meM abhI-abhI aneka ziSyoM ke parivAra se yukta, jinAgama ke jJAtA aura vividha labdhiyoM se yukta zrI vinayaMdhara nAmaka sUri mahArAja padhAre haiN|" yaha sunakara rAjA ke zarIra para harSa se romAMca rUpI kaMcuka vikasvara huaa| apane vAMchita artha kI tatkAla siddhi pAne se atyanta harSita hokara rAjA vicAra karane lagA-"aho! Aja mujhe akasmAt guru mahArAja kA samAgama prApta huA hai| bAdaloM ke binA hI mAno megha kI vRSTi huI hai| puSpa ke binA hI phala kI Rddhi prApta huI hai| merA puNya Aja paripakva huA hai arthAt udaya meM AyA hai|" phira rAjA ne udyAnapAlaka ko prItidAna dekara saMtuSTa kiyA, kyoMki vivekI puruSa kabhI bhI ucita kartavyoM kA ullaMghana nahIM krte| phira rAjA hAthI para savAra hokara apane parivAra va purajanoM ke sAtha adbhuta samRddhi se yukta hokara turanta udyAna meM aayaa| vahAM pA~ca rAjacihnoM
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176/zrI dAna-pradIpa kA tyAga karake zrIguru ko paMcAMga namaskAra karake ucita sthAna para baitthaa| guru mahArAja ne bhI rAjAdi sabhI ko puNya kA poSaNa karanevAlI dharmalAbha rUpI AzISa ke dvArA saMtuSTa karake dharmadezanA kA zravaNa karAyA- "he bhavyajIvoM! uttama kulAdi sahita isa durlabha manuSyabhava ko prApta karake pramAda kA tyAga karake dharma kA sevana karanA cAhie, kyoMki dharma ekAnta hitakAraka tathA paraloka meM sahAyakakAraka Adi guNoM se yukta hone se baMdhujanoM va dhanAdi se adhika pradhAna kahalAtA hai|" ityAdi dharmadezanA kA zravaNa karake rAjA kA mana vrata lene ke lie tatpara huaa| phira bhI apanA pUrvabhava jAnane kI icchA se usane sadguru se pUchA-"he svAmI! mujha para kRpA karake mere pUrvabhava kA vRttAnta btaayeN|" taba gurudeva ne bhI zrutajJAna ke dvArA usake pUrvabhava ko jAnakara kahA-"isa bharatakSetra meM hAthiyoM kA nivAsa sthAna vindhyAcala nAmaka parvata hai| usakI taleTI meM somapallI nAmaka eka pallI thii| usameM bhadrika svabhAva se yukta soma nAmaka pallIpati thaa| usake nAma va kriyA se bhI yukta somA nAmaka priyA thii| eka bAra damaghoSa nAmaka maharSi sArtha se alaga hokara rAstA bhUlakara idhara-udhara aTana karate hue mAno pallIpati ke puNya se prerita hokara usa pallI meM pahu~ca gye| jaise bAgha uttama bailoM ko upadravita karate haiM, usI prakAra buddhirahita va atyanta raudra pariNAmI bhIla una muniyoM ko upadravita karane lge| para kRpA ke samUha se vikasvara usa nipuNa pallIpati ne una muniyoM ko unake caMgula se isa prakAra mukta karavAyA, mAno apanI AtmA ko naraka se mukta karavAyA ho| phira bhaktipUrvaka unake sAtha jAkara unheM kisI nagara meM surakSita pahuMcA diyaa| dayAlU vyaktiyoM kA viveka aisA hI hotA hai| phira AnandapUrvaka una muniyoM ko namaskAra karake vaha pallIpati vApasa apane ghara kI aura lauttaa| usa samaya munIzvaroM ne usase kahA-"he bhadra! puNyarahita una bhIloM ke upadrava se tumane anukaraNIya karuNA ke dvArA hameM mukta karavAyA hai| eka sAmAnya prANI kA rakSaNa bhI vizAla sampatti prApta karavAtA hai, to aticAra rahita cAritra kA pAlana karanevAle mahAtmAoM ke saMrakSaNa se agara samRddhi prApta ho, to usameM kyA Azcarya? ataH puNya ke prabhAva se tuma saMpatti kA sthAna banoge, para phira bhI pariNAma meM hitakAraka aisA koI upakAra hama tuma para karanA cAhate haiN|" taba pallIpati ne bhI kahA-"he pUjya! bhaviSyakAla meM jo hitakAraka ho, vaha Apa zIghra kheN| maiM usameM nirantara yatna kruNgaa|" taba una guru ne mokSalakSmI ke dUta ke samAna paMca parameSThi namaskAra maMtra kA upadeza
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177/zrI dAna-pradIpa diyA aura kahA-"isa namaskAra kA smaraNa mAtra karane se prANiyoM kI bhava-bhava kI vipattiyA~ naSTa hotI haiM aura saMpattiyA~ prApta hotI haiN| kahA hai ki agara prANiyoM ke kaNTha meM zrInamaskAra maMtra kA AloTana hotA ho, hRdaya meM raTana cala rahA ho, to bhUtapreta unake cAkara bana jAte haiM, vyantara vighna nahIM kara sakate, yakSa unakI rakSA meM tatpara bana jAte haiM, vividha prakAra kI vyAdhiyA~ unheM bAdhita nahIM karatIM aura agni, jala va viSAdi se utpanna bhayaMkara upasargAdi usakA apakAra nahIM kara skte| yaha maMtra samagra maMgaloM meM prathama maMgala hai aura sabhI AgamoM kA rahasya hai-aisA jJAnIjana kahate haiN| jinezvaroM kI pUjA ke sAtha isa maMtra kA lAkha bAra jApa karane se tIrthaMkara nAmakarma kA bhI baMdha hotA hai| isameM koI saMzaya nahIM ___ ataH he bhadra! tuma isa maMtra ko hRdaya meM dhAraNa karo aura nirantara isakA smaraNa kro| aisA karane se sabhI adbhuta samRddhiyA~ tumheM apane Apa hI anAyAsa prApta hoNgii|" yaha sunakara pallIpati ne muni ke pAsa usa maMtra ko vidhivat siikhaa| apane lie kalyANakAraka ho, usako kauna buddhimAna nahIM apanAtA? muni ke pAsa se ciMtAmaNi ratna ke samAna durlabha maMtra ko prApta karake apanI AtmA ko dhanya mAnate hue usa pallIpati ne muni ko vaMdana kiyA aura apane ghara lauTa gyaa| usane apanI priyA ko bhI namaskAra maMtra sikhaayaa| usane bhI usa maMtra ko motiyoM ke hAra kI taraha apane kaNTha meM susajjita kiyaa| usa dampati ne hamezA usa maMtra kI tapa, stuti, jApa, dhyAna aura pUjAdi sarva vidhipUrvaka aura jAvajjIva ArAdhanA kii| usake bAda AyuSya pUrNa hone para maraNa prApta karake pallIpati kA jIva usa puNya ke prabhAva se tumhAre rUpa meM rAjA banA hai| usakI patnI bhI maraNa prApta karake terI priyA ratnamaMjarI banI hai| aho! jagata meM namaskAra rUpI ratna kI adbhuta zakti hai, kyoMki vaha ekamAtra maMtra hI sarva sampadA kA pradAtA hai|" isa prakAra apane pUrvabhava kA zravaNa karake priyA sahita rAjA ko jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| manohara saMvega prApta hone se usane guru mahArAja se kahA-"he pUjya! Apa kucha samaya taka merI rAha dekheN| maiM ghara jAkara apane putra ko rAjagaddI para biThAkara dIkSA grahaNa karane ke lie vApasa lauTakara AtA huuN|" yaha sunakara sUri ne use utsAhita karate hue kahA-"he rAjA! tuma dhanya ho! tumhArA janma pavitra hai| vAstava meM tUM hI tattva kA jJAtA hai, kyoMki tumhArI buddhi pratibandha-rahita hai| ataH he ziSTa! tUM vilaMba mata kara, kyoMki dharma ke kArya meM aneka vighna upasthita hote haiN|"
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178/zrI dAna-pradIpa usake bAda rAjA ne apane mahala meM jAkara ratnamaMjarI ke putra ratnazekhara ko rAjya sauMpakara anya sabhI parivAra kA yogyatAnusAra satkAra karake amAri paTahapUrvaka jinacaityoM meM aThAI mahotsava kA Ayojana kiyaa| usake bAda ratnazekhara rAjA ne usakA niSkramaNa mahotsava kiyaa| vaha dIna-hIna-yAcakoM ko dAna dene lgaa| "cirakAla taka Apa cAritra kA pAlana kareM"-isa prakAra purajanoM kI vANI ko karNapuToM meM ramAte hue vaha rAjA udyAna meM aayaa| usane gurudeva se vijJapti kI-"he prabhu! mujha para kRpA karake saMsAra rUpI gahare kue~ meM girate hue mujhe aura merI patnI ko vrata rUpI rassI ke dvArA khIMcakara bAhara nikaaleN|" yaha sunakara gurudeva ne rAjA aura rAnI ko dIkSA pradAna kii| phira rAjarSi ne thor3e hI samaya meM grahaNa aura Asevana zikSA grahaNa kii| isa taraha usa rAjarSi ne kulhAr3I ke samAna pavitra cAritra ke dvArA thor3e hI samaya meM karmoM kA unmUlana karake unheM nirmUla karake mokSa pada ko prApta kiyaa| isa prakAra grahaNa kiyA huA eka hI dharmaratna bhI mokSa sukha Adi mahAphaloM ko pradAna karatA hai| ataH he bhavyajIvoM! aise dharmaratnoM kA saMgraha karo, jisase tumheM zIghratA se adbhuta saMpattiyA~ prApta hoN|" isa prakAra guru kI dharmadezanA kA zravaNa karake zubha bhAvayukta banakara rAjAdi ne harSita hote hue samakita kI prApti kii| phira avasara prApta karake jinake jJAna rUpI darpaNa meM sarva padArtha saMkramita hote the, aise pUjya gurudeva ko svaccha buddhiyukta rAjA ne pUchA-"he pUjya! isa padmAkara ne pUrvabhava meM kyA puNya kiyA thA, jisase ki deva bhI use nirantara icchita saMpatti pradAna karate haiM? taba zrIgurudeva ne pharamAyA-"he rAjendra! isa padmAkara ne pUrvabhava meM jisa puNya kA saMcaya kiyA thA, vaha maiM batAtA huuN| tuma suno __ isa bharatakSetra meM bhogapura nAmaka nagara hai| usameM caitya ratnoM ke dvArA nirmita hone se rAtri bhI divasa ke samAna hI pratIta hotI thii| usa nagara meM naMdanavana ke samAna naMdana nAmaka lakSmIvAna zreSThI thaa| usake samakita Adi guNa kalpavRkSa ke samAna zobhita hote the| eka bAra jJAnasAgara nAmaka sUri mahArAja aneka sAdhuoM ke parivAra ke sAtha cAturmAsa karane kI icchA se vahAM aaye| svAdhyAya, yoga, dhyAna va tapa kI vRddhi karanevAle ve sabhI sAdhu nirdoSa upAzraya meM svastha citta se rhe| varSAkAla meM pRthvI para sabhI jagaha cakSu se dekhane meM azakya sUkSma, trasa va sthAvara Adi aneka sammUrchima jIva utpanna hote haiN|unkii vizeSa prakAra se rakSA karane ke lie jinezvaroM ne muniyoM ko varSAkAla meM kASTha kA zayana aura Asana rakhane kI AjJA pradAna kI hai| ataH zrIguru kI AjJA se ASAr3ha zuklA dazamI ke
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 / zrI dAna- pradIpa dina kASTha kI zayyA lene ke lie do sAdhu grAma meM ghUmate-ghUmate usa naMdana zreSThI ke pUrvajanma ke puNyayoga se mAno jaMgama kalpavRkSa ke samAna usake ghara para Aye / mUrttimAna dharma kI taraha una donoM muniyoM ko apane ghara ke A~gana meM Aye hue dekhakara harSa ke romAMca se vyApta naMdana tatkAla uThakara khar3A huA / sAta-ATha kadama unake sammukha jAkara bhakti se vidhipUrvaka vaMdana karake hAtha jor3akara kahA - " aho ! Aja mere gRhAMgana meM ApakA Agamana huA hai| yaha to binA bAdaloM kI vRSTi ke samAna hai| mAravAr3a prAnta kI retIlI bhUmi para kalpavRkSa ke ugane ke samAna hai| amAvasyA kI rAtri meM candrodaya ke samAna hai / baMjara kheta meM dhAnya ke pakane ke samAna hai| parvata ke zikhara para kamala ke khilane ke samAna hai / Apa kRpA karake Apake Ane kA prayojana batAyeM, jisase basaMta Rtu ke dvArA latA kI taraha merA prema vRddhi ko prApta ho arthAt mere hRdaya meM adhika prIti utpanna ho / " taba una donoM meM se jo jyeSTha the, unhoMne kahA - "hama hamAre gurudeva kI AjJA se Apake pAsa kASTha kI zayyA kI yAcanA karane Aye haiM / " yaha sunakara zreSThI atyanta prasanna huA aura komala, nirmala aura zreSTha sAMdhoM se yukta zuddha kASTha kA banA huA, binA TUTA huA, chidrarahita va doSarahita lambA zayanIya- jo ki mAno usa zreSThI ke guNoM kA hI samUha ho - isa prakAra unako dikhAyA aura harSapUrvaka kahA--"Apa prasanna mana se isa zayanIya ko grahaNa kreN| hamezA isakA upayoga kareM aura Aja se yaha zayanIya Apake hI AdhIna hai|" yaha sunakara jyeSTha sAdhu ne kahA - "he zreSThI ! tapasviyoM ko kevala varSAkAla meM hI kASTha kI zayyA kalpanIya hai / hamezA kalpanIya nahIM hai / ataH yaha zayyA to ApakI hI hai| hama to ise mAtra kArttika mAsa kI pUrNimA taka hI rakhanevAle haiN|" yaha sunakara naMdana ne AnaMdayukta va vinayapUrvaka kahA - " jaisI ApakI marjI / " phira usa naMdana zreSThI ne vizAla, nirmala va vividha prakAra ke anukUla guNoM (DoroM) se banA huA apane paraloka ke bhAte ke samAna eka kambala bhI pradAna kI / zreSThI kI bhAvanA va usakA atyanta harSa dekhakara tathA una donoM vastuoM ko eSaNIya jAnakara anugraha karane meM tatpara ve sAdhu una donoM vastuoM ko lekara apane guru ke pAsa aaye| IryApathikI kA pratikramaNa karake donoM vastue~ guru ko dikhAyIM / usa zayyA para usa kambala kA saMthArA bichAkara usa para sUrirAja vizrAnti lene lage / aho ! zreSThI kA kaisA bhAgya ! svAdhyAya, dharmadezanA, dhyAna, vAcanA aura adhyApana Adi dvArA thake hue zrIgurumahArAja zruta kI nIti dvArA usa para vizrAnti lete the| usa zayyA aura saMstAraka para vizrAnti lete hue guru mahArAja
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180/zrI dAna-pradIpa ko dekha-dekhakara vaha zreSThI nirantara 'maiM dhanya dhanya hUM' isa prakAra vicAra karake apanI AtmA ko kRtArtha mAnatA thaa| usakI vaha anumodanA rUpI nirmala candrikA zayyAdAna ke puNya rUpI mahAsamudra ko nirantara taraMgayukta banAtI thii| usa agaNya puNya ke prabhAva se vaha naMdana seTha svarga meM devAMganAoM ke bhoga ko priya huaa| vahAM usane abhaMga va adbhuta vistArayukta svarga ke bhogoM kA upabhoga kiyA aura yahAM yaha padmAkara ke rUpa meM utpanna hokara divya sukhoM kA nidhi banA hai| akSayanidhi ke samAna zayyAdAna ke puNya se prerita usake pitA tilaka zreSThI-jo svarga meM deva bane haiM-ve usake sneha se prerita hokara jisa prakAra gobhadra seTha ne apane putra zAlibhadra ko divya Rddhi pradAna kI thI, usI prakAra icchAnusAra vividha prakAra ke svarNa mahalAdi adbhuta saMpatti divya zakti se pradAna kara rahe haiN| kahA hai ki-'puNyazAlI ke pUrvajanma kA puNya vighna kA haraNa karatA hai, vipattiyoM ko chedatA hai, lakSmI kA poSaNa karatA hai, pApoM kA nAza karatA hai, rAjyalakSmI kA vistAra karatA hai, pratiSThA kA udaya karavAtA hai, sakha ko pRSTa banAtA hai tathA devatAoM ko kiMkara banAtA hai arthAt kyA-kyA niHsIma nahIM karatA?" isa prakAra gurukathita aura karNoM ko sukha pradAna karanevAle apane pUrva ke do bhavoM ko karNagocara karake padmAkara ne vicAra kiyA-'aho! zayyAdAna kA kitanA puNya hai! aisA vicAra karake zuddha aMtaHkaraNayukta banakara UhApoha karate hue jAtismaraNa jJAna ko prApta huaa| phira harSa se puSTa banakara usane zrIgurumahArAja ko praNAma karake vinayapUrvaka donoM hAtha jor3akara kahA-"he prabhu! he bhagavAna! Apane jo mere pUrvabhavAdi ke bAre meM batAyA, vaha saba bilkula satya pharamAyA hai| maiMne abhI-abhI jAtismaraNa jJAna ke dvArA una saba ghaTanAoM ko usI prakAra dekhA hai| aho! ApakA jJAna sImAtIta hai!" isa prakAra kahakara harSapUrvaka va zuddha buddhi ke dvArA usane guru ke pAsa bAraha vratoM se vistRta zrAddhadharma aMgIkAra kiyA aura 'mujhe nirantara muniyoM ko zayyAdAna karanA hai isa prakAra kA abhigraha AnaMdapUrvaka grahaNa kiyaa| gurumahArAja dvArA kathita usake manohara cAritra kA zravaNa karake 'aho! zayyAdAna kA kitanA puNya hai!'-aisA vicAra karake zuddha aMtaHkaraNa yukta banakara rAjAdi tathA padmAkarAdi bhI jinezvara kathita puNya kI nipuNatA ke dvArA zobhita hote hue apane-apane ghara lauTa gye| aparimita sukRtyoM ke dvArA jinamata kA udyota karate hue aura yogya pAtra ko zayanAdi kA dAna karane meM tatpara padmAkara cirakAla taka zuddhavidhi se zrAddhadharma kA pAlana karake svarga meM gyaa| isa prakAra deva va manuSya ke ATha bhava taka zayanadAna ke puNya rUpI kalpavRkSa ke dvArA prApta kiye hue adbhuta bhoga ke samUha ke dvArA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181/zrI dAna-pradIpa aMta meM nirmala cAritra kA pAlana karake kevalajJAna-kevaladarzana ko prApta karake padmAkara mokSa meM gyaa| __isa padmAkara ke udAharaNa se muniyoM ko zayanadAna dene meM agaNya puNya hai- aisA sunakara pavitra bhAvayukta he sujJajanoM! tuma acchI taraha se zayyAdAna meM yatna kro| || iti paMcama prkaash|| SaSThama prakAza aho! jinakA (dAna kI prasiddhi rUpI) dIpaka Aja taka prajjvalita hai, aise he vizva ke pAvaka AdinAtha! prakAza kro| aba nirdoSa Asana kA dAna karane rUpa tathA puNya samUha ke aMkura rUpa meM upaSTambha dAna kA tIsarA bheda kahA jAtA hai| vividha prakAra ke sUkSma jIvoM ke samUha se vyApta kevala bhUtala para muniyoM ke baiThane ke lie tIrthaMkaroM ne AjJA pradAna nahIM kI hai| ataH varSAkAla meM kASThamaya prAsuka Asana para muni virAjate haiN| cAtumArsa ke alAvA zeSakAla meM muni Una ke Asana para virAjate haiN| ataH puNyazAlI zrAvaka nirantara samayAnusAra atyanta bhAvayukta banakara muniyoM ko AsanadAna kre| jo manuSya prasanna citta ke dvArA muniyoM ko isa prakAra ke Asana kA dAna karatA hai, use avazya hI svarga va mokSa rUpI mahala meM Asana milatA hai| jinake Asana para sukhAsIna hokara muni vAcanA, adhyApanAdi kriyAoM ko sAdhate haiM, ve puruSa dhanya va puNyavaMta haiN| muniyoM ko Asana dAna karanevAle puruSa ko cAritra kI prApti sulabha hotI hai, kyoMki muniyoM kI cAritra kriyA meM usane sahAyatA pradAna kI hai| jo manuSya munIzvaroM ko Asana kA dAna karatA hai, use agale bhava meM indra, cakravartI Adi kA Asana sulabha rUpa meM milatA hai| jo yatiyoM ko AsanadAna karatA hai, vaha karirAja kI taraha vizAla puNyalakSmI kA svAmI banatA hai| AsanadAna para karirAja kI kathA bharatakSetra kI pRthvI kA bhUSaNa kaMcanapura nAmaka nagara hai| vaha nagara svarNa mahaloM ke dvArA utkRSTa zobhA ko prApta thaa| usa nagara meM dharma, artha aura kAma-ye tInoM puruSArtha paraspara bAdhArahita aura atyanta prItiyukta hokara mAno maitrIbhAva se yukta hokara zuddha rIti se pravartita hote the| usa nagara meM zatruoM kA nAza karanevAlA hastI nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 / zrI dAna- pradIpa I nirantara nIti rUpI latA ko vikasvara karane meM megha ke samAna thA / yuddha meM vaha pratyeka zatru kA paMcatva karatA thA, para phira bhI vaha zatru kula kA kSaya karanevAle ke rUpa meM prasiddha huA thA arthAt eka-eka zatru kA pA~cagunA karane se unake kula kI vRddhi honI cAhie, jisase vaha kSaya karanevAlA na bana sake aura isase kula kA kSaya karane ke rUpa meM virodha AtA hai usakA parihAra karane ke lie paMcatva arthAt maraNa karatA thA / isI kAraNa vaha zatrukula kA kSaya karanevAle ke rUpa meM prasiddha huA / usa rAjA ke pRthvI para svarga se utarI devI ke samAna kamalA nAmaka rAnI thI, jo mAtra netroM ke nimeSa ke kAraNa hI manuSya - strI pratIta hotI thI / zIla rUpI Abhyantara bhUSaNa se vaha sadaiva bhUSita rahatI thii| para phira bhI vyavahAra se bAhya alaMkAroM ko dhAraNa karatI thI / usa rAjA ke aneka rAniyA~ hone para bhI vahI rAnI adhika priya thii| puSpa kI aneka jAtiyA~ hone ke bAvajUda jAI puSpa kI adhika mAnyatA hotI hI hai| sabhI prakAra se manohara vizAla rAjya kA upabhoga karate hue usa rAjA ke divasa prahara ke samAna vyatIta ho rahe the, para usake rAjya kI dhurI ko dhAraNa karanevAlA eka bhI putra paidA nahIM huaa| ataH atyanta khedayukta hokara eka dina rAjA vicAra karane lagA - "jarAvasthA mere zarIra ko pizAcinI kI taraha jIrNa banAne ke lie utAvalI ho rahI hai| mere mastaka para dharmarAjA ke dUta ke Agamana kI taraha sapheda bAla bhI Ane lage haiN| para abhI taka maiMne apane kula ke maNDana rUpa putra ko dekhA nahIM hai, jisase vRkSa rUpI usa putra kA Azraya lekara mere rAjyalakSmI rUpI latA kI vRddhi ho / yaha rAjyalakSmI vizAla parivAra se yukta hone para bhI sitAroM se yukta para candrarahita AsamAna kI taraha putra ke binA zobhita nahIM hotI / putra ko rAjya para sthApita karake bAda meM maiM dIkSA grahaNa karUMgA- merA cirasaMcita yaha manoratha kaise pUrNa hogA? mere pUrvaja dhanya the, jinhoMne vRddhAvasthA dekhane se pahale hI apane putra ko rAjya para sthApita karake tapasyA karane ke lie nikala pdd'e|" isa prakAra cintAtura aura putra - prApti kA upAya karane meM tatpara vaha rAjA varSoM kI taraha divasa vyatIta karane lgaa| eka bAra rAjA ne trikAlavettA nimittajJa se pUchA - "he vidvAna ! mere putra kaba hogA? vaha kaisA hogA?" yaha sunakara carmacakSu se na dekhane yogya sarva hakIkata ko jyotiSI zAstra rUpI cakSuoM ke dvArA dekhakara nimittajJa ne rAjA se kahA - "he rAjana! rAjya kA bhAra uThAne meM dhurandhara putra tumhe prApta hogaa| para usakA saMbhava puNya ke prabhAva se hI hai - aisA pratIta hotA hai / ataH he rAjA! ekamAtra agaNya puNya kA vistAra karo, kyoMki mana kI vAMchA pUrNa karane meM ekamAtra puNya hI ciMtAmaNi rUpa hai|"
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 / zrI dAna- pradIpa isa prakAra karNau meM amRta kI vRSTi ke samAna usakI vANI kA zravaNa karake prasanna hue rAjA ne atyadhika dravya dekara use vidA kiyaa| phira 'svayaM ko iSTa thA aura vaidya ne bhI kaha diyA - isa kahAvata ke anusAra usake vacanoM ko mAnya karate hue rAjA ne aura adhika sarvajJa-kathita dharma meM apane Apako ekAgra kiyaa| usane rAnI ke sAtha prAsAda banavAne meM, pratimA bharavAne meM, jinapUjA karanA, guru kI sevAbhakti karanA, dAna denA, amAri pravarttana karavAnA, duSkara tapa karanA aura zrItIrtha kI yAtrA karanA Adi dharmakAryoM ke dvArA nirmala aura anUThA puNya ekatrita kiyA, jisase usake samagra pApa zIghratA ke sAtha ur3a gye| jisa prakAra AkAza atyadhika ujjvala bAdaloM se Dhake hue sUrya ko dhAraNa karatA hai, vaise hI kitane hI samaya ke bAda zubhAzayI rAnI kamalA ne puNyavaMta garbha ko dhAraNa kiyaa| usI rAtri usane amaMda sugaMdha meM lubdha hue bhramaroM ke samUha se zobhita hAthI ko svapna meM dekhA / prAtaH kAla hone para putrotpatti ke sAkSI rUpI usa svapna ko rAjA se kahA / vaha svapna rAjA ke karNoM kA atithi banakara rAjA ko atyanta prasanna kara gayA / jaise rohaNAcala kI pRthvI ratnoM kA prasava karatI hai, usI prakAra anukrama se kAla pUrNa hone para rAnI ne daidIpyamAna kAnti ke samUha dvArA sUtikA gRha ko prakAzita karanevAle putraratna kA prasava kiyaa| yaha sunakara rAjA ne anukrama se nagarajanoM ko sukhakAraka aura samagra yAcakoM ko khuza karanevAle putrajanma kA mahotsava kiyaa| phira pUjyavarga kI pUjA karane ke bAda rAjA ne kari ke svapnAnusAra usa putra kA karirAja nAma rakhA / vRddhi ko prApta karate hue kumAra ke sAtha candra kI sparddhA kaise kI jA sakatI thI? kyoMki isa kumAra ne 72 kalAoM ko prApta kiyA thA aura candra ke pAsa to sirpha 16 kalAe~ hI hotI haiN| samaya Ane para rAjA ne kumAra ko utsavapUrvaka nirmala lAvaNya rUpI jala kI nadI ke samAna manohara aMgoM se yukta ramaNiyoM ke sAtha vivAha ke baMdhana meM bAMdha diyA / eka bAra vana kI dAvAgni ke samAna saMsAra se utpanna hue tApa ko navIna meghoM kI taraha samAte hue aura samatArasa se yukta guru ke dharmopadeza ko sunakara hasti rAjA ne vairAgya rasa se apane mana ko pUrita kiyA / ataH viSa ke samAna viSayasukha se vimukha hue rAjA ne vizAla utsavapUrvaka apane putra karirAja ko sAmrAjya para sthApita kiyA / phira svayaM ne virATa mahotsavapUrvaka prazasta dIkSApatha kA Azraya liyA / zuddha buddhiyukta narajana kabhI bhI Atmahata karane meM pramAda nahIM krte| una rAjarSi ne adbhuta duSkara cAritra ko aneka varSoM taka niraticArapUrvaka pAlana karake uttama gati ko prApta kiyaa| udhara svarga ke rAjya kI taraha apane vizAla samRddhiyukta rAjya kA upabhoga karate hue aura sarva tejasviyoM meM zreSTha vaha karirAja rAjA zobhita ho rahA thA /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184/ zrI dAna-pradIpa eka bAra usa kAMcanapura meM dUra deza se koI apAra buddhiyukta aura kalAoM kA nidhirUpa sumati nAmaka 'rathakAraputra aayaa| prasanna hue sAkSAt vizvakarmA ne use atyadhika, atulya aura sarva janoM ko vismayakArI zilpakalA sikhAyI thii| usakI jAti anajAna hote hue bhI kalAvAna hone ke kAraNa usI nagara ke kisI raIsa rathakAra ne usake sAtha apanI putrI kA vivAha kara diyA thaa| kalA sarvatra gaurava ko prApta karatI hai| usa rathakAra-putra ne vahIM nivAsa karake patnI ke sAtha krIr3A karate hue kitanA hI samaya lIlAmAtra meM vyatIta kara diyaa| usake sasurAla ke sadasya sadaiva sthAdi ke lie zreSTha kASTha lene ke lie jaMgala meM jAyA karate the| vaha bhI una sabhI ke sAtha araNya meM jAtA thA, para kucha bhI kASTha vaha apane lie nahIM letA thA, kyoMki pravINa puruSa kI mati yathA-tathA vastuoM para nahIM tthhrtii| eka bAra usake sAloM ne usase kahA-"he bAlaka ke samAna bahanoI! Apa isa uttama kASTha ko grahaNa kyoM nahIM karate?" taba usane kahA-"he sAloM! mujhe inameM kucha bhI yogya kASTha dikhAyI nahIM detaa|" yaha sunakara paraspara eka-dUsare ke hAthoM para tAlI dete hue usake sAle ha~sakara bole-"aho! yaha mUrkha A~kheM hone ke bAvajUda bhI kASTha ko nahIM dekha pA rahA hai| aho! itane sundara kASThoM ko bhI chor3a-chor3akara calatA jA rahA hai| aho! hamAre isa bahanoI kA viveka to alaukika hI dikhAyI par3a rahA hai| aho! hameM to yaha pAgala hI laga rahA hai| aisA bahanoI to hameM bhAgya se hI milA hai|" isa prakAra sAloM ke dvArA kI huI ha~sI ko majAka mAnakara mAno sunA hI na ho isa prakAra vaha unake sAtha rahatA thaa| buddhimAnoM kI buddhi agAdha hI hotI hai| eka bAra roja kI taraha vaha sAloM ke sAtha araNya se vApasa lauTa rahA thaa| usa samaya usane citA meM AdhA jalA huA zreSTha kASTha dekhaa| use lene ke lie usakA mana dekhakara hAsya ke dvArA phaile hue mukha se sAloM ne usakI aneka prakAra se mazkarI karake ha~sI udd'aayii| para phira bhI usane citA jalAnevAloM se atyanta anunayapUrvaka vaha kASTha maaNgaa| phira kASTha lekara ghara Akara usane usa kASTha ke dvArA apanI AtmA ko mAno dravyasamUha parosane ke lie eka sundara kar3achI (cammaca) bnaayii| phira usane apanI patnI se kahA-"he priye! isa cammaca ke dvArA parosI huI vastu kabhI khatma nahIM hogii| ataH isa cammaca ko eka lAkha dravya meM hI becanA hai| anyathA nahIM becanA hai|" isa prakAra apanI samajhadAra patnI ko samajhAkara pati ne use bAjAra meM cammaca becane ke 1. suthaar|
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185/zrI dAna-pradIpa lie khaa| prAtaHkAla hone para usakI patnI usa cammaca ko lekara bAjAra meM pahu~cI / grAhakoM ne usase usa cammaca ke bhAva puuche| usane kahA-"jo puruSa pUrA eka lAkha dravya mujhe pradAna karegA, maiM use hI yaha becuuNgii|" yaha sunakara binA vicAre una grAhakoM ne usakI ha~sI karate hue kahA-"agara lAkha lene kI terI icchA hai, to pIpala ke pAsa jaa| vahAM atyadhika lAkha hotA hai|" kucha catura puruSoM ne usase pUchA-"he bhadre! eka cammaca kA itanA adhika dravya kyoM batA rahI ho?" usane kahA-"isakA prabhAva sAvadhAna hokara suno-isa cammaca se parosI huI vastu kabhI bhI kama nahIM hogii| ataH isakA lAkha dravya kA mUlya to atyanta kama hai| he manuSyoM! maiM to guNoM kA hI mUlya batA rahI huuN| kASTha kA mUlya nahI batA rahI huuN| kalpalatA bhI to kASTha kI hI hotI hai| kyA vaha amUlya nahIM hai?" isa prakAra usake dvArA guNoM kA utkarSa batAye jAne para bhI avizvAsa ke calate koI bhI usake cammaca kA kharIdadAra nahIM milA / aho! avizvAsa ke vilAsa ko dhikkAra hai! jo puruSa kisI vastu ke vAstavika guNa ko nahIM dekha pAtA, vaha usameM Adarayukta bhI nahIM hotA, kyoMki drAkSA svAdiSTa hotI hai, para phira bhI U~Ta usake sAmane dekhatA bhI nhiiN| aMta meM rAjA kA pradhAnamaMtrI sAyaMkAla ke samaya usake sAmane se niklaa| usane usa cammaca ke bAre meM pUchA, to usane bhI pUrvavat javAba diyaa| yaha sunakara usane vicAra kiyA ki maNi, maMtra aura auSadhi kI mahimA kA varNana vANI se karanA azakya hai| pRthvI to bahuratnA hai| ataH vicakSaNa maMtrI ne apanI bAtoM se use vizvAsa dilAkara usase vaha cammaca le liyaa| phira apane ghara jAkara rAtri ke samaya use kisI cA~dI ke pATa para sthApita karake kapUra, puSpAdi sAmagrI ke dvArA usakI pUjA karake vaha nipuNa maMtrI so gyaa| prAtaHkAla uThane ke bAda usane usa cammaca ke dvArA jo-jo vastu parosI, vaha cakravartI ke nidhAna kI taraha akSaya ho gyii| isa prakAra usa cammaca ke guNoM ke utkarSa ko dekhakara maMtrI ko pratIti utpanna huii| usane rathakAra ke ghara eka lAkha dravya bhijavA diyaa| phira pradhAna rAjA ke pAsa gayA aura rathakAra ke usa nirmANa kI racanApUrvaka vRttAnta batAkara vaha cammaca rAjA ko dikhaayaa| pradhAna dIrgha dRSTi se hI yukta hote haiN| sArI bAta sunakara rAjA ne Azcaryacakita hote hue usa cammaca kI parIkSA kI aura yathArthatA ko dekhakara harSa ko prApta huaa| rAjA ne usa cammaca ko apane koSa meM sthApita kiyaa| kalpalatA ko kauna chor3atA hai? vaha kArIgara phira kisI aisI vastu kI racanA kare, to tuma mujhe avazya batAnA-aisA rAjA ne maMtrI se khaa| phira kozAdhikArI se eka lAkha dravya maMtrI ko dilvaayaa|
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186/ zrI dAna-pradIpa udhara rathakAra ke sAloM ko yaha sArI jAnakArI huI, to ve paraspara kahane lage-"aho! hamAre bahanoI kI kuzalatA to adbhuta aura atulya hai|" / aisA kahate hue harSa se vikasvara netroM ke dvArA usakI prazaMsA karane lge| usake anya sasurAla-jana bhI use atyanta bahumAna dene lge| lakSmI jisakA mukha sAmane dekhatI ho, usake sanmukha kauna nahIM dekhatA? eka bAra araNya meM kASTha kI khoja karate hue usa rathakAra ne kASTha kA eka dala dekhaa| use vaha ghara le aayaa| vidvAnoM kI dRSTi sArabhUta vastuoM para hI TikatI hai| jagata meM bhramaNa karane se khinnatA ko prApta lakSmI ko mAno apane ghara meM vizrAnti dene ke lie usane usa kASTha kA eka manohara palyaMka bnaayaa| phira apanI patnI ke sAtha usa palyaMka ko bAjAra meM bhejA aura pUrvavat hI zikSA pradAna kii| vaha strI bhI palyaMka ko lekara prAtaHkAla bAjAra meM aayii| grAhakoM ne mUlya pUchA, to usane eka lAkha dravya btaayaa| usakA mUlya zravaNa karake kaI loga to palyaMka ke samIpa taka nahIM aaye| kyA puNyarahita prANI kalpavRkSa ko pA sakatA hai? mUrkhatA ke kAraNa kisI ne bhI usa palyaMka ko nahIM khriidaa| aparIkSaka ratna kI parIkSA kara hI nahIM skte| athavA to aisI amUlya vastu aise-vaise ke ghara para kaise raha sakatI hai? kyA cintAmaNi ratna hara kisI ke hAtha meM raha sakatA hai? sAyaMkAla hone para maMtrI vahAM AyA aura usa palyaMka kA mUlya puuchaa| usane eka lAkha dravya btaayaa| maMtrI ne usake guNa pUche, to usane kahA-"jo rAtri meM isa para soyegA, vahI isake guNa jaanegaa| isa palyaMka ke guNa dekhane ke bAda hI Apa mujhe isakA mUlya pradAna karanA / agara na ruce, to merA palyaMka mujhe vApasa de denaa|" usa strI ke yuktiyukta vacana aMgIkAra karake maMtrI mAno upahAra lekara AyA ho, isa prakAra usa palyaMka ko lekara rAjA ke pAsa aayaa| phira rAjA se kahA-"he svAmI! isa palyaMka ko usI zilpI ne taiyAra kiyA hai| isake guNoM ko rAtri meM isa para sonevAlA vyakti hI jAna sakatA hai|" ___ yaha sunakara rAjA ne usa palyaMka kI puSpAdi ke dvArA pUjA kI aura sAyaMkAla hone para vidhipUrvaka kautuka ke sAtha usa palyaMka para soyaa| usa para sukhapUrvaka sote hue bhI jaise AjIvikA kI cintA se daridrI puruSa ko nIMda nahIM AtI, usI prakAra rAjA ko usakA mAhAtmya dekhane kI utsukatA se nIMda nahIM aayii| tabhI divya prabhAva ke kAraNa usa palyaMka ke cAroM pAye vidvAnoM kI taraha paraspara vArtAlApa karane lage- "are!samagra karma kSINa hue puruSa kI bhA~ti hama saba kyoM baiThe haiM? buddhirahita puruSoM kA samaya nidrAdi pramAda meM bItatA hai| AzcaryakAraka kathA, nRtya aura saMgItAdi vinoda ke binA hameM yaha tIna prahara se yukta
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187/zrI dAna-pradIpa rAtri karor3a prahara ke samAna lambI lgegii| ataH rAtri kA sukhapUrvaka nirgamana karane ke lie hameM koI AzcaryakAraka aura manohara rasa se yukta kathA kI prastAvanA karanI caahie|" yaha sunakara rAjA bhI 'divya bhASA se yukta vacanoM ko bolate hue ye kASTha ke pAye kaunasI kathA kaheMge?' isa prakAra vicAra karake Azcaryayukta hote hue sAvadhAna ho gyaa| phira una cAroM pAyoM meM se prathama pAye ne vAcAlatApUrvaka bolanA zuru kiyA-"zAstroM meM cAra prakAra ke puruSArthoM kA varNana hai, unameM se kAma puruSArtha hI pradhAna hai, kyoMki usameM hI ekAnta sukha samAyA huA hai| yahI kAma udAra zabda, rUpAdi bhoga-vilAsamaya hai| ataH vizva meM manohara yaha kAma hI sarva prakAra ke sukha kA kAraNa hai| kSudhA, tRSAdi se utpanna huA jo duHkha anubhava meM AtA hai, vaha prakAza ke abhAva meM andhakAra kI taraha kAma ke abhAva meM hI anubhava meM AtA hai| kAma kI taraha dhana meM ekAnta sukha kA kAraNa nahIM mAnA jAtA, kyoMki dhana kI prApti karane meM, kharca karane meM aura rakSaNa karane meM duHkha samAyA huA hai| kahA hai ki jo durgama araNya aura samudrAdi meM gamana karanA par3atA hai, nIca puruSoM kI sevA karanI par3atI hai, jo mAtA-pitA aura baMdhuvarga ko mAratA hai, jo corI Adi duSkarma karavAtA hai, jo samagra rAtri jAgaraNa karavAtA hai tathA jo dIna vacanAdi kahalavAtA hai, vaha saba jagata ko Akula-vyAkula banAnevAlI sarvaprasiddha dhana kI hI duzceSTA hai| agara kadAcit kAmabhoga meM dhana kA upayoga hotA hai, to hI vaha sukhakAraka banatA hai, anyathA mammaNa seTha kI taraha duHkhadAyaka hI banatA hai| dharma aura mokSa to dhUrtajanoM kI kalpanA rUpI zilpakalA ke dvArA kalpita haiN| ye donoM to pratyakSa ke viSaya se dUra hone ke kAraNa amaujUda aura atAttvika haiN| jo kahA jAtA hai ki prANiyoM ke pUrva ke puNya aura pApa ke yoga se hI zubha aura azubha hotA hai, isameM bhI ekAnta niyamA nahIM hai, kyoMki koI patthara to pratimA ke rUpa meM pUjA jAtA hai, to koI patthara pairoM kI ThokareM khAtA hai| isameM puNya-pApAdi kA koI kAraNa nahIM hai| jisa mokSa meM rUpa, rasa, gaMdha, sparza,vacana, varNa, icchA, buddhi, sukha, duHkhAdi kucha bhI nahIM hai, usa mokSa meM aura AkAzapuSpa meM kucha bhI antara nahIM hai arthAt mokSa to kalpanA mAtra hai| kadAcit dharma aura mokSa ko tAttvika mAna bhI liyA jAya, to bhI ye donoM buddhimAna puruSoM dvArA Adara karane yogya nahIM hai, kyoMki buddhimAna puruSa to sukhAbhilASI hote haiM aura dharma va mokSa to duHkhapUrvaka sAdhya hote haiN| kaSTa sahana karane se hI ve siddha hote haiN| jaise-jo bhayaMkara upasargoM ko sahana karate haiM, jo nirantara bar3I-bar3I tapasyAoM ke dvArA samagra zarIra ko sukhAte haiM, jo atyadhika mala kA sthAna hote haiM, jo sabhI manohara padArthoM ke samUha meM indriyoM kA niyamana karate haiM, jo atyanta zIta va tApa se utpanna kaSToM ko nirantara sahana karate haiM aura jo kAyotsarga Adi kriyAoM ko karane meM atyanta dhairyavAna hote haiM, vaise hI
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 / zrI dAna- pradIpa puruSa vidhi ke anusAra dharma kA ArAdhana karane meM samartha hote haiN| mokSa prApta karane meM bhI aise hI puruSa samartha hote haiN| inake sivAya anya koI bhI samartha nahIM ho sakatA hai aura aise kaSToM ko sahana karake paraloka meM sukha kI prApti hotI hI hai - yaha to saugandha dekara satya kahalavAne ke samAna hai| jo puruSa kAma prApta hone para bhI adhika sukha prApta karane ke lAlaca meM kAmoM kA tyAga karate haiM, ve vAnara kI taraha apAra pazcAttApa hI karate haiM / usakI kathA isa prakAra hai : eka araNya meM paraspara prItiyukta vAnara aura vAnarI rahate the / ve pala bhara bhI eka-dUsare ke viyoga ko sahana nahIM kara pAte the / ve mAno eka Dora se baMdhe hue hoM - isa prakAra vRkSa para car3hane-utarane, phudakane Adi sabhI kriyAoM ko sAtha-sAtha hI kiyA karate the| eka dina gaMgA nadI ke kinAre vAnarI ke sAtha krIr3A karatA huA vAnara vAnIra (netara) ke vRkSa para se acAnaka pRthvI para gira gyaa| usa tIrtha ke prabhAva se vaha vAnara turanta hI, mAno vidyA siddha kI ho - isa prakAra se devakumAra ke samAna manuSya ke sundara rUpa ko prApta huaa| use usa rUpa meM dekhakara vAnarI bhI usI prakAra pRthvI para girI aura devAMganA ke samAna nArI rUpa ko prApta huI / paraspara navIna utpanna hue prema ke atizaya ko dhAraNa karate hue pahale kI hI taraha rAtri - divasa viyogarahita cirakAla taka unhoMne vilAsa kiyaa| kisI dina pati ne apanI priyA se kahA--"jaise hama pahale vRkSa se girakara tiryaMca kI jagaha manuSya rUpa ko prApta hue, usI prakAra aba manuSya kI jagaha deva rUpa ko prApta karane kA prayatna karanA cAhie / " taba priyA ne kahA- "he svAmI! devapane se hameM kyA prayojana? hama to manuSya ke bhogoM ko bhogate hue atyanta saMtuSTa haiN| asantoSa to sarva duHkhoM kI khAna hai / " isa prakAra usake niSedha karane ke bAvajUda bhI atyanta lobhAviSTa hokara vaha mUr3ha punaH vRkSa para car3hakara pUrvavat pRthvI para giraa| usa tIrtha kA prabhAva hI aisA thA ki tiryaMca gire, to manuSya bane aura manuSya gire, to deva bane / para agara koI dubArA vRkSa se gire, to vaha apane pUrvarUpa meM A jAyagA / ataH vAnara ke jIva ke punaH jhaMpApAta karane se vaha punaH tiryaMca bana gyaa| use vAnara banA huA dekhakara usakI strI ne punaH jhaMpApAta nahIM kiyA, kyoMki vaha punaH tiryaMca nahIM bananA cAhatI thI / eka dina usa atyanta rUpavatI akelI strI rUpI vAnarI ko dekhakara use pakar3akara rAjA ko sauMpa diyA, kyoMki jo strI svAmI - rahita hotI hai, usakA svAmI rAjA hI hotA hai| rAjA ne manohara AkRtiyukta usa strI ko apanI paTTarAnI banA liyA, kyoMki sundara lakSaNoM se yukta AkRti lakSmI kI sAkSI hotI hai|
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 / zrI dAna- pradIpa udhara usa vAnara ko pakar3akara kucha naToM ne use nATya sikhaayaa| phira eka dina usI rAjA ke pAsa naToM ne nRtya prArambha kiyaa| usa vAnara ne rAjA ke samakSa adbhuta nRtya kiyA / para tabhI rAjA ke pAsa ardha siMhAsana para baiThI huI apanI priyA ko dekhakara vaha vAnara rone lgaa| pUrva ke sukha kA smaraNa karate hue bAra-bAra azrupAta karate hue usa vAnara ne atyanta pazcAttApa kiyaa| vANIkuzala rAnI ne bhI usako pahacAna liyA aura kahA - "he kapi ! svayaM ke dvArA boye hue aviveka rUpI vRkSa ke phala ko bhogo|" rAjAdi ne bhI usake dvArA sunAye gaye vRttAnta ko sunakara atyanta Azcarya prApta kiyA aura mAnane lage ki sarva ApattiyoM kA mUla asantoSa hai| ataH jo manuSya isa bhava meM kAmoM ko prApta karane ke bAvajUda bhI paraloka meM adhika samRddhi prApta karane ke lie klezoM ko sahana karatA hai, vaha vAnara ke samAna pIche se atyanta pazcAttApa ko prApta hotA hai| ataH sarva puruSArthoM meM kAma puruSArtha hI pradhAnatA ke sAtha prathama sthAna ko prApta hotA hai- yaha siddha hotA hai / " prathama pAye kI isa bAta ko sunakara bolane meM catura dvitIya pAye ne kahA- "he vAdI ! tumane jo kucha bhI kahA, vaha yuktiyukta nahIM hai, kyoMki sarva puruSArthoM meM artha kI pradhAnatA hI siddha hai| kAma kA bhI mUla kAraNa artha hI hai / artha binA kAma asaMbhava hai| kAma ke icchuka loga artha ke lie kleza pAte hue dekhe jAte haiM / samagra sukha kA hetu vitta hI ghaTita hotA hai, kyoMki vitta ko dekhane mAtra se hI bAlaka kA mana bhI ullasita ho jAtA hai / he vAdI ! tumane artha kA yoga hone para bhI jo mammaNa seTha ke duHkha kA varNana kiyA, vaha bhI ayogya hI hai, kyoMki vaha duHkha usakI kRpaNatA ke kAraNa thA / artha ke kAraNa use koI duHkha nahIM thaa| dhana ke dvArA bar3e-bar3e ghor3e, akSaya bhoga, sundara saubhAgyayukta nAriyA~, garjanA karate hue gajendra zreSTha vastra aura atyadhika bhakti karanevAle cAkara prApta hote haiN| dhana ke dvArA sabhI manuSya svajana bana jAte haiN| samagra zatru bhI mitra bana jAte haiN| rAjA kI atyanta kRpA bhI prApta hotI hai| dhana ke dvArA kauna vaza meM nahIM hotA? vaibhava ke dvArA nIca manuSya bhI uccatA ko prApta hotA hai aura akulIna bhI kulInatA ko prApta kara letA hai / laghutAvAlA manuSya bhI se gauravatA ko prApta kara letA hai| vaibhava ke dvArA kyA -2 zubha nahIM hotA? jo jJAna hote vRddha haiM, tapa se vRddha hote haiM, svajanatA se vRddha hote haiM aura vaya se vRddha hote haiM, ve sabhI dhana se vRddha kahalAnevAle puruSoM ke kathanAnusAra hI calate haiM arthAt unake gulAma banakara rahate haiM - yaha Azcarya kI bAta hai / dhanavAna ko agara vANI kA doSa hone ke kAraNa vaha bola nahIM pAtA, to use parimitabhASI kahA jAtA hai / agara usameM capalatA kA doSa ho, to use udyamI kahA jAtA hai| agara vaha AlasI ho, to use sthiratAyukta kahA jAtA hai| usakI jar3atA
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190/zrI dAna-pradIpa ko bhI saralatA hI samajhA jAtA hai| vAcAlatA ho, to use huziyAra mAnA jAtA hai| pAtra-apAtra ke viveka kA jJAna na ho, to use udAra mAnA jAtA hai| usameM uddhatatA ho, to tejasvitA mAnI jAtI hai| dhanavAna ke kauna-kaunase doSa guNarUpa nahIM hote? guNavAna ho, pUjya ho, pratiSThA-prApta ho, to bhI vittarahita manuSya pratiSThA ko prApta nahIM hotaa| zAstroM meM bhI sunA jAtA hai-dazaratha ke putra bhArata pRthvI ke rAjA bane aura pitA kI AjJA ke AdhIna rAma ne vana meM prayANa kiyaa| usa samaya zrIrAma kisI vana meM aaye| unheM pahacAnate hue bhI tApasoM ke svAmI ne unake sAmane jAnA, khar3e honA Adi kucha bhI satkAra nahIM kiyaa| phira bAraha varSa vyatIta ho jAne ke bAda rAvaNa kA lIlAmAtra meM unmUlana karake alaMkAra ke samAna laMkA kA rAjya prApta karake vizAla Rddhiyukta zrIrAma jaba punaH usI Azrama meM lauTe, to vahI tApasapati unake sanmukha gayA, phalAdi arpaNa kiye aura ardhya Adi ke dvArA unakA satkAra kiyaa| yaha dekhakara rAma ne unase kahA-"tuma vahI ho, maiM bhI vahI hUM aura Azrama bhI vahI hai| pahale jaba maiM yahAM AyA thA, to tumane merA kucha bhI Adara nahIM kiyA thaa| to phira Aja itanA Adara kyoM kara rahe ho?" taba tApasapati ne kahA-"he rAma! dhana kA upArjana kro| isa jagata meM samasta vastuoM kA kAraNa dhana hI hai| nirdhana aura mare hue vyakti meM maiM kucha bhI antara nahIM mAnatA huuN|" dhana kevala isa loka meM hI mahattvAdi kA kAraNa hai-aisA nahIM hai, balki dharma kA advitIya kAraNa hone se paraloka meM bhI mahattvAdi kA kAraNa hai, kyoMki dhanarahita gRhasthAzramI kA mana nirantara apanI AjIvikA meM hI Akula-vyAkula banA rahatA hai, jisase vaha ekAgracitta hokara dharma kA zravaNa bhI nahIM kara sktaa| to phira dharma kA anuSThAna karanA to bahuta dUra kI bAta hai| dhanopArjana meM vyagra vyakti kabhI tRpta nahIM hotaa| zraddhAyukta prANI bhI dhana ke binA caitya karavAnA, pratimA bharavAnI, jinapUjA karanA, mahotsava karanA, tIrthayAtrA karanA, tapa kA udyApana karanA, jJAna likhavAnA, saMgha kI bhakti karanA, dayA-dAna karanA aura kisI para upakAra karanA Adi dharmakAryoM ko jarA bhI sAdha nahIM sakatA, kyoMki dhana ke binA ye sabhI kArya asaMbhava hai| dharma kA kAraNa dhana hai-yaha bAta siddha ho jAne se siddhi kA kAraNa bhI dhana hI siddha hotA hai| dhana se dharma hotA hai, dharma se karmakSaya hotA hai aura karmakSaya se mokSa hotA hai| isa para daNDavIrya rAjA kI kathA suno___ ayodhyA nagarI meM AdIzvara bhagavAna ke vaMza meM AThaveM pATa para rAjA daNDavIrya huaa| vaha mahAparAkramI aura bharata ke tIna khaNDoM kA svAmI thaa| solaha hajAra rAjA usakI sevA meM rahate the| vaha nirantara samyag prakAra se vidhipUrvaka dharma kI ArAdhanA karatA thaa| maiM jitane sAdharmikoM ko jAnatA hUM, unheM khilAkara phira svayaM bhojana karUMgA'-isa prakAra kA ugra
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 191 / zrI dAna- pradIpa abhigraha usane jIvanabhara ke lie grahaNa kiyA thA / 'merI dAnazAlA meM Apaloga nirantara bhojana kareM va nirantara dharmadhyAna kareM - aisA kahakara usane apane mahala meM lAkhoM sAdharmikoM ko rakhA huA thaa| unameM se kitane hI logoM ne jJAnAdi trayaratnoM ko prakaTa karane meM kuzala svarNa tIna DoroM ke dvArA apane hRdaya ko zobhAyamAna banAyA thA / 'hama hamezA zrAvaka ke bAraha vratoM ko dhAraNa karate haiM - aisA dikhalAne ke lie kitane hI logoM ne apane zarIra para bAraha tilaka dhAraNa kara rakhe the| kitane hI loga arihanta Adi ke guNasamUha kI stuti rUpI pavitratA ke dvArA zobhita cAra vedoM kA ucca svara meM ghoSa karate the| kitane hI loga puSpoM ko lAte the, kucha loga arihantoM kI pratimAoM ko jala ke dvArA snAtra karavAte the| kitane hI loga dIpoM ko prakaTAte the| kucha loga sugandhita dhUpa jalA rahe the / kucha loga motiyoM dvArA aSTamaMgala ukera rahe the| isa prakAra arihantoM kI pUjA meM loga yatna karate the| kucha loga sAmAyika lekara padmAsana para baiThakara nAsikA ke agra bhAga para netroM kA sthApana karake namaskAra maMtra kA jApa karate the / kucha loga zreSTha dharmAnuSThAna meM tatpara banakara aSTakarma rUpI duSTa IMdhana ko jalAne ke lie upavAsa, chaTTa, aTThamAdi duSkara tapa ko karate the / isa prakAra dharmakriyA meM udyamavaMta ve zrAvaka mUrttimAna dharma ke samAna pratIta hote the, jinako nirantara sarva manoratha pUrNa karanevAlA rAjA bhojana karavAtA thA / prAya: karake usake ghara para sadaiva eka karor3a zrAvaka bhojana karate the| ataH usa rAjA ne koTibhojI biruda dhAraNa kiyA huA thA / eka dina svarga meM rahe hue indra ne usakI dharma ke viSaya meM sthiratA Adi adbhuta guNoM kI sampadA ko dekhakara atyanta Azcarya kiyA / ataH usakI parIkSA karane ke lie vaha svayaM ayodhyA meM aayaa| dUsare karor3oM zrAvakoM kI usane vikurvaNA kI / karor3oM naye-naye zrAvakoM ko AyA huA dekhakara daNDavIrya rAjA ne atyanta prasanna hote hue mana meM vicAra kiyA - " aho ! merA kaisA bhAgya hai! aho ! merA kaisA bhAgya hai !" phira apanI vizAla dAnazAlA meM apane bhAiyoM kI taraha Adarasahita rAjA ne svayaM bhaktipUrvaka unheM bhojana krvaayaa| para indra phira se naye-naye zrAvakoM kI vikurvaNA karatA calA gyaa| ataH samudra ke jala kI taraha navAgata zrAvakoM kA pAra hI nahIM thA / unheM bhojana karavAte hue kyA anya kisI sAdharmika kI aisI bhakti hai - yaha dekhane kI icchA se mAno sUrya bhI asta hotA huA anya dvIpa meM calA gyaa| isa prakAra zraddhApUrvaka zrAvakoM kI bhakti karate hue rAjA ke ATha upavAsa ho gaye, para usake hRdaya meM lezamAtra bhI kleza utpanna nahIM huA / vaha khinna bhI nahIM huA, balki usakA mana to ullAsa ko prApta huaa| taba indra ne apanA vAstavika rUpa prakaTa karake harSapUrvaka bAra-bAra usakI prazaMsA kI - " he daNDavIrya ! he mahA dhairyavAna! tUM carama zarIrI hai| tUM dhanya hai, kyoMki sAdharmikoM ke viSaya meM terI bhakti adbhuta
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 / zrI dAna- pradIpa hai| tumane Aja bharata, AdityayazA (sUryayazA) Adi tere sarva pUrvajoM ko apane una-una guNoM ke dvArA prakaTa kiyA hai| tujha jaise uttama putroM se Aja AdinAtha svAmI kA kula zobhita ho rahA hai| sUrya ke abhAva meM anya grahoM se AkAza zobhita nahIM hotA / he rAjana! maiM indra huuN| tumhArI parIkSA karane ke lie dharatI para AyA huuN| jagata meM uttama guNoM ke dhArI tuma - jaise rAjA kI parIkSA maiM kaise kara sakatA huuN| isa parIkSA ke dvArA maiMne tumhe saMtapta kiyA hai / ataH mere aparAdha ko tuma kSamA karo, kyoMki satpuruSoM meM to adbhuta dhairya hotA hai| bharata cakrI ke sabhI kArya karane kI tujhameM kSamatA hai / ataH tUM zatruMjaya kI yAtrA va tIrtha kA uddhAra kara / maiM bhI vahAM Akara tumhArI sahAyatA karUMgA / " T yaha sunakara rAjA ne harSita hote hue kahA - "he indra ! Apane mujhe bahuta acchA sujhAva diyA hai| Apa mere lie bharata mahArAja ke samAna pUjya ho / Apake kathanAnusAra maiM abhI hI saMgha ko bulAkara yAtrA ke lie prayANa karatA huuN|" yaha sunakara indra harSapUrvaka daNDavIrya rAjA ko do divya kuNDala, bANa sahita dhanuSa, hAra va ratha dekara svarga meM calA gyaa| phira vizAla kAryoM ko karane meM kuzala daNDavIrya rAjA ne tInoM khaNDoM meM se saMghoM ko Amantrita kiyA aura svarNa ke devAlaya meM AdinAtha prabhu kI ratnamaya pratimA sthApita karake yAtrA ke lie prayANa kiyA / mArga meM sthAna-sthAna para snAtra pUjA, dhvajAropaNa Adi mahotsavoM meM karor3oM kA dhana vyaya karate hue vaha rAjA anukrama se zatruMjaya phuNcaa| tatkAla indra bhI vahAM aayaa| usake kathanAnusAra vidhipUrvaka rAjA ne svarNa, puSpAdi se tIrtha kI pUjA kI aura snAtra mahotsava kiyaa| devoM ko bhI Azcarya utpanna karanevAle utsavoM kI zreNi karate hue aura yAcakoM ko icchAnusAra dAna dete hue rAjA ne kalpavRkSa banakara sabhI ke manoratha pUrNa kiye| vahAM indra kI AjJAnusAra rAjA ne jIrNa hue caityoM kA svarNa va ratnoM kI zilAoM ke samUha dvArA uddhAra kiyA / isI prakAra raivatAcala parvata para bhI yAtrA va jIrNoddhAra karake vizAla utsavapUrvaka rAjA nirvighnatApUrvaka apane ghara lauTa aayaa| phira samasta saMgha kA svarNa, ratna va vastra ke dvArA aneka prakAra se sammAna karake nirvighna rUpa se una sabhI ko apane-apane ghara phuNcaayaa| sphaTika maNi Adi ke dvArA arihantoM ke karor3oM caitya banavAkara usane nirantara jinazAsana kI prabhAvanA kI / eka bAra bharata cakrI kI taraha arisA bhavana meM zarIra kI zobhA dekhate-dekhate aMtaHkaraNa meM ucca bhAvanA prakaTa hone se daNDavIrya rAjA ko kevalajJAna utpanna huA / arddha pUrvavarSa taka cAritra paryAya kA pAlana karake zuddha buddhiyukta usa kevalI ne samagra karmoM kA kSaya karake mokSapada ko prApta kiyaa| isa prakAra daNDavIrya rAjA ko dhana se hI kAma, dharma aura mokSa prApta huA / ataH sarva puruSArthoM meM artha kI hI pradhAnatA hai / "
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 / zrI dAna- pradIpa 1 dvitIya pAye ke kathana ko sunakara tIsare pAye ne bhI vAdI kI taraha kahA - " he vAdI ! tumane jo artha kI hI pradhAnatA batAyI hai, vaha ayogya hai, kyoMki artha kA kAraNa dharma hai dharma ke binA prANiyoM ko kabhI bhI artha kI prApti nahIM ho sakatI / zAstroM meM bhI sunA jAtA hai - zAlibhadra, jo ki pUrvabhava meM saMgama thA, usane puNya ke prabhAva se hI jagata ko vismaya meM DAlanevAlI divya sampadA ko prApta kI thI / aho! eka hI dina dharma kI ArAdhanA karane se dramaka bhI tIna khaNDa kA svAmI samprati nAmaka rAjA banA / artha kA kAraNa dharma siddha hone se kAma kA kAraNa bhI dharma hI siddha hotA hai, kyoMki artha kI prApti hone se kAma kI sarvasampadA sulabha hotI hai| jaise dahI aura ghI - donoM kA hI kAraNa dUdha hai, vaise hI artha aura kAma-donoM kA hI kAraNa dharma hai| dharma meM tatpara rahanevAle manuSya ko isa bhava meM paga-paga para saMpattiyA~ prApta hotI haiM / isa viSaya para dharmabuddha nAmaka maMtrI kI kathA hai, jise tuma loga suno "pRthvI kA vibhUSaNa rUpa pRthvIbhUSaNa nAmaka nagara hai| usameM rahe hue manuSya sadguNa rUpI AbhUSaNoM ke dvArA apanI AtmA ko zobhita karate the| usa nagara meM sArthaka nAmayukta pApabuddhi nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usakI buddhi kabhI bhI manohara dharma meM bhI Ananda ko prApta nahIM hotI thI / usa rAjA ke sadvicAroM se yukta dharmabuddhi nAmaka maMtrI thA / vaha nirantara apane nAma ko satya artha se yukta banAtA huA rahatA thA / rAjA dina-rAta vyasanAdi pApoM meM pravRtti karatA rahatA thA / zUkara mala ke binA ora kahIM bhI Ananda ko prApta nahIM hotA / eka dina pradhAna ne rAjA se kahA - "he pRthvIpati! Apa pApa meM pravRti na kareM, kyoMki jo pApa meM pravRti karatA hai, usakI saMpattiyA~ nirantara kSINa ho jAtI haiM / mahAna puNya hone para bhI anIti lakSmI kA vinAza karatI hai| dIpaka meM atyadhika tela hone para bhI kyA teja vAyu use bujhA nahIM detI? ataH Apa pApoM kA tyAga karake dharma kA samyag ArAdhana kareM, jisase dina-dina vRddhiyukta saMpatti Apako prApta ho / " yaha sunakara rAjA ne kahA - "isa jagata meM dAna, puNyAdi karane ke bAda bhI kisI ne saMpatti prApta nahIM kI, balki dharma meM saMpatti kA vyaya karane se aura dharma kI vyagratA ke kAraNa nayI lakSmI kA upArjana na kara sakane ke kAraNa pUrvopArjita lakSmI dina-dina hAni ko hI prApta hotI hai| tuma dekhate hI ho ki samyag prakAra se dharma kI ArAdhanA karane ke bAvajUda bhI saikar3oM manuSya durbhAgya aura dAridrya ke dvArA aneka prakAra se duHkhI hote haiN| agara tuma kaho ki paraloka meM dharma se sukha kI prApti hotI hai, to kauna buddhimAna va vidvAna puruSa tumhArI isa bAta para zraddhA karegA? usa adRSTa sukha ke lie kauna buddhimAna vyartha hI AtmA
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194/zrI dAna-pradIpa ko kleza meM DAlegA? pApa meM pravRtti karanevAle kI to isI bhava meM mAno paraspara spardhA karatI huI saMpadAe~ dina-rAta vRddhi ko prApta hotI haiN| vaha isa prakAra hai-khetI Adi mahAAraMbha ke pApa-vyApAra ko karanevAle kisAna saMpatti ke sthAna ko prApta hote haiN| khoTe vyApAra aura paradveSAdi karane rUpa pApa se prApta saMpatti ke dvArA vaNikajana kubera ke samAna dhanADhya dekhane meM Ate haiN| isI prakAra duSTa zIla aura kuTilatAdi anAcAra kA sevana karane meM tatpara rahanevAlI vezyAe~ devAMganAoM kI taraha bhogoM ko bhogatI haiN| maiM bhI zatruoM kA ghAta aura unake nagara ko lUTanA Adi pApa karake bhI sabhI prakAra se vRddhi ko prApta karanevAlI rAjya-sampadA ko bhogatA huuN| tuma to dharma meM hI tatpara rahane ke kAraNa lakSmI kA vaisA upabhoga nahIM kara paate| tumhAre pAsa jo bhI thor3I-bahuta saMpatti hai, vaha bhI mere dvArA pradatta hai| vaha saMpatti tumheM puNya kI nipuNatA se prApta nahIM huI hai| agara aisA nahIM hai, to aura kisI sthAna para jAkara tuma mujhe puNya kA phala dikhaao|" yaha sunakara maMtrI ne mana meM vicAra kiyA-"merA yAtrA kA cirakAla kA manoratha Aja saphala honevAlA hai| dezAntara gaye binA maiM rAjA ko puNya kA phala nahIM dikhA paauuNgaa| ataH aba merA paradeza jAnA hI zreSTha hai|" aisA vicAra karake rAjA kI AjJA svIkAra karake usI bahAne se AnaMdapUrvaka zatrujaya Adi tIrthoM kI yAtrA karane ke lie nikala pdd'aa| mArga meM vividha prakAra ke tIrthoM ko bhaktipUrvaka vaMdana karate hue zatrujaya parvata para rahe hue jinezvaroM ko vaMdana karane ke lie jAte hue mArga meM eka vizAla vikaTa aTavI meM vaha aayaa| usa aTavI meM use bhayaMkara AkRtivAlA eka rAkSasa milaa| use dekhakara maMtrI ne mana meM dhIraja dhAraNa karake use mAmA kA saMbodhana dete hue praNAma kiyaa| taba rAkSasa ne kahA-"are! tUM mujhe mAmA mata kaha, kyoMki maiM sAta divasa se bhUkhA huuN| ataH maiM tujhe khAnevAlA yaha sunakara maMtrI ne kahA-"maiM abhI kisI bar3e kArya ko karane ke lie nikalA huuN| vaha kArya karake zIghra hI vApasa lauTanevAlA huuN| ataH mujha para kRpA karake mujhe abhI to chor3a do| jaba maiM vApasa lauTUM, taba Apa apanI icchA pUrNa kara lenaa| maiM Apake hI AdhIna huuN|" aisI vANI sunakara prasanna hue rAkSasa ne usake puNya ke prabhAva se use chor3a diyaa| taba harSita hote hue maMtrI anukrama se aTavI pAra karake tIrtha meM phuNcaa| vahAM yugAdIza ko namana karake adbhuta racanA ke dvArA pUjA karake bhakti dvArA tallIna manavAlA banakara vaMdana karane lgaa| usa samaya usake aMtaHkaraNa kI udAra bhakti ko sAkSAt dekhakara usake vazIbhUta hotA huA gomukha nAmaka yakSa prasanna hokara usake pratyakSa hokara bolA-"he bhadra! terI bhakti se maiM prasanna huA huuN| ataH tUM apanI icchAnusAra varadAna maaNg|"
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 / zrI dAna- pradIpa taba maMtrI ne kahA- "mujhe dharma kI prApti ho gayI hai, isake sivAya mAMgane ke lie aba aura kucha nahIM hai|" yaha sunakara usake saMtoSa se prasanna hue yakSa ne use samagra icchAoM kI pUrti karanevAlA kAmakumbha diyA aura svayaM adRzya ho gyaa| usake bAda maMtrI tIna dina taka tIrtha kI sevA ke dvArA apane janma ko saphala karatA huA kAmakumbha ke sAtha apane ghara kI aura lauTA / mArga meM lauTate hue use vahI rAkSasa milaa| usane kahA - " aba maiM tumhArA bhakSaNa karUMgA / " taba maMtrI ne kahA-"mere isa apavitra zarIra ko khAne se tumhe kyA svAda AyagA? ataH he dayAlU! amRta ke samAna manohara divya AhAra kA tUM bhojana kara / " yaha sunakara rAkSasa ne kahA - "ThIka hai / para vaha divya AhAra tUM mujhe jaldI se de / " taba maMtrI ne kAmakumbha se kahakara vaha divya AhAra use jaldI se prApta krvaayaa| usa bhojana ko khAkara tRpta hote hue rAkSasa ne kahA - " sabhI icchita artha ko pradAna karanevAle mere isa divya lakuTa ko tUM grahaNa kara / para he mahAzaya ! isa kAmakumbha ko tUM mujhe de / " yaha sunakara maMtrI ne use kAmakumbha de diyA / mahAna puruSa kisI kI prArthanA ko asvIkAra nahIM krte| phira Age jAte hue maMtrI ko madhyAhna ke samaya kSudhA lgii| taba kAkumbha ko lAne ke lie maMtrI ne lakuTa ko AjJA pradAna kI / usa lakuTa ne rAkSasa ke pAsa jAkara eka zreSTha subhaTa kI taraha usa rAkSasa ko pITa-pITakara vaha kAmakumbha lAkara maMtrI ko sauMpa diyaa| karma kI anukUlatA se kyA-kyA vastu anukUla nahIM hotI? maMtrI ne zatru ke zastra dvArA hI zatru kA nAza karake apanI saMpatti kA vikAsa kiyaa| phira donoM vastuoM ko sAtha lekara maMtrI Age kI aura claa| tabhI rAste meM zatruMjaya ko namana karake lauTe eka yAtrI - saMgha ko usane dekhA / use dekhakara usane vicAra kiyA - "aho ! mere pUrva ke agaNya puNya abhI taka jAgRta hai, jisase ki isa saMgha ne akasmAt mere sAmane Akara merI dRSTi ko pAvana kiyA hai| ataH aba maiM isa saMgha kI bhakti karake mere janma ko saphala banAU~, kyoMki tIrthayAtrA karanevAloM kA satkAra karane se anaMta puNya baMdhatA hai / " 1 isa prakAra kA vicAra karake nirmala hRdayayukta usa maMtrI ne bhojana ke lie usa samasta saMgha ko bhaktipUrvaka nimaMtrita kiyA / aise kArya meM kauna pramAda kare ? phira kAmakumbha ke prabhAva se turanta taiyAra kI gayI divya rasoI ke dvArA usane pUre zrIsaMgha ko bhojana krvaayaa| phira mana ke ullAsa ke sAtha manuSyoM ke citta ke anukUla ratnajaTita vastroM ke dvArA sampUrNa zrIsaMgha kI paherAmaNI karavAyI / yaha saba dekhakara tuSTa hue saMghapati ne harSapUrvaka atyanta prArthanA karake usa mahAtmA maMtrI ko do cAmara pradAna kiye, jinake bIjane se utpanna huI vAyu ke dvArA sarva
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196/ zrI dAna- pradIpa prakAra kI Adhi-vyAdhi kA nAza ho jAtA thaa| kauna buddhimAna yogya vastu ko supAtra ko nahIM detA? phira mUrttimAna tIna puruSArthoM (dharma, artha va kAma) ke samAna tIna vastuoM se zobhita vaha maMtrI anukrama se mAno mUttimAna mahotsava kI taraha apane ghara pahu~cA / udhara usI dina usa pApabuddhi rAjA ne vicAra kiyA - " maiMne maMtrI ko dharma kI parIkSA karane ke lie bhejA thA, para usake samAcAra bhI nahIM hai / aba maiM svayaM hI dharma kI parIkSA kruuN| jisakI pratyakSa parIkSA kI jAya, vahI pramANa rUpa hotA hai / yaha ratna jisake pAsa jAyagA, usake karmAnusAra hI maiM puNya aura pApa ke viSaya meM sukha kA kAraNa svIkAra kruuNgaa|" aisA vicAra karake rAjA ne eka lAkha mUlyavAlA eka ratna gupta rUpa se bIjore meM chipAkara use bAjAra meM becane ke lie dAsI ko diyA / vaha dAsI usa bIjore ko lekara zAkabAjAra meM AyI / usa samaya maMtrI kI strI usa bAjAra meM AyI aura usa bIjore ko kharIdakara apane ghara le gyii| jaba usane usa phala ko kATA, to usameM se daidIpyamAna kAMtivAlA ratna nikalA / usane vaha ratna maMtrI ko diyA / puNyazAliyoM ke pAsa binA prayAsa ke saMpatti khIMcI calI AtI hai| rAjA ne dAsI ke mukha se jAnA ki vaha ratna maMtrI ke ghara pahu~ca gayA hai| taba rAjA ne vicAra kiyA - " aho ! dharma kA mAhAtmya aciMtya hai !" aisA vicAra karake usake mana meM dharma ke prati kucha zraddhA jgii| udhara maMtrI ne jinapUjA karane ke bAda bhojanAdi kiyaa| phira vicAra karane lagA - "rAjA pratyakSa rUpa se dharma kA phala dekhe- aisA kucha kruuN|" isa prakAra kI buddhi utpanna hone se usane kAmakumbha ke pAsa se mAno svarga se vimAna utarA ho - isa prakAra kA saptamaMjilA svarNa va ratnoM se nirmita eka mahala banavAyA / usameM rAtri meM manuSyoM ke netroM ko stambhita karanevAlA 32 prakAra kA nRtya prArambha krvaayaa| use suna-sunakara rAjA atyanta AzcaryAnvita huaa| vaha vicAra karane lagA - "kyA yaha koI indrajAla hai? yA koI svapna hai? kyA svarga pRthvI para utara AyA hai?" ityAdi kalpanAoM ke jAla meM rAjA ulajha gayA / ataH nidrA kA nAza huaa| tIna prahara kI rAtri ko rAjA ne jAgate-jAgate eka karor3a prahara kI rAtri ke samAna vyatIta kiyA / prAtaHkAla hone para rAjA taiyAra hokara jaise hI maMtrI ke ghara vaha saba kautuka jAnane ke lie jAne lagA, tabhI maMtrI apane mahala kI sArI mAyA sameTakara rAjA ke pAsa A gyaa| rAjA ke sAmane ratnoM se bharA huA thAla bheMTa ke rUpa meM rkhaa| rAjA ne usa adbhuta sampadA ko dekhA, to Azcaryacakita hote hue pUchA - "he maMtrI ! aisI adbhuta saMpatti kA upArjana tumane kisa prakAra kiyA?"
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 / zrI dAna- pradIpa taba maMtrI ne kahA-"he svAmI! yaha sampatti maiMne puNya se upArjita kI hai| puNya ke binA manuSyoM kA kucha bhI zubha nahIM hotA / " yaha sunakara rAjA digmUr3ha bana gyaa| phira rAjA ne maMtrI ko vidA kiyA aura vicAra karane lagA - "maMtrI ne kisI bhI prakAra kI saMpatti bAhara se lAyI ho aisA sunane meM nahIM aayaa| to phira usane ratnoM se bharA thAla mujhe kisa prakAra bheMTa kiyA? usane tatkAla divya AvAsa kisa prakAra banavAyA ? paradeza meM bhramaNa kara-karake usane kaunasI divya vastu pAyI hai? kisI bhI bahAne se maiM usa sadbuddhi kA ghara dekhuuN|" aisA vicAra karake eka bAra rAjA ne maMtrI se kahA - "he maMtrI ! dharma se saMpatti prApta karake tumane hameM to eka bAra bhI bhojana nahIM krvaayaa|" taba maMtrI ne kahA - "he svAmI! Apa to kRpA karake Aja hI mere ghara para padhAreM / " rAjA ne kahA- "itanI jaldI tuma kisa prakAra taiyArI karoge?" usane kahA-"dharma ke prabhAva se mere saba kucha tatkAla taiyAra ho jAyagA / " " bahuta acchA " - aisA kahakara vismita rAjA ne use anumati pradAna kI / phira sarva sAmantoM, maMtriyoM va rAjA ke sampUrNa parivAra ko usane bhojana karane ke lie bulAyA / 'maMtrI ke ghara ke cUlhe meM to cUhe daur3ate haiM - aisA manuSyoM ke mukha se zravaNakara rAjA atyanta vismaya ko prApta huA / phira madhyAhna ke samaya rAjA maMtrI, sAmanta va apane sarva parivAra ke sAtha usa maMtrI ke yahAM bhojana karane ke lie AyA / vahAM kAmakumbha ke dvArA pradatta amRta ke samAna svAdiSTa AhAra ke dvArA usane rAjAdi sarva parivAra ko bhojana karavAyA / phira citta ko AnaMda pradAna karanevAle divya vastroM ke dvArA usa maMtrI ne sabhI kI paherAmaNI kii| yaha saba dekhakara Azcaryacakita rAjA ne kahA - " he puNyazAlI ! tuma dezAntara se aisI kaunasI divya vastu lAya ho, jisake prabhAva se tumhe sArI manavAMchita vastue~ prApta ho jAtI haiM?" taba maMtrI ne kahA-' - "mujhe puNya ke prabhAva se kAmakumbha prApta huA hai / " rAjA ne kahA- "vaha mujhe do / " maMtrI ne kahA- "yaha kAmakumbha puNya ke AdhIna hai| ataH yaha pApI ke ghara nahIM jaataa| sUrya ke AdhIna rahanevAlA Atapa kyA sUrya ko chor3akara raha sakatA hai? agara kadAcit yaha pApiyoM ke ghara calA bhI jAya, to ulkApAta kI taraha anartha hI utpanna karatA hai|" yaha sunakara rAjA ne kahA - " cAhe jo ho, para yaha kAmakumbha to tuma mujhe hI do / " taba maMtrI ne vaha kAmaghaTa rAjA ko de diyA / rAjA ne use koSa meM sthApita karavAyA aura saikar3oM subhaTa usakI rakSA meM niyukta kiye| prAtaHkAla hone para maMtrI ne lakuTa ko ghaTa
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198/zrI dAna-pradIpa lAne kI AjJA dii| taba usa lakuTa ne una subhaToM ke sainya ko kUTa-kUTakara unase kAmaghaTa le liyA aura lAkara maMtrI ko sauMpa diyaa| taba rAjA ne maMtrI se kahA-"tumhArI vANI satya sAbita huii| para mere sainikoM ko to vApasa ThIka kara do|" __maMtrI ne cAmaroM kI vAyu ke dvArA sainikoM ko svastha banA diyaa| satpuruSoM kI sampatti paropakAra karane meM hI Adarayukta hotI hai| "aho! dharma meM tumhArI buddhi kitanI sthira hai! aho! tumhAre dharma kA phala kaisA adbhuta hai!"-aisA kahakara rAjA ne maMtrI ko harSapUrvaka vastrAdi se sammAnita kiyaa| usake bAda rAjA ko dharma meM prIti utpanna ho jAne se harSita hote hue usane maMtrI ke pAsa jainadharma ko aMgIkAra kiyaa| phira rAjA aura maMtrI ne cirakAla taka rAjya kA pAlana kiyA aura adbhuta puNyakAryoM ke dvArA jinazAsana kI nirantara bhavya prabhAvanA kii| aMta meM dIkSA grahaNa karake tIvra tapasyA ke dvArA karmoM kI nirjarA karake ananta sukha rUpI siddhi ko prApta kiyaa| isa prakAra una donoM ko hI dharma ke prabhAva se hI kAma, artha aura mokSa prApta huaa| ataH sabhI puruSArthoM meM maiM dharma ko hI pradhAna mAnatA huuN|" yaha sunakara vAda meM Adarayukta cauthe pAye ne kahA-"he buddhimAna! tumane jo dharma kI pradhAnatA kahI hai, vaha satya hai| para vaha karmamArga kA Azraya karake hI yogya kahalAtI hai| usa mArga kA madhyama puruSa hI Azraya karate haiN| uttama puruSa to usako svIkAra hI nahIM karate, kyoMki deva aura manuSya-saMbaMdhI duHkhamizrita sukha ko prApta karane kI icchAvAle madhyama puruSa vividha prakAra ke dAnAdi dharma kA Adara karate haiN| para uttama puruSa to ekAnta sukhavAle mokSa kI icchA karate haiN| isI kAraNa se ve mokSa ko prApta karavAnevAle niSkarma mArga kI ArAdhanA karane ke lie udyamavaMta hote haiN| vaha isa prakAra hai _ vicArapUrvaka kArya karanevAle mahAtmA vyaktiyoM kI sarva pravRtti binA prayojana ke nahIM hotI aura vaha prayojana sva-para ke Upara upakAra karanA rUpa hai| vaha upakAra sukha prApta karane kA kAraNa rUpa hai| jo sukha ekAntika hotA hai, vaha akSaya hotA hai| agara vaha duHkhamizrita na ho, to hI tAttvika hotA hai| anya sukha tAttvika nahIM hai| koI bhI sAMsArika sukha usa prakAra kA tAttvika nahIM ho sakatA, kyoMki sAMsArika sukha tAttvika sukha se viparIta hotA hai| yaha sabhI ko jJAta hI hai| jaise-amRtamaya bhojana, maNiyoM ke vimAna, devAMganAe~, vAMchita artha kI siddhi aura kalpavRkSa-ina sabhI se utpanna samagra daivIya sukha bhI IrSyAdi ke kAraNa duHkhamaya bana jAte haiN| ve pariNAmasvarUpa tiryaMcAdi gati rUpI duHkha ke pradAtA bana jAte haiN| cakravartI ke vaibhavAdi se utpanna manuSya-saMbaMdhI asaMkhya sukha bhI roga, zoka, janmAdi se mizrita hai aura pariNAmasvarUpa narakAdi gati ke pradAtA haiN| anuttara vimAnavAsI devoM ko bhI
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199/zrI dAna-pradIpa akSaya sukha nahIM hai, to unase nIce rahanevAle devoM ke akSaya sukha kA to kahanA hI kyA? vaisA akSaya sukha to samagra karmoM ke kSaya rUpa mokSa meM hI hai aura usa akSaya sukha kI prApti to niSkarma mArga meM rahanevAle ko hI hotI hai| adharma kI taraha puNya rUpI dharma kA bhI kSaya hone se hI mokSa milatA hai, kyoMki dharma mokSa meM jAnevAle puruSa ke lie svarNa kI ber3I ke samAna hai| ataH mokSa prApta karane kI icchAvAle uttama puruSa karmamArga kA sarvathA tyAga karake niSkarma mArga ko hI svIkAra karate haiN| prathama tIrthakara ne hamezA dharma aura nyAya kA hI vistAra kiyA thA, para phira bhI unhoMne unakA parityAga karake mokSa pAne ke lie sarva saMvara ko dhAraNa kiyA thaa| bharata cakrI bhI nirantara zrAvakoM kI bhakti, tIrthayAtrA aura jIrNoddhAra Adi dharmakRtyoM meM pravartita the, para unhoMne bhI mukti-prApti ke lie sarva saMvara ko aMgIkAra kiyA thaa| sagara cakrI hajAroM devoM ke dvArA sevita the, unhoMne bhI mokSa pAne kI utsukatA meM cha: khaNDa ke sAmrAjya kA viSavat tyAga kiyaa| hariSeNa ne sampUrNa pRthvI ko jinacaityoM ke dvArA zobhita kiyA thA, usane bhI mokSa ko pAne ke lie cAritra ko aMgIkAra kiyaa| zrIrAma ne apanI saMtati ke samAna apanI prajA kA pAlana kiyA thA, apane rAjya ko nIti va dharma se alaMkRta kiyA thA, unhoMne bhI mokSa ke prati utsuka hokara tRNavat rAjya kA parityAga kiyaa| anya bhI mahAbhuja parAkramayukta pANDava Adi ne mokSa ke arthI banakara vizAla sAmrAjya kA parityAga karake sarvasaMyama ko dhAraNa kiyA thaa| __ aura bhI, tumane jo dharma ke sthAna para maMtrI kA dRSTAnta diyA thA tathA dvitIya pAye ne artha ke sthAna para daNDavIrya kA dRSTAnta diyA thA, una donoM ne bhI mukti ke lie udyamavanta hokara dAnAdi adbhuta dharma kA aura adbhuta saMpatti kA tyAga karake sarva saMvara dhAraNa kiyA thaa| ataH sarva puruSArthoM meM mokSa kI hI mukhyatA hai| usI ke lie vidvAna puruSa dharma, artha aura kAma kA tyAga karate haiN|" / yaha sunakara vidvAnoM meM zreSTha tIsare pAye ne kahA-"tumane jo mokSa kI mukhyatA batAyI, vaha satya hai| para abhI hamameM mokSa sAdhane kI yogyatA nahIM hai, kyoMki use sAdhane meM samyag / jJAna, darzana aura cAritra se yukta puruSa hI zaktimAna hotA hai| dharma bhAvapUjA rUpa kahalAtA hai| vaha bhI hamameM ghaTita nahIM ho sakatA, kyoMki lezamAtra bhI virati svIkAra karane meM hama / samartha nahIM hai| para hama dravyapUjA rUpI dharma ko karane meM zaktimAna haiN| ataH usa dharma kI ArAdhanA meM hameM udyama karanA caahie| duHkhapUrvaka prApta karane yogya manuSya janma, Arya kSetra, uttama kula aura nIrogatA dharma se hI prApta ho sakate haiM, jo ki siddhi prApta karane meM sAdhana rUpa haiN| abhI to rAta bhI bahuta bAkI hai| ataH abhI hI zAzvata caityoM ke dvArA suzobhita vaitADhya parvata para jAkara hama arihantoM kI dravyabhakti kareM, kyoMki ekamAtra jinabhakti hI sarva
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200/ zrI dAna-pradIpa saMpattiyoM kI pradAtA hai|" isa prakAra tIsare pAye ke kathanAnusAra tInoM pAyoM ne usakI bAta aMgIkAra kara lii| unakI paraspara bAta-cIta ko sunakara rAjA ne vicAra kiyA-"aho! ina pAyoM ne aisA yuktimaya vAda kisa prakAra kiyA hogA? kaise inhoMne dharma aura mokSa kI mukhyatA spaSTa rIti se pratipAdita kI? dharma aura mokSa para inakA Abhyantara AnaMda kisa prakAra se sphurita ho rahA thA? ina buddhimAnoM kI kuzalatA kisake dvArA prazaMsanIya na hogI? aho! merA bhAgya jAgRta va sphurita huA hai, ki jisase ina pAyoM ke vAda ko sunakara merI buddhi bhI dharma meM dRr3ha banI hai| aura bhI, inakI sahAyatA se maiM bhI zAzvata jinezvaroM ko vaMdana kara paauuNgaa|" __aisA vicAra karake rAjA yogI kI taraha aMgoM kA gopana karake usa palaMga meM nizcala rUpa se sone kA nATaka karane lgaa| usake bAda mAno pAMkhoM se yukta garur3a hoM, isa prakAra se ve cAroM pAye pAMkhoM ko caur3A karake eka sAtha palaMga sahita AkAza meM udd'e| kSaNabhara meM vaitADhya parvata ke Upara pahu~ca gye| usa palaMga ke maMcaka ko vahIM bAhara chor3akara ve cAroM yakSa kA rUpa dhAraNa karake harSapUrvaka jinamandira meM cale gye| vahAM arihantoM kI zAzvata ratnapratimAoM ke darzana karake harSapUrvaka unako vaMdana karake kalpavRkSa ke puSpAdi ke dvArA unakI pUjA kii| phira kiMkara devoM ke dvArA komala svarayukta kiye jAnevAle nRtya ko ve ekaTaka dekhane lge| udhara rAjA bhI palaMga se uTha khar3A huaa| apanI kAnti ke dvArA AkAza ko prakAzita karanevAle adbhuta prAsAda ko dekhakara Azcaryacakita ho gyaa| phira usake bhItara gupta rIti se praveza karake adbhuta manohara pratimAoM ko vaMdana karake apane janma ko saphala mAnane lgaa| vahAM devoM kA samUha saMgIta meM vyagra thaa| ataH vaha bhI kisI sthAna para rahakara stambhita zarIra kI taraha sthira hokara nRtya dekhane lgaa| dekhate- dekhate rAjA vicAra karane lagA-"ye prakhyAta kIrttiyukta yakSa puNyavaMtoM meM agrasara haiM, kyoMki ye hamezA ina adbhuta pratimAoM ko vaMdana karate haiN| aho! inakI aisI nRtyakalA kahIM aura dekhane ko nahIM milatI, kyoMki yaha nRtyakalA manuSyoM ke netra rUpI hariNoM ko pakar3ane ke lie jAla kI taraha zobhita hotI hai| ise dekhanevAle sabhAsada kisake dvArA prazaMsita nahIM hoMge? ye to animeSa dRSTi se sadaiva aisA uttama nRtya dekhate hI haiN|'' isa prakAra vicAra karate hue rAjA nRtya ke sammukha donoM netroM ko sthira karake dekhane lagA aura icchA karane lagA ki tIna praharavAlI yaha rAtri aneka praharoM se yukta bana jAya / kucha samaya pazcAt cAroM pAye paraspara kahane lage-"aba rAtri grISmakAla kI nadI ke pAnI kI taraha thor3I hI bAkI rahI hai| agara kadAcit palaMga para soyA huA vaha manuSya uTha jAyagA, to grAma ke bhItara Aye hue mRga kI taraha Akula-vyAkula bana jaaygaa| vyAkulatA ke kAraNa
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 / zrI dAna- pradIpa kadAcit usakA maraNa bhI ho jAya, ataH aba usako usake sthAna para hameM le jAnA hI hogA / " I isa prakAra unakI bAtacIta kA zravaNa karake rAjA zIghratA ke sAtha vApasa palaMga ke pAsa Akara cAdara or3hakara so gayA / ve yakSa bhI thor3I dera meM Aye aura apane pAyoM ke svarUpa ko prApta kiyaa| phira palaMga ko uThAkara rAjA ke mahala meM pahu~ca gaye / prAtaH kAla hone para rAjA ne Azcarya utpanna karanevAlA rAtri kA samagra vRttAnta maMtrI ko batAyA / vidvAnoM ko utsuka banAnevAle usa vRttAnta ko sunakara maMtrI Adi sabhI sabhAsadoM kA hRdaya vikasvara bnaa| usake bAda rAjA ne usa zilpI ko bulavAkara kahA - "terI zilpavidyA kI kuzalatA yathArtha rIti se kahane meM kauna samartha hai, kyoMki terI kalA - kuzalatA to vizvakarmA ko bhI mAta detI hai / " yaha kahakara usakI prazaMsA karake rAjA ne use lAkhoM maNi, suvarNa aura AbhUSaNa dekara saMtuSTa kiyaa| phira vaha rAjA pratidina vividha prakAra ke AzcaryoM se yukta pRthvI ko dekha-dekhakara apane netroM ko kRtArtha karatA thA / aSTApada Adi tIrthoM ko harSapUrvaka vaMdana kara-karake apane manuSya janma ko saphala mAnatA thA / palaMga para sukhapUrvaka baiThakara svecchApUrvaka vimAna meM baiThe hue vidyAdhara kI taraha vaha hamezA AkAza rUpI A~gana meM krIr3A karatA thA / eka bAra rAjA ne harSapUrvaka usa zilpI se kahA - " merA palaMga para baiThanA zobhA kA kAraNa nahIM hai, para lajjA kA kAraNa hai| tumhAre pAsa bar3I-bar3I zilpakalAe~ haiN| aisI koI ratna kI jAti nahIM hai, jo rohaNAcala parvata para na ho| ataH he niSkapaTa ! palaMga kI taraha AkAza meM gati karane meM samartha eka hastIratna tUM mere lie prayatnapUrvaka banA / " yaha sunakara zilpakAra ne kahA - "he deva! vaisA divya kASTha araNya meM nahIM dikha rahA hai, jisase divya hAthI banAyA jAya / vaisA kASTha to sadbhAgya ke samUha se hI dikhAyI detA hai| pratyeka vana meM kalpavRkSa sulabha nahIM hotA / " yaha sunakara svArtha meM tatpara rAjA ne phira se kahA - "tuma usa taraha kA kASTha anya aneka vanoM meM jAkara khojakara laao| jitanA dravya cAhie, mere khajAne se le lo| sahAyatA ke lie mere sevakoM ko bhI sAtha rkho| atula svAdayukta khAdya, bhojyAdi vastuoM se bhare hue tathA mArga meM Ananda pradAna karanevAle ina rathoM ko bhI grahaNa kro|' isa prakAra rAjA kI atyanta kRpA dekhakara usa buddhimAna ne unakA vacana aMgIkAra kiyA aura sarva sAmagrI ke sAtha vana meM gayA / sevakoM ke samUha - parivAra ke sAtha vaha nirantara vanoM meM aTana karane lagA / para kalpavRkSa ke samAna vaisA kASTha use kisI bhI sthAna para nahIM milaa| vana meM ghUmate-ghUmate use chaH mAha vyatIta ho gye| taba kisI dina usane vaisA hI eka
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202/zrI dAna-pradIpa divya mahAvRkSa dekhaa| dhUpa, kapUra, puSpAdi ke dvArA usa mahAvRkSa kI yathAvidhi pUjA karake mAno rAjA kI cintA kA chedana kara rahA ho-isa prakAra se nirantara usa vRkSa kA chedana karane lgaa| phira kASTha ke dala ko ghara para lAkara indra ke hAthI ke samAna hI dvitIya utkRSTa gajendra bnaayaa| phira zubha dina dekhakara usane vaha hAthI rAjA ko arpita kiyaa| rAjA bhI usa hAthI ko sampUrNa lakSaNoM se yukta dekhakara atyanta Ananda ko prApta huaa| usa zilpI ko usakI kalpanA se pare atyanta dhana pradAna kiyA, kyoMki adbhuta vastu kA mUlya A~kakara usakI laghutA karanA yogya nahIM hotaa| usake bAda rAjA usa virATa hastI para ArUr3ha hokara AkAza meM udd'aa| usa samaya vaha rAjA airAvata para ArUr3ha hue indra kI taraha zobhita ho rahA thaa| phira pRthvI ke aneka grAmoM, nagaroM va dezoM ko dekhate hue rAjA kisako vismaya prApta nahIM karAtA thA? jo zatru rAjA ke AdhIna nahIM ho rahe the, unheM bhI rAjA ne akasmAt AkAza mArga se bijalI kI taraha unake pAsa Akara apane AdhIna banA liyaa| hAthI para ArUr3ha, atyanta praur3ha kAnti se yukta aura sanmukha na dekhA jA sake tathA garur3a para ArUr3ha kRSNa kI taraha usa rAjA ko dekhakara samagra zatru rAjA balavAna hone para bhI kiMkaroM kI taraha usakI AjJA ko mastaka para car3hAne lge| isa prakAra vaha rAjA ekachatra niSkaMTaka rAjya ko bhogane lgaa| puruSoM ko pUrvasaMcita puNya ke dvArA kyA-kyA prApta nahIM hotA? eka bAra atula jJAna se zobhita zrIdharmaghoSa nAmaka uttama gurudeva ne padhArakara usa nagara ke udyAna ko alaMkRta kiyaa| usa samaya vanapAlaka ne Akara rAjA ko badhAI dete hue gurudeva ke Agamana ke samAcAra diye| yaha sunakara navIna megha ke Agamana se mora kI taraha rAjA Ananda ko prApta huaa| rAjA ne prItidAna dekara use saMtuSTa kiyA / kyA vivekI manuSya ucita kArya karane meM jarA bhI pramAda karate haiM? usake bAda samagra sAmantoM, purajanoM aura parivAra sahita rAjA tatkAla vikasita Ananda ke sAtha udyAna meM gyaa| pApakarma ko dUra karanevAle AcArya deva ko vidhipUrvaka namana karake bhaktirasa se puSTa hue rAjAdi sabhI guru ke samIpa baitthe| sUrIndra ne una sabhI ko pApa rUpI andhakAra kA nAza karane meM sUrya kI prabhA ke samAna kalyANakArI dezanA pradAna kii| candrikA kA pAna karake cakora pakSI kI taraha usa dezanAmRta kI tRpti kA anubhava karane ke lie usakA pAna karake rAjAdi sabhI ne atyanta harSa rUpI divya saMpatti ko prApta kiyaa| phira avasara pAkara vinaya se atyanta namra hokara rAjA ne gurudeva se kahA-"he pUjya! Apa jaise mahAjJAnI guru sarva jagata ko jAnate-dekhate haiN| ataH kRpA karake mujhe batAyeM ki cammaca, palaMga aura hAthI-ye tIna divya vastue~ tathA yaha vizAla rAjya-samRddhi mujhe kisa puNya ke phalasvarUpa prApta huI hai?" yaha sunakara jagatapUjya zrI gurumahArAja ne kahA-"he rAjana! zubha aura azubha-jo kucha
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 / zrI dAna- pradIpa bhI prApta hotA hai, vaha saba pUrvajanma ke karmoM ke anusaraNa ke dvArA hI prApta hotA hai| tIna divya vastue~ ke sAtha yaha vizAla sAmrAjya tumane jisa puNya ke dvArA prApta kiyA hai, use suno bharata kSetra kI bhUmi rUpI strI ke svarNa - kuNDala rUpa aura akSaya maMgala lakSmI ke rahane ke sthAna rUpa maMgalapura nAmaka nagara hai| usa nagara kA pAlana pRthvIpAla nAmaka rAjA karatA thaa| usakI AjJA ko aneka rAjA apane namra mastaka para dhAraNa karate the / usakI pratApa rUpI agni ko zatru rAjA kI striyoM ke netrAzru rUpI navIna megha vRddhi ko prApta karavAte the - - yaha Azcarya kI bAta thii| usa nagara meM 'puruSottama, sudarzana ko dhAraNa karanevAlA aura 'zrImAna---mAno dvitIya 'lakSmIdhara ho - aisA lakSmIdhara nAmaka zreSThI rahatA thA / buddhinidhAna vaha zreSThI rAjA ke rAjyakArya kI dhurA kA bhAra vahana karane meM hI dhurandhara nahIM thA, balki zuddha jainadharma kI samyag ArAdhanA karane meM bhI dhurandhara thA / eka bAra usa nagara meM zruta - pAragAmI aura saddharma rUpI udyAna ko pallavita karane meM varSARtu ke samAna dharmasAra nAmaka uttama guru pdhaare| yaha jAnakara pRthvIpAla rAjA, nagarajana aura lakSmIdhara bhI ahaMpUrvikA ke dvArA guru ke pAsa Akara unheM vidhiyukta vaMdana karake guru ke samIpa baitthe| phira rAjAdi sabhI ne utsukatApUrvaka guru ke pAsa samagra saMzayoM kA nAza karanevAlI dharmadezanA kA zravaNa kiyaa| usa samaya gurudeva kA mAtra kaMbala rUpI Asana dekhakara lakSmIdhara zreSThI kA bhakti meM sphurAyamAna prasanna mana khedakhinna ho utthaa| ataH usane apane citta ke samAna ucca, apane puNya ke samAna nizcala aura apane AnaMda kI taraha vizAla eka uttama pATa apane ghara se ma~gavAkara harSapUrvaka guru ke pAsa rakhakara usa para baiThane ke lie atyanta prArthanA kI---"he bhagavana! Apa tIna jagata ke pUjya ho / guNoM kI sampatti ke dvArA bhI Apa vizAla haiM / ataH nIce Asana para baiThanA Apake lie upayukta nahIM | Apa jaise mahAtmA siMhAsana para baiThe hue hI zobhita hote haiM, kyoMki zreSTha ratna kA sthApana svarNAlaMkAra meM hI hotA hai| ataH Apa mujha para prasanna hokara isa pATa para virAjeM aura mere pApoM kA nAza kareM, kyoMki mahAtmA dUsaroM para anugraha karane meM AgrahI hote haiM / " yaha sunakara manohara vANI bolanevAle zreSTha gurudeva ne kahA - "he matimAna ! tuma niSkapaTa bhakti ke kAraNa isa prakAra se vinati kara rahe ho| para sAdhuoM ko varSAkAla meM hI jIvadayA ke lie kASTha kA zayana aura Asana rakhane ke lie jinezvaroM ne kahA hai / zeSakAla ke ATha mAsa meM Una kA Asana rakhane ke lie kahA hai| amUr3halakSI sarvajJa vahI kahate haiM, jisameM hita / 1. kRSNa kA dUsarA nAma / puruSoM meM uttama 3. lakSmI nAmaka strI se yukta / dhanavAna | 2. sudarzana nAmaka cakra / samakita | 4. kRSNa /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 / zrI dAna- pradIpa ho| mAtra U~ce Asana para baiThane se hI manuSyoM kI uccatA AMkanA yogya nahIM hai, kyoMki Abhyantara guNalakSmI ke binA uccatA zakya nahIM hai| jo muni varSAkAla ke binA hI pATa kA upayoga karate haiM, ve cAritrI nahIM kahalA sakate, kyoMki ve bhraSTAcArI haiM / isa viSaya meM Avazyaka niryukti meM kahA hai ki 'avasanna do prakAra kA hai - sarva avasanna aura deza avasanna | zeSakAla ke ATha mAsa meM jo pATa, pATiyA tathA rakhI huI auSadhAdi kA upayoga kare, vaha sarva avasanna jAnanA cAhie / ' jinezvaroM kI AjJA mAnanevAle buddhimAna dAtAra ke dvArA bhI munIzvaroM ko sarva vastu vidhipUrvaka hI dI jAnI cAhie, kyoMki sarvajJa kI AjJAnusAra jo dAna diyA jAtA hai, vaha mahAna phalasiddhi ke lie hI hotA hai| vidhi ke binA boyA gayA bIja dhAnya utpanna karanevAlA nahIM bntaa| muniyoM ko vidhipUrvaka diyA gayA Asana kA dAna svAti nakSatra meM par3e megha ke jala kI taraha 'mauktika kI lakSmI ke lie hotA hai / ataH vivekI puruSa ko sarvajJa kI AjJAnusAra muniyoM ko Asana kA dAna denA cAhie, jisase mokSa meM Asana mile|" isa prakAra tattvArtha ko darzAnevAlI guruvANI kA zravaNa karake zreSThI atyanta Anandita huaa| usane vaha pATa apane ghara para vApasa bheja diyaa| phira atyanta saMvegapUrvaka usane abhigraha dhAraNa kiyA ki - 'maiM nirantara samaya-pramANa muniyoM ko Asana kA dAna kruuNgaa|' phira rAjAdi sabhI nagarajanoM ne samyaktva dharma ko aMgIkAra kiyA aura atyanta prasanna hote hue apane-apane ghara lauTa gaye / zreSThI ne guru ko usa kAla meM baiThane yogya nirmala kambala pradAna kiyA, mAno apane lie paraloka kA bhAtA pradAna kiyaa| phira mAsakalpa pUrNa hone para zrIguru ne anyatra vihAra kara diyA / pakSiyoM va niHsaMga muniyoM kI sthiti eka samAna hI hotI hai| ve eka sthAna para cirakAla taka nahIM Thaharate / utkRSTa dharma ke anuSThAna meM tatpara buddhivAlA vaha zreSThI nirantara apane abhigraha ko apane jIvana kI taraha pAlane lagA / T eka bAra usa zreSThI ke pUrva puNya se prerita pRthvI para vicaraNa karate hue dharmasAra guru phira se usa nagara meM pdhaare| mAno usa zreSThI ko adbhuta sAmrAjya dene ke lie unhoMne vahAM para varSAvAsa kiyaa| puNya rUpI latA ko vikasvara karane meM vasaMta Rtu ke samAna guru ke Agamana se koyala kI taraha zreSThI kA mana atyanta prasanna huA / niHsIma bhAvanA se yukta vaha zreSThI dina-rAta AvazyakAdi puNya kriyA ko vistArita karatA thA aura guru kI sevA meM tatpara rahatA thaa| rAjAdi anya sabhI jana bhI puNya rUpI sugandha meM lubdha banakara una guru kI sevA karate the, jaise ki bhramara kamala kI sevA karate haiN| zreSThI ne varSAkAla ke Asana ke lie guru se prathama vijJapti kI / kaunasA cetanayukta prANI apane Atmahita meM utsAhayukta nahIM 1. motI / mokSa |
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205/zrI dAna-pradIpa banatA? phira guru kI AjJA se mUrttimAna dharma ke samAna do sAdhu usake ghara Asana kI zuddhatA dekhane ke lie gye| usa samaya zreSThI ne harSita hote hue apane pAsa rahe hue anya choTe-moTe AsanoM ke sAtha usa vizAla pATa ko bhI upasthita kiyaa| zuddha buddhi ke dvArA nava koTi zuddha usa Asana ko jAnakara sAdhuoM ne vApasa Akara guru ko usakI zuddhi btaayii| phira guru kI AjJA hone se zreSThI mAno use rAjya mila rahA ho, use phira se prApta karane kI icchA se mAno thApaNa rakha rahA ho-isa prakAra una muniyoM ko vaha zreSTa pATa pradAna kiyaa| muniyoM ne pratilekhanA karake use guru ko pradAna kiyaa| guru usa pATa para virAje / aho! usa zreSThI kA abhaMga bhAgya kaisA jAgRta hai! 'mahAtapa kI vRddhi se daidIpyamAna yama ke pitA sUrya kI taraha guru udayAcala parvata ke samAna U~ce usa pATa para zobhita hone lge| phira hamezA prAtaHkAla saccaka pakSI ko AnaMda pradAna karanevAlI, vividha puNya mArga ko prakAzita karanevAlI, jagata ke samasta prANiyoM ko pratibodhita karanevAlI aura gAr3ha ajJAna rUpI andhakAra ke saikar3oM Tukar3e karanevAlI apanI gavI kI zreNi kA vistAra karane lge| unako nirantara puNya kA udyota karate dekhakara zreSThI koka pakSI kI taraha bArambAra atyanta AnaMda ko prApta hotA thA aura vicAra karatA thA-"vizAla sabhA meM mere dvArA pradatta pATa para guru mahArAja baiThakara pApanAzaka dharmadezanA pradAna karate haiN| anya bhI muni mere dvArA diye gaye AsanoM para sukhapUrvaka baiThakara vAcanA, adhyayanAdi puNya kriyA karate haiN| ataH avazya hI merA anyUna puNya udaya meM AyA hai, kyoMki kAraNa kI sundaratA ke binA kArya kI sundaratA nahIM bana sktii| Aja sabhI zrAvakoM kI saMkhyA meM merI prathama rekhA vikAsa ko prApta huI hai| Aja merI sarva sampatti saphala huI hai| ataH maiM mAnatA hUM ki thor3e hI samaya meM mere koI AzcaryakAraka mahAna udaya hogaa| rAtri ke anta meM prakAza kA udaya sUrya ke udaya kA jJAna karAtA hai|" isa prakAra vaha zreSThI zreSTha anumodanA rUpI gaMgA nadI ke jala dvArA apane dAna-puNya rUpI kalpavRkSa ko usa-usa prakAra se nirantara sIMcatA rahatA thA, ki jisase vaha vRkSa saikar3oM zAkhAoM ke dvArA vistRta hotA huA kSaya ko prApta na ho| phira vaha vRkSa sundara chAyA pradAna karate hue thor3e samaya meM hI mokSa rUpI phala kA pradAtA bne| isa prakAra zuddha buddhiyukta usa zreSThI ne abhaMga raMga ke dvArA jIvana-paryanta ciMtAmaNi ratna kI taraha apane abhigraha kA ArAdhana-pAlana kiyaa| usake bAda samyag prakAra se vidhipUrvaka usa bhava kA tyAga karake he rAjA! zuddha Asana ke dAna ke puNya ke prabhAva se prazasta tIna vastuoM ke sAtha isa vizAla 1. sUrya ke pakSa meM atyadhika dhUpa/guru ke pakSa meM vizAla tp| 2. acchA cakravAka pakSI/satpuruSoM kA smuuh| 3. kirnne/vaannii-deshnaa|
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 / zrI dAna- pradIpa rAjya saMpatti ke tuma mAlika bane ho / " isa prakAra apane pUrvabhava ko sunakara karirAja rAjA ke mana meM navIna harSa kA samUha utpanna huaa| usI samaya vRddhiprApta zuddha adhyavasAya ke kAraNa use jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| jaise buddhimAna puruSa prAtaHkAla jAgRta hone para apane samagra rAtri - saMbaMdhI vRttAnta ko jAnatA hai, usI prakAra usa rAjA ne gurukathita apanA saMpUrNa pUrvabhava sAkSAt dekhaa| taba usane harSapUrvaka gurudeva ko namaskAra karake kahA - "he pUjya ! Apane mere pUrvabhava ke bAre meM jo batAyA, vaha maiMne apane jAtismaraNa jJAna se vaisA hI pratyakSa dekhA hai / aho ! svarga, mRtyu va pAtAla loka ke sarva padArthoM ko prakAzita karanevAlA ApakA saMyamI jJAna zobhAyamAna hai / Apake jJAna ke prakAza ke sAmane sUryAdi bhI khadyota ke bAlaka ke samAna pratIta hote haiM / aho ! kevala muniyoM ko AsanadAna karane mAtra se mujhe itanA puNya huaa| usa dAna kI adbhuta mahimA mujhe prApta huii| ataH he prabhu! dIkSA binA to saMpUrNa puNya prApta nahIM hogA / agara mujhameM yogyatA ho, to Apa mujhe dIkSA pradAna kareM / " yaha sunakara vicakSaNa guru ne kahA - "bhoga kA phala denevAle karma ke niSeka se abhI tumameM saMyama kI yogyatA nahIM hai / ataH tuma zreSTha gRhastha dharma ko aMgIkAra kro| " yaha sunakara zraddhAnidhi aura paNDitoM ke svAmI usa rAjA ne zrI guru mahArAja ke pAsa harSapUrvaka sarva kalyANa ke udayavAlI lakSmI ko bAMdhane ke samAna bAraha prakAra kA gRhIdharma aMgIkAra kiyaa| phira sAmanta, purohitAdi aneka jana supAtradAnAdi dharmakAryoM meM Adarayukta bne| sAkSAt jaise bane hue kArya meM kaunase puruSa pramAda karate haiM? phira purajanoM ke sAtha rAjA gurudeva ko namana karake apane nagara meM lauTa gyaa| zuddha mana se rAjA ne kalpavRkSa kI taraha usa dharma kI aMtaHkaraNa se AdarapUrvaka ArAdhanA kii| usane daidIpyamAna svarNa va maNimaya aneka jinapratimAe~ bharavAyIM / citta ko Ananda pradAna karanevAle aneka caitya karavAye / nirantara aneka supAtroM ko bahumAna ke sAtha yAtrAe~ karavAyIM / cirakAla taka vizAla susamRddhi yukta rAjya kA upabhoga kiyaa| anta meM pApasamUha kA nAza karane meM nipuNa dIkSA aMgIkAra karake sarva karmoM kA kSaya karake usane siddhi rUpI mahala meM atyanta sthira Asana prApta kiyA / isa prakAra karirAja rAjA ke dvArA muniyoM ko AsanadAna karane rUpI kalpavRkSa kI isa phala rUpI Rddhi ko sunakara uttama phala kI abhilASA karanevAle he paNDitoM! ekAgra citta ke sAtha Apa sabhI usakA hI sevana kreN| / / iti SaSThama prakAza / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207/zrI dAna-pradIpa * saptama prakAza 0 zrI gautamasvAmI mujhe akSaya saMpatti pradAna kareM, kyoMki tapasviyoM ko dI gayI khIra ke samAna unake dvArA pradatta sarva vastue~ akSaya hotI haiN| aba mokSasukha kI lakSmI kA sAkSI rUpa dharmopaSTambha dAna meM rahA huA AhAra dAna nAmaka cauthA bheda kahA jAtA hai| puNyakriyA meM sahAyaka deha hotI hai aura usakA 'upAdAna kAraNa AhAra hai| vasatidAna Adi jo kAraNa pUrva meM kahe gaye haiM, ve saba sahakArI kAraNa haiN| ataH khetI ke sarva vyApAroM meM jaise bIja ko bonA mukhya hai, vaise hI sarva dAnoM meM AhAradAna mukhya hai| jo manuSya jinezvara ko dIkSA grahaNa karane ke bAda prathama pAraNA karavAte haiM, use annadAna ke prabhAva se usI bhava meM yA tIsare bhava meM avazya mokSa milatA hai| loka meM bhI sarva dAnoM kI apekSA annadAna kI pradhAnatA sunI jAtI hai| zrIrAma bAraha varSoM taka vana meM rahakara rAvaNa kA hanana karake laMkA kA rAjya prApta karake jaba ayodhyA meM Aye, taba unhoMne mahAjanoM ko anna kI kuzalatA pUchI thii| usa samaya mahAjana eka-dUsare ke mukha ko dekha-dekhakara kucha-kucha muskurAne lge| yaha jAnakara buddhimAna rAma ne unheM bhojana ke lie nimaMtraNa diyaa| phira bhojana kA samaya hone para una sabhI ko Asana para biThAkara bar3e-bar3e thAla sAmane rakhakara apane khajAne se amUlya ratna ma~gavAkara prose| usa samaya ve sabhI eka-dUsare ke mukha ko dekhane lge| yaha dekhakara rAjA rAma ne smita hAsya ke sAtha kahA-"Apaloga bhojana kyoM nahIM kara rahe haiM?" taba unhoMne kahA-"hama isa navIna rasoI ko khAne meM zaktimAna nahIM hai|" unake isa prakAra kahane para rAjA ne unheM upAlambha diyA-"taba anna kI kuzalakSema pUchate samaya Apaloga upahAsa kyoM kara rahe the? kyA Apaloga nahIM jAnate ki samagra dhana se anna rUpI dhana pradhAna hai? rAjA se raMka-paryaMta sabhI prANI anna ke binA maraNa ko prApta hote haiN| anna ke dvArA hI sabhI jIvita rahate haiN| jisa anna kI utpatti atyanta kaSTapUrvaka hotI hai aura jisakA nirantara upayoga hotA hai, usI anna rUpI ratna kI kuzalatA pUchanA yogya hai| kahA hai ki pRthivyAM trINi ratnAni jalamannaM subhASitam / mUraiH pASANakhaNDeSu ratnasaMjJA niyojitaa|| 1. ghaTa kA upAdAna kAraNa miTTI hai| 12. ghaTa kA sahakArI kAraNa cakra, daNDAdi hai| 13. yaha kathana ajaina rAmayaNa kA hai|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 / zrI dAna- pradIpa I bhAvArtha:- pRthvI para jala, anna aura 'subhASita - ye tInoM hI ratna haiM / jinhoMne patthara ke Tukar3oM ko ratna kahA hai, ve mUr3ha haiN|" yaha sunakara mahAjanoM ne unakA vacana aMgIkAra karake unase kSamAyAcanA kI / phira rAma ne una saba ko uttama bhojana karavAkara vidA kiyA / ataH sarvatra annadAna kI hI mukhyatA hai / usameM bhI agara pAtra ko annadAna kiyA ho, to vaha vizeSa rUpa se prazasta hai / vRSTi dhAnya kA upakAra karatI hai, para agara vahI sIpa meM giratI hai, to kyA usameM motI paidA nahIM hotA? pRthvI para to ekamAtra zreyAMsakumAra hI kalyANa ke nidhAna haiM, kyoMki usane yugAdIza ko selar3I ke rasa kA prathama dAna kiyA thA / usa zreyAMsakumAra ne isa bharata kSetra meM sabase pahale 'bahudhAnyopakAraka pAtradAna rUpI jaladhArA pravarttita kI thI / jAtismaraNa jJAna ke dvArA zreyAMsakumAra ne agara logoM ko pAtradAna kI vidhi na batAyI hotI, to munIzvaroM ko kyA kalpanIya hai aura kyA kalpanIya nahIM hai- yaha kauna jAna sakatA thA? pAtradAna ke prabhAva se hI zAlibhadrAdi ne svarga ke bhoga ke samAna manohara adbhuta samRddhi prApta kI thI / aho supAtradAna ke mAhAtmya kI kitanI prazaMsA kI jAya? kevala annadAna se hI svarga aura mokSa kI lakSmI sulabha hotI hai| jo manuSya annadAna karake yatiyoM ko upaSTambha / sahAya karatA hai, usane paramArtha se tIrtha kA aviccheda kiyA - aisA jAnanA caahie| dharma zarIra se hI hotA hai / vaha zarIra anna se hI TikA rahatA hai| para vaha anna ghara rahita yatiyoM ke pAsa nahIM hotA / ataH buddhimAna manuSyoM ke dvArA yatiyoM ko annadAna karane meM yatna karanA caahie| vaha dAna deya (dene yogya vastu), dAtAra aura grahaNa karanevAlA - ina tInoM kI zuddhi se yukta ho, to vaha mokSa ke lie hotA hai, kyoMki zuddha bIja boyA gayA ho, to vaha dhAnya kI saMpatti ke lie hotA hai| jo vastu AdhAkarmAdi bayAlIsa doSoM se azuddha na ho, use vidvAna deyazuddha kahate haiN| aisI zuddha vastu kA dAna hI dAtAra ko atyanta zuddha phala kI samRddhi denevAlA banatA hai, kyoMki kAraNa kI zuddhi se hI kArya kI zuddhi banatI hai| agara supAtra ko bhaktivaza anaiSaNIya AhAra kA dAna diyA jAya, dAtAra ko phalaprApti ke samaya alpa AyuSyAdi 'dUSita phala pradAna karatA hai| isa viSaya meM vaha 1. sundara, priya va nyAyayukta vacana / 2. aneka prakAra se anya kA upakAra karanevAlI / aneka dhAnyoM ke lie upakArI / 3. vaha vAstava meM tIrtha-zAsana - pravacana - caturvidha saMgha kI rakSA karatA hai - aisA kArya-kAraNoM ke niyama ko dekhate hue niHzaMka rUpa se kahA jA sakatA hai| 4. arthAt dUSita AhAra sAdhu ko baharAne se dAtAra alpa AyuSya ko bAMdhatA hai| aisA hone para cAhe jitanI vizAla bhoga-sAmagrI dAna-puNya se prApta hone para bhI vaha jyAdA samaya taka bhogI nahIM jA sktii| isa gambhIra phalahAni kA vicAra karake bhaktimAna bhavyajanoM ko viveka dhAraNa karanA caahie|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209/zrI dAna-pradIpa zrIThANAMga sUtra meM kahA hai "tIna sthAnoM ke dvArA jIva alpAyuSya kA baMdha karatA hai-1. jIvoM kA atipAta-vinAza karake, 2. mRSAvAda kA sevana karake aura 3. tathArUpa ke zramaNa, mAhaNAdi (zrAvakAdi) ko aprAsuka, anaiSaNIya azana, pAna khAdima, svAdimAdi kA pratilAbha karavAne se| jo manuSya ina tIna kAraNoM kA sevana karatA hai, vaha alpAyuSya ko bAMdhanevAlA karma karatA hai|" zuddha dAna lene se grahaNa karanevAle ko bhI pariNAma meM hitakAraka banatA hai, kyoMki deya vastu kI zuddhi ke binA cAritra kI zuddhi nahIM ho sktii| azuddha AhAra kA bhojana karanevAle yatiyoM ko jinezvara kI AjJA kA bhaMga tathA mithyAtva Adi lAkhoM duHkhoM ko pradAna karanevAle doSa lagate haiN| isa viSaya meM pA~caveM aMgazAstra meM kahA hai "he bhagavana! AdhAkarma doSayukta AhAra kA bhojana karatA huA zramaNa nirgrantha kyA bAMdhatA hai? kyA karatA hai? kyA ekatrita karatA hai? kyA vRddhi ko prApta karavAtA hai?" bhagavAna kahate haiM-"he gautama! AdhAkarma ko bhogatA huA zramaNa nigraMtha AyuSya karma chor3akara anya sAta karma prakRtiyoM ke zithila baMdha ko gAr3ha baMdhavAlI banAtA hai| thor3e kAla kI sthiti ko lambe kAla kI sthiti banAtA hai| maMda rasa ko tIvra rasa karatA hai| alpa pradezayukta ko aneka pradezayukta banAtA hai| AyuSya karma kadAcit bAMdhatA hai, kadAcit nahIM bAMdhatA hai| azAtA vedanIya karma ko bAra-bAra vRddhi prApta karavAtA hai| anAdi, anaMta, lambe mArga se yukta caturaMta saMsAra rUpI aTavI meM bhramaNa karatA hI rahatA hai|" / gautamasvAmI ne pUchA-"he bhagavana! Apa kisa kAraNa se aisA kahate haiM ki AdhAkarmI AhAra kA sevana karanevAlA zramaNa nirgrantha yAvat bhramaNa karatA hai?" bhagavAna kahate haiM-"he gautama! AdhAkarmI AhAra kA sevana karatA huA nirgrantha apane dharma kA ullaMghana karatA hai aura apane dharma kA ullaMghana karatA huA vaha pRthvIkAya kI dayA nahIM rakhatA yAvat trasakAya kI bhI dayA nahIM rkhtaa| vaha jina-jina jIvoM ke zarIra kA AhAra karatA hai, una-una jIvoM kI bhI dayA nahIM rkhtaa| ataH he gautama! aisA kahA jAtA hai ki AdhAkarma ko bhogatA huA sAdhu yAvat saMsAra kAntAra meM bhramaNa karatA hI rahatA hai|" dAtAra manuSya sAdhu ko dAna dete hue vicAra karatA hai ki-"aho! yaha merA vitta (vastu) zuddha hai, merA citta bhI zraddhAyukta hai aura yaha supAtra sAdhu bhI sarva guNalakSmI kA pAtra arthAt sthAna hai| kisI ke pAsa kevala vitta hotA hai, kisI ke pAsa kevala citta hotA hai| kisI ke pAsa kadAcit donoM hote haiN| para mujhe to Aja vitta, citta aura supAtra-tInoM hI mile haiN|"
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210/zrI dAna-pradIpa isa prakAra vicAra karake prItipUrvaka sampUrNa zarIra ke dvArA romAMcita hote hue dAna dene ke samaya sarva sAvadha vyApAroM se nivRta hokara spardhA, AzaMsA aura yazaHkIrti Adi azubha pariNAma rUpI doSoM se dUSita hue binA dAtAra jo dAna detA hai, vaha dAtRzuddha kahalAtA hai| ___ mahAvrata ko dhAraNa karanevAle, pA~ca samiti aura tIna gupti se yukta, dharma kA upadeza karanevAle, bhikSA mAtra se AjIvikA calAnevAle, tapa ke nidhAna aura isa bhava meM dAtAra kA upakAra karane meM parAGmukha sAdhu cAritra dharma kI siddhi ke lie jo dAna grahaNa karate haiM, vaha grAhakazuddha kahalAtA hai| jisa manuSya kI siddhi nikaTa bhaviSya meM honevAlI hai, vahI ina tIna prakAra kI vizuddhi se yukta dAna kara sakatA hai, kyoMki AmravRkSa meM phala lagane kA samaya najadIka AtA hai, tabhI usameM maMjarI lagatI hai| yaha pAtra aura apAtra kA vicAra mokSa phalayukta dAna meM hI dekhA jAtA hai| anukampA Adi dAna to satpuruSoM ke lie sarvatra ucita hai| isa vidhi ke dvArA hI puruSa citta kI vRtti pavitra rakhakara supAtra ko anna kA dAna karatA hai, vaha kanakaratha nAmaka vidyAdhara rAjA kI taraha zIghratA se samagra prakAra kI lakSmI ko prApta karatA hai| usakI kathA isa prakAra hai isa bharatakSetra meM ratnoM kI khAnoM se vyApta vaitADhya nAmaka parvata hai| usake zikhara arihantoM ke caityoM kI zreNi se zobhita haiN| vividha prakAra ke ratnoM ke dvArA suzobhita vaha parvata bharatakSetra kI pRthvI rUpI strI ke sindUra se pUrita mAMga kI zobhA ko nirantara dhAraNa karatA hai| usa parvata ke uttara aura dakSiNa meM do zreNiyA~ rahI huI haiN| ve AkAza meM binA AdhAra ke rahe hue pahale aura dUsare devaloka ke samAna zobhita hotI haiN| vahAM dakSiNa zreNI ko zobhAyamAna banAne meM kanaka ke bhUSaNa ke samAna kanakapura nAmaka prasiddha pura hai| usameM mahala kanaka-nirmita hone ke kAraNa atyanta zobhita hote haiN| usameM ajeya zatrurAjAoM kA mathana karanevAlA kanakaratha nAmaka vidyAdhara rAjA apanI AjJA kA vistAra karatA thaa| pUrvapuNya se prerita ke samAna usake pitA ne dIkSA aMgIkAra karate samaya usako bAlyakAla meM hI sAmrAjya ke Upara sthApana kiyA thaa| sarva vidyAdharoM meM agrasara usane bAlyAvasthA meM hI lakSmI rUpI latA ke pallavoM ko utpanna karane meM jala kI dhArA ke samAna anupama aura adbhuta vidyAe~ siddha kI thiiN| usake dvArA rAjA se yukta huI sampUrNa dakSiNa zreNI kevala zobhita hI nahIM hotI thI, balki jagat meM adbhuta una-una dhairyAdi guNoM ke dvArA vaha zreNi 'uttara rUpa bhI thii| 1. dakSiNa zreNi kabhI uttara zreNi nahIM bana sakatI, ataH virodha AtA hai| usake parihAra ke lie uttara arthAt pradhAna/mukhya thI-yaha artha karanA caahie|
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 / zrI dAna- pradIpa eka bAra vaha kanakaratha rAjA Azcarya dekhane ke kautuka se rAtri ke samaya 'vIracaryA ke dvArA akale hI apane mahala meM se niklaa| kahA bhI hai nIcAH svadehasaMtuSTA madhyamA dhanabuddhayaH / uttamAH satataM tattadadbhutaikakRtAdarAH / / bhAvArtha:-nIca (kaniSTha) manuSya apane zarIra meM hI saMtuSTa rahate haiM, madhyama puruSa dhana prApta karane kI buddhi se yukta hote haiM aura uttama puruSa nirantara usa-usa prakAra ke adbhuta najAroM ko dekhane meM Adarayukta hote haiN| vaha catura rAjA AzcaryoM se yukta apanI nagarI ko dekhate hue kisI sthAna para hote hue nATaka ko dekhane ke lie ruka gayA aura phira kisI devakula meM jAkara rhaa| vahAM gavaiye madhura svara meM saMgIta kara rahe the| usameM gAyI jAnevAlI yaha eka gAthA ko usane apane karNoM kA atithi banAkara sunA ha~sA savvattha siyA sihiNo savvattha cittiaMgaruhA | savvattha jammamaraNe savvattha vi bhoiNaM bhoA / / bhAvArtha:-ha~sa sabhI jagaha zveta hI hote haiM, sarvatra mayUroM ke paMkha raMga-biraMge hI hote haiM, sarvatra janma aura maraNa rahe hue haiM aura bhogiyoM ko sarvatra bhoga milA hI karate haiM / yaha gAthA sunakara rAjA usake artha kA gahana cintana karane lagA, kyoMki vivekI puruSoM ke madhya jo uttama hotA hai, vaha mAtra zravaNa karake hI usako svIkAra nahIM krtaa| usa gAthA ke artha kA acchI taraha se nizcaya karake rAjA ne mana meM vicAra kiyA - " isa gAthA ke tIna pAdoM kA artha to barAbara milatA hai, para cauthe pAda kA artha kisa taraha barAbara hogA? kyoMki bhogI puruSoM ko bhoga usa-usa prakAra ke yoga ke binA atyanta durlabha honA caahie| jahAM bhoga kI sAmagrI hotI hai, vahIM bhogiyoM ko bhoga prApta hotA hai| agara koI rAjA akelA vana meM gayA ho, to kyA vahAM vaha raMka ke samAna nahIM bana jAtA ? jaise maiM mere rAjya meM bhogoM ko bhogatA hUM, vaise hI paradeza meM bhI binA kisI kI sahAyatA ke akelA hI agara maiM bhogoM ko prApta karUM, to cauthe pAda ke artha ko barAbara yuktiyukta maanuuN| ataH satyatA ke lie usakI parIkSA karanA hI yogya hai / kasauTI para kase binA svarNa kI zuddhatA kahI nahIM jA sakatI isa prakAra vicAra karate hue rAjA mahala meM aayaa| phira prAtaHkAla hone para maMtrI ko apanA abhiprAya batAyA aura kahA - "maiM isa kArya ke lie yahAM se sau yojana dUra rahe hue 1. gupta rIti se karanA /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212/zrI dAna-pradIpa tAmracUr3a nAmaka nagara meM jAtA huuN| tuma kala sainya ke sAtha vahAM aanaa|" yaha kahakara rAjA tatkAla AkAzamArga se cala pdd'aa| kautukI manuSya kyA kisI kArya meM Alasya karatA hai? phira rAjA ne vicAra kiyA ki paradeza jAne para bhI mere zarIra kI AkRti manohara hone se aura daidIpyamAna uttama veSa hone ke kAraNa loka meM merI mAnyatA hogii| aisA vicAra karake rAjA ne apane zarIra ko jharate kor3ha se yukta aura kharAba AkRtivAlA bnaayaa| raMka manuSya kI taraha Akara nagara ke caurAhe para khar3A ho gyaa| usa tAmracUr3a nAmaka nagara meM usa samaya indra ke samAna binA kisI sahAyatA ke svayaM balavAna tathA nAma va artha se caritArtha jitAri nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usake lAvaNya rUpI jala kI nadI ke samAna, sarva striyoM meM ziromaNi aura nirmala zIla ko dhAraNa karanevAlI dhAriNI nAmaka patnI thii| usa rAnI kI kukSi se utpanna sarva prakAra se AzcaryakAraka saubhAgya ke vaibhavavAlI aura kAmadeva rUpI AmravRkSa kI maMjarI ke samAna madanamaMjarI nAmaka putrI usa rAjA ke thii| asAdhAraNa guNoM ke dvArA vaha kisake dvArA Adara-sammAna karane lAyaka nahIM thI? kyoMki guNa hI gaurava/Adara/satkAra kA pAtra hote haiN| guNoM ke binA koI bhI putra ho yA putrI, sarvamAnya nahIM bana skte| vaha kanyA bAlyAvasthA se hI jinadharma meM nipuNatA ko prApta thii| eka dina rAjA apanI sabhA meM baiThA huA thaa| usa samaya namana karate hue aneka rAjAoM ke mukuToM kI zreNi ke dvArA usake caraNa zobhita ho rahe the| rAjyalakSmI ke mada ke unmAda ke kAraNa usakA zarIra puSTa banA huA thaa| indra kI prabhutA ko bhI vaha tRNa se bhI tuccha mAnatA thaa| anya rAjAoM ko vaha kiMkara ke samAna mAnatA thaa| baMdIjanoM ke samUha dvArA kI gayI zlAghA rUpI pavana ke dvArA vaha capalatA ko prApta thaa| vistRta chatra se mAno r3hake gaye hoM isa prakAra se usake Abhyantara netra r3haka gaye the| vezyAjanoM ke hAtha meM rahe hue vIjate cAmaroM se utpanna huI vAyu ke dvArA mAno digbhramita ho gayA ho isa prakAra usake viveka rUpI daidIpyamAna dIpaka bujha gaye the| namaskAra karane ke lie AyI huI putrI madanamaMjarI ko usane apanI goda meM biThAyA huA thaa| usa samaya sadguru ke samAna ziSyoM kI taraha vinaya sahita apane sanmukha rahe hue zreSThIyoM, sAmantoM aura maMtriyoM ko usa rAjA ne kahA-"he sabhAsadoM! tuma sabhI vicAra karake kaho ki aisI adbhuta saMpatti tumaloga kisakI kRpA se bhogate ho?" isa prakAra rAjA kI vANI kA madirA kI taraha pAna karake viveka rahita hue ve sabhI madonmatta kI taraha bole-"he deva! Apa hI hamAre daivata ho| Apa hI pRthvI para vidhAtA ho| he rAjA! Apa hI kalpavRkSa ho| Apa hI cintAmaNi ratna ho| Apa harSa se jisakI tarapha bhI eka najara DAla dete ho, usa para harSita huI samagra lakSmI kaTAkSa karatI hai| ataH daidIpyamAna
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 / zrI dAna- pradIpa prabhAvayukta ApakI hI kRpA sabhI ko sukha-sampatti dene meM samartha hai| anya koI bhI yaha sukha dene meM samartha nahIM hai / " usa samaya ve sabhI sabhAsada khuzAmadI bhare vacanoM kI caturAI kA nATaka kara rahe the| usa samaya madanamaMjarI ne apanI nAsikA Ter3hI karake mukha maror3A / yaha dekhakara rAjA ne krodhita hote hue usase pUchA - "dUdha se bhIge hue mukhavAlI he mugdhe ! tumane mukha kyoM Ter3hA kiyA?" rAjA ke isa prakAra pUchane para viziSTa buddhiyukta usane spaSTa rIti se kahA, kyoMki buddhimAna manuSya kisI bhI sthAna para mAyA - kapaTayukta vacana bolanA nahIM sIkhate / ataH usane kahA- "he deva! ina mAyAviyoM ke mAyAmaya vacana mAno viveka kA hanana karane ke lie zastra ke samAna ho - isa prakAra se mere hRdaya ko cIrate haiM, kyoMki raMka se lekara rAjA taka sabhI prANiyoM ko saMpatti yA vipatti dene meM ekamAtra pUrva janma kA karma hI samartha hai| anya koI samartha nahIM hai| pUrva meM jisane bhI jaisA bhI zubhAzubha karma kiyA hotA hai, use usI prakAra se sukha - duHkha prApta hotA hai / dhAnya ke pakane meM uttarA ke pavana kI taraha ApakA prabhAva to mAtra nimittatA ko hI dhAraNa karatA hai| agara aisA na ho, to ye sabhI to ApakI eka samAna hI sevA karate haiM, phira ApakI kRpA inheM alaga-alaga nyUnAdhika sukhalakSmI dene meM Adarayukta kaise hai? he deva! ye sabhI mAyAvI ApakI icchAnusAra hI bola rahe haiN| jaise nIca vaidya manaicchita auSadha batAtA hai, vaise hI ye sabhI kapaTapUrvaka mukha se mIThA-mIThA bola rahe haiN| kheda kI bAta hai ki rAjA kalAvAna hone ke bAvajUda bhI sevakoM ke khuzAmada bhare vacanoM ke mada meM Akara viveka dRSTi rahita hokara ahaMkAra ko prApta hote haiM / dravya, kSetra, kAla, bhAva, svabhAva aura bhavitavyatA- ye sabhI prANiyoM ke karma kA anusaraNa karake unheM tatkAla phala pradAna karate haiN| ataH he pitA ! Apa tattva ko jAnate haiM / phira bhI 'ye sabhAsada merI kRpA se sukha bhogate haiM' - isa prakAra kA garva karanA ThIka nahIM hai|" isa prakAra kvAtha ke samAna pariNAma meM hitakArI usa putrI ke una vacanoM kA AsvAdana karake rAjA atyanta kupita huA / mAno saMnipAta kI vyAdhi se grasta huA ho - isa prakAra se pralApa karane lagA - "are! pitRdveSiNI! vAcAla ! sarvadA mere prasAda ko pratyakSa dekhakara bhI tUM kaise usakA gopana kara rahI hai? he kRtaghnI! he duSTa ! he vAcAla ! mere prasAda se aneka vastroM, alaMkAroM Adi ko bhogate hue bhI tUM yaha kyA bakavAsa kara rahI hai?" taba madanamaMjarI ne smita hAsya karate hue vinayapUrvaka kahA - "he deva! puNya ke prabhAva se hI maiM Apake ghara meM sukhI huuN| saubhAgya, Arogya, dIrghAyuSya, svAmittva aura ucca kula Adi sabhI pUrva ke puNya se hI hotA hai| pApa ke udaya se vaha sabhI anyathA prakAra se ho jAtA
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214/zrI dAna-pradIpa hai| maiMne bhI pUrvajanma meM avazya sukha pradAna karanevAlA dharma kiyA hogA, jisake kAraNa maiM isa ucca kula aura isa prakAra kI sampatti kA sthAna huuN| ataH he pitA! Apa citta meM vicAra karo ki pUrva ke puNya se hI saMpatti kI prApti hotI hai aura pApa se vipatti kI prApti hotI hai|" yaha sunakara kopa ke ATopa se Ter3hI kI huI bhRkuTi ke dvArA bhayaMkara mukhamudrAvAle rAjA ne utsaMga meM se sarpiNI ke samAna putrI ko nIce utArA aura kahA-"he pitA ke droha rUpI pApavAlI! he apanI AtmA ko tApa utpanna karAnevAlI! he duSTA! dUra ho jA! he duSTa mukhavAlI! tere satkarma kA phala tUM jaldI hI bhog|" isa prakAra usakA tiraskAra karake rAjA ne usake pANigrahaNa ke lie jAti, dhana aura umra se rahita, vividha prakAra kI vyAdhi se pIr3ita, sthAvara ke samAna sarvAMga se vinaSTa aura sarvAMga meM kulakSaNoM se yukta kisI puruSa ko khojakara lAne kI AjJA apane sevakoM ko dii| yaha sunakara sabhAsadoM ne rAjA kA krodha zAnta karane ke lie kahA-"he deva! duSTa daiva ke dvArA prerita isa mugdhA ko kyA patA hai? isameM buddhi kahAM se hogI? prasanna hue Apa hI sevakoM ke lie kalpavRkSa ke samAna haiM aura kupita hue Apa hI yamarAja se bhI jyAdA duHkha denevAle haiN|" usa samaya madanamaMjarI ne ha~sate hue sabhAsadoM se kahA-"he sabhyoM! satyatA ko jAnate hue bhI tuccha se dhana kI lAlasA ke lie vyartha hI mukhapriya, mukha para mIThe aura khuzAmada-bhare vacana kyoM bolate ho?" tabhI usakI mAtA ko sArI bAta patA calate hI vaha turanta rAjasabhA meM aayiiN| unhoMne putrI se kahA-"he putrI! tere pitA ko tUM jaldI zAMta kr| kaThora vacana bolakara unheM krodha se bhayaMkara mata bnaa| anyathA krodhAveza meM ve terI aisI viDambanA kareMge, ki tUM jindagI bhara ke lie duHkha rUpI samudra meM DUba jaaygii|" yaha sunakara kumArI ne apanI mAtA se kahA-"he mAtA! maiMne advitIya aura utkRSTa jIvana rUpI atyanta priya aura zreSTha satyavrata ko dhAraNa kiyA hai| isa loka-saMbaMdhI sukha ke lie maiM kaise usa vrata kA bhaMga karUM? buddhimAna manuSya IMdhana ke lie kalpavRkSa kA chedana nahIM krtaa| bhale hI Apatti Aya, saMpatti dUra jAya, atyanta apakIrti prApta ho aura prANa bhI prayANa karane ke lie tatpara hoM, para satyavratI paNDita kabhI asatya nahIM bolate / ataH he mAtA! satyavrata meM rahate hue kadAcit mujhe duHkha bhI mile, to vaha mere lie sukha rUpa hI hai, kyoMki svarNAlaMkAroM kA bhAra bhI prIti kI vRddhi karavAnevAlA hotA hai|" isa prakAra pariNAma meM hitakAraka usake zreSTha vacanoM ne rAjA kI krodhAgni meM ghI kI
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215/zrI dAna-pradIpa Ahuti kA kAma kiyaa| usakA krodha atyanta jAjjvalyamAna bana gyaa| ataH usane kaThora antaHkaraNa se yukta sevakoM ko phira se AjJA pradAna kii| ve sevaka nagara meM cAroM aura usa prakAra ke vara kI talAza karane lge| nagara meM bhramaNa karate hue unheM caurAhe para rahe hue sarvAMga se jharate kor3ha se yukta saMkucita aMgoMvAlA, halana-calana se rahita, jIrNa vastroM se yukta tathA jisakA sampUrNa zarIra makkhiyoM se vyApta thA, aise puruSa ko dekhaa| yaha dekhakara mAno rAjA kI kRpA prApta huI ho-isa prakAra se ve harSita ho gye| phira unhoMne usa puruSa se kahA-"are! jaldI se utth| tumheM hamAre rAjA ne bulAyA hai| tere lAvaNya kA zravaNa karake rAjA tujhe apanI putrI denA cAhate haiN|" yaha sunakara mAno duHkha se pIr3ita banA ho-isa prakAra se vaha gadgad kaNTha se bolA-"he rAjasevakoM! mukha U~cA karake merI ha~sI kyoM ur3Ate ho? maiM to vaise bhI nirantara duSTa durdaiva ke dvArA hanana kiyA jA rahA huuN| tumhAre dvArA gire hue para pAdukA kA prahAra karanA yogya nahIM hai| kahAM rAjA kI putrI aura kahAM maiM raMkoM kA nAyaka? bicAre kaue kI priyA haMsinI kaise bana sakatI hai?" isa prakAra usa puruSa ke kahe jAne para bhI ve rAjasevaka jabarana use kandhoM para biThAkara rAjA ke pAsa le gye| sarvAMga se manohara guNayukta vara ko pAkara jaise kanyA kA pitA harSita hotA hai, vaise hI rAjA bhI manaicchita vara mila jAne se atyanta prasanna huaa| rAjA ne punaH apanI putrI se kahA-"he mUrkha! agara tUM abhI bhI sukha-sampatti kA kAraNa merA prasAda mAne, to tujhe zreSTha alaMkAroM ke dvArA daidIpyamAna karake kAmadeva ke samAna atyanta manohara rAjaputra ke sAtha paraNAU~ aura agara tuma apane karmoM kA prasAda hI nizcaya rUpa meM mAnatI ho, to tere karmoM ke phalasvarUpa Aye hue isa vara ko tUM aMgIkAra kr|" ___ yaha sunakara putrI ne ha~sate hue kahA-"agara yaha vara mere karmoM ke dvArA lAyA gayA hai aura mere pitA ke dvArA sahamati hai, to mere lie yahI pramANa hai|" ___taba usa kuSThI ne spaSTa vANI ke dvArA rAjA se kahA-"isake sAtha mere vivAha kI bAta Apake mukha se nikalanA bhI yuktiyukta nahIM hai| kahAM maiM rogagrasta raMka aura kahAM yaha saubhAgya aura bhAgya kI bhUmi rUpa putrI? dAvAnala se dagdha kerar3e kA vRkSa kyA kalpalatA ke lie Azraya kA sthAna bana sakatA hai? asAdhya vyAdhi ke kAraNa maiM Aja yA kala-kabhI bhI mara sakatA huuN| to phira mujha jaise ke sAtha apanI kanyA kA vivAha karake kauna buddhimAna use duHkhI banAyagA?" yaha sunakara rAjA ne usa kuSThI se kahA-"yaha kanyA apane pitA kI zatru hai| yaha svayaM
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216/ zrI dAna-pradIpa ko paNDita mAnatI hai| ataH mere guNoM ko tRNa ke samAna bhI nahIM maantii| apanI AtmA kI zatru banakara yaha apane karmoM ko hI pramANa rUpa mAnatI hai| isIlie isake karmoM ke kAraNa tumheM vara ke rUpa meM yahAM lAyA gayA hai| tuma hI isake yogya ho|" yaha kahakara rAjA ne vikasvara mukhavAlI madanamaMjarI ko jIrNa vastra dhAraNa karavAkara usa kuSThI ke sAtha pariNaya-saMbaMdha meM bAMdha diyaa| isa kArya meM kanyA kI mAtA va anya parijanoM ke dvArA niSedha kiye jAne para bhI rAjA kI krUratA tathA putrI ke atyanta dhairya ke kAraNa una donoM kA vivAha ho gyaa| phira rAjA ne madanamaMjarI se kahA-"he jar3abuddhivAlI! aba tere satkarma rUpI vRkSa meM maMjarI uga gayI hai| isakA phala aba tUM merI nagarI kA tyAga karake bhog|" aisA kahakara rAjA ne use vidA kiyaa| taba usane harSapUrvaka mAtA-pitA ko praNAma kiyA aura pati kA hAtha pakar3akara khuzI-khuzI usake sAtha ravAnA ho gyii| usa samaya zoka se vyApta hokara nagara ke loga hAhAkAra karane lge| phira vaha kanyA apane pati ko prayatnapUrvaka nagara ke caurAhe para lekara aayii| tabhI hAya-hAya karate hue vaha "maiM eka kadama bhI nahIM cala sakatA"-isa prakAra bolate hue mAno mUrchA khAkara jamIna para gira pdd'aa| yaha dekhakara kaI loga rAjA kI nindA karane lage, to kaI loga putrI kI nindA karane lge| kaI loga bhavitavyatA ko dhikkArane lge| phira madanamaMjarI ne vinayapUrvaka apane pati se kahA-"he svAmI! Apa mere kandhe para car3heM, to maiM Apako icchita sthAna para le jA sakatI huuN|" taba usane atyanta pIr3ita svara meM kahA-"agara rAjA kI AjJA ho, to Aja yahIM rahA jAya / kala samayocita kucha kreNge|" una donoM kI isa bAtacIta ko sunakara eka mahAjana ne rAjA ko jAkara vinati kI aura usakI AjJA lekara una donoM ko dayApUrvaka eka koTar3I meM le jAkara rkhaa| usI mahAjana ne uttama bhojana-pAna taiyAra karake una donoM ko pradAna kiyaa| madanamaMjarI ne pahale apane pati ko bhojana karavAyA aura phira svayaM bhojana kiyaa| phira duHkhapUrvaka dekhI jA sake-aisI unakI durdazA dekhane meM asamartha sUrya mAno paropakAra na kara sakane ke kAraNa uttama puruSa kI taraha anya sthAna ko calA gayA arthAt asta ko prApta huaa| usa samaya usake mitroM ke mukha kI taraha kamala bhI murajhA gaye aura usake zatruoM ke mukha kI taraha kumudiniyA~ vikasita huii| "yaha rAjA vAstava meM avicArI puruSoM kA saradAra hai"-mAno isa taraha ucca svara meM
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217/zrI dAna-pradIpa bolate hue pakSiyoM kA samUha nAda kara rahA thaa| rAjA ke rAga ke sAtha apanI samAnatA batAte hue saMdhyAkAla kA rAga kSaNabhara rahakara hI naSTa ho gyaa| kanyA para prIti rakhanevAlI usakI mAtA Adi pArivArika-janoM ke hRdaya meM duHkha kA samUha na samAne se mAno bAhara nikala AyA ho isa prakAra andhakAra kA samUha cAroM tarapha vyApta ho gyaa| usakI aisI dazA dekha-dekhakara priya sakhiyoM kI taraha mAno samagra dizAoM kA mukha atyanta malina ho gayA thaa| kyA yaha kanyA kuSThI pati kA tyAga kara degI yA nahIM?-isa kautuka ke kAraNa AkAza ke tAre mAno vikasvara netrayukta bana gaye the arthAt dekhane ke lie utsuka bana gaye the| usake bAda madanamaMjarI ne rAtri meM pati ke lie yathAyogya zayyA bichaayii| usake paira dhoye aura paira dabAkara deva kI taraha usakI ArAdhanA karane lgii| yaha saba dekhakara mana meM vizvAsa paidA ho jAne se kuSThI ke kapaTa-vezadhArI usa vidyAdhara rAjA ne vicAra kiyA-"usa gAthA ke cauthe pAda kA artha vAstava meM satya siddha huA hai| aho! maiM isa prakAra se kor3hI banA, phira bhI mujhe isa prakAra kI bhoga-sAmagrI prApta huii| ataH sukha dene meM ekamAtra merA puNya hI mukhya hai| isa strI kI bhI karma para kitanI AzcaryakAraka dRr3hatA hai, ki isane mahAna vistRta bhogoM ko bhI tRNavat maanaa| isake satya rUpI kavaca kI dRr3hatA kisake dvArA prazaMsanIya na hogI? ki jisa kavaca ko mere vivAha kI viDambanA rUpI zastra bhI cheda nahIM paayaa| isakA yaha pativratA kA AcaraNa kisake mana meM vismaya paidA na karegA? ki svayaM rAjaputrI hone ke bAda bhI mujha kuSThI kI isa prakAra se sevA-ArAdhanA kara rahI hai| isakI satyatA, niSkapaTatA, dharma aura dhairya Adi guNa yathArtha rUpa se vANI ke mArga ke musAphira kaise bana sakate haiM? phira bhI vinoda ke lie isakI kucha parIkSA kI jaay|'' isa prakAra vicAra karake AnandapUrvaka dhIme svara meM kahA-"he bhadre! maiM to pUrvakRta karma kA phala bhoga rahA hUM, para striyoM meM ziromaNi rUpa tumhArI yaha dazA kisa prakAra huI? tumane rAjA kA kucha bhI avinaya kiyA hogA-aisA to vicAra bhI dila meM nahIM AtA, kyoMki candra kI lekhA meM se viSa kI vRSTi kaise ho sakatI hai? nizcaya hI isameM to rAjA ke avivekIpane kA vilAsa dikhAyI detA hai| kyA lakSmI rUpI madirA paNDita ko unmatta nahIM banAtI? he bhadre! tumhArI yaha kAnti, yaha rUpa, tumhArI buddhi aura tumhArI vaya-ye sabhI mere lie andhe ke alaMkAra ke samAna niSphala hai| chAcha kI saMgati se khIra kI taraha mere zarIra ke saMga se tumhArI yaha rUpa-sampatti kSaNabhara meM hI vinAza ko prApta ho jaaygii| mere pUrvakarma ke udaya rUpI jAjjvalyamAna agni meM terI viDambanA se utpanna huA pApa rUpI ghI Ahuti kA kAma
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218/zrI dAna-pradIpa kregaa| (arthAt tere duHkha kA nimitta maiM banUMgA, jisase usakA pApa mujhe hI lgegaa| isase mere karmoM kA udaya rUpI agni jyAdA bddh'egii|) aura bhI, tumheM to ahaMpUrvikA ke dvArA aneka rAjaputra vara sakate haiM, kyoMki ketakI ke puSpa para kauna-kaunase bhramara utsuka nahIM hote? ataH tuma mujha para kRpA karake mujha para prasanna hokara anya sthAna para calI jAo, kyoMki yaha rAtri gupta kArya karane ke lie kAmadhenu ke samAna hai|" isa prakAra kahakara vaha cupa ho gyaa| usa samaya usake caraNoM para dRSTi sthira karake vaha catura kanyA dhIrajapUrvaka va kheda ke sAtha bolI-"he prANeza! isa viSaya meM rAjA kA lezamAtra bhI doSa nahIM hai| para avazya bhogane-lAyaka mere apane pUrvakarmoM kA hI doSa hai| saMpatti aura vipatti kA svAmI-rAjA karmavipAka hI hai| usake alAvA to sabhI usa karma rUpI rAjA ke kiMkara haiN| Apane mujhe jo anya sthAna para jAne kA ayogya vacana kahA hai, vaha agni ke samAna mere hRdaya ko jalA rahA hai| aisA dharma to vezyAoM kA hotA hai, kulavAna striyoM kA nhiiN| buddhimAna manuSya nIca manuSyoM kA AcaraNa aMgIkAra nahIM krte| cAhe pati kurupa hI kyoM na ho, kulavatI striyoM ke lie pati hI gati hai| latAe~ sUkhe hue vRkSa kA tyAga nahIM krtii| Apake saMga se mere bAhya aMgoM kA nAza hogA, para kabhI nAza ko prApta na honevAlA mere pativratA-dharma kA AcAra jIvanabhara jIvita rahe-maiM yahI cAhatI huuN| he deva! striyoM ko bhava-bhava meM acche saubhAgyavAlA pati milanA sulabha hai, para jIvanabhara nirmala zIla pAlanA durlabha hai| sarva doSoM ke nivAsa karane ke sthAna rUpa strIjAti kA janma atyanta nindita hai| usameM bhI agara zIla na ho, to vaha strIjanma pApI se bhI mahApApI hai| kulavatI striyoM kA utkRSTa AbhUSaNa zIla hI hai| bAhara ke AbharaNoM kA ADambara to mAtra abhimAna ke sukha ke lie hI hai| kahAM sabhI sukhoM kI khAna aura meruparvata kI taraha vizAla zIla kI mahimA aura kahAM sarasoM ke dAne ke samAna duHkhadAyaka viSayasukha? aise tuccha sukha ke lie mere jIvana rUpI zIla kA maiM kaise nAza karUM? kauna buddhimAna pItala ke lie svarNa kA nAza kare / ataH he deva! jindagIbhara ke lie Apa hI mere zaraNarUpa haiN| he svAmI! mere prANa bhI Apake mArga kA hI anusaraNa karanevAle haiM arthAt Apake sAtha hI mere prANa bhI jAnevAle haiN| isa prakAra Apa apane citta meM nizcaya karake he prabhu! aba kabhI aisI dAvAnala kI jvAlA ke samAna vacana mata bolnaa|" isa prakAra puNya rUpI udyAna ko vikasvara karane meM jaladhArA ke samAna usake vacana sunakara vidyAdhara atyanta harSita huA aura usake vacanoM ko aMgIkAra kiyaa| phira usane vicAra kiyA-"aho! yaha strI vaya se laghu hone para bhI isakA zIla ujjvala aura adbhuta hai| sUrya kI ugatI huI prabhA bhI daidIpyamAna hI hotI hai| mere soye binA yaha pativratA bhI nahIM
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219/zrI dAna-pradIpa soyegii|" aisA vicAra karake vaha kapaTanidrA meM so gyaa| usake bAda pati ko apane vacana aMgIkAra karate hue dekhakara prasanna hotI huI vaha kanyA paMca parameSTi kA smaraNa karake nidrAdhIna ho gyii| una donoM ke bAtacIta karane ke daurAna hI adhikatara rAtri bIta hI cukI thii| isake sAtha hI usa kanyA kI durdazA bhI samApta ho cukI thii| apanA kArya siddha ho jAne se usa vidyAdhara rAjA ne kAmasAdhinI vidyA kA smaraNa karake naTa kI taraha apanA mUla svarUpa prakaTa kiyaa| phira vahIM para pandraha maMjila kA sphaTika maNi se nirmita apane puNyasamUha ke samAna ujjvala va vizAla mahala bnaayaa| usa mahala ke sabase UparI AkAza ko chUtI huI maMjila ke andara ratna ke siMhAsana para vaha svayaM baitthaa| svarNAlaMkAroM se svayaM daidIpyamAna bnaa| svarNastambhoM para rahI huI putaliyA~ uttama gItoM ke dvArA madanamaMjarI sahita usake guNoM ko gA rahI thii| piNDibhUta banA huA usakA yaza mAno ujjvala chatra ke rUpa meM usake mastaka para zobhita ho rahA thaa| puNya kI zreNi ke samAna cAmaroM kI zreNi se vaha zobhita ho rahA thaa| sthagIdhara aura pratihAra Adi parivAra usake cAroM aura khar3A thaa| usake sAmane vezyAoM kA samUha akhaNDa nRtya kara rahA thaa| ucca svara meM bajate hue vAdyantroM kI dhvani nagara ke logoM ko jAgRta banA rahI thii| kapUrAdi kI zreSTha sugandha sarva dizAoM ko vAsita kara rahI thii| isa prakAra vaha vidyAdhara rAjA tatkAla apanI vidyA ke prabhAva se mAno pRthvI para nivasita indra kI taraha zobhita ho rahA thaa| usa samaya usakI priyA bhI jAgRta hokara uttama alaMkAroM aura vastroM se zRMgArita apane zarIra ko tathA usI prakAra se zRMgArita apane pati ko dekha-dekhakara Azcarya ko prApta huI ki kyA yaha indrajAla hai? yA mati kA bhrama hai? kyA yaha svapna hai yA kisI deva kI racanA hai? isa prakAra vicAra karate hue aMtaHkaraNa meM vismaya, zaMkA? tarka-vitarka Adi se Akula-vyAkula banI usa priyA ko vidyAdhara rAjA ne zuru se anta taka kI apanI kathA btaayii| phira kahA-"he devI! mere icchita kArya kI parIkSA to usI samaya siddha ho gayI thI, jaba merA vivAha tumhAre sAtha huA thaa| para phira bhI tumhArI parIkSA karane ke lie hI maiMne itanA vilamba kiyaa| aho! tumhArA satya atyanta ugra hai| aho! tumhArA sattva adbhuta hai| aho! terA zIla atyanta nizcala hai| aho! terI buddhi atyadhika nirmala hai| ye sabhI guNa tumameM tatkAla phalIbhUta hue haiM, kyoMki he priye! aba tUM eka mahAna vidyAdhara rAjA kI prANezvarI bana cukI hai| merI nirmalatA-prasiddhi to sarvatra pRthvItala para jAgRta hI hai, para tere pitA kA duSTa abhiprAya vinAza ko prApta ho aura 'ekamAtra dharma hI sarva sukha-sampatti kA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220/zrI dAna-pradIpa kAraNa hai'-aisA sabhI apane-apane mana meM nizcaya kareM-isI kAraNa se he devI! maiMne deva kI taraha vidyA ke prabhAva se ina sabhI mahalAdi kI racanA kI hai|" yaha sunakara madanamaMjarI usakI adbhuta samRddhi ko dekhane lagI aura prabhAtakAla kI prabhA ke sAtha hI svayaM bhI harSa se ullAsa ko prApta huii| sabhI loga ina donoM kI puNya kI samRddhi ko prakaTa rUpa se dekho'-isa prakAra mAno icchA karate hue sUrya ne cAroM tarapha prakAza kA vistAra kiyaa| phira mAno svarga se vimAna utarA ho-aise usa mahala ko dekhane ke lie maMtra se AkarSita kiye hue ke samAna purajana mahala ke cAroM tarapha ikaTThe ho gye| "aho! dharma kA kaisA mAhAtya hai!"-manuSyoM ke ina zabdoM kA zravaNa karake tathA sarva vRttAnta apane sevakoM dvArA jJAtakara jitAri rAjA bhI zIghratA se vahAM aayaa| usa samaya mahala ke daravAje para rahI huI putaliyoM ne usakA Acamana krvaayaa| Age calate hue pratyeka dvAra para rahe hue pratihAriyoM ne use car3hane kA mArga btaayaa| usa mahala ke sarva saundarya ko binA kisI krama ke eka sAtha dekhane kI icchA karatA ho-usa prakAra se ratnoM kI dIvAroM meM pratibimba par3ane se rAjA ne aneka rUpa dhAraNa kiye| yaha dekha rAjA kA mana tarka-vitarka ke saMbaMdha se vyAkula ho gyaa| isa prakAra jitAri rAjA kailAza ke samAna U~ce usa mahala meM Upara cddh'aa| usI samaya AkAzamArga se vAdyantroM ke zabdoM dvArA dizAoM ke mukha ko vAcAla karate hue usa vidyAdhara rAjA kA maMtrI sainya-samUha ke sAtha vahAM aayaa| usane tathA anya sabhI vidyAdharoM ne apane svAmI ko praNAma karate hue usI prakAra rAjA kI sevA karane lage, jisa prakAra deva indra kI sevA karate haiN| isa prakAra ke jAmAtA ko dekhakara sasura (rAjA) AzcaryAnvita ho gyaa| usa samaya bandIjana madhura svara meM kahane lage-"ye vaitADhya ke svAmitva se zobhita zrIkanakaratha rAjA apane puNyoM ke paripAka se hI jitAri rAjA kI putrI ke pati bane haiN|" phira jAmAtA aura putrI ne khar3e hokara jitAri rAjA ko praNAma kiyaa| rAjA ne bhI una donoM kA abhivAdana kiyaa| paNDita puruSa samaya ke jJAtA hote haiN| usake bAda rAnI dhAriNI Adi sarva parivAra bhI vahAM aayaa| una sabhI ko vidyAdhara rAjA ne yathAyogya AsanoM para bitthaayaa| jitAri rAjA ne bhI apane Asana para baiThakara mana meM lajjita hote hue putrI ko apane pAsa biThAyA aura kahane lagA-"dharma ke samyag jJAna se yukta he putrI! mere duSTa AcaraNa ko tUM kSamA kara / tere puNya kA aisA prabhAva maiMne nahIM jAnA thaa| tere hitakArI va satya vacana kisake dvArA grAhya nahIM hai? para ahaMkAra ke kAraNa hI maiMne usa samaya tere vacanoM kI avagaNanA kI thii| tumane Aja mujhe apane puNya kI hI mahimA nahIM dikhAyI, balki dharma kA phala pratyakSa dikhAkara spaSTa rUpa se samyag dharma kA pATha bhI mujhe par3hAyA hai| tere bhAgya kI
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221/ zrI dAna-pradIpa stuti karane meM kauna sakSama bana sakatA hai? tumane to patthara lene ke lie hAtha Age bar3hAyA thA, para tumheM to cintAmaNi ratna prApta huA hai| tumhArI satyavrata meM dRr3hatA, dharma meM vidvattA aura sAhasa tribhuvana meM anupameya hai| mujha jaise lavaNa samudra se utpanna hone ke bAvajUda bhI tUM lakSmI kI taraha kula kI alaMkAra rUpa banI hai| tera guNoM kI zreNi vizva meM prazaMsanIya hai| he putrI! tUM samasta vivekIjanoM meM utkRSTa sImA ko prApta hai aura maiM nirvivekIjanoM meM ziromaNi huuN| tumane dharma ko ujjvala kiyA hai aura kula kA udyota kiyA hai| ataH maiM mAnatA hUM ki tUM hI ekamAtra isa pRthvItala para dhanya hai|" ___ yaha sunakara madanamaMjarI ne vinayapUrvaka pitA se kahA-"he pitA! Apa vRthA kheda na kareM, kyoMki yaha kArya Apane nahIM kiyA hai, balki udayaprApta mere karmoM ne hI kiyA hai| karma hI prANiyoM kI saMpatti aura vipatti kA kAraNa hai| he pitA! jisa dharma ke dvArA tattva se samagra karmAdi sthitiyA~ jAnI jA sakatI haiM, usa jainadharma ko Apa tatkAla aMgIkAra kreN|" yaha sunakara rAjA ne prasanna mana se satyadharma ko aMgIkAra kiyaa| phira jAmAtA aura putrI ko gajendra para biThAkara mahotsava ke sAtha apane mahala meM le jAkara rAjA ne manohara vastrAbhUSaNAdi pradAna karake satkAra kiyaa| una donoM kI kIrti jaise-jaise vRddhi ko prApta huI, vaise-vaise loka meM jinadharma kI kAMti pracAra ko prApta huii| jainadharma kA prabhAva jagat meM vizeSa rUpa se phailane lgaa| rAjA ne apanI priyA va parivAra ke sAtha vidyAdhara rAjA ko bhojana krvaayaa| phira vidyAdhara rAjA apane nagara kI tarapha claa| anukrama se apane nagara ko prApta karate hue vividha prakAra ke vAdyantroM ke zabdoM dvArA samagra dizAoM ko vAcAla karate hue aura caturaMgiNI senA se parivRta usa vidyAdhara rAjA ne apane pura meM praveza kiyaa| usa samaya uttama zrRMgAra ko dhAraNa karane se madanamaMjarI kI sundaratA dviguNita ho rahI thii| mAno dUsarI lakSmI ho-isa prakAra se vaha sukhAsana para baiThI huI thii| jaise atula zIla kI nirmalatA se parAbhava ko prApta gaMgA nadI hI ho-aise manohara cAmaroM kI zreNi ke dvArA usako cAroM tarapha se vIjA jA rahA thaa| dharma rUpI kalpavRkSa kI maMjarI ke samAna usakA darzana rAjA purajanoM ko karavA rahA thaa| isa prakAra nagara-praveza karavAkara rAjA ne usa priyA ko aMtaHpura kA alaMkAra bnaayaa| guNoM ke dvArA prazaMsanIya use vidyAdhara rAjA ne paTTarAnI bnaayaa| striyoM para pati kI prIti kalpalatA kI taraha phalapradAtA hotI hai| dharma ke mAhAtmya ko pratyakSa dekhakara ve donoM apane citta ko hamezA dharma meM ramAyA karate the| hitecchuka puruSa kyA kabhI pratyakSa siddha kiye hue kArya meM AlasI hote haiM? vaha vidyAdhara rAjA vidyA ke prabhAva se hamezA tIrthoM ko vaMdana karane
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222/ zrI dAna-pradIpa ke lie jAyA karatA thA, kyoMki jo kalA dharma ke lie upayogI hotI hai, vahI saphala hai| ____ eka bAra vaha vidyAdhara rAjA priyA aura parivAra ke sAtha naMdanavana meM jinacaityoM ko vaMdana karane ke lie gyaa| vahAM pavitra jJAna se zobhita cAraNa muniyoM ko dekhakara unheM praNAma karake unake pAsa kiMkara kI taraha baiTha gyaa| usa samaya muni ne uttarottara vRddhi ko prApta phalavAlI dharmalAbha kI AzISa ke dvArA Ananda prApta karavAkara dezanA ke vANI rUpI amRtamaya bhojana ke dvArA unheM tRpta karate hue pharamAyA-"svarga va mokSa rUpI lakSmI kI AkAMkSA rakhanevAle buddhimAna puruSoM ko dharma karanA cAhie, kyoMki usa lakSmI kA mUla kAraNa dharma hI hai| vaha dAna, zIla, tapa aura bhAva ke rUpa meM cAra prakAra kA hai| usameM bhI jinendroM ne dAna ko prathama kahA hai| usa dAna ke anekoM bheda hai, to bhI unameM se pAtradAna karanA sabase zreSTha hai| vaha agara vidhipUrvaka pAtra ko diyA gayA ho, anaMtaguNA phaladAyaka hotA hai| aho! dhana nAmaka sArthavAha ne pAtradAna ke prabhAva se tIrthaMkara pada kI prApti hone taka adhikAdhika samRddhi prApta kI thii| pAtradAna rUpI kalpavRkSa kI mahimA ko kauna mApa sakatA hai? kyoMki zAlibhadra ko prApta saMpatti to usa kalpavRkSa ke puSpa rUpa thii| jinezvara kA caitya, unakI pratimA, jJAna kI pustaka aura cAra prakAra kA saMgha-ye sAta prakAra ke pAtra kahe jAte haiN| jo manuSya pAtra ko thor3A bhI dAna dete haiM, unheM akSaya lakSmI kI prApti hotI hai| jo kubuddhi puruSa dAna kA niSedha karate haiM, unheM saMpattiyA~ dUra se hI tyAga detI haiN| isa viSaya para bhadra aura atimadra kI satya kathA sunAtA huuN| sAvadhAna hokara suno ___ isa jambUdvIpa ke bharatakSetra meM pRthvI rUpI strI ke hRdaya ke hAra ke samAna kAMpilya nAmaka nagara thaa| vaha nagara mahaloM ke agra bhAga para phaharAtI huI dhvajAoM ke bahAne se mAno apanI samRddhi ke dvArA svarga kI tarjanA karatA huA zobhita hotA thaa| usake prabhAva ke vaibhava kI satya stuti kauna kara sakatA thA? kyoMki usameM zrIvimalanAtha bhagavAna ne svayaM janma liyA thaa| usa nagara meM amita lakSmI kA sthAna jitazatru nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usane saMgrAma meM kabhI bhI apane nAma ko vyartha nahIM kiyA thaa| usI nagara meM rAjA kI atyanta prIti kA pAtra vasaMta nAmaka uttama zreSThI rahatA thaa| vaha puNya rUpI latA ko vikasita karane meM vasanta Rtu kI taraha zobhita hotA thaa| 'sudarzana ke dvArA zobhita aura puruSottamatA ko dhAraNa karate hue usake nAma aura guNoM se zobhita kamalA nAmaka strI thii| jainadharma rUpI rAjA ne una donoM ko apanI rAjadhAnI banA rakhA thaa| ataH use dUra karane ke lie kutarka rUpI taskara samartha nahIM the| una donoM ke paraspara atyanta vRddhi ko prApta prItipUrvaka dharma, artha 1.samakita nAmaka ckr| 2. puruSoM meM uttama/kRSNa kA dUsarA nAma /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223/zrI dAna-pradIpa aura kAma ke AdhIna aneka divasa vyatIta hue| eka bAra vana ke dAvAnala kI jvAlA ke samAna sarva sukhoM kA nAza karanevAlI putra ke abhAva rUpI cintA unake mana ko saMtApa dene lgii| pUtra pitA ke dAridrya kA nAza nahIM kara sakatA, vyAdhi kA nAza bhI nahIM kara sakatA, isa bhava meM ekAnta rUpa se hitakAraka bhI nahIM hotA, ekAnta rUpa se sadguNI bhI nahIM hotA, paraloka kI gati meM sahAyaka bhI nahIM hotA, kyoMki prANiyoM kI gati paraloka meM apane-apane karmoM ke kAraNa bhinna bhinna hI hotI hai, para phira bhI prANiyoM ko putra na hone kI cintA pIr3ita banAtI hai| yaha moha rAjA kA hI vilAsa hai| puruSoM ko puNya ke vaza se hI sarva icchita kI siddhi hotI hai| kyA bela kI utpatti jar3a ke AdhIna nahIM? isa prakAra una donoM ne vicAra karake puNyakArya meM adhikAdhika pravRti zuru kara dI, kyoMki vivekI puruSa acche kAryoM meM hI pravRta hote haiN| phira samyagdRSTi AtmAoM ke netroM ko zItalatA utpanna karanevAle aneka jinacaitya krvaaye| unameM zreSTha aura uttama pratimAe~ bharavAkara sthApanA krvaayii| jinacaityoM meM pUjA kA utsava kiyaa| bhaktipUrvaka atula sAdharmika vAtsalya kiyaa| janma ko pavitra banAnevAlI aneka tIrthayAtrAe~ kiiN| aparimita pAtradAna kiyaa| zubha kA udaya karanevAlI dayA paalii| jinAgama kI pustakeM likhvaayiiN| apane dravya ke dvArA bandiyoM ko chudd'vaayaa| dustapa tapasyA kii| anya bhI aneka dharmakArya unhoMne prItipUrvaka kiyaa| phira citta rUpI udayAcala parvata para puNya rUpI sUrya kA udaya hone se rAtri ke andhakAra samUha kI taraha unake vighna-samUha kA nAza huaa| ataH puNya kI sugandha se zobhita kamalA ne, pRthvI jaise zreSTha ratnoM ke nidhAna ko dhAraNa karatI hai, vaise hI adbhuta garbha ko dhAraNa kiyaa| pApa-samUha kA nAza karanevAle usake prazasta dAnAdi dohada ko zreSThI ne usakI icchAnusAra utsAhapUrvaka pUrNa krvaayaa| anukrama se samaya pUrNa hone para jaise rohaNAcala parvata kI pRthvI nirmala maNiyugala ko utpanna karatI hai, vaise hI usane eka sAtha do zreSTha putra prasava kiye| dharma acintanIya phala pradAna karatA hai-yaha bAta satya hI hai, kyoMki unhoMne eka putra kI icchA kI thI aura dharma ne unheM do-do putra de diye| putrarahita una donoM ko do putra utpanna hone se itanI prasannatA huI ki yA to use sarvajJa hI jAna sakate the yA phira unakA mana jAnatA thaa| phira vividha prakAra ke mahotsava karake harSapUrvaka mAtA-pitA ne una donoM kA nAma bhadra aura atibhadra rkhaa| dhAyamAtA ke dUdha ke pUra rUpI jaladhArA ke siMcana ke dvArA anukrama se ve donoM AmravRkSa ke aMkuroM kI taraha vRddhi ko prApta hue| bAlyAvasthA meM hI pitA ne una donoM ko samasta kalAe~ sikhA dI, kyoMki candra ugatI huI kalA se yukta hI pUjya hotA hai, kSINa hotI huI kalAoM ke dvArA nhiiN|
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 / zrI dAna- pradIpa anukrama se kAmadeva ke krIr3A karane ke sthAna rUpI udyAna ke samAna yuvAvasthA ko prApta ve donoM isa prakAra zobhita hote the, mAno 'azvinIkumAra pRthvI para utare hoM / yuvAvasthA ke dvArA dugunI sandaratA ko prApta una donoM putroM kA unake pitA ne agaNita utsavoM ke sAtha uttama kula kI do kanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| phira puNya ke pAtra una donoM kumAroM para ghara kA bhAra Aropita karake unake mAtA-pitA samyag prakAra se dharma kI ArAdhanA karake svarga meM cale gaye / usake bAda vikasvara puNyayukta bhadra ne mAtA-pitA kI uttara kriyA kI aura usake bAda unake baMdhuvarga ne bhadra ko usake pitA ke sthAna para sthApita kiyA / dharma meM jAgRta buddhi yukta, candra ke samAna ujjvala yazayukta aura sarvocita kArya karane meM vicakSaNa usa bhadra ne pitA kA kAryabhAra saMbhAla liyaa| akRtrima snehayukta vaha apane choTe bhAI ko sabhI kAryoM meM bahumAna pradAna karatA thA / aisA karane se hI bhAiyoM kI prIti paraspara vRddhi ko prApta hotI hai| choTA bhAI bhI apane bar3e bhAI para nirmala bhakti rakhatA thA / jaisI bhakti pitA ke prati hotI hai, vaisI hI bhakti bar3e bhAI ke prati bhI rakhanI hI cAhie / isa prakAra citta aura vitta meM kisI bhI prakAra kA bheda rakhe binA donoM bhAiyoM kA kitanA hI samaya sukhamaya vyatIta huaa| usake bAda una donoM kI striyA~ paraspara IrSyA karane lagIM, kyoMki striyoM meM svAbhAvika rUpa se IrSyA, krodhAdi sulabha hote haiN| binA kisI kAraNa ke ve paraspara jhagar3ane lgtiiN| unake patiyoM ne unheM bahuta samajhAyA, para phira bhI unake kalaha kA nivAraNa nahIM huA, kyoMki phailate hue nadI ke pUra ko kauna roka sakatA hai? striyoM ke kleza se una donoM bhAiyoM kI paraspara prIti meM bhI kamI Ane lgii| kyA khaTAI ke saMbaMdha se dUdha vikRta nahIM banatA? kramaza striyoM kA kalaha unake patiyoM saMkramita hone lagA / samIpa rahI huI agni pAsavAle ghara meM bhI pahu~ca hI jAtI hai| 'striyA~ anartha kA mUla haiM - yaha kahAvata kyA galata hai? kyoMki striyoM ke vacana - prayoga se kulavAna puruSoM ke madhya bhI kalaha ho jAtA hai| jo strI ugatI huI kalaha rUpI latA ko praphullita karane meM megha kI ghaTA ke samAna hai, jo dayArahita hokara mAtA-pitA ke prema rUpI gale meM hAtha dekara use nikAla detI hai aura jo baMdhuoM kI prIti rUpI latA ke samUha ko bhedane meM khar3aga kI dhArA ke samAna hai, usa samagra doSoM kA sevana karanevAlI strI kA vAmA nAma sArthaka hI hai / phira donoM bhAiyoM ne svayaM hI vicAra karake apanI milkiyata kA andAja lagAkara eka-eka lAkha dhana lekara alaga ho gye| choTe bhAI se judA hue bhadra kI lakSmI sUrya se alaga 1. sAtha janme hue devoM ke do vaidya, jinakA nAma azvinIkumAra thA, atyanta sundara the /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225/zrI dAna-pradIpa hue candra kI kalA kI taraha aneka prakAra se vRddhi ko prApta huii| use sabhI vyApAroM meM lAbha hI lAbha hona lgaa| apane zubhakarma sanmukha ho, to saba kucha zubha hI hotA hai| vaha apane nyAyopArjita dhana ko acche sthAna kI prApti se acche lAbha kI icchA rakhakara mAno thApaNa rakha rahA ho-isa prakAra se supAtradAna meM kharca karatA thaa| usake atyanta ucca dazA ko prApta puNya rUpI megha ke yoga se varSAkAla kI nadI kI taraha usakI lakSmI vRddhi ko prApta huii| dhana kI vRddhi hone se usakI pratiSThA meM bhI vRddhi huI, kyoMki dIpa adhika pradIpta hotA hai, to usake prakAza meM bhI vRddhi hotI hai| __udhara choTe bhAI kI lakSmI kRSNapakSa ko prApta candra kI kAnti kI taraha kSaNa-kSaNa kSINa hone lgii| usane lAbha kI AzA meM harSapUrvaka apane dhana ko vyApAra meM lagAyA, para abhAgya ke kAraNa hAtha meM rahe hue pAnI kI taraha vaha dhana alpa hone lgaa| usake dhana para agni, cora, jala aura rAjA kA upadrava hone lgaa| vidhAtA pratikUla ho, to saba kucha viparIta hI hotA hai| isa prakAra anukrama se dina-dina kama hotI huI usakI lakSmI utkarSa ko prApta grISmaRtu ke tAlAba kI taraha atyanta kRza ho gyii| dhana ke kSINa hone se usake guNa bhI kSINa ho gye| sUrya ke asta hone ke bAda kyA usakI kiraNeM sphurAyamAna hotI haiM? usake guNoM kA nAza ho jAne se usakI kIrti bhI cAroM tarapha se nAza ko prApta hone lgii| dIpa ke bujhane ke bAda usakA prakAza bhI naSTa ho hI jAtA hai| sukha ke vikAsa ko sarvathA prakAra se naSTa karanevAlI usakI nirdhanatA itanI jyAdA bar3hI ki khAne-pIne kI vidhi bhI sandehajanaka pratIta hone lgii| nirdhanatA se duHkhI hokara vaha apanI pUrva kI adbhuta samRddhi ko yAda kara-karake kheda rUpI samudra meM DUbane lgaa| nirdhana banane ke bAda use apane bar3e bhAI kI saMpatti kA prakarSa tRSA se pIr3ita pathika ko grISmaRtu ke tApa kI taraha atyanta duHkhadAyaka lagane lgaa| kisI bhI sthAna se use dhana prApta na ho skaa| ataH usakA hRdaya atyanta khedakhinna ho gyaa| usakI buddhi naSTa ho gyii| bhAI para IrSyA utpanna hone se vaha vicArane lagA-"nirantara kharca karane ke bAda bhI mere bhAI kA dhana kue~ ke jala kI taraha akhUTa dikhAyI detA hai aura merA dhana to kharca na karane ke bAvajUda bhI araNya meM rahe hue tAlAba ke jala kI taraha khatma ho gayA hai| ataH aisA pratIta hotA hai ki usa mAyAvI bhAI ne dveSa ke kAraNa mujhase chipAkara dhana ko kahIM gopanIya sthAna para rakhA huA hai| mAyAvI puruSa kyA nahIM karate?" isa prakAra vicAra karake vaha bar3e bhAI ke sAtha kalaha karane lgaa| do prakAra ke 'jar3a 1. jar3a arthAt mUrkha aura jala arthAt pAnI-ye donoM nIce-nIce ke sthAnoM para jAnevAle hI hote haiN|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226/zrI dAna-pradIpa kI nIca mArga meM hI gati hotI hai| taba usa puNyavaMta bhadra ne atyanta Ananda ke sAtha usase kahA-"he vatsa! yaha tumane binA vicAre kleza kyoM zuru kiyA hai? samasta kalyANa rUpI latA ke samUha ko jalAne meM dAvAnala ke samAna kleza anya ke sAtha karanA bhI nindanIya hai, to phira bhAI ke sAtha kleza karane kA to kahanA hI kyA? kauna buddhimAna manuSya dravyAdika ke lobha se apane hI bhAI ko ThagegA, kyoMki anya ko ThaganevAlA apanI AtmA ko hI ThagatA hai? maiM mAnatA hUM ki maiM kabhI bhI kisI ko bhI nahIM ThagatA, to phira dharma ke marma ko jAnanevAlA maiM apane bhAI ko kaise Thaga sakatA hU~? ataH tuma matsara bhAva kA tyAga karake hRdaya ko nirmala banAo, jisase patthara kI rekhA kI taraha hamArI prIti kSaya ko prApta na ho| agara kadAcit vyApAra Adi meM hAni ho jAne se agara tumhArA dravya kSINa ho gayA hai, to tumheM jitanA cAhie, utanA dhana mujhase le jA sakate ho, kyoMki mere ghara meM rahA huA dhana bhI tumhArA hI hai| hama donoM meM jo alagAva hai, vaha mAtra alaga-alaga sthAna para rahane ke kAraNa hI hai|" isa prakAra grISma Rtu ke sUrya ke tApa se tapta ko jaise candra apanI komala kiraNoM ke dvArA zAMti prApta karavAtA hai, vaise hI prItiyukta vacanoM ke dvArA pahale apane bhAI ko zAMta kiyA aura phira atyadhika dhana dekara use saMtuSTa kiyA, kyoMki satpuruSa zarada Rta ke bAdaloM kI taraha vANI mAtra ke hI sAra se yukta nahIM hote| atibhadra usake dAna aura sanmAna se mana hI mana atyanta prasanna huA aura AtmA meM vikasvara hote hue apane bar3e bhAI ko harSapUrvaka kahane lagA-"Apa vaya se hI bar3e nahIM haiM, para zreSTha guNoM ke dvArA bhI Apa bar3e haiM, kyoMki ApakI vaisI hI dhArmika buddhi dikhAyI detI hai| audArya, gAMbhIrya aura dhairyAdi guNoM ke samudra ke rUpa meM kahAM Apa aura utkaTa krodhAdi doSoM ke saMga se dUSita hokara kahAM maiM? hama donoM eka hI vaMza meM utpanna hue haiM, phira bhI kSIrasamudra se utpanna hue amRta aura viSa kI taraha hama donoM meM kitanA antara hai? ataH he bhAI! krodha meM Akara maiMne jo kaThora vacana kahe haiM, unheM Apa kSamA krnaa| Aja se Apa mere lie pitA kI taraha pUjya haiN|" isa prakAra atyanta vizAla prema rUpI amRta rasa se jharatI huI vANI ke dvArA usane bar3e bhAI kI zreSTha phalavAlI prIti rUpI latA ko nava pallava se yukta bnaayaa| phira harSita hokara dhana lekara apane ghara gayA aura yuktipUrvaka vyApAra Adi meM usa dhana kA upayoga kiyaa| jaise dIpaka ke dvArA madhya rAtri meM prakAza thor3I dera taka Thahara sakatA hai, vaise hI usa dhana ke dvArA use kitane hI samaya taka sukha prApta huaa| phira anukrama se usa puNyahIna kA vaha dhana bhI kSaya ko prApta huaa| chidrayukta ghaTa meM jala kI sthiti cirakAla taka nahIM raha sakatI / candra kA udaya hone ke pazcAt jaba usakA asta hotA hai, taba jisa prakAra rAtri andhakAramaya ho jAtI hai, vaise hI dhana kA kSaya ho jAne para usakI sthiti pUrvavat hI duHkhamaya bana gyii| usa
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227/zrI dAna-pradIpa samaya bhI gAr3ha snehayukta bhadra ne use phira se atula dhana pradAna kiyaa| samRddhiyukta bandhu agara Apatti meM par3e hue bandhu kA uddhAra na kare, to use duSTa hI mAnanA caahie| isa prakAra bar3e bhAI ko choTe bhAI ne 21 bAra dhana pradAna kiyaa| mahAzayavAna puruSa upakAra karane meM kabhI udvigna nahIM hote| bAra-bAra use dhana dene para bhI vaha bAra-bAra kSINa hotA gyaa| bAraMbAra sUrya ke tApa meM sthApita kiyA huA jala kyA raha sakatA hai? rAkSasI ke samAna daridratA ne usakA pIchA nahIM chodd'aa| bar3A bhAI dhana dene meM to samartha thA, para karma kI anukUlatA karane meM samartha nahIM thaa| "aho! bhadra ke bhAgya kA vaibhava kaisA jAgRta aura abhaMga thaa| itanI bAra choTe bhAI ko dhana dene ke bAvajUda bhI usakA dhana vRddhi ko hI prApta huaa| udhara vaha choTA bhAI nAma se hI atibhadra nahIM thA, balki artha se bhI 'atibhadra thA, kyoMki apane bar3e bhAI se jisa dina se alaga huA thA, usa dina se usakA bhadra nahIM huaa| jarUra isane pUrvabhava meM kisI ko dAna nahIM diyA hogA athavA denevAle kA niSedha kiyA hogA, anyathA usakA dhana bAra-bAra hAni ko kyoM prApta hogA? donoM bhAiyoM kA vyApAra eka samAna thA, lagAyI gayI mUla rakama bhI eka samAna thI, rUpa bhI eka samAna thA aura kula bhI eka samAna thaa| para phira bhI puNya aura apuNya ke prabhAva se ina donoM meM kitanA antara hai|" -isa prakAra bAlaka se rAjA-paryanta sabhI logoM ke jihvA rUpI raMgamaNDapa meM naTI kI taraha una donoM kI kIrti tathA apakIrti kI prasiddhi nRtya karatI thii| eka bAra dharmopadeza kA dAna karane ke hI svabhAva se yukta aura vikasvara vizeSa jJAna se zobhita zrIzIla nAmaka sUrirAja vahAM pdhaare| yaha sunakara rAjA, bhadra, atibhadra aura sabhI purajana atyanta harSita hote hue unheM vandana karane ke lie gye| sabhI ne gurudeva ko vidhipUrvaka vandana kiyA aura yathAsthAna baiTha gye| taba munIzvara ne amRtarasa ke samAna dharmadezanA pradAna kii| dezanA ke anta meM rAjA ne zrIguru mahArAja se pUchA-'he pUjya! ye bhadra va atibhadra-donoM bhAI eka sAtha janme haiN| donoM kA janma-lagna samAna hone para bhI una donoM ke alaga ho jAne para bar3e bhAI kI samRddhi nirantara bar3hatI jA rahI hai aura choTe bhAI kI samRddhi hAni ko prApta ho rahI hai| isakA kAraNa batAkara hamAre karNoM kA pAraNA karavAyeM, jisase isa pariSadA ke sabhI manuSya prasanna ho jaayN|" taba zrI gurudeva ne spaSTa artha kA nirNaya karanevAlI vANI ke dvArA kahA-"he rAjA! ina donoM ke viSaya meM zubha aura azubha karma hI kAraNabhUta haiN| samagra sAdhana samAna hone para bhI 1. kalyANa kA ullaMghana kiyA huA arthAt kalyANa/puNya se rhit|
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 / zrI dAna- pradIpa jo pariNAma meM vizeSatA dikhAyI detI hai, usakA kAraNa prANiyoM ke pUrvakRta vividha prakAra ke karma hI haiN| he rAjA ! ina donoM ne pUrvajanma meM jo zubhAzubha karma kiye haiM, vaha maiM batAtA huuN| tuma sabhI sAvadhAna hokara suno adbhuta lakSmI dvArA zobhita jisa nagarI ne, jaise kamalinI sarovara ko zobhita karatI hai, vaise bharatakSetra ko zobhita kiyA hai, vaisI kAMtI nAmaka nagarI hai| usameM zaMkha ke samAna gambhIra dhvaniyukta aura svabhAva se nirmala zaMkha nAmaka zreSThI rahatA thA / para vaha zaMkha kI taraha aMtaHkaraNa kI kuTilatA se rahita thA- yaha Azcarya hai| jaise agastya ke udaya se sabhI jalAzaya nirmala ho jAte haiM, vaise hI dharma ke upayoga ke dvArA usakI samagra kalAe~ nirmala thIM / usake padmazrI nAmaka priyA thI / vaha sAkSAt padma meM vAsa karanevAlI lakSmI kI taraha zobhita hotI thii| usane apane zIla rUpI sugandha ke samUha se sarva dizAoM ko vAsita kiyA thA / usake asaMkhya puNya ke lAvaNya se yukta puNyazrI nAmaka putrI thI / vaha varanevAle ke lie sAkSAt puNyazrI- puNyalakSmI hI ho usa prakAra se zobhita hotI thI / usa zreSThI ke dhanya aura puNya nAmaka do cAkara the / ve vividha karma karane meM nipuNa, ImAnadAra aura vinaya kI khAna the| una donoM meM se zuddha buddhi se yukta dhanya sAdhuoM kI saMgati dharma meM rAgI thaa| dUsarA karma kI vicitratA ke kAraNa vaisA na thA / eka bAra zreSThI ne saMsAra rUpI nATaka ke pUrvaraMga ke samAna apanI kanyA kA pANigrahaNa utsava prArambha kiyaa| usa utsava meM apane acche puNya se prerita hue hoM, isa prakAra se usa zreSThI ne odanAdi pAka - sAmagrI taiyAra karane meM una donoM karmakaroM ko niyukta kiyA / usa avasara para mAno saMsAra sAgara meM se bhavyoM ko tArane ke lie icchA karate ho, isa prakAra se hAtha meM tumbar3A lekara pApa rahita do sAdhu usa pAkasthAna para aaye| unheM dekhakara dhanya- - puruSoM meM mukuTa ke samAna puNya buddhi se yukta dhanya puNyaphala lene ke lie harSapUrvaka uTha khar3A huaa| apane sanmukha AtI huI sImArahita adbhuta sampatti ko lene ke lie jA rahA ho - isa prakAra una sAdhuoM ke sammukha prasannatApUrvaka sAta-ATha kadama gyaa| unako bhaktipUrvaka vidhiyukta praNAma karake usane kahA - "he pUjyoM! prasanna hokara mujhe AjJA pradAna kareM ki Apa yahAM kisa hetu se padhAreM haiM ?" yaha sunakara unameM se jyeSTha sAdhu ne kahA - " vizAla parivAra se yukta hamAre guru mahArAja vihAra karate hue isa nagarI ke bAhara padhAre haiN| unameM tapasvI, zaikSaka, sthavira aura kSullaka Adi muni lambe vihAra ke kAraNa thaka gaye haiM / ve atyanta tRSita haiN| unake lie prAsuka jala lAne ke lie hama nagarI meM ghUmate-ghUmate yahAM Aye haiM / "
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229/zrI dAna-pradIpa yaha sunakara dhanya kA zarIra harSa se romAMcita ho utthaa| puNyazAlI ko bhI mAnya karane lAyaka usane unako vinayapUrvaka vijJapti kI-"jo puruSa Apako harSapUrvaka zreSTha vastue~ dete haiM, dharatI para ve hI puruSa zreSTha haiN| unhoMne hI pRthvI para sArayukta janma dhAraNa kiyA hai| arthAt unhIM kA janma saphala hai| para hama isa ghara ke svAmI nahIM haiN| ataH hama vaisA dAna dene meM samartha nahIM haiM, kyoMki dhanarahita vyakti kalama jAti ke cAvala bo nahIM sktaa| ataH jo yaha kuNDI meM cAvaloM kA dhoyA huA pAnI hai, vaha pheMkane lAyaka hone se hamAre svAdhIna hai| ataH ise grahaNa karake hama para anugraha kreN|" ___ isa prakAra dAna rUpI kalpavRkSa kI kyArI rUpI vacanoM ko vaha dhanya bola rahA thA, tabhI apuNyavantoM meM agrasara puNya ne kahA-"he mitra! ye sAdhu mAyAvI, anya janoM ko Thagane meM kuzala, asatya bolane meM catura aura zauca AcAra se rahita hote haiN| nindanIya ina sAdhuoM ke mukha ko dekhanA bhI ucita nahIM hai| ataH he bhAI! inako pAnI denA bhI tere lie yogya nahIM hai|" isa prakAra dAna kA niSedha karake apane sukha kA niSedha karanevAle usa puNya ko dhanya ne krodhita hote hue kahA-"are pApI! kAnoM meM zUla utpanna karanevAle ye pApI vacana tuma kyoM bolate ho? aise duSTa vacana bolate hue tumhArI jihvA kyoM nahIM kaTI? sarva pApa ke vyApAroM se nivRtta hue, ekamAtra puNyakArya meM pravRtta aura guNa-sampadA ke dvArA atyadhika uccatA ko prApta ye sAdhu jagata-pUjya haiN| jo madAndha hokara ina sAdhuoM kI nindA karate haiM, ve bhava-bhava meM duHkhoM kI khAna ko hI prApta karate haiN| jo munIzvaroM kI nindA karate haiM, unheM nindA rUpI pApakarma durbhAgya kI khAna pradAna karatA hai, atyanta bhayaMkara dAridrya detA hai, kIrti kA nAza karatA hai, durgati pradAna karatA hai, Apatti ko bulAvA detA hai, pApa ko daidIpyamAna banAtA hai aura dharma kA nAza karatA hai| muninindA prANiyoM ko kyA-kyA duHkha nahIM detI? anya prANiyoM kI nindA bhI vividha prakAra ke anarthoM ko karanevAlI hotI hai, to phira jinhoMne sarva saMga kA tyAga kiyA hai aura jinhoMne muktimArga para hI prayANa kiyA hai, aise muniyoM kI nindA anartha karanevAlI hotI hai-isakA to kahanA hI kyA? ataH he bhAI! Aja ke bAda tUM munIzvaroM kI nindA mata krnaa| Atmahita cAhanevAlA kaunasA puruSa AtmA ke lie ahitakAraka kArya karegA? jagata meM pUjane lAyaka ye muni hI dAna ke yogya haiM, kyoMki inheM diyA gayA dAna hI anaMtaguNA phala pradAna karatA hai|" isa prakAra bhaktipUrvaka vacanoM kI yukti rUpI jaladhArA kA siMcana karane se dAna-puNya rUpI kalpavRkSa ko atyanta vRddhi prApta karavAte hue puNyabuddhi se yukta usa dhanya ne apane harSa ke samAna atyadhika va apanI AtmA ke samAna nirmala cAvaloM kA dhoyA huA pAnI muniyoM
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230/zrI dAna-pradIpa ko pradAna kiyaa| usa samaya usane pAtradAna ke dvArA sabhI sukhoM ke kAmaNa rUpa aura lakSmI ke bhoga rUpI phala ko pradAna karanevAlA zubha karma dRr3ha bandhana se baaNdhaa| udhara kliSTa pariNAmI puNyarahita usa puNya ne samagra ApattiyoM ke kAraNa rUpI azubha karma ko baaNdhaa| he rAjana! ve donoM anukrama se maraNa ko prApta karake yahAM bhadra aura atibhadra nAma se do bhAI bane haiN| pAtradAna ke mahApuNya rUpI megha ke Agamana se isa bhadra kI saMpatti rUpI latA vRddhi ko prApta ho rahI hai| pAtra meM asAra vastu kA dAna diyA ho, to bhI vaha mahAna lAbha kA kAraNa banatA hai, kyoMki sIpa meM par3A huA megha kA jala muktAphala banane ke lie hI hotA hai| pAtradAna ke prabhAva kI mahimA kahane meM kauna zaktimAna hai? kalpavRkSa aura cintAmaNi jaise divya padArtha bhI pAtradAna karanevAle ke dAsa rUpa hote haiN| prANiyoM ko jo abhaMga saubhAgya prApta hotA hai, jo vizAla atulya sAmrAjya milatA hai, jo avinazvara mAhAtmya prApta hotA hai, jo atyanta vistArayukta kIrti prApta hotI hai, jo asaMkhya sukhoM kI prApti ke sAtha manohara dIrghAyuSya prApta hotA hai aura jo ApattiyoM ke lezamAtra se bhI rahita saMpattiyA~ prApta hotI haiM, vaha sabhI supAtra ko diye gaye dAna kI mahimA ke kAraNa hI ullAsa ko prApta hotI haiN| jo durbuddhiyukta manuSya anyoM ko dAna dete hue rokatA hai, vaha atibhadra kI taraha nirdhana banatA hai| jinhoMne pUrvabhava meM dAna meM vighna paidA kiyA hai, ve isa bhava meM ghara-ghara meM mAtra anAja ke lie "mujhe do-mujhe do"-isa prakAra bolate hue bhIkha mAMgate haiN| jo yathAzakti dAna nahIM dete, ve nindanIya hote haiM aura jo dAna denevAle kA niSedha karate haiM, ve to atyanta nindA karane lAyaka hote haiN| dAna kI virAdhanA karanevAle prANiyoM ko bhava-bhava meM dAridrya, durbhAgya, roga, kalaMka, durgati, alpAyuSya, dAsatA aura zatru se parAbhava Adi duHkha prApta hote haiN| ataH he bhavya prANiyoM! apanI saMpatti ke anusAra supAtra ko dAna denA cAhie aura dAna denevAle ko utsAhita bhI karanA caahie|" ___ isa prakAra buddhimAnoM ko Ananda pradAna karanevAlI guru kI vANI kA zravaNa karake jitazatru rAjAdi pAtradAna meM adhika se adhika Adarayukta bne| udhara ve donoM bhAI apane pUrva ke sukRtya aura duSkRtya kI kramazaH anumodanA aura nindA karane lge| unhoMne mana meM pratibodha prApta kiyA aura vizeSa prakAra ke zuddha adhyavasAya se tatkAla vismayayukta pUrvajanma kI smRti ko prApta kiyA arthAt jAtismaraNa jJAna prApta kiyaa| jisa prakAra zrIgurudeva ne unakA pUrvajanma batAyA thA, vaisA hI dekhakara unheM atyanta Ananda huaa| phira utkaTa bhaktipUrvaka zrIgurudeva ko praNAma karake unhoMne kahA-"he bhagavAna! Apane hamArA pUrvabhava yathArtha hI kahA hai| jAtismaraNa jJAna ke dvArA hamane abhI sAkSAt vaisA hI dekhA hai| aho! ApakA jJAna rUpI darpaNa adabhuta hai! jisameM atyanta dUra rahe hue padArtha bhI spaSTa rUpa se pratibhAsita hote haiN| kadAcit pRthvI, AkAza
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 / zrI dAna- pradIpa aura samudra sImAyukta bana jAya, para vizva ke padArthoM ko dekhanevAle Apake jJAna kI koI sImA nahIM hai|" isa prakAra gurudeva kI stuti karake una donoM bhAI ne unake pAsa harSapUrvaka bAraha vratoM se manohara zrAvaka dharma ko aMgIkAra kiyA / rAjAdi anya logoM ne bhI udyama sahita samakita Adi dharma aMgIkAra kiyaa| kaunasA sacetana prANI sAgara meM jAkara ratna grahaNa nahIM karegA? usake bAda sUrIzvara ko praNAma karake parivAra sahita rAjA, purajana aura ve donoM bhAI apane-apane ghara gye| dharmaraMga ke saMbaMdha se una donoM bhAiyoM meM paraspara prIti bar3hane lagI / kyA candra ke saMbaMdha se samudra kA taTa vRddhi ko prApta nahIM hotA? ve hamezA supAtrAdi ko dAna dene meM vizeSa prayatnazIla bne| jisakA acchA phala nizcita ho, vaise kAryoM ko karane meM buddhimAna puruSa Alasya nahIM karate / atibhadra kI saMpatti bhI dharma ke yoga se vRddhi ko prApta hone lagI / vasanta Rtu ke dharatI para utarate hI kyA latAe~ vikasita nahIM hotI ? isa prakAra una donoM bhAiyoM ne cirakAla taka aneka prakAra se zuddha dharma kI ArAdhanA kI aura svarga meM gye| vahAM se cyavakara manuSya va devasampadA kA bhoga karake anukrama se kucha hI bhava karake ve donoM mokSa jAyege / ataH he bhavyoM! alpa bhI pAtradAna ke niHsIma vaibhava ko samyag prakAra se jAnakara usa pAtradAna meM hI nirantara yatna karanA cAhie / " isa prakAra cAraNa muni kI dharma rUpI vANI ke bhojana kA AsvAda karake usa kanakaratha nAmaka vidyAdhara rAjA ne atyanta harSapUrvaka muni se prazna pUchA - "he pUjya! maiMne tathA isa madanamaMjarI ne pUrvabhava meM aisA kaunasA sukRtya kiyA thA, jisase bhogasAmagrI ke binA bhI sarvasukha hameM prApta hue?" taba cAraNa muni ne vidyAdhara rAjA se kahA - "satpAtra - dAna ke prabhAva se hI tuma donoM ko bhI apAra samRddhi prApta huI hai / vaha isa prakAra hai : isI bharata kSetra meM magadha deza kI pRthvI kI zobhA rUpa aura sundaratA kA ekamAtra sthAna zAligrAma nAmaka nagara thA / usameM dhanadeva nAmaka eka kapaTarahita kuTumbI rahatA thaa| usake pAsa alpa Rddhi hone para bhI vaha sadaiva dAnadharma meM utsuka rahatA thA / usake yazomati nAmaka priyA thii| vaha svarNabhAra rUpI alaMkAra ke binA bhI prazasta guNoM rUpI AbhUSaNoM ke dvArA apane aMgoM ko zobhita banAtI thI / saMpatti ke abhAva meM bhI dRr3ha prema ke kAraNa ve apanA samaya sukhapUrvaka nirgamana karate the, kyoMki dampati kA paraspara prema hI sukha kA hetu hai / eka bAra aneka sadguNa rUpI ratnoM kI khAna, aticAra rahita cAritra kA pAlana
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232/zrI dAna-pradIpa karanevAle aura mUrttimAna zAMta rasa ke samAna dharmaruci aNagAra mAsakSamaNa ke pAraNe ke lie mAno unakI daridratA dUra karane ke lie kalpavRkSa ke samAna unake ghara para pdhaare| unheM ghara para AyA huA dekhakara mahAbuddhizAlI usa dampati ne AnandapUrvaka vicAra kiyA-"aho! Aja hamAre puNya phalIbhUta hue| aho! hamAre pApa nAza ko prApta hue| aho! vandhyA ke ghara putra kA janma huaa| aho! marusthala meM kalpavRkSa kA udaya huaa| aho! jalarahita pradeza meM devagaMgA aayii| aho! amAvasyA kI rAtri meM candrodaya huA, jisase ki hamAre grAma meM, hamAre ghara meM aise sAdhu-mahAtmA pdhaare| agara aise supAtra ko bhaktipUrvaka kucha bhI diyA jAya, to lakSmI, janma aura jIvana-tInoM hI saphala bana jaayNge| inheM jaisA-taisA dAna bhI diyA jAya, to bhI vaha mahAna phala pradAna karatA hai| gAya ko tuccha ghAsa khilAne para bhI vaha madhura dUdha hI pradAna karatI hai|" isa prakAra vicAra karake mana ke ullAsa se vikasvara romAMca rUpI kaMcuka ko dhAraNa karake usa dampati ne zIghra hI khar3e hokara una muni ko namana kiyaa| harSavaza netroM meM Aye hue azrujala ke pravAha ke dvArA puNya rUpI vRkSa ko mAno sIMca rahe hoM aura mAno apane samasta pApa paMka ko dho rahe hoM-aise vRddhiprApta zubha Azayayukta unhoMne bahumAnapUrvaka apane ghara meM rahe hue uttama aura zuddha anna ke dvArA muni ko pratilAbhita kiyaa| isa prakAra sarva upAya se zuddha pAtradAna ke prabhAva se vidhipUrvaka maraNa prApta karake tuma donoM sarva adbhuta samRddhi se yukta bane ho| pAtradAna ke agaNita prabhAva kI kyA stuti kI jAya? kyoMki isake sAmane to kalpavRkSa bhI kiMkara ke samAna hai| pAtradAna prANiyoM ko jagata meM adbhuta saubhAgya pradAna karatA hai, atyanta vizAla saundarya usake AdhIna karatA hai, svarga ke zubha bhogoM kA samUha pradAna karatA hai, kIrti ko atyanta vistRta banAtA hai aura mukti rUpI lakSmI pradAna karatA hai| pAtra ke AdhIna kiyA huA vitta prANiyoM kA kyA-kyA hita nahIM karatA? kadAcit koI puruSa cullu ke dvArA samudra ke pAnI ko mApa sake, AkAza meM rahe hue tAroM kI ginatI karane meM zaktimAna bana jAya tathA nadI kI reta ke kaNoM kA bhI pramANa kara le, para pAtradAna ke guNoM ko kahane meM samartha nahIM hai|" isa prakAra pAtradAna se manohara apane pUrvabhava kA zravaNa karake priyA sahita vidyAdhara rAjA atyanta prasanna huaa| phira muni ke pAsa nidhi ke samAna zrAvaka vratoM ko grahaNa kiyaa| phira muni ko bhaktibhAvapUrvaka namaskAra karake vaha vidyAdharapati apane ghara lauTa aayaa| pAtradAna kA usa prakAra kA phala jAnakara vaha hamezA harSapUrvaka apane nyAyopArjita dhana ko pAtra ke AdhIna karane lgaa| vaha vimAna meM baiThakara nandIzvara dvIpAdi tIrthoM kI aneka pavitra
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 / zrI dAna- pradIpa yAtrAe~ karane lgaa| vaha vicAravAna rAjA dustara bhavasAgara se tirane meM nAva ke samAna jinezvaroM kI trikAla pUjA karatA thA / ekAgra buddhi se yukta vaha bhava roga ke samUha ko harane ke lie auSadha ke samAna pauSadha, AvazyakAdi puNyakAryoM kA sevana karane lgaa| isa prakAra dharma kI ArAdhanA karate hue advitIya sukha ko bhogate hue usane cirakAla taka indra kI taraha sAmrAjya kA pAlana kiyA / ke dvArA eka bAra nagarI ke bAhara udyAna meM zrIgurudeva pdhaare| unake pAsa jAkara rAjA ne saMsAra ke tApa kA nAza karanevAlI isa prakAra kI dharmadezanA kA zravaNa kiyA - " jo prANI manuSyAdi sAmagrI pAkara dharma kA Adara nahIM karatA, vaha mUrkha rohaNAcala parvata ko pAkara bhI maNi ko grahaNa nahIM kara pAtA - aisA jAnanA cAhie / kaSAya rUpI agni kI jvAlA ke samUha bhayaMkara isa bhava aTavI meM saMsAra se bhayabhIta bane jIvoM ke lie zaraNa ke lAyaka dharma hI ucca sthAna para AsIna hai| jinakA citta viSaya meM Asakta hotA hai, unheM dharma ucita rUpa se pariNamita nahIM hotaa| kyA nIla se raMge vastroM para kesara kA raMga car3hatA hai ? viSa kI taraha viSayoM kA tyAga karake jo acchI taraha se dharma kA sevana karatA hai, unhIM kA manuSya bhava saphala hai| yaha zarIra nadI ke kinAre rahI huI reta se banAye hue krIr3Asthala kI taraha kSaNika hai / lakSmI ruI kI zreNi ke samAna caMcala hai| yuvAvasthA hAthI ke kAnoM kI taraha capala hai / bala vAyu ke samAna asthira hai| bhoga vizAla taraMgoM kI taraha atyanta bhaMgura hai / priya vastuoM kA samAgama svapna ke samAna hai| ekamAtra dharma hI AtmA ke sAtha rahanevAlA, sukhakAraka aura nizcala hai / vaha dharma jinezvara - kathita jJAna, darzana aura cAritra rUpa hai / usa dharma kA yathArtha ArAdhana karane ke lie sarva saMvara ko dhAraNa karanevAlA puruSa hI zaktimAna hai| usa saMvara dharma kA ArAdhana karake hI anaMta jIva siddha hue haiM, siddha hote haiM aura siddha hoNge| ataH dharma meM hI yatna karanA yogya hai / " isa prakAra zrIguru rUpI megha ne atyanta nirmala puNyAmRta kI vRSTi kii| taba rAjA ke mana rUpI pRthvI para cAritra dharma ke aMkura prasphuTita hue / samatA rUpI sarovara bhara gyaa| lobha rUpI agni atyanta zAnta ho gayI aura vairAgya rUpI nadI tatkAla cAroM tarapha se atyanta utkRSTa pUra ko prApta huI usake bAda vidyAdhara rAjA ne tatkAla apane putra ko rAjya sauMpa diyaa| arihantoM ke caitya meM vizAla aTThAI mahotsava kiyaa| phira putra ne unakA dIkSA - mahotsava kiyaa| isa prakAra AtmA kA damana karanevAle usa rAjA ne madanamaMjarI ke sAtha gurucaraNoM meM jAkara harSapUrvaka dIkSA aMgIkAra kii| cirakAla taka niraticAra cAritra kA pAlana karake anta meM una donoM ne vidhipUrvaka anazana grahaNa karake devasaMpatti ko paayaa| vahAM se cyavakara dharmazraddhAdi ke dvArA manohara manuSya
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 / zrI dAna- pradIpa bhava ko prApta karake cAritra grahaNa karake alpakAla meM hI ve donoM mokSa ko prApta kreNge| isa prakAra supAtra ko annadAna dene ke atula mahimA kA zravaNa karake he puNyabuddhi se yukta bhavyoM! usa annadAna meM eka citta hokara prayatna karanA cAhie, jisase prayatna ke binA hI tumheM sukha-sampatti prApta ho sake / / / iti saptama prakAza / / 7 aSTama prakAza zrIvarddhamAnasvAmI sukha kI vRddhi karanevAle baneM / unhoMne pUrva meM nayasAra ke bhava meM supAtra ko vizuddha anna kA dAna dekara arihanta pada rUpI kalpavRkSa kA bIja boyA thaa| aba puNya kI khAna rUpI supAtra-pAnadAna arthAt supAtra ko pAnI kA dAna karane rUpa dharmArthadAna kA pA~cavA~ prakAra kahA jAtA hai| sarva prakAra ke Arambha se nivRtta hue muniyoM ke lie prAsuka (acitta / nirjIva) jala kalpanIya hai, kyoMki unhoMne jIvana paryanta ke lie chaHkAya ke jIvoM kI rakSA aMgIkAra kI hai| jisakI eka bUMda meM asaMkhya jIva rahe hue haiM, aise jala kA Arambha saMyamI ke lie kaise ucita ho sakatA hai? zrImahAvIrasvAmI ne apane bar3e bhAI ke Agraha se gRhasthAzrama meM rahate hue bhI do varSa taka kacce pAnI kA Arambha nahIM kiyA thA / apkAya kA Arambha karane se chahoM kAya ke jIvoM kI virAdhanA hotI hai, kyoMki jala meM anya pA~coM kAya sambhava hai| isa viSaya meM zrIoghaniryukti meM kahA hai: jattha jalaM tattha vaNaM, jattha vaNaM tattha nicchio aggI / teU vAu sahagayA tasA ya paccakkhayA ceva / / bhAvArtha:-"jahAM jala hotA hai, vahAM vanaspati hotI hai, jahAM vanaspati hotI hai, vahAM avazya agni hotI hai| teja ke sAtha vAyu avazya rahI huI hotI hai tathA sakAya to pratyakSa hI jala meM dekhane meM AtI hai| (pRthvI ke binA jala raha nahIM sakatA, ataH pRthvIkAya kA samAveza bhI ho jAtA hai / ) " jo vrata dhAraNa karane ke bAda bhI usa jala kA Arambha karate haiM, ve saMyamI nahIM kahalA sakate, balki unheM to veSa dhAraNa karanevAle pAkhaNDI hI samajhanA cAhie / isa viSaya meM upadezamAlA meM kahA hai :
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235/zrI dAna-pradIpa dagapANaM pupphaphalaM aNesaNijjaM gihtthkiccaaii| ajayA paDisevaMtI jaivesaviDaMbagA navaraM / / bhAvArtha:-asaMyamI anaiSaNIya jalapAna, puSpaphala aura dUsare gRhasthoM ke kRtyoM kA sevana karate haiM, unheM yativeSa kA viDambaka mAnanA caahie|| -- isa kAraNa se yatiyoM ko prAsuka pAnI grahaNa karanA hI yogya hai| vaha prAsuka jala AranAla Adi nau prakAra kA hai| aisA gaNadharoM ne kahA hai| isa viSaya meM kalpAdika meM kahA hai ki : usseima1 saMseima3 cAuladagaM tila4 tusa5 javANaM / AyAmaM 7 sovIraM 8 suddhaviaDaM 9 jalaM nvhaa|| bhAvArtha :-1. cUrNa kA prakSAlana jala utsvedima kahalAtA hai| 2. pAtrAdi ko ukAlA ho aura usake bAda una pAtroM ko zItala jala se dhoyA ho, vaha jala saMsvedima kahalAtA hai| 3. cAvaloM kA dhoyA huA pAnI cAvalodaka kahalAtA hai| 4. tila kA dhovana, 5. tuSa-vrIhi kA dhovana, 6. yava kA dhovana, 7. dhAnya kA osAvaNa, 8. sauvIra-kAMjika jala-chAcha ke Upara kI Acha aura 9. zuddha vikaTa (tIna bAra ubAlA huA) uSNa jala athavA varNa, gaMdha, rasa ke dvArA parivartita hokara zuddha-acitta-nirjIva huA jl| ye nau prakAra ke jala batalAye gaye haiN| (isake alAvA bhI anya drAkSAdi bAraha prakAra kA prAsuka jala bhI kahA gayA hai|) (vartamAna meM garama jala hI lene ki paraMparA hai|) ina nau prakAra ke jala meM se koI bhI prakAra kA jala zrutajJAnI grahaNa karate haiM, kyoMki jinezvara kI AjJA kA ullaMghana kiyA jAya, to vaha duranta durgati ko denevAlA banatA hai| AgamoM meM jo anya sthAna para bhinna varNa ko prApta jala prAsuka batAyA hai, vaha ina nau prakAra ke jala ke prApta na hone para apavAda mArga meM kahA gayA hai, para mukhya rUpa meM nhiiN| isa viSaya meM pravacana sAra uddhAra meM kahA gayA hai ki : giNhijja AranAlaM aMbiladhAvaNa tidNddukkliaN| vannaMtarAipattaM phAsuasalilaM ca tayAbhAve / / bhAvArtha :-AranAla va AMbila kA dhovana tathA tIna bAra ukAle hue pAnI kA alAbha hone para varNa, gaMdha, rasa ke dvArA pariNamita prAsuka (zuddha/nirjIva) jala sAdhu ko lenA kalpatA utsarga mArga meM bhinna varNa ko prApta jala yati ke dvArA grahaNa kiyA jAnA yogya nahIM hai, kyoMki vaisA jala lene se unakI pravRtti bar3hatI jAyagI aura unheM anavasthA Adi doSa bhI
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236/zrI dAna-pradIpa lgeNge| zAstra meM sunA jAtA hai ki kevalajJAna se zobhita zrI mahAvIrasvAmI udAyI rAjA ko pratibodhita karane ke lie jA rahe the| usa samaya mArga meM sUrya ke tApa se drahAdi kA jala unhoMne acitta huA dekhaa| unake sAtha ke sAdhu tRSA se atyanta prANAnta kaSTa se pIr3ita the| phira bhI anavasthA ke doSa ke bhaya se bhagavAna ne jala pIne kI anujJA nahIM dii| aura bhI, prathama vRSTi hone para tAlAba Adi kA jala alaga varNAdi kA ho jAtA hai| to phira vaha bhI muni ke grahaNa karane lAyaka bana jaaygaa| aba jo zruta meM kathita kAMjI Adi ke prAsuka jala kI bhI nindA karate haiM, unheM nizcita rUpa se mUr3ha buddhiyukta jAnanA caahie| unheM sAdhu hI nahIM kahA jA sktaa| isa viSaya meM uttarAdhyayana sUtra meM kahA hai :AyAmagaM ceva javodagaM ca sIaM sovIraM ca javodaNaM(ga) c| no hIlae piMDaM nIrasaM tu paMtakulAiM parivvae je sa bhikkhU / / ___ bhAvArthaH-AyAma arthAt dhAnya kA osAvaNa, yava kA dhovana-jo zIta hotA hai, sauvIra arthAt kAMjI kA jala aura yava kA dhovana-jo zIta hotA hai, vaha aura nIrasa arthAt rasarahita yA usa prakAra ke svAda se rahita AhAra-gocarI ke nimitta anta-prAnta kuloM meM phirate hue mile, to usakI upekSA na kare, usI ko saccA sAdhu jAnanA caahie| buddhimAna vyakti ko aisA bhI nahIM kahanA cAhie ki jaratnIra Agama meM nahIM kahA gayA hai, kyoMki Upara kahe hue nau prakAra ke jala kI taraha jaratnIra kA pATha bhI Agama meM spaSTa rUpa se kathita hai| isa viSaya meM zrInizItha bhASya meM kahA hai: kaMjiaAyAmAsai saMsadbusiNodagassa vA asii| phAsuajalaM tasajaDhaM tassAsai tasehiM jaM rhi|| bhAvArtha:-kaMjika jala aura AyAma-dhAnya kA osAvaNa, isI prakAra saMsRSTa aura uSNa (ukAlA huA) prAsuka-nirjIva jala nahIM milane para trasamukta arthAt porA Adi jIvoM se rahita (anya) prAsuka jala (bhI lenA kalpatA hai)| ityAdi nizItha cUrNi meM bhI varNita hai| vaha jarat jala hI samajhanA caahie| isI prakAra zrI dazavaikAlika sUtra meM bhI tahevuccAvayaM pANaM 'aduvA vAradhoyaNaM ityAdi bhI varNita jA / yaha sabhI prakAra kA jala jinezvaroM ne yati ke lie hI kahA hai-aisA nahIM mAnanA cAhie, kyoMki zrAvaka ko Azrita karake anya kisI bhI prakAra ke jala kA varNana zAstroM meM nahIM hai| ataH zrAvaka ko bhI Upara kahe prakAra ke jala ko hI pInA caahie| gRhastha ke dvArA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237/ zrI dAna- pradIpa bhI sacitta vastu ke tyAga karane kA zruta meM sunA jAtA hai / ataH unake lie bhI parizeSa rUpa se itane hI prakAra ke pAnI ko pIne kI AjJA siddha hotI hai / agara kadAcit gRhastha isa prakAra ke jala ko nahIM pItA hai, to yati ko bhI vaha jala kalpanIya nahIM hai, kyoMki gRhasthI ke dvArA taiyAra vaisA jala yatiyoM ke lie Arambha rUpa kahalAtA hai / ataH jinezvara kI AjJA mAnanevAle va prAsuka jala ko pInevAle gRhasthI ke dvArA itane prakAra ke jala meM se koI bhI prakAra kA jala grahaNa karanA arthAt pInA cAhie / buddhimAna zrAvaka ko vaisA hI jala bhaktipUrvaka zuddha bhAva se sAdhuoM ko bhI baharAnA cAhie, kyoMki jinezvaroM kI AjJA ke anusAra diyA gayA dAna hI mokSa lakSmI kA pradAtA banatA hai| jo manuSya harSapUrvaka citta meM samatA ko dhAraNa karanevAle muniyoM ko nirdoSa jala kA dAna karatA hai, usane samagra duHkhoM ko jalAMjali de dI hai, aisA mAnanA cAhie / jo muniyoM ko svaccha nirmala bhAva se prAsuka jala detA hai, vaha ratnapAla rAjA kI taraha divya saMpatti ko prApta karatA hai / usakI kathA isa prakAra hai : svarNa aura maNiyoM se suzobhita prAsAdoM kI kAnti ke dvArA sarva dizAoM ko vicitra varNayukta karanevAlA pATaliputra nAmaka nagara thA / usa nagara meM vinayapAla nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha rAjA sarva guNoM kI lakSmI kA vizrAma sthAna thA / usake rAjya rUpI latA kI kyArI ke samAna zrI ratnapAla nAmaka putra thA / vaha vinaya ke dvArA ullasita aura sabhI prakAra ke guNodaya ko prApta thA / usake atyanta adbhuta saubhAgya ke dvArA moha ko prApta sArI kalAe~ mAno eka hI samaya meM eka sAtha usameM nivAsa karatI thI / usake hRdaya ko kalAoM se, mukha ko sarasvatI se aura donoM hAthoM ko lakSmI se ruMdhA huA dekhakara navayauvana ko dhAraNa karanevAlI lakSmI mAno utkaNThita hokara sarvAMga se usakA AliMgana karatI thI / jaise kRpaNa strI ke hAtha se bhojana karanevAle tRpti ko prApta nahIM hote, vaise hI isa kumAra ke zreSTha sauMdarya ko dekhanevAloM ke netroM ko tRpti nahIM hotI thI / eka bAra vizAla sabhA meM baiThe hue rAjA ko pratihAra ne Akara praNAma karake hAtha jor3akara vijJapti kI - " haMsapura ke svAmI vIrasena rAjA ne apane pradhAna puruSoM ko bhejA hai| ve dvAra para khar3e haiN| Apake darzana kI utsukatA ko dhAraNa karate haiM / " yaha sunakara rAjA ne kahA- "unheM zIghra yahAM lAo / " pratihAra ne unheM sabhA meM praveza krvaayaa| unhoMne rAjA ke sAmane bheMTa Adi rakhakara unheM bhaktipUrvaka praNAma kiyaa| usake bAda unheM sukhAsana para biThAyA gyaa| phira rAjA ne unase pUchA - "vIrasena rAjA kuzala to hai? unakA lakSmImAna deza aura prajA bhI kuzala to hai?"
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238/zrI dAna-pradIpa unhoMne javAba diyA-"jinake sahAyakabhUta Apa jaise rAjA hoM, usa rAjA ke rAjya meM vighna paidA karane meM deva bhI samartha nahIM hote| para Apase hama yaha vijJapti karane Aye hai ki vIrasena rAjA kI zRMgArasundarI nAmaka putrI hai| usane apane saubhAgya ke dvArA devAMganAoM ko bhI jIta liyA hai| sarasvatI ne sajAtIya hone ke kAraNa mAno usakI sahAyatA kI ho-isa prakAra se usane samagra kalAoM meM kuzalatA prApta kI hai| usake hRdaya ke dvArA tyAga kI huI kuTilatA ne usake kezoM kA Azraya le liyA hai| kezoM ke dvArA tyAga kI huI tucchatA (patalApana) ne usake madhyabhAga (udara) kA Azraya le liyA hai| udara ke dvArA tajI huI vizAlatA usake donoM netroM meM Akara rahI huI hai| netroM dvArA tyAga kI huI sUkSmatA usakI mati meM Akara Thahara gayI hai| mati ke dvArA tyAgI huI vakratA ne usakI bhujAoM kA Azraya le liyA hai| bhujAoM ke dvArA tyAgI huI saralatA ne usakI nAsikA kA Azraya liyA hai| maiM aisA mAnatA hUM ki sarvottama se bhI sarvottama striyocita paramANuoM ke dvArA vidhAtA ne usakI racanA kI hai aura zeSa rahe hue paramANuoM ke dvArA anya devAMganAoM ko banAyA hai| eka bAra rAjA ne use pANigrahaNa yogya dekhakara vicAra kiyA ki isa anupama rUpa-guNa se yukta kanyA ke yogya kaunasA vara hogA? aisA vicAra karake unhoMne pradhAnamaMtriyoM se pUchA, to unhoMne kahA-'he deva! yaha kanyA to sAkSAt svarga se utarI huI devI se bhI jyAdA sundara aura guNasaMpanna hai| ataH aise to isake yogya vara milanA muzkila hai| damayantI ke sAmana isake lie svayaMvara karanA hI ucita hogA, kyoMki svayaMvara meM aneka deza ke rAjA va rAjakumAra ekatrita hoMge, jisase kadAcit ApakI putrI ke lie koI suyogya vara mila jaay| yaha sunakara rAjA ko unakA kathana ucita lagA aura svayaMvara kA Ayojana karake sabhI jagahoM se yuvA rAjAoM aura rAjakumAroM ko bulavAyA hai| una sabhI ke rahane ke lie nagara ke cAroM tarapha janavAsa kI taraha adbhuta saikar3oM AvAsa taiyAra karavAye haiN| unameM cAvala, dAla ghI, tela, jala aura ghAsAdi kA samUha taiyAra karake rakhavAyA hai| buddhimAna puruSa ucita karane meM sAvadhAna kyoM nahIM hoMge? __ Apako bhI bulA lAne ke lie rAjA ne hameM yahAM bhejA hai| ataH Apa zIghratApUrvaka vahAM pdhaareN|" yaha sunakara vinayapAla rAjA ne sundara va vicArayukta vANI ke mAdhyama se kahA-"aho! vRddhi prApta prIti ke dvArA vIrasena rAjA ne hameM Amantrita kiyA hai, para yaha ayogya hai, kyoMki hama jaise vRddhoM kA vahAM Ane kA avasara nahIM hai| aise lagna-prasaMgoM meM to dUsarI vayavAle (yuvAvasthAvAle) logoM kI hI yogyatA ghaTita hotI hai| hama jaise tIsarI vayavAloM ke
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239/ zrI dAna- pradIpa lie to dharmakArya hI ghaTita hotA hai / ataH nava yauvana se yukta aura sarva guNoM ke upArjana meM udyamI hamAre ratnapAla nAmaka putra ko Apa le jA sakate haiN|" yaha sunakara unhoMne mUrttimAna kAmadeva ke samAna kumAra ko dekhA aura ve loga atyanta vismaya ko prApta hue / 'yahI kanyA ke yogya hai - isa prakAra mAnakara vidhAtA kI sRSTi kI prazaMsA karane lage- " aho ! vidhAtA kI avadhAnatA kitanI acchI hai! ki aneka kArya hone ke bAvajUda bhI samAna - samAna strI-puruSa banAne meM vaha kabhI bhUla nahIM karatA / " isake bAda ve pradhAna puruSa tathA sabhAsada rAjA se kahane lage - "aisA viveka Apake sivAya anya kisI ko kaise ho sakatA hai?" usake bAda rAjA ne sainya samUha sahita usa zubha pariNAmI kumAra ko svayaMvara ke lie zIghra vidA kiyaa| kumAra bhI mArga meM sabhI rAjAoM ko apane AdhIna karate hue tathA apane teja kI vRddhi karate hue haMsapura ke samIpa pahu~ca gyaa| yaha jAnakara vIrasena rAjA namratA ke sAtha usake sAmane gayA / Agata kA svAgata karake use zreSTha AvAsa meM utaaraa| anya bhI Aye hue rAjAoM kI Avabhagata karake unheM yogyatA - pramANa AvAsoM meM utaaraa| samagra sukha-suvidhAoM se saMpanna una AvAsoM meM ve sabhI rAjA apane mahala kI hI taraha AnandapUrvaka rahe / phira vIrasena rAjA ne sevakoM ke dvArA vizAla evaM bhavya maNDapa kI racanA karavAyI / usa maNDapa para rahe hue svarNakalaza sUrya kI taraha zobhita ho rahe the | phira vivAha kA dina upasthita hone para vIrasena rAjA ne sabhI rAjAoM ko svayaMvara maNDapa meM bulAkara U~ce AsanoM para yogyatAnusAra bitthaayaa| una sabhI rAjAoM ke madhya ratnapAla kumAra tAroM ke madhya candra kI taraha sauMdarya - sampatti ke dvArA vizeSa rUpa se zobhita ho rahA thA / jaise bhramarI ketakI ke puSpa para maMDarAtI hai, vaise hI sabhI kI dRSTi vizeSataH kumAra para hI maMDarA rahI thI / samaya hone para rAjA ne kanyA ko svayaMvara maNDapa meM bulvaayaa| usa samaya kauTumbika striyA~ madhura svara meM maMgala gIta gAne lgiiN| megha ke samAna gambhIra vAdyantroM ke zabdoM dvArA AkAza gUMjane lgaa| usa kanyA ke sarvAMga meM divya zrRMgAra thA / hAtha meM svayaMvara kI mAlA thii| vaha cAroM tarapha se dAsiyoM se ghirI huI thii| usake mastaka para chatra dhAraNa kiyA huA thaa| manuSyoM ke dvArA uThAye gaye vimAna meM vaha baiThI huI thii| isa prakAra mUrttimAna lakSmI kI taraha vaha svayaMvara maNDapa meM AyI / usa kanyA ke maNDapa meM praveza karate hI usake uchalate lAvaNya rUpI jala ko pIne ke lie sabhI rAjAoM kI dRSTi eka sAtha usa para pdd'ii| usa sundaratA se yukta mukhavAlI kanyA ne eka hI kSaNa meM una sabhI ke hRdaya kA haraNa kara liyaa| ve jar3avat
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240/zrI dAna-pradIpa bana gye| koI rAjA to isa prakAra vicAra karane lagA ki 'aho! isakI mUrti kitanI sundara hai! aho! isakI kAnti kitanI daidIpyamAna hai!' isa prakAra vicAra karate hue vaha rAjA apane mastaka ko hilAne lgaa| 'yaha kanyA to devoM ko bhI durlabha hai, to yaha merA varaNa kaise kara sakatI hai?' isa prakAra vicAra karate hue eka rAjA mana hI mana meM stabdha ho gyaa| 'yaha kanyA to sAkSAt lakSmI hI hai aura svayaM kamala meM krIr3A kara rahI hai| aisA nizcaya karake kisI rAjA ne hAtha meM krIr3A-kamala rakha liyaa| 'isa kanyA ko agara koI dUsarA rAjA grahaNa karegA, to maiM balAt isakA haraNa kara lUMgA'-mAno aisA vicAra karake koI rAjA use dekhakara bAra-bAra apanI bhujAoM para dRSTipAta kara rahA thaa| 'yaha kanyA mujhe prApta hogI yA nahIM? kyA vidhAtA ne mere kapAla para aisA lekha likhA hai?'-mAno aisA dekhane ke lie koI rAjA maNiyoM ke kaMgana meM pratibimbita hue apane hI tilaka ko dekha rahA thaa| usa kanyA ke lAvaNya rUpI madirA kA pAna karake mAno bebhAna hokara koI rAjA gavaiye kI taraha madhura svara meM gAyana gAne lgaa| koI rAjA mAno kAmadeva rUpI pizAca se grasta hote hue pAgala ke samAna mukha Upara karake binA kAraNa hI ha~sane lgaa| isa prakAra aneka rAjA apanI ceSTAoM ke dvArA apane bhAvoM ko prakaTa kara rahe the| usa samaya usa rAjaputrI ne cAroM tarapha apanI sarala va nirvikAra dRSTi ddaalii| phira rAjA kI AjJA se pragalbha vANI se yukta aura sarva rAjAoM ke nAma, kula, AcAra Adi ko jAnanevAlI pratihArinI ne usa kanyA se kahA-"he devI! Apako varane kI icchA se ye rAjA yahAM Aye haiM aura una sabhI kI dRSTi ekamAtra Apa para hI TikI huI hai| ataH Apa kI jaisI icchA ho, usI ko vreN|" yaha sunakara manohara netrayukta aura sabhI rAjAoM ke netroM kI atithi rUpI vaha kanyA apane netroM ko aura jyAdA vikasita karake sabhI ko vizeSa dRSTi se dekhatI huI calane lgii| usa samaya vaha pratihArI pratyeka rAjA kA nAmAdi paricaya batAne lgii| unameM se kisI ko mauna ke dvArA, kisI ko mukha vakra karake, kisI ko nAsikA maror3akara, kisI ko bhRkuTi ke bhaMga dvArA, to kisI ko hAtha kI saMjJA ke dvArA isa taraha niSedha kiyA, jisa taraha rucirahita
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241/zrI dAna-pradIpa puruSa uttama bhojana kA niSedha karatA hai| sUrya kI kAnti kI taraha saMcAra karatI huI vaha svayaMvarA kanyA jina-jina rAjAoM kA ullaMghana karatI huI Age jA rahI thI, ve-ve rAjA 'chAyA-sahita hote hue bhI atyanta chAyA-rahita bana rahe the yaha Azcaryajanaka bAta thii| usake bAda anukrama se ratnapAla kumAra ke pAsa Ate hI use dekhakara vaha sthira ho gyii| maMjarIyukta AmravRkSa ko chor3akara bhramarI aura kahAM jA sakatI hai? yaha dekhakara pratihArI ne usake mana ke bhAva jAnakara kahA-"he devI! yaha ratnapAla nAmaka kumAra hai| isakA adbhuta caritra sunie-svarga kI samRddhi ko curAnevAlA zrI pATalipura nAmaka nagara hai| usa nagara meM vinayapAla nAmaka rAjA pRthvI kA pAlana karate haiN| usa rAjA ne zatruoM ke hRdaya meM cirakAla se rahI huI zUravIratA aura ahaMkRti ko nikAlakara usake sthAna para napuMsakatA aura bhaya kA nivAsa karavAyA hai| unhIM kA putra yaha kumAra kArtikasvAmI ke samAna mahAparAkramI hai| isakA rUpa aura dAna kAma se bhI jyAdA zobhita hai| sundaratA aura zUravIratA ke pAtra rUpa inako dekhane mAtra se hI striyoM ke vastra aura zatruoM ke zastra apane-apane sthAnoM se cyuta ho jAte haiN| pRthvI ke bhAra kA vahana karane meM dhurI ke samAna inako jAnakara kUrma (kachue) aura zeSanAgAdi aba sukhapUrvaka sone ke lie taiyAra ho gaye haiN| he devI! yaha kumAra devakumAra ke samAna hai aura bhAgya atyanta jAgRta ho arthAt udayaprApta ho, tabhI yaha pati ke rUpa meM prApta ho sakatA hai| he devI! yaha kumAra apane dAhine hAtha se pRthvI kA bhAra uThAne kI taiyArI meM hai aura bAyeM hAtha meM sukha ke lie pratimAna banane lAyaka Apa haiN| AkRti, prakRti, yaza aura vaya ke dvArA yaha kumAra hI Apako sarva prakAra se yogya pratIta hogaa| he devI! adbhuta saubhAgyayukta Apako racakara vidhAtA ne agara Apake hI tulya isa kumAra ko na racA hotA, to vidhAtA kI kyA nipuNatA kahI jAtI? ataH jaise viSNu kI priyA lakSmI hai, indra kI priyA indrANI hai aura mahAdeva kI priyA pArvatI hai, vaise hI isa kumAra kI prANavallabhA Apa bno|" isa prakAra usa pratIhArI ke dvArA dugune utsAha ko prApta kanyA ne utkaNThApUrvaka usa kumAra ke gale meM varamAlA DAla dii| usa samaya sabhI kahane lage-"aho! isa kumArI ne zreSTha 1. sUrya kI kAnti jisakA ullaMghana karatI hai, vaha ullaMghana karane ke pahale chAyA rahita hotA hai aura bAda meM chAyA sahita ho jAtA hai| para isake viparIta hone se Azcarya huaa| isase virodha paidA hotA hai| ataH usakA parihAra karane ke lie yahAM chAyA zabda kA artha zobhA karanA caahie| 2. rUpa kAmadeva se jyAdA aura dAna icchA se jyAdA arthAt yAcaka kI yAcanA se bhI jyAdA hai| 3. tarAjU ke eka palar3e meM ghI Adi kA bhAra ho aura dUsare palar3e meM tolane ke lie jo bATa rakhe jAte haiM, use pratimAna kahate haiN|
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 / zrI dAna- pradIpa vara kA varaNa kiyA hai / " isa prakAra kahakara sabhI ne usakI prazaMsA kI / vAdyantroM ke zabdoM dvArA AkAza vyApta | ho gyaa| para use kumArAvasthA se yukta ratnapAla ko varatA huA dekhakara kaI rAjA atyanta kupita bhI hue / unhoMne kahA - "parAkrama ke dvArA dizAoM para AkramaNa karanevAle aura vizAla samRddhi se yukta hamAre vidyamAna rahate hue isa bicAre bAlaka kI isa kanyA ko varane meM kyA yogyatA hai? agara hamAre dekhate hue bhI yaha bakare ke samAna kumAra kanyA ko varegA, to kheda kI bAta hai ki hama jIte jI hI mare hue ke samAna ho jAyaMge / isa kanyA ke pitA ne pahale se hI isa kanyA ko sikhA diyA hogA ki tujhe isI kumAra ko varanA hai / anyathA vizAla Rddhi se yukta hama sabhI ko chor3akara yaha kanyA ise kaise varatI ? hRdaya meM duSTa abhiprAya ko dhAraNa karate hue isa zatru rUpI vIrasena rAjA ne hameM kevala viDambanA dene ke lie hI yahAM bulAyA hai / ataH vIrasena aura ratnapAla ko mUla se hI ukhAr3akara garIba manuSyoM ke ghara se maNi kI taraha isa kanyA ko nikAlakara hama le jAyaMge / " isa prakAra vicAra karake una sabhI rAjAoM ne apanI tIsa 'akSohiNI senA ikaTThI karake yuddha kI taiyArI karate hue tiraskArapUrvaka kumAra se kahA - " are bAlaka ratnapAla! tUM varamAlA ko chor3a de| kyA tUM nahIM jAnatA ki isa kanyA ne tujhe varakara apane kAla ko bulAvA diyA hai| guNa- aguNa kI parIkSA karane meM zUnya cittavAlI isa kanyA ne tere gale meM varamAlA DAlI, isase tUM garvayukta banakara vyartha hI uddhata gardanavAlA mata bana / hamAre pAsa rahI hui isa kanyA ko svIkAra karane kI terI icchA vyartha hI hai| siMha ke gale meM rahI huI kesarAzi ko lene kI kauna icchA kara sakatA hai? ataH tUM varamAlA yahIM chor3a de| anyathA isa talavAra ke dvArA tujhe va isa kanyA ko yahIM kA yahIM kamalanAla kI taraha kATa deNge|" isa prakAra kI unakI tiraskArayukta vANI ko sunakara ratnapAla ne haMsakara kahA - "isa kanyA ne ApalogoM ko nahIM varA, to Apaloga vyartha hI mujha para kopa kyoM karate haiM? jisa vidhAtA ne Apa saba ko aise durbhAgya ke dvArA dagdha zarIravAlA banAyA hai, usa vidhAtA para kopa kyoM nahIM karate? parastrI kI kAmanA rUpI pApa ke dvArA tuma sabhI kI AtmA malina ho gayI hai| ataH tuma sabhI ko zuddha banAne ke lie abhI to merI asidhArA rUpI tIrtha hI tuma sabhI ke lie zaraNabhUta hai / " isa prakAra kahakara kumAra bhI tatkAla yuddha karane ke lie taiyAra ho gyaa| teja ke sthAnabhUta kSatriya tiraskAra ko kabhI sahana nahIM krte| vIrasena rAjA ne bhI jAmAtA kA pakSa 1. eka akSohiNI meM 21870 rathasavAra, 21870 gajasavAra, 65610 ghur3asavAra aura 109350 padAti arthAt paidala sainika hote haiN|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243/zrI dAna-pradIpa lete hue yuddha karane ke lie apanI caturaMgiNI senA taiyAra kii| isa avasara para nagara ke loga va sainika sthAna-sthAna para ikaTThe hokara paraspara vArtAlApa karane lage-"aho! yaha to harSa ke sthAna para kheda utpanna ho gyaa| bhojana ke prArambha meM hI chIMka A gyii| mAMgalika samaya meM lAThI para lAThI mArane kA samaya A gayA ki jisase isa kanyA ke vivAha ke utsava para vizva kA saMhAra karanevAle isa yuddha kA prArambha akasmAt ho rahA hai| aho! isa kanyA para vidhAtA kI kaisI duranta pratikUlatA hai? ki jisase aise harSa ke samaya aisA azubha huA hai| jagata kA kSaya karanevAle isa yuddha meM hetubhUta banI huI yaha kanyA rAjA ke vaMza meM kAlarAtri kI taraha utpanna huI pratIta hotI hai|" isa prakAra karNoM meM karavata (talavAra) ke samAna unake vacanoM ko sunakara buddhimAna zrRMgArasundarI hRdaya meM khedakhinna hote hue vicAra karane lagI-"pApI prANiyoM meM agrasara merI AtmA ko dhikkAra hai, kyoMki mere nimitta se apAra prANiyoM kA saMhAra karane ke hetu rUpa isa raNasaMgrAma kA avasara upasthita huA hai| eka jIva ke vadha meM nimitta banA prANI naraka meM jAtA hai, to itane manuSyoM ke vadha kA hetu banakara maiM kisa gati meM jAU~gI? ye satyavAdI loga merI nindA kara rahe haiM, jo ucita hI hai, kyoMki Aja maiM apAra pApa kA kAraNa banI isa prakAra cintA meM lIna usakI prazasta buddhi vikAsa ko prApta huI, kyoMki striyoM meM iSTa kArya ko siddha karanevAlI tAtkAlika mati hotI hI hai| phira usane avasarocita kArya karanevAle buddhinidhAna maMtrI subuddhi ko va ratnapAla kumAra ko apanA maMtavya ekAnta meM btaayaa| phira usane hAtha U~cA karake sabhI rAjAoM ko zAnta karate hue kahA-"he rAjAoM! svastha hokara merI bAta dhyAnapUrvaka suneN| ApalogoM ne nirarthaka prANIvadha kA yaha pApakArya acAnaka kyoM Arambha kiyA hai? kyoMki maiM kisI ke sAtha bhI pariNaya-saMbaMdha nahIM karanevAlI huuN| mere nimitta se vizva kA pralaya karanevAle isa yuddha kA prArambha hone jA rahA hai| to phira mere pANigrahaNa kA utsava kisa taraha yogya ho sakatA hai? ataH pApa ke kAraNa rUpa merI deha ko maiM agni kI jvAlA se vyApta citA meM bhasmIbhUta kara rahI huuN|" isa prakAra una rAjAoM ko kahakara tathA maMtrI ko Adeza dekara sevakoM ke dvArA kASTha kI citA taiyAra krvaayii| striyoM kI buddhi agAdha hotI hai| phira snAna karake devapUjA Adi zubha kArya karake vaha kanyA sabhI rAjAoM ke dekhate hI dekhate citA ke samIpa phuNcii| usa samaya subuddhi maMtrI ne sabhI se kahA-"atyanta sAhasika jo rAjA isa citA meM praveza karegA, vahI isa kanyA ke sAtha pariNaya kregaa|"
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244/zrI dAna-pradIpa yaha sunakara sabhI rAjA eka-dUsare ke mukha ko dekhane lage, kyoMki agni meM praveza karate hI mRtyu hotI hai isameM koI saMzaya nahIM hai| 'aba kyA kareM?' isa prakAra ve sabhI vicAra vimUr3ha bana gye| unakA mukha nisteja ho gyaa| sabhI ne apane mukha nIce kara liye aura kucha bhI javAba dene meM zaktimAna nahIM bana paaye| taba maMtrI ne phira se kahA-"maiM nirNaya lene ke lie Apa sabhI ko tIna dina kI mohalata detA huuN| ApalogoM ko tIna dina bAda jo ucita lage, vahI krnaa|" yaha sunakara Azcaryacakita hote hue sabhI rAjA apane-apane AvAsoM meM lauTa gye| vaha kanyA bhI nagara ke pAsa rahI huI zvetavatI nadI ke kinAre racI huI citA ke samIpa agni meM praveza karane kA nizcaya karake tIna rAtri taka vahIM rhii| cauthe dina kautuka se vyApta cittavAle sabhI rAjA vahAM aaye| maMtrI ne pUrva ke samAna unase phira vahI prazna pUchA / taba una sabhI rAjAoM ne atyanta hAsyapUrvaka maMtrI se kahA-"jisane varamAlA svIkAra kI hai, vahI usase pariNaya kregaa|" yaha sunakara ratnapAla ne khar3e hokara hAtha Upara karate hue AkSepapUrvaka kahA-"maiM parAkramiyoM meM mukhya huuN| Apa sabhI kI taraha kAyara nahIM huuN| aisA duSkara upAya karake bhI maiM isa svayaMvarA se vivAha kruuNgaa| mahAsattvayukta puruSa prANAnta taka bhI svIkRta kArya kA tyAga nahIM krte| jaba taka satya se zobhita mahApuruSa kisI bhI kArya ko aMgIkAra nahIM karate, taba taka hI vaha kArya viSama gatiyukta pratIta hotA hai| sAhasapUrvaka jInevAle mahApuruSoM ke lie to sarpa bhI puSpamAlA kI taraha hI pratIta hotA hai, agni jala ke samAna lagatI hai, viSa amRta ke samAna pratIta hotA hai, samudra pRthvItala ke samAna pratIta hotA hai, deva unakI sevA karane meM rasika banate haiM aura vikaTa va bhayAnaka aTavI ghara ke A~gana ke samAna pratIta hotI hai| ataH he rAjAoM! Apa sabhI dekheN| maiM isake sAtha citA meM praveza karUMgA aura ApalogoM kI kIrti ke sAtha hI isa kanyA se pANigrahaNa kruNgaa|" isa prakAra vaha bola hI rahA thA ki usa kanyA ne citA meM praveza kiyaa| usake pIche turanta nepathya meM jaise naTI ke pIche naTa jAtA hai, vaise hI ratnapAla ne bhI citA meM praveza kiyaa| usa samaya hAhAkAra karate hue nagarajanoM ke dvArA roke jAne para bhI dAsI ne kumArI ke kahane para citA meM Aga lagA dii| citA meM agni jAjjvalyamAna bana gyii| sabhI loga khedakhinna ho gye| para svayaMvara meM Aye hue IrSyAlU rAjA harSita hokara ha~sane lge| udhara maMtrI ne pUrva ke tIna dinoM meM citA ke andara dvArayukta eka gupta suraMga khudavA dI thii| ve donoM agni ke prajjvalita hone ke sAtha hI usI suraMga se hokara nirvighna mahala meM praveza kara gye| adRzya aMjana ke dvArA unake netra A~je gaye ho-isa prakAra se una donoM ko mahala meM praveza karate
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245/zrI dAna-pradIpa hue kisI ne nahIM dekhaa| ve donoM gavAkSa meM jAkara baiTha gye| taba unheM pratyakSa gavAkSa meM dekhakara sabhI loga vismita hokara bolane lage-"aho! isa kumAra kI kaisI adbhuta zakti hai! usakA dhairya kaisA anokhA hai! isakI kalA kitanI AzcaryakAraka hai! aho! kyA isa kumAra ne sarva kArya ko siddha karanevAlI koI vidyA sAdhI hai? yA sarva iSTha kArya karanevAlA koI deva ise siddha hai? ki jisase isa kumAra ne jvAlA ke dvArA daidIpyamAna agni meM se bhI priyAsahita apane Apako surakSita bacA liyA hai aura kisI ko kucha patA bhI nahIM claa| ye donoM aba gavAkSa meM itmInAna se baiThe haiN|" isa prakAra aMtaHkaraNa meM Azcarya ko prApta ve sabhI rAjA aura nagarajana una donoM ko samIpa se dekhane ke lie utkaNThApUrvaka rAjamahala meM aaye| phira sabhI rAjAoM ke dekhate hI dekhate vizAla mahotsavapUrvaka vIrasena rAjA ne usa kumAra ke sAtha apanI putrI kA vivAha kiyaa| usake bAda sabhI rAjAoM kA vastrAdi se satkAra karake unako vidA kiyaa| ve sabhI bhI lajjA se zyAmamukhI hote hue apane-apane nagara kI tarapha cale gye| kumAra bhI kitane hI dinoM taka vahAM rahA, phira rAjA ne use hAthI Adi vastuoM ke dvArA sammAnita karake vidA kiyaa| kumAra bhI apane nagara kI aura claa| mAno mUrtimAna jayalakSmI ho-aisI zRMgArasundarI aura parivAra ke sAtha kumAra anukrama se apanI nagarI meM phuNcaa| vahAM akathanIya utsAha aura utsava ke dvArA rAjA ne use priyA sahita nagara meM praveza krvaayaa| phira apane putra rAjya kI dhurI uThAne meM dhurandhara jAnakara rAjA ko cAritra lene kI abhilASA jAgRta huii| ataH rAjA ne putra ko zikSA dete hue kahA-"he vatsa! vizuddha buddhi, zreSTha AcaraNa aura zAstroM kI pAragAmitA ke kAraNa tUM vRddhAvasthA ke binA bhI vRddha ke jaisA hI hai| phira bhI kucha yogyatA hone ke kAraNa maiM tumheM upadeza de rahA hUM, kyoMki yogya vastu meM kyA-2 saMskAra nahIM kiyA jAtA? he vatsa! yaha rAjya aneka kAryoM ke samUha se vyApta hai| sArA rAjaparivAra kevala svArtha meM hI tatpara aura mukha para mIThA bolanevAlA hotA hai| karaNDaka meM rahe hue sarpa kI taraha yaha rAjya nirantara sAvadhAnatA se sambhAlanA par3atA hai anyathA to yaha svayaM kA vinAzaka hI siddha hotA hai| yaha rAjya vAnara kI taraha atyanta capala hotA hai| use una-una yogya guNoM ke dvArA niyama meM rakhanA par3atA hai| varanA to eka zAkhA (rAjA ke vaMza) se dUsarI zAkhA (vaMza) meM jAte hue use kauna roka sakatA hai? pake hue dhAnyavAle zreSTha kheta kI taraha vaha rAjya prayatnoM ke dvArA rakSaNIya hai, kyoMki use upadravita karane ke lie pazuoM kI taraha duSTa mada se yukta manuSya taiyAra hI rahate haiN| usa rAjya meM naye udyAna kI taraha nirantara nyAyadharma
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246/zrI dAna-pradIpa rUpI navajala kA siMcana karanA par3atA hai anyathA kumArga rUpI dhUpa ke dvArA sUkha sakatA hai| aura bhI, he vatsa! navayauvanAvasthA ke dvArA jo mada rUpI andhakAra utpanna hotA hai, use sUrya yA candra bheda nahIM pAte, ratnoM kI kAnti usakA chedana nahIM kara sakatI, dIpaka kI prabhA bhI use dUra nahIM kara sktii| he vatsa! rAjyamada rUpI andhatA vikasvara kamala ke samAna netroMvAle manuSya ko bhI andhA banA detI hai| vaha andhatA aMjana ke prabhAva se dUra nahIM ho sktii| ekamAtra yauvana kI madAgni guNa rUpI araNya ko bhasmIbhUta kara detI hai| to phira vaha agni rAjya ke mada rUpI vAyu se yukta ho jAya, to usakA kyA kahanA? he vatsa! kyA tuma nahIM jAnate? ki yaha lakSmI kSIrasAgara meM sAtha rahane ke paricaya ke kAraNa kalpavRkSa ke navAMkuroM se rAga, viSa se mohanatA, kaustubha maNi se atyanta kaThoratA, candrakhaNDa se vakratA tathA madirA se unmAda grahaNa karake bAhara nikalI hai| cirakAla se pitA samudra ke saMsarga-paricaya se unake taraMgoM kI caMcalatA prApta ho jAne se lakSmI kisI bhI sthAna para sthiratA ko prApta nahIM hotii| sarasvatI ke sAtha sapatnI kA bhAva hone se sarasvatI kA AliMgana kiye hue puruSa ke pAsa vaha lakSmI nahIM jaatii| kharca ke prayAsa se mAno bhayabhIta hotI ho isa prakAra se vaha dAtAra ke pAsa bhI nahIM jaatii| zUravIra kA kaNTaka kI taraha vaha dUra se hI parityAga kara detI hai| vinayavaMta ko to vaha kalaMkinI ke samAna sAmane bhI nahIM dekhtii| mAno apavitra ho-isa prakAra mAnakara guNavAnoM kA to sparza bhI nahIM krtii| unmatta kI taraha vaha catura puruSoM kA upahAsa karatI hai| rUpa, rAjA, kula, bala, zaurya, va dhairya ko dekhakara bhI lakSmI sthiratA ko prApta nahIM hotii| jaise vezyA ekamAtra dhana ko hI dekhatI hai, vaise hI lakSmI ekamAtra puNya ko hI dekhatI hai| ataH lakSmI kI cAhanA rakhanevAloM ko ekamAtra puNya kA upArjana karane meM hI yatna karanA caahie| jinakA mana viSayoM meM Asakta ho, unake lie puNyakArya kaThina pratIta hotA hai, kyoMki vyasana bAhya aura Antarika-donoM sampadAoM kA nAza karatA hai| apAra vyasana kI Asakti rUpI madirA ke dvArA puruSa ke caitanya kA nAza hotA hai| ataH use bAhya aura Abhyantara zatru saralatA se chala sakate haiN| yaha sAmrAjya rUpI dRr3ha mUlavAle vRkSakeza rUpI skandha ke dvArA vizAla skandhayukta hai, rAjA ke dvArA adbhuta chAyAvAlA hai| putra-putrI kI saMtati ke dvArA vistAra ko prApta zAkhA-prazAkhAoM se vyApta hai| vividha prakAra ke ratna, svarNa aura vidruma ke dvArA atyanta vikasita pallavoM se yukta hai| yaza rUpI puSpoM kI sugandha ke samUha ke dvArA yAcakoM rUpI bhramaroM ko lubhAnevAlA hai| bhinna-2 deza ke kalAnipuNa logoM rUpI pakSiyoM ke samUha ne usakA Azraya liyA huA hai| bar3e-bar3e prAsAdoM ke dvArA vaha U~cAI se yukta hai| sainikoM rUpI pattoM ke dvArA vaha cAroM
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247/zrI dAna-pradIpa tarapha se ghirA huA hai| usane anyAya rUpI vizAla taraMga-samUha se vyApta aura muzkila se ulAMghe jAnevAle vyasana nAmaka samudra ko kSaNabhara meM hI mUlasahita ukhAr3a diyA hai| mahAparAkramI kRSNa, nala, rAvaNa aura pANDavoM Adi ne vyasana se hI mahA-Apatti ko prApta kiyA thA aisA zAstroM meM sunA jAtA hai| satyakI vidyAdhara mahAvidyA se yukta aura samyaktvI thA, phira bhI nirantara viSayAsakti ke kAraNa akAlamRtyu ke dvArA durgati ko prApta huaa| bArahaveM cakravartI ne pramAdAsakti ke kAraNa solaha varSa taka andhepana ko prApta kiyA aura marakara sAtavIM naraka meM gyaa| manuSyoM ko jisa bhI viSaya meM unmattatA hotI hai, vaha binA madirApAna ke hI utpanna hotI hai, cirakAla taka rahatI hai aura auSadhi ke dvArA bhI dUra nahIM hotii| ataH he vatsa! usa viSaya meM Asakti rakhe binA hI tuma pravartana krnaa| aisA karane se tUM loka meM upahAsa kA pAtra nahIM bnegaa| durjanoM kI nindA kA pAtra bhI nahIM bnegaa| dhUrta tumheM nahIM Thaga paayeNge| striyA~ apane mAyAjAla meM tumheM nahIM phaMsA paayeNgii| kAmadeva tujhe apane vaza meM nahI kara paaygaa| rAjya kA mada tujhe unmatta nahIM kara paaygaa| paNDita puruSa tumhArI stuti kreNge| vairI terA parAbhava nahIM kara paayeNge| gurujana tumhArA Adara-satkAra kreNge| prajA tumhArI stuti kregii| isa prakAra rAjya kA pAlana karane se terI bAhya aura Abhyantara lakSmI ko indra bhI haraNa nahIM kara paaygaa| dina-pratidina vaha vRddhi ko hI prApta hogii| tuma svabhAva se hI pravINa ho| sarva satkRtyoM meM agraNI ho| para yaha lakSmI catura vyakti ko bhI kSaNamAtra meM capala banA detI hai| ataH he vatsa! maiM tumheM bAraMbAra yahI kahatA hUM ki aba tUM pUrvajoM ke dvArA uThAyI gayI rAjya kI dhurA ko dhAraNa kara, jisase maiM niSkapaTa bhAva se saMyama rUpI aizvarya ko grahaNa kara paauuN| manuSyoM ke lie samayAnusAra kRtya karanA hI kalyANakAraka isa prakAra zikSA rUpI amRta ke dvArA andara se aura tIrthoM ke jala dvArA bAhara se ratnapAla ko snAna karavAkara rAjA ne use rAjya para sthApita kiyaa| usake bAda mAyArahita rAjA ne jinacaityoM meM aTThAI mahotsava krvaayaa| phira putra dvArA kiye gaye niSkramaNa mahotsava ke sAtha usane dIkSA aMgIkAra kii| cirakAla taka saMyama kA ArAdhana karake duSkara tapasyA kA sevana karake kaivalya lakSmI kA varaNa karake rAjA mokSa meM gyaa| phira ajJAna-andhakAra kA nAza karate hue aura nIti rUpI kamala ko vikasita karate hue ratnapAla rAjA udayaprApta sUrya kI taraha zobhita hone lgaa| usake zRMgArasundarI Adi hajAroM striyA~ thiiN| ve sabhI apane-apane saubhAgya dvArA devAMganAoM ko bhI parAjita karatI thiiN| usa rAjA ke samagra kAryoM meM jaya nAmaka mantrI atyanta dhurandhara thaa| bRhaspati bhI
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248/zrI dAna-pradIpa usakI buddhi kA pAra nahIM pA sakate the| para vaha mantrI zaMkha kI taraha aMtaHkaraNa meM atyanta kuTilatA ko dhAraNa karatA thaa| vaha rAjA kA mAtra madhura vANI ke dvArA hI raMjana karatA thaa| ataH sarala svabhAvayukta rAjA sarva prayatna se sarva kArya karanevAle usa maMtrI ko dekha-dekhakara citta meM Anandita hotA thaa| 'kisI kA vizvAsa nahIM karanA'-isa prakAra kI guruoM kI rAjanIti kI zikSA prApta karane ke bAvajUda bhI rAjA ne jaya ko bAhara se sabhI kAryoM meM vizvasta tarIke se aMgIkAra kiyA thaa| usa aprAmANika maMtrI ne rAjA ko itanA adhika vaza meM kara liyA thA ki rAjA ne use sarva rAjakAryoM meM svatantratA pradAna kii| ataH kAmakAja se rahita banA rAjA kAmabhoga meM Asakta ho gyaa| prAyaH nirudyamI puruSa pramAda ke dvArA mardita hotA hai| svayaM ko pramAda ke upadrava se dUra karane ke icchuka puruSa ko nirantara dharmakArya meM udyama karanA caahie| svarNa kA rakSaNa karanevAle puruSa kA citta anya-anya sthala meM vyAkula rahane se jaise svarNakAra khuza hotA hai, vaise hI nirantara viSayoM meM Asakta rAjA ko dekha-dekhakara jayamaMtrI khuza hotA thaa| mugdhatA ke kAraNa billI ko dUdha kI rakhavAlI meM niyukta karane ke samAna samagra rAjya mantrI ke AdhIna karake rAjA nirantara aMtaHpura meM icchAnusAra vilAsa karane lgaa| vaha rAjA kabhI saubhAgya ke dvArA manohara striyoM ke sAtha krIr3A karatA, to kabhI paMcama rAga se gAye jAnevAle saMgIta meM Ananda prApta krtaa| kabhI saba kucha bhUlakara nRtya dekhane meM tallIna bana jAtA, to kabhI dIrgha netroMvAlI striyoM ke sAtha jalakrIr3A karane lgtaa| kabhI striyoM dvArA race gaye puSpAlaMkAra ko dhAraNa karatA, to kabhI mUrttimAna kAmadeva ke samAna rAjA ramaNIya udyAnoM meM ramaNa krtaa| kabhI vAsabhavanoM meM, kabhI gavAkSoM meM aura kabhI mahala kI sarvopari maMjila para vicaraNa krtaa| isa prakAra devoM ko bhI durlabha pA~ca prakAra ke kAmabhogoM ko bhogate hue vaha rAjA mAno kAmadeva rUpI vAtaroga se pIr3ita kI taraha kabhI bhI rAjasabhA ko yAda bhI nahIM karatA thaa| jaise bhUkhA manuSya apane pAsa bhojana se bharA huA thAla dekhakara khAne ke lie utsuka hotA hai, vaise hI jayamaMtrI yatna ke binA prApta hue rAjya ko bhogane ke lie utsuka bnaa| ataH usane pratihArI, purohita va anya pradhAnAdi kA vetana bar3hAkara unheM apane AdhIna kara liyaa| vaha bArambAra vicAra karane lagA ki maiM isa rAjA ko yahAM se kaba bAhara nikAlUM? eka bAra vaha svayaM rAjA kI taraha sabhA meM siMhAsana para baiThA huA thaa| usa samaya kisI vidyAsiddha puruSa ne Akara use AzIrvAdapUrvaka namana kiyaa| yaha to koI adbhuta vidvAna puruSa pratIta hotA hai-isa prakAra vicAra karake jayamaMtrI ne usakA sanmAna karake usakI icchAnusAra bhojanAdi kA dAna dekara use saMtuSTa kiyaa| vaha siddhapuruSa bhI usakI akRtrima bhakti ke dvArA prasanna huA aura amAtya ko usane asvApinI vidyA dekara saMtuSTa kiyaa|
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249/zrI dAna-pradIpa phira kisI samaya jayamaMtrI ne usI vidyA ke dvArA rAjA ko parivArasahita gAr3ha nidrA meM sulA diyaa| pApI kI vidyA pApa ke lie hI hotI hai| phira apane vizvasta sevakoM ke dvArA palaMgasahita rAjA ko eka vizAla, bhayaMkara va zUnya vana meM chur3avA diyaa| duSTabuddhi se yukta manuSya ke lie kucha bhI akRtya nahIM hotaa| isa durAcArI ke mana meM rAjA ko maravAne kA khyAla bhI nahIM AyA-yaha to usa rAjA ke pUrva ke puNyodaya kA hI prabhAva thaa| usake bAda duSTa ceSTAyukta vaha jayamaMtrI pakvAnna kI zUnya dUkAna kI taraha aura makkhIrahita madhu kI taraha icchAnusAra rAjya kA bhoga karane lgaa| usane sAmantAdi ko to pahale hI dravyAdi dekara vaza meM kara liyA thaa| ataH sabhI usakI AjJA ke AdhIna hokara usakI sevA karane lge| phira dhIre-dhIre ekamAtra zRMgArasundarI ko chor3akara bAkI sabhI rAniyoM ke sAtha vaha jayamaMtrI durAcAra kA sevana karane lgaa| ___ eka bAra atyanta rAgAndha hokara vaha jayamaMtrI zrRMgArasundarI se bhI vividha prakAra kI madhura vANI ke dvArA prArthanA karane lgaa| zrRMgArasundarI ne atyanta kupita hote hue usakI bhartsanA kI aura kahA-"are duSTa! are nirlajja! aise pApI vacana mere sAmane bolane kI terI himmata bhI kaise huI? prANAnta Ane taka bhI mere zIla kA lopa karane meM koI samartha nahIM hai| kalpAntakAla meM bhI pracaNDa vAyu ke dvArA kyA meruparvata kampita hotA hai? mokSalakSmI kA sthAna rUpa zIla mujhe apane prANoM se bhI adhika priya hai| ataH isa zIla ke lie maiM mere jIvana kA bhI tRNavat tyAga kara duuNgii| svAmidroha se utpanna pApa ke dvArA tUM caNDAla se bhI jyAdA nindanIya hai| vivekI puruSa ke lie terA mukha dekhanA bhI yogya nahIM hai| he durAcArI! tUM mere dRSTimArga se dUra ho jA, kyoMki terA mukha dekhane mAtra se bhI mujhe duranta pApa lgegaa|" isa prakAra usake dvArA tiraskRta hokara jayamantrI krodha se dhamadhamAyamAna huaa| ataH vaha pratidina use pA~casau kor3e mArane lgaa| kasAI kI taraha vaha lohe kI saMDAsI ke dvArA usake zarIra meM se nirdayatApUrvaka aneka bAra mAMsa ke Tukar3e kATane lgaa| kaI bAra to vaha durbuddhi nirdayI usake mukha aura nAsikA ko bAMdha-bAMdhakara eka ghar3I taka use zvAsocchavAsa se rahita kara detA thaa| isa prakAra paramAdhAmI devoM kI taraha eka mAsa taka jIvana kA anta karanevAle nirdayI upAyoM ke dvArA usa rAnI kI kadarthanA kii| phira bhI usa pativratA ne usake vacana aMgIkAra nahIM kiye| dhanya hai vaha satI! satiyoM ko apanA zIla jitanA priya hotA hai, utanA apanA zarIra yA jIvana nhiiN| ___ eka bAra jayamaMtrI ko usake eka zreSTha buddhiyukta mitra ne kahA-"he deva! yaha zRMgArasundarI mahAsatI hai| isakI viDambanA karanA yogya nahIM hai| mahAsatiyA~ zIla kI
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 / zrI dAna- pradIpa mahimA ke dvArA kyA-kyA nahIM kara sakatI? jala ko sthala banA sakatI haiM, sthala ko jala banA sakatI haiM, caturaMgiNI senA ko lIlAmAtra meM stambhita kara sakatI haiM, jAjjvalyamAna jvAlA se yukta agni ko bhI zItala banA sakatI haiM, aneka bhUta-pretAdi ko krauMcapakSI kI taraha baMdhana se bAMdha sakatI haiM, zatruoM ke dvArA kI gayI sarva Apatti ko tatkAla saMpatti ke rUpa meM kara sakatI haiM, roSa ko prApta satI striyA~ zApa ke dvArA rAjA ko bhI usake saptAMga rAjya sahita tatkAla bhasmasAt kara sakatI haiN| isa para eka dRSTAnta hai| Apa dhyAnapUrvaka suneM 'ratnapura nAmaka nagara meM puNyapravAha ko vahana karanevAlA dhanasAra nAmaka sArthavAha thA / usake dhanazrI nAmaka priyA thI / vaha svayaM to mUrttimAna puNyalakSmI kI taraha zobhita hotI thI evaM apanI AtmA ko aura kula ko ujjvala guNoM ke dvArA zobhita karatI thI / usakA adbhuta rUpa aura zIla maNiyoM se zobhita svarNAlaMkAroM kI upamA kA poSaNa karatA thA / eka bAra usako pratyakSa lakSmI kI taraha apane AvAsa ke jharokhe meM baiThA huA dekhakara AkAza meM gamana karate hue kisI duSTa buddhiyukta vidyAdhara kA mana mohita ho gayA / ataH vaha turanta usake pAsa Akara prakaTa rIti se khuzAmada se yukta vacanoM ke dvArA prArthanA karane lgaa| kAmAndha puruSa kyA-kyA nindya karma nahIM karatA? kyA-kyA nahIM bolatA? para zIla ko prANoM se bhI jyAdA mAnanevAlI usane usake vacana ko mAnya nahIM kiyA / jo saMkaTa ke samaya bhI zIla kA lopa nahIM karatI, use hI satI kahA jAtA hai| usake nahIM mAnane para vaha vidyAdhara apanI vidyA ke bala se usa para upadrava karane ke lie taiyAra ho gayA / kAmadeva ke dvArA unmatta huA puruSa madirA se unmatta hue puruSa se jarA bhI kama nahIM hotaa| usake upadravoM ko dekhakara zIla bhaMga ho jAne ke Dara se usa satI ne krodhita hokara use zrApa diyA- "re adhama ! tUM zIghra hI saptAMgavAle rAjya se bhraSTa hogA / " taba usane kahA-"mujha vidyAdhara ko terA zrApa phalita nahIM hogA, kyoMki gArur3I ko sarpa ke krodha se koI Dara nahIM hotA / para he strI ! abhI dina hai / ataH abhI to maiM jA rahA huuN| para rAtri meM phira AU~gA aura tumheM jabarana pakar3akara le jaauuNgaa|" yaha sunakara zIla kI acintya mahimA se zobhita vaha satI bhI bolI - " mere vacanoM se sUrya kA asta hI nahIM hogaa| yaha tUM nizcaya jAna le|" usake vacanoM kI anasunI karate hue vaha vidyAdhara apane nagara kI tarapha calA gayA / usI samaya usakA ghara agni meM bhasmasAt ho gayA / akasmAt vyAdhi se usake putra kA bhI maraNa ho gyaa| usakA hastI - sainya, azva - sainya Adi bhI marakI ke roga se maraNa ko prApta
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251/zrI dAna-pradIpa huaa| usake nagara ko mAno binA mAlika kA jAnakara zatru bhI upadrava karane lge| isa prakAra rAjya se bhraSTa hokara tathA duHkha se atyanta pIr3ita hokara vaha vicAra karane lagA-"hahA! maiMne durbuddhiyukta hokara dharma rUpI dhana se yukta satI kI virAdhanA kI, jisake phalasvarUpa hI yaha Apatti aura vipatti mujhe prApta huI hai| aho! usa zIlavatI kI zakti adbhuta hI hai| usake zIla ke prabhAva se merA vizAla rAjya bhI kSaNabhara meM naSTa ho gyaa|" isa prakAra vaha khedapUrvaka vicAra kara rahA thA, ki kisI vidyAdhara ne Akara usase kahA-"he deva! Aja maiMne koI alaukika vizAla kautuka dekhA hai| vaha yaha hai ki ratnapura nagara meM sUrya asta hI nahIM hotaa| kisI bhI kAraNa se sUrya ko stambhita hue Aja tIna dina ho gaye haiN| vahAM ke loga isa ghaTanA ko upadrava mAnakara bhaya se vyAkula hote hue usakI zAnti ke lie kriyAe~ kara rahe haiN| yaha hakIkata maiMne mere ina netroM se dekhI hai| maiM vahAM se sIdhA Apake pAsa hI AyA hUM| aisA Azcarya na to kabhI kisI ne dekhA hai aura na hI sunA hai|" yaha sunakara vaha vidyAdhara rAjA aura adhika Azcaryacakita hote hue vicAra karane lagA-"aho! usa rAnI ke zIla kA prabhAva tIna jagata se bhI pare hai| usane zIlabhaMga hone ke Dara se vyAkula hokara zIla ke hI prabhAva se sUrya ko bhI apanA dAsa banA liyA hai| usa samaya usa satI ne jo-jo zabda lIlAvaza bole the, ve sabhI satya sAbita hue haiN| usake vacana anyathA nahIM hue| mujhe bhI vaha apane krodha se bhasmasAta kara degii| ata: mujhe abhI hI usake pAsa jAnA cAhie aura anunaya-vinaya ke dvArA use prasanna karanA caahie|" isa prakAra vicAra karake rAjA turanta hI vahAM gayA aura satI ko namaskAra karake usake svajanoM ke sAmane hI usase mAphI mA~gane lagA-"he satI! maiMne duSTa banakara rAgAndha hokara tumhArI virAdhanA kI, jisase maiM aneka ApattiyoM ko prApta ho cukA huuN| mere aparAdha ko tuma kSamA kro| he mAtA! maiMne tumhAre zIla ke prabhAva ko pratyakSa dekhA hai| yaha sUrya bhI tumhAre hI zIla ke prabhAva se stambhita hokara asta nahIM ho rahA hai| ataH aba tuma prasanna bno| isa sUrya ko aura mujhe zrApa se mukta karo, jisase sUrya anya deza meM jA sake aura maiM merI lakSmI ko punaH prApta kara skuu|" yaha sunakara usane AjJA dI aura sUrya kA astAcala kI aura prayANa huaa| vidyAdhara rAjA se bhI rAnI ne kahA-"tuma apanI sampatti zIghra hI prApta kroge|" aisA kahakara rAjA ko prasanna kiyaa| yaha saba dekhakara logoM ne vidyAdhara rAjA se pUchA-"yaha saba kyA thA?"
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 / zrI dAna- pradIpa taba vidyAdhara rAjA ne una saba ke sAmane usa satI ke zIla kA vaibhava aura apanI duSTa ceSTA kA kathana spaSTa rUpa se kiyA aura kahA - " aho ! isake zIla kI zakti tIna lokoM kA ullaMghana karatI hai / " yaha sunakara usake cAritra se camatkRta hote hue kauna aisA na hogA ki jisane usakI stuti na kI hogI? usake bAda vaha vidyAdhara bhI use praNAma karake apane sthAna para lauTa gayA aura usa satI ke AzIrvAda ke prabhAva se anukrama se apanI Rddhi-vaibhava ko prApta kiyA / isI kAraNa se maiM kahatA hUM ki he svAmI! dRr3ha vratavAlI ye satiyA~ pUjA - satkAra ke hI lAyaka haiN| unakI thor3I bhI hIlanA yA kadarthanA karanA upayukta nahIM hai / " yaha sunakara jayamantrI bhayabhIta hokara zAnta huA aura usa satI se kSamAyAcanA karake use chor3a diyA aura kahA - "tuma tumhArA zIla pAlo aura sukha se raho / " kasAI kI taraha jaya se mukta hokara vaha zRMgArasundarI harSita huI prazasta mana se yukta hotI huI vicAra karane lagI- "agara mere svAmI jIvita hoM, taba to maiM svajanoM ke pAsa rahakara dharmakAryoM meM tatpara hote hue samaya kA nirgamana karUM aura agara mere svAmI jIvita na hoM, to dharmavidhi se maraNa ko aMgIkAra karUM, kyoMki svAmI ke binA agara jIvita rahI, to zIla para phira saMkaTa A sakatA hai|" aisA vicAra karake usa satI ne zreSTha nimittajJoM ko bulAkara pUchA - "mere pati kuzala haiN| yA nahIM? ve mujhe kaba mileMge?" unhoMne acchI taraha dekhakara aura vicAra karake kahA - " he mAtA! Apa mana meM zAnti dhAraNa kareM va nirantara dharma kI hI ArAdhanA kreN| dharma ke prabhAva se hI vizAla samRddhi ko prApta karake Apake pati ThIka bAraha varSa ke bAda Apase yahIM Akara mileMge / " yaha sunakara zRMgArasundarI atyanta harSa ko prApta huI aura nimittajJa ko icchAnusAra dAna dekara santuSTa kiyaa| usake bAda pati ke lauTa Ane taka usane Ayambila vrata dhAraNa kiyaa| bIca-bIca meM vaha chaTTa, aTThama, pA~ca upavAsa, pandraha upavAsa aura mAsa upavAsAdi duSkara tapa bhI karane lgii| vaha pativratA darpaNa meM kabhI bhI apanA mukha nahIM dekhatI thii| zarIra para aMgarAga - vilepana nahIM karatI thI / zarIra kI kAnti ke lie snAna bhI nahIM karatI thI / camakate hue vastra bhI nahIM pahanatI thii| A~khoM meM aMjana bhI nahIM A~jatI thii| palaMgAdi para bhI nahIM sotI thI / sadaiva trikAla jinapUjA karatI thI / sAmAyika, pauSadhAdi kriyAe~ bhI karatI thI / yoginI kI taraha saMgarahita hokara samaya kA nirgamana karatI thI /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253/zrI dAna-pradIpa udhara ratnapAla rAjA ko usa jayamantrI ne zUnya vana meM chur3avAyA thaa| vaha jisa samaya soyA thA, usI samaya para apane Apa jAgRta huaa| cAroM tarapha zUnya araNya dekhakara bhrAnta hote hue mana meM vicAra karane lagA-"yaha mujhe kyA huA? acchA! jAna liyA ki duSTa hRdayavAloM meM ziromaNi usa adhama maMtrI ne rAjya para apanA adhikAra karake yaha duSTa ceSTA kI hai| hahA! goda meM soye hue kA galA kATane aura kue~ meM utArakara DorI kATane ke samAna yaha nikRSTa kArya usa adhama ne kiyA hai| para usakA bhI kyA doSa? mujha duSTamati kA hI yaha doSa hai ki maiMne mUrkha banakara sabhI kAryoM meM usakA vizvAsa kiyaa| aho! mujhe dhikkAra hai! ki maiMne pitAzrI ke vacanoM kA nirAdara karate hue viSavRkSa ke samAna viSayoM kA atyanta Adara kiyaa| una para atyanta Asakti rkhii| vidvAnoM ne vyasanoM ko duranta Apatti kA sthAna kahA hai| yaha saba maiMne Aja anubhava kiyA hai| para yaha saba mere anullaMghanIya pUrva karmoM kA hI phala hai| karma hI saMpatti aura vipatti ke hetu ke rUpa meM acchI aura kharAba buddhi detA hai| pralayakAla ke samudra kI taraha A par3anevAle karma ke paripAka kA indra, cakravartI yA vAsudeva Adi koI bhI ullaMghana nahIM kara sktaa|" isa prakAra vicAra karake usane apane mana meM dhairya dhAraNa kiyaa| prAtaHkAla hone para paMcaparameSTi kA smaraNa karake vana meM ghUmate-ghUmate kisI parvata ko dekhakara vaha usa para car3ha gyaa| vahAM dRr3ha baMdhana se bAMdhe gaye kisI uttama AkRtivAle puruSa ko dekhaa| usakA hRdaya dayArdra ho gyaa| ataH turanta usake baMdhana tor3a ddaale| uttama puruSa dUsaroM kI Apatti dUra karane meM Alasya nahIM krte| kucha samaya bAda usake svastha ho jAne para rAjA ne usase pUchA-"he mitra! tuma kauna ho? tumhArA nivAsa sthAna kahAM hai? tumheM isa taraha se kisane bAMdhA thA?" isa prakAra rAjA ne upakAra va miSTa vacanoM ke dvArA use prasanna kiyaa| taba usa puruSa ne rAjA ko apane bhAI ke samAna mAnate hue use sArI hakIkata satya va yathArtha rUpa meM batAyI-"adbhuta vidyAoM ke sthAna rUpa vaitADhya parvata para gagana vallabha nAmaka nagara hai| vahAM sabhI vidyAdharoM meM agrasara vallabha nAmaka rAjA hai| maiM unakA hemAMgada nAmaka putra huuN| Aja maiM merI priyA ke sAtha nandIzvara dvIpa meM devoM ko vandana karane ke lie AkAzamArga se jA rahA thaa| tabhI mere zatru vidyAdhara ne zyena pakSI kI taraha akasmAt Akara rAkSasI vidyA ke bala dvArA mujhe bAMdhakara mArA aura merI priyA ko lekara calA gyaa| vaha pApI yahIM kahIM pAsa meM hI gayA hai| vaha punaH mujhe mArane kI icchA se jarUra yahAM aaygaa| ___ he mahAbhAgyavAna! mere jAgRta saubhAgya kI vajaha se hI ApakA yahAM zubhAgamana huA hai anyathA yama ke samAna usa duSTa se grasita merA jIvana kahAM baca pAtA?"
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254/zrI dAna-pradIpa tabhI vahAM vaha vidyAdhara rAkSasa aayaa| hAtha meM khaGga lekara rAjA krodha se usake sAmane daudd'aa| devatAoM ke dvArA bhI na dekhA jA sake-isa prakAra kA khaGga se khaGga kA yuddha huaa| usameM rAjA ne khaGga ke bala se usa vidyAdhara ko jIta liyaa| ataH vaha strI ko vahIM chor3akara kaue ke samAna vahAM se ur3a gyaa| pApI manuSya bhale hI vidyA meM balavAna ho, para vaha jIta nahIM sktaa| hemAMgada ko apanI priyA mila jAne se atIva prasannatA huI aura rAjA ke cAritra ko dekhakara use vismaya bhI huaa| vaha rAjA kI stuti karane lagA-"aho! megha ke samAna ApakI kRpA sarva loka ke lie sAdhAraNa hai, kyoMki mere janma se lekara Aja taka maiMne kabhI Apako dekhA taka nahIM, para phira bhI Apane mujha para kitanA bar3A upakAra kiyA? aho! paropakAra karane meM ApakI Asakti alaukika hai, kyoMki mRtyu ke saMkaTa meM girakara bhI Apane mujhe merI priyA dilavAyI hai| aho! ApakA alaukika parAkrama vizva kA ullaMghana karanevAlA hai| vidyAbaliSTha vidyAdhara ko bhI Apane lIlAmAtra meM harA diyaa| he mahApuruSa! maiM Apako apanA sarvasva de dUM, to bhI Apake RNa se uRNa nahIM ho sktaa| phira bhI sirpha apane mana kI khuzI ke lie maiM ApakA kucha bhI pratyupakAra karanA cAhatA huuN|" aisA kahakara sarpa ke viSa ko utAranevAlI auSadhi harSapUrvaka rAjA ko dekara vaha khecara apanI priyA ke sAtha apane nagara meM calA gyaa| ___ usake bAda ratnapAla rAjA usa auSadhi ko lekara parvata se nIce utarA aura dhairyapUrvaka pRthvImaNDala para bhramaNa karane lgaa| isa taraha vaha mUlasthAna nAmaka pura meM gyaa| pura ke bAhara dharmazAlA meM usane kisI paradezI bImAra zrAvaka ko mRtyu ke mukha meM gayA huA dekhaa| rAjA dayA aura dharmabuddhi se usakI sevA karane lagA, kyoMki dharmI manuSya sAdharmikoM ko bhAI se bhI bar3hakara mAnate haiN| udArabuddhivAle rAjA ne usako ArAdhanAdi kriyA vidhi ke anusAra krvaayii| use paMcanamaskAra kA smaraNa krvaayaa| isa prakAra tIna dina taka usa zrAvaka kI sevA-zuzrUSA kii| vaha zrAvaka zubhadhyAna meM maraNa ko prApta karake deva bnaa| satsaMga kyA-kyA phala nahIM detA? usake bAda rAjA ne usakA maraNa kRtya kiyaa| phira nagara meM praveza kiyaa| ___ usa samaya rAjA ne rAjamArga para paTaha kI udghoSaNA sunI-"he maMtravAdiyoM! Aja rAtri meM balavAhana rAjA kI putrI ko nirdayI sarpa ne Dasa liyA hai| rAjA ne aneka upAya karavAye haiN| para vaha caitanya nahIM huI hai| vaha antya avasthA ko pahuMca cukI hai| ataH jo puruSa usa ratnavatI nAmaka kanyA ko jIvita kara degA, use rAjA prItipUrvaka AdhA rAjya dekara usake sAtha apanI kanyA kA vivAha kregaa|" yaha sunakara ratnapAla rAjA ne usa paTaha kA sparza kiyA aura apane pAsa rahI huI
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 255 / zrI dAna- pradIpa auSadhi ke dvArA kanyA ke viSa ko utArakara use jIvita kara diyA / satpuruSoM kI kalA para ke lie hI hotI hai| usake bAda usa ratnapAla ke rUpa, saubhAgya aura kalAdi guNoM se raMjita hote hue rAjA ne avilamba usake sAtha apanI putrI kA vivAha kara diyA / phira use apanA AdhA rAjya bhI de diyA / satpuruSa apanI pratijJA pAlane meM lobha ko Ar3e nahIM Ane dete| usI samaya usa balavAhana rAjA kA dUta aneka dezoM meM jAkara vApasa rAjasabhA meM lauttaa| usane ratnapAla rAjA ko pahacAna liyA / ataH usane apane rAjA se kahA- "he deva ! inake jaise jAmAtA to puNya se hI prApta hote haiM / ye to vinayapAla rAjA ke putra ratnapAla haiN| ye mahAparAkramI haiM aura sarva rAjAoM meM alaMkAra rUpa haiM / " yaha sunakara rAjA atyanta harSita hote hue vicAra karane lagA - "aho ! anajAne meM hI putrI ko maiMne uttama sthAna para diyA hai|" phira rAjA ne punaH jAmAtA kA atyanta svAgata-satkAra kiyA / AdarapUrvaka alaga se eka mahala dekara usameM jAmAtA ko rakhA / ekabAra kisI cAraNa- bhATa ke dvArA gAyI huI zRMgArasundarI kI zIlasaMpatti kA zravaNa karake rAjA ratnapAla atyanta prasanna huA aura jayamantrI para atyanta krodhita huA / ataH usane apane sasura rAjA ko zuru se anta taka kA apanA sArA vRttAnta sunAyA / taba unhoMne use prayANa karane kI AjJA pradAna kI / caturaMgiNI senA se ghirA huA rAjA ratnapAla apanI priyA ke sAtha utsukatApUrvaka apane nagara kI tarapha calA / mArga meM kisI vizAla araNya meM usane senA kA par3Ava ddaalaa| rAtri meM kahIM kisI dUra ke sthAna se Ate hue karNa meM amRta ke samAna madhura svara laharI se yukta gItoM kI dhvani ko sunA / sunate hI vaha turanta khar3A ho gayA aura vicAra karane lagA ki 'yaha svara kahAM se A rahA hai? kauna gA rahA hai?' aisA vicAra karake akelA hI hAtha meM khaGga lekara kautukapUrNa hokara AvAja kA pIchA karate hue usa sthAna para pahu~ca gayA, jahAM se svara A rahA thaa| vahAM mana aura dRSTi ko prasanna banAnevAle arihantoM ke prAsAda ko dekhakara jaise hI usameM praveza karane lagA, vaise hI bijalI ke samAna prakAzavAlI koI vidyAdharI sakhiyoM ke sAtha vimAna meM baiThakara AkAza meM ur3a gayI / 'yaha kauna hogI?'-aisA mana meM vicAra karake vismita hote hue usane prAsAda meM praveza kiyaa| usameM rahI huI AdinAtha prabhu kI svarNamaya pratimA ko vaMdana karake usa pratimA ko
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256/zrI dAna-pradIpa bAra-bAra nirakhate hue apane netroM ko pavitra kiyaa| stuti karake apanI vANI ko pavitra kiyA aura dhyAna karake apane mana ko pavitra kiyaa| usake bAda jagatI para phirane lagA aura cAroM tarapha kI adbhuta ramaNIyatA ko dekhane lgaa| tabhI saubhAgyamaMjarI ke nAma se aMkita eka kaMgana use vahAM girA huA milaa| usameM jar3e hue ratnoM kI kAnti se AkAza jagamagA rahA thaa| usane usa kaMgana ko uThA liyaa| prabhAta hote-hote vaha apane sainya ke pAsa pahu~ca gyaa| vahAM se prayANa karake vaha anukrama se sainya-sahita pATaliputra nagara ke samIpa phuNcaa| use AtA dekhakara jayarAjA garva se samagra sainya ko taiyAra karake usake sAmane yuddha karane ke lie claa| una donoM ke sainya meM kahIM talavAra ke sAtha talavAra kA, to kahIM bhAle ke sAtha bhAle kA, kahIM bANoM ke sAtha bANoM kA yuddha zuru ho gyaa| yuddha meM jaya rAjA ne apanI samagra senA ko bhagna huA jAnakara ratnapAla rAjA ke samagra sainya para avasvApinI nidrA chodd'ii| jisase mUrcchita ke samAna athavA to viSa ke Aveza ko prApta hue ke samAna sabhI sainika cetanArahita hokara pRthvI para ghUrNita hokara gira gye| para puNyodaya ko prApta ratnapAla rAjA kA vaha nidrA kucha bhI parAbhava na kara skii| duSTa maMtra puNyarahita jIvoM para samartha bana sakate haiM, para puNyazAliyoM para unakA kucha bhI asara nahIM hotaa| ratnapAla rAjA apane samagra sainya ko mUrcchita dekhakara kSaNabhara ke lie cintAtura huaa| 'aba kyA karUM?'-isa vicAra se Akula-vyAkula bhI bnaa| tabhI jisa zrAvaka kI usane sevA kI thI aura jo marakara deva banA thA, usane apane avadhijJAna se rAjA kI Apatti ko dekhA, to tatkAla vahAM aayaa| usane sabhI kI avasvApinI nidrA kA haraNa kara liyA, jisase samagra sainya dugune utsAha ke sAtha yuddha karane ke lie tatpara ho gyaa| rAjA ne bhI dugune utsAha ke sAtha punaH yuddha zuru kara diyA aura jisa prakAra zrIkRSNa ne kaMsa para vijaya prApta kI thI, usI taraha jaya kA hanana kiyaa| vaha adhama maMtrI marakara sAtavIM naraka meM gyaa| aise duSkarmiyoM kA sthAna naraka meM hI hotA hai| anya maMtrI, sAmanta, senApati Adi sabhI ne pUrva ke sevakoM ne bAra-bAra mukha nIcA kiye hue rAjA se kSamAyAcanA karate hue usakI vinaya pratipatti kii| phira usa deva ne pratyakSa hokara rAjA se kahA-"he rAjana! Apane jisa zrAvaka kI zuzrUSA kI thI, maiM vahI hUM, jo marakara deva banA huuN| paradeza meM bImAra par3ane ke bAvajUda bhI jo maiMne yaha vipula saMpatti prApta kI hai, yaha bAhya aura Abhyantara cikitsa karanevAle Apa jaise rAjA kA hI upakAra hai| ApakI sahAyatA karane kI icchA se hI maiM yahAM AyA huuN| Apake sainya kI avasvApinI nidrAdi kA haraNa bhI maiMne hI kiyA hai| maiM Apa para saikar3oM upakAra karUM, to bhI Apake Apake RNa se mukta nahIM ho pAU~gA, kyoMki dharmopakAra karanevAle vyakti ke RNa ko kabhI utArA nahIM jA sktaa|
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257/zrI dAna-pradIpa he rAjA! Apa apane sAmrAjya ko alaMkRta kareM, apanI prajA ko prasanna kareM aura ina saba meM maiM bhI kucha yathAzakti ApakI bhakti kruuN|" yaha sunakara tathA usa deva kI samRddhi dekhakara usake Agamana aura usake dvArA kI gayI bhakti se rAjA bhI aMtaHkaraNa meM Ananda ko prApta huaa| phira sainyasahita nagara ke bhItara kI aura claa| usa samaya deva ne rAjA ke mastaka para usakA pUrA sainya r3haka jAya-aisA vizAla chatra dhAraNa kiyaa| donoM tarapha cAmaroM kI zreNi ko vIjane lgaa| Age saMvartaka vAyu kI vikurvaNA karake rAste ke kaMTakoM ko dUra karane lgaa| sugandhita jala kA siMcana karake cAroM tarapha uThatI huI dhUla ko zAnta karane lgaa| paMcaraMge puSpoM ke samUha se pRthvI ko DhaMka diyaa| Age-Age saikar3o dhvajoM kI vikurvaNA kii| "isa rAjA kI jo avajJA karegA, vaha apane Apa hI pralaya ko prApta hogA"-isa prakAra kI AkAzavANI karate hue AkAza meM devadundubhi bhI bajAne lgaa| divya saMgIta kI bhI sRSTi usa deva ne kii| isa prakAra usa deva ne rAjA ke pura-praveza kA utsava kiyaa| rAjA ne jaise hI mahala meM praveza kiyA, vaise hI usa deva ne isa prakAra svarNa kI karor3oM sonaiyoM kI vRSTi kI, jaise megha jaladhArA barasAtA hai| "phira samaya Ane para maiM ApakA upakAra karUMgA" isa prakAra kahakara deva svargaloka meM calA gyaa| indra ke samAna parAkramI rAjA ne siMhAsana para baiThakara samasta logoM ke sAtha yathAyogya AlApa-saMlApa karake sabhI ko prasanna kiyaa| phira zRMgArasundarI ke guNasamUha se harSita rAjA ne usakA abhigraha pUrNa ho jAne ke kAraNa pAraNA karavAyA aura use paTTarAnI kA pada pradAna kiyaa| isa prakAra rAjA ne cirakAla taka vizAla rAjya kA pAlana kiyaa| candra kI taraha suvRtta puruSa gayI huI lakSmI ko bhI punaH prApta kara lete haiN| eka bAra sudharmA sabhA meM indra kI taraha apanI sabhA meM rAjA ratnapAla baiThA huA thaa| usa samaya udyAnapAlaka ne Akara vijJapti kI-"he deva! sAkSAt yamarAja ke samAna vana kA pracaNDa hAthI madonmatta hokara apanI bhayaMkara sUMDa ke dvArA udyAna meM upadrava macA rahA hai|" yaha sunakara rAjA kA mukha krodha se kampita hone lgaa| turanta kucha sainikoM ko sAtha lekara azva para ArUr3ha hokara rAjA udyAna meM phuNcaa| vahAM pahuMcakara azva se nIce utarakara rAjA ne dhairyapUrvaka usa hAthI kI tarjanA karate hue kahA-"he duSTa madayukta! hamAre isa udyAna ko kyoM vyartha hI ukhAr3a rahe ho? agara tujhameM thor3I bhI zUravIratA hai, to mere sAtha yuddha kr|" isa prakAra rAjA dvArA tiraskRta vaha hAthI krodhoddhata hokara rAjA kI tarapha daudd'aa| hAthI ko zikSita karane meM kuzala rAjA ne thor3I dera to use krIr3A karavAyI, phira vegapUrvaka
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258/zrI dAna-pradIpa rAjA hAthI para car3ha gyaa| rAjA ke hAthI para baiThate hI vaha Akaza meM ur3akara sabhI ke dekhate hI dekhate adRzya ho gyaa| ___ "yaha hAthI mujhe kisI anya dvIpa meM na le jAya"-yaha socakara nIce kahIM sarovara dekhakara rAjA ne hAthI para se jhaMpApAta kiyA aura phira tairakara sarovara se bAhara A gyaa| phira rAjA cAroM tarapha dekhane lgaa| tabhI sarovara ke kinAre rAjA ko timaMjilA eka divya mahala dikhAyI diyaa| kautuka ke kAraNa rAjA mahala meM gayA, to eka manohara palaMga para rAkha ke do Dhera dekhe| vahIM Upara laTakate hue chIMke para laTakA huA rasa kA eka tumbar3A bhI dekhA / kautukapUrNa hokara rAjA ne usa tumbar3eM ko utkaNThApUrvaka grahaNa kiyaa| saMbhramita hokara grahaNa karate hue usameM se kucha rasa una donoM rAkha ke Dhera para gira gayA aura usa Dhera kI jagaha turanta hI do sundara va divya kanyAe~ uThakara khar3I ho gyiiN| "aho! isa rasa kA mAhAtmya to acintya hai! aura ye donoM striyA~ kauna haiM?"-aisA vicAra karate hue vismaya se vikasvara rAjA ne unase pUchA-"Apa kauna haiM? yahAM jaMgala ke madhya mahala kaise? aura rasa kA yaha tumbar3A bhI yahAM kaise?" isa prakAra rAjA kI vANI kA zravaNa karake Anandita hote hue una kanyAoM meM se jyeSTha kanyA ne kahA-"hama mahAbala nAmaka vidyAdhara rAjA kI kanyAe~ haiN| merA nAma patravallI aura isakA nAma mohavallI hai| eka bAra hamaloga mahala ke gavAkSa meM baiThe hue the, usa samaya kisI mAtaMga nAmaka vidyAdhara ne hamase vivAha karane kI icchA ke kAraNa cupacApa hamArA haraNa kara liyA aura hameM isa zUnya araNya meM lAkara apanI vidyA se isa timaMjile mahala kI racanA karake hamako yahAM rakhA hai| vaha khecara agara kahIM bAhara jAtA hai, to apanI vidyA se hameM bhasma banA detA hai aura vApasa Ane para tumbar3e ke rasa dvArA hameM punaH jIvita kara detA hai| vaha abhI hameM bhasma karake bAhara gayA hai aura vivAha kI sAmagrI lekara turanta hI vApasa AnevAlA hai| Apa AkRti aura prakRti se koI uttama puruSa pratIta hote haiN| ataH caNDAloM meM bhI ugra cANDAloM ke samAna usa mAtaMga se Apa hameM mukta krvaayeN|" yaha sunakara rAjA usakI madhura vANI se aura pUrvabhava ke prema ke udaya se unameM anurakta ho gyaa| unake sAtha jaise hI dhairyapUrvaka vArtAlApa karane ke lie udyata huA, tabhI vaha khecara hAthoM meM pANigrahaNa kI sAmagrI lekara zIghratA meM vahAM aayaa| tabhI usI gajendra ne (jisane rAjA kA apaharaNa kiyA thA) vahAM Akara usa vidyAdhara ko apanI sUMDa ke dvArA geMda kI taraha AkAza meM uchAlA aura nIce girate hue use apane nukIle dA~toM para dhAraNa karake usake
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259/zrI dAna-pradIpa Tukar3e-2 karake mAno cAroM dizAoM ko bali pradAna karane ke bahAne se usake zarIra ke Tukar3oM ko cAroM dizAoM meM uchAla diyaa| pApakarma karanevAloM kI mRtyu isI prakAra hI hotI hai| phira bijalI ke udyota kI taraha vaha hAthI adRzya ho gyaa| yaha dekhakara una kumAriyoM ke sAtha-sAtha rAjA bhI Azcarya ko prApta huaa| tabhI apanI putriyoM ko khojate-2 vaha mahAbala rAjA bhI akasmAt vahAM A gyaa| apane pitA ko dekhakara kanyAe~ atyanta harSita huiiN| unheM praNAma karake kahA-"bhasma huI hama kanyAoM ko inhIM mahApuruSa ne jIvita banAyA hai tathA hamArA haraNa karanevAle usa mAtaMga vidyAdhara kA abhI-2 kisI mAtaMga (hAthI) ne hanana kiyA hai|" ___ yaha sunakara harSita hote hue usa vidyAdhara rAjA ne ratnapAla rAjA se kahA-"vaitADhya parvata kI dakSiNa zreNi meM ratnasAra nAmaka nagara kA maiM svAmI hUM| mahAbala nAmaka khecara maiM ina kanyAoM kA pitA huuN| maiMne eka bAra kisI naimittika se pUchA thA ki merI putriyoM ke pati kauna hoMge? taba usane spaSTa rUpa se kahA thA ki mAtaMga khecara ke dvArA haraNa karake bhasmIbhUta kI huI tumhArI kanyAoM ko akasmAt Akara jo buddhimAna puruSa jIvita karegA aura jisakI sahAyatA karane ke lie koI hAthI Akara usa mAtaMga khecara ko mAregA, vaha tumhArI ina donoM putriyoM kA svAmI bnegaa| usa nimittaka ke ve samasta vacana kanyAoM puNya ke dvArA Aja satya siddha hue haiN| ataH he uttama puruSa! mujha para kRpA karate hue mere nagara ko zIghra hI pavitra banAyeM, jisase maiM apanI kanyAoM kA Apake sAtha vivAha karake mere harSa ko pUrNa kara skuuN|" tabhI kisI deva ne prakaTa hokara kahA-"he rAjan! maiM vahI ApakA mitra zrAvaka deva hUM, jisane maMtrI ke sAtha yuddha meM ApakI sahAyatA kI thii| abhI bhI hAthI ke bahAne se maiM hI Apako ina kanyAoM ke sAtha vivAha hetu yahAM lekara AyA huuN| Apake zatru kA hanana bhI maiMne hI kiyA hai| yaha divya rasa se bharA huA tumbar3A bhI Apa hI grahaNa kreN| isa tumbar3e kA vRttAnta bhI adbhuta hai| Apa dhyAnapUrvaka suneM isa tumbar3e ko pAne ke lie usa mAtaMga vidyAdhara ne caubIsa varSa taka kanda, mUla aura phala kA AhAra karake duSkara tapa kiyaa| hamezA zIrSAsana karake do prahara taka maMtra kA dhyAna kiyaa| hamezA mahAmUlyavAna vastuoM kA agni meM homa kiyaa| isa prakAra kI ArAdhanA karake nAgendra ke pAsa se usane yaha rasa prApta kiyaa| isakA prabhAva tInoM loka meM na samAya-aisA hai| isakI eka bUMda ke sparza se karor3oM pala ke vajanavAlA lohA ucca koTi kA svarNa bana jAtA hai| isake dvArA asAdhya bImAriyA~ bhI ThIka ho jAtI haiN| yaha aThAraha jAti ke
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 / zrI dAna- pradIpa duHsAdhya kuSTha roga kA bhI nAza kara sakatA hai / viSAdi se mUrcchita jIvoM ko yaha amRta ke samAna jIvita banA detA hai| isake sparzamAtra se bhUtAdika bAdhA dUra ho jAtI hai| isa rasa se tilaka kiyA huA puruSa yuddha meM deva va dAnavoM se parAbhava ko prApta nahIM hotA / cakravartI kI nidhi kI taraha isakA sva-para- upakAra ke lie prayoga kiye jAne para bhI yaha kadApi kSINa nahIM hotA / tere puNya se prerita hokara yaha rasa maiMne tujhe hI diyA hai| yaha tapa kiye binA bhI tumhAre sarva manorathoM ko pUrNa karegA / he mitra ! jIvana - paryanta isa rasa kA rakSaNa jIvana se bhI bar3hakara karanA / " I isa prakAra ratnapAla ko kahakara phira usa deva ne mahAbala rAjA se kahA"bhAgya-saubhAgyAdi sarva prakAra ke guNoM se adbhuta yaha pATaliputra kA svAmI ratnapAla nAmaka rAjA hai| agaNita puNya ke dvArA hI aisA vara kisI kanyA ko mila sakatA hai|" isa prakAra kahakara rAjA ko praNAma karake vaha deva adRzya ho gayA / phira khecarezvara ne vicAra kiyA--"aho ! isa rAjA ke puNya kI mahimA to lokottara hai, kyoMki isake muzkila - bhare kAryoM meM deva sahAyatA karate haiM / vAstava meM merA bhI apAra bhAgya jAgRta huA hai ki aise sarva guNoM kA vidhAtA rUpI jAmAtA mujhe milA hai / " isa prakAra vicAra karake citta meM camatkRta hote hue vaha khecarendra usa rAjA ko apane vimAna meM biThAkara apane nagara meM le gayA / pavitra dina dekhakara agaNya utsavapUrvaka jaise kAmadeva ko rati aura prIti paraNAte haiM, vaise hI ratnapAla rAjA ko apanI donoM kanyAe~ prnnaayiiN| phira kitane hI dinoM taka use prItipUrvaka vahIM rakhA / ratnapAla rAjA bhI una donoM ke sAtha divya bhoga bhogane lagA / eka bAra khecarezvara mahAbala rAjA ratnapAla ke sAtha rAjasabhA meM baiThA huA thaa| usa samaya kisI dUta ne Akara rAjA ko praNAma karate hue vijJapti kI - "he rAjan ! isa vaitADhya ke Upara gaganavallabha nAmaka nagara hai / usame vallabha nAmaka vidyAdhara rAjA rAjya karatA hai| usake hemAMgada nAmaka putra hai| usa hemAMgada rAjA ke rUpalakSmI ke pAtra ke samAna saubhAgyamaMjarI nAmaka putrI hai| usa putrI ne zreSTha vara pAne ke lie kuladevI kI sevA kI thI, jisase prasanna hokara devI ne use eka bAra divya valaya pradAna kiyA aura kahA - 'isa valaya ke prabhAva se tere sarva manoratha pUrNa hoNge|' phira kisI dina rAtri ke samaya araNya meM rahe hue jinacaitya meM jAkara vaha nRtya kara rahI thI, usa samaya usakA vaha valaya upayogarahita hone ke kAraNa kahIM gira gyaa| jaba use patA calA, to vaha atyanta duHkhita huI aura usane khAnA-pInA chor3a diyA / bhavana meM yA vana meM kisI bhI sthAna para use zAMti nahIM milatI thI / vidyAdharoM ne cAroM tarapha usa valaya kI khoja kI, para kho gaye cintAmaNi ratna kI taraha
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 261 / zrI dAna- pradIpa vaha kisI bhI sthAna para nahIM milaa| taba usa kanyA ne praNa le liyA ki jaba taka vaha valaya nahIM mila jAtA, taba taka vaha bhojana nahIM kregii| usa valaya kI prApti ke lie vaha tapasvI kI bhA~ti phalAhAra karane lgii| phira rAjA ne kisI dina kisI nimittajJa se pUchA, to usane batAyA ki usa valaya ko grahaNa karanevAlA puruSa svayaM hI isa kanyA ke svayaMvara meM Akara isase vivAha kregaa| hemAMgada rAjA atyanta prasanna huA / nimittajJa kA satkAra karake bheMTAdi dekara use vidA kiyA aura phira utkaNThApUrvaka svayaMvara kA Ayojana krvaayaa| sabhI vidyAdhara rAjAoM ko bulAne ke lie rAjasevaka bheje gaye haiM / ataH he svAmI! Apako Amantrita karane ke lie mujhe yahAM bhejA hai| Apake sAtha vizeSa prIti hone se Apake Agamana kI to ve hArdika icchA karate haiM / ataH he svAmI! Apa vahAM padhArakara mitra ke harSa kI vRddhi kiijie|" yaha sunakara mahAbala aura ratnapAla rAjA parivAra sahita vidyAdharendra hemAMgada ke nagara meM gye| anya khecarezvara bhI vahAM zIghratApUrvaka aaye| hemAMgada rAjA ne yogyatAnusAra sabhI kA satkAra kiyaa| phira zubha divasa para sabhI rAjAoM ko svayaMvara ke maNDapa meM U~ce macAnoM para unakI gurutA ke anusAra Asana pradAna kiyA / phira vAdyantroM ke nAdapUrvaka sarvAMga se vibhUSita kI huI apanI kanyA ko rAjA ne sukhAsana meM biThAkara vahAM maNDapa meM bulvaayaa| phira sabhI ke samakSa rAjA ne kahA - " he putrI ! ye sabhI rAjA tujhe varane ke lie yahAM padhAre haiN| tUM apanI icchAnusAra yogya vara kA varaNa kara / " usake bAda rAjA kI AjJA se eka nipuNa dAsI pratyeka rAjA kI jhalaka use dikhalAkara unakA varNana karane lgii| una sabhI ko dekhate va unake paricaya ko sunate hue vaha kanyA Age bar3hane lagI / para vaha kanyA kisI bhI rAjA kI kAnti, mukha, vakSasthala, netra, mastaka, mukuTa, veSa, nakhoM kI kAnti, zrRMgAra yA AkRti ko nahIM dekha rahI thI / ekamAtra bAra-bAra valaya ke bhUSaNa rUpa hAthoM ko hI dekhatI jA rahI thI / valaya - rahita hAthoM ko dekhate-dekhate saubhAgya dvArA kAmadeva ko bhI parAbhava prApta karAnevAle una rAjAoM ko durbhAgI kI taraha tajakara Age bar3ha rahI thI / anta meM valaya dvArA hAtha ko zobhita karanevAle aura netroM ko Ananda pradAna karanevAle ratnapAla ko dekhakara vaha kanyA atyanta harSa ko prApta huii| usI rAjA ke Age vaha utsukatApUrvaka khar3I raha gayI / dAsI ne usa rAjA ko pahale kabhI nahIM dekhA thA, ataH vaha usake bAre meM kucha bhI nahIM bola paayii| para phira bhI zaMkhakaNThI usa kanyA ne usI rAjA ke gale meM varamAlA DAla dI, kyoMki svayaMvarA kanyAoM kI apanI icchA hI pramANa hotI hai / apanI kanyA dvArA varaNa kiye hue ratnapAla rAjA ko bAra-bAra dekhate hue hemAMgada ne apane mitra ko pahacAna liyA / ataH vaha atyanta harSita huaa| para anya 1
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262/zrI dAna-pradIpa mahAbalavAna vidyAdhara rAjA atyanta kupita hue ki hama jaise vidyAdharoM ke vidyamAna rahate hue pRthvI para calanevAle manuSya kA varaNa kaise kiyA jA sakatA hai? agara isa mugdhA ne apanI ajJAnatA ke kAraNa isa manuSya kA varaNa kara bhI liyA hai, to bhI agara yaha bhUmicara isa kanyA ke sAtha pANigrahaNa karegA, to hama yaha sahana nahIM kreNge|" ___ isa prakAra bolate hue ve sabhI eka jagaha ikaTThe ho gaye aura ratnapAla rAjA ke sAtha yuddha karane ke lie sainya ikaTThA kara liyaa| yaha dekhakara ratnapAla rAjA ne apane mastaka para usa tumbar3e ke rasa kA tilaka kiyaa| apane Ayudha ko Upara uThAkara yuddha ke lie sannaddha ho gyaa| usakI zUravIratA ke Age ve sabhI vidyAdhara rAjA ghabarAkara kauoM kI taraha cAroM dizAoM meM bhAga gye| phira hemAMgada rAjA ne vizAla utsavapUrvaka apanI kanyA kA vivAha ratnapAla rAjA ke sAtha kiyaa| hastamilApa ke samaya hemAMgada rAjA ne ratnpAla rAjA ko harSapUrvaka rohiNI Adi mahAvidyAe~ pradAna kii| hemAMgada rAjA kI sahAyatA se ratnapAla rAjA ne sArI vidyAe~ siddha kara liiN| dharmiSTha puruSa ke lie kyA asAdhya hai? usake bAda donoM zreNiyoM meM rahe hue vidyAdhara rAjA vizAla upahAroM ko hAthoM meM lekara cakravartI ke samAna ratnapAla rAjA ko bheMTa dene lge| usake bAda navavivAhitA striyoM ke sAtha vaha ratnapAla vimAna para ArUr3ha huA aura vidyAdharoM ke sainya se ghirA huA vaha apanI nagarI meM gyaa| tIna khaNDa ke sAmrAjya ko akhaNDa rIti se pAlate hue aura dAtAroM meM ziromaNi ratnapAla rAjA isa prakAra dAna detA thaa| satyavANI ke vrata meM sthita vaha rAjA hamezA jinaprAsAda, jinabimba Adi sAta kSetroM meM tIsa koTi svarNa kA vyaya karatA thaa| arihantAdi ke guNasamUha kI stuti karanevAle yAcakoM ko vaha hamezA do karor3a svarNa kA dAna karake prasanna karatA thaa| Apatti meM par3e hue dInAdi kA uddhAra karane meM dayAlU vaha rAjA hamezA dasa karor3a svarNa kA vyaya karatA thaa| aho! usakI dAtArI kitanI adbhuta thii| koI bhI puruSa apUrva aura adbhuta kAvya yA zloka athavA kathA sunAtA, to pratyeka ko dasa-dasa koTi svarNa kA dAna detA thaa| hAthI, ghor3A, padAti, sAmanta aura aMtaHpura Adi ke kharca meM hamezA ar3atIsa koTi svarNa lagAtA thaa| isa prakAra usa rasa ke prabhAva se pratidina sau koTi svarNa kA utpAdana karake tathA utanA hI kharca karake vaha rAjA cakravartI ke sukhoM kA bhI ullaMghana karatA thaa| usa samaya meM usI nagara meM eka juArI rahatA thaa| usakI buddhi ko koI parAbhUta nahIM kara sakatA thaa| vaha jugAra ke akhAr3e meM hamezA lAkha dravya kI hAra-jIta karatA thaa| aMtima samaya meM sAyaMkAla hone para usake pAsa eka rupaye kA tIsarA bhAga mAtra hI zeSa rahatA thaa| parimita gehU~ kA ATA bAjAra se kharIdakara kumbhAra ke nimbhAr3e ke pAsa jAkara usa ATe kI
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 / zrI dAna- pradIpa roTI pakAtA thA / phira rAtri meM caNDikA devI ke mandira meM jAkara usakI mUrtti ke khandhe para paira rakhakara dIpa kA tela lekara usase roTI copar3akara vaha niHzUkapane (azucipane se rahita hokara roTI khAtA thA / yaha saba roja-roja dekhakara eka bAra kupita hote hue caNDikA devI ne use DarAne kA vicAra kiyA / ataH usane sarpiNI ke samAna bhayaMkara jihvA mukha se bAhara nikaalii| yaha dekha usa juArI ne niHzaMka hokara roTI kA eka Tukar3A usake mukha meM DAla diyaa| usa devI ne mAyA dvArA use khA liyA aura phira se jIbha bAhara nikaalii| taba usa juArI ne cillAte hue kahA - "are rAMDa caNDikA! merI roTI khAne meM lubdha banI hai?" isa prakAra Akroza karake usake mukha para thUka diyaa| usase khedita hote hue usa devI ne vicAra kiyA ki isa duSTa ke thUka se jhUThI huI jIbha ko aba maiM bhItara kaise lU~? ataH vaha usI sthiti meM rahI arthAt jIbha bAhara nikAlakara hI rahI / prAtaH kAla hone para devI ko usa avasthA meM dekhakara kisI utpAta kI AzaMkA se bhaktajanoM ne saikar3oM zAntikarma kiye aura krvaaye| para devI ne jIbha mukha ke bhItara nahIM ddaalii| ataH atyanta zaMkAtura hokara logoM ne yaha udghoSaNA karavAyI ki jo puruSa isa utpAta kA chedana karegA, use sau svarNamudrA dI jAyagI / yaha sunakara usa duSTa juArI ne usa paTaha kA sparza kara liyaa| phira vaha devI ke mandira meM gyaa| sabhI janoM ko mandira se bAhara nikaalaa| phira eka vizAla zilA hAtha meM lekara uddaNDatApUrvaka devI se kahA - "are! apane Apako paNDita mAnanevAlI caNDI ! jihavA ko vApasa mukha meM le, anyathA abhI isa patthara ke dvArA tere sau Tukar3e kara dUMgA / " yaha sunakara tathA usako niHzUka aura dhRSTa jAnakara devI ne atyanta zaMkita hote hue anya koI upAya na dekhakara tatkAla jIbha mukha ke bhItara le lI / yaha dekhakara grAma ke logoM ne harSita hote hue svIkRta rAzi use bheMTa meM de dii| usa dhana ko usI dina usa juArI ne jugAra meM ga~vA diyaa| phira se pahale kI taraha vaha roTI para dIpaka kA tela lagAkara khAne lagA, kyoMki jo jisameM lubdha hotA hai, usake lie use chor3anA azakya hotA hai| devI usa para atyanta krodhita thI, usakA kucha bhI apakAra karanA cAhatI thii| para usa atyanta sAhasika duSTa para vakra dRSTi se dekhane meM bhI samartha nahIM huI / khedita hote hue devI ne AkhirakAra vaha dIpaka hI apanI divya zakti dvArA mandira se bAhara kara diyaa| jise hAMkA na jA sake- aisA kuttA jaba bhojana karanevAle ke pAsa AtA hai, taba vaha bhI thAlI ko bIca meM hI AdhI chor3akara uTha jAtA hai| vaha juArI bhI usake pIche daur3A aura kahA - "are dIpaka ! ruk| kahAM jAtA hai? jaise karma jIva kI pITha nahIM chor3atA, usI prakAra maiM bhI tujhe nahIM choDUMgA / "
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264/zrI dAna-pradIpa taba dIpaka ne javAba diyA-"are dhUrta! tUM rUkhI roTI khaa| maiM to dUsare dvIpa meM jAU~gA, para tujhe tela nahIM duuNgaa|" taba dhUrta ne bhI kahA-"bhale hI anya dvIpa meM jA, svarga meM jA, pAtAla meM jA, jahAM terI marjI ho, vahAM jaa| para tUM jahAM jAyagA, maiM tere pIche-pIche vahAM AU~gA aura terA tela luuNgaa|" taba dIpa ne phira se kahA-"divya zakti ke dvArA jAte hue yuga ke anta meM bhI tUM mujhe nahIM pA skegaa| ataH tUM vApasa kyoM nahIM lauTatA?" isa prakAra vivAda karate hue deva ke samAna dIpaka usa dhUrta ko dUra araNya meM le gayA aura dina ke ugate hI apane Apa bujha gyaa| 'bairI ko sarpa ke samAna dUra pheMka diyA'-aisA vicAra karake devI harSa ko prApta huii| dhUrta vana meM A jAne se kheda ko prApta huaa| 'devI ne mujhe Thagakara araNya meM bheja diyA hai| isa prakAra vicAra karate hue vaha dhUrta araNya meM ghUmane lgaa| tabhI usane kisI sthAna para eka jalatA huA agnikuNDa dekhaa| usa kuNDa ke kinAre do navayauvanA evaM divya lAvaNya se yukta kanyAoM ko tathA dIna va samagra aMgoM se hIna eka puruSa ko dekhaa| unheM dekhakara usa dhUrta ne pUchA-"tuma donoM kauna ho aura yaha puruSa kauna hai? yaha jalatA huA kuNDa kisake lie hai?" __usake dvArA pUche jAne para bhI una donoM kanyAoM ne kucha bhI javAba nahIM diyaa| ataH Azcaryacakita hote hue vApasa apane nagara meM lauTakara dasa karor3a dravya pradAna karanevAle rAjA ko jAkara yaha adbhuta bAta btaayii| sunakara rAjA bhI atyanta Azcaryacakita huA aura use lekara usa vana meM gyaa| vahAM usake kathanAnusAra sArI ghaTanA satya rUpa meM dekhakara rAjA ne una donoM kanyAoM se snehapUrvaka pUchA-"isa zUnya vana meM tuma donoM kyA kara rahI ho? tuma donoM kauna ho? yaha agnikuNDAdi kisalie hai? tuma Daro mt| maiM ratnapAla nAmaka rAjA ___ usake ina vacanoM se donoM kanyAoM ko harSa huaa| unameM se jyeSTha yuvatI ne rAjA se kahA-"hamArA AzcaryakAraka vRttAnta sunie| hama donoM vizvAvasu nAmaka vidyAdhara rAjA kI putriyA~ haiN| merA nAma vizvasenA hai aura merI choTI bahana kA nAma gandharvasenA hai| hamane yuvAvasthA ko prApta kiyA, para hamAre yogya koI vara nahIM milaa| ataH eka bAra hamAre pitA ne kisI nimittajJa se puuchaa| taba usane spaSTa rUpa se kahA ki eka zUnya araNya meM agni devatA se adhiSThita eka kuNDa bnaao| usameM jvAlA ke samUha se vyApta agni sulgaao| vaha agni maMtra, taMtra, vidyA, siddhi aura auSadhi Adi ke dvArA nahIM bAMdhI jA skegii| usa
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265/zrI dAna-pradIpa kuNDa ke andara jo sAttvika ziromaNi puruSa snAna karake akhaNDita zarIra se yukta hokara bAhara nikala jAya, vahI tumhArI donoM kanyAoM kA pati hogA aura vaha cakravartI hogaa| yaha sunakara hamAre pitA ne prasanna hokara prItidAna dekara use saMtuSTa kiyaa| phira yahAM Akara kuNDAdi banAkara hameM yahAM rakhA hai| hamArA varaNa karane ke lie saikar3oM zreSTha yuvA puruSa yahAM A cuke haiN| para unameM se koI bhI kalpAnta kAla ke sUrya kI taraha isa kuNDa ko dekhane meM bhI samartha nahIM ho pAye haiN| mAtra isa eka vidyAdhara ne hamArA varaNa karane kI icchA se isa kuNDa meM jhaMpApAta karane kI taiyArI kI, para isake mana meM zaMkA utpanna ho jAne se adhiSThAyikA devI ne ise vikalAMga banA diyA hai| jisakI ekamAtra zreSTha sattvapradhAna hI vRtti hotI hai, use hI adbhuta saMpattiyA~ prApta hotI haiM aura jise kAyaratA ke kAraNa kucha bhI zaMkA hotI hai, use paga-paga para vipattiyA~ prApta hotI haiN|" yaha sunakara mana meM Azcaryacakita hote hue atyanta dhairyayukta, sAttvika janoM meM ziromaNi aura hRdaya meM jarA bhI kampita na hote hue usa rAjA ne kuNDa meM jhaMpApAta kiyaa| turanta hI agni kA vaha kuNDa amRtakuNDa bana gayA aura rAjA kA zarIra vajra ke samAna bana gyaa| sattva ke prabhAva se kyA-kyA vastu prApta nahIM hotI? phira uparokta vRttAnta apane sevakoM ke pAsa se jJAtakara vizvAvasu rAjA bhI zIghratA se parivAra ke sAtha vahAM aayaa| usa rAjA ko pUrva meM vidyAdhariyoM kA pati hone se pahacAna liyaa| ataH usakI ati sAttvikatA ko jAnakara rAjA vizvAvasu atyanta prasanna huaa| vidyA ke bala se samasta vivAha sAmagrI taiyAra karake vahIM una donoM kanyAoM kA usa rAjA ke sAtha pANigrahaNa krvaayaa| phira ratnapAla rAjA donoM patniyoM ke sAtha vimAna para ArUr3ha hokara vizAla vidyAdharoM ke samUha ke sAtha apane nagara kI tarapha calA / nagara meM pahu~cakara usa rAjA ne jugArI ko dasa ke badale bIsa karor3a dravya dekara dyUta ke vyasana kA tyAga karavAyA aura dharmamArga meM pravartita karake nagarazreSThI kA pada pradAna kiyaa| phira vizvAvasu vidyAdhara rAjA Adi kA yathAyogya Adara-satkAra karake unheM vidA kiyA aura ekachatra rAjya ko niSkaMTaka bhogane lgaa| eka bAra grISmaRtu ke samaya gaMgA nadI meM krIr3A karane kI icchA se ratnapAla rAjA svayaM nAva para ArUr3ha huaa| usI samaya akasmAt pracaNDa vAyu ke jhapATe se vaha nAva krodha se vyAkula strI kI taraha vegapUrvaka calane lgii| galata mArga para jAtI huI kulaTA strI ko jaise usake bandhujana nahIM roka pAte, ThIka usI taraha unmArga para jAtI huI usa nAva ko na to nAvika hI roka pAye aura na pAnI meM tairanevAle khalAsI hI roka paaye| "yaha kyA?" isa prakAra bhrAnti ko prApta rAjA nadI ke donoM kinAroM para rahe hue grAma,
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266/zrI dAna-pradIpa nagarAdi ko kumbhAra ke cakra para car3hAye gaye kI taraha ghUmatA huA dekhane lgaa| pracaNDa vega se jAtI huI nAva do ghar3I meM samudra ke pUrvI kinAre meM pahu~cakara apane Apa sthira ho gyii| rAjA ne rAhata kI sAMsa lI aura nAva se utarakara vana meM jAkara ArAma karane lgaa| tabhI akasmAt vahAM eka puruSa aayaa| usane rAjA ko praNAma kiyA aura kahA-"svarga ke samAna khuzahAla yaha pUrvI deza hai| usa deza kI alaMkAra rUpa tathA devanagarI ke samAna yaha ratnapurI nAmaka nagarI hai| isameM sabhI zatruoM ko trasta karanevAlA ratnasena nAmaka rAjA rAjya karatA hai| vaha pUrva dizA ke samasta sAmrAjya kA upabhoga karatA hai| vaha bIsa karor3a gA~voM kA svAmI hai, 11 lAkha hAthiyoM kA adhipati hai, dasa lAkha ghor3oM kA svAmI hai, bIsa lAkha vizAla rathoM kA adhIzvara hai tathA bIsa karor3a padAtiyoM ko dRSTi mAtra se AjJA dene meM samartha hai| para usake putra na hone se vaha apane sampUrNa sAmrAjya ko zUnya mAnatA thaa| usa rAjA ke apanI kAnti ke dvArA kanaka (svarNa) kA parAbhava karanevAlI kanakAvalI nAmaka priyA hai| eka bAra usa rAnI ne adbhuta saubhAgya se yukta do kanyAoM ko janma diyaa| unameM jyeSTha putrI kA nAma kanakamaMjarI aura kaniSTha putrI kA nAma guNamaMjarI hai| anukrama se yauvana rUpI megha ne unake rUpavRkSa ko vardhita kiyaa| para pUrvabhava ke azubha karmoM ke udaya se bar3I kanyA kA zarIra jharate kor3ha se dUSita ho gayA aura choTI kanyA andhatA kA zikAra ho gyii| rAjA ne vaidyoM ke samUha ko bulA-bulAkara una kanyAoM ke rogoM ke apAra upAya karavAye, para auSadha, bheSaja, cUrNa, aMjana, maMtra yA taMtra ke dvArA unako lezamAtra bhI guNa nahIM huaa| unake zarIra meM duHsaha vedanA hotI hai, jo leza mAtra bhI zAMta nahIM hotii| kukarma ke vipAka ko dUra karane meM bhalA kauna samartha hai? ataH ghabarAkara ve donoM kanyAe~ mRtyu ko aMgIkAra karane ke lie taiyAra ho gyiiN| prAyaH karake striyA~ vipatti meM maraNa ko hI zaraNa banAtI haiN| una kanyAoM ke mAtA-pitA bhI unake duHkha se duHkhI hokara unhIM ke sAtha maraNa svIkAra karane ko taiyAra ho gye| moha prANiyoM ko andhA banA detA hai| taba maMtriyoM ne rAjya kI adhiSThAtA devI kI ArAdhanA kii| taba devI ne AkAza meM sthita rahate hue sabhI logoM ko sunAte hue kahA ki nAva meM baiThe hue pATaliputra nagara ke ratnapAla rAjA ko maiM prAtaHkAla samudra ke kinAre lekara aauuNgii| vaha rAjA donoM kanyAoM ko svastha bnaayegaa| aisA kahakara devI adRzya ho gyii| usakI vANI sunakara rAjAdi sabhI Anandita hue| he deva! devI kI sahAyatA se ApakA yahAM Agamana huA hai| yahAM se ApakA nagara pA~casau yojana dUra hai| he deva! maiM apane rAjA kI AjJA se zIghratApUrvaka Apake pAsa AyA huuN| rAjA
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267/ zrI dAna- pradIpa bhI devI ke Adeza se vizAla parivAra se yukta hokara zIghra hI yahAM padhAranevAle haiN|"? isa prakAra vaha puruSa batA hI rahA thA, tabhI amAtyoM, sAmantoM va senA ke vizAlaM parivAra se parivRtta ratnasena rAjA vAdyantroM ke dvArA AkAza ko guMjAyamAna banAte hue vahAM A phuNcaa| ratnapAla rAjA ko dekhakara Anandita hote hue usane unako praNAma kiyaa| phira manuSyoM ko AzcaryAnvita karanevAle zAnadAra mahotsava ke sAtha unakA pura - praveza krvaayaa| azana, pAnAdi ke dvArA unakA satkAra karane ke bAda ratnasena rAjA ne ratnapAla rAjA se prArthanA kI- "he svAmI! ina donoM kanyAoM ko Apa svastha banAyeM, kyoMki devI ne aisA hI kahA hai|" yaha sunakara ratnapAla rAjA ne apane bAjubandha meM rakhe hue usa rasa ke dvArA kor3ha se dUSita kanyA ke kapAla para tilaka kiyA / turanta hI RjutA se durjanatA kI taraha aura udAratA se apayaza kI taraha usa rasa ke prabhAva se usakA duSTa kuSTharoga naSTa ho gayA / dAvAnala se huI bela jisa prakAra navavRSTi ke dvArA jala ke siMcana se adhika zobhAyukta banatI hai, usI taraha usa kanyA kI rUpalakSmI bhI pahale se adhika manohara bana gyii| phira rAjA ne dUsarI kanyA ke netroM me rasa kA aMjana lagAyA / tatkAla usakI bhI samagra vedanA upazAnta ho gayI / sUryodaya se kamala kI taraha usake netra vikasvara ho gaye / dina meM bhI AkAza meM rahe hue tAroM ko dekhane meM bhI vaha samartha bana gayI / phira ratnasena rAjA ne atyanta prasanna hote hue ratnapAla rAjA se kahA-"he svAmI! jisa prakAra Apane ina donoM kanyAoM ko svastha karake hama sabako duHkhasAgara se ubArA hai, usI prakAra inake sAtha pANigrahaNa karake hameM cintAsAgara se bhI bAhara nikAleM, jisase maiM nivRta hokara Atma sAdhanA kara pAU~ / " unakI prArthanA ke kAraNa ratnasena rAjA dvArA kiye hue vizAla samArohapUrvaka ratnapAla rAjA ne una donoM kanyAoM se vivAha kiyaa| jahAM puNya ho, vahAM kyA-kyA sampadA nahIM hotI? usake bAda pUrva meM apanI putriyoM ke asAdhya rogoM se utkaTa vairAgya ko prApta rAjA ratnasena zuddha citta se vicAra karane lagA - "lAkhoM varSa bIta jAne para bhI mujhe eka bhI putra prApta nahIM huaa| aba usakI AzA bhI rakhanA mere lie yogya nahIM hai| aba to vRddhAvasthA ke kAraNa dharma kA sevana hI mere lie yogya hai / paNDitoM ke dvArA vRddhAvasthA meM viSayAsakti rakhanA viDambanA mAtra hI hai| mujhe mere puNya se rAjyabhAra kA vahana karane meM dhurandhara jAmAtA bhI mila gayA hai| ataH usa para sArA rAjyabhAra DAlakara mere lie dIkSA lenA hI yogya hai| jo vRddhAvasthA kA mukha dekhe binA hI rajanI kI taraha rAjya kA tyAga karake saMyama rUpI aizvarya ko aMgIkAra karate haiM, una rAjAoM ko dhanya hai / jo isa zarIra kI sahAyatA se mokSa
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268/zrI dAna-pradIpa rUpI phalayukta tapa karate haiM, unhIM kA tana saphala hai-isameM kucha bhI sandeha nahIM hai|" isa prakAra vairAgya kI vizAla taraMgoM se yukta hue rAjA ne harSapUrvaka apanA rAjya ratnapAla jAmAtA ko pradAna kiyaa| zrIgurudeva ke samIpa dIkSA grahaNa kI aura duSkara tapa karake zreSTha gati rUpI mokSa ko prApta kiyaa| aba ratnapAla rAjA puNya se prApta rAjya kA pAlana karate hue kitane hI kAla taka donoM striyoM ke sAtha vahAM rhaa| phira rAjyakArya maMtriyoM ko sauMpakara ratnapAla rAjA ne apane sAmrAjya ko usI taraha alaMkRta kiyA, jisa taraha svarga ke rAjya ko indra alaMkRta karatA hai| usake kramazaH zRMgArasundarI, ratnavatI, patravallI, mohavallI, saubhAgyamaMjarI, devasenA, gaMdharvasenA, kanakamujarI aura guNamaMjarI ye nau rAniyA~ huiiN| mAno pRthvI ke nau khaNDoM se uttamottama saundarya ke paramANuoM ko lekara unheM nipajAyA ho-isa prakAra se ve striyA~ zobhita hotI thiiN| vaha ratnapAla tIsa karor3a grAma, bIsa hajAra nagara, dasa hajAra dvIpa aura dasa hajAra durgoM kA svAmI thaa| tIsa hajAra khaNDa rAjAoM, dasa hajAra mukuTabaddha rAjAoM aura bAraha hajAra belAkuloM (bandaragAhoM) kA vaha nAyaka thaa| cAlIsa karor3a senA, cAlIsa lAkha ratha, cAlIsa lAkha ghor3A aura tIsa lAkha hAthiyoM kA vaha netA thaa| vaha pA~ca hajAra jaladurgoM (jisake cAroM tarapha jala kI khAI rUpI durga ho) kA adhipati thaa| dina-rAta hajAroM vidyAdhara usakI sevA meM rahate the| ratnapAla rAjA ke vaibhava kA samyag prakAra se varNana karane meM kauna samartha ho sakatA thA? vaha pratidina dAna aura bhoga meM sau karor3a dravya kA vyaya karatA thaa| usake puNya kI mahimA sImAtIta thii| usakA pramANa dene meM kauna samartha thA? use usa rasa se pratidina utanA hI dravya prApta ho jAtA thaa| pratyakSa amRtarasa ke sAmana uttama rasa hone se usake sampUrNa rAjya meM kisI ko bhI koI bImArI bAdhita nahIM kara sakatI thii| kalpavRkSa kI taraha vaha rAjA sarva manorathoM ko pUrNa karane ke kAraNa usake rAjya ke manuSyoM ko yugaliyoM kI taraha daridratA kA upadrava kabhI nahIM hotA thaa| vaha apanI santAna ke samAna prajA kA pAlana karatA thaa| ataH usake rAjya meM marakI, zatru kA bhaya, sAta prakAra kI Iti-upadrava tathA anIti Adi kucha bhI nahIM the| isa prakAra divya sukhoM ko bhogate hue aura pRthvI para zAsana karate hue use sukhapUrvaka dasa lAkha varSa vyatIta ho gye| usa rAjA ke meghastha, hemaratha, zatarathAdi nAmoM se yukta sau putra hue| eka bAra nagara ke udyAna meM mahAsena nAmaka kevalI pdhaare| unheM vaMdana karane ke lie ratnapAla rAjA aMtaHpura aura parivAra sahita gyaa| rAjA ne guru ko tIna pradakSiNA karake vidhipUrvaka namaskAra kiyaa| guru ne bhI sukha kA poSaNa karanevAlI dharmalAbha rUpI AzISa ke
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269/zrI dAna-pradIpa dvArA use saMtuSTa kiyaa| usake bAda kevalI ne una sabhI ko dharmadezanA dI, kyoMki jisake pAsa jo mAla hotA hai, vaha use vahI dikhAtA hai| dezanA isa prakAra thI ___ "puNya ke dvArA hI manuSya kA uttama kula meM janma hotA hai| pA~coM indriyoM kI sundaratA prApta hotI hai| anupama rAjyAdi samRddhi prApta hotI hai| prazaMsanIya adbhuta bhogoM kI prApti hotI hai| strI-putrAdi kA saMbaMdha mana meM prIti paidA karatA hai| sukRta ke dvArA manuSya ko kyA-kyA zubha prApta nahIM hotA? isake viparIta nIca kula meM janma, kuTumba kA kleza, priya vastu kA viyoga, apriya kA saMyoga, daridratA, durbhAgya aura zatruoM se parAbhava-ye sabhI prANiyoM ke pApoM kA hI pratiphala hai| hiMsA, asatya, corI, kazIla sevanAdi samagra pApoM ko chor3akara he vivekIjanoM! dharmavidhi meM udyama karo, jisase ki lakSmI svayaM Akara tumhArA varaNa kre|" isa prakAra guru ke pAsa se amRtopama upadeza sunakara rAjA atyanta prasanna huaa| usane guru ko namaskAra karake nirmala vANI dvArA pUchA-"mere balavAna hone ke bAvajUda usa jayamantrI ne merA rAjya hathiyA liyA vaha kisa karma ke udaya se? kisa karma ke dvArA zRMgArasundarI ko duHsaha vedanA sahana karanI par3I? maiMne kisa karma ke dvArA adhikAdhika rAjyalakSmI ko prApta kiyA? kisa karma ke udaya se kanakamaMjarI ko kor3ha huA? guNamaMjarI kisa karma ke kAraNa andhatA ko prApta huI? kisa karma se ve donoM svastha banI? kisa karma ke dvArA maiMne usa durlabha rasa ko prApta kiyA?" ina praznoM ko sunakara kevalI ne kahA-"he rAjA! yaha sArA vRttAnta maiM tumheM batAtA huuN| tuma ekAgracitta se suno isI bharatakSetra meM puruSaratnoM se zobhita ratnapura nAmaka nagara hai| usameM ratnavIra nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha puNyakarma ke dvArA pavitra thaa| vaha zatruoM ke paMcatva ko vistRta karate hue bhI unake kula kA kSaya hI karatA thaa| usa rAjA ke lAvaNyAdi se yukta zrIdevI Adi nau striyA~ thiiN| pRthvIkhaNDa ke sArabhUta padArthoM ko lekara unakA nirmANa kiyA gayA ho-isa prakAra se ve zobhita hotI thiiN| ___ usI nagara meM siddhadatta aura dhanadatta nAmaka do vaNikaputra bAlyAvasthA se hI paraspara gAr3ha maitrI se yukta the| ve donoM alpa samRddhiyukta the| ataH mahAjanoM ke madhya ve mAna-satkAra ko nahIM pAte the| isase ve khedakhinna rahA karate the ki-"dhana ke binA manuSyoM ko dAna, sanmAna, svajanapanA, vivekIpanA Adi kucha bhI prApta nahIM hotaa| dhanahIna ke samakSa koI dekhatA bhI nhiiN| dhana ke lie hamane hajAroM udyama kiye, para eka bhI upAya hameM avakezI ke vRkSa kI taraha phalIbhUta nahIM huaa| aba hameM dhanaprApti kA koI aisA upAya karanA cAhie,
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270/ zrI dAna-pradIpa jisase vaha zIghra phalIbhUta ho sake aura akhUTa lakSmI kI prApti ho|" isa prakAra vicAra karake kArya ke jJAtA ve donoM upavAsa meM tatpara rahakara mAhAtmya ke dvArA prasiddha kAmadevI kI ArAdhanA karane lge| 21 upavAsa ho jAne para vaha devI pratyakSa prakaTa huI aura kahA-"maiM tumhArI bhakti se prasanna huI huuN| ataH icchAnusAra vara maaNgo|" yaha sunakara zuddha buddhi ke nidhi dhanadatta ne kahA-"he devI! hameM viveka ke dvArA zobhita lakSmI pradAna kro|" taba devI ne kahA-"ina donoM meM se koI eka vastu maaNgo| do varadAna eka sAtha mata mAMgo, kyoMki deva-devI bhI puruSoM ko unake karma ke anusAra hI de sakate haiN|" yaha sunakara siddhadatta ne vicAra kiyA-"vidvattA Adi sabhI guNa loka meM lakSmI se hI prApta hote haiN|" ataH mUr3ha buddhi se yukta hokara usane lakSmI maaNgii| udhara dhanadatta ne apanI sadbuddhi se vicAra kiyA ki viveka hI tIna loka meM samagra lakSmI kA kAraNa hai| ataH usane viveka hI maaNgaa| una donoM ko apanI-apanI icchAnusAra varadAna dekara devI apane sthAna para lauTa gyii| ve donoM bhI apane-apane ghara cale gye| eka bAra siddhadatta ke ghara madhyAhna ke samaya Azcarya utpanna karanevAle vividha prakAra ke maMtroM kI siddhi se yukta koI zreSTha yogI aayaa| use dekhakara lubdha buddhi se yukta siddhadatta ne socA-"yaha kisI siddhi kA sthAna hai-aisA pratIta hotA hai|" aisA mana meM socakara use icchA-pramANa bharapeTa bhojana krvaayaa| usakI bhakti se saMtuSTa hokara yogI ne use maMtrasiddha kAkar3I ke bIja diye aura usakA phala batAyA-"he vatsa! ina bIjoM ko vidhi ke anusAra bone se eka muhUrta meM hI nava pallavoM se yukta phalasahita latA utpanna hogii| amRta ke samAna atyadhika rasa se vyApta isake phala kA prabhAva yaha hai ki isakA sevana karanevAloM kI kSudhA aura tRSA donoM hI zAnta ho jAtI hai| isa kA phala khAne se vAyu ke caurAsI doSa, netra ke sar3asaTha doSa aura aThAraha prakAra ke kor3ha roga tatkAla nAza ko prApta ho jAte haiN| sannipAtAdi sabhI duHsAdhya bImAriyA~ bhI megha kI vRSTi ke dvArA dAvAnala kI taraha isa phala ke dvArA zAnta ho jAtI haiN| isake phala kA sevana karane se sthAvara (ajIrNAdi) aura jaMgama (sarpAdi)-donoM prakAra ke viSa kA nAza ho jAtA hai| vizeSa kyA kahU~? isakA phala samasta rogoM kA haraNa karanevAlA utkRSTa rasAyana rUpa hai| ataH ina bIjoM ko tuma yatnapUrvaka sambhAlakara rkhnaa|" aisA kahakara vaha yogIndra apane sthAna para lauTa gyaa| siddhadatta ne bhI zubha dina una
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271/zrI dAna-pradIpa bIjoM ko vidhi-pramANa bo diyaa| eka muhUrta meM hI praphullita pallavoM se yukta tathA phalavAlI latA utpanna ho gyii| usake phaloM ke dvArA dhanvantari vaidya ke samAna usane anya auSadhiyoM se ThIka na honevAle rogoM ko bhI ThIka kara diyaa| usa samaya vaha eka-eka phala sau, hajAra, lAkha Adi dravya meM becane lgaa| isa upArjita dhana dvArA vaha mahA dhanADhya bana gyaa| devoM kI vANI avazya hI zIghratApUrvaka prAmANika hotI hI hai| eka bAra vaha vAhana meM mAla bharakara samudrI mArga se vyApAra karane ke lie nikalA, kyoMki aparimita dhana hone para bhI santoSa ke binA tRpti nahIM hotii| vaha anukrama se anya dvIpa meM phuNcaa| vahAM mAla kA kraya-vikraya kiyaa| vahAM se bhI asaMkhya mAla liyaa| phira vahAM se vApasa lauttaa| mArga meM utkaTa vAyu ke dvArA samudra cAroM tarapha se kSobha pAkara uchalane lgaa| usakI taraMge geMda kI taraha vAhana ko Upara uchAlane lgiiN| usa samaya siddhadatta aura anya sabhI logoM ke citta vAhana kI taraha kampita hone lgaa| sabhI ke jIvana saMzaya ko prApta hone lge| Akula-vyAkula hote hue logoM ne socA ki agara vAhana ko halkA kara diyA jAya, to kadAcit yaha nahIM ttuuttegaa| aisA vicAra karake nirupAya bane sabhI ne vAhana meM se samagra mAla pAnI meM pheMka diyaa| usake bAda capala taraMgoM ne jyoM-tyoM usa vAhana ko eka sUne dvIpa meM pahuMcA diyaa| aba logoM ko jIne kI Aza baMdhane lgii| ve loga vAhana se utarakara svastha hokara usa dvIpa ke kinAre para rhe| vahAM rahate hue alpa samaya meM hI unakA anAja khatma ho gyaa| jala bina machalI kI taraha anAja ke binA ve sabhI atyanta duHkhI hue, kyoMki anna hI manuSya kA jIvana hotA hai| usake bAda siddhadatta ne vidhi ke anusAra usa bhUmi para ve bIja boye / latA uga AyI aura turanta pallavoM sahita phala prApta hue| kalpalatA kI taraha una latAoM ke phala khAkara yugalikoM kI taraha ve sabhI udyama rahita hokara sukhapUrvaka vahAM rahane lge| eka dina una phaloM kI gandha se AkRSTa hokara eka jalamAnuSI vahAM aayii| usane ve phala khaaye| svAdiSTa vastu kise acchI nahIM lagatI? use phala khAte dekhakara siddhadatta ne usakA niSedha kiyaa| phira usa catura ne apane hAtha meM eka ratna rakhakara use dikhaayaa| usane bhI dhUrtatA se jAna liyA ki yaha puruSa mujhe kaha rahA hai ki agara aise ratna lAkara dUM, to vaha mujhe phala khAne ke lie degaa| isa prakAra jAnakara phala meM lubdha banI vaha jalamAnuSI zIghratA se samudra ke andara DubakI lagAkara ratna lekara AyI aura siddhadatta ko diyaa| usane bhI use phala de diyaa| vaha jitane ratna lAkara detI, siddhadatta use utane hI phala de detaa| jisako jo vastu durlabha hotI hai, use usI vastu kI icchA paidA hotI hai| isa prakAra usa jalamAnuSI ke sAtha phalavikraya meM siddhadatta ne itane ratnoM kA r3hera ikaTThA kara liyA, mAno
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272/zrI dAna-pradIpa koI navIna parvata banAyA gayA ho| una ratnoM ke dvArA vAhana bharakara vaha kuzalatApUrvaka apane nagara meM aayaa| vahAM avivekapane se usane rAjA ko alpa bheMTa dii| ataH ratnavIra rAjA ratnoM ko pAne ke lobha se kopAyamAna huaa| sainikoM ko AjJA dekara usake vAhana roka liye| apane aviveka ke kAraNa siddhadatta ne pahale bhI mahAjanoM ke sAtha acchA bartAva nahIM rakhA thaa| ataH mahAjanoM ne rAjA se kucha bhI vijJapti nahIM kii| "aba maiM kyA karUM? kahAM jAU~? kyA upAya karUM?"ityAdi cintA se Akula-vyAkula hokara mahAkaSTa meM bAraha dina vyatIta kiye| terahaveM dina rAjA ko svayaM hI sabuddhi utpanna huI ki-"ye parAye ratna lobha meM Akara mere dvArA grahaNa karanA ucita nahIM hai|" aisA vicAra karake siddhadatta ke vAhanoM para se apanI AjJA vApasa le lii| usake vAhana mukta kara diye| kyA svayaM ke atirikta atyanta bharatI meM Aye hue samudra ko anya koI nivAra sakatA hai bhalA? phira harSita hote hue siddhadatta ne vAhana meM se maNiratnoM ke samUha ko nikAlakara dhAnya ke samAna unheM ghara ke koThAroM meM bhara diyaa| phira unheM becakara usane 66 karor3a svarNamudrAe~ kmaayiiN| para vaha sArA dhana bhUtoM se adhiSThita kI taraha dAna aura bhoga se rahita hI rhaa| jaise candra ko usakA kalaMka dUSita karatA hai, samudra ko usakA khArApana dUSita karatA hai, dharma ko mithyAtva dUSita karatA hai, rUpa ko kuzIla dUSita karatA hai, anIti rAjya ko dUSita karatI hai, kAMjI dUdha ko dUSita karatA hai, usI prakAra usakI kRpaNatA ne usakI lakSmI ko dUSita kara diyaa| mAno kisI kalaMka ke dvArA use jAti se bAhara kara diyA gayA ho-isa prakAra vaha kharca ke bhaya se kabhI bhI mahAjanoM ke samUha ke madhya nahIM jAtA thaa| jaise brAhmaNoM kI purI ke pAsa bhI cANDAla nahIM jA sakatA, vaise hI vaha duSTa buddhivAlA dharmazAlA ke najadIka hokara bhI nahIM gujaratA thaa| lakSmI rUpI madirA se matta hokara vaha mahAjanoM ko tRNa ke samAna bhI nahIM mAnatA thaa| ataH vaha nirantara una mahAjanoM kI A~khoM meM khaTakatA thaa| vaha kabhI bhI devapUjA nahIM karatA thaa| sadguru kI sevA bhI nahIM karatA thaa| satpuruSoM kA satkAra nahIM karatA thaa| duHkhIjanoM para upakAra bhI nahIM karatA thaa| lobha kI vyAkulatA se kevala dhanopArjana ke upAyoM meM hI vyagra rahakara pazu kI taraha apane anamola mAnava jIvana ko vyartha hI ga~vA rahA thaa| ___udhara dhanadatta ke citta ko devI dvArA taiyAra karake diyA huA viveka rUpI maNi kA dIpa acchI taraha se prakAza kara rahA thaa| ataH yathAyogya vyApAra ke dvArA vaha dhanADhya bana gyaa| prAyaH saMpatti upArjana karane meM viveka hI caturAI ko dhAraNa karatA hai| zuddha bhAva va sabuddhi se yukta vaha hamezA devabhakti karatA thA, kyoMki vaha mAnatA thA ki devabhakti hI sarva
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 / zrI dAna- pradIpa sampatti kA kAraNa hai| tattva aura atattva ko prakAzita karane meM guru hI samartha hai - isa prakAra jAnane ke kAraNa dhanadatta hamezA mana, vacana aura kAyA kI zuddhi ke dvArA atyanta bhaktipUrvaka guru kI ArAdhanA karatA thaa| sabhI vyavahAroM meM vaha mahAjanoM ke sAtha milakara calatA thaa| dina-pratidina vaha yaza, mAna aura mAhAtmya ke dvArA vRddhi ko prApta hone lagA / kalaha samagra kalyANa - latA kA unmUlana karane meM hAthI ke samAna hai aura vipatti kA sthAna hai- yaha jAnakara vaha kisI bhI sthAna para kleza nahIM karatA thA / asatya bolane se avizvAsa, aprIti, laghutA, nindAdi kauna-kaunase doSa puSTa nahIM hote? aisA vicAra karake vaha kabhI bhI asatya vacana nahIM bolatA thA / corI rUpI vRkSa isa bhava meM vadha, bandhanAdi phala pradAna karate haiM aura paraloka meM naraka kI vedanA pradAna karate haiM- aisA jAnakara vaha kadApi adatta ko grahaNa nahIM karatA thaa| parastrI kA sevana karanevAlA isa bhava aura parabhava meM aneka ApattiyA~ prApta karatA hai - aisA jAnakara vaha parastriyoM ko dRSTi ke dvArA dekhatA bhI nahIM thA / nIti kA jJAtA vaha dhanadatta samajhatA thA ki vyasana duHkha rUpI vRkSa kA mUla hai / ataH zatru kI taraha durvyasanoM ko mAnate hue vaha unase dUra hI rahatA thaa| vinayAdi guNa hI puruSoM ko zobhita karate haiN| alaMkAroM kA samUha to bhArabhUta hI hai| aisA mAnakara vaha vinayAdi guNoM kA Adara karatA thA / dhana kA dAna karane se yaza aura mokSa rUpI phala kI prApti hotI hai aura bhogane se to vaha mala-mUtra rUpa hotA hai - aisA vicAra karake vaha nyAyopArjita dhana kA Aya ke anusAra dAna karatA thA / isa prakAra nirantara sarva sthAna para sadAcAra kA hI AcaraNa karatA thaa| ataH usakA darzana sabhI ko priya lagatA thA / eka bAra nagara meM koI paradezI vaNika kisI maTha meM roga kI pIr3A se maraNa ko prApta huaa| usakA agni-saMskAra karane ke lie dhanadatta aura sabhI mahAjana ikaTThe hue| satpuruSa sarvatra ucita karane meM hI tatpara rahate haiN| vahAM siddhadatta ko bulAne para bhI vaha nahIM AyA / pA~ca manuSyoM ke bIca jo na Aya, usase adhika jar3a - mUrkha aura koI nahIM ho sktaa| phira anya vaNikajana usa zava ko lekara zmazAna meM gye| vana ke kASThoM dvArA usakI citA taiyAra karavAyI / para usa maraNa prApta vyakti kI jAti kA patA na hone se use koI agni
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274/zrI dAna-pradIpa denevAlA nahIM milaa| prAyaH isa vidhi ko karane kA haka svajanoM ko hI hotA hai| taba mahAjanoM ne vaha vidhi karane ke lie dhanadatta ko khaa| kArya karane kI AjJA dene meM sabhI utsuka manavAle hote haiN| paMca kA vacana mAnya hotA hai aisA vicAra karake dhanadatta ne unakA vacana aMgIkAra kiyaa| bAkI sabhI loga dUra jAkara eka vRkSa kI chAyA meM baiTha gye| phira citA meM zava ko sulAkara dhanadatta usake vastra haTAne lgaa| taba usane vastroM ke chora para eka gaThaDI baMdhI haI dekhii| usane gaThar3I ko kholakara dekhA, to usameM mUrtimAna puNya samUha ke samAna daidIpyamAna pA~ca maNiyA~ thiiN| unheM dekhakara usane vicAra kiyA ki yaha parAyA dhana lenA mere lie sarvathA prakAra se ucita nahIM hai, kyoMki paradravya ko grahaNa karanA donoM loka meM hitakArI nahIM hai| isa prakAra vicAra karake tattvArtha ke jJAtA dhanadatta ne usakA samasta maraNa kArya pUrNa kiyA aura mahAjanoM ke pAsa Akara unheM ratna dikhAte hue kahA-"ye ratna zava ke vastra ke chora meM bAMdhe hue the| maiM adatta ko grahaNa nahIM krtaa| ataH ye ratna Apaloga leveN|" usakA yaha adbhuta santoSa aura prAmANikatA dekhakara mahAjana vismita hue aura prItipUrvaka kahA-"he vatsa! ye ratna tumhI grahaNa kro| hama ina ratnoM ko tumheM pradAna karate haiN| ataH inheM grahaNa karane meM aba tumheM adattAdAna kA pApa nahIM lgegaa|" taba dhanadatta ne kahA-"jisakA svAmI maraNa ko prApta ho jAya, usa vastu kA svAmI rAjA hotA hai| ataH ye ratna mujhe dene kA ApalogoM ko koI adhikAra nahIM hai|" aisA kahakara usane ratnoM ko jabarana mahAjanoM ke hAtha meM rakha diyaa| phira sabhI loga snAna karake apane-apane sthAnoM para lauTa gye| usake bAda yaha vRttAnta sunakara rAjA bhI atyanta vismita aura Anandita huaa| usane svayaM ve ratna mahAjanoM se lekara dhanadatta ko de diye| jo manuSya zuddha aMtaHkaraNapUrvaka para kA adatta dhana na letA ho, use adbhuta saMpattiyA~ cAroM tarapha se Akara zIghra hI svayaM varaNa karatI hai| phira dhanadatta ne una ratnoM ko pA~ca lAkha svarNamoharoM meM becakara usa dhana kA yathAyogya-pramANa meM dAna, bhoga aura vyApArAdi meM usakA upabhoga kiyaa| eka bAra vyApAra kA vistAra karane ke icchA se dhanadatta ko yaha jAnane kI icchA huI ki usake dina car3hate hue haiM yA utarate hue? usane vicAra kiyA-"jaise alpa bhojana karane se usakA ajIrNa bhI kama hotA hai aura jaise thor3A hI Upara se girane se vedanA bhI alpa hotI hai, vaise hI thor3A-2 vyApAra karane se khoTa bhI thor3I hI hotI hai|" isa prakAra kA viveka utpanna hone se usane eka bakarI kharIdakara vana meM carane ke lie
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275/zrI dAna-pradIpa chor3a dii| vaha bakarI mAno pUrvakarma ke vaibhava kA zodha kara rahI ho-isa prakAra se idhara-udhara phirane lgii| isa prakAra phirate hue use usI dina kisI varUe ne mAra diyaa| isa prakAra dhanadatta ne do-tIna bAra bakarI kharIdakara vana meM chor3I, para donoM-tInoM bAra vaha maraNa ko prApta ho gyii| ataH dhanadatta ne apane girate hue dinoM ko jAnakara koI bhI vizeSa prakAra kA vyApAra nahIM kiyaa| vivekI puruSa acche-bure dinoM kI pahacAna karake kArya meM yatna karate haiN| kitanA hI samaya bIta jAne ke bAda usane phira se bakarI kharIdakara vana meM carane ke lie chodd'ii| bakarI ne usI dina prasava kiyaa| isI prakAra anya-anya bakariyA~ kharIdIM, to ve sabhI prasava karane lgiiN| thor3e hI dinoM meM usake ghara bakariyoM kA eka vizAla samUha ho gyaa| usane isa ghaTanA ke dvArA apane car3hate hue dinoM ko mAnakara paradeza se Aye hue jahAja meM se pA~ca lAkha svarNamoharoM ke dvArA mAla kharIda liyaa| usake ThIka sAtaveM dina anya dvIpa meM se koI vAhana kA vyApArI aayaa| usane vaha sArA mAla usa vyApArI ko beca diyaa| usameM use dugunA lAbha milane se vaha dasa lAkha kA svAmI bana gyaa| apane karma anukUla hoM, to kahIM bhI saMpatti durlabha nahIM hai| isa prakAra bahate hue pAnI ke nirjhara kI taraha nirantara usake vyApAra ke dvArA usakI Rddhi udyAna-lakSmI kI taraha vRddhi ko prApta hone lgii| anukrama se vaha bAraha karor3a sonaiyoM kA svAmI bnaa| puNya jisakI sahAyatA kare, aisA vyApAra vAstava meM kalpavRkSa hI hai| eka bAra dhanadatta aura siddhadatta ne mArga meM kahIM rAjaputra aura sAmantaputra ko kalaha karate hue dekhaa| yaha dekhakara "dAvAnala kI taraha kalaha ke pAsa khar3e rahanA yogya nahIM hai"-aisA vicAra karake dhanadatta naraka kI taraha una donoM ko dekhakara dUra se hI nikala gyaa| __ "kyA inakA kalaha uchalakara mujhase cipaka jAyagA?"-isa prakAra vicAra karake uddhata buddhi se yukta siddhadatta unake pAsa calA gyaa| una donoM ne usI ko apane nyAya-anyAya meM sAkSIbhUta kara liyaa| phira ve donoM lar3ate hue rAjasabhA meM pahu~ca gye| donoM ne apane-apane pakSa ko nyAyabhUta aura dUsare ke pakSa ko anyAyabhUta btaayaa| rAjA ne pUchA-"isa bAta kA sAkSI kauna hai?" taba una donoM ne hI siddhadatta kA nAma btaayaa| use bulAkara rAjA ne hakIkata puuchii| usa samaya viveka vikala siddhadatta ne mAnya karane lAyaka rAjaputra ko doSI aura sAmantaputra ko nyAyayukta btaayaa| yaha sunakara rAjA ne krodhita hote hue usa sAkSI ko galata batAyA
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276/zrI dAna-pradIpa tathA jhUThI sAkSI dene ke kAraNa siddhadatta ko bIsa karor3a dravya kA daNDa diyaa| vaha sabhI ke sAtha dveSabhAva rakhatA thA, ataH kisI ne bhI usakA sAtha nahIM diyA, kyoMki jo mahAjanoM kA virodhI hotA hai, vaha sukhalakSmI kA saMbaMdhI (bhoganevAlA) nahIM ho sktaa| eka bAra manohara rUpayukta ve donoM arthAt siddhadatta aura dhanadatta rAjamArga se jA rahe the| usa samaya una donoM ne mahala ke jharokhe meM baiThI huI ratizrI nAmaka maMtrIpatnI ko dekhaa| usane bhI una donoM ko dekhA, to mohAsakti ke kAraNa una para atyanta anurakta ho gyii| vAstava meM nadI, bijalI aura strI meM sthiratA nahIM hotii| cakSu apane viSaya meM Aye hue rUpa ko dekhe binA raha nahIM sktaa| usa samaya vivekazAlI dhanadatta ne vicAra kiyA-"sarAga dRSTi ke dvArA parastrI ko dekhanA bhI ubhayaloka se viruddha AcaraNa yaha vicAra karake udvega karanevAle zatru se, bhayaMkara sarpa se aura pracaNDa tApa se yukta sUrya se jisa prakAra dRSTi khIMca lI jAtI hai, usI prakAra dhanadatta vahAM se dRSTi haTAkara Age cala pdd'aa| udhara kAmAndha huA siddhadatta Upara dRSTi rakhakara usa strI kI aura dekhatA huA jamIna meM gAr3e gaye stambha kI taraha stambhita ho gyaa| usake sAtha hAsya, dRSTivinyAsa Adi kriyAe~ karate hue nirlajja siddhadatta ko sipAhiyoM ne dekha liyaa| tatkAla use pakar3akara bAMdhakara rAjA ke sAmane peza kiyA gayA, kyoMki isa bhava meM to rAjA hI pApiyoM ko zikSA pradAna karatA hai| rAjA ne punaH usa para krodhita hote hue use dasa karor3a dravya kA daNDa diyaa| anyAyI ke ghara kabhI bhI lakSmI sthira nahIM rhtii| isa prakAra viveka-vikalatA ke kAraNa siddhadatta kA dhana kama hotA gayA aura vivekayukta hone se dhanadatta kA dhana bar3hatA hI calA gyaa| eka bAra dhanadatta ke ghara ekAnta meM koI vyApArI aayaa| usane use dasa karor3a mUlya ke ratna dikhaaye| dekhakara dhanadatta ne una ratnoM kA mUlya puuchaa| taba usa vyApArI ne unakA mUlya dasa hajAra btaayaa| yaha sunakara buddhimAna dhanadatta ne vicAra kiyA-"ye ratna to atyadhika mUlyavAna haiN| para yaha atyalpa mUlya batA rahA hai| jarUra yaha kahIM se corI karake lAyA hai| corI karake lAyI huI vastu ko jo kharIdatA hai, vaha bhI cora ke samAna hI daNDa kA adhikArI hotA hai|" isa taraha vicAra karane ke bAda atyadhika lAbhayukta saudA hone ke bAvajUda bhI usane ratna nahIM khriide| usake bAda vaha vyApArI siddhadatta ke pAsa gyaa| use bhI ratna dikhaaye| mahAlAbha dekhakara ekAnta meM usane ve ratna kharIda liye| kUTa vyApAra ko karate hue vaNika lAbha ko hI dekhatA hai, para dUdha pItI huI billI jisa prakAra lakar3I ko nahIM dekhatI, usI
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277/ zrI dAna-pradIpa prakAra use rAjA kA daNDa yAda nahIM aayaa| eka bAra nagara ke ArakSakoM ne usako pakar3a liyA aura pUchA-"logoM kA curAyA huA dhana kahAM hai? batA, nahIM to terA maraNa pakkA hai|" taba usa cora ne curAyA huA mAla jahAM-jahAM becA thA, vaha sabhI batA diyaa| logoM ne bhI apane-2 mAla ko pahacAnA aura vApasa le liyaa| usake bAda ArakSakoM ne tiraskArapUrvaka cora se kahA-"are! rAjakhajAne se curAye hue ratna kahAM hai? unheM kyoM chipAtA hai?" taba usane spaSTa rUpa se kahA-"una ratnoM ko pahale maiMne dhanadatta ko dikhAyA thA, para patA nahIM kisa kAraNa se usane nahIM khriide| ataH jaba maiMne una ratnoM ko siddhadatta ko dikhAyA, to usane ekAnta meM mujhe dasa hajAra dravya dekara kharIda liyaa|" yaha vRttAnta sunakara kotavAla use rAjA ke pAsa le gayA aura sArI hakIkata btaayii| yaha sunakara rAjA ne siddhadatta ke pAsa se na kevala ratna, balki usakA sarvasva le liyA, kyoMki rAjA kA krodha bhayaMkara hotA hai| usake bAda siddhadatta dAridrya ke dvArA atyanta parAbhava ko prApta huaa| aviveka ke kAraNa isaloka meM kyA-kyA duHkha prApta nahIM hotA? ataH duHkhagarbhita vairAgya ke kAraNa usane tApasa dIkSA grahaNa kii| avivekI jana paraloka ke lie acchA sAdhana grahaNa nahIM kara skte| ___phira rAjA ne dhanadatta ko bulAkara pUchA-"tumane mahAlAbha hote hue bhI ve ratna kyoM nahIM kharIde?" taba dhanadatta ne hakIkata batAte hue kahA-"he svAmI! vaha manuSya ekAnta meM Akara mujhe ratna batA rahA thaa| usakI bAtoM se mujhe zaMkA ho rahI thii| atyalpa mUlya batAne ke kAraNa ve ratna mujhe curAye hue lge| ataH maiMne nahIM khriide|" yaha sunakara rAjA ne vicAra kiyA-"aho! isakI buddhi kitanI zuddha hai! aho! isakI vrata kI dRr3hatA sarAhanIya hai|" isa prakAra usakI prazaMsA karake rAjA ne use atyadhika sanmAna diyA / vyasanAdi meM Asakti-rahita banate hue aura vivekayukta vyApAra karate hue dhanadatta kI lakSmI megha ke dvArA latA kI taraha nirantara vRddhi ko prApta hone lgii| eka bAra ratnavIra rAjA kI sabhA meM koI dhUrta karor3a-karor3a mUlyavAle pA~ca ratna lekara aayaa| usane sabhAsadoM se kahA-"samudra meM kAdava aura pAnI meM se kyA jyAdA hai aura kyA kama hai? isa viSaya meM jo mujhe santoSajanaka uttara degA, use maiM ye AzcaryakArI pA~coM ratna de duuNgaa|"
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278/zrI dAna-pradIpa yaha sunakara usa prazna kA javAba dene meM tIvrabuddhi yukta sabhAsada bhI mUr3ha bana gye| kisa-kisane apane mana ko sandeha ke jhUle meM nahIM jhulAyA? phira devI ke prasAda se vikasvara buddhiyukta dhanadatta ne kahA-"samudra meM kAdava adhika hai aura pAnI alpa hai| agara tumheM vizvAsa na ho, to pahale samudra meM jAnevAlI gaMgA Adi nadiyoM ke pravAha ko roka / usake bAda pAnI kA mAna kara aura kAdava kA mAna kara / agara kAdava se jyAdA pAnI ho, to maiM tumheM pA~ca karor3a svarNamudrA pradAna kruuNgaa|" isa prakAra dhanadatta ne usa dhUrta ko niruttara kara diyaa| phira rAjAjJA se usane ve pA~ca ratna dhanadatta ko sauMpa diye| eka bAra usa nagara meM manohara rUpayukta, daidIpyamAna alaMkAra ko dhAraNa karanevAlA aura navayauvana se yukta koI kapaTanidhi mahebhya sArthavAha banakara AyA aura bAraha karor3a svarNa kI mAlakina anaMgasenA nAmaka gaNikA ke ghara gyaa| use dekhakara kapaTa karane meM catura vaha gaNikA bhI use dhanADhya jAnakara kahane lagI-"aho! Aja mere agaNita puNya udaya meM Aye haiM, jisase mere ghara meM jaMgama kalpavRkSa kA padArpaNa huA hai| Aja rAtri ke antima prahara meM mujhe svapna AyA thaa| usameM mAno deva prasanna huA ho-isa prakAra se Apake pAsa se mujhe bAraha karor3a svarNamudrA prApta huii| yaha svapna abhI satya sAbita huA jAna par3atA hai| para yaha lokokti bhI satya hai ki svapna meM prApta huI vastu kise hakIkata meM milatI hai?" yaha sunakara hAjira-javAbI usa dhUrta ne kahA-"he bhadre! tumane satya hI kahA, kyoMki mujhe tumhAre yahAM bAraha varSa taka rahanA hai-aisA kahakara maiMne Aja svapna meM bAraha karor3a sonaiye tumhAre ghara para sthApana ke taura para rakhe haiN| tere sauMdarya, caturAI aura prIti Adi guNoM se maiM tumhAre AdhIna bana gayA huuN| ataH maiM jIvana-paryanta tumhAre ghara para rhuuNgaa| para abhI koI sArtha dezAntara meM jAnevAlA hai| vahAM atyadhika lAbha saMbhavita hai| ataH maiM vahAM jAne ke lie taiyAra huA hUM, kyoMki jahAM lAbha sambhava ho, vahAM jAne meM vaNika Alasya nahIM krte| ataH he priye! abhI to tUM mere bAraha karor3a vApasa de, tAki maiM vyApAra kara sakU~ / rakama ke binA dUra deza meM vyApAra nahIM ho sktaa| vyApAra karane ke bAda maiM jaldI hI tumhAre pAsa vApasa AU~gA, kyoMki maiM tumhAre kAmaNa ke AdhIna ho gayA huuN|" / yaha sunakara vaha gaNikA use javAba nahIM de paayii| usakI sArI AzA usa dhUrta ne niSphala kara dii| caMcalatA rahita vAnarI kI taraha vaha zUnya bana gayI aura vaha dhUrta usase atyanta vAda-vivAda karate hue use cauTe para le aayaa| atyanta udvigna hokara gaNikA ne nagara meM paTaha bajavA diyA ki jo koI isa vivAda ko zAnta karegA, use maiM eka karor3a dravya
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 / zrI dAna- pradIpa pradAna kruuNgii| yaha sunakara dravya ke lobha se aneka loga usa viSaya meM prayatna karane lage, para koI bhI usa vivAda ko nipaTAne meM samartha na ho sakA / anta meM dhanadatta kI buddhi usa vivAda ko nipaTAne meM askhalita pravarttita huii| usane eka hAtha meM bAraha karor3a svarNa kI kImatavAle bAraha ratna rakhe aura dUsare hAtha meM darpaNa rkhaa| usa darpaNa meM ratnoM kA pratibimba dikhAte hue usane dhUrta se kahA - "he bhadra! isa darpaNa meM dikhanevAle ratnoM ko tuma grahaNa karo / " yaha sunakara dhUrta krodhita hote hue bolA - "ina pratibimbita ratnoM se kyA prayojana ? inheM kaise grahaNa kiyA jA sakatA hai?" taba dhanadatta ne kahA- "he bhadra! kyA tumane lokokti nahIM sunI ki puruSa kI jaisI bhAvanA hotI hai, tadanurUpa hI siddhi hotI hai| jaisA prAsAda hotA hai, usameM vaisI hI pratimA sthApita kI jAtI hai| jaise deva hote haiM, vaise hI pujArI bhI hote haiM / ataH jisa prakAra isane svapna meM dhana liyA thA, usI prakAra yaha pratibimba ke rUpa meM vApasa bhI lauTA rahI hai, kyoMki svapna aura pratibimba meM koI pharka nahIM hai / " yaha sunakara dhUrta nirAza hokara apane sthAna para lauTa gyaa| gaNikA ne bhI prasanna hote hue dhanadatta ko koTi svarNa pradAna kiyaa| isa prakAra viveka rUpI kalpavRkSa ke dvArA dhanadatta kA dhana anukrama se vRddhi ko prApta huA, jisase vaha pacapana karor3a svarNa kA svAmI bana gayA / eka bAra rAjA kI AjJA se nagara meM ArakSakoM ne eka cora ko kArAgRha meM DAlA / pApiyoM para rAjA hI zAsana kara sakatA hai| vaha cora kSudhA - tRSA Adi ko sahana karatA huA maraNa ko prApta huaa| akAma nirjarA ke kAraNa vaha rAkSasa yoni kA deva banA / turanta usane avadhijJAna kA upayoga lgaayaa| usane jAnA ki rAjA ke dvArA diye gaye kaSToM ke kAraNa use maraNa prApta huA hai| usakA krodha jAgRta huA / jaise siMha hAthI ko pakar3atA hai, vaise hI usane bhI hanana karane ke lie rAjA ko pkdd'aa| jaise kasAI bakare ko antya dazA prApta karavAtA hai, vaise hI usane bhI rAjA ko antya dazA prApta karavAyI / taba nagarajana use prasanna karane ke lie ikaTThe hokara kahane lage- "he deva ! Apa dayA kreN| nyAyamArga para calanevAle hamAre svAmI ko chor3a deN|" taba rAkSasa ne kahA-'agara koI vIra puruSa apane zarIra kA balidAna mujhe de, to maiM rAjA ko chor3a duuNgaa|" yaha sunakara sabhI kAyara bana gaye aura dAna dene meM kRpaNa bane puruSa kI taraha sabhI mukha nIcA karake khar3e ho gye| taba paropakAra meM rasika dhanadatta ne kahA- "he deva! maiM merA zarIra
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280/zrI dAna-pradIpa balidAna meM tujhe sauMpatA huuN| tUM rAjA ko chor3a de|" yaha sunakara dhanadatta ke sattva se prasanna hokara rAkSasa ne rAjA ko chor3a diyaa| mahAtmAoM kA sattva sva-para kA upakAra karane meM hI vratayukta hotA hai| phira rAkSasa ne jAte samaya prasanna hokara dhanadatta ko bAraha karor3a svarNa pradAna kiyaa| paropakArI manuSya ko paga-paga para saMpatti kI prApti hotI hai| rAjA bhI atyanta harSita huaa| dhanadatta kA aneka prakAra se sammAna kiyaa| harSapUrvaka sarva vyApAriyoM ke madhya use mukhya bnaayaa| viveka rUpI kAmakumbha ke dvArA dhanadatta kA dhana vRddhi ko prApta huA aura vaha ar3asaTha karor3a svarNa kA svAmI bnaa| eka bAra ratnavIra rAjA vasanta Rtu meM aMtaHpura sahita AnandapUrvaka nagara ke bAhara udyAna meM krIr3A karane ke lie gyaa| vahAM kucha samaya gIta sunakara, kucha samaya nRtya dekhakara aura kucha samaya vanalakSmI kA dekhate hue madhyAhna kA samaya A gyaa| taba pAkazAlA ke adhikAriyoM ne dAla-cAvala Adi manohara rasoI zIghratApUrvaka taiyAra krvaayii| tabhI devabhadra nAmaka AcArya zreSTha muniyoM ke parivAra ke sAtha bAraha yojana ke usa araNya ke bhItara sArtha ke sAtha vihAra karate hue rAstA bhaTakakara sArtha se alaga ho gye| para svArtha se rAstA nahIM bhUle the| tRSA se pIr3ita the, para lobha se pIr3ita nahIM the| tapasyA ke kAraNa unakA zarIra durbala huA thA, para sAdhuoM ke guNoM se ve puSTa the| bAhara se ve malasahita the, para aMtaHkaraNa nirmalatA se zobhita thaa| bAhara aTavI meM bhaTaka jAne ke kAraNa ve avazya thaka gaye the, para mokSamArga para calate-calate ve jarA bhI na thake the| sUrya ke tApa se ve mlAnamukha ho cuke the, para kisI para bhI kopa karake ve tapta nahIM hue the| kSudhA ke kAraNa unakI sthiti kharAba ho gayI thI, para eSaNA kI gaveSaNA karane meM ve svastha/sAvadhAna the| unhoMne tIna dinoM taka lagAtAra aTavI kA ullaMghana kiyA thA, para bhava-aTavI ko ve aba ullAMghanevAle the| unameM se kitane hI munivara apane guru se viyukta hue vahAM aaye| unheM dekhakara rAjA atyanta Anandita huaa| harSa ke Avega meM rAjA unake sanmukha gyaa| unheM namana kiyA aura atyanta Agraha karake apane AvAsa para lekara aayaa| atyanta bhaktipUrvaka rAjA ne unako bhojana ke lie tathA apane citta ke samAna svaccha cAvaloM ke dhoye hue jala ke lie Amantrita kiyaa| muniyoM ne bhI usa jala ko prAsuka jAnakara apanA nAndIpAtra (tumbIpAtra) sAmane rkhaa| rAjA ne use jala se aura apanI AtmA ko sukRta ke dvArA pUrita kiyaa| usakI zrIdevI Adi nau priyAoM ne Adarasahita zubha bhAvapUrvaka muniyoM ko bhojana bhraayaa| use vAparakara muni svastha bane aura mokSa ke kAraNa rUpa vividha prakAra ke saMyama yoga ko sAdhane ke lie samartha bne| phira sandhyA hone para rAjA aMtaHpura ke sAtha aura parivAra sahita munirAja ke pAsa gyaa| unheM jyeSTha-kaniSTha ke hisAba se
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281/zrI dAna-pradIpa kramapUrvaka vizeSa bhakti ke sAtha vandana kiyaa| muniyoM ne bhI pApanAzaka dharmAzISa ke dvArA unheM prasanna kiyaa| phira unameM se jyeSTha munirAja ne rAjA ko puNyamArga kA upadeza diyA "sabhI jIva sukha kI abhilASA karate haiM aura duHkha se dveSa karate haiN| ekAnta rUpa se sukha kI prApti aura duHkha kA kSaya kevala mokSa meM hI hai| usa mokSa ko prApta karane ke do mArga sarvajJoM ne acchI taraha se batAye haiN| usameM pahalA mArga yatidharma hai, jisameM sarva sAvadha vyApAroM kA tyAga hotA hai| usa yatimArga arthAt kSamAdi dasa prakAra ke dharmoM ko yathArtha rUpa se prApta prANI eka antarmuhUrta mAtra meM bhI marudevI mAtA kI taraha mokSapada ko prApta karatA hai| para pA~ca meruparvata ke samAna pA~ca mahAvrata-jinheM pUrva meM mahAdhIra puruSoM ne dhAraNa kiyA thA, para kAyara puruSa arthAt sukhazIla puruSArthahIna puruSa ke dvArA dhAraNa karanA atyanta kaThina hai| pRthvI ke bhAra kI taraha aThAraha hajAra zIlAMga ke bhAra ko vahana karane meM kauna puruSa sakSama ho sakatA hai? deva, manuSya aura tiryaMcakRta bhayaMkara upasargoM ko, bubhukSAdi bAvIsa duHsaha parISahoM ko aura jagata para jaya prApta karane meM pravINa tathA cakravartI aura indrAdi ke dvArA bhI ajeya rAga-dveSa rUpI vizAla subhaToM ko jItane meM kauna samartha ho sakatA hai? isI kAraNa se mahA dhairyavAna, svazarIra meM apekSA-rahita aura dRr3havratadhArI puruSa hI isa mArga para jAne meM samartha hote haiN| dUsarA mArga zrAvakadharma kA hai| isameM deza se sAvadha vyApAra kA varjana hai| isa dharma ko bhI vahI prANI prApta kara sakatA hai, jo atyanta laghukarmI hotA hai, kyoMki AyuSya karma ko chor3akara zeSa sAta karmoM kI sthiti jaba eka koTAkoTi sAgaropama se bhI nyUna ho, taba bhavya prANI samakita ko prApta karatA hai| usa sthiti meM se bhI palyopama pRthaktva arthAt do se nau palyopama kI sthiti kA kSaya kare, taba zuddha pariNAma hone se dezavirati prApta ho sakatI hai| isa viSaya meM Agama meM kahA hai: sammattammI(mmiu) laddhe paliya pahutteNa sAvao hoi| caraNovasamakhayANaM, sAgarasaMkhaMtarA huti|| bhAvArtha:-samakita pAne ke bAda nau palyopama bIta jAne ke bAda zrAvakatva prApta hotA hai| usake bAda saMkhyAtA sAgaropama bIta jAne ke bAda cAritrAvaraNIya karma kA kSayopazama hotA hai arthAt kSAyopazamika bhAva rUpI sarvavirati cAritra prApta hotA hai| koI-koI virale zrAvaka hI isa dezavirati dharma kA ArAdhana karake ekAvatArI arthAt eka bhava deva saMbaMdhI karake phira manuSya bhava prApta karake mokSa jAte haiN| utkRSTataH to dezavirati kA pAlana karanevAle ATha bhava ke bhItara AThoM duSTa karmoM kA kSaya karake siddhi prApta kara lete
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 / zrI dAna- pradIpa haiN| isa dezavirati dharma ke teraha sau karor3a se bhI adhika bheda haiM / ataH vivekIjanoM ke lie samakita sahita yaha dharma sukhapUrvaka sevana karane lAyaka hai| isa prakAra sunakara rAjA ne guru ke pAsa zrAvakadharma aMgIkAra kiyA / vidvAna vyakti koI bhI vrata-niyamAdi apanI zakti ke anusAra hI dhAraNa karate haiN| usakI patniyoM ne bhI harSapUrvaka dharma aMgIkAra kiyaa| jo strI pati ke sadAcaraNa kA anusaraNa nahIM karatI, vaha kharAba strI kahalAtI hai| usake bAda rAjA munirAjoM ko namaskAra karake ghara kI tarapha lauTa gyaa| muni bhI anukrama se apane guru ko khojakara unake pAsa lauTa gye| rAjA vizuddha rUpa se zrAvakadharma kA pAlana karane lagA, kyoMki uttama puruSa aMgIkAra kiye hue vrata kA pAlana karane meM pramAda nahIM krte| usake bAda vaha rAjA ratnavIra marakara tuma ratnapAla rAjA ke rUpa meM paidA hue ho / zrAvakadharma ke prabhAva se tumheM yaha rAjya - Rddhi prApta huI hai| tumbIpAtra mAtra meM jala kA dAna karane se tumheM yaha rasatumbI prApta huI hai, kyoMki supAtra ko diyA gayA thor3A bhI dAna mahAna sampatti pradAtA banatA hai| vaha siddhadatta tApasavrata kA pAlana karake tumhArA maMtrI jaya banA hai, kyoMki ajJAna tapa kA phala itanA hI hotA hai| tumane usakA vAhana bAraha dina taka rokA thA / ataH isa bhava meM usane tumhArA rAjya bAraha varSa taka bhogaa| zrIdevI Adi jo nau striyA~ tumhAre pUrvabhava meM thIM, ve hI isa bhava meM zRMgArasundarI Adi striyA~ banI haiN| isa zrRMgArasundarI ne isa bhava se sau bhava pUrva kAyotsarga meM khar3e kisI muni para dhUla pheMkakara upadrava kiyA thA, usI karma ke dvArA duHsaha vedanA prApta huI / koTi janmoM meM kiye gaye karmoM kA bhoga kiye binA chuTakArA nahIM hai / dhanadatta kA jIva marakara paradezI zrAvaka banA, jisakI tumane sevA kii| vaha isa bhava meM marakara deva banA aura usane tuma para aneka upakAra kiye / pUrvajanma meM kanakamaMjarI ne apane sevaka ko 'are kor3hI ! kAma kyoM nahIM karatA?' tathA guNamaMjarI ne 'are andhe ! kyA tujhe nahIM dikhatA ?' - isa prakAra AkrozapUrvaka kahA thA, usa karma ke dvArA isa janma meM una donoM kI aisI durdazA huI / vacana ke dvArA bAMdhA huA karma bhI kAyA ke dvArA hI bhogA jAtA hai| he ratnapAla rAjA! supAtra ko kiye gaye jaladAna ke phalasvarUpa tumhArA kalpavRkSa janma - paryanta atyanta adbhuta manuSya saMbaMdhI sukha-sampatti kI paramparA ke dvArA puSpayukta banA hai aura aba zIghra hI tumheM mokSasukha rUpI lakSmI ke dvArA phaladAyI banegA / " - isa prakAra amRta jharatI guruvANI kA zravaNa karake utkRSTa vairAgya raMga ko prApta karake prANiyoM kI zubhAzubha karmasthiti ko jAnakara ratnapAla rAjA ne apane sAmrAjya para putra ko sthApita karake zreSTha vizAla utsavapUrvaka nau hI striyoM ke sAtha dIkSA aMgIkAra kii| una rAjarSi ne aneka varSoM taka niraticAra cAritra kA pAlana karake saikar3oM ugra tapasyAoM kA
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283/ zrI dAna-pradIpa AcaraNa karake sabhI striyoM ke sAtha devagati ko prApta kiyaa| vahAM se cyavakara mahAvideha kSetra meM utpanna hokara mokSapada ko prApta kreNge| __he bhavya prANiyoM! isa prakAra satya vicAroM ke dvArA manohara aura muni ko jaladAna karane rUpa puNya ke dvArA daidIpyamAna zrIratnapAla nAmaka rAjA kA manohara va adbhuta caritra sunakara usa jaladAna meM nirantara vidhipUrvaka prayatna karo, ki jisase samagra lakSmI tumheM varane ke lie tatkAla utsukatA dhAraNa kre| || iti aSTama prakAza / / 9 navama prakAza jinhoMne jIvAnanda ke bhava meM muni kI cikitsA karane ke dvArA apane bhAvaroga kI cikitsA kI thI, ve yugAdIza AdinAtha lakSmI ke lie hoN| aba auSadhadAna nAmaka dharmArtha (upaSTambha) dAna meM rahA huA chaThA bheda kahA jAtA hai| usase akSaya sukha prApta hotA hai| muniyoM ke dharma ArAdhana meM mukhya sAdhana zarIra hI hai| vaha zarIra agara vyAdhirahita ho, to dharma kA ArAdhana acchI taraha se ho sakatA hai| munIzvaroM ko bhI pUrvopArjita karmoM ke dvArA vyAdhi honA saMbhava hai| usa vyAdhi ke nAza ke lie buddhimAna puruSoM ko vidhipramANa auSadha kA dAna muniyoM ko karanA caahie| udAra buddhi se yukta jo puruSa harSapUrvaka sAdhuoM kI baMdhuoM ke samAna cikitsA karatA hai, vaha puruSa vAstavika rIti se dharmatIrtha kA hI uddhAra karatA hai-aisA jAnanA caahie| dharmasaMbaMdhI saba dAnoM meM auSadhadAna kI hI mukhyatA hai, kyoMki arihantoM ne isake mAhAtmya ko utkRSTa batAyA hai| isa viSaya meM AgamoM meM kahA hai : "he bhagavan! jo glAna sAdhu kI vaiyAvRtya karatA hai, vaha puruSa dhanya hai yA jo Apake darzana aMgIkAra karatA hai, vaha puruSa dhanya hai?" "he gautama! jo puruSa glAna kI paricaryA karatA hai, vaha mere darzana ko hI aMgIkAra karatA hai aura jo mere darzana ko aMgIkAra karatA hai, vaha glAna kI paricaryA karatA hai, kyoMki arihanta ke darzana meM AjJA kI zaraNa karanA hI sAra-tattva hai| ataH he gautama! aisA kahA jAtA hai ki
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284/zrI dAna-pradIpa jo glAna kI paricaryA karatA hai, vaha mere darzana ko aMgIkAra karatA hai|" nirmala aMtaHkaraNa ke dvArA muni kI tuccha cikitsA bhI kI ho, to bhI vaha tiryaMcoM ko bhI AzcaryakAraka sampatti pradAna karatI hai| pahale dvArikA nagarI meM jisakA pUrvabhava vaitaraNI vaidya kA thA, aisA eka vAnara viMdhyAcala parvata kI aTavI meM yUtha kA nAyaka thaa| ekabAra vahAM eka muni pdhaare| unake paga meM kAMTA viMdhA huA thaa| una muni ko dekhakara vAnara ko jAtismaraNa jJAna huaa| ataH zubha bhAvayukta usa vAnara ne bhaktipUrvaka vizalyA nAmaka auSadhi ke dvArA muni ko zalyarahita bnaayaa| phira samaya Ane para samyag prakAra se anazana karake mRtyu prApta karake muni kI cikitsA ke prabhAva se sahasrAra devaloka meM aThAraha sAgaropama kI AyuSyavAlA deva bnaa| jo puruSa muniyoM ko prAsuka auSadhi kA dAna karake unheM nIruja banAte haiM, ve dhanya puruSa zIghra hI apanI AtmA ko nIruja sthAna (mokSa) meM le jAte haiN| prathama tIrthakara zrIRSabhadevasvAmI ne apane pUrvabhava meM vaidya ke rUpa meM muni ke kor3ha kI cikitsA karane ke lie usa prakAra ke tela kA dAna kiyA thA, jisase unhoMne tIrthakara nAmakarma kA upArjana kiyA thaa| usa vaidya ke mitroM ne bhI usake usa kArya meM sahAyatA kI thI, ataH unheM bhI utkRSTa lakSmI prApta huI thii| eka vaNika ne usI roga ke upacAra ke lie candana aura kambala dI thI, vaha usI bhava meM mokSa ko prApta huaa| sAdhu ko rogarahita banAne se vaha sAdhu jo-jo dharmakriyA karatA hai, usa kriyA ke anumodana kA phala usa rogarahita banAnevAle puruSa ko avazya milatA hai| jo puruSa akhaNDita bhAva se yatiyoM ko auSadhi kA dAna detA hai, vaha adbhuta aura akhaNDita lakSmI ko prApta karatA hai aura khaNDita bhAva se auSadhi kA dAna detA hai, to khaNDita lakSmI ko prApta karatA hai| isa viSaya para vividha prakAra ke AzcaryoM se yukta vRttAnta ke dvArA dhanadatta ke bar3e bhAI dhanadeva kI kathA suno isa pRthvI para adbhuta saMpatti kA sthAna rUpa siMhaladvIpa nAmaka dvIpa hai| samudra ke jala meM mAno svarga hI pratibimbita ho rahA ho-aisA vaha dvIpa pratIta hotA thaa| usa dvIpa meM zUravIratA se zobhita aura manuSyoM meM siMha ke samAna siMhalezvara nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| vaha hAthI ke samAna durjaya zatruoM kA bhI nAza karane meM samartha thaa| viSNu kI lakSmI aura indra kI indrANI ke samAna usake siMhaladevI nAmaka rAnI thii| zrIkRSNa ne jisa prakAra rukmiNI ke dvArA pradyumna ko utpanna kiyA thA, usI prakAra rAjA ne usa rAnI ke dvArA tejasvI putra ko utpanna kiyaa| ugate hue dUja ke candra kI taraha usa kumAra ne lIlAmAtra meM sabhI kalAoM ko sIkha liyaa| para doSa ke lezamAtra saMbaMdha ko bhI vaha prApta nahIM huaa| jaise sUrya kamala ko vikasita banAtA hai, usI prakAra yauvana ne usake rUpa ko atyadhika nikhAra diyA thaa| usake
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 / zrI dAna- pradIpa rUpa para striyoM ke netroM rUpI bhramaroM kI zreNI nirantara vilAsa karatI thI / usakI buddhi jaise-jaise vizAlatA ko prApta huI, vaise-vaise usakA vakSasthala bhI vizAlatA ko prApta huA / usake donoM skandha sthUlatA ko prApta hue aura usI ke sAtha usakI kIrti bhI sthUlatA ko prApta huii| usake donoM netra karNa ke mUla meM vizrAnti ko prApta hue aura guru (pitA) kI vANI bhI vahIM vizrAnti ko prApta huI / usakI donoM hatheliyA~ raktatA ko prApta huI aura purajana usa para anurakta hue| usakI donoM bhujAe~ puSTatA ko prApta huIM aura isI ke sAtha usakA mAhAtmya bhI puSTa huaa| jaise-jaise usakI dAr3hI-mUcha utpanna hue, vaise-vaise parAkrama bhI utpanna huA / jaise padma ko bhramara ghera lete haiM, vaise hI saubhAgya rUpI sugandha ke samUha se AkarSita samAna rUpa aura vayavAle aneka kumAra usake mitra bana gaye aura harSapUrvaka use ghere rahate / eka bAra vasanta Rtu meM kumAra parivAra sahita indraputra jayanta kI taraha udyAna meM krIr3A karane ke lie gayA / vana ke madhya meM rahA huA rAjaputra aise zobhita ho rahA thA, mAno udyAna meM utare hue vasanta se milane ke lie svayaM kAmadeva AyA ho / netra rUpI mRgoM ke jAla ke samAna vanalakSmI ko vaha dekha rahA thaa| tabhI usane sudUra latA - maNDapa ke bhItara se Ate hue dIna zabdoM ko sunaa| vaha dhairyazAlI kumAra turanta una zabdoM kA anusaraNa karate hue samIpa pahu~cA, kyoMki mahApuruSa anyoM ke prANoM kA rakSaNa karane meM tatpara buddhiyukta hote haiN| kumAra jaba vahAM pahu~cA, to usane dekhA ki eka kanyA kiMkarttavyamUr3ha hokara kisa dizA meM jAU~?' - isa prakAra ke vicAra se vyAkula hokara idhara-udhara daur3a rahI hai| usake pIche sUMDa Upara karake yamarAja ke samAna bhayAnaka va madonmatta hAthI usakA hanana karane kI icchA se daur3a rahA thA / vaha kanyA ucca svara meM vilApa kara rahI thI - "he mAtA ! tUM kahAM hai? he pitA ! kahAM ho? he kuladevI! tUM kahAM calI gayI? aise duHkha ke samaya meM Apa sabhI mujhase dUra kyoM ho gaye? he vanadevI! kisI zUra-ziromaNi ko tUM khojakara lA, jo kisI baMdhu yA saMbaMdhI kI taraha isa vikaTa saMkaTa se merI rakSA kara sake / he jagata ke cakSu sUrya! merI rakSA kro| merI rakSA kro| yaha vana kA hAthI mujhe yamarAja ke ghara para pahu~cA degaa| isase mujhe bacAo, kyoMki tumhI jagata kI sAkSI rUpa ho|" isa prakAra karuNa svara meM vilApa karate hue vaha vana ke prANiyoM ko bhI rulA rahI thI / usake netra jharate hue azruoM se vyApta the | trAsa ko prApta mRgI ke samAna sarva dizAoM meM dRSTi DAlatI huI usa kanyA ko dekhakara dayAlU rAjakumAra ne vicAra kiyA - "aho ! isakI yaha dayanIya avasthA kaise huI ? anya prANiyoM kI vipatti dekhakara jinakA citta dayArdra nahIM hotA, mAtA kI yuvAvasthA kA nAza karanevAle aise putra ko mAtA janma hI na de| hara kisI ko vipatti
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286/ zrI dAna- pradIpa ke samudra se bAhara nikAlane meM apanI zakti kA upayoga karanA mahApuruSoM ke lie ucita kArya hai, to phira eka abalA ko vipatti se mukta karAne kA to kahanA hI kyA ?" isa prakAra vicAra karake usane kahA - "he kamalAkSi ! tUM bhayabhIta mata bana / maiM terA rakSaNa kruuNgaa| aba maiM A gayA hUM to tumheM yamarAja se bhI bhayabhIta hone kI AvazyakatA nahIM hai / lIlAmAtra meM isa madonmatta hAthI kA mada maiM utAratA huuN|" isa prakAra kumAra ne pahale vacanAmRta ke dvArA use jIvita va svastha bnaayaa| phira hAthI ko niyaMtrita karane meM vicakSaNa kumAra ne usa hAthI ko kucha samaya ke lie krIr3A karavAyI / phira use trasta aura parAsta karate hue apanA siMha nAma sArthaka kiyaa| usakA usa prakAra kA parAkrama dekhakara kanyA vismita huI / Anandita hote hue apane prANarakSaka usa kumAra ko mana hI mana meM svAmI ke rUpa meM aMgIkAra kara liyaa| phira mUrtimAna jayalakSmI ke samAna usa kanyA ko sAtha lekara bandIjanoM ke dvArA guNagrAma kiye jAte hue vaha kumAra rAjA ke pAsa pahu~cA aura namaskAra kiyaa| sArA vRttAnta jAnakara prasanna hote hue rAjA ne usakI atyanta prazaMsA kI / kanyA ke adbhuta rUpa ko dekhakara rAjA hRdaya meM atyanta vismita bhI huA / isI avasara para putrI kA vRttAnta sunakara usakA pitA dhanamitra zreSThI mana meM Anandita huA aura rAjA ke pAsa Akara praNAma kiyaa| putrI ko kumAra para anurakta dekhakara zreSThI ne usa kanyA ko kumAra ko sauMpa diyaa| rAjA ne zubha dina dekhakara usa kanyA kA kumAra ke sAtha pANigrahaNa karavA diyA / usake bAda devAMganAoM ko bhI tRNa ke samAna tuccha banAnevAlI usa dhanavatI priyA ke sAtha rati-kAmadeva ke samAna vaha kumAra zobhita hone lagA / usa adbhuta ghaTanA ke kAraNa usakI kIrti megha dvArA nadI kI taraha cAroM tarapha phaila gayI / zakkara jaise dUdha ko viziSTa banAtI hai, vaise hI usakA lAvaNya prasaratI huI kIrti ke dvArA atyadhika viziSTatA ko prApta huaa| usa kumAra ko dekhane ke lie gavAkSoM meM se nikale hue striyoM ke mukha- samUha se AkAza isa prakAra zobhita hotA thA, mAno vaha lAkhoM candroM se yukta ho| jaba kumAra nagara meM paribhramaNa karatA, to striyA~ apane kAryoM ko adhUrA chor3akara use dekhane ke lie utsuka banatI huI daur3a-daur3akara A jAyA karatI thiiN| kumAra ke darzana rUpI utsava se harSa ko prApta striyA~ gIta-saMgIta Adi utsavoM ko tRNa ke samAna mAnatI thiiN| vikasita netroM se yukta hokara striyA~ vizAla dRSTi se usa kumAra ko dekhatI thIM, usakI stuti karatI thIM aura usake guNoM ko gAtI thIM / itanA saba kucha hone ke bAda bhI munIzvara ke samAna kumAra una striyoM meM jarA bhI anurakta nahIM hotA thA / para use dekhane kI icchA se daur3atI huI striyoM ke ghara ke adhUre kAma bAdhita hote the, jisase unake ghara ke puruSa atyanta khedita hote the| una sabhI ne jAkara ekAnta meM rAjA se vijJapti kI, kyoMki prajA nyAyamArga ke pathika
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287/ zrI dAna-pradIpa ke samAna rAjA ko pitRtulya mAnatI hai| usake bAda jaba kumAra rAjA ko namana karane ke lie AyA, taba rAjA ne usase kahA-"he vatsa! bAhara ghUmane se terA zarIra kleza ko prApta hotA hai aura icchAnusAra aTana karane se sIkhI huI kalAe~ bhI vismRta ho jAtI haiN| ataH tuma ghara para hI rahakara kalAoM kA abhyAsa kiyA kro|" yaha sunakara pitA kI AjJA se usane do-tIna dina svarNa ke piMjare meM haMsa kI taraha apane hI ghara ke bhItara rahakara krIr3A kI aura phira bAhara niklaa| taba daravAje para khar3e pratihAra ne usakA niSedha karate hue kahA-"he svAmI! rAjA ne Apako ghara para hI rahane kI AjJA dI hai|" yaha sunakara kumAra citta meM camatkRta huaa| usane AgrahapUrvaka spaSTa savistAra hakIkata puuchii| taba dvArapAla ne sArI bAta satya rUpa meM va spaSTa rUpa meM btaayii| yaha sunakara kumAra ke netra lajjA se manda ho gye| usa pratihAra ko vANI ke dvArA yogyatA pramANa saMtuSTa karate hue vaha ghara ke bhItara lauTa aayaa| __phira vaha buddhimAna vicAra karane lagA-"aho! karma ke udaya kI vicitratA AzcaryakAraka hai ki jisase dUSita dhAtu kI taraha mere guNa bhI doSa kI prApti ke lie hai| anartha ke sthAna rUpa mere isa sundara rUpa ko dhikkAra hai! ki jisase isa baMdhana rUpI Apatti ko maiM prApta huA hUM| aho! pitA kI caturAI behada hai| unakI gambhIratA adbhuta hai, kyoMki unhoMne mujhe bahumAnapUrvaka svecchA se bhramaNa karate hue rokA hai| anya putra pitA ko prasannatA pradAna karate haiM, para maiMne to purajanoM kA upAlambha dilavAkara unako citta ko saMtapta kiyA hai| Aja se merA nagara ke andara bhramaNa karanA yogya nahIM hai, kyoMki pitA kI AjJA kA lopa karane se pApa lagatA hai| para bAMdhe hue pazu kI taraha maiM kitane dina ghara meM nirgamana karUMgA? ataH kalaMkayukta puruSa kI taraha merA paradezagamana hI kalyANakArI hai| manuSya kI AtmA jaba taka svarNa kI taraha paradeza rUpI kasauTI para nahI kasI jAtI, taba taka usakI kucha bhI kImata nahIM hai| kahA hai ki pRthvI para paryaTana karane se utkRSTa saMpatti prApta hotI hai, vidvAnoM se paricaya bar3hatA hai, vividha prakAra kI vidyA prApta hotI hai, yaza kA vistAra hotA hai,mana kA dhairya bar3hatA hai, alaga-alaga bhASA kA jJAna hotA hai aura apanI kalAoM para pratIti bar3hatI hai| pRthvI kA nirIkSaNa karanevAle ko kyA-kyA lAbha nahIM hotA?" isa prakAra kA mana meM nizcaya karake vaha buddhimAna kumAra jyoM hI paradezagamana ke lie ravAnA hone lagA, tabhI use apanI priyA kI yAda aayii| usane vicAra kiyA-"navavivAhitA
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288/zrI dAna-pradIpa aura mujha para atyanta prema dhAraNa karanevAlI merI priyA akasmAt mere viraha rUpI agni ke tApa ko prApta karake kadAcit mara na jAya, jisase mujhe strI-hatyA kA pApa laga sakatA hai| ataH mujhe manohara vANI ke dvArA apanI priyA ko samajhA-bujhAkara jAnA caahie|" ___ aisA vicAra karake vaha kumAra turanta zayanagRha meM gyaa| use dekhakara usakI priyA atyanta prasanna huI aura uTha khar3I huii| usane kumAra ko Asana pradAna kiyaa| usa para baiThate hue kumAra ne kahA-"he devI! maiM kautuka dekhane kI icchA se dezAntara jAnA cAhatA huuN| tujha para merI prIti kI adhikatA ke kAraNa maiM bahuta jaldI hI vApasa lauTa aauuNgaa| taba taka tuma yahIM mere mAtA-pitA kI sevA meM sAvadhAna hokara rhnaa|" yaha sunakara usake netra azruoM se bhara gye| atyanta khedayukta vANI meM usane kahA-"he svAmI! Apake binA yahAM eka kSaNa bhI rahanA mere lie zakya nahIM hai| ApakA bhI mujhe yoM chor3akara anyatra jAnA yukta nahIM hai| kyA candra candrikA ko chor3akara kabhI bhI anya dvIpa meM jAtA hai?" taba kumAra ne phira se priyA se kahA-"he devI! tumhArA zarIra komala hone se tuma mArga meM par3anevAle zIta, tApa Adi kaSToM ko kisa prakAra sahana kara pAogI? vAhana ke binA tuma mArga meM paidala kisa prakAra cala pAogI? ataH tuma yahIM rho| sAtha Akara merA pagabaMdhana mata bno|" yaha sunakara vaha bhI bolI-"yahAM mahala meM rahakara mujhe Apake viraha se jitanA kaSTa hogA, utanA kaSTa mArga meM Apake sAtha calane se mujhe nahIM hogaa| ataH Apake binA maiM yahAM nahIM rahanevAlI hUM| zarIra kI chAyA kI taraha maiM Apake sAtha hI rahUMgI aura ApakA pagabaMdhana kabhI nahIM bnuuNgii|" isa prakAra kA usakA nizcaya jAnakara kumAra priyA ko sAtha lekara rAtri ke andhakAra kA phAyadA uThAkara gupta rUpa se jaldI se nagara ke bAhara nikala gyaa| anukrama se calate hue ve loga samudra ke kinAre pahu~ca gye| vahAM kisI vyApArI kA vAhana calane kI taiyArI meM thaa| usakA bhAr3A taya karake vaha apanI priyA ke sAtha usI vAhana meM baiTha gyaa| phira mUrtimAna vAyu kI taraha vaha vAhana vegapUrvaka tvarA se calane lgaa| mArga meM kumAra apanI priyA ko samudra ke vividha Azcarya dikhAne lgaa| Age jAte hue kalpAnta kAla kI vAyu ke samAna duSTa vAyu ke jhaMjhAvAta meM par3ane se vaha vAhana TUTa gyaa| usI ke sAtha vAhana meM baiThe hue logoM kA pUrvajanma kA zubhakarma bhI bhaMga ho gyaa| usa samaya kitane hI logoM ne hAtha meM Aye hue lakar3I ke pATiyoM ko mitra kI taraha donoM hAthoM se AliMgana karake samudra ke kinAre pahu~ca gye| vAhana ke kitane hI loga samudra ke bhItara hI isa prakAra samA gaye, mAno lobha kI AkulatA ke kAraNa
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289/zrI dAna-pradIpa zIghra hI samudra meM rahanevAle ratnoM kI icchA meM andara gote lagA rahe hoN| dhanavatI bhI apane pati ke samAna pATiye kA AliMgana karake anukUla taraMgoM ke sAtha samudra ke kinAre pahu~ca gyii| vahAM jalakaNa kI barasAta ko barasAtI pavana kI komala laharoM ne sakhI kI taraha khAre jala se dagdha huI dhanavatI ko Azvasta kiyaa| "merI taraha mere svAmI bhI jarUra yahAM kisI sthAna para pahu~ce hoMge"-aisA socakara unako prApta karane kI icchA se vaha cAroM tarapha apane pati ko DhUMr3hane lgii| para usa capala netrayukta priyA ne kisI bhI sthAna para khoye hue cintAmaNi ratna kI taraha apane pati ko nahIM dekhaa| viraha se vihvala hokara A~khoM se A~sU bahAte hue vaha vilApa karane lagI-"hahA! maiMne pUrvajanma meM sauta se IrSyA Adi karane kA pApa kiyA hogA, jisa kAraNa se pati ke viyoga kA yaha duHkha mujhe prApta huA hai| aho! isa dustara araNya meM maiM kaise akelI ho gayI? yahAM to mAtA, pitA, bhrAtA yA pati rUpa koI bhI zaraNa mujhe prApta nahIM hai| isa prakAra duHkha se dagdha mere lie to aba jInA hI vyartha hai| pati se viyukta striyoM ke lie ekamAtra maraNa hI zaraNa hai|" isa prakAra vicAra karake vaha marane ke lie taiyAra ho gyii| paMca parameSTi kA dhyAna karake vaha jaise hI eka vRkSa para apane zarIra ko bAMdhakara laTakAne lagI, vaise hI mAno usake zubhakarma se prerita kASThAdi ko lene kI icchA se usake baMdhu ke samAna koI zrAvaka aayaa| usa dayAlU ne use isa prakAra dekhakara kahA-"he bhadre! tuma yaha kyA kara rahI ho? tumheM kyA duHkha hai? tuma kauna ho? kho|" isa prakAra sahodara ke samAna kahe hue usake vacanoM se prasanna hote hue usane apanA pativiyoga Adi sArA vRttAnta usa zrAvaka ko btaayaa| taba usa zrAvaka ne kahA-"dharmamArga kA sparza karanevAle puruSoM ke jie jaise anya prANiyoM kA vinAza karanA yogya nahIM hai, usI prakAra apanA vinAza karanA bhI yogya nahIM hai| svayaM kA vinAza karane se duHkha kA kSaya nahIM hotaa| para duSkarma kA nAza hone se hI duHkha kA kSaya hotA hai, kyoMki duHkha kA mUla duSkarma hI hai| aneka bhavoM meM upArjita kiye hue duSkarma sUrya ke dvArA andhakAra kI taraha dharma ke dvArA hI nAza ko prApta hote haiN| ataH sukha ke ekamAtra kAraNa rUpI dharma kA tUM AcaraNa kr| usa dharmakArya meM maiM eka bhAI kI taraha tumhArA sahayogI bnuuNgaa|" yaha sunakara dhanavatI ne kahA-"he bhAI! Apane bilkula satya hI kahA hai| para aisI durdazA ko prApta mujha jaisI ke dvArA dharma kA samyag ArAdhana duSkara hai|" taba usa zrAvaka ne kahA-"to bhI tumhAre dvArA dussAhasapUrvaka mRtyu kA varaNa yogya nahIM hai, kyoMki kise patA hai ki kahIM tumhArA pati jIvita hI ho| ataH mere vacana suno aura usI
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290/zrI dAna-pradIpa ke anusAra AcaraNa kro| yahAM saMpatti ke dvArA devanagarI ke samAna kusumapura nAmaka nagara hai| usake bAhara udyAna meM svarga ke vimAna kI lakSmI ko garvarahita karanevAlA sundara zrIAdinAtha bhagavAna kA caitya hai| usI ke samIpa zrIAdinAtha prabhu ke caraNa-kamala meM bhramarapane ko prApta cakrezvarI devI kA mandira hai| vaha kaSTa se pIr3ita prANiyoM kI vividha kAmanAoM ko pUrNa karanevAlA hone se priyamelaka tIrtha ke nAma se pRthvI para prasiddha huA hai| tUM vahAM Akara zrI yugAdIza kI sevA meM tatpara bana aura cakrezvarI devI ke pAsa duSkara tapa kA AcaraNa kr| agara kahIM tumhArA pati jIvita hogA, to devI terI tapasyA se prasanna hokara tumhArA usase milApa karavA degI athavA usakA vRttAnta tumheM batA degii| isa prakAra rAha dekhate hue agara terA pati tujhe mila jAya, to cirakAla taka tUM usake sAtha dharma kA pAlana krnaa| agara kadAcit akuzala ho jAya, to maranA to tumhAre hAtha meM hI hai| taba taka kA kiyA huA tapa tumhAre paraloka kA bhAtA bnegaa|" usake isa prakAra ke yuktiyukta vacana sunakara dhanavatI ne use aMgIkAra kara liyaa| kauna paNDita apanA hita karanevAle vacana ko aMgIkAra nahIM karegA? vaha zrAvaka apane sAtha bhojana lekara AyA thaa| usane dhanavatI ko bhojana krvaayaa| phira prasannatApUrvaka use priyamelaka tIrtha meM pahuMcA diyaa| vahAM dhanavatI ne bAvar3I meM snAna kiyaa| zrIRSabhadeva bhagavAna kI vidhipUrvaka pUjA kI aura cakrezvarI devI ko namana karake kahA-'he devI! jaba tUM mujhe mere pati se milavAyegI yA usake samAcAra batAyegI, tabhI maiM bhojana karUMgI, anyathA nahIM kruuNgii| yaha merA nizcaya hai|" isa prakAra pratijJA grahaNa karake vaha ekAgra citta se vahAM rahane lgii| phira tIsarI rAtri meM adRzya rIti se AkAzavANI huI-"he sundarAMgI! yahIM para yugAdIza kI sevA karate hue tujhe terA pati milegaa| tUM apane mana meM jarA bhI kheda mata krnaa| aba tUM bhojana grahaNa kr|" isa prakAra karNa meM amRta samAna vANI kA zravaNa karake usakA mana atyanta harSita huaa| pati kA milApa hone taka usane maunavrata kA grahaNa kiyaa| duSkara tapa bhI karane lgii| 'zIloMcha vRtti ke dvArA AjIvikA karane lgii| isa prakAra jinezvara deva kI sevA meM tatpara hokara vaha apanA samaya nirgamana karane lgii| udhara siMhalasiMha kumAra bhI lakar3I kA pATiyA pakar3akara samudra ko tairakara usake kinAre rahe hue vana meM vizrAnti lene ke lie baiThA aura vicAra karane lagA-"ghara meM manuSyoM kA 1. khetAdi sthAnoM para bikhare hue anAja ke dAnoM ko bInakara usase AjIvikA kA nirvAha karanA athavA aparicita gahasthoM ke ghara se pheMkane yogya tuccha anna mAMgakara AjIvikA karanA zIloMchavRtti kahalAtA hai|
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 / zrI dAna- pradIpa upAlambha, paradeza meM aisI vipatti aura usameM bhI priyA kA viyoga mujhe prApta huA / ataH mere karmoM kI abhI viparIta dazA cala rahI hai| aisI sthiti meM zoka karane se kyA lAbha? kyoMki pUrva karmoM ke udaya se hI jIva ko saMpatti yA vipatti prApta hotI hai / ataH nizcaya hI pUrvajanma meM maiMne akhaNDa puNya nahIM kiyA hai, jisase rAjaputra hote hue bhI maiM isa dazA ko prApta huA huuN| athavA to tattvajJAnI puruSoM ke lie to vipatti bhI saMpatti rUpa hI hai, kyoMki vipatti bhogane se pUrva ke duSkarmoM kA kSaya hotA hai / " isa prakAra vicAra karake usane apane mana ko dhIraja baMdhAyA / phira phalAdi khAkara apanI kSudhA zAnta kI / usake bAda bhUmaNDala para aTana karate hue vaha anukrama se ratnapura nAmaka nagara meM aayaa| vahAM ratnaprabha nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usakI striyoM ke madhya ratna ke samAna ratnasundarI nAmaka priyA thI / usake lAvaNya rUpI amRtadhArA ke samAna ratnavatI nAmaka kanyA thI / use dekhakara yuvA puruSa devAMganAoM ko bhI tRNavat mAnate the / eka bAra vaha kanyA apanI sakhiyoM ke sAtha harSapUrvaka pramada nAmaka udyAna meM krIr3A kara rahI thii| usa samaya kisI sarpa ne use nirdayatApUrvaka Dasa liyA / cAroM tarapha prasaratI huI usakI viSataraMgoM ke dvArA usakA sArA zarIra viSa se vyApta ho gyaa| chedI huI jar3avAlI latA kI taraha vaha bhUmi para girakara AloTane lagI / rAjAjJA se turanta viSa kA upacAra karanevAle vaidya aneka upAyoM ke dvArA usakI cikitsA karane lge| para jar3a puruSa ko diye gaye upadeza kI taraha saba nirarthaka siddha huA / saikar3oM upAya bhI kAragara nahIM hue / taba duHkha se pIr3ita rAjA ne maMtriyoM kI salAha se nagara ke caurAhoM para paTaha bajavAyA - "jo puruSa mere prANoM se bhI priya putrI ko svastha banAyegA, vaha rati ke sAtha kAmadeva kI taraha merI putrI ke sAtha vivAha utsava rcaayegaa|" isa prakAra kI udghoSaNA sunakara kanyA kI prApti kA lAbha dekhakara bhI koI bhI puruSa usI taraha paTaha kA sparza nahIM kara pAyA, jisa prakAra pRthvI para rahA huA puruSa candra kA sparza nahIM kara paataa| para kumAra ne niHspRha hone ke bAvajUda bhI dayAvaza usa paTaha kA sparza kiyA, kyoMki mahapuruSoM kI kalAe~ paropakAra ke lie hI hotI haiN| usa samaya rAjapuruSa prItiyukta hokara mAno kanyA kA mUrttimAna caitanya ho - isa prakAra se use turanta rAjA ke pAsa le gaye / rAjA use dekhate hI prasanna ho gyaa| merI putrI aba to jIvita hI hai - isa prakAra mAnane lgaa| phira prItipUrvaka bAtacIta karake bandhu kI taraha use Anandita karake harSapUrvaka kahA - "he vatsa! tumhArI AkRti se hI tumhArI kalA - kuzalatA pratIta hotI hai, kyoMki AkRti hI samasta guNalakSmI kI svAmI hai / ataH he mahAzaya ! isa kanyA ko rogarahita karake sampUrNa nagarajanoM meM prIti utpanna karo / aba vilamba karane kA avasara nahIM hai / "
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292/zrI dAna-pradIpa yaha sunakara dayA rUpI puNya kI buddhi se yukta usa kumAra ne apane pAsa rahI huI viSa kA haraNa karanevAlI maNi ke jala ko kanyA ke Upara chir3akA / turanta hI usake viSa kA samasta Avega zAnta ho gyaa| vaha svasthatA ko prApta huI aura mAno nIMda se uThI ho-isa prakAra uThakara khar3I ho gyii| jaise candra ko dekhakara kumudinI khila uThatI hai, usI prakAra usa kumAra ko dekhakara vaha kanyA usa para prItiyukta bnii| usake rUpa ko dekhakara kanyA ke netra vikasita ho gye| putrI ko jIvita dekhakara rAjA atyanta prasanna huaa| usane harSAmRta ko barasAnevAlI vANI ke dvArA usa kumAra se kahA-"jagat meM karuNA rUpI puNya karanevAle puruSoM ke madhya maiM tumako agrasara mAnatA hUM, kyoMki tumhArI samasta kalAe~ paropakAra karane meM kuzala hai| jo puruSa zaktimAna hone para bhI anya kI pIr3A kA haraNa nahIM karatA, use kubuddhiyukta jAnanA caahie| vaha pRthvI para mAtra bhArabhUta hI hai| aise putra ko kabhI kisI mAtA ko janma hI nahIM denA caahie| he vatsa! tumhAre isa adbhuta AcaraNa ke dvArA hI tumhAre kula kI uccatA kA nizcaya hotA hai, kyoMki ratna kI utpatti ratnAkara ke binA anya sthala para nahIM hotii| phira bhI he mitra! tere vRttAnta rUpI madhura dugdha ko jharanevAlI vANI ke dvArA hamAre karNa rUpI bachar3oM ko tUM pAraNA kraa|" taba kumAra ne saMkSepa meM apane pitA Adi kA nAma batAyA, kyoMki satpuruSa jisa prakAra para kI nindA karane meM manda hote haiM, usI prakAra sva kI stuti karane meM bhI manda hote haiN| phira use siMhalezvara rAjA kA putra jAnakara rAjA aura bhI adhika harSita huaa| phira rAjA ne kumAra se kanyA ke pariNaya sambandha ke lie vijJapti kii| kulavAna aura kalAvAna jAmAtA kise iSTa na hogA? yaha sunakara priyA ke viyoga se pIr3ita kumAra ne usa kanyA ke sAtha pANigrahaNa karanA svIkAra nahIM kiyA, kyoMki uttama puruSa aMgIkAra kI huI prIti ko vipatti meM chor3ate nhiiN| rAjA ne phira se AgrahapUrvaka kahA-"tuma jaisA sarva guNoM se pUrNa puruSa putrI ke pati ke rUpa meM agaNya puNyoM se hI prApta hotA hai| aisA hone para bhI agara kadAcit maiM isa kanyA ko tumhAre sAtha na paraNAU~, to mujhe pratijJAbhaMga kA pApa lgegaa| ataH adhika kyA kahUM? yaha kanyA bhI tuma para anurakta ho gayI hai| tumhAre upakAra ke dvArA yaha kharIda lI gayI hai| ataH aba anya kisI ko yaha pati ke rUpa meM svIkAra nahIM kara paayegii| ataH amRtapAna ke tulya isake pANigrahaNa ke dvArA cintA rUpI agni se jalate hue hamAre citta ko zItala kro|"
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 / zrI dAna- pradIpa isa prakAra atyanta Agraha karake rAjA ne atula mahotsava ke dvArA pavitra lAvaNyayukta usa kanyA ko usake sAtha paraNAyA / hastamilApa ke samaya prasannacitta rAjA ne aneka hAthI, ghor3e, svarNAdi pradAna kiye| phira rAjA ne cUne ujjvala mahalAdi banavAkara usameM prItipUrvaka apanI putrI va jAmAtA kA utArA krvaayaa| isa taraha rAjA ne aneka prakAra se usa kumAra kA sammAna kiyaa| ratnavatI bhI bhaktipUrvaka usakI sevA karane lgii| para phira bhI dhanavatI ke binA kumAra ko kisI bhI sthAna para prIti nahIM huii| aisA hone para bhI usakI Antarika pIr3A ko koI paNDita nahIM jAna pAyA, kyoMki satpuruSoM kA hRdaya samudra kI taraha athAha hotA hai / dhanavatI ke viyoga ke kAraNa vaha dharatI para zayyA karake sotA thaa| muni kI taraha nirmala zIla kA pAlana karatA thA / ratnavatI ko kisI prakAra kA udvega na ho - isalie vaha nirantara prIti rUpI amRtamaya rasika bAtoM se usa priyA ko bhI khuza rakhatA thA / eka bAra paraspara amRtadhArA ke samAna premagoSThI ho rahI thI / usa samaya ratnavatI ne prItipUrvaka apane pati se kahA - "he deva! suvarNamaya aneka palyaMkoM ke hote hue bhI muni ke samAna Apa pRthvI para zayana kyoM karate haiM?" yaha sunakara kumAra ne vicAra kiyA ki nizcaya hI isa priyA ko sauta kA nAma sunate IrSyA hogI, kyoMki striyoM ko sapatnI kA nAma viSa se bhI adhika kar3avA pratIta hotA hai / ataH apanI laghutA aura anyoM ko aprIti ho - aise vacana bolanA ucita nahIM hai| aisA vicAra karake usane usa samaya ucita vacana bolate hue kahA - "he devI! maiM dezAntara dekhane ke lie ghara se nikalA huuN| usa samaya mAtA-pitA se jaldI milane kI icchA se maiMne, do abhigraha dhAre the| jaba taka maiM mAtA-pitA se punaH nahIM milUMgA, taba taka bhUmi para zayana) karUMgA aura zIlavrata kA pAlana karUMgA / " yaha sunakara ratnavatI vismaya ko prApta huii| bolane meM catura usane kahA - "ApakI mAtA-pitA ke prati aisI bhakti kisake dvArA prazaMsanIya na hogI ? kisI-kisI mahApuruSa ke mAnasa meM mAtA-pitA ke prati rAjahaMsinI ke samAna nirmala - ujjvala bhakti vilAsa karanevAlI hotI hai| jo mAtA-pitA kI sevA ke dvArA pavitra na ho, use kuputra mAnanA caahie| jo sAsa - zvasura kI sevA na kara pAye, use kubahU mAnanA cAhie / ataH merA mana bhI Apake mAtA-pitA kI sevA karane ke lie atyanta utkaNThita hotA hai / ataH he svAmI! apane nagara kI tarapha calane ke lie zIghra hI taiyArI kIjie, jisase ApakA abhigraha zIghra hI saphala ho / " usake vacana sunakara kumAra vismaya ko prApta huaa| usane kahA- " - "hA~! aba hama jaldI hI prayANa kreNge|"
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294/zrI dAna-pradIpa aisA kahakara usake vacanoM kA anumodana kiyaa| phira usane mana meM vicAra kiyA ki itane dina bIta gaye para dhanavatI ke kucha bhI samAcAra mujhe prApta nahIM hue| kyA mere viraha kI pIr3A se pIr3ita vaha samudra meM hI DUba gayI? yA pATiyA mila jAne se kisI anya dvIpa meM pahu~ca gayI? isa prakAra vicAra karake usane kisI nimittajJa se ekAnta meM pUchA / jyotiSa zAstra rUpI netroM ke dvArA dekhakara usane batAyA-"ApakI priyA kisI anya dvIpa meM jIvita hai| prayatna karane para vaha Apako avazya hI milegii|" __usake amRtamaya vacanoM ko sunakara kumAra atyanta prasanna huaa| use svarNAlaMkAra dekara prasanna kiyaa| phira usane vicAra kiyA ki maiM abhI paradeza meM huuN| abhI to isa priyA ke baMdhana meM huuN| ataH dhanavatI ko prApta karane kA kyA upAya karUM? udhara mere mAtA-pitA bhI mere viyoga se Atura hokara merI khabara nahIM milane se atyanta duHkhita hoNge| ataH abhI to ghara jAkara mAtA-pitA ko namana karake unake pAsa isa priyA ko chor3akara dhanavatI ko khojane kA upakrama kruuN| aisA vicAra karake tatkAla rAjA ke pAsa gayA / unheM praNAma karake vijJapti kI-"he deva! mAtA-pitA se milane ke lie merA mana atyanta utkaNThita ho rahA hai| ve mere viyoga se atyanta duHkhI ho rahe hoNge| ataH mujhe zIghra hI ghara lauTane kI AjJA pradAna kiijie|" kumAra ke aise nizcaya ko jAnakara rAjA ne kahA-"agara Apane jAne kA nizcaya kara hI liyA hai, to hama Apako rokane meM samartha nahIM haiN| para Apake viyoga se bhayabhIta hote hue Apako jAne kI AjJA dene meM bhI samartha nahIM hai| basa! itanA hI kaha sakate haiM ki bahuta jaldI hamArA punaH samAgama ho|" aisA kahakara rAjA ne kumAra ko jAne ke lie eka bahuta bar3A vAhana samarpita kiyaa| hRdaya ko Anandita karanevAle dravyoM se usa vAhana ko paripUrNa bhI kara diyaa| phira dRSTi aura mana ko manohara laganevAle vastroM aura dUSaNa rahita bhUSaNoM ke dvArA rAjA javAI aura putrI kA satkAra kiyaa| jAne kI taiyArI karake putrI pitA ko namana karane gayI, taba rAjA ne use madhura vANI meM zikSA pradAna karate hue kahA-"he putrI! nirantara sAsa-sasura kI sevA krnaa| pati para akRtrima premabhAva rkhnaa| sautoM se kabhI IrSyA mata krnaa| nanaMda kA vinaya rkhnaa| sage-sambandhiyoM para snehabhAva rkhnaa| parivAra ke prati vAtsalya bhAva rkhnaa| azubha kAryoM se dUra rhnaa| puNyakArya meM pravRtti krnaa| priya vacana bolnaa| lajjAzIla bananA / yathocita dAna denaa| ye sabhI guNa striyoM ko zvasura gRha meM sthira pratiSThA pradAna karate haiN| utkRSTa zIla hI striyoM kA maNDana hai| ataH nirantara usI zIla kA pAlana krnaa| yaha zIla hI isaloka aura
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295/zrI dAna-pradIpa paraloka meM parama lakSmI kA kAraNabhUta hai| pativratA dharma kA isa prakAra se ArAdhana karanA, jisase apane vaMza rUpI mahala ke zikhara para dhvajA rUpa bana ske|" isake bAda prazasta muhUrta meM kumAra ne priyA ke sAtha mAMgalika kRtya karake rAjA ko praNAma kiyA aura apane nagara kI tarapha prayANa kiyaa| usa samaya rAjA ne kumAra kI sahAyatA ke lie rudra nAmaka maMtrI ko kumAra ke sAtha bhejA aura kahA ki merI taraha hI mAnakara inakI sevA karanA / rAjA svayaM bhI samudra ke kinAre taka unheM vidA karane ke lie gyaa| phira azrubhare nayanoM se atyanta kaSTa ke sAtha rAjA vahAM se lauttaa| aba siMhalasiMha kumAra priyA va maMtrI ke sAtha vAhana meM baiThakara siMhaladvIpa jAne kI icchA se zIghratApUrvaka claa| sarala hRdayayukta kumAra ne sArA kAryabhAra rudra maMtrI ko sauMpa diyaa| svayaM priyA ke sAtha adbhuta kautuka dekhanA Adi krIr3AoM meM laga gyaa| yaha kumAra priyA ke sAtha vAhana ke madhya bhAga meM U~ce siMhAsana para baiThA huA thaa| vahAM vaha pAlaka vimAna meM baiThe hue indrANI ke sAtha indra kI taraha zobhita ho rahA thaa| eka bAra pavitra lAvaNyavAlI ratnavatI ko dekhakara duSTa Azayayukta aura alpa buddhiyukta rudra maMtrI ekAnta meM vicAra karane lagA-"isa ratnavatI kA mukha pUrNa candramA kI taraha hai| donoM hoMTha zreSTha paravAle ke samAna haiN| dA~ta nirmala motiyoM ke samAna haiN| hAthoM va pairoM ke nakha maNiyoM ke samAna haiN| stana vaiDUrya ratna se DhaMke hue svarNakalaza ke samAna haiN| isIlie loga ise ratnavatI ke nAma se pukArate haiN| yaha yogya bhI hai| yaha kamala ke samAna netroMvAlI jisa para bhI harSapUrvaka kaTAkSa DAlatI hai, usakA janma aura jIvana saphala hai| to phira isako jisane svIkAra kiyA hai, usake lie to kahanA hI kyA? isa kumAra kI upasthiti meM to yaha mujhe svIkAra hI nahIM kregii| ataH isa kumAra ko samudra meM girAkara isa ratnavatI ko apanI priyA bnaauuN| aneka lAkha pramANavAlA isa vAhana meM rahA huA sarva dravya binA yatna ke mere AdhIna ho jaaygaa| yaha sArA parivAra to pahale se hI mere AdhIna hai| phira bhI vizeSa prakAra se dAna-sammAna Adi dekara inheM apanA gulAma banA luuNgaa|" isa prakAra nizcaya karake jisa prakAra rAhU candra ke chidra ko dekhatA hai, usI prakAra vaha duSTAtmA kumAra kA apakAra karane kI icchA se usake chidra dekhane lgaa| rAjA ke rAjya ko grahaNa karane kI icchAvAle puruSa kI taraha usane sarva parivAra ko dugunA vetana dekara apane vaza meM kara liyaa| 'yaha pApI mere dekhate hue kukarma na kare-aisA vicAra karake sUrya ne apane Apako astAcala parvata se Dhaka liyaa| sarva dizAoM ne mAno kumAra kI Apatti ko AtA dekhakara duHkha
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296/zrI dAna-pradIpa prApta karate hue andhakAra ke dvArA malinatA ko dhAraNa kara liyaa| kumAra ko vipatti meM dekhakara dayAlU hue tArAgaNa ne kumAra kA rakSaNa karane ke lie akAza meM jAla bichA liyaa| aisI andherI rAtri meM sthira aMtaHkaraNayukta kumAra zarIra-cintA nivAraNArtha zayyA se uThakara vAhana ke prAnta bhAga meM Upara kI ora gyaa| usa samaya maukA dekhane meM tatpara maMtrI avasara prApta karake harSita ho gyaa| mAno apanI AtmA ko naraka meM girA rahA ho-isa prakAra se kumAra ko pIche se dhakkA dekara samudra meM girA diyaa| aisA duSTa kArya karake maMtrI sukhapUrvaka apanI zayyA meM so gyaa| duSTa manavAle prANI apane kukarma kI siddhi meM atyanta sukha mAnate haiN| kevala akelA lobha hI agni kI taraha manuSya ke lie anarthakAraka hotA hai, to phira atyanta prasarate kAmadeva rUpI pavana se uddhata huA nara kyA-kyA nahIM karatA? udhara vAsagRha meM rahI huI catura rAjaputrI ne kucha samaya taka pati ke Ane kI rAha dekhI, para atyadhika vilamba ho jAne ke bAvajUda bhI kumAra nahIM aayaa| ataH zaMkAzIla hote hue usane apanI sakhI ke dvArA cAroM tarapha khoja karavAyI aura svayaM bhI khojane lgii| para use kumAra kahIM bhI dikhAyI nahIM diyaa| taba vaha ucca svara meM vilApa karane lagI-"are sevakoM! daudd'o-daudd'o| mere pati zAyada kahIM gira gaye haiN|" yaha sunakara sabhI loga ikaTThe ho gye| kapaTa kI racanA karane meM nipuNa maMtrI bhI udvegasahita 'kyA huA?-kyA huA?' bolate-bolate vahAM AyA aura sevakoM se kahane lagA-"kumAra kahAM gire? kaise gire? are! jaldI-jaldI khoja kro|" isa prakAra kapaTa-vacanoM ke dvArA apanI caturAI dikhAne lgaa| taba rAjaputrI vilApa karane lagI-"hahA! kAmadeva ke samAna AkRtivAle! hahA! uttama guNoM se yukta he prANanAtha! mujha dAsI ko akelI chor3akara Apa kahAM cale gaye? mere to ekamAtra Apa hI zaraNa haiN|" isa prakAra Akrandana karate hue zoka ke dvArA Akula-vyAkula huI vaha pativratA samudra meM jhaMpApAta karane ke lie taiyAra ho gyii| usa samaya maMtrI ne usakA hAtha pakaDakara komala zabdoM ke dvArA kahA-"he devI! Apa itanA vilApa na kreN| mana ko sthira bnaayeN| apane sevakoM dvArA khoja karavAkara maiM abhI kumAra ko Apake sAmane lekara aauuNgaa| isa samudra kA ullaMghana karake bhI kumAra ko DhUMDhakara laauuNgaa| kadAcit daivayoga se unakA maraNa ho gayA hogA, to maiM Apake mAtA-pitA ke pAsa Apako pahu~cA duuNgaa| vahAM svajanoM kI sammati lekara Apa apanI icchA pramANa kucha bhI krnaa| para abhI prANoM kA tyAga karanA ucita nahIM hai, kyoMki koI bhI kArya sahasA binA vicAra nahIM karanA caahie| phira sahasA maraNa apanAnA kaise ucita ho sakatA hai? mara jAne se Apako apanA pati milanevAlA nahIM hai, kyoMki prANiyoM kI gati apane-apane karmoM ke kAraNa bhinna-bhinna hotI hai| jIvita rahane se to kadAcit ApakA pati Apako vApasa mila jAya, kyoMki
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297/zrI dAna-pradIpa jIvita nara hI bhadra ko prApta karatA hai| kyA Apane yaha nahIM sunA?" ___ isa prakAra mAyA se saMskArita zAMtivacanoM ke dvArA maMtrI ne use AzvAsana diyaa| taba usane marane ke vicAra kA tyAga kiyaa| para vaha viraha duHkha se zokAkula hokara samaya bitAne lgii| phira maMtrI ne mAyApUrvaka khalAsiyoM ke dvArA samudra meM khoja karavAyI, para kumAra kA kahIM bhI patA nahIM calA, kyoMki maMtrI ne to bahuta dUra kumAra ko samudra meM pheMkA thaa| 'kumAra kadAcit samudra ke kinAre pahu~ca gayA hogA'-aisA rAjaputrI se kahakara usane nAvikoM dvArA vAhana ko teja gati se clvaayaa| mArga meM ratnavatI ke citta ko prasanna karane ke lie vaha mAyAvI pUrva ke bacapana ke paricaya ke kAraNa prItipUrvaka AlApa Adi karane ke dvArA vividha upAya karane lgaa| eka bAra ratnavatI pati ke viyoga meM atyadhika vilApa karane lgii| usa samaya usa adhama maMtrI ne ekAnta meM lajjA kA tyAga karake usase kahA-"he devI! kyoM vyartha hI itanA zoka kara rahI ho? jo gaye, vo to cale hI gye| gaye hue kabhI vApasa lauTakara nahIM aate| ataH he devI! mujha para prasanna hokara mujhe AjJA pradAna kreN| maiM ApakI AjJA ke AdhIna huuN| hamAre pAsa atyadhika dhana hai| Apa navayauvana se yukta haiN| ataH mana ko sthira karake merA kathana aMgIkAra kreN|" isa prakAra zIla ko lUTanevAle, karNoM ko kaTu laganevAle aura kAlakUTa viSa ke samAna jaharIle vacanoM ko sunakara rAjaputrI atyanta saMtapta huii| usane apanI buddhi se vicArA ki avazya hI isa durAtmA ne hI duSTa Azaya ke dvArA mere pati ko samudra meM kahIM pheMka diyA hai| isa duSTa hetu se hI kuTila aMtaHkaraNavAle isane pahale hI dAna-sanmAnAdi dvArA samagra parivAra ko apane vaza meM kara liyA hai| ataH abhI maiM asahAya aura abalA huuN| mere zIla ko akhaNDita rakhane kA ekamAtra upAya maraNa hI hai| para abhI-abhI merA mana atyadhika ullasita huA hai| mere bAMye aMga sphurita ho rahe haiN| ye sabhI zubha cihna jJAnI kI taraha mujhe thor3e samaya meM priya kI prApti kA jJAna karavAte haiN| ataH kadAcit mere pati jIvita rUpa meM mujhe kahIM mila jAya, kyoMki pUrva ke karmoM kA udaya vicitra hotA hai| ataH abhI to zIla kA rakSaNa karane ke lie isa duSTa maMtrI ko Thagane kA prayAsa karUM, kyoMki kAMTe ko kAMTe se hI nikAlA jAtA hai| kinAre pahuMcane ke bAda kadAcit pati kA milApa ho jAya, to ve hI ekamAtra mere lie zaraNa haiN| agara unakI prApti nahIM huI, to maraNa hI merA ekamAtra zaraNa hai| isa prakAra vicAra karake kArya meM kuzala usa rAjaputrI ne haMsakara kahA-"he maMtrI! tumane apanA abhiprAya batAyA, yaha ThIka hI kiyA, kyoMki pati kI AzA kA bhaMga hone se mujhe bhI vahI iSTa hai| lajjA ke kAraNa maiM vaha saba nahIM bola paayii| bAlyAvasthA se hI hamAre sAtha-sAtha rahane ke kAraNa hamAre hRdaya rUpI kyArI meM prIti rUpI latA ugI huI hai| vaha aba
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 / zrI dAna- pradIpa phalayukta bne| para usa kumAra kI maraNa kriyA kiye binA abhI usa prakAra kA vyavahAra karanA ucita nahIM hai, kyoMki vaisA karane se na sunane lAyaka lokApavAda hameM sunanA pdd'egaa| ataH dezAntara meM jAkara usakI maraNa kriyA karane ke bAda hama apanI icchAnusAra pravarttita hoNge| aisA karane se hamArI apakIrti bhI nahIM hogii|" isa prakAra karNoM ko sukha upajAnevAle rAjaputrI ke vacana sunakara maMtrI atyadhika khuza huaa| phira khalAsiyoM ke dvArA vAhana kI gati ko aura teja krvaayaa| thor3I dUra jAne ke bAda hI duSTa vAyu ne usa vAhana ko Avartta meM DAla diyA / mAno duSTa maMtrI ke pApa ke bhAra se bhArI huA ho - isa prakAra se vaha vAhana TUTa gyaa| usa samaya eka pATiyA hAtha meM A jAne se ratnavatI usakI sahAyatA se kinAre para pahu~ca gayI / zIla sarva sthAnoM para prANiyoM kI rakSA karatA hai| usane vicAra kiyA - " usa zaktimAna vidhAtA ko maiM kyA - kyA bheMTa dUM? ki jisane kasAI ke pAsa se bakarI kI taraha usa duSTa maMtrI se merA rakSaNa kiyA / " isa prakAra vicAra karatI huI aura vana ke phalAdi khAkara AjIvikA kA nirvAha karatI huI ratnavatI zubhakarma kI preraNA se kusumapura meM A gyii| usane bhI logoM ke mukha se priyamelaka tIrtha kA prabhAva sunA / vaha bhI dhanavatI kI taraha vahIM tapa meM tatpara hokara rahane lgii| vaha duSTa maMtrI bhI usI prakAra pATiye ke sahAre se samudra ko tairakara phirate-phirate daivayoga se mAno apane pApaphala kA bhugatAna karane ke lie usI kusumapura meM A gyaa| vahAM vacana kI caturAI se rAjA kA mana jItakara maMtrIpada prApta kara liyA / manuSyoM ko paricaya hone se hI prIti hotI hai / udhara jaba pApI maMtrI ne siMhalasiMha kumAra ko samudra meM dhakkA diyA thA, taba kisI ne use adRzya hAthoM meM turanta hI grahaNa kara liyA / use samudra se tirAkara kisI tApasAzrama meM chor3a diyaa| mahAvipatti meM par3e hue kI rakSA bhI puNya hI karatA hai| vahAM svastha hokara vizrAnti ke lie baiThe hue kumAra ne mana meM vicAra kiyA - "aho ! usa duSTa maMtrI ne kaisA vizvAsaghAta kiyaa| avazya hI usa pApI kA mana yA to merI priyA para yA to dhana para lobha ke dvArA vyAkula banA hogaa| isI kAraNa se usane mujhe samudra meM girAyA hai| jo lobhAndha hotA hai, vaha kyA-kyA kukarma nahIM karatA? kyoMki lobha hI sarva duSkRta rUpI latA kA mUla hai| agara vicAra kiyA jAya, to isameM maMtrI kA koI doSa nahIM hai| mere pUrva ke pApakarmoM kA hI doSa hai / pUrvakRta karma hI saMpadA aura vipadA pradAna karane meM samartha hai| are! mere karma kitane pratikUla hai ? jisane pahalI strI kA viyoga dekara bhI tRpta nahIM huA / isane dUsarI priyA kA bhI viyoga de diyaa| para phira bhI merA pUrva kA kucha paripakva puNya aba bhI sphurAyamAna hai, kyoMki samudra meM DUbate hue mujhako kisI ne yahAM pahu~cAyA hai| ataH yaha nizcita hai ki pUrvajanma meM maiMne khaNDita puNya kiyA
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299/ zrI dAna-pradIpa hai| vaise puNya kA hI aisA phala dikhAyI de rahA hai|" isa prakAra vicAra rUpI zANa para buddhi ko tIkSNa karake kumAra ne atyanta dhairya dhAraNa karake zeSa rAtri pUrNa kii| usake bAda 'isa kumAra kA kisane rakSaNa kiyA?'-yaha pRthvI para dekhane kI icchA se mAno sUrya udayAcala parvata para ArUr3ha huaa| andhakAra ko dUra karatA huA sUrya mAno kumAra ko kaha rahA ho, satpuruSa kadama-kadama para vipatti se yukta sukha-saMpatti ko hI prApta karate haiN| aisA lagatA thA ki kumAra ke vighna dUra ho jAne se bandIjanoM kI taraha pakSI kolAhala ke bahAne se jaya-jaya zabda kA uccAraNa kara rahe hoN| kumAra kI ApattiyoM kA naSTa jAnakara Anandita hotI huI sarva dizAe~ mAno prasanna mukhavAlI bana gayI hoN| usake bAda devasmaraNAdi prAtaHkAla kA kRtya karake vizAla netrayukta kumAra ne tapasviyoM kI parNazAlA meM praveza kiyaa| vahAM sukha ke lie dharmakArya karate hue aura tapa dvArA pavitra hue tapasviyoM ko dekhakara vismaya ko prApta huaa| unameM kitane hI tapasvI padmAsana para baiThe hue the, hariNa kA carma unhoMne pahanA huA thaa| unake netra banda the, unhoMne indriyoM ko jIta liyA thaa| isa prakAra ve paramAtmA kA dhyAna kara rahe the| kitane hI tapasvI zarIra kA halana-calana tyAgakara nAsikA ke agrabhAga para dRSTi jamAkara lakSmI kI varamAlA ke samAna japamAlA ko hAtha meM lekara jApa kara rahe the| kitane hI dayAlU tapasvI komala nivAra ke samAna dhAnya ko jala ke dvArA Ardra karake apane bAlakoM ke samAna mRga ke zAvakoM ko AdarapUrvaka khilA rahe the| kitane hI tapasvI mAno prIti ke pUra hoM, isa prakAra se tAlAba se lAye hue jala ke dvArA apane boye hue vRkSoM ko sIMca rahe the| kitane hI tapasvI duSkarma ko jalAne kI icchA se paMcAgni tapa kara rahe the| jinadharma ke binA viveka kaise ho sakatA hai? yaha sabhI dekhate hue kumAra tApasezvara ke Azrama meM gyaa| vahAM kalyANakArI bhakti se yukta kumAra ne kulapati ko harSa se namaskAra kiyaa| taba kulapati ne use prIti rUpI amRta kI vRSTi ke samAna AzISa pradAna kii| phira Asana aura AlApAdi ke dvArA usakA satkAra kiyaa| sarvAMga se zreSTha lakSaNayukta aura manohara AkRti dekhakara harSita hote hue tApasezvara ne vicAra kiyA-"alpakAla ke bhItara hI isakI atyanta pratiSThA, samRddhi Adi honevAlI hai-aisA aSTamI ke candra kI bhA~ti isakA kapAla spaSTa rUpa se kahatA hai| rAjyalakSmI rUpI kamalAkSI ke sAtha krIr3A karane ke lie isakA vakSaHsthala svarNa ke catuHzAla kI zobhA kA Azraya karatA hai| dhanuSa aura cakrAdi cihna isake hastakamala ko zobhita karate haiN| ye sabhI cihna kyA isake rAjasaMpatti prApta karane kI bAta kahate hue nahIM pratIta hote? yaha samasta rAjAoM meM agrasara hogA, aisA isake padatala meM rahI huI UrdhvarekhA batAtI hai| yaha AkRti ke dvArA sarva guNoM kA ekamAtra sthAna pratIta hotA hai| atyadhika prakhara bhAgya se yukta vyakti ko hI aisA
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 / zrI dAna- pradIpa mahApuruSa jAmAtA ke rUpa meM mila sakatA hai / " isa prakAra vicAra karake harSa kI taraMgoM se vikasita netrayukta usa kulapati ne usase kahA--"he satpuruSa! ApakI AkRti hI ApakI uttamatA ko darzA rahI hai| hama vana meM rahanevAle tApasa Apa jaise atithi kI kyA ucita sevA kareM? phala se AjIvikA kA nirvAha karanevAle hama jaisoM ke pAsa manohara bhojana taka nahIM hai / sarva saMga kA tyAga kara dene ke kAraNa hamAre pAsa ratna-svarNAdi dhana bhI nahIM hai / ataH merI yaha kanyA hI Apake Atithya ke rUpa meM prastuta hai|" yaha sunakara rAjaputra ne kahA - " Apa aisA asaMgata vacana kyoM kahate haiM? tApasa vrata meM rahI huI yaha kanyA pANigrahaNa ke lAyaka nahIM hai / isakA pANigrahaNa karanevAlA puruSa vrata kA lopa karane se utpanna hue pApa aura sukha kA nAza karanevAle mahApApa kA bhAgI banegA / " taba tApasezvara ne kahA - "isa kanyA ne tApasa vrata nahIM liyA hai| isakA vRttAnta maiM zuru batAtA huuN| Apa suneM samRddhi ke dvArA svarganagarI se sparddhA karanevAlA pRthvIbhUSaNa nAmaka nagara hai| usameM pavitra caritra se yukta maiM jitazatru nAmaka rAjA rAjya karatA thA / eka bAra rAtri ke antima prahara meM do prakAra se arthAt dravya aura bhAva se jAgRta hote hue maiMne vicAra kiyA ki maiM yaha vizAla rAjya pUrva ke puNyoM ke kAraNa bhoga rahA huuN| ataH jaba taka merA yaha puNya avazeSa hai, taba taka mujhe naye puNyoM kA upArjana bhI kara lenA cAhie, kyoMki manuSya ke pAsa kA sArA dhana khatma ho jAya, to vaha navIna dravya kA upArjana nahIM kara sktaa| ikaTThA kiyA huA eka puNya bhI paraloka meM sukhakAraka banatA hai / zarIra baMdhujana aura lakSmI to isa loka meM bhI duHkhadAyaka hai| puNyarahita prANI bhAte se rahita musAphira ke paradeza meM duHkhI hone ke samAna paraloka meM duHkhI hotA hai / isa prakAra vicAra karake vizAla vairAgya taraMgoM se yukta hokara maiMne pradhAnAdi ko apane vicAroM se avagata karavAyA aura apane putra ko rAjya para sthApita kiyA / usake bAda maiMne priyAsahita tApasI dIkSA grahaNa kii| anukrama se guru ne mujhe kulapati ke sthAna para sthApita kara diyA aura svayaM svargavAsI ho gye| merI priyA mere rAjyakAla meM hI garbhavatI ho gayI thI, para vrata meM vighna Ane ke Dara se usane mujhase yaha bAta chipA lI thI / kAlAntara meM zubha samaya para jaise pRthvI ne jAnakI ko janma diyA thA, vaise hI lAvaNya ke dvArA pavitra aMgayukta isa kanyA ko janma diyaa| isake zreSTha lakSaNoM aura rUpa ke atizaya ko dekhakara harSapUrvaka isakA nAma rUpavatI rakhA gyaa| anukrama se yaha jaise-jaise zarIra aura sundaratA ke dvArA vRddhi ko prApta hone lagI, vaise-vaise yogya vara kI prApti na hone se hamArI cintA ko bhI yaha vRddhi prApta karAne lgii| isa kanyA ke udaya meM Aye hue pUrvapuNyoM kI preraNA se hI sarva
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301/zrI dAna-pradIpa guNa rUpI ratnoM kI khAna ke samAna Apa jaisA vara akasmAt yahAM AyA hai| ataH vratoM ko na svIkAranevAlI isa kanyA ko hama Apako arpita karate haiN| ataH Apa niHzaMka rUpa se ise svIkAra karake hama para anugraha kareM aura hamArI cintA kA nivAraNa kreN|" isa prakAra kulapati ke Agraha se kumAra ne usa kanyA ke sAtha pANigrahaNa svIkAra kiyaa| taba kulapati ne zubha divasa dekhakara vivAhotsava prArambha kiyaa| kumAra ke saubhAgya se vaha buddhizAlI kanyA turanta hI kumAra para atyadhika anurakta bana gyii| ataH kisI bhI prakAra se ekAnta meM avasara dekhakara usane kumAra ko batA diyA ki mere pitA ke pAsa do divya vastue~ haiN| hastamilApa ke samaya kumAra ne kanyA kA hAtha pkdd'aa| use chor3ane kA kahane para bhI jaba kumAra ne hAtha nahIM chor3A, to kulapati ne prItipUrvaka pUchA-"he vatsa! Apa apanI icchAnusAra kucha bhI maaNgie|" taba kumAra ne kahA-"divya prabhAva se zobhita khATa aura kaMthA (kAmalI) ye do vastue~ Apake pAsa haiM, jisakI mujhe spRhA hai| kRpayA ve Apa mujhe pradAna kreN|" yaha sunakara khedayukta tApasa ne vicAra kiyA ki ghara kA bhedI hI laMkA ddh'aaye| aba kyA karUM? agara ye vastue~ nahIM detA hUM, to mere vacana mithyA sAbita hote haiN| mahAtmA prANAnta Ane para bhI apane vacanoM se pIche nahIM httte| una divya vastuoM kA pAtra bhI isa kumAra ke binA anya kauna ho sakatA hai? pAtra ko dI gayI vastu mahAguNa ke lie hI hotI hai|" yaha vicAra karake tApasapati ne donoM vastue~ kumAra ko sauMpa dii| phira kahA-"he vatsa! ina vastuoM kA prabhAva suno| yaha khATa svayaM para ArUr3ha vyakti ko vidyAdhara kI vidyA ke samAna kSaNabhara meM AkAzamArga se ur3akara icchita sthAna para pahuMcA detI hai aura isa kaMthA kI vidhipUrvaka pUjA karake usake pAsa mAMgane se kalpavRkSa kI maMjarI ke samAna hamezA sau svarNamohareM pradAna karatI haiN|" ___ phira rUpavatI, khATa aura kaMthA ina tIna vastuoM ke dvArA sAmrAjya ke kAraNa rUpa mAno mUrttimAna tIna zaktiyoM (prabhu zakti, utsAha zakti aura maMtra zakti) ke dvArA kumAra zobhita hone lgaa| phira kulapati ke Agraha se kucha dinoM taka kumAra Azrama meM hI rhaa| usake bAda eka dina kumAra ne vicAra kiyA-"aho! karmavipAka kI kaisI vicitratA hai ki mujhe kisI sthAna para saMpatti prApta hotI hai, to kisI sthAna para vipatti prApta hotI hai| merI dUsarI priyA ko usa pApI maMtrI ne grahaNa kara rakhA hai| vaha kahAM hogI? jIvita bhI hai yA nahIM? mujhe kucha bhI patA nahIM hai| merI pahalI strI ko to nimittaka ne jIvita batAyA thaa| ataH aba mujhe usako to khojanA caahie|"
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302/zrI dAna-pradIpa isa prakAra vicAra karake kumAra tapasvI kI AjJA lekara priyAsahita kaMthA lekara khATa ke Upara baiThakara use Adeza diyA ki jisa sthAna para dhanavatI hai, mujhe vahAM le jaa| ___ isa prakAra kahane ke sAtha hI vaha khATa tatkAla kusumapura ke udyAna meM phuNcii| usa samaya rUpavatI ko atyanta pyAsa lgii| ataH kumAra ne khATa ko AkAza se nIce utaaraa| phira kaMthA aura khATa sahita rUpavatI ko eka vRkSa ke nIce chor3akara zIghra hI jala lAne ke lie samIpa meM rahe hue kue~ ke pAsa gyaa| vahAM jaba vaha kue~ meM se pAnI nikAlane lagA, tabhI usake bhItara rahe hue kisI sarpa ne mitra kI taraha manuSya kI vANI meM usase kahA-"he mitra! dayA karake mujhe isa kue~ meM se bAhara nikaalo| mahAtmA kisI bhI sthAna para paropakAra karane meM pIche nahIM rhte|" use isa prakAra ke vacana bolate dekha kumAra atyadhika vismita huaa| dayApUrvaka use bAhara nikAlane ke lie apanA uttarIya vastra kue~ meM ddaalaa| usa vastra ke sahAre sarpa tatkAla car3hakara bAhara AyA aura kumAra ko hI Dasa liyaa| sarpajAti ke lie aisA kRtya yogya hI hai| usake viSa ke prabhAva se sAyaMkAla meM murajhAye hue kamala ke samAna kumAra kA zarIra kubja ho gyaa| aisA rUpa dekhakara khedakhinna kumAra ne usase kahA-"he sarpa! maiMne to tujha para upakAra kiyA thA, para tumane yaha pratyupakAra acchA kiyaa|" yaha sunakara sarpa ne kahA-"he mitra! tUM kheda na kara / tuma para jaba Apatti Aya, taba tuma merA smaraNa krnaa| usa samaya maiM tumhArA yogya upakAra kruuNgaa|" aisA kahakara sarpa tatkAla adRzya ho gyaa| yaha saba dekhakara 'yaha kyA?' isa prakAra mana meM atyanta tarka-vitarka ke dvArA Akula-vyAkula hokara kumAra pAnI lekara apanI priyA ke pAsa pahu~cA aura snehapUrvaka kahA-"he priyA! isa jala ko grahaNa karake apanI pyAsa zAnta kro|" para rUpavatI priyA ne virUpa hue usakI tarapha dekhA bhI nhiiN| usane use pati ke rUpa meM pahacAnA nhiiN| ataH kumAra ke atyadhika kahane ke uparAnta bhI usa pativratA ne usa pAnI ko sparza taka nahIM kiyaa| phira kumAra khATa aura kaMthA lene lagA, to usane usakA virodha kiyaa| usane kahA ki ina vastuoM ke svAmI mere pati haiN| yaha sunakara kumAra lajjita hote hue kheda ko prApta huaa| usa priyA kA tyAga karake nagara meM calA gayA aura mana meM duHkhI hote hue vicAra karane lagA-"aho! mere pUrvakarmoM kA vipAka kaisA aparampAra hai? ki yaha karmavipAka mujhe duHkha dete hue jarA bhI udvigna nahIM hotaa| pahalI priyA ko milane jAte hue yaha priyA bhI mujhase dUra ho gyii| hahA! daiva kI kaisI duSTa ceSTA hai? athavA to saMpatti va vipatti mahApuruSoM ko hI hotI hai, kyoMki kSaya aura vRddhi candra kI hI hotI hai, tArAoM meM nahIM hotii|"
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 303 / zrI dAna- pradIpa isa prakAra dhairya dvArA mana ke Aveza ko zAnta karake kubja ke rUpa meM mAno koI deva ho-i -isa prakAra se kumAra ne usa nagarI meM praveza kiyaa| udhara rUpavatI vana meM mArgabhraSTa huI mRgI kI taraha apane pati ko kue~ ke cAroM tarapha khojane lgii| udyAna meM ghUma-ghUmakara thakI gayI, para kumAra kA kahIM koI patA na lagA / anta meM duHkhita hote hue usI priyamelaka tIrtha meM Akara una do striyoM kI taraha vaha bhI vahAM tapa karane lagI / ve tInoM priyAe~ tIvra tapasyA kara rahI thIM / zIloMchavRtti ke dvArA pAraNA karatIM / trikAla jinezvaroM kI pUjA karatIM / prANanAtha kA smaraNa karatIM / cakrezvarI devI kI sevA karatIM / nirantara maunavrata ko dhAraNa kiye rhtiiN| isa prakAra ve tInoM apanA samaya nirgamana kara rahI thIM / tapa meM tatpara aura apane lAvaNya ke dvArA devAMganAoM ko bhI lajjita karanevAlI una tInoM ko dekhakara sabhI loga tarka-vitarka karane lage - "kyA isa prabhAvayukta tIrtha meM ye vidyAdhariyA~ vidyA siddhazobhita karane ke lie tIvra tapa kara rahI haiM? yA phira zmazAna meM rahanevAle aura dizA rUpI vastra se yukta (nagna) mahAdeva ko chor3akara anya zreSTha pati ko varane ke lie gaMgA, pArvati aura kRttikA nAmaka mahAdeva kI striyA~ tapa karane ke lie AyI haiM? yA phira daivayoga se apane-apane pati ke viyoga se saMtapta ye kulastriyA~ apane-apane pati kI prApti ke lie isa devI kI sevA kara rahI haiM?" isa prakAra alaga-alaga tarka karake loga kautuka se unheM bolavAne ke lie aneka upAya karane lge| para patthara kI putaliyoM ke samAna unake vividha upAyoM kA una tInoM striyoM para koI asara nahIM huaa| aho ! una striyoM kI sthiratA kitanI adbhuta thI? ki unheM bulavAne ke lie logoM ne zrRMgArayukta, kautukayukta, hAsyakrIr3A se yukta, saMgItayukta, alaMkArayukta, kAmakrIr3Ayukta, saMgrAmayukta, Azcaryayukta tathA kAvyavinodayukta Adi aneka prakAra kI kathAe~ kIM, para koI bhI unheM bulavA na skaa| eka bAra vaha kubja rUpI kumAra zrIyugAdIza ko namana karane ke lie udyAna meM gyaa| vahAM usane apanI tInoM priyAoM ko dekhA aura Azcaryacakita ho gyaa| usane zIghratA ke sAtha apanI priyAoM ko pahacAna liyaa| para una tInoM ne vidrUpa hue apane pati ko nahIM pahacAnA / una tInoM ko dekhakara vismita hote hue kumAra vicAra karane lagA - "aho ! merI tInoM priyAe~ kaise svayaM hI eka hI sthAna para ikaTThI ho gayI haiM? mujhe pAne kI icchA se tApasoM kI taraha ye tInoM kitanA kaThina va tIvra tapa isa tIrtha meM Akara kara rahI haiM? apane zIla kA pAlana karane ke lie tInoM ne yoginiyoM kI taraha duSkara maunavrata ko dhAraNa kiyA hai / aho ! zRMgAra aura hAsyAdi se yukta aisI sundara kathAe~ kahakara vidUSaka inheM kSubhita karane kA prayAsa kara rahe haiM, para inameM se eka ne bhI apane vrata kA khaNDana nahIM kiyA hai / ataH ina tInoM ke zIla
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304/zrI dAna-pradIpa kI nizcalatA, dhIratA aura dakSatAdi guNa yathArtha rIti se kisakI vANI ke mArga meM A sakate haiM? agara maiM abhI inheM bolAne kA upakrama karUMgA, to abhI to ye nahIM boleNgii| ataH avasara Ane para yathocita vyavahAra kruuNgaa|" aisA vicAra karake vaha vahAM se nikala gyaa| isake bAda ina striyoM kA vRttAnta rAjA ke karNapuToM taka phuNcaa| vismita hote hue rAjA una tInoM ko dekhane ke lie zIghratA ke sAtha vahAM aayaa| sAmantAdi ke sAtha rAjA yugAdIza ko vandana karake cakrezvarI devI ke mandira meM gyaa| devI ko namaskAra karake una striyoM kI svarUpalakSmI ko dekhakara rAjA Azcaryacakita ho gyaa| usane vAtyalyapUrvaka una tInoM se pUchA-"he putriyoM! tuma kauna ho? yahAM kyoM baiThI huI ho?" yaha sunakara bhI ve tInoM nIcA mukha karake mauna hI rhiiN| rAjA ke bAra-bAra bolAne para bhI ve nahIM bolii| taba rAjA ne vidUSakoM ko AjJA dI-"ina striyoM ko kautuka bhare vacana sunAkara inakA mauna tudd'vaao|" taba vidUSakoM ne bhI eka se bar3hakara eka vinodayukta kathAe~ khiiN| kisI ne sunane mAtra se striyoM ko utsuka banAnevAlI aura zRMgArarasa se uchalatI taraMgoMvAlI kathAe~ khiiN| kisI ne AzcaryakArI vakrokti se yukta kathAe~ sunAkara sabhAsadoM ko itanA haMsAyA ki unake gAla phUlakara lAla ho gye| para una tInoM meM se kisI eka ne bhI apane netra taka U~ce nahIM kiye| bolanA to bahuta dUra kI bAta thii| unheM usa sthiti meM dekhakara rAjA kA Azcarya bar3hatA hI jA rahA thaa| taba rAjA ne pUre nagara meM ghoSaNA karavA dI-"jo puruSa apanI kuzalatA ke dvArA ina striyoM ko bolAyagA, use maiM apanI kusumavatI kanyA prnnaauuNgaa|" isa prakAra kI ghoSaNA sunakara rAjaputrI ko paraNane kI icchA ye kisa-kisa ne paTaha kA sparza karane kI icchA na kI hogI? para usa kArya meM samagra kalAvAnoM ke niSphala udyama ko dekhakara rAdhAvedha kI taraha usa paTaha ke samIpa bhI koI nahIM gyaa| phira atyanta buddhimAna kubja rUpI kumAra ne apanI patniyoM ko apanI pahacAna batAne ke lie utsuka banakara usa paTaha kA sparza kiyaa| ataH mana hI mana Azcaryacakita hote hue rAjapuruSa usa kubar3e ko rAjasabhA meM le gye| usa samaya kubar3e ke hAtha meM eka pustaka thii| usane sabhA meM jAkara rAjA ko praNAma kiyaa| rAjA ne Asana dekara usakA sanmAna kiyA aura pUchA-"he kubja! tumhAre hAtha meM yaha kaunasI pustaka hai? tumheM kyA-kyA jJAna hai?"
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 / zrI dAna- pradIpa kubja uttara diyA- "he bhUmIndra ! yaha pustaka mujhe surendra ne prasanna hokara dI hai| isake dvArA maiM saba kucha jAnatA huuN|" yaha sunakara rAjA ne vaha pustaka hAtha meM lI, kholI aura jaise hI par3hane ko udyata huA, kubja ne kahA- "he mahArAja ! jo manuSya do (mAtA aura pitA) ke dvArA utpanna huA ho, vahI isa adbhuta akSaroM se yukta pustaka ko par3ha sakatA hai, kyoMki indra kA aisA hI varadAna hai| " rAjA ne pustaka kholI, to usameM eka bhI akSara dikhAyI nahIM diyA / ataH mana hI mana vaha lajjita huA aura svayaM ko do se nahIM utpanna huA mAnane lgaa| loka meM merI laghutA na ho isa prakAra vicAra karake pAsa baiThe purohita ko Azcaryasahita kahane lagA- "aho ! catura ! isa pustaka meM kaise divya akSaroM kI paMktiyA~ haiM / " yaha sunakara purohita pAsa Akara dekhane lagA / sUkSma dRSTi se dekhane para bhI use pustaka meM eka rekhAmAtra dikhAyI nahIM dI / vaha apane mana meM duHkhita hotA huA rAjA kI taraha apane pitA kI viparItatA ko mAnane lgaa| usane bhI vicAra kiyA ki agara rAjA mujhe aisA adhama jAnegA, to krodhita hokara merA apamAna kregaa| aisA vicAra karake usane dhUrtatA ke sAtha kahA--"he svAmI! aisA eka akSara bhI anya kisI bhI pustaka meM dikhAyI nahIM detA / " phira pAsa baiThe hue rudra maMtrI ne kautuka se usa pustaka ko dekhA / para use eka akSara bhI najara nahI aayaa| vaha mana meM vicAra karane lagA ki nizcaya hI mujhameM kulInatA nahIM hai| anyathA rAjAdi ko dikhAyI denevAle akSara mujhe kyoM dikhAyI nahIM de rahe? athavA to maiM pApI hUM, ataH mujhameM to avazya hI akulInatA honI cAhie, kyoMki maiMne rAjaputrI ke aura svayaM ke zIlabhaMga kA cintana kiyA thA / kahA hai ki - yauvana se andhI banI mAtAoM ne jo gupta kArya kiye hoM, unheM zIla kA lopa karanevAle unake putra prakaTa kara dete haiN| kahIM rAjAdi merI isa lAghavatA ko na jAna leM, ataH vicAra karake maMtrI ne bAra-bAra usa pustaka kI prazaMsA kI / isa taraha vahAM baiThe sabhI vyaktiyoM ne bArI-bArI se usa pustaka kI mithyA prazaMsA kI / yaza kI icchA se kauna manuSya asatya nahIM bolatA? phira rAjA usa kubja ko lekara samagra sabhAjanoM aura purajanoM ke sAtha cakrezvarI devI ke mandira meM gyaa| vahAM maMtrI ne ratnavatI ko dekhaa| usake viSaya meM rAjA ko vijJapti karane kI usakI icchA bhI huI, para usa kubja ke kautuka ko dekhane kI icchA se usane kucha bhI nahIM khaa| vahAM sthita logoM ne bhI usa pustaka ko ahaMpUrvikA ke dvArA dekhanA zuru kiyA / eka hAtha se dUsare hAtha meM pustaka jAne lagI / anta meM rAjA ne vaha pustaka kubja ke hAtha meM de dI aura kahA - "he kubja ! ina tInoM striyoM ko zIghra hI bulAo / "
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306/zrI dAna-pradIpa taba usa kubja ne 'Namo jinebhyaH' jinezvaroM ko namaskAra ho-aisA uccAraNa karake bolanA zuru kiyA "he rAjA! suno| siMhaladvIpa nAmaka eka dvIpa hai| vahAM siMhalezvara nAmaka rAjA sAmrAjya ke sukha ko bhogatA hai| usa rAjA ke siMha samAna parAkramavAlA siMhalasiMha nAmaka putra hai| eka bAra usa kumAra ne dhanavatI nAmaka kanyA kA madonmatta hAthI se rakSaNa kiyA aura bAda meM usa kanyA se vivAha bhI kiyaa| phira kumAra ke saubhAgya ko lekara purajanoM ne rAjA ko upAlambha diyaa| yaha sunakara khedita hote hue kumAra apanI priyA ko lekara ghara se nikala gyaa|" yaha sunakara dhanavatI apane pati kI kathA jAnakara atyanta harSita huii| usane mukha U~cA karake usa kubja ko apane pati kI taraha dekhane lgii| kubja ne Age kahA-"usake bAda kumAra vAhana meM baiThakara apanI priyA ke sAtha samudra meM anya dvIpa kI ora claa| mArga meM daivayoga se vAhana TUTa gyaa| ataH kumAra samudra meM gira gyaa| aba isake bAda kA vRttAnta maiM kala savere btaauuNgaa|" yaha kahakara kubja apanI pustaka bAMdhane lgaa| usa samaya dhanavatI tatkAla uThakara usake pAsa gayI, usake pairoM meM girakara vinati karate hue kahA-"pota TUTane para kumAra samudra meM gire| usake bAda ve jIvita bace yA nahIM? kRpA karake mujhe jaldI btaao|" taba kubja ne rAjA se kahA-"isa eka strI kA mauna maiMne tur3avA diyA hai| aba anya do striyoM ko maiM kala bulvaauuNgaa|" yaha sunakara rAjA ne kahA-"ina do striyoM ko bhI tUM abhI hI bulavA, kyoMki isa viSaya meM sabhI loga mana meM utAvale ho rahe haiN|" yaha sunakara kubja ne kahA-"to ThIka hai| Age sunie usake bAda kumAra ke hAtha eka pATiyA A jAne se samudra kA ullaMghana karake ratnapura nAmaka nagara meM phuNcaa| vahAM ratnaprabha rAjA kI putrI ratnavatI ko sarpa ne Dasa liyA thaa| usa kumAra ne kumArI ko jIvita kiyA, ataH rAjA ne usa kanyA kA vivAha kumAra ke sAtha kara diyaa|" yaha sunakara ratnavatI atyanta harSita hote hue mana meM vicAra karane lagI ki yaha mere pati ke vRttAnta ko bhI bilkula satya rUpa meM batA rahA hai| aisA vicAra karake ratnavatI ne bhI tatkAla mukha U~cA karake harSa se vikasvara netroM ke dvArA candra ke sanmukha cakorI dekhatI hai, usI prakAra kubja ke sanmukha dekhane lgii| dhanavatI bhI apane pati ko jIvita jAnakara atyanta
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307/zrI dAna-pradIpa prasanna huii| ve donoM apane svAmI ko eka hI jAnakara paraspara eka-dUsare ko bahana kI dRSTi se dekhane lgii| phira vaha kubja kahane lagA-"usake bAda sasura kI AjJA lekara kumAra priyA ke sAtha vAhana meM baiThakara apane nagara kI ora claa| eka bAra mArga meM raudra-pariNAmI rudra maMtrI ne ratnavatI para mohita hokara kumAra ko samudra meM dhakkA de diyaa| aba isake Age kA vRttAnta kala khuuNgaa|" aisA kahakara kubja cupa ho gayA aura pustaka bAMdhane lgaa| yaha sunakara ratnavatI tatkAla uThakara usake pAsa AyI aura dhanavatI sahita hAtha jor3akara kahane lagI-"kRpA karake hameM batAie ki samudra meM gire hue ve kumAra jIvita haiM yA nahIM?" isI avasara para rudra maMtrI ne vicAra kiyA-"mere duSkarma kI ceSTA ko dhikkAra hai| merA pUrA vRttAnta isa kubja ne prakaTa kara diyA hai| aba maiM kyA karUM? rAjA ke sAmane isa kubja ko mArane aura ratnavatI ke sAtha vivAha karane meM to aba maiM samartha nahIM huuN| ratnavatI ke pUchane para yaha kubja Age kI bhI sArI hakIkata ise kaha degaa| use sunakara krodhita rAjA merA nigraha kregaa| to kyA maiM yahAM se bhAga jAU~? athavA to abhI yaha sArA kautuka dekha luuN| phira chipakara vAhana meM baiThakara yahAM se bhAga jaauuNgaa|" ___phira kubja ne rAjA se kahA-'he rAjA! isa dUsarI strI ko bhI maiMne bolA diyA hai| aba isa tIsarI ko kala bulvaauuNgaa|" rAjA ne kahA-"he kalAvAna! isako bhI abhI hI bolA, kyoMki AdhI kathA sunane se sabhI kA citta utkaNThita hai|" taba kubja ne kahA-"jaba kumAra ko maMtrI ne samudra meM girAyA, usI samaya kisI adRzya zakti ne use bacAkara Azrama meM pahuMcA diyaa| vahAM kulapati kI putrI rUpavatI ke sAtha usakA vivAha huaa| phira khATa aura kaMthA ke sAtha kumAra rUpavatI ko lekara isa nagara ke udyAna meM aayaa| vahAM rUpavatI ke lie pAnI lAne ke lie kumAra kue~ ke Upara gayA, jahAM eka sarpa ne use Dasa liyaa| aba isake Age kI kathA maiM kala sunaauuNgaa|" aisA kahakara kubja mauna ho gyaa| apane pati kA vRttAnta sunakara rUpavatI bhI harSita huii| tInoM kA eka hI pati jAnakara ve tInoM paraspara prItiyukta bniiN| pati kI Apatti kA zravaNa karake ve tInoM khedayukta bhI banIM aura tInoM hI usa kubja se kahane lagIM-"prasanna hokara kumAra ke Age kA vRttAnta hamase kho|" ____ una tInoM ke dvArA atyanta prArthanA karane ke bAvajUda bhI kubja ne Age kI kathA nahIM sunaayii| para usa buddhinidhAna ne vicAra kiyA-"aho! inakA pAtivratya kaisA adbhuta hai! ki
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 / zrI dAna- pradIpa mAtra pati kI kathA sunane se hI kitanI ullasita ho gayI haiN| pati kA Age kA vRttAnta nahIM jAna pAne se jala bina machalI kI taraha kaise khedakhinna ho rahI haiN| abhI satya svarUpa kahane para bhI ye pativratAe~ mujhe isa rUpa meM dekhakara mujhe nahIM pahacAna pAne ke kAraNa mujhe pati ke rUpa meM aMgIkAra nahIM kareMgI / idhara rudra maMtrI bhI apanI hakIkata suna lene se mujha para mana hI mana atyanta kupita hai--yaha spaSTa pratIta hotA hai| abhI to rAjA kI upasthiti meM yaha mujhe mArane meM samartha nahIM hai| para avasara Ane para mujhe mArane kI isakI nIyata sApha dikhAyI de rahI hai| ataH abhI to isa rAjA kI putrI ke sAtha vivAha karake isakA jAmAtA bana jAU~, jisase yaha adhama maMtrI mujhe mArane meM samartha na ho ske|" aisA vicAra karake kubja ne una tInoM striyoM se kahA- "kalyANayukta usa kumAra kA vRttAnta maiM tumheM samaya Ane para khuuNgaa|" isa prakAra AzvAsana dekara usane rAjA se kahA- "he rAjana! maiMne Aja tIna striyoM ko bulavA diyA hai| aba Apa apanI kanyA ke sAtha merA vivAha karake apanI pratijJA ko satya kreN|" yaha sunakara rAjA ne kanyA kI mAtAdi pArivArikajanoM ke niSedha ke bAvajUda bhI apanI pratijJA-bhaMga ke bhaya se kubja ke sAtha apanI kanyA kA vivAha kara diyaa| kahA hai ki - - "kadAcit nadiyoM kA pati samudra sUkha jAya, agni zItalatA ko prApta kara le, sUrya pazcima dizA meM udaya ko prApta ho, meruparvata kaMpAyamAna ho aura candra tApa pradAna kare, phira bhI mahApuruSa kabhI apanI pratijJA kA lopa nahIM karate / " isa pANigrahaNa kI vidhi meM kisI kA mana harSita nahIM huA, kyoMki ayogya vara ke sAtha vivAha karanA viDambanA mAtra hai / para apane pati kA vRttAnta jAnane se harSa ko prApta ve tInoM striyA~ vivAha utsava meM madhura svara meM maMgala gIta gAne lgiiN| phira hastamocana ke samaya kubja ne rAjA se kahA- "mujhe hAthI, ghor3A, svarNAdi pradAna kareM / " yaha sunakara kopa se netroM ko lAla karate hue usake sAle ne kahA - "re kubja ! phuphakAra mAratA huA sarpa hI tujhe sArI vastue~ pradAna karegA / " kubja ne kahA - "ThIka hai / vaha sarpa hI de / " usake isa prakAra kahate hI turanta hI kahIM se Akara akasmAt kisI sarpa ne use nirdayatApUrvaka Dasa liyA / usake aMga viSa ke Aveza se vyApta ho gaye / vaha mUrcchita ho gayA aura chede hue mUlavAle vRkSa kI taraha bhUmi para gira pdd'aa| usakI usa avasthA ko dekhakara usakI tInoM striyoM kA hRdaya vyAkula ho gayA / unake netroM se azru pravAhita hone lge| ve
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 309/zrI dAna-pradIpa vilApa karane lagIM-"hA! hA! hamAre mana rUpI kamala meM krIr3A karanevAle haMsa! hA! kalAvaMta puruSoM meM ziromaNi! na dekhane yogya yaha duSTa dazA kaise ho gayI? rAtri meM viyoga ko prApta cakave ke sAtha cakavI kA saMyoga karAnevAle sUrya kI taraha tumhAre binA hamAre vallabha ke sAtha hamArA saMyoga karAne meM kauna samartha hai? he buddhimAna! pRthvI ke tApa ko jaise megha ke binA anya koI zAnta nahIM kara sakatA, vaise hI priya ke viyoga rUpI dAvAnala se utpanna hue hamAre tApa ko tuma bina anya kauna upazAnta kara sakatA hai? he duSTa AcaraNa karanevAle daiva! hamane tumhArA kyA aparAdha kiyA? ki jisase hamAre iSTa kI aisI durdazA kI? are pApI sarpa! hamAre dRSTimArga se dUra ho jaa| aisI duSTa ceSTA karanevAle tujha jaisoM kA do jihvApanA spaSTa hI hai| he rAjA! hamAre pati ke bAre meM nivedana karanevAlA isake sivAya anya koI nahIM hai| ataH hamArA jIvana aura maraNa isake sAtha hI rahA huA hai|" / isa prakAra atyanta chAtI ko kUTatI huI, mastaka pachAr3atI huI aura vilApa karatI huI una striyoM ko dekhakara aisA kaunasA manuSya hogA, jo unake duHkha meM duHkhI hokara rone na lage? usake bAda divya zakti ke kAraNa rAjA kI kanyA ko vaha kumAra divya rUpa se yukta dikhane lgaa| ataH use kumAra para prIti utpanna ho gyii| vaha vicAra karane lagI-"aho! inake sarvAMga kA saubhAgya dRSTi ko bAMdhanevAlA hai| loga inheM kubja kahate haiM, yaha unakI mUrkhatA hI hai| puNyarahita mujha para hI vidhAtA kI aisI pratikUlatA kyoM huI? ki jisase mere vivAha ke samaya hI inakI yaha durdazA huii| aisA pati to pUrva ke agaNita puNyoM ke kAraNa hI prApta hotA hai| to merA aisA puNya kahAM se ho jisase ki maiM aise pati ko prApta kara pAU~? agara inake sAtha pANigrahaNa saMbhava nahIM huA, to maiM anya kisI ke sAtha vivAha karanevAlI nahIM huuN| kyA bhramarI mAlatI ke puSpa ko chor3akara anya sthAna para prIti prApta karatI hai? ataH apanA dAhinA hAtha denevAle isa puruSa ke sAtha hI merA jInA aura maranA taya hai|" isa prakAra satyabuddhi se yukta usa kanyA ne vicAra kiyA aura una tInoM striyoM ke sAtha hI svayaM bhI vilApa karane lgii| yaha dekhakara putrI ke bhAvI vaidhavya se duHkhita rAjA vaidyoM Adi ke pAsa usa kubja ke viSa kA pratikAra rUpI upacAra karavAne lgaa| para una upAyoM ke dvArA kubja para kucha bhI asara nahIM huA, kyoMki nidAna jAne binA kiyA gayA pratikAra niSphala hotA hai| aisA lagatA thA, mAno vaha mara cukA hai| usa samaya samagra sabhA zokAtura ho gyii| ekamAtra maMtrI hI mana meM khuza huaa| jinakI AtmA malina hotI hai, ve hI anyoM kI Apatti dekhakara mana meM prasanna hote haiN| usake bAda satiyoM ke madhya agrasara una cAra pativratAoM kA citta pati-prApti kI nirAzA ke kAraNa atyanta duHkhita huaa| ataH unhoMne churI ke dvArA apane
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310/zrI dAna-pradIpa udara ko cIranA prArambha kiyaa| tabhI usa kubja ne daidIpyamAna kAnti ko dhAraNa karake apane pUrva svarUpa ko prApta kiyA aura devakumAra kI lakSmI se yukta rAjakumAra bana gyaa| apane pati ko pahacAna karake una striyoM kA mana vikasvara ho gyaa| ve atyanta harSita huI aura AtmaghAta se viramaNa huii| sarpa ne bhI tatkAla apane pUrva puNya ke samUha ke samAna daidIpyamAna aura divya AbhUSaNoM se yukta apanA divya svarUpa dhAraNa kiyaa| rAjAdi sarva loga usa kumAra aura usa deva ko dekha-dekhakara kSaNabhara ke lie to mAno nizcala ho gye| phira rAjA ne AzcaryapUrvaka deva se pUchA-"he deva! Apa kauna haiM? kahAM se Aye haiM? yaha kumAra kauna hai?" isa prakAra pUchane para usa zreSTha deva ne madhura vANI meM batAyA-"he rAjA! hamArA AzcaryakAraka vRttAnta suno| isI bharatakSetra meM dhanapura nAmaka nagara hai| usa nagara kA nAma dhana kI samRddhi ke kAraNa pRthvI para anvarthapane ko prApta thaa| usa nagarI meM samasta puNyavaMtoM meM agraNI dhanaMjaya nAmaka zreSThI thaa| vaha yAcakajanoM ke dAridrya rUpI vRkSa kA dAha karane se nizcaya hI dhanaMjaya (agni) rUpa hI thaa| usake mAyArahita dhanavatI nAmaka priyA thii| usakA mana jainadharma rUpI sarovara meM machalI kI taraha lIna thaa| usake dhanadeva aura dhanadatta nAmaka do putra the| ve jinadharma kI nipuNatA se zobhita the| pitA kI mRtyu ke uparAnta ghara aura dharma ke kArya meM dhurandhara donoM bhAiyoM ne kitanA hI samaya prItipUrvaka vyatIta kiyaa| para unakI striyoM meM nirantara kalaha hone lgaa| striyoM kA kalaha svAbhAvika hI hotA hai| unakA roja-roja kA kalaha dekhakara donoM bhAiyoM ne dhana kA vibhAga kiyA aura alaga ho gaye, kyoMki buddhimAna manuSya samaya ke anukUla kArya karanevAle hote haiN| aisA karane se kRza huI unakI prIti dUja ke candra kI taraha dina-dina vRddhi ko prApta hone lgii| eka bAra grISma Rtu meM dhanadeva ke ghara sAdhu pittajvara se vyApta eka muni ke lie auSadhi lene aaye| unheM AtA dekhakara mAno dhanadeva svarga meM rahe sukha ko lene kI icchA karatA ho-isa prakAra se ekadama uTha khar3A huaa| vinaya se jhukate hue usane bhaktipUrvaka unheM vaMdana kiyaa| unake caraNa-kamala kI raja ke dvArA apane mastaka para tilaka kiyaa| usake bAda zuddha bhAva se yukta usane unheM prAsuka vastra, bhojana aura pAnI ke lie nimantrita kiyaa| pAtradAna meM kisa zraddhAlU kA Adara nahIM hotA? una sAdhuoM ne usa samaya una sabhI vastuoM kA niSedha karate hue auSadhi kI AvazyakatA btaayii| taba usane apane citta ke samAna ujjvala dudha aura zakkara unake sAmane rakhI aura harSapUrvaka vikasvara netroM ke dvArA vijJapti kI-"he pUjya! yaha eSaNIya hai| mujha para anugraha karake grahaNa kiijie| " usa dUdha ko zuddha jAnakara sAdhuoM ne saMsAra rUpI samudra meM gire hue use mAno tArane kI
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311/zrI dAna-pradIpa icchA se apanA tumbar3e kA pAtra dhAraNa kiyaa| turanta hI dhanadeva ne bhI sarva iSTa vastu ke pradAtA puNya rUpI kalpavRkSa ko sIMcane ke samAna satata dhArAbaMdha zakkarayukta dudha usameM ddaalaa| usa samaya harSa se usakA sArA zarIra romAMcita ho gyaa| vaha romAMca mAno mahAnaMda (mokSa) rUpI phala ko utpanna karane ke hetu rUpa dAna rUpI kalpavRkSa kA aMkura ho-isa prakAra se zobhita hone lgaa| ___ eka bAra dhanadatta ne bhI AnandapUrvaka muniyoM ko zubha bhAva se ikSurasa ke ghar3e bhraaye| para usane dAna dete-dete kuTumba kI cintA se tIna bAra bhAva khaNDita kiye| phira turanta hI svayaM apane bhAvoM ko saadhaa| una donoM bhAiyoM ne bAra-bAra apane dAnadharma kI anumodanA kI, kyoMki anumodanA puNya rUpI samudra kI vRddhi ke lie candra kI jyotsnA ke samAna hai| he rAjA! anukrama se vaha dhanadeva maraNa prApta karake mere rUpa meM svarga meM deva banA hai aura dhanadatta marakara isa rAjaputra ke rUpa meM paidA huA hai| auSadhadAna puNya dvArA mujhe devasamRddhi prApta huI hai aura isa kumAra ne cAra patniyA~ Adi sAmagrI prApta kI hai|" isa prakAra deva bola rahA thA, tabhI AkAzamArga se koI cAraNa muni yugAdIza ko namana karane ke lie vahAM aaye| puNya ke nivAsasthAna aura tapa ke nidhAna una muni ko dekhakara sabhI ekadama se uTha khar3e hue| muni ne jinezvaroM ko namana kiyA aura sabhI ke Agraha se vahAM para virAje, kyoMki udAra aMtaHkaraNayukta satpuruSa dUsaroM kI prArthanA kA bhaMga karane se bhaya ko prApta hote haiN| phira rAjA ne usa kumAra aura deva kA pUrvabhava pUchA, to unhoMne bhI vaisA hI pharamAyA, jaisA deva ne kahA thaa| phira kumAra ne donoM hAtha jor3akara muni ko namana karate hue pUchA-"maiMne samudra kA ullaMghana kisa prakAra kiyA aura maiM kubja kisa kAraNa se banA?" taba munIzvara ne pharamAyA-"jaba tumheM maMtrI ne samudra meM DAlA, tabhI usa deva ne pUrva prema ke kAraNa tumheM vahAM se uThAkara tApasoM ke Azrama meM rakha diyA aura yaha zatru maMtrI tumhe pahacAnakara tumhArA aniSTa karegA-isI vicAra se vaisA na hone dene ke lie isI deva ne tumheM kubar3A banA diyaa| usane sarpadaMza Adi kaSTa tumhAre hita ke lie hI tumheM diyA thA, kyoMki varSARtu jAne ke bAda zarada Rtu kA sUrya atyanta tapta hotA hai| para vaha jagata ko prasanna karane ke lie hI tapatA hai| tuma donoM ne yaha adbhuta samRddhi auSadhidAna ke puNya se hI prApta kI hai, kyoMki pAtradAna sarva sampattiyoM kA kAraNa hai| para tumane pUrvabhava meM dAna dete samaya tIna bAra bhAva khaNDita kiye the| usa karma ke udaya se tumhe isa bhava meM tIna priyAoM kA viraha aura samudra meM girane rUpa Apatti prApta huii| pAtra meM diyA gayA thor3A bhI dAna mahAphala kA pradAtA banatA hai, to saMyama ke upakAraka rUpa prAsuka auSadhi kA dAna vizAla phala kA pradAtA bane to isameM kahanA hI kyA?
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312/zrI dAna-pradIpa zAstroM meM sunA jAtA hai ki zrImahAvIrasvAmI para gozAlaka ne tejAlezyA chor3I thI, usase bhagavAna ko atisAra kI vyAdhi ho gyii| isake lie revatI nAmaka zrAvikA ne kolApAka kA dAna diyA thaa| usake prabhAva se revatI AnevAlI caubIsI meM 17 vA~ tIrthaMkara bnegii|" isa prakAra muniyoM meM ziromaNi ke samAna cAraNa muni kI vANI kA pAna karake kumArAdi sabhI harSa ko prApta hue| para ekamAtra maMtrI hI harSa ko prApta nahIM huaa| usa samaya vizeSa prakAra ke zubha adhyavasAya ke ullAsa se kumAra ko jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| usane apane pUrvabhava ko usI rUpa meM dekhaa| kumAra kA aMtaHkaraNa mahAsaMvega se bhAvita huA aura usane munIzvara ke pAsa zuddha zrAvakadharma grahaNa kiyaa| rAjAdi anya sabhI ne bhI samyaktva aMgIkAra kiyA, kyoMki ratnAkara ke pAsa jAkara kise ratna grahaNa karane kI icchA na hogI? usake bAda dharmaprApta logoM ko ucca gati meM le jAne kI icchA karate hoM-isa prakAra se cAraNa muni AkAza meM ur3a gye| usake bAda harSita rAjA ne jAmAtA ko uttama hAthI, jAtivaMta ghor3e, svarNa aura ratnAdi puSkala bheMTa dekara usakA sammAna kiyaa| phira usa duSTa maMtrI kA vadha karane ke lie ArakSakoM ko Adeza diyaa| isa bhava meM rAjA hI duSTajanoM ko zikSA pradAna karate haiN| para atyanta karuNAyukta kumAra ne usake vadha kA nivAraNa kiyA, kyoMki satpuruSa candana ke vRkSa kI taraha apakAra karanevAle para bhI upakAra hI kiyA karate haiN| taba rAjA ne usa maMtrI ko apane deza se bAhara nikAla diyaa| jisake aMtaHkaraNa meM malinatA hotI hai, use dUra karane meM hI bhalAI hai| vaha kumAra cAroM priyAoM ke sAtha sukha bhogate hue kitane hI samaya taka vahIM rhaa| eka bAra siMhalezvara rAjA ke dvArA putrazodha kI AjJA diye hue kisI rAjapuruSa ne kumAra ke bAre meM sunA, to vaha vahAM aayaa| use dekhakara kumAra ne bhI premapUrvaka usakA AliMgana kiyaa| phira atyanta harSita hokara apane mAtA-pitAdi ke kuzala samAcAra puuche| taba usane bhI kahA-"he kumAra! Apake mAtA-pitA aura sarva parivAra kuzala hai| para Apake viyoga kA duHkha unheM saMtapta kara detA hai| Apake mAtA-pitA ke netroM se nirantara azrujala kI bAr3ha pravAhita ho rahI hai| Apake viyoga rUpI agni kI jvAlA se unakA caitanya naSTa ho gayA hai, jisase mAno ve lepyamaya putale bana gaye haiN| isa prakAra ve kaSTapUrvaka rahate haiN| phira pradhAna ne mujhe aura anya sevakoM ko ApakI khoja meM pratyeka dvIpa aura pratyeka deza meM bhejA hai| ataH maiMne dvIpa, Akara, grAma, nagarAdi meM cirakAla taka bhramaNa kiyA, para puNyarahita manuSya ko jisa prakAra nidhi nahIM milatI, usI prakAra mujhe Apa nahIM mile| abhI-abhI cAroM tarapha prasaratI huI ApakI kIrti ko sunakara Apa kA yahAM honA mujhe jJAta huaa| ataH he deva! merA sArA udyama Aja saphala ho gyaa| aba Apake viyoga se duHkhita mAtA-pitAdi ko Apake darzana ke Ananda rUpI amRtarasa ke yoga se Azvasta bnaaeN|"
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313/ zrI dAna-pradIpa isa prakAra usake vacanoM kA zravaNa karake kumAra ke locana bhI azruoM se vyApta ho gye| usane khedakhinna hote hue vicAra kiyA-"viSaya rUpI samudra meM magna mujha adhama ko dhikkAra hai! ki maiMne apane mAtA-pitAdi ko isa dazA meM pahu~cAyA hai| jo putra mAtA-pitAdi ko prasanna rakhate haiM, ve hI pavitra putra kahalAte haiN| para maiM to unakA citta mAtra saMtapta karane meM hI kAraNabhUta banA huuN| ataH maiM to unakA putra hI nahIM huuN| aba bhI mujhe jaldI hI vahAM jAkara mAtA-pitAdi ko prasanna karanA cAhie aura unake caraNa-kamaloM kI sevA karanI caahie|" isa prakAra vicAra karake usa rAjapuruSa ko sAtha lekara kumAra rAjA ke pAsa gayA aura kahA-"mere mAtA-pitAdi ne mujhe bulAne ke lie isa rAjapuruSa ko bhejA hai| mere mAtA-pitAdi sarva jana mere viyoga se atyanta duHkhI hai| ataH merA mana una sabhI se samAgama karane ke lie atyanta utkaNThita ho rahA hai| he deva! mujhe zIghra hI apane nagara meM jAne kI AjJA pradAna kiijie|" yaha sunakara rAjA ne prIti ke pUra kA vistAra karanevAlI madhura vANI meM kahA-"he vatsa! Apa padhAreM-agara maiM aisA kahUM, to prIti kI hInatA hogii| yahIM raheM-aisA kahUM, to Apake prayANa meM amaMgala hogaa| agara kucha bhI na kahUM, to ApakI upekSA hogii| ataH aba maiM kyA kahUM? athavA to maiM yaha mAnatA hUM ki viyoga se saMtapta Apake mAtA-pitAdi ko zIghra prItiyukta banAyeM arthAt mAtA-pitAdi ko prasannatA pradAna kreN|" isa prakAra kumAra ko AjJA pradAna karake divya vastrAdi ke dvArA usakA sanmAna karake rAjA ne putrI sahita kumAra ko vidA kiyaa| usake bAda kumAra, cAroM patniyA~ tathA usa rAjapuruSa ko sAtha lekara kaMthA ke sAtha usa divya prabhAvayukta khATa para baiThakara kSaNabhara meM siMhaladvIpa ke bAhara krIr3A udyAna meM pahu~ca gyaa| phira usa rAjapuruSa ne Age jAkara rAjA ko badhAI dI-"he deva! aba kheda kA tyAga kareM aura harSa ko dhAraNa kareM, kyoMki cAra priyAoM va adbhuta vastuoM ke sAtha ApakA putra bAhara udyAna meM ThaharA huA hai|" yaha sunakara putraprApti ke harSa se rAjA kA aMtaHkaraNa bhara gyaa| usane sevakoM dvArA nagara meM bhinna-bhinna utsavoM kI isa prakAra ghoSaNA karavAyI-sthAna-sthAna para mana ko romAMcita karanevAle mAMce banavAye, pratyeka caurAhe para kele ke stambhoM se zobhita toraNadvAra bnvaaye| rAjamArga para kesara kA pAnI chir3akAyA, jagaha-jagaha motiyoM ke svastika banavAye, ghara-ghara vizAla dhvajAe~ baMdhavAyIM, bhramaNa karate bhramaroM kI jhaMkAra se zobhita manohara puSpamAlAe~ cAroM tarapha lttkvaayiiN| nRtyAMganAe~ darzakoM kI dRSTi meM zItalatA utpanna karanevAlA nRtya karane lagI, AkAza ko dhvanita karate hue mRdaMgoM aura vAdyantroM kI gUMja cAroM tarapha vyApta hone lagIM, kulavatI striyA~ rasayukta maMgala gIta gAne lagI, bandIjana ucca svara meM birudAvaliyA~ gAne lage,
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314/zrI dAna-pradIpa azvAdi vAhanoM ko alaMkAroM se vibhUSita kiyA jAne lgaa| isa prakAra maMtrI, sAmantAdi sarva parivAra kumAra ke sanmukha gyaa| isa prakAra mahA utsavapUrvaka kumAra ne nagara-praveza kiyaa| usa samaya apane dAnapuNya ke samAna ujjvala chatra usake mastaka para zobhita thaa| mAno kumAra ke pratApa kI lakSmI aura yaza kI lakSmI ke vilAsa ke lie do zveta kamala hoM isa prakAra se do cAmaroM ke dvArA vaha zobhita ho rahA thaa| vaha yAcakoM ko unakI icchA ke anusAra dAna dete hue unakI dAridrayatA rUpI vidhi ke lekha ko nirarthaka banA rahA thaa| usake pIche divya khATa para ArUr3ha usakI cAroM priyAe~ zobhita ho rahI thiiN| vaha svayaM hAthI ke skandha para ArUr3ha thaa| isa prakAra vizAla vaibhavayukta kumAra samRddhi ke dvArA purajanoM ko Azcaryacakita karate hue pitA ke mahala ke pAsa phuNcaa| vahAM hAthI se utarakara atyanta harSa ke kAraNa vikasvara netrayukta kumAra ne sabhA meM Akara vahAM baiThe hue rAjA ko bhaktipUrvaka praNAma kiyaa| rAjA ne bhI mAno amRtavRSTi se snAta ho-isa prakAra harSita hokara putra kA sarvAMga se AliMgana kiyaa| rAjA ke netra harSAzruoM se pUrita ho gye| phira rAjA ne AnaMdapUrvaka putra se kahA-"he vatsa! tere viyoga se utpanna duHkha rUpI dAvAnala ne itane divasoM taka hameM saMtapta banAyA hai| vaha sarva tApa Aja tumhAre samAgama rUpI AnaMda se utpanna hue azrujala ke pravAha ke dvArA zAMta huA hai| tere darzana rUpI AnaMdarasa ke dvArA hamAre netra atyanta tRpta hue haiN| aba tRSita hue karNayugala ko tere vRttAnta rUpI amRtapAna ke dvArA tRpta kr|" __yaha sunakara kumAra ne apanA vRttAnta apane mukha se batAne meM saMkoca kA anubhava kiyaa| taba usa rAjapuruSa ne AdyopAnta adbhuta vRttAnta khaa| vaha saba sunakara rAjA atyanta prasanna huA aura Azcarya ko prApta huaa| phira putra ko rAjya para sthApita karake dharma kA ArAdhana karake svarga meM gyaa| usake bAda siMhalasiMha rAjA kisI se harA na jA sake-aise pitA ke sAmrAjya ko bhogane lgaa| vaha hamezA dIna-hIna Adi ko nidAnarahita dAna dene lgaa| usane apanI pRthvI kA madhyabhAga jinezvaroM ke caityoM dvArA zobhita kiyaa| zuddhabuddhi se yukta rAjA ne anaMta sukha rUpI mokSa ke lie zrAvakadharma kA cirakAla taka pAlana kiyaa| isa prakAra gRhasthadharma kA pAlana karake siMhalasiMha nAmaka rAjA lAntaka nAmaka devaloka meM gyaa| vahAM se cyavakara vaha aura usakA deva mitra-donoM mahAvideha kSetra meM utpanna hokara cAritra grahaNa karake karmoM kA unmUlana karake mokSa pada ko prApta kreNge| he bhavyajanoM! isa prakAra pUrvakathita donoM bhAiyoM ko adbhuta samRddhi pradAna karane ke kAraNabhUta muni ko diye gaye auSadhidAna rUpI puNya kA zravaNa karake Apa sabhI ko bhI dAna
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 315 / zrI dAna- pradIpa dene meM Adarabuddhi rakhanI cAhie, jisase sarva prakAra kI sukha-sampatti zIghratApUrvaka svayaM hI prApta ho jAya / " / / iti navama prakAza / / dazama prakAza mamatArahita hote hue bhI dayArdra hRdaya se yukta zrImahAvIrasvAmI ne daridra brAhmaNa ko devadUSya vastra pradAna kiyA thA, ve prabhu bhavya prANiyoM ko sukha pradAna kareM / aba upaSTambha dAna meM rahe hue aura puNya ko puSTa karanevAlA vastradAna nAmaka sAtavA~ bheda kahA jAtA hai| gRhastha ko atyadhika bhAvapUrvaka sAdhudharma ke upakAra ke lie muniyoM ko kalpanIya zuddha vastra kA dAna denA caahie| yahAM koI zaMkA karate haiM ki vastra to aparigraha vrata kA bAdhaka hai, ataH sarvadA parigraha ke tyAgI yatiyoM ko vastradAna nahIM karanA caahie| para yaha zaMkA yogya nahIM hai, kyoMki saMyama kI rakSA ke lie sAdhuoM ko vastra rakhane kI anujJA dI huI hai| isa viSaya meM caudaha pUrvadhArI zrIbhadrabAhusvAmI ke dvArA racI gayI oghaniryukti meM isa prakAra kahA gayA hai : pattaM pattAbaMdho, pAyadvavaNaM ca pAyakesariA / paDalAiM rayattANaM, gucchau pAyanijjogo ||1|| tinneva ya pacchAgA, rayaharaNaM ceva hoi muhapattI / eso duvAlasaviho, uvahI jiNakappiANaM tu / / 2 / / ee ceva duvAlasa, mattaga airegacolapaTTo a / eso u caudasaviho, uvahI puNa therakappammi / 3 / / jiNA bArasarUvANi, therA caudasarUviNo / ajjANaM paNNavIsaM tu, au uDDuM uvaggaho | 4 || bhAvArtha :- pAtra jholI, jisa para pAtra rakhe jAya - vaha UnI vastra, pAtra kA pratilekhana karanevAlI caravalI, paDalA, pAtra ko lapeTane kA vastra aura guccha arthAt pAtra para car3hAne kA UnI vastra - sAta pAtra - saMbaMdhI upakaraNa haiN| tIna pachevar3I (gocarI ke lie jAte samaya zarIra
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316/ zrI dAna- pradIpa para or3hane ke vastroM meM eka sUtI vastra, eka Una kI kAMbalI aura eka Una kI kAMbalI ke bhItara rakhA jAnevAlA sUtI vastra - ye tIna ), rajoharaNa aura muhapattI - ye bAraha prakAra kI upadhi to jinakalpI sAdhuoM ko ho sakatI hai| upalakSaNa se jinakalpI sAdhuoM ko do se nau prakAra kI alpa upadhi bhI ho sakatI hai / mAtraka (annAdi AhAra ke nimitta khAsa upakaraNa vizeSa) aura colapaTTA-ye do pUrvokta bAraha meM milAne para caudaha prakAra kI upAdhi sAdhuoM ke hotI hai| sAdhviyoM ke paccIsa prakAra kI upadhi hotI hai| isake uparAnta aupagrahika upadhi jAnanI caahie| sAdhuoM ke sacelaka aura acelaka ke nAma se do prakAra ke dharma hote haiN| madhya ke 22 tIrthaMkaroM ke samaya sacelaka dharma hai| sacela zabda meM saha aura cela- ye do zabda rahe hue haiN| saha zabda isa jagaha pramANa aura varNa Adi ke aniyama rUpa vizeSa kA jJAna karAtA hai| arthAt vastra kI amuka lambAI yA amuka raMgAdi honA cAhie - isakA koI niyama nahIM hai| loka meM bhI amuka manuSya sarUpa arthAt svarUpavAna hai - aisA kahA jAtA hai| ataH yahAM sa kA artha stuti-prazaMsAyukta hai| madhyama jinezvaroM ke samaya meM jIva Rju -prAjJa kahe haiN| ataH unheM sarva prakAra ke zuddha - prAsuka vastra kI anujJA thI / prathama va antima tIrthaMkara ke samaya meM acela dharma kahA gayA hai| yahAM a aura cela-ye do zabda haiN| isameM a kA artha sarvathA prakAra se vastra kA niSedha karane ke rUpa meM nahIM hai, balki vastra kA amuka pramANa, amuka varNAdi kA jJAna karAtA hai| loka meM bhI 'anudarA kanyA zobhita hotI hai' aisA kahA jAtA hai| yahAM an aura udarA do zabda haiN| isameM sarvathA udara se rahita kanyA zobhita hotI hai - yaha artha nahIM kiyA jA sakatA / para pramANayukta artha yAni ki 'choTA udara jisakA hai, vaha kanyA zobhita hotI hai - aisA artha kiyA jAtA hai| prathama tIrthaMkara ke samaya meM jIva Rju-jar3a the aura abhI antima tIrthaMkara ke samaya meM jIva vakra- jar3a haiN| ataH donoM ke tIrtha meM vastrAdika kA niyama hai| isa viSaya meM zrIuttarAdhyayana sUtra meM zrIpArzvanAthasvAmI ke santAnIya ziSya zrIkezIsvAmI tathA zrIgautamasvAmI ke madhya jo saMvAda huA, vaha isa prakAra hai : acelago a jo dhammo, jo imo saMtaruttaro / desio vaddhamANeNa, pAseNa ya mahAyasA / / 1 / / egakajjapavannANaM, visese kiMnukAraNaM / liMge duvihe mehAvI, kahaM vipaccao na te / | 2 || paccatthaM ca loassa, nANAvihivigappaNaM /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 317/zrI dAna-pradIpa jattatthaM gahaNatthaM ca, loge liMgapaoyaNaM / / 3 / / bhAvArtha:-"zrIvardhamAna svAmI ne sAdhuoM ke lie acelaka dharma batAyA hai aura puruSAdAnIya zrIpArzvanAtha svAmI ne sacelaka dharma batAyA hai| eka mokSamArga prapanna una donoM mahAnubhAvoM ne alaga-alaga do mArga kyoM kahe haiM? he prAjJa! do prakAra ke liMga-veSa-AkAra jAnakara-dekhakara Apako kyA vipratyaya-azraddhA nahIM hotI?" isa prakAra kezI svAmI ke pRcchA karane para unakA pratyuttara dete hue zrIgautama gaNadhara ne kahA-"kevalajJAna ke dvArA yathArtha dekhakara va jAnakara dharmasAdhana kI icchA kI hai aura loka-pratyaya ke lie usake alaga-alaga vikalpa bheda batAye haiN| saMyama ke nirvAha ke lie tathA usake Adara-satkAra ke lie loka meM pUrvokta liMga-veSa-Akara bhI saprayojana-sahetuka hai|" jo jinezvara veza pahane binA bhI logoM kI dRSTi meM vibhUSita dikhAyI dete haiM, ve bhI dIkSA ke samaya AcAra ke kAraNa devadUSya vastra aMgIkAra karate haiN| nirgrantha vastra dhAraNa yA grahaNa karane se parigrahIdhArI hote haiM aisA kabhI nahIM socanA cAhie, kyoMki tattvajJAniyoM ne mUrchA ko hI parigraha kA kAraNa kahA hai| isa viSaya meM dazavaikAlika meM kahA hai jaM pi vatthaM va pAyaM vA na so pariggaho vutto bhAvArtha:-"jo bhI vastra athavA pAtra rakhane meM Ate haiM, unheM parigraha nahIM kahA hai|" jinakalpI ke bhI sabhI upadhiyoM kA tyAga nahIM hotaa| unake viSaya meM bhI do se lekara bAraha taka upadhi rakhane kA kahA hai| usa viSaya meM Agama meM kahA hai: dugatigacaukkapaNagaM, nava dasa ikkAraseva baarsgN| ee aTTha viappA, jiNakappe huMti uvhiss|| bhAvArtha :-do, tIna, cAra, pA~ca, nau, dasa, gyAraha aura bAraha-ye upadhi ke ATha vikalpa jinakalpiyoM ke lie kahe gaye haiN| ataH zuddha buddhi aura zraddhA se yukta zrAvaka ke dvArA sAdhu ko candra kI kiraNoM ke samAna ujjvala aura svayaM ke dvArA vyavahAra meM lAne se malina huA, para zuddha vastra diyA jAnA caahie| jo vastra muni ke lie na banA ho, muni ke lie kharIdakara na liyA ho, corI kiyA huA athavA kisI se balAt chInakara na liyA gayA ho, dhoyA huA na ho, mAMgakara liyA huA na ho, usa vastra ko zuddha kahA jAtA hai| aneka loga jAmAtA Adi ko vastradAna karate haiM, para agara vahI vastra supAtra ko diyA jAya, to vaha prazaMsanIya dAna kahalAtA hai| usakI dAtAratA anuzaMsanIya hotI hai| arihaMtoM kI sevA karane meM jAgRta rahanevAle ve devendra dhanya haiM,
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318/zrI dAna-pradIpa ki jo jinezvaroM dvArA dIkSA liye jAne ke samaya unake khandhe para devadUSya vastra DAlate haiN| usa vastra ko pradAna karate hue unako jinezvara bhI mAnya karate haiN| muni ko zuddha vastra denevAlA buddhimAna, vAstavika rIti se dekhA jAya, to cAritra lakSmI rUpI kumArikA ko hI paherAmaNI karavAte haiM-aisA samajhanA caahie| paherAmaNI karane se prasanna huI, mokSa ko pradAna karanevAlI vaha cAritralakSmI rUpI kumArikA usa puruSa ko usI bhava meM athavA agale bhava meM varaNa karatI hai| jo puruSa munIndra ko zuddha bhAva se vastra kA dAna detA hai, vaha dhvajabhujaMga kI taraha vizAla saMpatti ko prApta karatA hai| usakI kathA isa prakAra hai - isa bharatakSetra meM kalyANa kA nivAsa sthAna, dAridrya ko nirantara pravAsI banAnevAlA aura pRthvI kA alaMkArabhUta zrImAlava nAmaka deza hai| vaha deza mA arthAt lakSmI aura usakA lava arthAt leza-aisA nAma nirantara dhAraNa karate hue bhI pRthvI para lakSmI kI khAna ke rUpa meM prasiddha thaa| yaha Azcarya kI hI bAta thii| usa deza me ujjayinI nAmaka nagarI hai| usane Asa-pAsa kI sarva nagariyoM ko apanI lakSmI ke dvArA jItakara apanA nAma sArthaka banAyA hai| usa nagarI meM rahe hue satpuruSa apanI AtmA kA atyanta hita karane kI icchA se artha arthAt dhana ko sAta kSetroM meM vyaya karake aura kAma arthAt pA~ca indriyoM ke viSaya ko pUjA, utsavAdi dharmakAryoM meM bhogakara pavitra karate the| usa nagarI ke samIpa zAligrAma nAmaka nagara thaa| vaha dhana-dhAnyAdi Rddhi se paripUrNa thA aura saMpatti meM usI nagarI ke samAna thaa| usa grAma meM rahanevAle loga dUdha, dahI, ati snigdha bhojana aura zeraDI ke rasAdi uttama vastuoM ko tRpti hone taka khAkara amRta kA bhI tiraskAra kara dete the| ___ usa grAma meM kSatriyoM ke mukuTa ke samAna, atula parAkramI aura apane vaMza rUpI guphA meM siMha ke samAna siMhapAla nAmaka subhaTa rahatA thaa| usake yazodevI nAmaka bhAryA thii| usameM rUpalakSmI ke sAtha zIlavrata, lajjA ke sAtha dAkSiNya, madhura vANI ke sAtha dAna, saralatA ke sAtha gambhIratA aura vidyA ke sAtha vinaya-ye sabhI guNa mAno paraspara atyanta prItiyukta hokara rahe hue the| una donoM ne trivarga ke sAdhana dvArA sundara aura sukha ke dvArA manohara kitane hI varSa divasoM ke samAna vyatIta kiye| eka bAra usa yazodevI ne divya svapna ke sAtha garbha ko pRthvI ke nidhAna kI taraha dhAraNa kiyaa| Rtu ke anukUla aura zarIra ko hitakAraka AhAra tathA vihAra karane meM tatpara yazodevI mAno apanA dUsarA jIvana ho-isa prakAra se usa garbha kA pAlana karane lgii| para use garbha ke prabhAva se zuru-zuru meM puNya kA nAza karanevAle hiMsA, asatya aura corI saMbaMdhI kitane hI duSTa dohada utpanna hue| para una dohadoM ko pUrNa karane meM usakA mana jarA bhI pravartita
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 319 / zrI dAna- pradIpa nahIM huA, kyoMki kSobha ko prApta hone para bhI kyA samudra apanI maryAdA chor3a detA hai? aise duSTa dohada Ane ke bAvajUda bhI zuddha mana se yukta hokara vaha jabarana dayA, devapUjA aura dIna-hIna janoM ko dAna dekara apane duSTa bhAgya kA nAza karane ke lie pravartita hone lagI / ataH zubha AzayavAlI hone se use zubha dohada utpanna hone lage / abhyAsa ke anusAra hI prANiyoM kA pariNAma pravartita hotA hai| usake icchita zubha dohada pUrNa hone muzkila the, phira bhI usake pati ne usake sabhI dohada pUrNa kiye / prasanna huA pati striyoM ke lie jaMgama kalpavRkSa ke samAna hotA hai| garbha adRzya thA, para phira bhI vaha mAtA-pitA kI prIti ko bar3hAtA gayA / candra bAdaloM meM rahane ke bAvajUda bhI kyA samudra ko uchalatI taraMgoM se yukta nahIM banAtA? T anukrama se samaya pUrNa hone para sampUrNa zubha lakSaNoM se yukta sUtikAgRha ko udyotita karanevAle putra ko usI taraha janma diyA, jaise ratnoM kI khAna ratnoM ko utpanna karatI hai / usa samaya usake pitA ne nirmala aura vizAla janmotsava kiyaa| bArahaveM divasa mAtA-pitA ne usakA nAma rAjapAla rakhA / vaha zukla pakSa kI dvitIyA ke candra kI taraha anukrama se vRddhi ko prApta hone lagA / amRta kI vRSTi kI taraha vaha apane pitAdi va bandhujanoM ko Anandita karane lgaa| ATha varSa kI vaya prApta hone para pitA ne use upAdhyAyoM ke pAsa par3hane ke lie bhejaa| vahAM vaha sarva kalAoM meM niSNAta ho gayA / svarNa ko ghar3akara agara alaMkAra ke rUpa meM banAyA jAya, to hI vaha logoM ke maNDana rUpa banatA hai / phira vaha kumAra sabhI strIjanoM ke netroM ke jIvana rUpI yuvAvasthA ko prApta huA / usakI rUpalakSmI kAmadeva ke garva kA nAza karanevAlI bnii| usakA vakSaHsthala udAratA ke sAtha vizAlatA ko prApta huA / usake netra pitA kI vANI ke sAtha karNa ke prAnta bhAga meM vizrAnti ko prApta hue| usakA udara garva ke sAtha kRzatA ko prApta huA / usake donoM hAtha yaza ke sAtha dIrghatA ko prApta hue| usakI nAsikA mAhAtmya ke sAtha unnatatA ko prApta huii| usake hAtha- tha-paira vANI ke sAtha komalatA ko prApta hue| usake dAr3hI-mUcha teja ke sAtha utpatti ko prApta hue| usakA kapAla buddhi ke sAtha vistAra ko prApta huA / usake donoM hoMTha logoM ke sAtha rAga ko prApta hue| usake puSTa hue donoM skandha vinaya ke sAtha zobhA ko prApta hue / isa prakAra paraspara mAno spardhA karatI hoM - aisI usakI usakI manohara rUpalakSmI aura guNalakSmI ne usakA AnandapUrvaka AliMgana kiyA thA / kamala ko bhramaroM kI taraha usake saubhAgya se lubdha hue kauna - kaunase akRtrima (sacce) mitra usake pAsa nahIM maMDarAne lage ? arthAt usake pAsa hitaiSI mitroM kA sadA jamaghaTa lagA rhtaa| vaha rAjapAla mitroM ke sAtha grAma ke udyAnoM meM krIr3A karatA aura icchAnusAra aneka kautuka dekhate hue samaya vyatIta karatA thA / kitanA hI samaya bIta jAne ke bAda jisa prakAra upAdhi ke kAraNa darpaNa meM zyAmatA A
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320/ zrI dAna-pradIpa jAtI hai, usI prakAra rAjapAla ko bhI mitroM ke sAtha jue kI Adata laga gyii| jaise candra meM kalaMka, dhanavAna meM kRpaNatA, dAtAra meM vANI kI kaThoratA, samudra meM khArApana, vizAla rAjya meM anIti aura gulAba meM kAMTe doSa ko utpanna karate haiM, vaise hI kumAra meM dyUta kA doSa utpanna ho gyaa| aho! nIca kI saMgati sarva doSoM ko jIvana pradAna karanevAlI auSadhi hai, kyoMki nIca ke saMga ne isa guNavAna kumAra ko bhI juArI banA diyA thaa| nIca kI saMgati se bar3e-bar3e puruSoM kA mAhAtmya bhI ghaTa jAtA hai| kyA madirApAtra meM rahA huA jala apeya nahIM hotA? chala-kapaTa se khelanevAle juAriyoM ke sAtha juA khelate hue vaha tucchabuddhi se yukta kumAra bAra-bAra vizAla dhanarAzi hAra jAtA thaa| putra kI upekSA karanevAle pitA putra ke pApa se lipta banatA hai| aisA vicAra karake buddhizAlI pitA ne eka dina use zikSA dI-"he svaccha buddhiyukta vatsa! dhUlayukta pRthvI para hAthI ke AloTane kI taraha sarva guNayukta tumhAre dvArA juA khelanA yogya nahIM hai| he putra! juA samagra ApattiyoM kA saMketa sthAna hai| yaha samasta doSoM kI akSaya khAna ke rUpa meM prasiddha hai| atyanta pracaNDa bhujabalavAle pANDava bhI dyUta ke vyasana para prIti ke kAraNa kisa-kisa parAbhava ko prApta nahIM hue? vizAla sAmrAjya ko bhoganevAle dhairyavAna aura manohara rAjA nala bhI dyUta ke dvArA zravaNa na karane yogya duSTa dazA ko prApta hue the-aisA sunA jAtA hai| ataH he vatsa! sarva pApa ke sthAna rUpI dyUta kA tUM tyAga kara, ki jisase dina-dina terA bar3appana bar3hatA jaay|" isa prakAra pitA ke upadeza se rAjapAla kitane hI samaya taka pAla se bAMdhe hue nadI ke pravAha ke samAna maryAdA meM rhaa| para phira pUrva ke abhyAsa ke kAraNa punaH dyUta meM pravartita ho gyaa| Upara kI ora le jAyA jAtA huA pAnI adhika dera taka sthira nahIM raha sktaa| hitaiSI pitA ne do-tIna bAra pUrva kI taraha use juA khelane se rokane kA prayAsa kiyA, para usane usa vyasana kA tyAga nahIM kiyA, kyoMki jisako jo vyasana laga jAtA hai, usake lie use chor3anA muzkila hotA hai| vivekavAna pitA ne vicAra kiyA-"pUrvajanma ke karmoM ke udaya ko koI bhI anyathA nahIM kara sktaa|" aisA socakara unhoMne udasInatA dhAraNa kara lii| aise putra kA durvyasana dekhane meM mAno asamartha ho-isa prakAra kucha samaya bAda hI pitA siMhapAla kA paralokagamana ho gyaa| pitA kA maraNa kArya karake rAjapAla punaH dyUta meM pravartita ho gayA, kyoMki jisakA mana jisa kArya meM Asakta ho, usakA mana usI kArya meM AnaMda pAtA hai| usakA vyasana itanA adhika bar3ha gayA thA ki bhojana karate hI usake hAtha tatkAla juA khelane meM vyagra ho jAte the| dyUta ke kAraNa cAroM ora usakI mahimA kA vinAza huaa| kyA kAjala ke saMbaMdha se ujjvalatA kI hAni nahIM hotI? usI vyasana se anukrama se usakA samagra dhana pAla se rahita sarovara ke jala kI taraha
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321/zrI dAna-pradIpa khatma ho gyaa| eka bAra rAjapAla bhojana karane ke lie ghara AyA, taba usakI mAtA ne kahA-"he vatsa! pakAne ke lie IMdhana nahIM hai| ataH bhojana karake IMdhana lekara aa|" usake bAda vaha bhojana karake hAtha meM kulhAr3I lekara vana meM gyaa| vahAM eka vizAla vRkSa dekhakara use kATane ke lie taiyAra huA, tabhI vRkSa kA adhiSThAyaka deva AkAza meM prakaTa hokara bolA-"he mahAzaya! yaha vRkSa mere rahahane kA sthAna hai| ise tUM mata kATa / " isa prakAra kAna ko amRta samAna laganevAlI mIThI vANI sunakara rAjapAla ne mukha U~cA kiyA aura jaise zraddhAlU pApakarmoM se pIche lauTatA hai, usI prakAra vaha vRkSa chedane se ruka gyaa| yaha dekhakara yakSa ne prasanna hokara pratyakSa hote hue kahA-"he satpuruSa! maiM tujha para prasanna huA huuN| tUM icchAnusAra varadAna maaNg|" yaha sunakara rAjapAla 'aho! merA bhAgya! aho! merA puNya!'-isa prakAra vicAra karate hue Azcaryacakita hokara deva ko vaMdana karake bolA-"he deva! isa pRthvI para vizAla rAjya bhoga aura sukha Adi sulabha haiM, para ekamAtra devadarzana hI durlabha hai| devadarzana kI AzA se manuSya saikar3oM tapa tapatA hai, vidhi-pramANa maMtrAdi kA jApa japatA hai, samRddhi kA vyaya karatA hai, zmazAna meM kaSTapUrvaka rAtri vyatIta karatA hai aura agni meM homAdi karane kA kaSTa sahana karatA hai| aise deva kA darzana mujhe prayatna ke binA hI puNya se prApta huA hai| ataH he deva! Apake durlabha darzana pAkara Aja maiM kRtArtha banA huuN| ataH aura kyA mAMgU?" deva ne kahA-"he bhadra! deva ke darzana niSphala nahIM jAte-aisA kahA jAtA hai| ataH tuma zIghra hI koI bhI varadAna mAMga lo|" yaha sunakara rAjapAla ne vicAra kiyA-"agara dhana mAMgUMgA, to vaha mere vyasana ke kAraNa TikegA nahIM, ataH abhI to maiM isa varadAna ko sthApana ke rUpa meM mAMga luuN|" aisA vicAra karake rAjapAla ne kahA-"he deva! jaba maiM ApakA smaraNa karUM, taba Apa mujhe darzana denaa|" "ThIka hai"-aisA kahakara deva mAno svapna meM dikhA ho isa prakAra se tatkAla adRzya ho gyaa| rAjapAla bhI anya kASTha lekara ghara para A gyaa| usI prakAra dyUta khalate hue eka bAra usane apane pahane hue vastra zarta meM rakha diye aura vaha zarta hAra gyaa| vyasana se kisakI buddhi nAza ko prApta nahIM hotI? usake bAda anya vastra nahIM hone se usane devamandira ke Upara se utarA huA jIrNa dhvaja-vastra lekara nirantara vahI phnaa| isase loga use dhvajabhujaMga ke nAma se pukArane lage, kyoMki manuSya kA nAma usake vyApAra se prasiddha hotA hai| usane jugAra ke
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322/zrI dAna-pradIpa vyasana se samasta dhana hI nahIM ga~vAyA, balki dharma, sukha, guNa, prasiddhi aura anta meM apanA nAma bhI mUla se ga~vA diyaa| dyUta khelate hue use itanA dAridrya prApta huA, usake ghara para bhojana kA bhI saMdeha rahane lagA ki Aja ghara para bhojana hai bhI yA nahIM? eka bAra usake ghara para anAja na hone se usakI mAtA ne bhojana nahIM banAyA, kyoMki kAraNa ke binA kArya nahIM nipjtaa| usa samaya jIrNa dhvaja ke vastra ko dhAraNa karanevAlA, ghise hue nAkhUnoMvAlA, bhurabhure hAthoMvAlA aura mAno sAkSAt kula kA kalaMka hI ho-aisA vaha bhojana karane ke lie ghara para aayaa| vahAM usako aura cUlhe meM AloTate hue cUhoM ko dekhakara kheda se parAdhIna mAtA ne gadgada svara meM putra se kahA-"he putra! tUMne kula rUpI vana meM yaha kaunasA dyUta rUpI dAvAnala phUMkA hai? ki jisase dharma, artha aura kAma rUpI vRkSoM ko mUla se hI jalA diyA hai| tere pitA dUsare manuSyoM kA peTa bharate the aura tUM svayaM kA peTa bharane meM bhI samartha nahIM hai| tumhAre pitA grAma ke sabhI adhikAriyoM meM mukhya the aura tUM pAsa meM khar3A ho, to bhI koI terI tarapha dRSTi taka nahIM ddaaltaa| anya putra apane pitA kI kIrti aura dhana kI vRddhi karate haiM, para tUMne ina donoM kA hI nAza kara DAlA hai| aho! terI supAtratA kaisI hai? anya putra apanI mAtA ko svarNAdi AbhUSaNoM ke dvArA zobhita karate haiM, para tUM to isake viparIta dyUta ke vyasana ke kAraNa apanI mAtA ke sAre alaMkAra hAra gayA hai| sUryasamAna pitA kA putra hote hue bhI tumane zani ke samAna samagra jJAtijanoM ke citta ko saMtapta kiyA hai| hamezA dyUta meM dhana hArane ke bAvajUda bhI Aja taka tere pitA ke dvArA upArjita dhana se hI AjIvikA kA nirvAha huA hai| para tUM to eka phUTI kaur3I taka lekara nahIM aayaa| ataH he kuputra! he nirlajja! terA citta dina-rAta jugAra meM hI lagA huA hai, to vahIM bhojana karane kyoM nahIM jAtA?" isa prakAra usakI mAtA ne usakA tiraskAra kiyaa| taba usane lajjA se apanA mastaka jhukA liyaa| vaha mana meM atyanta khinna bnaa| hima ke dvArA murajhAye hue kamala kI taraha vaha glAni ko prApta huaa| usake bAda usI vakta khedayukta hokara dhvajabhujaMga apane ghara kA tyAga karake phalAdi kA AhAra karate hue ujjayinI nagarI meM aayaa| vahAM bhI do-tIna dina bAda pahale kI taraha dyUta khelane lgaa| prANI tRNa kI taraha karma rUpI vAyu kA hI anusaraNa karate haiN| vaha juA to khelatA thA, para usakI saMgati rUpI corI, krUratA va asatya Adi doSa usameM nahIM the| yaha bhI karma kI hI vicitratA thii| eka dina vaha jugAra meM agaNita dravya hAra gayA, kyoMki jue meM dhana hAranA to sarala hI hai, para jItanA atyanta durlabha hai| ataH denadAra hone se anya lenadAra juArI usake pAsa dhana mAMgane lge| para vaha sarvathA nirdhana hone se dhana dene meM samartha nahIM huaa| ataH mAno azubha karmoM se bhAga rahA ho-isa prakAra vaha juAriyoM se bhayabhIta hokara bhAgakara kisI sarovara kI pAla
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323/ zrI dAna-pradIpa para rahe hue deva-mandira meM jAkara chipa gyaa| isI avasara para usa dhvajabhujaMga ke puNya se prerita hokara koI bhAmaha nAmaka paradezI sArthavAha mAla lAde hue aneka bailoM ke sAtha usa tAlAba para aayaa| ve baila usa sarovara meM pAnI pI-pIkara Age calane lge| unameM se eka baila ke Upara lAdI gayI borI sarovara ke pAnI meM giratI huI dekhakara dhvajabhujaMga ne turanta mAno apane duSkarmoM kI zreNi gira rahI ho isa prakAra se usa borI ko lapaka liyaa| cAroM tarapha acchI taraha dekha liyA ki use koI dekha to nahIM rahA hai| usake mana meM atyanta cintA thI ki maiM una juAriyoM kA dhana kaise cukAU~? phira girI huI borIvAle usa baila ko dekhakara sArthavAha kheda ke paravaza hokara mAno usakA jIvana hI naSTa ho gayA ho isa prakAra se mlAna mukhavAlA bana gyaa| phira vaha apane manuSyoM ke sAtha sarovara meM cAroM tarapha usa borI ko DhUMr3hane lagA, para hAtha meM se gire hue svarNa kI taraha kisI bhI sthAna para vaha borI nahIM milii| zUnya cittavAlA sArthavAha cAroM tarapha ghUmane lgaa| tabhI usane samIpa meM rahe hue dhvajabhujaMga ko dekhaa| ___usane usase AdarapUrvaka pUchA-"he mahAbhAgyavAna! baila ke Upara se borI pAnI meM gira gayI athavA kisI ne usakA haraNa kara liyA? kyA tumane dekhA? vaha borI svarNa kI moharoM se bharI huI thii| sampUrNa sArtha kA mAno dvitIya jIvana ho isa prakAra vaha borI sarvasva thii| usake binA sArA sArtha niSprANa ho jAyagA, kyoMki dhana hI prANiyoM kA prathama prANa hai| ataH he bhadra! agara Apa usa borI ke bAre meM jAnate haiM, to zIghra hI batAyeM, kyoMki satpuruSa parahita karane meM Asakta hote haiN|" isa prakAra madhura vANI ke dvArA sArthavAha ne usase pUchA, to vaha atyanta khuza huaa| mana meM vicAra karane lagA-"nizcaya hI maiMne pUrvajanma meM dUsaroM para dveSAdi karane rUpa pApa kiyA hogA, anyathA merI yaha duSTa dazA kaise hotI? to aba maiM vaisA duSkarma kyoM karUM? isake sAtha chala karane se kevala droha hI nahIM hogA, balki sarva sArtha ke manuSyoM kI hatyA kA bhI pApa lgegaa| maiMne apane pitA kA nyAyopArjita dhana bhI jue meM ga~vA diyA, to anyAya se prApta isa dhana ko kitane samaya taka apane pAsa TikA sakU~gA?" isa prakAra mana meM nizcaya karake usane satya bAta batA dI, kyoMki hita karanevAle puruSa agara daridrI bhI ho, to bhI ve paradroha nahIM krte| usane kahA-"he sArtheza! tumhArI vaha borI pAnI pIte hue baila para se isa jagaha gira gayI thii| tuma ise sambhAla lo|" isa prakAra usake amRta-tulya vacanoM ko sunakara sArthavAha khuza ho gyaa| usa sthAna se usane borI khIMcakara nikAlI aura antara meM se pIr3A ko bAhara nikAla diyaa| borI prApta karane
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 / zrI dAna- pradIpa kI khuzI se vyApta cittavAlA sArthavAha usake pAsa AyA aura apane andara nahIM samAte hue harSa ko bAhara nikAlatA ho - isa prakAra kI vANI meM kahA - " aho ! terI nirlobhatA bhuvana meM adbhuta hai, kyoMki itanA dAridrya hote hue bhI tumhArI buddhi meM droha utpanna nahIM huaa| tumhArA yaha paropakAra kisake dvArA prazaMsanIya na hogA? ki jo paropakAra samagra guNoM ko kaura banAkara nigala jAnevAle lobha se bhI na nigalA gyaa| kadAcit nadiyoM kA pati samudra sUkha jAya, agni zItala bana jAya, sUrya pazcima meM ugane lage, meruparvata kampAyamAna bana jAya, para satpuruSa prANAnta Ane para bhI paravaMcaka nahIM bnte| he guNoM ke bhaNDAra ! tuma mahApuruSoM agrima zreNI meM bhI prathama sthAna ko prApta hue ho / he guNIjanoM ke Izvara ! tumane hameM yaha borI hI nahIM lauTAyI hai, balki usake AdhIna AjIvikAvAle hama saba kA jIvana bhI tumane lauTAyA hai| ataH maiM agara tumheM apanA sarvasva bhI de dUM to bhI tumhAre upakAra se uRNa nahIM ho sakatA / para phira bhI apane citta kI zAnti ke lie maiM tumhArA kucha pratyupakAra karanA cAhatA hUM anyathA merI kRtajJatA mUla se hI nAza ko prApta ho jAyagI / ataH mujhe khuza karane ke lie tuma ina svarNamoharoM kA AdhA bhAga tuma grahaNa kro| aisA karane se tumane apanI mitratA mere sAtha zobhita kI - aisA maiM mAnUMgA / " yaha sunakara dhvajabhujaMga ne bahumAnapUrvaka usase kahA - " he sArtheza ! tumane mujhe itanA sammAna diyA, isase hI merA artha siddha ho gayA - aisA maiM mAnatA hUM / paropakAra se utpanna hue zAzvata aura agaNya puNya ko chor3akara mAtra isa bhava meM hI rahanevAle kSaNika aura asAra dhana ko kisalie grahaNa karUM? athavA to maiMne tumhArA kyA upakAra kiyA hai? jisase ki tuma apane Apako isa taraha denadAra banA rahe ho? yaha svarNamoharoM kI borI tumheM tumhAre puNya se hI prApta hui hai| he dhanya! maiMne to mAtra tumheM batAyI hai| mujha nIca kA itanA sammAna karake kyA tumane pratyupakAra nahIM kiyA? he mahAzaya ! tuma mujhe kitanA bhI dravya doge, para maiM dyUta kA vyasanI hone se hAtha meM rahe hue pAnI kI taraha dhana mere pAsa TikegA nahIM / ataH maiM tumhArA thor3A bhI dhana grahaNa nahIM kruuNgaa| ataH isake badale hamArI nirmala prIti sadAkAla ke lie banI rahe / " yaha sunakara daridra hote hue bhI usakA itanA adhika santoSa dekhakara sArthavAha atyanta harSita huaa| atyanta maitrIbhAva se yukta hote hue sArthavAha ne usase pUchA - "he bhadra! tuma kauna ho? kahAM rahate ho? tumhArI yaha dazA kaise huI ? kisa kAraNa se tuma atyanta duHkhI dikhAyI dete ho?" taba usane apanA sArA vRttAnta zuru se sunAyA / mitratA hone ke bAda jhUTha bolane kA koI kAraNa nahIM rhtaa| yaha saba sunakara nirdhana avasthA meM bhI usakI aisI niHspRhatA dekhakara sArthavAha atyanta Azcaryacakita huaa| kucha dhana dene ke lie usane phira se prArthanA kI--"he mitra! yaha borI
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 / zrI dAna- pradIpa jAne ke bAda tumhIM ne vApasa lauTAyI hai| ataH yaha pUrI kI pUrI tumhAre dvArA kharIdI huI ke samAna hai| to phira ardha bhAga lene ke lie tuma kyoM niSedha karate ho?" isa prakAra bAra-bAra manuhAra karane para bhI usa buddhimAna ne kucha bhI nahIM liyA, kyoMki mahApuruSa dAridrya avasthA meM rahane ke bAvajUda bhI paradhana kI spRhA nahIM krte| usake bAda pRthvI para usakI hI adbhuta nirlobhatA dekhakara sArthavAha bhAmaha ne usa para niHsIma premabhAva dhAraNa kiyA / aise vyakti para kisako prIti nahIM hogI? phira udAra buddhiyukta sArthavAha ne bheMTa ke rUpa meM use eka ratna se zobhita maNi aura svarNamaya eka caupATa dI / atyadhika premabhAva va mitratA kA vAstA dene para dhvajabhujaMga ne use grahaNa kara liyA, kyoMki mahApuruSoM meM svabhAvataH agaNya dAkSiNya hotA hai| use lekara dhvajabhujaMga ne vicAra kiyA- "maiM juA khelatA hUM / ataH ye vastue~ mere pAsa eka dina bhI TikanevAlI nahIM haiM / ataH yaha caupATa kisI mahApuruSa ko bheMTa karake usa para upakAra karanA yogya hogA, kyoMki paropakAra hI vidvAnoM kA jIvana hai / " isa prakAra mana meM vicAra karake nizcaya karake usane bhAmaha se pUchA - "tuma kisa deza kI tarapha jA rahe ho?" usane kahA- "maiM vyApAra karane ke lie dakSiNa dizA kI tarapha jAne kA udyama kara rahA yaha sunakara dhvajabhujaMga ne kahA- "usa deza kA jo bhI rAjA ho, use yaha copATa Adi merI tarapha se bheMTa kara denA / " yaha sunakara sArthavAha vizeSa rUpa se vismita huA - "aho ! aisI dAridrya avasthA meM bhI isameM kitanI paropakAritA hai !" phira sArthavAha ne yaha kahakara caupATAdi grahaNa kI ki tumheM bhI aba merA vacana mAnanA hogaa| aisA kahakara udAra buddhiyukta sArthavAha ne usake na cAhate hue bhI jabarana use kitanA hI dhana diyA, kyoMki prIti rUpI latA kA yahI phala hai| usake bAda citta meM prasannatA lekara sArthavAha Age ravAnA huaa| phira dhvajabhujaMga bhI usako kucha dUra pahu~cAkara nirbhayatA ke sAtha nagara meM gyaa| usane usa dhana ke dvArA apanA sArA denA cukA diyA, kyoMki samajhadAra puruSa dhana pAsa hone para udhAra sira para nahIM rkhte| phira harSapUrvaka kitanA hI dhana apanI mAtA ke pAsa bhejA, kyoMki nirdhanatA meM bhI apane mAtA-pitA kI sambhAla karanevAle hI putra kahalAte haiN| vaha kumAra bIca-bIca meM juA khelate hue vahIM rahA / mAno apane puNyodaya kI rAha dekha rahA ho - isa prakAra se kitanA hI kAla vahAM nirgamana
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326/zrI dAna-pradIpa kiyaa| udhara bhAmaha sArthavAha vahAM se calakara kitane hI dinoM bAda dakSiNa deza ke svAmI arimardana rAjA kI nagarI meM phuNcaa| usane sabhA meM jAkara rAjA ko bheMTa dekara praNAma kiyaa| rAjA ne bhI usakA yathAyogya sammAna kiyaa| usake bAda dhvajabhujaMga ke mUrtimAna ujjvala bhaktirAga ke rUpa meM maNi aura copATa rAjA ko samarpita kiyA aura kahA-"he deva! ujjayinI nagarI ke nivAsI dhvajabhujaMga kumAra ne harSapUrvaka yaha bheMTa Apake lie bhejI hai|" maNi aura svarNamaya adbhuta paTTa ko dekhakara rAjA tathA sabhI sabhAsada atyanta Azcaryacakita hue| phira uchalate vismaya rUpI samudra kI taraMgoM rUpI vANI meM rAjA ne harSa se sabhA ke samakSa kahA-"aho! yaha bheMTa bhejanevAle kI uttamatA kisake lie vismayakAraka nahIM hai? ki jisane mujhe dekhe binA hI mere lie yaha upahAra bhejA hai| mahAtmA paropakAra karane meM megha ke samAna svajanapane kI, bAtacIta ke paricaya kI, prema kI yA darzana kI apekSA nahIM rkhte| zAstra meM satpuruSoM kA sarvatra hI upakAra sunA jAtA hai| vaha Aja isa mahAzaya ne satya rUpa meM darzA diyA hai| usane akRtrima mitratA ke dvArA svayaM Age bar3hakara mujha para aisA upakAra kiyA hai| ataH maiM use apanA sArA sAmrAjya de daM, to bhI usake upakAra se uRNa nahIM ho sktaa| phira bhI he sArtheza! mere citta ko Ananda pradAna karane ke lie maiM tumhAre sAtha usake lie pA~casau madonmatta hAthI bhejuuNgaa| tuma jAte vakta unheM le jaanaa|" / yaha kahakara rAjA ne usa sArthavAha kA satkAra karake use mahala meM utArA / sArthavAha vahAM rAjA kI prIti se atyanta parAkrama ko prApta huaa| kraya-vikraya karate hue kitane hI kAla taka vahAM sukhapUrvaka rhaa| phira usakA vyApAra kA prayojana pUrNa huaa| ataH rAjA kI AjJA lekara aura pA~casau hAthI sAtha meM lekara vaha apane ghara kI tarapha vApasa mudd'aa| usane vicAra kiyA-"aho! paropakAra nAmaka koI adbhuta kalpavRkSa hai, jo tatkAla binA vicAre aisA phala pradAna karatA hai|" isa prakAra aMtaHkaraNa meM Azcaryacakita hote hue aura mitra kA aharniza smaraNa karate hue vaha sArthavAha kitane hI dinoM meM ujjayinI nagarI phuNcaa| logoM ke mukha se sArtheza kA Agamana sunakara zreSTha buddhiyukta dhvajamujaMga atyanta harSa ke sAtha usake sAmane gyaa| dUra se hI paraspara eka-dUsare ko dekhakara ve donoM atyanta prIti va ullAsa ko prApta hue| phira pAsa Ane para donoM ne isa prakAra harSapUrvaka paraspara gAr3ha AliMgana kiyA ki ve eka zarIra rUpa hI najara Ane lge| usake bAda donoM ne paraspara kuzala vArttAdi prazna kiye, kyoMki satpuruSa sarvatra aucitya vyavahAra karane meM sAvadhAna hote haiN| phira sArthavAha
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327/ zrI dAna-pradIpa ne usI sarovara ke pAsa apanA sArtha tthhraayaa| usake bAda apane tambU meM dhvajabhujaMga ko bulAkara kahA-"he mitra! tumane mere sAtha maNi va copATa bheMTa dene ke lie bhejI thI, vaha maiMne dakSiNa deza ke rAjA ko pradAna kara dii| use dekhakara atyadhika prasanna hue rAjA ne mere sAtha tere lie pA~casau hAthI bheje haiN| he mahAprabhAvI! terA abhaMga bhAgya jAgRta hai ki jisase rAjA ne tere lie pA~casau hAthI bheje / prAyaH karake anya sabhI dharma dUsare bhava meM phalita hote haiN| para paropakAra to isI bhava meM tatkAla phaladAyaka hotA hai| paropakArI ko apane Apa hI saMpadAe~ prApta ho jAtI haiM yaha yogya hI hai, kyoMki aisI dAridrya avasthA meM bhI terI paropakArI buddhi jAgRta hai| jaise vrata kI parIkSA meM prANatyAga kasauTI hai aura zUratA kI parIkSA meM mahAyuddha kasauTI hai, vaise hI upakAra kI parIkSA meM nirdhana bhI kasauTI rUpa hai| uttama jAtiyukta ina pA~casau hAthiyoM ke dvArA tUM vizAla rAjya kA upabhoga kara, kyoMki sAmrAjya prApta karavAne meM to eka hI hAthI bhI samartha hai|" isa prakAra sunakara aura pA~casau hAthiyoM kI prApti se Anandita hue kumAra ne prIti ke vistArapUrvaka usase kahA-"aho! usa rAjA kI adbhuta udAratA to dekho, ki jisane eka paTTamAtra bhejane se usake badale meM itane hAthI bheje| udAra cittavAle vyakti svayaM para jitanA upakAra kiyA gayA ho, usase jyAdA hI pratyupakAra karane kI koziza karate haiN| dekho! vizAla vRkSa pAnI pilAnevAle puruSoM ko pAnI ke pramANa se jyAdA svAdiSTa phala pradAna karate haiN| aura bhI, mujhe jo yaha saMpatti prApta huI hai, vaha bhI tumhArI kRpA se hI prApta huI hai, kamala kI zobhA sUrya ke pratApa se hI hai| usa rAjA ne premapUrvaka mujhe itane adhika hAthI bheje haiM, usakA upakAra mere sira para bhAra rUpa ho gayA hai| yaha bhAra maiM kaise utAra pAU~gA? dUra rahe hue usa rAjA kA maiM kucha bhI pratyupakAra karake usakA RNa utArane meM samartha nahIM huuN| ina hAthiyoM ko maiM vApasa rAjA ke pAsa bhejUM-yaha bhI mere lie zakti se pare hai| agara mere pAsa rakhU, to jindagI-paryanta usa rAjA kA denadAra banA rhuuNgaa| ataH ina hAthiyoM ke dvArA kisI kA upakAra karanA hI zreyaskara hai| sAra meM sAra yahI hai ki kisI kA bhI upakAra kro| zAlavRkSa phala ke dvArA upakAra karatA hai, megha jala ke dvArA upakAra karatA hai, zIpa muktaphala ke dvArA aura pRthvI dhAnya ke dvArA upakAra karatI hai| isa prakAra acetana padArtha bhI jaba paropakAra karane meM Asakta hai, to manuSya to caitanyayukta hai| vaha kaise paropakAra karane meM Asakta na ho?" aisA vicAra karake dhvajabhujaMga ne bhAmaha se pUchA-"aba yahAM se tuma kahAM jAoge?" bhAmaha ne kahA-"maiM kanyakubja nAmaka pura meM jAnevAlA huuN| dhvajabhujaMga ne pUchA-"usa pura meM kauna mukhya hai?"
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 / zrI dAna- pradIpa usake pUchane para sArthavAha ne kahA- "usa pura meM kubera jaisI lakSmIvAle aneka dhanADhya hai| para upamArahita aura agaNya lAvaNya rasa kI nadI ke samAna devadattA nAmaka gaNikA hai| vaha usa nagara kA bhUSaNa hai| vAstava meM to devatAoM ne manuSya ke Ananda ke lie mAno devI pradAna kI ho - - yaha usakA sArthaka nAma hai, aisA purajana kahate haiM / sarva prakAra ke guNa utpanna karane meM dveSI vidhAtA ne sarvathA prakAra se doSarahita isakI sRSTi ghuNAkSara nyAya se hI kI hai| tIna bhuvana meM usakA adbhuta saubhAgya dekhakara kAmIjana devAMganAoM ko bhI tRNavat mAnate haiN| maNi ke dvArA jaise svarNa adhika zobhita hotA hai, vaise hI cAturyAdi guNasamUha ke dvArA usake saubhAgya kA vaibhava vizeSa rUpa se zobhita hotA hai / vaha nIca vaMza meM utpanna hone ke bAvajUda bhI sadAcAra ke dvArA advitIya manoharatA ko bhajatI hai| kyA kamalinI kAdava meM utpanna hone ke bAvajUda bhI nirmalatA kA Azraya nahIM karatI? usake kezapAza meM hI kuTilatA rahI huI hai, usakI dRSTi meM hI capalatA rahI huI hai aura usake mukha meM hI doSAkara (candra) rahA huA hai| para usake mana meM ye doSa sarvathA prakAra se nahIM hai / capalatA, kuTilatA, kuzIlatA aura sneha-rahitatA Adi doSa tajane ke kAraNa usane apanI jAti kI apakIrti ko dUra hI kiyA hai|" isa prakAra citta ko camatkRta karanevAle usa gaNikA ke cAritra kA zravaNakara dhvajabhujaMga ne vismita hote hue sArthavAha se kahA - " striyoM ke madhya ziromaNi aura guNIjanoM meM agrasara usa gaNikA ko tuma mere ye hAthI bheMTa kara denA / mere jaisA daridrI aura juArI bhI paropakAra karane meM zaktimAna bana sakatA hai, to vaha tumhAre hI Azraya se| kyA mRga caMdra ke Azraya se AkAza kA pAra nahIM pAtA ?" yaha sunakara sArthapati ne kumAra kI paropakAritA aura niHspRhatA se Azcarya pAkara AnandapUrvaka usake vacana aMgIkAra kiye| usake bAda vaha hAthiyoM ko lekara vahAM se ravAnA huA / kumAra bhI kitanI hI dUra use pahu~cAkara vApasa lauttaa| anukrama se calate hue vaha sArtha kanyakubja nagarI meM phuNcaa| usa samaya usa nagarI kA kyA vRttAnta thA, use suno eka bAra usa nagarI kA rAjA devadattA gaNikA ke sAtha hAthiyoM kI zarta lagAkara dyUta khelane lgaa| anukrama se khelate hue gaNikA pA~casau hAthI hAra gayI / dhanADhya hone ke bAvajUda bhI itane hAthI eka sAtha na milane se vaha rAjA ko hAthI nahIM de pAyI / ataH vaha rAjA ko pA~casau hAthiyoM kA mUlya dene lgii| para rAjA usake rUpa meM lubdha ho cukA thA / ataH use hI pAnA cAhatA thaa| isalie rAjA ne gaNikA se kahA - " he sundarI ! jaba taka tUM mujhe sAkSAt pA~casau hAthI nahIM de detI, taba taka tujhe mere hI AdhIna rahanA par3egA / "
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329/ zrI dAna-pradIpa isa prakAra kahakara rAjA ne use denadAra hone se apanI vANI ke baMdhana meM bAMdhakara apane AdhIna kara lii| usake bAda dUra na kara sakane yogya parAdhInatA ko vaha satyavratayukta gaNikA nirantara zalya kI taraha vahana karatI huI dina-rAta kheda ko prApta karane lgii| isa avasara para usake puNyodaya se sArthavAha vahAM AyA aura usako pA~casau hAthI pradAna karate hue kahA-"dhvajabhujaMga ne tumhAre guNoM kA zravaNa karake citta meM harSita hote hue ina hAthiyoM ko bheMTa ke rUpa meM tumhAre pAsa bhejA hai|" ___ usa samaya gaNikA una hAthiyoM ko pAkara itanI adhika harSita huI ki usa harSa ke sAmane meruparvata ko bhI tRNa ke samAna mAnane lagI aura samudra ko bhI laghu mAnane lgii| avasara para prApta honevAlA cullu-bhara pAnI bhI atyanta prIti ko utpanna karatA hai| to phira saikar3oM hAthI samaya para prApta hone para to kitanA harSa hogA? usake bAda gaNikA ke netra harSa ke Aveza ke vaza se vikasvara ho gye| usane sArthavAha se pUchA-"vaha kumAra kauna hai aura kaisA hai?" taba sArthavAha ne usa gaNikA ko usakI jAti, daridra sthiti, dyUta kA vyasana aura sarva adbhuta guNAdi vRttAnta acchI taraha vistAra se btaaye| phira vezyA ne pUchA-"itane adhika hAthI use kahAM se prApta hue?" aisA pUchane para vaha sArI ghaTanA bhI btaayii| yaha sunakara usakI udAratA Adi adbhuta guNa karNa ke atithi hone se usa zreSTha gaNikA kA aMtaHkaraNa atyanta prasanna huaa| usane kahA-"rAjA ke sAtha dyUta meM maiM pA~casau hAthI hAra gayI thii| usa karja ke kAraNa rAjA ne mujhe vizAla saMkaTa meM DAla rakhA hai| ataHasIma cintAsAgara meM maiM DUbI huI thii| usa kumAra ne hAthI bhejakara mujhe bahuta bar3A sahArA diyA hai| aho! usakI udAratA kaisI hai? maiM nIca jAti kI tathA paricayarahita thI, para phira bhI lIlAmAtra meM itane adhika hAthI bheja diye| vaDavAnala kI taraha mAtra apanA hI peTa bharanevAle loga duniyA meM kauna nahIM hai? para megha ke samAna vaha eka kumAra ekamAtra paropakAra karane meM tatpara hai| zeSanAga pRthvI ke bhAra ko dhAraNa karatA hai-yaha mAtra kahAvata hI hai| para sahI dRSTi se dekhA jAya, to aise maitrIbhAva se yukta mahApuruSa hI pRthvI kA bhAra uThAte haiN| aho! jisako kabhI dekhA hI nahIM, usane mujha para itanA bar3A upakAra kaise kara diyA? athavA to kyA bAdaloM se r3hakA huA sUrya kamalinI ko vikasita nahIM karatA? ataH kAraNa ke binA upakAra karanevAle isa mahApuruSa ko agara maiM atyadhika dhana bhI dUM, to usake isa upakAra se maiM uRNa nahIM ho sktii| ataH maiM use apane prANa hI sauMpatI hUM kyoMki sarva dAnoM meM prANadAna hI uttamottama hai| jisa prakAra latA ke aMkuroM kA upakAra karanevAlA vRkSa hI ekamAtra
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330/zrI dAna-pradIpa gati-Azraya hai, usI taraha mere prANoM ke lie bhI jindagI-paryanta vaha eka hI pati aura gati hai|" isa prakAra kahakara usane phira se kahA-"he sArthapati! mujhe bhaktipUrvaka eka vijJapti patrikA use bhejanI hai| vaha tuma jAte samaya sAtha meM le jaanaa| tuma apane mukha se bhI yaha saMdeza de denA ki eka bAra apanI dAsI kI sevA dekhane ke lie mujha para kRpA karake apane caraNa-kamala ke dvArA isa pRthvI ko pAvana kreN|" ___ isa prakAra kahakara usa gaNikA ne sArthavAha ko manohara vastrAdi dekara usakA atyadhika satkAra kiyA, kyoMki agara pati ke mitra para bhakti ho, to hI pati kI saccI bhakti kahalAtI hai| usake bAda rAjA ko ve pA~casau hAthI dekara svayaM ko RNamukta banAyA aura vANI ke baMdhana rUpI samudra se tara gyii| rAjA ne usase pUchA-"ye hAthI tumheM kahAM se prApta hue?" usa gaNikA ne kahA-"he rAjA! dhvajabhujaMga kumAra ne prItipUrvaka mujhe bheje haiN|" yaha sunakara rAjA atyanta vismita huA, kyoMki aisI udAratA kise vismita na karegI? usake bAda vaha devadattA bAra-bAra kumAra ko yAda karate hue kAmAtura ho gyii| priyamilana ke lie utkaNThita cakavI kI taraha vaha bhI apane priya se milane ke lie Atura ho gyii| kumAra ke binA use vastra, tAmbUla, snAna, vilepana, gIta, saMgItAdi kucha bhI Ananda nahIM detA thaa| vaha usa kumAra ke binA apane dhana se bhare hue mahala ko bilkula sUnA mAnatI thii| itanA hI nahI, vaha sampUrNa nagara ko bhI zUnyavat mAnane lgii| he sabhyoM! paropakAra kA prabhAva to dekho ki usa vezyA ne kabhI kumAra ko dekhA bhI nahIM thA, para phira bhI usa para kitanA vipula sneha dhAraNa kiyaa| phira jaba sArthavAha vahAM se ravAnA huA, taba usane mAno apane vivAha kI kumakumapatrikA hI ho-isa prakAra harSapUrvaka lekha likhakara bhejaa| usa lekha ko lekara vaha bhAmaha sArthapati krayavikraya se kRtArtha hokara vahAM se ravAnA huaa| anukrama se vaha ujjayinI phuNcaa| vaha dhvajabhujaMga se prItipUrvaka milaa| devadattA ko hAthI dene kA AdyopAnta vivaraNa sunaayaa| phira usane kahA-"he mitra! tere upakAra kI manohara kapUra ke dvArA usakA mana cAroM tarapha se itanA adhika vAsita banA hai ki jisase ki rAjA aura anya aneka dhanavAnoM ke dvArA vRddhi prApta karavAyI huI usakI samagra vAsanA mUla sahita dUra ho gayI hai| tere Upara utpanna huI adbhuta prIti ke kAraNa usane mujhe atyadhika mUlyavAna vastrAdi bheMTa karake merA mahA-sammAna kiyA hai| tUM tere netroM ke dvArA pavitra unheM pavitra kara arthAt dekha / vaha gaNikA apane hRdaya meM tere samAgama kI atyanta utkaNThA dhAraNa karatI hai| ataH usa sumukhI ne harSa se apane hAtha se lekha likhakara tujhe bhejA hai|"
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 331/zrI dAna-pradIpa aisA kahakara bhAmaha ne use lekha diyaa| kumAra bhI harSapUrvaka use par3hane lagA__ "svasti! zrI svAmI ke caraNa-kamaloM ke dvArA zobhita ujjayinI purI ke madhya pUjya dhvajabhujaMga nAmaka bhartAra ke durlabha caraNa-kamaloM kI sevA meN| zrIkanyakubja pura se ApakI dAsI devadattA mastaka para donoM hAtha jor3akara snehapUrvaka vinati karatI hai ki yahAM Apa pUjyapAda ke prasAda se kuzalatA hai| ApakA kuzala jJAta krvaayeN| aba yaha kArya-nivedana hai ki he nAtha! Apane isa prakAra kA upakAra karake mujhe itanA bar3A denadAra banA diyA hai ki maiM apanA sarvasva bhI de dUM to bhI Apake upakAra se uRNa nahIM ho sktii| ataH he svAmI! maiM Apake upakAroM dvArA kharIdI gayI dAsI bana gayI hUM, kyoMki jaba atyadhika karja cukAnA ho, to dAsapane ke sivAya anya koI upAya zeSa nahIM rhtaa| jaise rAtri cakavI cakave ko dekhane ke lie utsuka banI rahatI hai, vaise hI maiM Apake darzanoM ke lie utsuka huuN| he deva! jaba merA jIvana aura yauvana Apake saMgama ke mahA Ananda ke dvArA saubhAgyayukta banegA, tabhI vaha saphala hogaa| Apake binA merA udyAna sUnA hai, merA ghara sUnA hai, sarvadizAe~ sUnI haiM aura merA mana bhI sUnA hai| merI dRSTi meM to sArA jagata hI sUnA hai| he subhaga! tumhAre viyoga meM mujhe vilepana, bhojana, snAna, hAsya, nRtya va utsavAdi sabhI viSa ke samAna lagate haiN| Apake viyoga kA duHkha Apake darzana se hI nAza ko prApta hogA, kyoMki grISmaRtu se utpanna huA pRthvI kA tApa megha ke dvArA hI zAnta hotA hai| ataH he deva! ApakI isa dAsI kA jIvana aba Apake hI hAtha meM hai| prasanna hokara zIghra hI mujhe milane yA bulAne ke lie jaldI hI yahAM pdhaareN| mera netra Apake lAvaNya rUpI amRta rasa ke lie tarasa gaye haiN| ataH amutarasa kA pAna karake ve tRpta baneM aisA koI upAya tRpti pAne ke lie kreN| iti shm|" isa prakAra kA lekha par3hakara kumAra harSa se romAMcita ho gyaa| vAcAlayukta hokara vaha Azcarya se bolA-"aho! usakI sajjanatA! aho! usake prema kI pradhAnatA! aho! usake vinaya kI nipuNatA! aho! usakI vacana-racanA! ye sabhI adbhuta hai|" yaha sunakara sArthavAha ne kahA-"isa lekha meM jo likhA huA hai, usakA pratyeka akSara satyarUpa hI hai, usakI yaha sampUrNa dazA maiMne apanI A~khoM se dekhI hai| ataH he mitra! jisane anya puruSoM kI Asakti kA tyAga kiyA hai aura jo tere viyoga se pIr3ita hai, usa pativratA se aba zIghra hI milanA tere lie yogya hai| he mitra! aba maiM jAnA cAhatA huuN| kArya hone para tuma mujhe jarUra yAda krnaa|" aisA kahakara sArthavAha vahAM se ravAnA hokara apane sthAna para lauTa gyaa| usake bAda buddhimAna dhvajabhujaMga ne vicAra kiyA-"kRtajJajanoM meM ziromaNi vaha gaNikA
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332/zrI dAna-pradIpa bhI dhanyavAda kI pAtra hai, kyoMki usane Aja taka mujhe dekhA bhI nahIM hai, mere juA khelane ke durvyasana ko bhI spaSTa rIti se jAnatI hai, para phira bhI pativratA kI taraha mujha para akRtrima prema rakhatI hai| vaha vezyA hone para bhI mujha para atyanta prItiyukta hokara svayaM para Asakta hote hue rAjA aura lakSmIsaMpanna yuvAnoM ko bhI tRNavat mAnatI hai| mere viraha se pIr3ita vaha akulIna hone para bhI kulavatI striyoM meM durlabha aura duSkara pativratA dharma ko pAla rahI hai| ataH vaha sAmAnya strI nahIM ho sktii| vaha to manasvI janoM ke dvArA mAnya karane lAyaka hai| ataH mujhe use dekhane ke lie vahAM jAnA caahie| mujha para atyanta rAgabhAva rakhanevAlI usane mere vahAM jAne kI icchA hI darzAyI hai| isIlie usa catura nArI ne mujhe prema kI bheMTa nahIM bhijvaayii| vahAM jAne se aneka AzcaryoM se yukta kanyakubja nagara ke bhI darzana ho jaayNge| dezAntara dekhane se dhIrapuruSoM ko guNaprApti hotI hai|" isa prakAra vicAra karake vaha manasvI zIghra hI vahAM se claa| vividha prakAra ke AzcaryoM dvArA manohara pRthvI ko dekhate hue vaha usa zreSTha pativratA ko dekhane ke lie thor3e hI dinoM meM kanyakubja nagara kI sImA meM pahuMca gyaa| nIti ke jAnakAra usa kumAra ne vicAra kiyA-"yahAM bhojana karake phira pura meM praveza kruuN|" aisA vicAra karake vaha kucha dera ke lie nagara ke bAharavAle udyAna meM Thahara gyaa| thor3I hI dera meM vahAM eka puruSa aayaa| vaha suthArAdi kArya karanevAloM ko dekhakara kumAra ne usa nagara-puruSa se pUchA-"yaha kyA kAma cala rahA hai?" taba usa puruSa ne kahA-"isa pura meM nItisAra nAmaka rAjA hai| vaha nIti meM pradhAna hone se usakA nAma sArthaka hI hai| usa rAjA ne puNyakArya ke lie yahAM vApI banavAne kA kArya zuru kiyA hai| dekha-rekha ke lie apane adhikArI niyukta kiye haiN| usa rAjA ne isa kArya meM nau lAkha svarNamudrAe~ kharca kI haiN| jisane jo pAtra mAnA ho, vaha usI meM Adarayukta rahatA hai| isa kArya meM pRthvI khodane ke lie, dhUla uThAne ke lie aura khAna gar3hane ke lie Adi vividha kArya karane ke lie yahAM aneka loga majadUrI karate haiN| yahAM jaghanya, madhyama aura utkRSTa-tIna prakAra kA karma karanevAle puruSa haiN| unheM yogya bhojana karane ke lie bhojanazAlA bhI tIna rakhI huI hai| unheM parosane ke lie bhI tIna prakAra ke loga haiM, kyoMki nIti ke jJAtA puruSa kisI bhI sthAna para apane aucitya se cUkate nhiiN|" aisA kahakara vaha puruSa vahAM se calA gyaa| taba dhvajabhujaMga bhI bhojana karane kI icchA se vahAM kArya karane lgaa| usake bAda madhyAhna ke samaya samagra kArya karanevAloM kI parIkSA
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 333/zrI dAna-pradIpa kara-karake unheM yogyatApramANa bhojana karane ke lie bhojanazAlA meM bitthaayaa| usa samaya dhUla se sanI huI maNi kI taraha aura jIrNa tathA malina vastravAle kumAra ko hIna jAnakara adhikAriyoM ne use hIna paMkti meM bitthaayaa| unheM parosane ke lie eka dAsI aayii| usakA nAka capaTA thA, hoMTha lambe the, netra piMjare ke samAna the, peTa moTA thA, gAla dhaMse hue the, kAna sUpar3e ke samAna the, keza pIle the, rUpa meM vaha kadrUpa thI, nAbhi-paryanta usake stana laTaka rahe the, phaTe hue malina vastra usane dhAraNa kiye hue the| vaha zleSma aura pasIne ke hAthoM ko apane vastra se poMcha rahI thii| ataH sAkSAt prANiyoM kI alakSmI hI ho-aisI vaha dAsI anukrama se parosate-parosate kumAra ke pAsa aayii| mUrtimAna kutsA ko dekhakara kumAra ke mana meM duguMchA utpanna huii| ataH usane 'he amedhya! yahAM se dUra ho jA'-isa prakAra kahakara usakA niSedha kiyaa| usako niSedha karate hue dekhakara adhikAriyoM ne kahA-"tuma isako kyoM roka rahe ho?" ___ taba usa kumAra ne kahA-"yaha jugupsanIya hai| mala se vyApta aura kadrUpa se yukta yaha parosanevAlI mujhe pasanda nahIM hai| pizAcinI kI taraha ise dekhakara merA hRdaya kampita hotA hai| merI atyanta tIvra bhUkha bhI ise dekhakara mUla sahita naSTa ho gayI hai| tumaloga cAhe jaisA rUkhA-sUkhA bhojana do, para parosanevAlI to kama se kama surUpA ho|" yaha sunakara vaha adhikArI haMsakara bolA-"aise saubhAgya se zobhita tujhe parosane ke lie devadattA gaNikA hI aaygii|" isa taraha vividha prakAra kI uktiyoM ke dvArA paraspara mukha dekhate va hAsya karane meM tatpara una adhikAriyoM ko kumAra ne AkSepapUrvaka kahA-"he adhikAriyoM! tuma kyoM haMsate ho? tumhAre dvArA atyadhika dhana dene aura anekoM khuzAmada karane ke bAvajUda bhI vaha tumhArI tarapha dekhatI bhI nahIM hai| vahI devadattA gaNikA agara yahAM Aya aura bhaktipUrvaka bhojana karavAya, to tuma kyA hAroge?" isa prakAra usake vacana rUpI madirA kA pAna karake unmatta hue puruSa ke pralApa jaisA mAnakara una abhimAnI aura uddhata rAjapuruSoM ne usase kahA-"agara aisA ho, to hama hamArA sarvasva hAra jAyaMge aura agara aisA na huA, to tUM kyA hAregA?" unake isa prakAra AkSepapUrvaka kahane para kumAra ne kahA-"mere pAsa to sirpha merA mastaka hI hai| yahI merA dravya hai|" __ isa prakAra usane dhairyayukta vacana khe| usa samaya anya logoM ne kahA-"are! nirbhAgI! apane jIvana ko hI bAdhita karanevAlI pratijJA tUM mata kr|" para usane anasunA karake apane mastaka kI zarta rkhii| usa viSaya meM kitane hI madhyastha
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334/zrI dAna-pradIpa vRddhajanoM ko sAkSI bnaayaa| phira una sAkSI logoM kI AjJA lekara dhvajabhujaMga ne kisI vyakti ke sAtha tatkAla usa devadattA ko AkarSita karanevAlA siddhamantra hI ho-isa prakAra saMdeza kahalavAyA-"yahAM ujjayinI nagarI se dhvajabhujaMga nAmaka juArI terI gauravatA dekhane ke lie AyA hai| ataH usakI sevA kr|" / ye vacana sunate hI akasmAt Aye hue apane pati ko jAnakara vaha gaNikA Azcarya, utsukatA aura harSa Adi bhAvanAoM kI mizratA se vyApta ho gyii| turanta hI pati ke darzanoM kI utsukatA se vyApta usane sarvAMga meM daidIpyamAna alaMkAra dhAraNa karake aura divya vastra pahanakara apanI sakhiyoM ke sAtha clii| zIghra calate hue pairoM ke AghAta dvArA pratijJA karanevAloM ke citta ko kampita karate hue manohara jhAMjhara ke zabdoM dvArA mAno usa kumAra ke guNa gAtI huI aura cAroM tarapha phailate hue svarNa va ratnoM ke AbharaNoM kI kAnti ke samUha dvArA mAno usakI kIrti kA vistAra kara rahI ho, isa prakAra se vahAM aayii| vahAM aneka puruSoM ne alaMkArAdi dhAraNa kara rakhe the, para usakI dRSTi jIrNa vastroM ko dhAraNa kiye hue kumAra para hI girI, kyoMki Adara kA kAraNa prema hI hotA hai| kAmadeva ke samAna manohara AkRtiyukta kumAra ko dekhakara usa vikasvara netroMvAlI ne vinayapUrvaka mastaka namAkara vijJapti kI-"he svAmI! mere pUrva kA abhaMgura bhAgya jAgRta huA hai, jisase ki Aja Apane svayaM yahAM Akara mujhe darzana dekara mujha para anugraha kiyA hai| he deva! mujha para prasanna hokara apane caraNa- kamaloM kI raja ke dvArA zIghra hI mere ghara ko pavitra bnaayeN|" yaha sunakara kumAra ne usase kahA-"he sundarI! abhI to yahIM bhojana taiyAra kro| yahAM bhojana karane ke bAda hI ghara cluuNgaa|" ___ 'ThIka hai-aisA kahakara usake vacana aMgIkAra karake turanta hI usane dAsiyoM ke dvArA sarva bhojana-sAmagrI taiyAra karavAyI aura svayaM bhaktipUrvaka usakI sevA karane lgii| usake samasta durbhAgya rUpI kalaMka ko mAno dho rahI ho isa prakAra se snehapUrvaka sugaMdhita jala se use snAna krvaayaa| hRdaya rUpI kyArI meM praphullita huI prIti rUpI latA ke patroM ke samAna citta ke anukUla vastra use phnaaye| hRdaya ke bAhara prasaratA mAno sneharasa ho-isa prakAra caMdana ke rasa ke dvArA usane sarvAMga meM lepa kiyaa| usake audAryAdi guNoM ko mAno prakaTa kara rahI ho-isa prakAra maNi aura suvarNa ke AbhUSaNoM dvArA use bhUSita kiyaa| lAvaNya sahita navIna aura sarvAMga se manohara apanI kAyA ke samAna hI mIThA bhojana use krvaayaa| phira bhojanoparAnta hAtha aura mukha dhulAkara kapUra ke cUrNa dvArA manohara va prema rUpI vRkSa kI mUla ke samAna tAmbUla kA bIr3A diyaa| isa prakAra usane svayaM apane dvArA sevA karake usakI aisI Avabhagata kI ki kumAra ko sArtheza ke vacanoM kI satyatA pratIta hone lgii| kumAra kI sevA
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335/ zrI dAna- pradIpa karatI huI devadattA ko dekhakara jinhoMne sarvasva kI pratijJA kI thI, ve agni ke binA bhI cAroM tarapha se jalane lage / isa prakAra ke kautuka ko dekhakara atyanta vismita hue nagarajana ikaTThe hokara paraspara bAteM karane lage-"jo devadattA rAjA ke bhavana meM bhI binA vAhana nahIM jAtI, vaha pairoM se calakara isake pAsa AyI hai| aho ! kaisA Azcarya hai ! rAjA Adi pramukha puruSa dhana dekara prArthanA karate haiM, para phira bhI yaha apanA mukha Ter3hA kara letI hai| vahI devadattA Aja kumAra kI dAsI ke samAna sevA kara rahI hai / aho ! isa kumAra kI adbhuta zakti kA parimANa kauna jAna sakatA hai? ki jisane dhana, saMpatti Adi kisI bhI upAdhi se rahita hote hue bhI kharIdI huI dAsI kI taraha isa gaNikA ko vaza meM kara liyA hai| kyA isa kumAra ke rUpa meM kRtrima veza ko dhAraNa karake koI deva AyA hai? yA vidyA ke bala se rUpa parivartita karake koI vidyAdhara AyA hai?" isa prakAra sthAna-sthAna para samUha rUpa meM ikaTThe hue loga aneka kalpanAoM se raMgI huI apanI jihavAoM ko nacAne lage / udhara gaNikA ne grAma meM jAkara rAjA kI AjJA lekara grAma meM toraNoM kI zreNiyA~ baMdhAkara use dhvajAoM ke samUha se zobhita karavAyI / phira zamiyAnA, ghor3oM Adi adbhuta sAmagrI taiyAra karavAkara nagara ke logoM ke sAtha dhvajabhujaMga ke sAmane gyii| usake pAsa jAkara usa gaNikA ne vijJapti kI - " he svAmI! rAjA ko namaskAra karake mere ghara ko pavitra karo / AtmA rahita zarIra kI taraha Apake binA merA ghara sUnA hai / " isa prakAra rAjA ke dvArA bheje gaye hAthI para car3hane ke lie kahA / erAvata para indra kI taraha vaha kumAra usa hAthI para ArUr3ha huA / usake paropakAra ke puNya ke samAna ujjvala chatra gaNikA ne mastaka para dhAraNa karavAyA / prApta hue navIna yaza ke samAna ujjvala cAmara usake donoM ora vIMje jAne lge| usake pIche devadattA sukhAsana para baiThakara harSapUrvaka calI jA rahI thI / prasannatApUrvaka anya vezyAjana maMgala gIta gAne lgiiN| 'yaha kumAra paropakAra se upArjita puNya ke dvArA itanI adhika samRddhi ko prApta huA hai - isa prakAra stuti karate hue bandIjanoM ko vaha prItidAna detA huA saMtuSTa kara rahA thA / sarvAMga meM dhAraNa kiye hue alaMkAroM se utpanna huI kAnti ke samUha ke bahAne se mAno apane pUrva ke puNya ko manuSyoM ko dikhA rahA ho-isa prakAra zobhita ho rahA thA / bajate hue vizAla vAdyantroM ke zabda sunakara pura kI striyA~ apane rote hue bAlakoM tathA rasoI ko bIca meM hI chor3akara zIghratA ke sAtha apane - apane bhavanoM ke dvAra para Akara vikasvara netra rUpI aMjaliyoM ke dvArA usa kumAra ke lAvaNya rasa ke pUra kA pAna kara rahI thiiN| jinakI saikar3oM prArthanAe~ usa gaNikA ne vyartha kI thIM, ve kAmukajana usa
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336/zrI dAna-pradIpa kumAra ko vizeSa rUpa se dekha rahe the| kautuka dekhane ke lie utAvale hue purajana usa kumAra ke cAroM tarapha ghUma rahe the| usake Age paga-paga para saMgItapUrvaka nRtya ho rahA thaa| mAno bAvar3I ke adhikAriyoM kA mUrtimAna udvega ho-isa prakAra anupama kAntivAlA kumAra isa prakAra ke vizAla utsavapUrvaka rAjamahala ke dvAra ke pAsa aayaa| vahAM vaha hAthI ke haude para se nIce utarA aura devadattA dvArA diye gaye upahAroM ko rAjA ko samarpita karake vinayapUrvaka rAjA ko praNAma kiyaa| azvinIkumAra ke samAna usake rUpa ko dekhakara rAjA vismita raha gyaa| svAgata ke vacanapUrvaka usakA satkAra kiyaa| phira devadattA ne rAjA se kahA-"he deva! jisane mujhe lIlA-mAtra meM pA~casau hAthI bheje, vaha uttama puruSa yahI hai| amUlya dAna ke vyasana se zobhita isa satpuruSa ne apane dvArA kRta upakAra rUpI mUlya ke dvArA mAno mujhe kharIda liyA hai-maiM isa prakAra kI ho gayI huuN| ataH maiMne inheM jindagI bhara ke lie prANanAtha ke rUpa meM svIkAra kara liyA hai| isa viSaya meM rUpayoM ke madhya lakSmI ke sikke kI taraha ApakI anujJA prApta ho|" usake isa prakAra vijJapti karane para rAjA ne vismaya ke sAtha kahA-"kauna buddhimAna yogya ke sAtha saMbaMdha ko mAnya nahIM karegA? yaha kumAra guNIjanoM meM agrasara hai aura tUM adbhuta kalAoM kA sthAna hai| ataH rati aura kAmadeva ke samAna tuma donoM kA sambandha honA hI caahie|" usake bAda rAjA kI prasannatA se kumAra ko bala milaa| ataH jaise kSIrasAgara apanI taraMgoM ko uchAlatA hai, usI taraha usane apanI vANI ko uchAlate hue kahA-"he deva! maiMne bAvar3I ke adhikAriyoM kA samagra dhana jItA hai| ataH unake pAsa se merA lena mujhe dilvaayeN| isa bAta meM sabhyajana merI sAkSI ke rUpa meM haiN|" taba rAjA ne una sabhyajanoM kI sAkSI meM hI bAvar3I ke adhikAriyoM se kahA-"zarta meM hArA huA dhana tuma dhvajabhujaMga ko kyoM nahIM dete?" yaha sunakara dIna mukhavAle una adhikAriyoM ne rAjA se kahA-"he pRthvIpati! hamane mUrkhatA meM Akara ghara kA sarvasva zarta meM lagA diyA thaa| ataH aba ApakA hukma hI hamAre lie pramANa rUpa hai, para hamArI AjIvikA kA nirvAha ho-itanI to hama para kRpA kiijie|" taba atyanta dayAbhAva se yukta hokara dhvajabhujaMga ne rAjA se kahA-"ThIka hai, maiM dayA ke kAraNa AdhA dhana chor3atA hUM, para AdhA dhana to dilvaayeN|" yaha sunakara rAjA prasanna huaa| usane apane maMtrI ke dvArA adhikAriyoM ke samasta dhana kA AdhA bhAga karavAkara mAno usakA bhAI hI ho isa prakAra vaha AdhA dhana dhvajabhujaMga ko
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 337 / zrI dAna- pradIpa dilavAyA / 1 isa prakAra rAjA ke dvArA apAra sanmAna ko prApta kumAra ko vaha pativratA mahotsavapUrvaka apane ghara para lAyI / phira usa kumAra ke teja se mAno parAbhava ko prApta sUrya lajjita hokara dRSTipatha se dUra ho gayA arthAt asta ho gyaa| priya ke darzana se hue harSa ke dvArA vikasvara hue usake netra mAno svayaM kA hI parAbhava karanevAle hoM - isa prakAra vicAra karake bhayabhIta hokara kamaloM kI zreNiyA~ murajhA gyiiN| apane teja kA haraNa karanevAle sUrya kI kiraNeM hoM - isa prakAra se usake ghara meM rahe hue dIpa daidIpyamAna dikhAyI de rahe the| usake ghara aura AkAza meM kalAoM kA sthAna, saumya, manohara, suvRtta (kumAra ke artha meM sadAcaraNayukta aura candra ke artha meM gola) aura sumanaHpriya (kumAra ke artha meM sajjanoM ko priya aura candra ke artha meM rAtrivikAsI puSpoM ko priya) kumAra tathA candra eka sAtha udaya ko prApta hue / samagra lakSmI kamala kA tyAga karake harSa se vikasvara hokara mAno gaNikA ke mukhakamala para virAjI ho - isa prakAra usakA mukha zobhita hone lgaa| usa samaya kevala kumudiniyA~ hI vikasita nahIM huIM, balki usakI sakhiyoM kA mukha bhI vikasvara ho gyaa| aisA lagatA thA ki jaba rAtri ne taruNAvasthA ko pAyA, taba AkAza meM rahA huA rAga ( raktimA) mAno usake hRdaya meM samA gayA thA anyathA vaha rAga kahAM gAyaba huA ? vaha AkAza meM kyoM nahIM dikhAyI diyA? aisI rAtri ke samaya agaru ke dhUpa suvAsita motiyoM ke jhumake jisameM laTakAye hue the, aise vistAra ko prApta ullola ke dvArA zobhita zayanagRha meM uddhata kAmadeva rUpI azva ko khelAne kI abhyAsa - zAlA ho - aisI manohara cAdara se yukta vizAla zayyA sajAkara usa gaNikA ne vividha prakAra ke sthAnoM kA Azraya karanevAlI, manohara vyaMjanavAlI aura sundara svara se yukta samagra bhoga rUpI mAtRkA usa kumAra ko sikhaayii| usane divya aMgarAga, zrRMgAra aura tAmbUlAdi ke dvArA usakA upacAra karake usa rAtri ko sArthaka mAnA / vaha devadattA use manavAMchita bhojana, vastrAdi dekara atyanta premapUrvaka cintAmaNi kI taraha usakI ArAdhanA / sevA karane lgii| aho! carmacakSu se yukta jana dharma ke mahattva ko jAna hI nahIM sakate, kyoMki isa kumAra ko vaha vezyA icchita dhana pradAna kara rahI thii| tRpti ko pradAna karanevAlI prIti rUpI amRta-bAvar3I meM isa prakAra krIr3A karate hue una donoM ke aneka divasa muhUrta kI taraha vyatIta ho gaye / eka bAra vaha kumAra atyanta sukha meM lIna thA, tabhI use apanI mAtA kA smaraNa ho aayaa| ataH mana meM pIr3ita hote hue vaha apane kulAcAra ke anurUpa ucita vicAra karane lagA - " adhama puruSoM meM ziromaNi mujhako dhikkAra hai! ki maiMne tIrtha kI taraha ArAdhanA karane lAyaka merI nirAdhAra mAtA kA tyAga karake svacchandatA kA Azraya liyaa| jo harSa ke sAtha
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338/zrI dAna-pradIpa prayatnapUrvaka dene kI taraha nirantara mAtA kI sevA karate haiM, ve hI putra pavitra haiN| jo puruSa pratidina prAtaHkAla hone para apanI mAtA ke caraNoM meM namaskAra na karatA ho, mAtA kI yuvAvasthA kA nAza karanevAle vaise putra kA janma hI na ho| jisa dina aura jisa kSaNa mAtA ke caraNa-kamala kI raja mere kapAla para tilaka rUpa banegI, vahI dina mere lie AnandakArI hogaa| vahI kSaNa mere lie utsava rUpa hogaa|" isa prakAra citta meM cintA se vyApta usako dekhakara buddhimAna gaNikA ne prema ke pravAha kA vistAra karate hue madhura vANI ke dvArA cintA vyakta karate hue kahA-"he deva! Aja Apako koI Adhi, vyAdhi yA vicAra to nahI bAdhita kara rahA? kyoMki pUrva meM kabhI bhI Apako isa taraha cintAgrasta nahIM dekhaa| ApakA duHkha darpaNa kI taraha mujhameM yAni mere hRdaya rUpI darpaNa meM pratibimbita ho rahA hai| ataH he nAtha! agara koI gopanIya bAta na ho, to mujhe zIghra btaayeN|" yaha sunakara dhvajabhujaMga ne kahA-"he priye! yaha tuma kyA bola rahI ho? tumase chipAne yogya kyA koI bAta ho sakatI hai bhalA? koI bhI Adhi-vyAdhi mujhe bAdhita nahIM kara rahI hai| balki mAtA ke viraha se vyApta vyathA hI mujhe udvelita kara rahI hai|" yaha sunakara gaNikA ne vicAra kiyA-"jo pati ke citta kA anusaraNa karatI hai, vahI pativratA kahalAtI hai|" aisA vicAra karake mAno pati ke vacanoM kI hI pratidhvani ho-isa prakAra se bolI-"merA citta bhI ApakI mAtAjI se milane ke lie utsuka ho rahA hai, kyoMki sAsa kI AjJA hI satiyoM ke sira kA mukuTa hotI hai| mujhe ApakA nagara dekhane kI bhI atyanta icchA hai, kyoMki pati kI mAtRbhUmi kisa patnI ke lie tIrtharUpa nahIM hotI? ataH Apa prasanna hokara zIghra hI mujhe sAtha lekara apane nagara kI tarapha prasthAna kIjie, kyoMki candra candrikA kA tyAga karake kahIM jAtA hai kyA?" isa prakAra gaNikA kI vANI rUpI drAkSA kA svAda lekara vaha harSita huA aura bolA-"he priyA! tumane apanI prIti ke anukUla hI vacana kahe haiN| para mujhe ghara kA tyAga kiye bahuta samaya ho gayA hai| ataH ghara ke bAre meM mujhe kucha bhI patA nahIM hai| aba vahAM rahanA yogya bhI hai yA nahIM? yaha bhI mujhe jJAta nahIM hai| yahAM to rAjA kI kRpA phale hue kalpavRkSa kI taraha hai| ataH he priyA! pahale to maiM akelA hI vahAM jaauuNgaa| agara vahAM rahane kI vyavasthA hogI, to maiM tumheM vahAM bulavA luuNgaa| anyathA maiM merI mAtA ko lekara zIghra hI tumhAre pAsa lauTa aauuNgaa| he pavitra AcAra ko dhAraNa karanevAlI priyA! taba taka tuma yahIM rhnaa|" isa prakAra kahakara harSapUrvaka usake dvArA kiye gaye maMgalapUrvaka alpa parivAra ke sAtha vaha
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339/zrI dAna-pradIpa kumAra zIghra hI vahAM se claa| anukrama se prayANa karake thor3e hI dinoM meM vaha zAligrAma kI sImA meM A phuNcaa| vahAM vaha eka vRkSa kI chAyA meM vizrAma lene ke lie baiThA aura vicAra karane lagA-"mujhe ghara se nikale aneka dina ho gaye haiN| para maiMne kahIM bhI AzcaryakArI vizAla samRddhi prApta nahIM kI, jise dekhakara navIna meghoM kI ghaTA ko dekhakara grISmaRtu kI tApa ko prApta pRthvI kI taraha cirakAla se mere viraha ke dvArA pIr3ita merI mAtA prasanna ho jAya / sarvaguNasaMpanna jisa strI ko maiMne prApta kiyA hai, vaha jAti se vezyA hone ke kAraNa merI hIlanA kA hI kAraNa bnegii| samRddhi se utpanna honevAlI ujjvalatA ko nahIM prApta huA merA mukha maiM apanI duHkhI mAtA ko kisa prakAra dikhAU~? mujhe jina-jina iSTa vastuoM kI prApti huI hai, usase lagatA hai ki merA nasIba anukUla hai| nasIba anukUla hone para hI manuSyoM kA udyama saphala hotA hai| para abhI saMpatti prApta karane ke lie maiM tAtkAlika upAya kyA karUM? hAM! ThIka hai| yAda aayaa| usa vRkSa ke yakSa ke pAsa merA varadAna sthApana ke rUpa meM hai| devavANI patthara para khIMcI gayI rekhA kI taraha khoTI nahIM hotii|" isa prakAra vicAra karake prazasta manayukta vaha kumAra usa vRkSa ke samIpa gyaa| usa vRkSa kI tIna bAra pradakSiNA karake puSpAdi ke dvArA usakI pUjA kI aura dhUpa ke dvArA vRkSa ko suvAsita kiyaa| isa prakAra sukha dene meM nipuNa usa yakSa kI pUjA karake jaise dharohara rakhanevAlA apanI dharohara vApasa mAMgatA hai, vaise hI usane yakSa se apanA varadAna maaNgaa| taba yakSa ne pratyakSa hote hue kahA-"tere varadAna ke rUpa meM tujhe kyA dUM?" kumAra ne kahA-"mere lie sarva padArthoM se yukta eka vizAla nagara kI racanA karake mujhe do|" yaha sunakara deva ne tatkAla hI usa sthAna para vana meM daivIya zakti se svarga jaisA manohara eka pura banA diyaa| usa pura ke madhya meM rAjA ke rahane lAyaka eka maNimaya mahala thA, jo dhvajabhujaMga ke ujjvala puNyasamUha ke samAna zobhita ho rahA thaa| kamala ke cAroM tarapha phirate hue rAjahaMsoM kI taraha usa mahala ke cAroM ora maMtrI, senApati, sAmanta, zreSThI Adi ke mahala the| una mahaloM ke cAroM ora sAmAnya manuSyoM ke rahane lAyaka hajAroM ghara mAno abhI-abhI pRthvI ke bhItara se svayaM ubharakara bAhara Aye hoM-aisA pratIta ho rahA thaa| usa nagara ke bAhara cAroM tarapha vizAla kilA banA huA thA, vaha mAno pRthvI kA bhAra uThAne se udvigna hokara bAhara nikale hue zeSanAga kI taraha zobhita ho rahA thaa| usa kile ke cAroM tarapha jala se bharI huI khAI thii| vaha sneha ke dvArA lakSmI (putrI) se milane Aye hue samudra kI taraha zobhita ho rahI
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 / zrI dAna- pradIpa thii| nagara meM sthAna-sthAna para bAvar3I, jalAzaya, tAlAbAdi bane hue the, jo mAno dhvajabhujaMga kI kIrti rUpI latA ko sIMcane ke lie banAye gaye the| jaise megha jaladhArA ko barasAtA hai, vaise vaha yakSa alaga-alaga sthAnoM meM se lA- lAkara svarNa, ratna aura muktAphaloM ko barasA rahA thaa| phira usa nagara ke alaga-alaga grAmoM meM rahanevAle hajAroM manuSyoM ko lA- lAkara acche rAjA kI taraha unheM vahAM basAyA / vanAdi meM rahanevAle hinahinAte hue hAthI, ghor3oM Adi ko lAkara senApati kI taraha usa yakSa ne tatkAla caturaMgiNI senA ikaTThI kI / isa prakAra usa pura ko basAkara yakSa ne harSapUrvaka usa pura kA nAma surapura ke rUpa meM prasiddha kiyA / usake bAda usa yakSa ne dhvajabhujaMga ko rAjasabhA - maNDapa meM svarNa ke siMhAsana para bitthaayaa| usa samaya udayAcala parvata para ArUr3ha hue sUrya kI taraha vaha zobhita hone lagA / usake mastaka para dhAraNa kiyA huA, pUrNimA ke candra ke garva ko sarva prakAra se naSTa karanevAlI lakSmI se yukta mUrtimAna kIrti ke samUha ke samAna vaha chatra se zobhita hotA thaa| usake sarvAMga meM dhAraNa kiye gaye alaMkAroM kI kAMti se sarva dizAoM ke mukha daidIpyamAna ho rahe the| donoM kuNDaloM se utpanna huI kAnti ke do pravAha hoM - isa prakAra do cAmaroM ke dvArA use donoM ora se vIMjA jA rahA thaa| usa samaya usa yakSa ke dvArA sthApita maMtrI, sAmanta aura mahAjanoM Adi ne deva kI AjJA se rajatamaya va svarNamaya kalazoM ke dvArA usakA rAjyAbhiSeka kiyA / 'isI rAjA kI sevA karo - isa prakAra anya rAjAoM ko batAte hoM-aise vAdyantroM ke zabdoM dvArA sampUrNa AkAza pUrita ho gayA / anya kurAjya rUpI viSa se duHkhI hue manuSyoM ko amRtavRSTi ke samAna snehabharI apanI dRSTi se vaha nagara jIvita banA rahA thaa| isa prakAra usa yakSa ne vizAla utsavapUrvaka usa pura ke rAjya para dhvajabhujaMga ko sthApita kiyA / aho ! puNya kA prabhAva kitanA adbhuta hai !" 'maiMne mitratA ke kAraNa isa mahAtmA dhvajabhujaMga ko rAjya pradAna kiyA hai, usa para koI mUr3ha manuSya droha karegA, to maiM usake prANoM kA ghAta karake usa para droha karUMgA - isa prakAra kI udghoSaNA karake yakSa adRzya ho gyaa| phira dhvajabhujaMga rAjA rAjya kA pAlana karane lagA / phira rAjA ko apanI mAtA ko namana karane kI icchA balavatI huI, kyoMki prApta huI lakSmI svajana aura parajana ko dikhAne se saphala hotI hai| ataH caturaMgiNI sainya ke samUha ke dvArA do prakAra ke bhUbhRtoM (rAjA va parvata) ko kampita banAte hue indra ke sAtha sparddhA karanevAlI vizAla samRddhi ke sAtha vaha zAligrAma meM gyaa| vahAM purajanoM sahita grAma ke svAmI ne bhI vismayasahita use praNAma kiyaa| usa rAjA ne prItipUrvaka apanI mAtA ko praNAma kiyA / sUrya kI taraha nirmala aura adbhuta kAMti ko dhAraNa karanevAle usa putra ko dekhakara mAtA kamalinI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341/zrI dAna-pradIpa ke samAna atyanta ullAsa ko prApta huii| usa dhvajamujaMga rAjA ne vRddhiprApta apanI samRddhi ke dvArA kevala apanI mAtA ko hI nahIM, balki sampUrNa logoM ko bhI vismita kiyaa| usane apanI mAtA ko rasabhare mIThe vacanoM ke dvArA hI nahIM, balki AdarapUrvaka anupama vastroM va AbhUSaNeM ke dvArA bhI Anandita kiyaa| usake svajana tatkAla phalayukta vRkSa para pakSiyoM kI taraha usake Asa-pAsa maMDarAne lge| phira apanI mAtA ko hastI para ArUr3ha karake toraNoM se zobhita surapura meM le gyaa| devapradatta rAjya ke adhipati ke bAre meM sunakara kauna-kaunase rAjA hAtha meM bheMTa lekara usake sAmane nahIM jhuke? vividha rAjAoM dvArA pradatta vizAla bheMToM ke dvArA usakI samRddhi anya nadiyoM ke dvArA gaMgA nadI kI taraha vRddhi ko prApta huii| anya-anya rAjAoM ne apanI-apanI putrI kA vivAha usake sAtha rcaayaa| bar3e vyaktiyoM ke sAtha kauna saMbaMdha nahIM banAnA cAhegA? prItipUrvaka aMtaHpura kI striyoM ke dvArA sevA karavAte hue bhI dhvajabhujaMga rAjA jaise mAlatI ke puSpa ko dekhakara bhramara maMDarAtA hai, usI prakAra devadattA ko smaraNa karatA thaa| ataH usane apane vizeSa caroM ko use livA lAne ke lie harSapUrvaka usa gaNikA ke grAma meM bhejaa| vivekI puruSoM kI pratijJA kamI asatya nahIM hotii| ve cara kanyakubja grAma meM phuNce| gaNikA ne unakA harSapUrvaka svAgata kiyaa| unhoMne bhI gaNikA se kahA-"dhvajamujaMga ko sAmrAjya prApta huA hai, ataH ve Apako bulA rahe haiN|" svAmI kI adbhuta saMpatti kA zravaNa karake use bhI atyanta Ananda huaa| priya ko saMpatti prApta hone para kauna harSita nahIM hotA? usane bhI hRdaya meM harSita hote hue vicAra kiyA-"aho! unakI kaisI kRtajJatA! ki itanI vizAla sampatti prApta hone ke bAvajUda bhI unhoMne turanta mujhe yAda kiyaa| bhakti ke dvArA jhuke hue rAjAoM dvArA apanI kanyAoM kA unake sAtha vivAha karane ke bAvajUda bhI mujha para asIma prema rakhate hue mujhe bulAne ke lie apane cara bheje haiN| ataH unakI sevA se rahita merA eka dina bhI bakarI ke gale ke A~cala kI taraha vyartha hai-aisA merA mana mAnatA hai|" usake bAda devadattA ne turanta rAjA kI AjJA lI aura apane parivAra va milkata ko lekara unake sAtha clii| zIghra hI prayANa ke dvArA vaha thor3e hI dinoM meM surapura pahu~ca gyii| divya kile se yukta pati kI puralakSmI ko dekhakara atyanta Azcaryacakita huii| hRdaya meM na samAtA huA prema kA pUra hI ho-isa prakAra apanI sArI milkiyata ko bheMTa svarUpa pradAna karate hue vaha rAjA ghvajabhujaMga ke caraNoM meM jhukii| vizeSa rUpa se harSita hote hue rAjA ne sarasa AlApa ke dvArA use prasanna kiyaa| phira utkRSTa guNoM ke samUha rUpa use paTTarAnI banAyA, kyoMki pramANa rahita arthAt asAdhAraNa mAna ko pradAna karanevAlA guNasamUha hI hotA hai, kulAdi nhiiN|
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342/zrI dAna-pradIpa binA yatna ke prApta vizAla samRddhiyukta rAjya ko bhogate hue rAjA usa priyA ke sAtha indra-indrANI ke samAna zobhita hotA thaa| ___ eka bAra usa surapura ke udyAna meM utkRSTa zrutajJAna ke dhArI aura atizaya mAhAtmya rUpI vaibhava se yukta zrIyazodharma nAmaka AcArya pdhaare| indra ko devoM kI taraha aura rAjA ko manuSyoM kI taraha una gurudeva kA namana karane ke lie prItipUrvaka purajana aaye| dhvajabhujaMga rAjA bhI guru ke Agamana kA zravaNa karake atyanta harSollAsa ke sAtha tatkAla vaMdana karane ke lie gyaa| kalyANakAraka bhaktiyukta usa rAjA ne kapUra kI taraha pRthvI ke rajasamUha dvArA apane kapAla meM tilaka karate hue unheM harSapUrvaka vaMdana kiyaa| usa samaya guru ne rAjA ko amRtavRSTi ke samAna dharmAzISa ke dvArA santoSa prApta karavAte hue kalyANakAraka dharmadezanA pradAna kI 'isa asAra saMsAra meM prANiyoM ko cintAmaNi ratna kI taraha manuSya janmAdi dharma kI sAmagrI milanA durlabha hai| pahale to nigoda meM pratikSaNa sataraha bAra maraNa prApta karate prANI anantakAla kA nirgamana karate haiN| vahAM se nikalakara pRthvIkAya, apkAya, agnikAya aura vAyukAya-pratyeka meM asaMkhyAta utsarpiNI-avasarpiNI kAla taka rahate haiN| vahAM se nikalakara bodhirahita vikalendriyatA prApta karake usameM bhI saMkhyAta lAkha varSoM taka atyanta duHkhI avasthA meM rahate haiN| vahAM se nikalakara tiryaMca paMcendriya yoni meM utpanna hokara jalacara, sthalacara aura khecara kI jAti meM ve pApI prANI mahAkaSTa ke dvArA karor3oM pUrva varSoM kA nirgamana karate haiN| vahAM se nikalakara naraka meM utpanna hote haiN| vahAM pApasamUha ke bhAra ke kAraNa sukha kA lezamAtra bhI prApta kiye binA asaMkhyAta kAla kA nirgamana karate haiN| usake bAda parvatanadI ke pravAha se golAkAra ko prApta patthara ke nyAya se kitane hI prANI manuSyatva ko prApta karake bhI anArya deza meM utpanna hone ke kAraNa dharma kA nAma taka nahIM jaante| kitane hI prANI Aryadeza meM utpanna hone ke bAvajUda bhI mleccha jAti meM utpanna hone ke kAraNa aise-aise duSkarma karate haiM, jisase saMsAra meM anaMta duHkhoM ko prApta hote haiN| kitane hI prANI zubha jAti meM utpanna hone ke bAvajUda bhI mithyAtva se vAsita hone ke kAraNa saddharma ko nahIM prApta kara pAte, jaise ki madirA ko pInevAlA puruSa susthiti ko prApta nahIM hotaa| kitane hI prANI zrAvaka kula meM utpanna hone ke bAvajUda bhI indriyoM kI vikalatA ke doSa se dUSita hone ke kAraNa dharma kA ArAdhana usI taraha nahIM kara pAte, jaise alpa dhanavAlA manuSya dAnadharma nahIM kara paataa| kitane hI prANI manohara indriyA~ hone ke bAvajUda bhI vyAdhigrasta zarIra hone ke kAraNa vyApAra karane meM AlasI manuSya kI taraha dharmakArya karane meM samartha nahIM hote| kitane hI manuSya vyAdhirahita hone ke bAvajUda bhI atyalpa AyuSyayukta hone ke kAraNa vaise hI puNya kA vahana karane meM arthAt dharma kA sAdhana karane meM samartha nahIM hote, jaise daridra manuSya gRhasthAzrama kA vahana nahIM kara sktaa|
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343/zrI dAna-pradIpa kitane hI prANI dIrgha AyuSya hone ke bAvajUda bhI aMtaHkaraNa meM ugra moha vyApta ho jAne ke kAraNa dharma ke nAma kA zravaNa karanA bhI nahIM cAhate, jaise mRtyu ko dhAranevAlA manuSya auSadha ke samIpa bhI nahIM jAnA caahtaa| kitane hI prANiyoM kI dharmazravaNa kI icchA hone ke bAvajUda bhI jaise rAjA ke darzanoM kI icchA hote hue bhI dvArapAla use roka detA hai, vaise hI AlasyAdi pramAda ke dvArA ve jabarana niSedha kara diye jAte haiN| kitane hI dharmazravaNa karane ke bAvajUda bhI alpabuddhi se yukta hone ke kAraNa jaise namaka aura tela kA vyavasAyI svarNa kA vyApAra nahIM kara sakatA, vaise hI samyag prakAra se ve dharma ko hRdaya meM dhAraNa nahIM kara skte| kitane hI prANI apane hRdaya meM dharma ko dhAraNa to kara lete haiM, para nikAcita karma ke kAraNa unheM dharma para zraddhA nahIM hotI, jaise duSTa puruSa anyoM ke guNoM para zraddhA nahIM krte| kitane hI manuSya dharma para zraddhA rakhate hue bhI unake mana viSayoM meM Asakta hone se dina-rAta bhUta-preta se AviSTa kI taraha dharma kA anuSThAna nahIM kara paate| isa prakAra eka bhI avayava ke binA manuSyoM kA dharma rUpI ratha mokSa ke mArga para prayANa karane meM samartha nahIM hotaa| ___ataH he bhavya prANiyoM! aise durlabha dharma ke aMga kI sarva sAmagrI ko prApta karake sukha ke ekamAtra kAraNa rUpI dharma meM jarA bhI pramAda nahIM karanA caahie| kukarma kA mathana karanevAlA dharma apAra saMpatti kA mahala hai| bhAvazatru se bhayabhIta honevAle prANiyoM ke lie dharma hI ekamAtra bakhtara hai| jaise megha se vanaspati utpanna hotI hai, vaise hI dharma se sukha utpanna hotA hai aura kulhAr3I se vanaspati kI taraha pApa ke dvArA sukha mUla se ukhAr3A jAtA hai| dharma ke dvArA hI sarva saMpatti prApta hotI hai aura pApa ke dvArA sarva Apatti prApta hotI hai| isa viSaya meM he pRthvInAtha! tumhI dRSTAnta rUpa ho|" __isa prakAra sunakara dhvajabhujaMga rAjA tathA sabhI loga Ananda ko prApta hue| mana ko iSTa kathA kA zravaNa karane se kise Ananda nahIM hogA? usake bAda harSita dhvajabhujaMga rAjA ne mana meM vicAra kiyA ki aho! mujha para guru kI kaisI niHsIma kRpA hai ki mere dvArA na pUche jAne para bhI svayaM hI merA puNya prakaTa kiyA hai| ataH rAjA ne hAtha jor3akara pratyakSa vijJapti kI-"he pUjya! kRpA karake merA pUrNa vRttAnta btaaie|" __taba zrIgurudeva ne usakA pUrvabhava batAnA prArambha kiyA-"pApa kI vizAla latA ke samAna kisI pallI meM atula bhujabala se yukta aura pracaNDa caMDapAla nAmaka pallIpati thaa| usakA parAkrama uddhata bhujadaNDavAle zatruoM ke garva rUpI jvara kA nAza karane meM ugra auSadhi rUpa thaa| samartha, amita dhanayukta aura agaNita sArthoM ko lUTakara pApa ke samUha kI taraha dhana kA samUha usane ikaTThA kiyA thaa| kisI se parAbhava ko na prApta honevAle usa anAryabuddhi yukta pallIpati ne samRddhi meM manohara grAmoM ko tor3a-tor3akara apane rAjya kI vRddhi kI thii| nirdayatApUrvaka
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344/zrI dAna-pradIpa striyoM ke vastroM ko khIMcakara aura muniyoM ke vastroM kA haraNa karate hue vaha kadApi lajjA ko prApta nahIM hotA thaa| eka bAra vaha pApI apane sipAhiyoM ke sAtha zikAra karane ke lie kisI vana meM gyaa| vaise duSToM kA kArya bhI vaisA hI hotA hai| usa samaya vahAM samIpa ke mArga se aneka sAdhuoM ke parivAra se yukta aura devoM ko bhI AkarSita karanevAle vizeSa atizaya se yukta sUri mahArAja vahAM se nikale / una zvetAmbara muniyoM ko dekhakara vaha nirdayI, duSTavicArI pallIpati cakave ke pIche cakavI kI taraha dhanuSabANa hAtha meM lekara unake pIche daur3A aura kahA-"re re nirlajja muNDoM! jaldI se apane kapar3e utAra do, anyathA merA bANa tvarA se tumhAre prANoM kA haraNa kara legaa|" isa prakAra krodha karate hue vaha jaise hI muniyoM para AkramaNa karane ke lie Age bar3hane lagA, vaise hI una sUri ke atizaya se prabhAvita kisI deva ne use stambhita kara diyaa| vaha Age yA pIche eka kadama bhI nahIM cala paayaa| rope hue thambhe kI taraha sthira ho gyaa| usa samaya vaha zarIra meM eka sAtha saikar3oM bicchuoM ke DaMka mArane se honevAlI vedanA ke samAna divya zakti se utpanna kI gayI duHsahya vedanA kA anubhava karane lgaa| vaha ucca svara meM Akrandana karate hue vRkSoM ko rulAnevAlI vANI meM cillAne lagA-"he sevakoM! maiM mara rahA huuN| jaldI se merI rakSA kro|" usakI usa avasthA ko dekhakara hAhAkAra karate hue usake sipAhI use vahAM se hilAne kI koziza karane lage, para parvata kI taraha nizcala use vahAM se raMcamAtra bhI nahIM hilA paaye| usakI pIr3A ko zAnta karane ke lie bhI sevakoM ne aneka upAya kiye, para ve sabhI upAya agni meM ghI kA homa karane ke samAna usakI pIr3A bar3hAne meM kAraNabhUta hI siddha hue| use isa taraha dekhakara dayAlU gurudeva parivAra ke sAtha vahAM Akara khar3e hue aura socane lage-"hahA! yaha ise kyA ho gayA?" "isa yati ko mArane kI icchA karane se isakI yaha dazA huI hai' aisA vicAra karake usake sevaka gurudeva ko praNAma karake bole-"he svAmI! ApakI apAra mahimA ko na jAnate hue ina kubuddhi se yukta hamAre svAmI ne jo ApakA aparAdha kiyA hai, use kSamA kreN| he vizvapUjya! hRdaya ko andhA banAnevAlI jisakI kubuddhi svecchA se vikAsa ko prApta huI hai, vaisA manuSya agara sanmArga se skhalanA ko prApta ho, to isameM usakA kyA doSa? kyoMki vaisA manuSya to kumArgagAmI hI hotA hai| ataH he munIzvara! kRpA karake hamAre rAjA ko chor3a deM, kyoMki mahAtmA to mahA aparAdha ko bhI mApha kara denevAle hote haiN|"
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 345 / zrI dAna- pradIpa yaha sunakara gurudeva ne pharamAyA- "maiMne isakA kucha bhI apakAra nahIM kiyA hai, kyoMki yati to mitra aura zatru para tulya dRSTi se yukta hote haiN| yaha to hameM mArane kI icchA se ekadama tIvra gati se daur3a rahA thA aura akasmAt apane Apa hI stambha kI taraha jar3a ho gyaa| hamane to aisA hI dekhA thaa| isake sivAya hameM to aura kucha bhI patA nahIM hai / hamAre prANoM kA nAza hone para bhI hama cIMTI jaise kSudra prANI para bhI droha nahIM karate, to phira itanA adhika duHkha hama kaise de sakate haiM? balki hamArA mana to isake akasmAt saMkaTa ko dekhakara atyanta saMtapta ho rahA hai / " yaha sunakara ve sevaka aura stambhita zarIravAlA caNDapAla vicAra karane lagA - " aba kyA kareM?" isa prakAra vicAramUr3ha hokara sevaka atyanta duHkhI hone lge| tabhI apane teja ke dvArA sUrya kA tiraskAra karanevAlI tathA daidIpyamAna AbhUSaNoM se yukta zAsanadevI prakaTa huI aura guru mahArAja ko namaskAra karake kopayukta vANI meM una sevakoM se kahane lagI- "maiM jinezvaroM ke caraNa kamaloM meM bhramara ke samAna zAsanadevI huuN| tumhArA svAmI ina muniyoM kA hanana karane kI icchA kara rahA thaa| upayoga se yaha saba jAnakara maiM zIghra hI yahAM AyI aura maiMne hI ise stambhita kiyA hai| durAcArI isa pApI ko maiM chor3anevAlI nahIM hUM, kyoMki samasta vizva ke lie bandhu - svarUpa sAdhuoM kA apakAra karane kI icchA karatA hai / " yaha sunakara pallIpati ke sevaka mukha meM pA~coM aMguliyA~ DAlakara kAtara svara meM bole -"he devI! vedanA ke kAraNa inake prANa nikala jaayNge| Aja se hama munijanoM kA kabhI bhI apamAna nahIM kreNge| Apa hama para prasanna hokara hamAre rAjA ko chor3a do, kyoMki sajjanoM kA krodha cirakAla taka nahIM rhtaa|" yaha sunakara devI ne kahA - "agara yaha pallIpati ina uttama guru mahArAja se kSamAyAcanA karake jainadharma aMgIkAra kare, to gurudeva ke caraNa-kamaloM kI raja ke sparza se sUrya ke udaya se bhramara kI taraha isake kaSTa kA nAza hogaa| agara yaha aisA nahIM karegA, to indra bhI ise mukta karane meM samartha nahIM hai / " aisA kahakara devI vidyut kI taraha adRzya ho gyii| usa pallIpati ke sevakoM ne tatkAla gurudeva ke caraNa kamaloM kI raja ke dvArA candana kI taraha pallIpati ke kapAla para tilaka kiyaa| usI samaya pallIpati svasthatA ko prApta huA / harSita hote hue vinayAvanata hokara guru ko praNAma karake kSamAyAcanA karane lgaa| usa samaya gurudeva ne bhI pApa ke santApa ko dUra karane meM nirjhara ke samAna atyanta prIti ko utpanna karanevAlI vANI ke dvArA kahA - "he bhadra! mujhe kucha bhI kaSTa nahIM huA hai / ataH kSamAyAcanA kI jarurata nahIM hai / nirogI ko auSadhi kI
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346/zrI dAna-pradIpa jarurata kahAM hotI hai? para maiM tumheM itanA hI kahanA cAhatA hUM ki tuma isa duSTa AcaraNa se yukta kubuddhi kA tyAga karo, kyoMki rassI ke samAna yaha kubuddhi jIva ko ghasITakara naraka rUpI kue~ meM DAla detI hai| he rAjA! mahA aizvarya ko bhogate hue bhI tuma atyanta nindanIya lUTapATa Adi pApakarma kyoM vyartha hI karate ho? dhana meM lubdha jo puruSa kUTakapaTa se anyoM para droha karate haiM, ve apanI hI AtmA ko duHkha pahu~cAkara svayaM para hI droha karane kA kArya karate haiN| jo mUr3ha adhama puruSa anya para droha karake samRddhi prApta karate haiM, ve apane hI ghara ko jalAkara prakAza karane kI icchA karate haiN| anya kA baMdhana, vadha, drohAdi tathA dravya haraNa karane se prANI parabhava meM jaghanya se dasa guNA phala prApta karatA hai| anya ke ghara meM dAsa bananA acchA hai, cirakAla taka nirdhana bane rahanA acchA hai, para anya ke sAtha droha karake prApta huA vizAla vaibhava acchA nahIM hai| jo svayaM ko acchA lage, anyoM ke sAtha bhI vaisA hI karanA caahie| yahI ahiMsAmaya dharma kA rahasya hai-aisA paNDita puruSa kahate haiN| ataH aise kumArga kA dUra se hI tyAga karake mitra ke samAna sukhakArI dharma ko hI aMgIkAra karanA caahie|" isa prakAra kataka ke cUrNa ke samAna guru ke upadeza ke dvArA pApa rUpI kAdava kA nAza hone se pallIpati kA mana rUpI jala sarvathA prakAra se zuddha ho gyaa| phira pratibodha ko prApta pallIpati ne niraparAdha trasa jIva kI hiMsA tathA sthUla corI kA jIvanabhara ke lie tyAga kiyaa| mArga se bhraSTa huA manuSya jaise mArga ko prApta karatA hai, vaise hI samyag dharma ko pAkara usa pallIpati ne harSAMkuroM se puSTa hue mana ke dvArA gurudeva ko vinati kI-"he prabhu! mujha para kRpA karake apane caraNa-kamaloM ke dvArA merI pallI ko pavitra kiijie| kyA candramA apanI kiraNoM ke dvArA nIca gharoM meM prakAza nahIM karatA?" isa prakAra usake Agraha se guru mahArAja parivAra sahita usakI pallI meM padhAre, kyoMki mahAtmA kabhI bhI kisI kI bhI prArthanA kA bhaMga nahIM krte| phira pallIpati ne apanI bhakti ke puMja ke samAna ujjvala svarNa se bharA huA thAla gurudeva ke caraNoM meM bheMTa ke rUpa meM rakhA aura hAtha jor3akara vijJapti kI "he prabhu! ApakI kRpA se hI maiMne sanmArga prApta kiyA hai| ataH kRpA karake isa gurudakSiNA ko svIkAra kiijie|" yaha sunakara zreSTha munirAja ne kahA-"jainadharma sarvathA saMgarahita hai| ataH brAhmaNoM kI taraha hamaloga gurudakSiNA grahaNa nahIM krte| na hI hama svarNAdi dravya hI grahaNa karate haiM, kyoMki chAyA aura dhUpa kI taraha dravya aura cAritra paraspara virodhI hai| sAdhu ko vitta kA dAna denA satpuruSoM ke lie bhI ucita nahIM hai, kyoMki vitta ke dvArA vrata kA nAza karanevAle kAma-krodhAdi vRddhi ko prApta karate haiN| sAdhu ke saMyama yoga kA upakAra ho-isalie use zuddha AhAra aura vastrAdi denA caahie|
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 347/zrI dAna-pradIpa he pallIpati! tumane hamAre upadeza se isa zuddha dharma ko aMgIkAra kiyA hai| ataH hameM rAjyadAna se bhI jyAdA dekara prasanna kiyA hai|" isa prakAra guru kA santoSa dekhakara pallIpati vismita huA, kyoMki dambharahita nirlobhatA kisake Azcarya kA kAraNa nahIM banatI? usake bAda aMtaHkaraNa meM harSita hote hue usane satpuruSa ke mana ke samAna nirmala aura nirdoSa vastra guru ko bhraaye| dAna kI vastu aura dAtAra kI zuddhi dekhakara guru ne usake puNya se prerita hokara una vastroM ko grahaNa kiyaa| phira pallIpati ke dvArA aMgIkRta dharma kA nirvAha karane meM usakA mana dRr3ha karane ke lie muni mahArAja ne svayaM niHsaMga hone para bhI usakI atyanta zlAghA kI-"janma se hI kumArga meM tatpara rahane ke bAvajUda bhI tumhArA citta dharmatattva meM lIna banA hai| ataH tuma muniyoM ke lie bhI mAnane yogya bana gaye ho| kalpavRkSa ke samAna durlabha dharma ko pAkara usakA pAlana karane se tumheM manuSya va devasamRddhi sulabha bnegii| para isa gRhIta dharma ko apanI AtmA ke samAna samyag prakAra se pAlana karanA, kyoMki satpuruSa prANAnta Ane para bhI aMgIkAra kiye hue vrata kA tyAga nahIM krte|" isa prakAra use acchI taraha upadeza dekara guru mahArAja ne anyatra vihAra kiyA, kyoMki sUryakI taraha muniyoM kA prakAza bhI eka hI sthAna ke lie nahIM hotaa| usake bAda vaha pallIpati apanI buddhi saddharma rUpI bakhtara se yukta hone se pUrvopArjita pApakarma kA nAza karanevAlI bhAvanA se bhAvita hone lagA-"mere abhI taka ke jo dina durAcAra ke sevana meM gaye, ve aba mujhe zatru kI taraha pIr3ita banAte haiN| mujhe isa bhava meM jo manuSyAdi sAmagrI milI hai, vaha aba saphala huI hai, kyoMki mujha pApI ko aba hI saddharma prApta huA hai| aho! isa samyag dharma meM dayA rUpI puNya kitanA adhika hai? aho! kitanI adhika satyatA hai? aho! corI ke niSedha meM kitanI adhika pravRtti hai? isa dharma meM kyA-kyA sundara nahIM hai? merI isa tuccha pallI meM guru mahArAja padhAre, to mAno marusthalI meM kalpavRkSa kA avatAra huA aisA maiM mAnatA huuN| pApoM ne mujhe naraka rUpI kasAIkhAne ke samIpa pazu kI taraha le jAne kA kArya kiyA, to bhI dayAlU gurudeva ne merA rakSaNa kiyaa| una guru ke atula tapa kI prabhA kisake lie AzcaryakAraka nahIM hogI? kyoMki usI prabhA rUpI cAbuka ke dvArA acche azva kI taraha devatA bhI sanmArga para gati karate haiN| aho! unakI niHspRhatA tIna bhuvana meM prazaMsA karane yogya hai, kyoMki una munIzvara ko maiMne svarNa diyA, to bhI unhoMne grahaNa nahIM kiyaa| mere pApI hone ke bAvajUda bhI mujha para gurudeva kI kitanI mahAna kRpA hai! ki jinhoMne niHsaMga hone para bhI mere Agraha se vastra grahaNa kiye| bhava bhava meM mujhe aise kalyANakArI guru kA samAgama mile aura vyAdhi se pIr3ita jIvoM ko jIvAtu nAmaka auSadhi ke samAna yaha samyag dharma prApta ho|"
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348/zrI dAna-pradIpa isa prakAra zubha dhyAna rUpI zuddha jala se usa pallIpati ne svayaM ke bahuta se pApoM kA prakSAlana kara diyA, phira anukampA se nirmala banA huA vahI pallIpati AyuSya pUrNa kara he dhvajabhujaMga tuma bane ho| pUrvabhava meM harSa se muniyoM ko zuddha vastra kA dAna karane ke puNya se yaha vizAla rAjya tujhe prApta huA hai| saubhAgya, ujjvala yaza, dIrghAyuSya, daidIpyamAna parAkrama, atula samRddhi, uttama kula meM janma, sarva icchita kI prApti, aniSToM kA nAza-yaha saba pUrvajanma ke boye hue puNya rUpI vRkSa ke phala haiN| pUrvajanma meM DakaitI Adi ke dvArA jo duSkarma kiye the, vaha pApa prAyaH kara gardA, nindA Adi ke dvArA usI bhava meM naSTa kiyA thaa| phira bhI zeSa rahe karma kA vipAka isa bhava meM tujhe dyUtaramaNa, daridratA Adi ke dvArA duHkha ke rUpa meM bhogane pdd'e|" isa prakAra zrIyazodharma sUri ke mukha se apanA pUrvabhava sunakara dhvajabhujaMga rAjA ne aMtara meM Azcarya aura AnaMda prApta karate hue zuddha buddhi ke dvArA hRdaya meM vicAra kiyA-"aho! pAtradAna kA prabhAva vANI ke mArga kA pathika kaise bana sakatA hai? kyoMki vastra mAtra kA dAna karane se mujhe vizAla rAjya prApta huaa| pApa ke dvArA maiM naraka ke kue~ meM gira rahA thA, to bhI isa saddharma kA dhyAna karane se hI vaha mujhe Alambana rUpa banA hai|" isa prakAra vicAra karake UhApoha karate hue zuddha adhyavasAya ke kAraNa karma kA kSayopazama hone se use jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| usake bAda usa rAjA ne apane pUrvabhava kA atIta ke vRttAnta kI taraha smaraNa hone se harSa ke dvArA netroM ko vikasvara karate hue gurudeva se kahA-"he bhagavAn! merA pUrvabhava Apane bilkula sahI rUpa meM pharamAyA hai, kyoMki maiMne jAtismaraNa jJAna ke kAraNa apanA vaha bhava usI prakAra dekhA hai, jaisA Apane pharamAyA hai| aho! ApakA jJAna sImAtIta hai, kyoMki isa jJAna ke dvArA bhUta aura bhaviSya saMbaMdhI vRttAnta pratyakSa kI taraha dekhA jA sakatA hai| jisa dharma ke dvArA mujha jaisA pApI itanI adhika samRddhi ko prApta huA, vaha dharma mujha para kRpA karake isa bhava meM bhI pradAna kreN|" yaha sunakara zrIyazodeva guru ne mokSasaMpatti kI sAkSI rUpa bAraha vrata ke dvArA manohara zrAvaka dharma use pradAna kiyaa| usane bhI harSapUrvaka grahaNa kiyaa| cintAmaNi ke samAna durlabha jainadharma ko prApta karake prasanna huA rAjA dhvajabhujaMga guru mahArAja ko vaMdanA karake apane ghara lauTa aayaa| phira usane janasamUha kI dRSTi ko AnaMda pradAna karanevAle arihaMtoM ke caitya, svarNamayI pratimAe~, bhaktiyoga se amUlya sAdharmika vAtsalya, pApa kA nAza karanevAlI aura manohara racanA se yukta jinapUjA, agaNita dhana ko pavitra karanevAlI aneka tIrthayAtrAe~ aura kRpArasa rUpI jala kI nIka ke samAna amArI (jIvadayA) Adi puNyakArya ko apane samagra deza meM vistArita karake kevala apanI AtmA kA hI uddhAra nahIM kiyA, balki arihaMta mata ko bhI usane atyanta unnati prApta karavAyI)
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 349/zrI dAna-pradIpa isa prakAra cirakAla taka rAjya ko bhoga karake tathA dharma kA ArAdhana karake vaha dhvajabhujaMga rAjA saudharma devaloka meM gyaa| vahAM se cyavakara kucha hI bhavoM ke bAda samasta karmoM kA kSaya karake mokSa ko prApta kregaa|' ___ isa prakAra supAtra ko vastradAna karane ke puNya dvArA mAnanIya dhvajabhujaMga rAjA kA adbhuta caritra sunakara puNya buddhiyukta bhavya prANiyoM ke dvArA muniyoM ko zuddha vastra kA dAna karane meM nirantara tatpara rahanA caahie|| || iti dazama prkaash|| * ekAdazama prakAza jinhoMne khIra ke ekamAtra pAtra meM se pandrahasau tApasoM ko pAraNA karavAyA, ve zrI gautamasvAmI satpuruSoM ke sukhapradAtA bneN| aba isa gyArahaveM prakAza meM dharma ke viSaya meM upaSTambha dAna dene ke viSaya meM puNya dvArA puSTa huA, supAtra ko pAtradAna dene rUpa AThavAM bheda kahA jAtA hai| vivekI puruSoM ko apanI AtmA ko pAtra banAne ke lie supAtra (muni) ko pAtra kA dAna denA cAhie, kyoMki munidharma kA upakAraka hone se vaha pAtra kA dAna mokSa kA kAraNa hai-aisA gaNadharoM ne kahA hai, kyoMki mokSa kA kAraNa karma kA kSaya hai, karmakSaya kA kAraNa cAritra hai, cAritra kA pAlana zarIra ke AdhIna hai, zarIra kI sthiti kA kAraNa AhAra hai aura labdhirahita puruSa pAtra ke binA AhAra karane meM samartha nahIM ho sktaa| ataH AhAra kA kAraNa pAtra hai, kyoMki labdhiyukta tIrthaMkarAdi hI hAtha rUpI pAtra meM bhojana kara sakate haiN| labdhirahita puruSa pAtra ke binA bhojana karate haiM, to pazu kI taraha viDambanA ko hI prApta hote haiM, aneka prANiyoM kI virAdhanA karanevAle hote haiM aura isa yuga ke muniyoM ko to alpa bhI labdhi nahIM hotii| ataH dharma ke rahasya ko jAnanevAle paNDitoM ne pAtra ko mukti kA kAraNa batAyA hai| jinake hAtha meM jala ke hajAroM ghar3e DAlane ke bAvajUda bhI mAno maMtra se stambhita kiyA ho isa prakAra unake hAthoM se eka bindU bhI nIce nahIM giratI, aise jinezvara bhI dIkSA lene ke pazcAt apane ziSyoM ko mArga dikhAne kI icchA se prathama pAraNe samaya pAtra grahaNa karate haiN| aisA hone para bhI jo jinezvaroM kA dRSTAnta dekara kara rUpI pAtra meM bhojana karate haiM, ve jinezvaroM kI AjJA kA bhaMga karane se mArga meM pravartita honevAle nahIM kahalA skte| isa viSaya meM zrIdazavakAlika sUtra meM kahA
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350/zrI dAna-pradIpa piMDaM sijjaM ca vatthaM ca, cautthaM pAyameva y| akappiyaM na icchijjA, paDiggahijja kppi|| bhAvArtha:-AhAra, zayyA, vastra aura cauthA pAtra-ye cAra akalpya ho, to usakI icchA nahIM karanI caahie| para kalpya ho, to hI grahaNa karanA caahie|| vaha pAtra tumbar3e Adi kA banA ho, to yatiyoM ko denA yogya hai, kyoMki vaise pAtra ko grahaNa karane kI hI jinezvaroM kI AjJA jinAgamoM meM hai| usa viSaya meM sthAnAMga sUtra meM kahA "sAdhu athavA sAdhvI tIna prakAra ke pAtra ko dhAraNa karate haiM athavA tyAga karate haiN| ve isa prakAra haiM-tumbar3e kA pAtra, lakar3I kA pAtra aura miTTI kA paatr|" anyamata ke zAstroM meM bhI kahA hai :alAbu dArupAtraM ca, mRnmayaM vidalaM tthaa| etAni yatipAtrANi, muniH svaayNbhuvo'brviit|| bhAvArtha:-tumbar3e kA pAtra, kASTha kA pAtra, mATI kA pAtra aura bAMsa kA pAtra-ye hI pAtra yatiyoM ko kalpate haiN| aisA manu nAmaka muni ne kahA hai|| AcAra se zobhita muniyoM ko dhAtu ke pAtra nahIM kalpate haiM, kyoMki dhAtumaya pAtra kA parigraha karane se unakI nirgranthatA naSTa hotI hai| isa viSaya meM dazavaikAlika meM kahA hai : kaMsesu kaMsapAesu, kuMDamoesu vA punno| bhujaMto asaNapANAI, AyArA paribhassaI / / bhAvArtha:-kAMsya meM, kAMsya ke pAtra meM athavA anya dhAtu ke gRhastha saMbaMdhI bartana meM gRhastha ke ghara meM AhAra-pAnI ko vAparate hue sAdhu AcAra se bhraSTa hotA hai|| dhAtu kA pAtra rakhane se usa para mUrchA hotI hai, corI kI AzaMkA hotI hai, palimaMtha (upAdhi) hotI hai aura kleza hotA hai| isa prakAra aneka anarthoM ke samUha kI prApti hotI hai| ataH muniyoM ko zAstrokta pAtra kA dAna karanA hI yogya hai, kyoMki puNya kriyA jinezvaroM kI AjJAnusAra karane se vaha hitakAraka hotI hai| mokSa ke kAraNa rUpa yogoM meM pravRtti karanevAle tapasviyoM ko pAtra kA dAna karane se kauna mokSa rUpI saMpatti kA pAtra nahIM banatA? jo buddhimAna puruSa vidhipUrvaka supAtra ko pAtra kA dAna detA hai, vaha dhanapati kI taraha svayaM hI lakSmI ko prApta karatA hai| usakI kathA isa prakAra hai :
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 351/ zrI dAna-pradIpa apanI samRddhi ke dvArA indra ke nagara kA parAbhava karanevAlA aura samagra pRthvI kA alaMkAra rUpa acalapura nAmaka nagara thaa| usa nagara meM dhanikoM ke mahala maNiyoM kI kAnti ke dvArA cAroM tarapha se prakAzita hote the| phira bhI rAtri meM mAtra maMgala ke lie ve dhanika apane mahaloM meM dIpa jalAte the| usa nagara meM parAkrama ke dvArA sarva dizAoM para AkramaNa karanevAlA, indra ke tulya balavAlA aura zatru rUpI andhakAra kA nAza karane meM sUrya ke samAna sUrateja nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usa rAjA kA 'dhArAdhara (talavAra) yuddha meM dhArAjala kA vistAra karatA thA, usI samaya zatruoM ke mukha meM tRNa kI utpatti hotI thI yaha 'Azcarya hI thaa| usa nagara meM sarva vyApAriyoM meM ziromaNi dhanapati nAmaka zreSThI rahatA thaa| usakA mana rUpI matsya nirantara dharma rUpI jalAzaya meM nimagna rahatA thaa| vaha hamezA ucitatA ke anusAra supAtrAdika meM dAna dekara apane dhana ke samUha ko atyanta kRtArtha karatA thaa| jaise megha kI vRSTi se nadiyA~ vistAra ko prApta hotI haiM, vaise hI usakI sampatti pratyeka vyApAra meM puNyodaya se paga-paga para vRddhi ko prApta hotI thii| paropakAra se zobhita aura nirantara vRddhi ko prApta manohara saMpatti ke dvArA vaha sAdhAraNa udyAna kI taraha prasiddhi ko prApta thaa| __ usake par3osa meM eka dhanAvaha nAmaka vaNika rahatA thaa| vaha kRpaNatAdi doSoM kA nivAsa sthAna aura abhAgyavaMta puruSoM meM zekhara rUpa thaa| vaha durbhAgI jisa-jisa vyApAra meM dhana DAlatA thA, usa vyApAra meM hAtha meM rakhe hue jala kI taraha khoTa hI AtI thii| corAdi bhI usake dhana ko upadravita kara dete the, kyoMki daiva ke pratikUla hone para saba kucha pratikUla hI hotA hai| jaise dAvAnala vana kA nAza karatA hai, vaise hI thor3e hI kAla meM usane apane pitA kA sArA dhana naSTa kara diyaa| usake bApa-dAdA kA purAnA ghara phAlguna mahIne ke vRkSa ke samAna ho gayA, kyoMki nirdhanatA ke kAraNa usa ghara kI sAra-sambhAla acchI taraha nahIM ho pAtI thii| lakSmI ke pati dhanapati seTha ke dRSTi doSa kA nAza karane ke lie mAno kAjala kA TIkA ho-isa prakAra vaha par3osI zobhita hotA thaa| una donoM kI vaisI avasthA dekhakara loga unheM pUrvajanma ke vRddhiprApta mUrtimAna pApa aura puNya ho-isa prakAra mAnate the| usa dhanAvaha vaNika kI nirantara vikAsa ko prApta nirdhanatA aisA upadrava karane lagI ki vaha apane rahane ke ghara ko becane ke lie bhI taiyAra ho gyaa| usa samaya 1. dUsare pakSa meM dhArAdhara arthAt megh| 2. talavAra kI dhArA rUpI jala, megha ke pakSa meM dhArAbaMdha jl| 3. zaraNa meM jAte samaya mukha meM tRNa lene kA rivAja hai| 4. jala kI vRSTi hote hI turanta ghAsa nahIM ugatI, para zatru ke mukha meM turanta tRNa utpanna huA-yaha Azcarya hI hai| 5. phAlguna mAsa meM vRkSoM ke patte jhar3a jAne se vaha lUMTha ke samAna ho jAtA hai| 6. kisI ko najara lagane kA doSa dUra karane ke lie kapAla meM kAjala kA TIkA lagAyA jAtA hai|
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 / zrI dAna- pradIpa usake ghara kA pUrA mUlya dekara dhanapati seTha ne usa ghara ko kharIda liyA, kyoMki puNyavAna puruSa hI sarva saMpatti kA zaraNa rUpa hotA hai / phira niSkapaTa buddhiyukta dhanapati ne usa ghara ko girAkara vahAM nayA makAna banavAnA prArambha kiyA, kyoMki dhana kI vRddhi hone se ghara Adi kI samRddhi bhI bar3hatI hai| usa dhanapati kI AjJA se karmakara mAno usakI gupta rahI huI vizAla samRddhi ko prakaTa karanA cAhate hoM - isa prakAra se harSapUrvaka khudAI kA kArya karane lge| tabhI dhanapati ke agaNita puNyoM ke samUha ke rUpa meM mahAnidhi usa bhUmi meM se prakaTa huii| usake pUrva ke udaya meM Aye hue mahApuNya rUpI bhojana ko jImane ke lie usa nidhAna meM se bar3e-bar3e svarNathAla nikle| mAno vahAM ke logoM ke yaza rUpI amRta kA pAna karane ke lie hI hoM - isa prakAra se manohara rajata kI kaToriyoM kA samUha niklaa| usa seTha ke ghara AyI huI lakSmI ke baiThane ke lie hI ho-isa prakAra se sundara svarNa kA siMhAsana usa nidhAna meM se nikalA / puNyalakSmI rUpI navIna kanyA ke sAtha mAno pariNaya kI icchA karate usa seTha ke alaMkAra ke lie alaMkAroM - AbhUSaNoM kI zreNI usa nidhAna meM zobhita thii| usa seTha kA manoratha pUrNa karane ke lie mAno kAmakumbha ho - aise adbhuta aura daidIpyamAna svarNakalaza bhI usameM se nikale / seTha ke mUrtimAna guNoM ke samUha ke samAna niHsIma kAMtiyukta zreSTha jAtivaMta ratnoM kA samUha bhI usa nidhAna meM niklaa| isa prakAra kI nidhi ko dekhakara usake netra Azcarya se vikasvara ho gye| tatkAla harSapUrvaka seTha vaha nidhi apane ghara le gayA / yaha bAta jAnakara usa ghara kA pUrvasvAmI dhanAvaha vaNika lobhAndha hokara usa nidhAna ko lene ke lie dhanapati zreSThI ke sAtha kalaha karane lgaa| usane kahA- "mere pUrvajoM ne isa nidhi kA sthApana kiyA thA - aisA maiMne apane bujurgoM ke mukha se saikar3oM bAra sunA hai / para vaha nidhi kisa sthAna para gar3I huI hai - yaha jJAta na hone ke kAraNa mUDhamati maiMne use khojane kA upakrama kabhI nahIM kiyA / ataH merI yaha nidhi binA vicAra kiye mujhe sauMpa do / parAyA dhana hone se yaha tumhAre dvArA grahaNa karane yogya nahIM hai / " isa prakAra usa vAcAla ne jhUThI kalpanA karake vacana racanA rcii| mRSA bhASA se jInevAle puruSa kabhI skhalanA ko prApta nahIM krte| usake bAda dhanapati seTha ne uttama puruSocita vacana kahe - "he bhadra! agara yaha tumhArI nidhi hai, to khuzI se grahaNa kro| para isa bAbata meM uttama puruSoM kI sAkSI meM usa bAta kA vizvAsa dilAo ki yaha tumhAre purakhoM kI saMpatti hai, jisase zIghratA ke sAtha yaha sampatti tumheM prApta ho|" yaha sunakara usa vaNika ne kahA - "aho ! tumhArI kaisI caturAI ! mere ghara meM nikale hue nidhAna ke lie tuma mere lie hI sAkSI mAMga rahe ho| aisI caturAI kA tyAga karake merI nidhi mujhe sauMpa do| anyathA maiM abhI rAjA ke pAsa jAkara phariyAda kruuNgaa|"
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 353/zrI dAna-pradIpa isa prakAra unmatta kI bhAMti svecchApUrvaka asaMbaddha pralApa karate usake Upara krodha ko prApta mArga ke musAphira kI buddhivAle jJAti ke vRddha puruSoM ne kahA-"asat kalpanAoM ko vistRta karanevAle he vAcAla! ullaMTha kI taraha saMbaMdharahita aura dharma va nyAya kA ullaMghana karanevAle vacana kyoM bolate ho? tumhAre pUrvajoM ne yahAM isa jagaha nidhi kA sthApana kiyA thA yaha bAta Aja taka mere vaMza ke kisI bhI vyakti athavA anya kisI ne bhI nahIM sunii| aba isa seTha ke bhAgya se yaha nidhi prakaTa huI hai, to mUrkha manuSya kI taraha vyartha asaMbaddha pralApa karate hue tujhe zarma nahIM AtI? prANiyoM ko puNya ke prabhAva se hI paga-paga para pRthvI para aneka prakAra ke nidhAna milA karate haiN| tere ghara kI pRthvI kA mAlika aba yaha seTha hai| ataH isa nidhi kA svAmI bhI yahI hai, kyoMki jo gAya kA svAmI hotA hai, vaha kyA usake garbha meM rahe bacce kA svAmI nahIM hotA? binA kAraNa vivAda karane se kucha bhI phala milanevAlA nahIM hai, balki isake viparIta aneka vipattiyA~ A par3ane kA aMdezA rahatA hai| jo durbuddhi anyAyapUrvaka dhana kI abhilASA karatA hai, use cAra mitroM kI taraha ApattiyA~ hI prApta hotI haiN| vaha isa prakAra hemapura nAmaka nagara meM rAjA, maMtrI, zreSThI aura purohita-ina cAroM ke cAra putra bAlyAvasthA se hI mitra the| ve samAna vayavAle the| eka ke sukhI hone para sabhI sukhI hote the aura eka ke duHkhI hone para sabhI duHkhI ho jAyA karate the| eka bAra una sabhI ne dezAntara jAkara vividha kautuka dekhane kA vicAra kiyaa| ataH vahAM se calakara anukrama se atyadhika mArga kA ullaMghana karate hue rAtri ke samaya kisI araNya meM phuNce| vahAM dhairyayukta unhoMne eka vRkSa ke tale reta para nivAsa kiyaa| jAgRta ko bhaya nahIM rahatA isa nIti ko jAnane ke kAraNa unhoMne anukrama se eka-eka prahara bArI-bArI sabhI ke lie jAgane kA nirdhArita kiyaa| / unameM sabase pahale zreSThIputra kI bArI thii| anya tIna kumAra so gye| usa samaya usa vRkSa ke zikhara para zabda huA-"yahAM atyadhika dravya hai, para vaha anartha sahita hai| agara terI icchA ho, to tujhe prApta ho sakatA hai|" aisI vANI ko sunakara anartha ke bhaya se zreSThI putra ne "nahIM-nahIM'-isa prakAra zabda karake usakA niSedha kiyA, kyoMki vaNika loga bhaya ke sthAna hote haiN| phira dUsare aura tIsare prahara meM maMtrIputra aura purohita putra kI bArI meM bhI unhoMne bhaya ke kAraNa usa dravya ko grahaNa karane kA niSedha kiyaa| phira rAjaputra kI bArI aayii| una tInoM ke so jAne ke bAda usane bhI vahI vANI sunii| ugra sAhasa ke kAraNa usane vicAra kiyA-"jo dhIra hotA hai, vahI prakaTa rUpa se lakSmI ko bhogatA hai| para kaSTa ko na saha sakanevAlA kAyara
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354/zrI dAna-pradIpa puruSa lakSmI ko bhoga nahIM sakatA, kyoMki kAna svarNa ke alaMkAroM se zobhita hotA hai aura netroM meM kAjala AMjA jAtA hai|" isa prakAra vicAra karake usane kahA-"icchAnusAra aa|" taba turanta hI usake pAsa daidIpyamAna zarIra se yukta svarNa puruSa Akara giraa| phira prAtaHkAla hone para ve sabhI jAgRta hue aura usa svarNa puruSa ko dekhakara prasanna hue aura Age cle| rAtri kI kathA ko paraspara kahate hue mArga ko choTA banAne lge| phira bhojana kI belA hone para kisI grAma ke samIpa phuNce| vahAM bhojana lene ke lie zreSThIputra aura maMtrIputra grAma ke madhya gye| unhoMne mArga meM vicAra kiyA-"hameM hI usa svarNapuruSa kA svAmI bananA caahie|" isa prakAra vicAra karake una durbuddhiyoM ne bhojana ko viSamizrita banA diyaa| phira bhojana lekara ve donoM grAma ke bAhara gye| usa samaya bAhara rahe hue rAjaputra aura purAhita putra ne bhI duSTa buddhi se vaisA hI vicAra kiyaa| ataH una donoM ke Ane para turanta tIkSNa talavAra se una donoM ko mAra ddaalaa| phira una donoM kA lAyA huA viSamizrita bhojana khAkara yamarAja ke ghara pahu~ca gye| atyanta ugra pApa kA phala turanta hI milatA hai| isa prakAra anyAya se una cAroM mitroM ne dhana kI icchA kI, ataH usI bhava meM ve maraNa ko prApta hue aura paraloka meM naraka kI vyathA ko prApta hue| ataH he dhanAvaha! agara terA Atmahita cAhatA hai, to isa anyAyayukta duSTa mati kA dUra se tyAga kara aura isa vyartha ke mithyA vivAda ko chor3a de|" isa prakAra vRddhajanoM ke dvArA niSedha ke bAvajUda bhI dhanAvaha kalaha kA tyAga nahIM kiyaa| saikar3oM prayAsa karane ke bAvajUda bhI kutte kI pUMcha vakratA kA tyAga nahIM krtii| phira usane kahA-"tuma mujhe merI nidhi nahIM de rahe ho, to ThIka hai| jaba kala prabhAta hogA, to maiM rAjA ke samakSa vaha nidhi tumase grahaNa kruuNgaa| usa samaya merI zakti kA pramANa tuma dekhnaa|" yaha kahakara turanta vahAM se uThakara vaha apane ghara calA gyaa| asatya bhASaNa karanevAle usa duSTa puruSa kA mukha dekhane meM asamartha hokara mAno sUrya astAcala kI ora prayANa kara gyaa| usa samaya AkAza meM rahe hue vyakti mAno kolAhala karate hue use kahane lage-"he duSTa! asatya bhASaNa mata kr| terI mauta najadIka hI hai|" usa samaya kevala dizAe~ hI andhakAra ke samUha se malinatA ko prApta nahIM huI, balki usakI AtmA bhI cAroM tarapha se pApa ke samUha ke kAraNa malinatA ko prApta huii| phira vaha pApI apane ghara jAkara vicAra karane lagA-"maiM nidhi ko kisa prakAra grahaNa karUM? use kisa prakAra daNDa dilavAU~?"
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 355/zrI dAna-pradIpa aise kliSTa pariNAma kA cintana karate hue use nidrA A gyii| rAtri meM mAno usake raudra dhyAna se utpanna mUrtimAna pApa hI ho-isa prakAra se kRSNa sarpa ne Akara use Dasa liyaa| usa samaya mAno naraka ke duHkha kA svAda hI bhoga rahA ho-isa prakAra eka ghar3I taka viSa ke Aveza kI taraMgoM se yukta ugra vedanA ko vaha bhogane lgaa| jaise brAhmaNa cANDAla kA dUra se hI tyAga karatA hai, vaise hI usa pApI kA saMga yogya nahIM hai-aisA vicAra karake mAno prANoM ne bhI usakA sAtha chor3a diyaa| asatya bhASaNa kIrti kA nAza karatA hai, saikar3oM vipattiyoM ko prApta karavAtA hai, duHkhoM ko pradAna karatA hai, sukha kA nAza karatA hai, dharma kI jar3a ko kATa DAlatA hai aura pApa kA vistAra karatA hai| aise asatya bhASaNa ko kauna buddhimAna puruSa svIkAra karegA? usake bAda dhanapati seTha ke puNya aura dhanAvaha vaNika ke usa prakAra ke pApa ko dikhAne ke lie sUrya AkAza meM car3ha aayaa| dhanAvaha ke maraNa kA vRttAnta jAnakara manuSya paraspara kahane lage-"vAstava meM dhanapati ke puNya se hI vaha nidhi prakaTa huI hai| dhanAvaha ne dhanAndha hokara asatya hI kahA hai| puNyarahita vaha dhanAvaha usa nidhi ko dekhane taka meM samartha nahIM thaa| hahA! vaha akAla meM hI kaise maraNa ko prApta huA? athavA to asatyavAdI ke lie yaha yogya hI huA hai| usane nidhiyukta apanA ghara becakara dUra se hI usakA tyAga kara diyaa| ataH nizcaya hI vaha nirbhAgiyoM meM ziromaNi va daridroM meM agrasara thaa| dhanapati seTha kA agaNya puNya jAgRta hai ki use parAye ghara meM rahA huA nidhAna bhI prApta huaa| nizcaya hI usane pUrvabhava meM ugra tapazcaryA kI hogI ki jisase samudra meM nadiyoM kI taraha usake pAsa lakSmI apane Apa hI A gyii|" isa prakAra logoM meM una donoM kI kIrti aura apakIrti (zveta jalayukta) gaMgA aura (malina jalayukta) yamunA ke saMgama kI taraha zobhita hone lgii| phira kisI puruSa ne isa nidhAna kI bAta rAjA taka pahu~cA dii| durjana vyakti anyoM ko saMtapta karane meM sarpa ke samAna hotA hai| rAjA ne dhanapati seTha ko bulvaayaa| vaha tatkAla rAjasabhA meM gayA, kyoMki pavitra AcaraNa se yukta puruSa sarvatra niHzaMka hote haiN| rAjA ne usase pUchA, taba usane sArA vRttAnta saccAI ke sAtha rAjA ke samakSa kaha diyA, kyoMki kabhI bhI asatya kA Azraya nahIM lenA cAhie aura rAjA ke sAmane to bilkula bhI asatya nahIM bolanA caahie| usake vacanoM ko samyag prakAra se zravaNa karane ke bAda rAjA kA mukha vismaya se vikasvara ho gyaa| ataH harSapUrvaka use bahumAna dekara rAjA ne kahA-"he seTha! tumhAre utkRSTa puNya ke dvArA tumheM nidhi prApta huI hai| anyathA Aja taka yaha nidhi anyoM ko prApta kyoM nahIM huI? isa nidhi ko grahaNa karane ke lie dhanAvaha ne tumhAre sAtha kalaha kiyA, to mAno
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356/zrI dAna-pradIpa anyAya ke jJAtA usa sarpa ne use Dasa liyaa| aisA honA yogya bhI hai| ataH mere dvArA bhI usa nidhi ko grahaNa karanA kisI bhI rIti se yogya nahIM hai, kyoMki na grahaNa karane yogya vastu ko grahaNa karatA huA rAjA bhI zubha phala ko prApta nahIM krtaa| isa viSaya meM nItizAstra meM bhI kahA hai : anAdeyaM na gRhNIyAt, parikSINo'pi paarthivH| na cAdeyaM samRddho'pi, sUkSmamapyarthamutsRjet / / bhAvArtha:-rAjA agara dhana se kSINa bhI ho gayA ho, to bhI use na grahaNa karane yogya vastu ko grahaNa nahIM karanA cAhie aura samRddhivAna ho, to bhI use grahaNa karane yogya alpa vastu kA bhI tyAga nahIM karanA caahie|| ataH vaha nidhAna nizcita rUpa se tumhArA hI hai| tuma hI use grahaNa karo aura icchAnusAra upabhoga kro| jaise tumhAre sukRtyoM ne tumheM vaha nidhi pradAna kI hai, vaise hI maiM bhI tumheM vaha nidhi pradAna karatA huuN|" aisA kahakara rAjA ne usa uttama zreSThI ko satkArapUrvaka vidA kiyaa| taba vaha apane ghara gayA aura cugalI karanevAle khala puruSa kA mukha syAha ho gyaa| phira zubha dina sarva zubha lakSaNoM se yukta usa naye ghara meM zreSThI ne nivAsa kiyaa| varSARtu ke megha kI taraha logoM ko prasanna karate hue aura puNya rUpI udyAna kI vRddhi karate hue utsava usake ghara meM pravartita hone lge| usa nidhi ke dvArA usake tInoM puruSArtha nirantara vRddhi ko prApta hone lage, kyoMki satpuruSoM kI lakSmI dAna aura bhoga ke lie hI hotI hai| jinake jJAna rUpI darpaNa meM tInoM loka kA pratibimba par3atA ho aura jinhoMne aMtaHkaraNa ke karma rUpI maila ko dho DAlA ho-aise kevalI bhagavAna eka bAra usa nagara ke udyAna meM pdhaare| usa samaya bhakti se daidIpyamAna devatAoM ne mAno dharma rUpI lakSmI ke krIr3A karane ke lie eka vizAla svarNa kamala kI racanA kii| zuddha 'pakSa ke dvArA zobhita aura tattva aura atattva ke viveka ko karanevAle ve zvetAmbara muni haMsa kI taraha usa kamala para baitthe| unake Agamana kA zravaNa karake harSa ke samUha se zobhita rAjA, zreSThI aura purajana unheM vaMdana karane ke lie aaye| tIna pradakSiNA dekara candana kI taraha unakI caraNaraja ko kapAla para tilaka ke rUpa meM lagAkara unhoMne kevalI ko praNAma kiyaa| usake bAda una munIzvara ne kumArga para jAte hue prANiyoM ko sanmArga para lAne ke lie mAno zabda kara rahe hoM isa prakAra dharmajala se bhare hue megha kI garjanA ke samAna gambhIra vANI meM dezanA pradAna karate hue kahA-"rUpa, AyuSya, nIrogatA aura vIrya 1. sAdhu-parivAra athavA mAtA-pitA kA pakSa / haMsa ke pakSa meM pakSa arthAt pNkh|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 357/zrI dAna-pradIpa Adi sAmagrI ke sAtha manuSya janma ko prApta karake apanI AtmA kA hita karane meM tatpara hue buddhimAna manuSyoM ko nirantara dharma ke viSaya meM yatna karanA caahie| zarIra, dhana aura bAndhavoM se bhI jyAdA viziSTatA dharma meM hotI hai, kyoMki yaha dharma prANiyoM ke lie ekAnta hitakAraka aura paraloka meM sAtha jAnevAlA hai| zarIra, bandhujana Adi paraloka meM sAtha nahIM jaate| jinakA prabhAva sarvavidita hai, aise kalpavRkSa, cintAmaNi aura kAmakumbha Adi padArtha dharma rUpI rAjA ke vaza meM hai| usI ke rAjya meM ye sabhI vastue~ dAsa ke rUpa meM rahatI haiN| jaise guNoM ke samUha ke dvArA vizAla yaza prApta hotA hai, vaise hI isa dharma ke dvArA vizAla rAjya prApta hotA hai| kulhAr3I ke dvArA vana kI taraha dharma ke dvArA samagra duHkhoM kA samUha mUlasahita ukhAr3A jA sakatA hai| jaise malina vastra jala ke dvArA zuddha hote haiM, vaise hI anaMta bhavoM meM pApa ke dvArA malina jIva bhI dharma ke dvArA kSaNabhara meM nirmala bana jAtA hai| durgati meM girate hue pApI prANiyoM ko turanta dhAraNa karane ke kAraNa aura sugati meM sthApita karane ke kAraNa paNDitoM ne isakA dharma nAmakaraNa kiyA hai| dharma isa bhava meM kIrti, sadbuddhi, pratiSThA aura vividha prakAra kI samRddhi pradAna karAtA hai aura paraloka meM avicAraNIya adbhuta svarga aura mokSa rUpI sampatti ko pradAna karatA hai| ataH Atmahita cAhanevAle puruSoM ko dina-rAta zrIjainadharma kI sevA karanI cAhie, kyoMki yathArtha upAya kiye binA samyag prakAra se upeya kI siddhi nahIM hotii| vaha dharma dAna, zIla, tapa aura bhAva ke bheda se cAra prakAra kA hai| inameM bhI dAna sarva sampattiyoM kA kAraNa hai| deza athavA sarva se pAlana kiyA huA zIla sukha kA vikAsa karatA hai, gRhasthoM ke yaza kI vRddhi karatA hai aura lakSmI ko prApta karavAtA hai| cha: prakAra kA bAhya aura cha: prakAra kA Abhyantara tapa pUrvopArjita duSkarma rUpI vRkSa jalAne meM dAvAnala ke samAna hai| paNDitoM ke mana rUpI pRthvI para uge hue samasta prakAra ke puNya rUpI dhAnya zuddha bhAvanA rUpI jala ke yoga se phalapradAtA banate haiN| gRhasthoM kA vizeSa rUpa se sabhI prakAra ke dAnoM meM upayoga honA cAhie, kyoMki dAna ke dvArA zRMgArita lakSmI gRhastha para snehabhAva se yukta banatI hai| jaise kataka ke cUrNa dvArA jala zuddha banatA hai aura jala ke dvArA vastra zuddha banatA hai, vaise hI dAna ke dvArA gRhasthoM kA dhana zuddha banatA hai| sarva dAnoM meM pAtradAna zreSTha hai, kyoMki dAna kI zreSThatA ke binA phala kI zreSThatA siddha nahIM hotii| aho! pAtra kA kaisA prabhAva hai? kyoMki citta ke AhalAda ke sAtha thor3A bhI dAna kiyA ho, to bhI vaha svarga aura mokSa kI saMpatti kA kAraNa banatA hai| supAtradAna karane se bhavyaprANI parabhava meM saMpatti ke sthAna banate haiM aura pAtradAna kI virAdhanA karane se Apatti kA sthAna banate haiN| isa viSaya meM dhanapati seTha aura dhanAvaha vaNika kA udAharaNa spaSTa hI hai| Apaloga pratyakSa hI dekha rahe haiN|" isa prakAra guru ke vacanoM ko sunakara rAjAdi sabhAsadoM ne harSa aura Azcarya ko dhAraNa
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358/zrI dAna-pradIpa kiyaa| phira dhanapati vicArane lage-"aho! guru mahArAja kI mujha para kitanI kRpA hai! ki merA hI udAharaNa sabake sAmane rkhaa|" aisA vicAra karake dhanapati ke netra harSa se vizeSa vikasvara hue| phira usa seTha ke pUrvabhava ke puNyoM ko sunane kI icchA se kautukI hue rAjA ne harSapUrvaka kevalI bhagavAna ko pUchA-"he prabhu! pUrvajanma meM dhanapati ne kisa prakAra pAtradAna kI ArAdhanA kI? aura dhanAvaha vaNika ne kisa prakAra pAtradAna kI virAdhanA kI?" taba guru mahArAja ne kahA-"sundara nAmaka grAma meM sUra aura dhIra nAmaka do kuTumbI rahate the| unameM sUra svabhAva se hI dayAlU aura sarala thaa| jinakA kalyANa samIpa ho, unakI buddhi sanmArga kA hI anusaraNa karatI hai| unake hRdaya meM sAdhuoM ke prati zuddha rAgabhAva hotA hai| Alate kA raMga striyoM ke bhUSaNa ke lie hI hotA hai| para dhIra to apane duSkarma ke atyanta udaya ke kAraNa drAkSa ke vana meM U~Ta kI taraha dharma se vimukha thaa| una donoM ke ghara pAsa-pAsa hone se unameM paraspara prIti thii| para haMsa aura bagule kI taraha unake svabhAva meM antara thaa| eka bAra sUra ke ghara meM usake puNya se prerita muni ziSya ke lie pAtra kI yAcanA karane ke lie aaye| unheM dekhakara sUra ne pahale bhaktipUrvaka unheM namana kiyA aura phira hAtha jor3akara kahA-"aho! ApakA mana mujha para prasannatA ke dvArA kitanA nirmala hai? kyoMki isa grAma meM samRddhiyukta vyApAriyoM ke aneka ghara haiN| para phira bhI unheM chor3akara akasmAt binA bulAye Apa mujha garIba ke ghara para pdhaare| Apa pUjyoM kI samadRSTi jagata meM AzcaryakAraka hai| kyoMki dhanADhya aura nirdhana ke viSaya meM ApakI vRtti tulya hai| mujha para kRpA karake zuddha AhArAdi ko grahaNa kareM athavA anya kisI vastu kI AvazyakatA ho, to btaayeN|" isa prakAra zuddha bhaktiyukta bolate hue sUra ko muni ne kahA-"hama ziSya ke lie pAtra lene tumhAre ghara Aye haiN|" yaha sunakara harSita hotA huA sUra ghara ke bhItara gyaa| kahIM rakhA huA zuddha pAtra lekara muni ko dene ke lie jaise hI bAhara AyA, tabhI kisI kArya se dhIra vahAM para aayaa| usane use pAtra kA dAna karate dekhakara kahA-"he mitra! netroM ko priya yaha pAtra binA mUlya liye muniyoM ko kyoM de rahe ho? ye yati zauca AcAra se rahita, dUsaroM ko Thagane meM catura aura mAyA-kapaTa ke ghara haiN| inheM dAna denA ucita nahIM hai| isa pAtra ko becane se to tumheM dhanalAbha hogaa| ataH vyartha hI yatiyoM ko dekara tuma apanA nukasAna mata kro|" / isa prakAra karNa meM karavata ke samAna usake kaThora vacana ko sunakara sUra ke mana meM krodha utpanna huaa| usane spaSTa rUpa se kaThora vacanoM meM pratyuttara diyA-"are mUDha! tUM aisA nindya
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 359 / zrI dAna- pradIpa vacana kyoM bolatA hai? kauna buddhimAna ina tapasviyoM kI nindA karegA? sarva pApa se nivRtti ko prApta aura puNyakarma meM hI pravartita ye yati pUjA ke hI yogya haiN| unakI nindA karate hue tujhe kaise lajjA nahIM AyI ? he mUrkha ! tIna jagata ke dvArA vandana ke yogya ina pavitra muniyoM ko dAna na diyA jAya, to anya kauna dAna ke yogya ho sakatA hai? yaha tuma hI batAo / ina yatiyoM ko dAna dene se zreSTha kSetra meM boye hue bIja ke samAna atyanta utkRSTa phala kI prApti hotI hai / " isa prakAra kahakara use niruttara kiyaa| para usake duSTa pariNAmoM ko vaha naSTa nahIM kara skaa| phira pAtra sAdhu ke pAsa lekara AyA / aMtaHkaraNa meM na samAne se bAhara vyApta harSa ke sAtha romAMca kI zreNI ko dhAraNa karate hue tathA apane citta ke samAna nirdoSa usa pAtra ko hAtha meM lekara mAno puNya kI yAcanA kara rahA ho - isa prakAra vinayapUrvaka usane muni ko vijJapti kI - " mujha para kRpA karake isa zuddha pAtra ko grahaNa kIjie / " taba muni ne bhI pAtra ko zuddha jAnakara use grahaNa kiyA aura apane upAzraya kI tarapha lauTa gye| usa samaya sUra bhI mAno pAtra dekara sampadA grahaNa karane ke vinimaya ko dRr3ha kara rahA ho - isa prakAra harSapUrvaka una muni ke pIche-pIche sAta-ATha kadama taka gyaa| samyag prakAra kI bhakti ke sAtha muni ke pIche jAkara phira vApasa ghara Akara harSa se pUrNa huA sUra zuddha buddhipUrvaka vicAra karane lagA - " maiM mAnatA hUM ki Aja merI AtmA puNyazAliyoM meM agrasara banI hai, kyoMki Aja muniyoM ne apane caraNa-kamaloM ke dvArA mere ghara ko pAvana kiyA hai| Aja merA pAtra muniyoM ke lie upakAraka huA / ataH merI sampatti bhI kRtArtha huI aura merA jIvana bhI saphala huaa|" isa prakAra nirantara prasaratI anumodanA rUpI bhAvadhArA ke dvArA usane apanA pAtradAna rUpI puNya vRkSa praphullita kiyaa| anukrama se nirmala aMtaHkaraNavAlA vaha sUra zuddha vidhiyukta maraNa ko prApta karake ziSTajanoM meM agrasara yaha dhanapati seTha banA hai| isane pUrvabhava meM zuddha bhAvoM ke dvArA sAdhuoM ko zraddhApUrvaka jo pAtradAna kiyA, usI puNya ke prabhAva se yaha svarNakumbha Adi saMpatti kA svAmI banA hai| prANiyoM ko jo akhaNDa saubhAgya prApta hotA hai, jo vizAla rAjya prApta hotA hai, jo zAzvata prabhAva prApta hotA hai, atyanta kIrti prApta hotI hai, nirantara sukha ke dvArA manohara dIrgha Ayu prApta hotI hai, Apatti rahita saMpatti prApta hotI hai, vaha sabhI supAtra ko diye gaye vitta kI mahimA hI dambharahita jayavanta vartita hotI hai| udhara duSTa adhyavasAya ke dvArA dhIra ne atyanta azubha karmoM kA upArjana kiyaa| ataH marakara vaha daridra dhanAvaha vaNika bnaa| usane pUrvajanma meM duSTabuddhi se pAtradAna kA niSedha kiyA thA, ataH usa pApa ke kAraNa use jIvana-bhara daridratA kA hI duHkha bhoganA par3A / akAla meM kAlasarpa ne use kAladharma ko prApta karavAyA / dAnadharma kI virAdhanA karanevAlA paga-paga
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360/zrI dAna-pradIpa para ApadAoM ko prApta karatA hai| jo manuSya dAna dharma nahIM karatA, vaha adhama hotA hai aura jo dAnadharma karate hue anya janoM ko niSedha karatA hai, vaha adhamoM meM bhI adhama hai| ataH he buddhimAna bhavya jIvoM! pAtradAnAdi dharma meM yatna karanA cAhie aura anyoM ko bhI usa dharma meM utsAhita karane kA prayAsa karanA caahie|" isa prakAra guru-vacanoM ko sunakara rAjAdi sabhI sabhAsada atyanta prasanna hue aura pAtradAnAdi dharma karane meM Adarayukta bne| apane pUrvabhava kA zravaNa karake dhanapati zreSThI mana meM atyanta harSita huA aura 'supAtra ko pAtra mAtra kA dAna karane para mujhe kitanA jyAdA phala milA?'-isa prakAra zubha dhyAna karane se tatkAla jAtismaraNa jJAna ko prApta kiyaa| guru dvArA kathita vRttAnta ko usane sAkSAt dekhaa| phira usane gurudeva se kahA-"he bhagavAna! Apake vacana rUpI dIpa ke dvArA ajJAna rUpI andhakAra ke samUha ke madhya bhI maiMne apanA pUrvabhava sAkSAt dekhA hai aura jaina dharma kA zreSTha phala milatA hai-aisA maiMne jAnA hai, kyoMki vaha kalpavRkSa ke samAna tatkAla manavAMchita lakSmI ko pradAna karatA hai| ataH saMsAra paryanta mujhe bhava-bhava meM yahI dharma zaraNa rUpa bne| he prabhu! abhI bhI mujhe yahI dharma kRpA karake pradAna kreN|" isa prakAra vinati karake usane guru ke pAsa se harSapUrvaka mukti rUpI strI kI dUtI ke samAna dezavirati grahaNa kii| 'Aja se maiM muniyoM ko zuddha pAtra kA dAna nirantara karUMgA'-isa prakAra zuddha bhAva se jIvana-paryanta ke lie abhigraha dhAraNa kiyaa| usa samaya rAjAdi anya logoM ne bhI samyaktvAdi grahaNa kiyaa| jisa dharma kA pratyakSa phala dikhAyI de rahA ho, vaise zreyakAraka dharma ko kauna aMgIkAra nahIM karegA? ___usake bAda rAjA, purajana aura dhanapati zreSThI Adi sabhI kevalI bhagavAna ko namaskAra karake aMtaHkaraNa ko dharmamaya banAkara apane-apane ghara cale gye| sadAcAra pAlane meM Adarayukta vaha seTha vizAla rAjya ke samAna arihanta dharma ko prApta karake harSapUrvaka usakA pAlana karane lgaa| zreSTha bhaktipUrvaka vaha jinezvaroM kI pUjA krtaa| usane citta ko prasanna karanevAle jinacaitya bnaaye| vaha zuddha anna-jala ke dvArA muniyoM ko pratilAbhita krtaa| sAdharmikoM kA bhojanAdi ke dvArA atyanta sammAna krtaa| tIrthayAtrAdi ke dvArA prApta huI zAsanonnati rUpI zANa para nirantara samakita rUpI ratna ko atyanta tejasvI banAtA thaa| hitakAraka dharmakriyA meM kuzala buddhivAlA vaha pApa rUpI vyAdhi kA hanana karane ke lie auSadhi kI taraha do bAra Avazyaka kriyA karatA thaa| pA~ca samiti pAlane meM prayatnayukta aura dhairya kI nidhi ke samAna vaha parvadivasa para Abhyantara zatruoM kA hanana karane ke lie khaDga ke samAna pauSadhavrata ko grahaNa karatA thaa| udAra cittayukta vaha nirantara mokSa rUpI lakSmI ko vaza meM karane ke maMtra ke samAna namaskAra maMtra kA smaraNa karatA thaa|
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361/ zrI dAna- pradIpa isa prakAra cirakAla taka adbhuta puNya - kriyAoM ke dvArA pavitra hue apane AyuSya ko pUrNa karake vRddhiprApta adhyavasAya ke dvArA zuddha vaha zreSThIzvara svarga kI samRddhi ko prApta huA / vahAM se cyavakara uttama kula meM janma lekara pahale utkRSTa samRddhi ko prApta karake aura bAda meM cAritra ko aMgIkAra karake samagra karmoM kA kSaya karake mokSa ko prApta karegA / " he buddhimAna bhavyoM! isa prakAra muni ko pAtradAna karane se prApta hue puNya ke prabhAva se manohara dhanapati seTha kA adbhuta caritra sunakara pAtradAna karane meM sAvadhAna bananA cAhie, jisase mokSa sukha rUpI lakSmI svayaM apanI icchAnusAra tumhArA varaNa kare / / / iti ekAdaza prakAza || 9 dvAdaza prakAza jinakA Agama guNa-doSa kA viveka karane meM atyanta samartha hai, ve zrI varddhamAnasvAmI hamArI samRddhi ko vRddhiyukta banAyeM / aba isa bArahaveM prakAza meM guNa-doSa kA vyAkhyAna kiyA jAyagA, kyoMki guNayukta aura doSarahita jo dAna diyA jAtA hai, vahI mukti kA kAraNa banatA hai| dAna ke pA~ca doSa batAye gaye haiM- 1. AzaMsA, 2. anAdara, 3. pazcAttApa, 4. vilamba aura 5. garva / inake viparIta guNa kahalAte haiM / alpabuddhiyukta dAtAra dAna ke phala mokSa ke sivAya anya kisI phala kI AkAMkSA karate haiM, paNDitoM ne use AzaMsA doSa kahA hai| yaha AzaMsA isaloka aura paraloka se saMbaMdhita do prakAra kI hotI hai| usameM se dAtAra ko jo isa loka saMbaMdhI kIrti Adi kI icchA hotI hai, vaha pahalI ihaloka AzaMsA kahalAtI hai| sarva samRddhi ko pradAna karanevAle dAna ke dvArA isa loka saMbaMdhI phala kI vAMchA karanevAlA raMka prANI eka muTThI anAja ke dvArA mahAratna ko beca detA hai / puNya kI icchAvAle puruSa ke dvArA kIrti ke lie dAna denA yogya nahIM hai, kyoMki kIrti kI icchA se buddhi meM kliSTa pariNAma utpanna hote haiN| usase vaha dAna kA puNya hAra jAta hai| isI prakAra kIrti prApta karane ke hetu se usake upAya rUpa gItAdi meM Adara karane se vaha satya kIrti ko prApta nahIM karatA, balki satpuruSoM meM ha~sI kA pAtra banatA hai| jotI huI bhUmi
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362/zrI dAna-pradIpa meM bIja kI taraha pAtra meM diyA gayA dAna atyanta phalayukta banatA hai, kyoMki supAtradAna meM hI dAtAra kA zuddha pariNAma saMbhavita hai| jisako kIrti prApta karane kI icchA ho, usa puruSa kI buddhi prAyaH pAtra ke viSaya meM Ananda prApta nahIM karatI, kyoMki apanI kIrti rUpa vAMchita kI siddhi ke lie usakA Adara pAtra ko chor3akara anya viSaya meM hotA hai| uttama puruSa ko apane vAMchita kArya kI siddhi ke lie athavA to anartha kA nAza karane ke lie kabhI bhI dAna nahIM denA cAhie, kyoMki prANiyoM ke icchita kArya kI siddhi athavA anarthoM kA nAza to pUrvakRta karmoM ke AdhIna hI hai| kisI bhI AzaMsA se rahita prANI supAtra ke yoga aura apane bhAvoM kI ugratA ke kAraNa kadAcit isI bhava meM bhI usakA phala prApta kara sakatA hai, para AzaMsA rakhanevAlA to kabhI bhI prApta nahIM kara paataa| isa viSaya meM par3osa meM rahanevAlI do vRddha striyoM kI kathA isa prakAra hai : zrImahAvIrasvAmI chadmasthAvasthA meM vicaraNa karate hue pAraNe ke lie kisI dina kisI vRddha strI ke ghara para pdhaare| usa vRddhA ke zarIra kI sAtoM dhAtue~ jIvAdi tattvoM ke vacana dvArA vAsita thiiN| ataH vaha Ananda rasa kI taraMgoM se romAMcita huI, ekadama khar3I huI, bhagavAna ke sanmukha gayI aura AdarapUrvaka usane bhakti se jinezvara ko zuddha AhAra bhraayaa| usa samaya usake AMgana meM devoM ne harSapUrvaka sugandhita puSpa va jala kI vRSTi kI, sAr3he bAraha karor3a sonaiyoM kI vRSTi kI, AkAza meM duMdubhi kA nAda kiyA aura 'aho dAna! aho dAna!'-isa prakAra bAra-bAra stuti karake deva svarga meM cale gye| usake par3osa meM rahanevAlI eka daridra vRddha strI ne yaha saba dekhaa| vaha vicAra karane lagI-"aho! dhana kI prApti kA upAya mere hAtha meM laga gyaa|" / phira eka dina usane mana meM harSita hote hue kisI sAdhu ke veza se AjIvikA karanevAle ko nimantraNa diyaa| utsuka mana se use miSThAnna dene ke lie aayii| harSapUrvaka miSThAnna dete hue vaha vikasvara netroM se bAra-bAra AkAza kI tarapha dekhane lgii| isa prakAra ceSTA karatI huI use dekhakara usa veSadhArI ne pUchA-"he bhadre! tUM bAra-bAra mukha Upara karake kyA dekha rahI hai?" vRddhA ne kahA-"AkAza meM se kaba svarNa kI barasAta hogI? aba taka kyoM nahIM huI? yahI dekha rahI huuN|" yaha sunakara yati ne pUchA-"AkAza meM se svarNa vRSTi honA kaise sambhava hai?" taba usane kahA-"pahale merI par3osana vRddhA ne eka sAdhu ko anna kA dAna kiyA thA, taba svarNavRSTi huI thii|" yaha sunakara yati ne usakA rahasya jAnakara hAsyapUrNa vANI meM kahA-"taba to he bhadre! tUM
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 363/zrI dAna-pradIpa to jaldI se ghara se bAhara nikala, kyoMki terI isa bhAvanA ke anurUpa aura mere isa duSkara tapa ke phalasvarUpa to AkAza meM se patthara kI vRSTi hI saMbhava hai|" isa prakAra kahakara vaha veSadhArI apane sthAna para lauTa gyaa| vRddhA ne bhI atyanta kaSTapUrvaka kAla kA nirgamana kiyaa|" ____ he buddhimAna janoM! isa dRSTAnta se yaha jAnanA cAhie ki AzaMsA rahita hokara hI dAna garma meM pravRti karanI caahie| isa prakAra mahAbuddhiyukta manuSya parabhava meM aizvaryAdi pAne kI icchA se dAna na kare, kyoMki vaisI icchA rakhane se prANiyoM dvArA kRta dAna kA phala kama ho jAtA hai| AzaMsA ke kAraNa agara kadAcit parabhava meM bhoga-prApti hotI bhI hai, to vaha vikAra ko prApta hotA hai| vAsudeva aura prativAsudeva kI taraha marakara vaha durgati meM hI jAtA hai| AzaMsA rahita dAna karanevAlA zuddha adhyavasAya se yukta banatA hai aura svargAdi sukha kI AzaMsA karanevAlA zubha adhyavasAya se yukta nahIM bana paataa| isa para yakSa zrAvaka kI kathA hai, jo isa prakAra hai : lakSmI ke sthAna rUpa vasaMtapura nAmaka nagara meM moTI buddhi se yukta yakSa nAmaka zrAvaka rahatA thaa| apane kRtya ko jAnakara vaha yakSa apane vitta ko pAtra ke AdhIna karake pavitra karatA thaa| puNyazAlI ke puNya se utpanna huI Rddhi puNya kA hI baMdha karanevAlI hotI hai| eka bAra usake ghara anaMta zubha guNoM se yukta, mahA tapasvI aura vrata pAlana karane meM hI buddhi ko dhAraNa karanevAle sudatta nAmaka muni pdhaare| unheM AtA huA dekhakara yakSa ati prasanna huaa| turanta uThakara ghI kA pAtra hAtha meM lekara harSapUrvaka bolA-"he pUjya! yaha ghI grahaNa karake mujha para kRpA kiijie|" yaha sunakara aura usake bhAva jAnakara sudatta muni ne usake sAmane apanA pAtra rkhaa| usa samaya harSa ke atyanta ullAsa se yakSa kA samagra zarIra romAMca se vyApta ho gyaa| dAna dene meM catura buddhiyukta vaha muni ke pAtra meM ghI DAlane lgaa| usa samaya muni ko vicAra huA-"yaha zraddhAlU aise vizuddha adhyavasAya ke dvArA kaise zubha karmoM kA upArjana kara rahA hai?" aisA vicAra karake usa para upayoga lgaayaa| vaha zrAvaka ghI ke dvArA pAtra ko aura puNya ke dvArA apanI AtmA ko bharane lgaa| anya sthAna para upayoga hone ke kAraNa muni ne pAtra bhara jAne ke bAda bhI niSedha nahIM kiyaa| ghI bAhara nikalakara pRthvI para girane lgaa| udhara yakSa zrAvaka ke mana ke adhyavasAya bhI girane lge| usane vicAra kiyA-"aho! ye muni kaise pramAdI haiM? kitane lobhI haiM? ghI se pAtra bhara gayA, para inakA mana nahIM bhraa| ataH vANI se niSedha bhI nahIM kiyaa| inheM dAna dene kA kyA phala?"
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364/ zrI dAna-pradIpa isa prakAra azubha pariNAma ke kAraNa devAyuSya ke baMdha se nIce girate hue yakSa ko dekhakara muni ne kahA-'he mahAbhAgyavAn! mata gira-mata gir|" yaha sunakara yakSa ne krodhapUrvaka kahA-"he muni! kyA tuma pAgala ho gaye ho? maiM to kahIM nahIM gira rahA huuN| yaha ghI gira rahA hai| isakA to tuma niSedha nahIM kara rhe|" usa samaya 'ghI gira rahA hai' sunakara muni ne ghI para dRSTi DAlI, to use giratA huA dekhakara muni ne khedapUrvaka mithyA duSkRta diyaa| ___ yaha sunakara yakSa ne krodhapUrvaka muni se kahA-"he muni! itane samaya taka tuma kahAM cale gaye the? ki aba mithyA duSkRta de rahe ho| ghI ko girate dekhakara tumane use rokA, to bhI vaha rukA nahIM, kyoMki vaha tumhAre AdhIna nahIM thA, ki rokane se ruke|" yaha sunakara sudatta muni ne usase kahA-"aise uddhata kathana ke dvArA tuma kyoM apanI AtmA kA nAza kara rahe ho? kyoMki jale hue para namaka chir3akane ke samAna hai|" yaha sunakara yakSa ne socA ki yaha sAdhu asaMbaddha pralApa kyoM kara rahA hai? usane AkSepapUrvaka kahA-"he muni! tuma krodha meM aisA viparIta vacana kyoM bola rahe ho?" ___muni ne kahA-"hama kSamAvAna haiN| hameM kucha bhI krodha nahIM hai| para yathArtha vacana hI maiMne kahe haiN|" __yaha sunakara yakSa ne pUchA-"he muni! vaha satya kyA hai?" taba sAdhu ne kahA-"he zrAvaka! sAvadhAna hokara suna / maiM jaba tumhAre ghara AyA, taba tuma mujhe ghI dene ke lie taiyAra hue| tumhAre zuddha vRddhi ko prApta hote bhAvoM ko dekhakara maiM vismita raha gyaa| ataH maiMne zrutajJAna kA upayoga lagAyA, tumheM devAyuSya ko bAMdhate hue paayaa| arthAt tuma saudharma devaloka se bhI Upara kA AyuSya bAMdhane meM vRddhi ko prApta ho rahe the| zubha dhyAna ke kAraNa tumane acyuta devaloka taka ke AyuSya ke dalikoM ko ikaTThA kara liyA thaa| isa prakAra tumhAre AyuSya ke baMdha meM merA upayoga hone ke kAraNa ghI meM to merA upayoga hI nahIM thaa| pAtra meM se ghI nIce girane lgaa| para merA upayoga to vahAM thA hI nhiiN| maiM to tumhAre AyuSya baMdha ke upayoga meM thaa| tuma acyuta devaloka ke baMdha se nIce gira rahe the| ataH maiMne kahA thA-'mata gira-mata gira' / usa samaya kliSTa pariNAma ke kAraNa tumane devagati ke zubha AyuSya ko tor3a diyaa| phira jaba tumhArI buddhi mujha para dveSayukta banI, tuma krodha se uddhata vacana bolane lage, taba tumhArA samakita naSTa ho gyaa| tuma tiryaMcAyu kA baMdha karane lage, taba maiMne tumase kahA ki yaha jale para namaka chir3akane ke samAna hai, kyoMki tumane devAyu kA nAza karake tiryaMcAyu kA baMdha kiyaa| isa prakAra maiMne satya hI kahA hai| para mere hRdaya meM tumhAre prati kucha bhI roSa
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 365/zrI dAna-pradIpa nahIM hai|" isa prakAra kI ghaTanA sunakara yakSa zrAvaka mana meM khedakhinna ho gyaa| pazcAttApapUrvaka usane kahA-"he pUjya! mujha para prasanna bneN| aba phira se pAtra sAmane rkheN| jisase phira se ghI kA dAna karake maiM devAyu kA baMdha kara pAU~ / " ___muni ne kahA-"he bhadra! mAtra ghI kA dAna dene se AyuSya kA baMdha nahIM hotA, balki devAyu ke baMdha meM adhyavasAya hI ekamAtra kAraNa hai| vaha zuddha adhyavasAya mana meM kucha bhI AzaMsA rakhe binA supAtra ko dAna dene se hI banatA hai| AzaMsAyukta dAna dene se dAtAra ke mana meM kraya-vikraya karanevAle ke samAna sthiti banatI hai| ataH paNDitajana AzaMsArahita dAna kI hI prazaMsA karate haiN|" ___isa prakAra kahakara muni vahAM se lauTa gye| zuddha buddhi se yukta hokara yakSa zrAvaka ne apanI AtmA kI khedapUrvaka nindA kii| phira AzaMsA-rahita vidhiyukta dAnadharma kI ArAdhanA karake sadgati ko prApta kiyA aura anukrama se mokSa ko prApta kiyaa| isa bhava aura parabhava saMbaMdhI AzaMsA rakhe binA koI bhI puruSa pAtradAna karake isa loka meM bhI dhana ke samAna kIrti aura saMpatti ko prApta karatA hai| usa dhana kI kathA isa prakAra ___ lakSmI se maNDita susIma nAmaka eka grAma thaa| usameM jagata ke jIvoM ko Ananda pradAna karanevAlA dhana nAmaka vyApArI rahatA thaa| jaise rohaNAcala parvata meM svabhAva se hI maNiyA~ rahI huI hotI haiM, vaise hI dhana meM udAratA, vinaya, lajjA aura caturAI Adi sadguNa svabhAva se hI zobhita the| usI ke guNoM ke anurUpa usake dhanazrI nAmaka priyA thii| puNya kI vRddhi hone para hI samAna zIlavAle dampati kA milApa hotA hai| __ eka bAra vahAM samayAmRta nAmaka AcArya padhAre, kyoMki sUrya ke samAna dharmaguru anyoM ke upakAra ke lie hI vicaraNa karate haiN| usake bAda parajanoM ke sAtha dhana bhI garudeva ke pAsa gayA aura unheM namana kiyA, kyoMki bhadra pariNAma se yukta jIva anyoM ko sAtha lekara dharmakArya meM jur3ate haiN| guru kI dezanA kA zravaNa karake dhana ne dezavirati dharma ko aMgIkAra kiyA, kyoMki buddhimAna manuSyoM kA saMskAra svarNa kI taraha saralatA se ho sakatA hai| phira usane ghara Akara apanI bhAryA se svayaM ke dvArA dharma ke aMgIkAra kI bAta khii| taba usane bhI zrAvaka dharma ko aMgIkAra kiyaa| satI striyA~ pati kA hI anugamana karatI haiN| vaha dhana zreSThI hamezA trikAla meM jinapUjA Adi dharmakArya karane lgaa| vivekI puruSa kabhI bhI karttavya meM pramAda nahIM krte| vaha pAtradAnapUrvaka ekAntara se bhojana kiyA karatA thA, kyoMki bhojana to vahI hotA hai,
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366/ zrI dAna-pradIpa jo pAtradAna ke anantara kiyA jAya / sacitta ke tyAgAdi niyamoM ko vaha apane prANoM kI taraha pAlatA thA, kyoMki mahApuruSa apane vrata kA pAlana karane meM dRr3ha hote haiN| isa prakAra dharma kI ArAdhanA karane ke bAda bhI usake pUrvajanma ke antarAya karma kA udaya AyA, kyoMki apanI chAyA ke samAna koI bhI pUrvakarma kA ullaMghana nahIM kara sktaa| ataH thor3e hI dinoM meM cora, agni Adi ke upadrava se usakA dhana pAla TUTe hue sarovara kI taraha kSINa ho gyaa| isa bhava meM dharma kI ArAdhanA kI ho, to hI parabhava meM sukha milatA hai aura isa bhava meM jo bhI sukha-duHkhAdi milatA hai, vaha usakA kAraNa pUrva ke karmoM kA udaya hI hotA hai| dhana nirdhana ho jAne ke bAvajUda bhI apane dharma para pUrNatayA dRr3ha thaa| kyA bhISaNa garmI ke bAvajUda bhI samudra vistAra ko prApta nahIM hotA? tuccha manuSyoM ke vividha prakAra ke vacanoM ke dvArA bhI usakA dharma malina nahIM huA, kyoMki pRthvI kI dhUla ke dvArA kyA jAtya ratna kA teja kabhI kama hotA eka bAra dhana ko usakI bhAryA dhanazrI ne kahA-"he svAmI! Apa mere pitA ke ghara para jAyaM aura vahAM se dhana lAkara kucha vyApAra kreN|" usake isa prakAra kahane ke uparAnta bhI usakI vahAM jAne kI icchA nahIM huI, kyoMki svAbhimAnI puruSa nirdhana hone ke bAda sahAyatA kI icchA se svajanoM ke pAsa bhI jAne kI icchA nahIM karate, to sasurAla kI to bAta hI kyA? para jaba usakI bholI bhAryA bAra-bAra usase apane pIhara jAne ke lie dabAva DAlane lagI, to phira usane jAne kA vicAra bnaayaa| phira zubha dina dekhakara upavAsavAle dina upavAsa karake agale dina kA bhAtA sAtha lekara vaha ravAnA huaa| agale dina pAraNA hone ke kAraNa vaha kisI sthAna para mArga meM pAraNe ke lie rukaa| usa samaya usane vicAra kiyA-"Aja pAtradAna ke binA maiM kaise bhojana karUM? kyA merA ugra bhAgya Aja bhI jIvita hai? ki isa araNya meM bhI kahIM se munIzvara padhAra jaayNge|" isa prakAra vicAra karate hue vaha dizAoM kI sanmukha dekhane lagA, kyoMki sAdhuoM kA yoga mile yA na mile, dizAoM ke sanmukha dekhanA zrAvaka ke lie uttama phaladAyaka hai| tabhI pandraha upavAsa kA pAraNA karane ke lie bhikSA lAne jAte hue mUrtimAna dharma ke rUpa meM eka munirAja ko usane usa vana meM dekhaa| unheM dekhakara vaha citta meM atyanta Anandita huaa| turanta uThakara unake pAsa gayA aura sAtha meM lAyA huA bhAtA unheM bhraayaa| phira apanI AtmA ko kRtArtha mAnate hue bace hue bhAte se svayaM pAraNA kiyaa| phira Age bar3hate hue cauthe dina apanI sasurAla phuNcaa| vahAM zvasurAdi ne na to usakA satkAra kiyA, na hI thor3A bhI dhana diyA, kyoMki garIba vyakti ko svajana bhI Adara nahIM dete| prAyaH karake vApasa lene ke lie hI loga anyoM ko dhana dete haiN| agara aisA na ho, to loga kyoM daridra kA mukha bhI nahIM dekhanA cAhate?
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 367/zrI dAna-pradIpa phira santoSa rUpI amRta se tRpta dhana AkulatA rahita hokara apane ghara kI tarapha calA, kyoMki mahApuruSoM kI vRtti mAna aura apamAna meM tulya hI hotI hai| calate-calate vaha apane grAma kI nadI ke kinAre pahu~ca gyaa| vahAM Akara usane vicAra kiyA-"merI priyA ne bahuta hI AzA ke sAtha mujhe vahAM bhejA thaa| para mere sAtha dhana na dekhakara vaha atyanta duHkhI hogii| ataH usa duHkha ko na saha sakane ke kAraNa kahIM maraNAdi aniSTa sthiti na upasthita ho jaay|" isa prakAra vicAra karake usane nadI meM se gola-gola cikane aura sUrya kI kiraNoM ke samAna camakIle choTe-choTe patthara cunakara ratnoM kI taraha eka gAMThar3I meM bAMdha liye| phira usa poTalI ko mastaka para rakhakara apane ghara kI tarapha claa| usakI priyA ne dUra se hI usako Ate hue dekhakara Anandita huii| uThakara usake sAmane gayI aura usake sira para se poTalI lekara use surakSita sthAna para rkhaa| phira kuzala-kSemAdi kI bAta pUchakara usane pati ke lie bhojana taiyAra kiyaa| vaha khA-pIkara kSaNabhara ArAma karane ke lie so gyaa| usake bAda usakI bhAryA ne utsukatA ke sAtha vaha poTalI kholI, to usameM se jagamagAte ratnoM ko dekhaa| yaha dekhakara usake pAsa baiThI huI usakI par3osinoM ne kahA-"aho! tumhAre pitA kI kaisI udAratA hai! tuma para adbhuta prIti hai ki agaNita amUlya ratnoM ko dekara unhoMne apane jAmAtA kA satkAra kiyA hai|" isa prakAra usakI sakhiyA~ prazaMsA karane lgiiN| vaha svayaM bhI Anandita hotI huI jora-jora se haMsane lgii| unakI bAtacIta se dhana kI nidrA bhaMga ho gyii| bhrAnti pAte hue zayyA se uThakara turanta apanI priyA ke pAsa gayA aura pattharoM ko ratnoM va maNiyoM ke rUpa meM dekhakara vismita ho gyaa| Azcarya se usake netra vikasvara ho gye| tabhI usakI priyA ne kahA-"he svAmI! Apane mAno ina ratnoM ko kabhI na dekhA ho isa prakAra Azcarya se kyoM dekha rahe haiM?" taba dhana ne sarva hakIkata batAyI ki jaba tumhAre pitA ne mujhe kucha bhI nahIM diyA, taba maiMne nadI meM se patthara lekara yaha poTalI bAMdhI thii| yaha sunakara sabhI Azcaryacakita ho gye| tabhI zAsanadevI ne pratyakSa prakaTa hokara kahA-"he mugdhajanoM! isameM Azcarya kI kyA bAta hai? isa viSaya meM yathArtha vRttAnta suno dhana ne mArga meM muniyoM ko AhAra dAna kA jo puNya bAMdhA, usI ke phalasvarUpa ye patthara ratna bane haiN| pAtradAna ke prabhAva se talavAra ke prahAra bhI hAra rUpa meM pariNata ho jAte haiM, Apatti saMpatti ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai aura patthara maNiyoM ke rUpa meM rUpAntarita ho jAte haiN|" isa prakAra kahakara devI adRzya ho gyii| yaha saba dekhakara loga bAra-bAra dhana kI
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 / zrI dAna- pradIpa prazaMsA karane lage aura pAtradAna meM Adarayukta bane / phira una ratnoM ke dvArA vaha dAnezvarI dhana mahAna pratiSThA ko prApta huA / udAratA rUpI bhUSaNavAlI lakSmI kisa-kisa mahimA ko pradAna nahIM karatI? pAtradAna se pavitra hue dharma kI cirakAla taka ArAdhanA karake vaha dhana devagati ko prApta huA aura anukrama se mokSa ko bhI prApta huA / " ataH he buddhimAna puruSoM! isaloka aura paraloka kI AzaMsA ke binA hI supAtradAna meM pravRtti karanI cAhie, jisase nirvighna rUpa se donoM lokoM kI samagra sampadAe~ svayaM hI Akara tumhArA varaNa kare | vivekI puruSoM ko kabhI bhI anAdarapUrvaka dAna nahIM denA cAhie, kyoMki anAdarapUrvaka diye gaye dAna se isaloka meM to kIrti prApta hotI hI nahIM, paraloka meM bhI kalyANa rUpI zubhagati prApta nahIM hotI / buddhimAna puruSoM ko apanI-apanI sampatti ke anusAra thor3A yA jyAdA dAna AdarapUrvaka hI denA hI cAhie, kyoMki Adara hI kalyANakArI va phaladAyI hai / Adara ke binA diyA gayA dAna, vinaya ke binA grahaNa kI gayI vidyA aura kSamA ke binA tapasyA-ye tInoM kleza ke lie hI hote haiM / supAtra meM to lezamAtra bhI anAdara nahIM karanA cAhie, kyoMki supAtra kI avajJA karane se to dAtAra ko azubha phala hI prApta hotA hai / supAtra kI avajJA karanevAlA usake guNoM kI hI avajJA karatA hai| una guNoM kI avajJA ke dvArA guNa duHkhI hote hue usa puruSa ke pAsa kabhI bhI nahIM jaate| una guNoM ke abhAva meM vaha puruSa doSayukta hI banatA hai| doSa ke kAraNa usakI pApakarmoM meM pravRti bar3hatI hai, jisake kAraNa vaha durgati prApta karatA hai| anAdara se dAna denevAle kA zubhabhAva hIna hotA hai aura jaise tela ke hIna hone se dIpaka kA prakAza kSINa hotA hai, vaise hI usakA puNya bhI kSINa ho jAtA hai| puNya ke kSINa ho jAne se dAna ke zubha phala kI bhI hAni ho jAtI hai, kyoMki kAraNa kI hInatA ke kAraNa kArya kI bhI hAni ho jAtI hai| ataH nirmala cittavAle puruSoM ko AdarapUrvaka dAna denA caahie| yaha Adara mana, vacana va kAyA ke rUpa meM tIna prakAra kA ho sakatA hai| pAtra ko dekhakara ekadama khar3e ho jAnA, usake sanmukha jAnA, harSAzru A jAnA, mukha kA vikasvara honA aura sarvAMga se romAMcita ho jAnA Adi Ananda ke prabhAva ke samUha se jisakA zarIra saubhAgyayukta bana jAtA hai, aisA puruSa uttama pAtra ko jo dAna detA hai, vahI dAna gaurava ke lAyaka hai aura yaha dAna hI kAyA kA Adara kahalAtA hai / 'aho ! mere puNya Aja phalIbhUta hue| aho ! merA Aja kA dina pavitra huA, jisase ki he svAmI! Apa jaMgama kalpavRkSa ke samAna mere ghara para padhAre haiN| yaha sabhI eSaNIya anna, jala, khAdima aura svAdima hai / Apa inheM grahaNa karake mujhe kRtArtha kareM / ' - isa prakAra AdarapUrvaka vacana kI yukti ke dvArA jisakI bhakti kA spaSTa nizcaya hotA ho, aise buddhimAna puruSa ko pAtra
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 369/zrI dAna-pradIpa meM dAna karanA cAhie, kyoMki sundara vacana dAna meM prazaMsita hote haiN| jo dAna priya vacanoM ke sAtha diyA jAtA hai, vahI zubha phala kA pradAtA banatA hai| usake sivAya anya dAna zubha phala pradAna nahIM karate, kyoMki vaise dAna paraloka meM atyanta zithila phalayukta ho jAte haiN| isa viSaya meM eka dRSTAnta purANoM meM kahA jAtA hai, use suno kisI samaya hastinApura meM yudhiSThira rAjA rAjya karatA thaa| vaha 'lakSmI kA phala dAna hai-aisA jAnane ke kAraNa hamezA svarNa ke pAtroM meM aThAraha hajAra tApasoM ko bhojana karavAtA thaa| una tApasoM ko nimantrita karane ke lie usane apane choTe bhAI bhIma ko AjJA pradAna kara rakhI thI, kyoMki pAtra ko svayaM hI nimantraNa karanA cAhie athavA svayaM ke pArivArika sadasyoM ke dvArA hI nimantraNa karavAnA caahie| bhIma to svabhAva se hI bhIma thA aura phira gadA se yukta ho, to usakA to kahanA hI kyA? ataH vaha jaise-taise anAdarayukta vacanoM ke dvArA AkrozapUrvaka unako zIghratA ke sAtha nimantrita karatA thaa| ataH ve tApasa bAgha ke samIpa rahe hue bakaroM kI taraha acchA-acchA bhojana karane ke bAvajUda bhI bhayasahita hone ke kAraNa kRza hone lge| ___ eka bAra yudhiSThira rAjA una tApasoM ko kRza dekhakara vicAra karane lage-"hahA! bhaktipUrvaka bhojana karavAne ke bAvajUda bhI ye tApasa itane adhika kRza kaise ho rahe haiM?" rAjA ne usakA kAraNa mahAbuddhizAlI vidura se puuchaa| taba unhoMne acchI taraha nizcaya karake yathArtha hakIkata yudhiSThira se khii| vaha sunakara yudhiSThira ne vicAra kiyA-"yaha bhIma janma se hI uddhata prakRtivAlA hai| ataH isake durvAkyoM kA pariNAma dikhAye binA use sIkha nahIM milegii|" aisA vicAra karake yudhiSThira ne nimantrita karane ke bahAne se gaMdhamAdana parvata para yakSa ke pAsa bhIma ko bhejaa| use AtA huA dekhakara yakSa ne apanA mukha vastra se DhaMka liyaa| para bhIma to nirbhaya thA, ataH usane usake mukha para se vastra haTA diyaa| usa samaya bhIma ne usakA mukha bhuNDa ke samAna bhayaMkara dekhA aura zarIra svarNa ke samAna dekhaa| ataH vismita hote hue usane yakSa se pUchA-"he yakSa! tUM to akelA hI isa gaMdhamAdana parvata para rahatA hai, phira tumhArI kAyA svarNa ke samAna aura tumhArA mukha bhuMDa ke samAna kyoM hai?" yaha sunakara yakSa ne kahA-"maiMne kAyA ke dvArA to svarNa va ratnoM kA dAna kiyA, para mukha ke dvArA kabhI Adarayukta vacana nahIM khe| ataH merI kAyA to svarNa ke samAna hai aura mukha bhuNDa ke samAna hai| jIvoM ko zubhAzubha kI prApti meM usake pUrvakRta karma hI kAraNa rUpa hote haiN| maiMne pUrvajanma meM dAna diyA hai, para mukha se acche vacana nahIM bole| ataH mere zarIra meM isa prakAra kI
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370/zrI dAna-pradIpa viparItatA dikhAyI detI hai| isa bhava meM jo karma jisa prakAra kiyA jAtA hai, usa karma kA vaisA hI phala paraloka meM prApta hotA hai| maiM aisA mukha kisI ko dikhA bhI nahIM sktaa| ataH maiM nagara meM bhI nahIM jAtA huuN| agara koI yahAM A jAtA hai, to maiM apanA mukha vastra se DhaMka letA huuN| he mitra! tujhe sIkha dene ke lie hI tumhAre bar3e bhAI ne tumheM yahAM bhejA hai| ataH kisI ko bhI durvacana nahIM bolane caahie| dAna dete samaya to vizeSa rUpa se isa bAta kA khyAla rakhanA caahie|" isa prakAra sunakara bhIma ne usakI zikSA ko svIkAra kiyA aura lajjApUrvaka nagara meM lauTa aayaa| usake bAda vaha tApasoM ko nirantara priya vacanoM ke dvArA nimantrita karane lgaa| 'ye mahAtmA jJAna aura kriyA ke pAtra haiM, sarva guNoM kI khAna haiN| ataH mere ghara meM jo bhI acchI vastu hai, vaha mujhe inako denA yogya hai| inheM bhAvapUrvaka vidhi-pramANa alpa bhI diyA jAtA hai, to bhI vaha saMgamAdi ke samAna mahAna lAbha ke lie hI hotA hai|" isa prakAra mana meM Adara va ullAsapUrvaka udAra cittavAle puruSa ko pAtradAna karanA cAhie, kyoMki uttama vitta aura uttama pAtra kA yoga zubha citta ke sAtha rahA huA ho, to hI vaha saphala hotA hai| sarva dharmoM kA utkRSTa kAraNa zubha bhAva hI hai| usake binA kisI bhI prakAra ke dAna kA atizaya phala prApta nahIM hotaa| bhAvarahita dAna dene para kaI logoM ko to usakA phala hI prApta nahIM hotA aura dAna na dene para bhI kaI logoM ko kevala bhAvanA ke dvArA uttama phala prApta hotA hai| isa viSaya meM jIrNa zreSThI kI kathA zAstroM meM sunI jAtI hai, vaha isa prakAra hai vaizAlI nAmaka nagarI meM zuddha buddhiyukta jinadatta nAmaka parama zrAvaka rahatA thaa| vaha jIrNazreSThI ke nAma se prasiddha thaa| eka bAra usa nagarI ke udyAna meM cAra mAsa kI tapasyA ke sAtha zrImahAvIrasvAmI ne caumAsA kiyaa| unheM pAraNA karavAne kI bhAvanA ke sAtha jIrNazreSThI hamezA unakI sevA kiyA krtaa| caumAse ke antima divasa para vaha pAraNe ke lie prabhu ko nimantrita karake harSapUrvaka apane ghara gyaa| jinapUjA Adi nityakarma karake apane ghara ke A~gana meM khar3e hokara jinezvara ke mArga ke sammukha dRSTi rakhakara jIrNazreSThI vicAra karane lagA-"Aja maiM svAmI ko amuka-amuka prAsuka bhojana duuNgaa| vAstava meM mujhe dhanya hai! maiM kitanA puNyazAlI hUM ki mere ghara Aja vizva ke nAtha svayaM padhAreMge aura pAraNA kreNge| prabhu ko AtA dekhakara maiM harSapUrvaka unake sammukha jAU~gA, AdarapUrvaka unakI pradakSiNA karUMgA aura unake caraNa-kamaloM meM vaMdana kruuNgaa| unheM pAraNA karavAkara maiM apane hAthoM meM mokSalakSmI ko grahaNa kruuNgaa| bhagavAna kA to darzana mAtra hI mukti kA kAraNa hai, to phira unheM pAraNA karavAne se to mukti kI prApti kA to kahanA hI kyA?" isa prakAra kSaNa-kSaNa vRddhi ko prApta zuddha adhyavasAyoM ke kAraNa dAna diye binA hI
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 371 / zrI dAna- pradIpa usane acyuta devaloka ke AyuSya kA baMdha kara liyA / usI samaya lakSmI ke mada se apanI grIvA ko U~cA rakhanevAle abhinava zreSThI ke ghara bhagavAna pdhaare| seTha kI AjJA se dAsI ne prabhu ko pAraNa krvaayaa| usa samaya jIrNazreSThI ne AkAza meM devoM dvArA bajAyA huI dundubhi kA nAda sunA / ataH khedakhinna hokara vaha vicAra karane lagA--"hahA! maiM mandabhAgI huuN| mere sAre manoratha niSphala hue|" usa samaya agara usane usa deva - dundubhi kA nAda na sunA hotA, to usa prakAra ke car3hate pariNAmoM kI dhArA se usane kucha hI samaya meM kevalajJAna prApta kara liyA hotaa| dAna diye binA hI mAtra zubha pariNAmoM se jIrNa seTha ne usa prakAra kI divya Rddhi prApta kara lI / udhara abhinava zreSThI ke ghara para bhagavAna kA pAraNA hone ke bAvajUda bhI vaha bhAvarahita hone ke kAraNa vaha kucha bhI phala prApta nahIM kara skaa| usake ghara para jo ratna - vRSTi huI, vaha to arihaMtoM kI bhakti ke parAdhIna rahe hue devoM ne hI kii| unhoMne abhinava zreSThI ke bhAvoM se prasanna hokara ratnavRSTi nahIM kI / usa seTha ne to arihanta kI AzAtanA ke dvArA pApakarmoM kA baMdha kiyA, kyoMki kisI bhI pAtra kI avajJA karanA ThIka nahIM hai, phira jinezvaroM kI avajJA kA to kahanA hI kyA? ataH sampUrNa phala kI icchA rakhanevAle puruSa ko to sabhI pAtroM ko zubha bhAvapUrvaka dAna denA caahie| supAtra ko to aura bhI vizeSa rUpa se zuddha bhAvoM ke sAtha dAna denA cAhie / isa prakAra tIna taraha ke Adara se manohara dAna jo detA hai, vaha zlAghanIya saMpatti ko prApta karatA hai aura jo Adara rahita dAna detA hai, vaha vipatti ko prApta karatA hai| usa para nidhideva aura bhogadeva kI kathA hai, jo nimna prakAra hai : tamAlinI nAmaka prasiddha nagara caityoM ke zikhara para laharAtI dhvajAoM ke dvArA zobhita thaa| usame vizAla caturaMgiNI senA kA svAmI zrImitrasena nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usake sArthaka nAma ko dhAraNa karanevAlA sumaMtra nAmaka maMtrI thA / jaise samagra nadiyA~ samudra kA AliMgana karatI haiM, vaise hI samagra buddhiyA~ usa maMtrI kA AliMgana karatI thiiN| usa nagarI ke udyAna meM eka bAra zrIvinayaMdhara nAmaka gurudeva pdhaare| unakA Agamana sunakara harSapUrvaka rAjA, maMtrI aura paurajanoM ne Akara unheM vaMdana kiyaa| gurudeva ne kAnoM ko amRta ke samAna laganevAlI dharmadezanA unheM pradAna kI- "buddhimAna manuSyoM ko durlabha manuSya janma prApta karake nirantara dharma karanA cAhie / naye meghoM ke dvArA latA ke samAna dharma ke dvArA sarva sampattiyA~ prApta hotI haiM aura udayaprApta sUrya ke dvArA rAtri ke andhakAra kI taraha vipattiyA~ avazya hI nAza ko prApta hotI haiN| yaha dharma dAna, zIla, tapa aura bhAva ke bheda se cAra prakAra kA hai| unameM bhI dAna mukhya hai, kyoMki jinezvara deva bhI dAnadharma kA Adara karate haiM aura
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372/zrI dAna-pradIpa samavazaraNa meM sabase pahale usI kA upadeza dete haiN| sabhI prakAra ke dAnoM meM bhI zAstra ke jJAtA paNDita pAtradAna ko pradhAna mAnate haiM, kyoMki jaise barasAta kA jala sIpa meM par3ane se usakA motI banatA hai aura samudra meM girane se khArA bana jAtA hai, vaise hI pAtra aura apAtra meM dAna dene se usake phala meM mahAna antara A jAtA hai| vaha pAtradAna bhI dambharahita AdarapUrvaka karanevAle ko uttama phala kI samRddhi prApta hotI hai-aisA paNDita puruSa kahate haiM, kyoMki Adara kA utkarSa ho, to zubha phala prApta hotA hai aura Adara kA apakarSa ho, to azubha phala prApta hotA hai| he rAjA! jo anAdarapUrvaka supAtra ko dAna dete haiM, ve dUsare bhava meM dhanI banate haiM aura jo AdarapUrvaka dAna dete haiM, ve bhogayukta banate haiN|" isa prakAra sunakara rAjA ke citta meM saMdeha utpanna huaa| ataH usane munIzvara se kahA"dhanika va bhogI meM kyA antara hai? kyoMki donoM zabdoM kA artha to samAna hI hotA hai|" prazna sunakara gurudeva ne vicAra kiyA-"pratyakSa udAharaNa ke binA manda buddhivAle manuSya ko satya kI pratIti nahIM ho sktii|" ataH gurudeva ne pharamAyA-"he rAjA! donoM zabdoM ke artha meM atyanta antara hai| kAnyakubja nAmaka pura meM rahanevAle nidhideva aura bhogadeva nAmaka do uttama zreSThI tumhAre isa saMzaya ko dUra kareMge, kyoMki usI se tumheM vAstavika pratIti hogii|" yaha sunakara rAjA ne "ThIka hai" kahakara usa bAta kA nizcaya karane kI icchA ko mana meM dhArakara gurudeva ko namana kiyA aura apane sthAna para lauTa gyaa| vahI puruSa uttama buddhiyukta kahalAtA hai, jo gurudeva kI vANI ko usa prakAra se aMgIkAra karatA hai| phira buddhimAna rAjA ne sumaMtra maMtrI ko usa bAta kA nizcaya karane ke lie usa pura meM bhejA / AptapuruSa dvArA kathita apane kArya kI siddhi ke lie kauna buddhimAna pramAda karegA? / ___usake bAda sumaMtra maMtrI zIghra hI kAnyakubja purI meM gyaa| vahAM manuSyoM ko pUchate-pUchate vaha bIsa karor3a svarNa ke svAmI nidhideva nAmaka adhama zreSThI ke ghara gyaa| usakA ghara garIba ke ghara ke samAna zobhA se rahita thaa| usake dvAra meM praveza karate hI use mUrtimAna dAridrya ke samAna eka kadrUpa manuSya ko dekhaa| usake netra bilAr3e ke samAna pIle the| usakI nAsikA dhuvar3a ke samAna capaTI thii| usake kAna cUhe ke samAna ati laghu the| usake keza pizAca ke samAna dhUsara the| usake hoMTha aura kaMTha U~Ta ke samAna lambe the| usake dA~ta hAthI ke sAmana bAhara nikale hue the| usakA peTa isa taraha phUlA huA thA, mAno jalodara kI vyAdhi vyApta ho gayI ho| usane jIrNa aura malina do vastroM ko dhAraNa kara rakhA thaa| usakA zarIra nakhAdi saMskAra se rahita aura munIzvaroM kI taraha snAnAdi se rahita thaa| usake hAtha DorI banAnevAle
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 373/zrI dAna-pradIpa muMja athavA aise hI kisI anya padArtha ko bunane meM vyAkula citta se yukta the| vaha vaNikajanoM ke sAtha kalaha kara rahA thaa| aise puruSa ko dekhakara maMtrI ne usase pUchA-"he bhadra! nidhideva seTha kahAM hai? maiM paradezI maMtrI usase milane ke lie AyA huuN|" yaha sunakara usa puruSa ne zaMkA se vyAkula hote hue kahA-"tumheM usase kyA kAma hai?" taba maMtrI ne kahA-"maiM usake ghara mehamAna banakara AyA huuN|" kAnoM meM karavata ke samAna usake vacana sunakara mRtyudazA ko prApta hone ke samAna usakA mukha syAha ho gyaa| usane maMtrI se kahA-"vaha maiM hI huuN| aho! mahAkaSTa hai ki atyanta dAruNa ghuNa kI taraha mehamAna kASTha ke samAna mujhe nirantara bhItara hI bhItara kutara rahe haiN| usameM bhI kucha kamI raha gayI hai, to use pUrI karane ke lie tUM bhI aa|" isa prakAra usake dvArA anAdara kiye jAne para bhI apane icchita kArya kI siddhi kI AzA meM maMtrI usake ghara ke bhItara gyaa| jahAM apane icchita kArya kI siddhi ho rahI ho, vahAM apamAna bhI ho, to bhI vaha sukhakAraka hI hai| ghara meM jAte hI usa seTha kI strI ko dekhaa| mAno vidhAtA ne vara ke rUpa ko dekhakara usI ke anurUpa vaha strI banAyI ho-aisI hI vaha pratIta hotI thii| pizAca ke bAlakoM ke samAna dhUla-dhUsarita varNa se yukta kSudhA se pIr3ita bAlaka use khedita kara rahe the| usakA varNa kaue ke samAna thA, usakI cAla U~TanI ke samAna thI, usakA svara gadhI ke samAna thA, usakI AkRti bhuMDaNI ke samAna thii| usane kAcAdi ke atyanta tuccha AbhUSaNa dhAraNa kiye hue the| sAkSAt alakSmI ke samAna vaha dikhAyI de rahI thii| usa maMtrI ko jinapUjAdi karma karane kI icchA thI, para usa ghara kA AcAra na hone ke kAraNa vaha pUjA nahIM kara pAyA, kyoMki parAye ghara meM bailoM kI taraha mehamAnoM kI svatantra pravRtti nahIM ho sktii| phira madhyAhna ke samaya usa seTha ke sAtha maMtrI bhojana karane ke lie jIrNa Asana para baitthaa| jhUThe bartanoM meM zleSma se sane hAthoMvAlI usakI strI ne ur3ada ke bAkule aura telAdi tuccha anna ko prosaa| aisA tuccha anna kabhI bhI pUrva meM maMtrI ke mukha meM nahIM gayA thaa| ataH samyag prakAra se mArga ko na jAnane ke kAraNa vaha anna maMtrI ke gale se nIce nahI utraa| para seTha to usI anna ko zIghratApUrvaka khAne lagA, kyoMki use to hamezA se usI ko khAne kI Adata thii| maMtrI kI bhojana meM aruci dekhakara seTha ko jarA lajjA aayii| ataH usane apane cAkara ke pAsa se dUdha mNgvaayaa| cAkara dUdha lekara A hI rahA thA ki usakA pA~va akhar3ane ke kAraNa vaha auMdhe mukha dharatI para gira par3A aura vaha dUdha bikhara gyaa| usI ke sAtha maMtrI kI AzA bhI bikhara gyii| phira jaise-taise maMtrI ne vahI bhojana thor3A kiyA aura thor3A chodd'aa| phira hAtha
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374/zrI dAna-pradIpa dhokara uTha gyaa| seTha ne apane mukha meM supArI kI jagaha khera ke lakar3e kI chAla DAlI aura atithi ko bhI vahI dii| isa prakAra usake ghara kI yaha nindita ceSTA dekhakara maMtrI mana meM vismaya, kheda aura hAsya se pUrNa huaa| usa seTha kI taraha maMtrI ne bhI mukha meM vahI chAla DAla lI, kyoMki vidvAna samaya kA anusaraNa karanevAle hote haiN| ___usake bAda vaha seTha maMtrI ko sAtha lekara nagara meM niklaa| thor3I-sI lena-dena ke lie grAma meM jagaha-jagaha vaNikoM ke sAtha kalaha karate hue zAma taka binA vizrAma lie pUre nagara meM havA kI taraha bhaTakatA rhaa| rAtri meM ghara Akara khuda ke sone ke lie jo TUTI huI khATa aura cIthar3oM kA banA huA bistara maMtrI ko sone ke lie diyA aura svayaM pairoM ko dhoye binA hI raMka kI taraha bhUmi para hI so gyaa| usake dhana aura duSTa AcAra-vicAra saMbaMdhI tarka-vitarka se, khATa ke kacakaca zabda aura bistara kI durgandha se kharAba sthiti meM rahe hue usa sumaMtra maMtrI ko chor3akara apamAna ko prApta strI kI taraha nidrA usase dUra calI gyii| "yaha tIna praharavAlI rAtri Aja karor3a paharavAlI ho gayI hai, yaha kaise khatma hogI?"-isa vicAra se maMtrI mana meM pIr3ita hone lgaa| tabhI akasmAt usake kAna meM kahIM se zabda AyA-'he mUrkha vaMTha! tUM kaise svayaM ko dUdha detA? vAstava meM to tUM yogyatArahita hI hai| tere usa ayogya AcaraNa ko hI maiMne dUdha kA pAtra girAkara dUra kiyA thaa|" aise zabdoM ko sunakara maMtrI ke netra khula gye| usane apane samIpa eka divya strI ko dekhaa| yaha vRttAnta usa vaMTha ke bhI jAnane meM nahIM aayaa| phira strI calI gyii| maMtrI ne bhI apane mana meM hI tarka-vitarka karate hue rAtri vyatIta kii| prAtaHkAla hone para vaha nidhideva kI AjJA lekara bhogadeva zreSThI ke ghara gyaa| vaha ghara atyanta zobhA se yukta thaa| usa ghara para aneka svarNakalaza sthApita kiye hue the, ataH mAno svargaloka se vimAna utarA ho-isa prakAra pratIta ho rahA thaa| vaha jaba zreSThI ke ghara meM praveza karane lagA, dvArapAla use dekhakara turanta khar3A huaa| maMtrI ko baiThane kA AsanAdi dekara usakA ucita satkAra kiyaa| vivekI ke ghara para rahe hue cAkara bhI vivekI hI hote haiN| tabhI bhogadeva rAjasabhA se ghara lauttaa| vaha zreSTha vizAla azva para ArUr3ha thaa| usake cAroM ora sipAhI cala rahe the| bandIjanoM kI stuti ke dvArA cAroM ora kolAhala vyApta thaa| zarIra para mUlyavAna vastra dhAraNa kiye hue the| cAroM tarapha phailatI huI kAnti ke dvArA mAno apane puNya-samUha ko dikhA rahA ho-isa prakAra svarNAbhUSaNoM ke dvArA dizAoM ko daidIpyamAna banA rahA thaa| pRthvI para Aye hue indra kI taraha vaha zobhita ho rahA thaa| isa taraha usako AtA
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 375 / zrI dAna- pradIpa huA dekhakara maMtrI turanta hI usake sanmukha claa| usa samaya maMtrI ko sAmane AtA huA dekhakara zreSThI bhI tatkAla azva para se nIce utarA aura maMtrI ko gale lgaayaa| kuzalakSema ke prazna rUpI amRta dvArA maMtrI ko AnaMdita karake use sAtha lekara zreSThI ne ghara meM praveza kiyA / vahAM catura, vinayI aura subhAgyavAna usake parivAra ko dekhakara maMtrI vismita huA / phira maMtrI aura seTha ne uSNa jala se snAna kiyaa| divya aura ujjvala vastra pahane aura phira mAno do rUpa dhAraNa kiye hoM - isa prakAra usane bhaktipUrvaka svarNa kI nirmita jinapratimA kI pUjA kI / usake bAda pazu, bAlaka, vRddha aura bImArAdi ko saMbhAlakara bhogadeva maMtrI ko sAtha lekara bhojanazAlA meM gyaa| usake sarvatra aucitya ko dekhakara maMtrI camatkRta raha gyaa| maMtrI va parivAra sahita vahAM rakhe hue zreSTha bhadrAsana para vaha baiThA / vivekI puruSa kaue kI taraha mAtra apane hI peTa ko bharanevAle nahIM hote| unake sAmane motiyoM se jaTita svarNa kI caukiyA~ rakhI gyiiN| una para sajjanoM kI ceSTA ke samAna suvRtta kuNDaliyA~ rakhI gyiiN| usake Upara rajata kI kaToriyoM kI zreNI ke sAtha svarNathAla rakhe gaye / tAroM ke sAtha sUrya ke mANDale AkAza se nIce utare hoM - isa prakAra se ve thAla zobhita ho rahe the| I phira seTha kI patnI vahAM AyI / usakA mukha pUrNa candra ke samAna manohara thaa| usake netra vikasvara kamala ke samAna the| usakI dRSTi se mAno amRta jhara rahA thaa| vaha apane sarvAgoM meM divya alaMkAroM ko dharaNa karane ke kAraNa dugune saubhAgya ko dhAraNa kiye hue thI / vaha vinaya guNa se yukta thI / mAno mUrtimAna ghara kI lakSmI ho- isa prakAra dikhatI thii| phira usane parosane ke lie saubhAgyavatI striyoM ke pAsa se uttama bhojana kI sAmagrI mNgvaayii| tabhI jaise prAtaHkAla sUrya AkAza ke A~gana ko zobhita karatA hai, vaise hI pavitra cAritra se yukta tapasteja nAmaka munIzvara ne usake ghara ke A~gana ko zobhita kiyA / mUrtimAna dharma ke samAna una muni ko dekhakara svaccha bhaktiyukta vaha vaNika ekadama se uTha khar3A huaa| unake sanmukha gayA aura unheM praNAma karake unase vijJapti kI - "he prabhu! Aja mere ghara kalpavRkSa, cintAmaNi aura kAmakumbhAdi divya padArtha prApta hue haiM ki jisake kAraNa pUrvajanma ke udayaprApta puNyoM ke samUha ke rUpa meM Apa svayaM mere ghara padhAre haiM / he nAtha! mujha para kRpA karake isa zuddha anna ko grahaNa kareM / " yaha sunakara mAno saMsAra samudra se tArane kI icchA se sAdhu mahArAja ne usake sAmane tumbar3e kA pAtra rkhaa| usane usa pAtra ko zuddha anna - pAnAdi ke dvArA bhara diyA aura apanI AtmA ko apAra puNya se bhara diyA / puNyakriyA karane meM tatpara muniyoM ne nagara ke bAhara udyAna meM jAkara 1. gola AkAravAle aura ceSTA ke pakSa meM suMdara vyavahAra /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 / zrI dAna- pradIpa usa AhAra ke dvArA pAraNA kiyaa| usake bAda usakI patnI ne harSapUrvaka vividha prakAra ke manohara aura divya bhojana kA tiraskAra karanevAlI rasoI parosI / vaha seTha parivAra aura maMtrI ke sAtha bhojana karane lagA / tabhI rasoie kI najara cUkane se billI ne dahI ke pAtra ko naSTa kara diyaa| yaha dekhakara rasoiyA nirAza ho gayA aura vicAra karane lagA ki aho! Aja mujhase kitanA bar3A aparAdha huA hai ? aba maiM kyA karUM? isa prakAra rasoiyA atyanta cintAtura huA, para tabhI anya grAma se bahuta adhika dahI usa seTha ke ghara bheMTa ke rUpa meM AyA / amRta ke piNDa ke samAna cikanAIyukta usa dahI ko khAkara atyanta cikane hue hAthoM ko kapUra ke cUrNa se suvAsita kiye jala ke dvArA zrIbhogadeva va maMtrI ne parivAra ke sAtha hAthoM ko dhokara Acamana kiyaa| phira bhogadeva teraha guNoM se yukta sugandhita tAmbUla kA svayaM bhakSaNa kiyA aura apane hAthoM se maMtrI ko bhI diyaa| phira kucha samaya taka svarNa ke palaMga para ArAma karake jAgRta hone ke bAda zarIra para candana kA lepa karake usa buddhimAna maMtrI ke sAtha vividha prakAra kI dharmacarcA Adi kI / sAyaMkAla hone para vidhiyukta zrIjinezvara kI pUjA kI aura deva - guru ke smaraNapUrvaka AtmA ko pavitra karake zreSThI aura maMtrI ne haMsa ke samAna rUI kI rajAI ke sAtha svarNa ke palaMga ko alaMkRta kiyaa| aisI vividha prakAra kI bhogadeva kI samRddhi kA hRdaya meM dhyAna karate hue maMtrI kI nidrA dUra calI gyii| tabhI usane madhyarAtri ko AkAzavANI sunI - "he adhama rasoiyA! tUM isa ghara meM se nikalane lAyaka hai, kyoMki dahI ke pAtra ke viSaya meM tumase pramAda huA hai| phira bhI maiMne dahI lAkara tumhAre pramAda ko DhaMka diyA hai / " aisI vANI ko sunakara maMtrI ne idhara-udhara cAroM tarapha dizA - vidizA dRSTi DAlI, tabhI kAnti ke dvArA dizAoM ko daidIpyamAna karatI huI aura alaMkAroM se zobhita kisI divya strI ko dekhaa| maMtrI turanta palaMga para se uTha khar3A huA aura AzcaryapUrvaka kahA - "he bhadre ! tuma kauna ho? tumane abhI-abhI yaha kyA kahA ? " usa devI ne kahA- "he maMtrI ! maiM nidhideva aura bhogadeva - donoM kI kuladevI huuN| he niSkapaTa! maiMne terA saMzaya dUra karane ke lie hI yahAM Akara isa prakAra ke vacana kahe haiN| athavA tuma ina donoM zreSThI ke pUrvabhava ke bAre meM suno isa bhogadeva ne pUrvabhava meM AdarapUrvaka pAtradAna kiyA thA, ataH use adbhuta bhoga prApta huA hai, kyoMki vidhipUrvaka diyA gayA dAna kisa zubha ke lie nahIM hotA? para isa mUr3ha nidhideva ne pUrvabhava meM pAtradAna dekara bhI AdarabhAva ko jIvana meM nahIM utaaraa| ataH bhogarahita
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 377/zrI dAna-pradIpa samRddhi ise prApta huI hai| tumane svayaM dhanI aura bhogI kA bheda dekha liyA hai| ataH apane rAjA ko jAkara btaao|" aisA kahakara vaha devI adRzya ho gyii| maMtrI ne bhI zeSa rAtri Ananda ke sAtha nirgamana kii| phira prAtaHkAla sumaMtra maMtrI ne seTha se jAne kI AjJA maaNgii| usa samaya bhogadeva ne usakA satkAra karake use vidA kiyaa| vaha maMtrI apane nagara meM gayA aura una donoM zreSThiyoM ke vRttAnta rUpI ayaskAnta maNi ke yoga se rAjA ke sandeha rUpI zalya ko dUra kiyaa| phira rAjA tathA maMtrI dharma kA pAlana karake svarga meM utpanna hue aura anukrama se mokSa ko prApta hue| ataH buddhimAna manuSyoM ko supAtradAna meM atyanta Adarayukta honA caahie| puNyabuddhi se yukta manuSya ko supAtradAna dene ke bAda pazcAttApa nahIM karanA cAhie, kyoMki jaise mukha kA zvAsa svarNa ke varNa kA nAza karatA hai, vaise hI pazcAttApa dAna ke phala kA nAza karatA hai| alpa buddhi se yukta jo puruSa satpAtra ko dAna dekara pIche se pazcAttApa karatA hai, vaha nizcaya hI kalpavRkSa kA vapana karake use viSa se sIMcane kA kArya karatA hai| dAna dene ke bAda agara usa dAna kI anumodanA kI jAtI hai, to vaha phaladAyaka hI banatI hai, kyoMki varSAkAla kI barasAta se pakI huI khetI ko agara zreSTha vAyu mile, to vaha khetI saphala phalavAlI banatI hai| jaise candra kI kiraNeM samudra ke jala ko vRddhi prApta karavAtI hai aura naye meghoM kI zreNiyA~ vana kI auSadhiyoM ko vRddhi prApta karavAtI haiM, vaise hI vidhipUrvaka kI gayI anumodanA puNya ko atyanta vRddhi prApta karavAtI hai| svayaMkRta puNya ke pIche kI huI anumodanA mAtra hI utkRSTa samRddhi kA kAraNa nahIM hai, balki anyoM ke dvArA kiye hue puNya kI anumodanA bhI adbhuta samRddhi kI sAkSI banatI hai| jo puruSa dAna dekara usakI anumodanA karatA hai, use lakSmI sulabha hotI hai| anyoM ko vaha lakSmI prApta nahIM hotii| ina donoM viSayoM meM eka sAtha sudhana aura madana kA dRSTAnta hai isa bharatakSetra meM dakSiNa mathurA nAmaka nagarI hai| usameM sthAna-sthAna para AkAza ko sparza karate caityoM ke zikhara para svarNa ke kalaza sthApita the| ve kAnti ke dvArA nirantara sUrya kA bhI ullaMghana karate the| usa nagara meM dhana kI samRddhi ke dvArA kubera ke samAna dhanada nAmaka dhanika rahatA thaa| usakA mana jinadharma rUpI amRta ke draha meM nirantara matsya kA AcaraNa karatA thaa| deha ko dhAraNa karanevAlI gRhalakSmI ke samAna usake dhanamatI nAmaka patnI thii| maNi ke dvArA svarNa kI taraha usakA rUpa zIla guNa ke dvArA zobhita thaa| usa nagarI ke pAsa eka anya uttara mathurA nAmaka nagarI thii| vaha svarga kI nagarI ke samAna vizAla thI aura aneka sampattiyoM kA Azrayasthala thii| usame madana nAmaka dhanika rahatA thaa| eka bAra madana vyApAra karane kI icchA se dakSiNa mathurA meM gayA, kyoMki lakSmI
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378/zrI dAna-pradIpa kA nivAsa sthAna vyApAra hI hai| kaI manuSya kamala ko lakSmI kA sthAna kahate haiM, vaha to mAtra rUr3hi hI hai| vahAM madana kI kraya-vikraya karate hue dhanada ke sAtha mitratA ho gayI, kyoMki paradeza meM gaye hue vidvAnoM kI mahAtmAoM ke sAtha mitratA honA ucita hI hai| phira donoM ne mitratA rUpI latA ke vilAsa maNDapa rUpa isa prakAra vANI se pratijJA kI-"hama donoM meM se agara eka ko putra aura dUsare ko putrI hogI, to hama una donoM kA Apasa meM vivAha kara deNge|" usake bAda dhanada para prIti dhAraNa karate hue madana kitane hI dinoM taka vahAM rahA aura apanA kArya siddha ho jAne ke bAda utkaNThApUrvaka apane ghara calA gyaa| dharma, artha aura kAma rUpI tIna puruSArthoM kA bAdhArahita sevana karate hue dhanada ko anukrama se vinaya se zobhita aura buddhimAna sudhana nAmaka putra utpanna huaa| madana ke bhI vinayAdi guNoM se manohara manoramA nAmaka putrI utpanna huii| paraspara saMtati ke janma ko jJAta karake ve donoM atyanta Anandita hue| anukrama se sudhana ne striyoM ke prANa rUpI yauvana ko prApta kiyA / taba madana ne apanI putrI kA vivAha vizAla mahotsavapUrvaka usake sAtha kara diyaa| mahApuruSoM ne jo aMgIkAra kiyA ho, kyA vaha anyathA ho sakatA hai? madana ne AnandapUrvaka sudhana ko uttama vastrAbhUSaNAdi dekara usakA zreSTha satkAra kiyaa| usake bAda sudhana bhI zvasura kI AjJA lekara priyA ke sAtha apanI nagarI meM gyaa| usa Ibhya putra sudhana ke sabhI manoratha usake pitA ne pUrNa kiye| ataH usane apanI priyA ke sAtha kitanA hI samaya vividha prakAra ke bhogoM ke dvArA sukhamaya vyatIta kiyaa| anukrama se usake pitA svarga sidhAra gye| taba vaha atyanta zokAkula ho gyaa| usane pitA kI uttarakriyA karake ghara ke bhAra ko dhAraNa kiyaa| ___ kucha samaya bItane ke bAda usake ghara meM se dhanada ke sAtha hI mAno jA rahI ho-isa prakAra se lakSmI dhIre-dhIre hAni ko prApta hone lgii| vyApAra ke lie cAroM tarapha dezAvaroM ke mArga meM rahI huI usakI lakSmI ko coroM ne lUTa liyaa| vAhanoM meM rahI huI lakSmI mAno premapUrvaka usake pitA se milane kI icchA kara rahI ho-isa prakAra se samudra meM DUba gyii| usake ghara meM rahA huA dhana bhI nirantara rAjadaNDa aura agni Adi upadravoM se nAza ko prApta ho gyaa| apane karma pratikUla ho, to kyA-kyA viparItatA prApta nahIM hotI? usake pitA ke snAna ke lie svarNa kA bAjoTa aura kuNDI Adi the tathA sone, cA~dI aura maNiyoM se nirmita cAra-cAra kalaza the| eka dina sudhana snAna karane lgaa| usa samaya mAno divya zakti se paMkha laga gaye hoM-isa prakAra ve kalaza eka hI bAra meM zIghratA se AkAza meM ur3a gye| usI prakAra svarNa ke bAjoTAdi jitanI bhI mUlyavAna vastue~ thIM, ve sabhI pakSiyoM ke samUha ke samAna usake ghara meM se usake dekhate hI dekhate eka sAtha AkAza meM ur3a gyiiN|
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379/zrI dAna-pradIpa yaha dekhakara buddhinidhAna sudhana ko Azcarya bhI huA aura duHkha bhii| usake bAda jinapUjA Adi karake vaha jaise hI svarNathAla, svarNa kaTore Adi meM bhojana karane lagA, usa samaya jaise-jaise vaha khAlI kara-karake pAtrAdi rakhane lagA, vaise-vaise ve pAtrAdi mAno chor3ane ke apamAna se krodhita hue hoM isa prakAra se use chor3akara AkAza meM gamana karane lge| usake bAda vaha hAtha dhone lagA, to usa samaya thAla ko capala dekhakara arthAt AkAza meM jAte hue dekhakara Azcaryacakita hote hue bhAgate hue cora kI laMgoTI ko pakar3ane ke samAna usa thAla ke kinAre ko hAtha se kasakara pakar3a liyaa| para phira bhI una anya gaye hue pAtroM ke sAtha kI icchA se vaha thAla bhI calA gyaa| jAte hue athavA marate hue ko bhalA koI kamI roka bhI pAyA hai? usa thAla kA eka Tukar3A TUTakara usake hAtha meM raha gyaa| yaha dekhakara sudhana duHkhI hote hue vicAra karane lagA-"mujhe atyanta duHkhadAyaka puNyarahitatA kaise prApta huI? ki jisase mere pitA kI lakSmI ne eka sAtha merA tyAga kara diyaa| jyAdA kyA kahU~? mere pUrvakarmoM kA udaya atyanta viSama rUpa meM huA hai ki jisase dRr3hatA ke sAtha hAtha se pakar3A huA thAla bhI TUTakara mujhase dUra calA gyaa| dhana aura yuvAvasthA Adi dekhate hI dekhate kSaNabhara meM nAza ko prApta ho jAte haiM yaha bAta prasiddha hI hai| para jisane svayaM satata sukRta kiyA ho, to vaibhava bhI nizcala prApta hotA hai| nizcaya hI maiMne pUrvabhava meM sarva sukhoM ko pradAna karanevAle dharma ko vidhipramANa nahIM kiyA hai, kyoMki adbhuta saMpatti ko prApta karane ke bAvajUda bhI vartamAna meM maiM vaibhava -rahita bana gayA huuN| ataH aba mujhe yatidharma aMgIkAra kara lenA cAhie, kyoMki dharma hI sUrya kI taraha andhakAra samUha rUpI vipatti kA hanana karanevAlA hai aura kamala rUpI saMpatti ko vikasita banAnevAlA hai|" isa prakAra vicAra karake uchalatI abhaMga bhAvanA se utpanna huI vairAgya taraMgoM ke dvArA sudhana kA aMtaHkaraNa vyApta ho gyaa| ataH usane AnaMdapUrvaka vinayaMdhara nAmaka sUri ke pAsa cAritra grahaNa kiyaa| svayaM mamatArahita hote hue bhI kautuka se usa thAla kA Tukar3A apane pAsa hI rakha liyA, para lajjA ke kAraNa kabhI bhI anya kisI sAdhu ko unhoMne nahIM btaayaa| anukrama se una sudhana muni ne grahaNa aura Asevana zikSA meM nipuNatA prApta kii| unakA citta utkRSTa Agama ke dvArA bhAvita huaa| taba guru ne unheM akele vicaraNa karane kI AjJA pradAna kii| anukrama se bhUmaNDala para vicarate hue ve muni uttara mathurA meM gye| vahAM gocarI ke lie nagara meM bhramaNa karate-karate ve madana ke ghara gye| vahAM svarNathAla Adi apanI sArI vastue~ usake ghara meM dekhakara unheM Azcarya huaa| mAno una vastuoM ko dekhane ke lie tarasa rahe hoM-isa prakAra se ekaTaka unheM dekhane lge| yaha dekhakara madana ne kahA-"kanaka aura kAMkare
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380/zrI dAna-pradIpa meM muni samAna buddhivAle hote haiN| to phira merI lakSmI ke viSaya meM mAno abhilASA ho isa prakAra se Apa kyoM dekha rahe haiM?" yaha sunakara uttama muni ne kahA-"he zreSThI! tumhArI lakSmI para merI koI spRhA nahIM hai| para tumhArI isa samRddhi ko dekhakara mujhe Azcarya ho rahA hai| ataH maiM tumase pUchatA hUM ki isa vaibhava kA vistAra tumheM kahAM se prApta huA?" yaha sunakara madana hRdaya meM zaMkita huaa| para bAhara se haMsate hue bolA-"yaha svarNAsana Adi sAmagrI tathA yaha samasta lakSmI pitA kI paramparA se mujhe prApta huI hai| para Apane yaha kyoM pUchA?" sAdhu ne smita hAsya ke sAtha kahA-"he bhadra! kyoM jhUTha bolate ho? yaha bhojana ke pAtrAdi sArI vastue~ pUrva meM mere ghara para thiiN| merA puNya kSINa ho jAne ke kAraNa ye sArI vastue~ mere ghara se calI gyiiN| yaha svarNathAla to jaba jA rahA thA, to maiMne ise pakar3ane kA prayAsa bhI kiyA thA, para isakA yaha Tukar3A TUTakara mere hAtha meM raha gayA aura thAla calA gyaa| ataH kautuka ke kAraNa hI maiM tumheM pUcha rahA hUM tumhAre vaibhava ke lobha se nahIM pUcha rahA huuN| hama muni to bAhya vaibhava ko sarpa ke samAna mAnakara usase Darate haiN|" yaha kahakara muni ne thAla kA vaha Tukar3A thAla ke samIpa rakhA, to mAno atyadhika samaya ke viyoga se duHkhI huA vaha Tukar3A turanta thAla ke sAtha cipaka gyaa| yaha dekhakara madana kI zaMkA dUra ho gyii| muni ko satyavAdI jAnakara usane harSapUrvaka kahA-"eka dina maiMne mere ghara meM svayaM hI nidhi ke samUha ko AyA huA dekhaa| phira eka dina snAna karane ke samaya yaha svarNa kA bAjoTa Adi sAmagrI bhI AkAza mArga se mere ghara para A gyii| bhojana karate samaya akasmAt bhojanapAtroM kA samUha bhI apane Apa mere ghara para A gyaa| isa prakAra yaha samagra lakSmI pUrvakRta sukRtya ke kAraNa kahIM se bhI Akara mujhe prApta huI hai| prANiyoM ko apane bhAgya ke yoga se kyA atyanta durlama vastu bhI sulama nahIM hotI? maiMne pahale Apake sAmane asatya kahA thaa| mere usa aparAdha ke lie mujhe kSamA kiijie| he bhagavAna! Apa kauna haiM? kisa grAma ke rahanevAle haiM? kisake putra haiM?" taba muni ne apane nagara Adi kA vRttAnta usako btaayaa| yaha sunakara madana ne use apanI putrI ke pati ke rUpa meM jaanaa| harSa aura duHkha ke sAtha rote hue gadgada svara meM usane kahA-"he muni! Apa merI putrI ke svAmI haiN| merI isa putrI ko dekho| he muni! yaha ghara ApakA hI hai| yaha dhana aura yaha nidhi bhI ApakI hI hai| adhika kyA kahUM? yaha sarva parivAra ApakI hI AjJA ke AdhIna hai| ataH abhI to atulya sukha ko pradAna karanevAle zreSTha bhogoM ko
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 381/zrI dAna-pradIpa icchAnusAra bhogeM aura sukhopabhoga karane ke bAda vRddhAvasthA meM cAritra grahaNa kreN|" ___usake isa prakAra ke vacanoM ko sunakara bhogoM se parAGmukha hue muni ne uttama vacana kahe-"viSayoM kA pariNAma atyanta duHkhadAyI hai| ataH viSa ke samAna viSaya atyanta bhayaMkara hai| jo duSTa buddhivAlA manuSya cAritra kA tyAga karake viSaya sukha meM mana ko dhAraNa karatA hai, vaha amRtarasa kA tyAga karake prArambha meM sukhakAraka aise viSa ko pIne kI icchA karatA hai| ___ he madana zreSThI! jo prApta viSayoM kA tyAga karake cAritra ko apanAtA hai, vahI manuSya jagata meM uttama hai| jo aprApta viSayoM kI icchA karatA hai, unheM tattvajJAniyoM ne adhama kahA hai| viSayoM ke svataH hI dUra ho jAne ke bAda bhI jo una para prIti ko dhAraNa karatA hai, vaha adhamoM meM bhI adhama hai| ataH una viSayoM ko aba maiM kyoM grahaNa karUM? ina viSayoM ne hI merA tyAga kiyA hai, vaha mere lie mahAna lAbhadAyaka huA hai, kyoMki unake tyAga ke kAraNa hI Aja maiMne isa cintAmaNi ke samAna durlabha cAritra ko grahaNa kiyA hai|" isa prakAra kahakara niHspRha muni anyatra vihAra kara gye| madana apane jAmAtA kI aisI ghaTanA ko jAnakara atyanta vismaya ko prApta huaa| usane mana meM vicAra kiyA-"kisa karma ke kAraNa lakSmI ne usakA ekadama se tyAga kiyA aura mujhe ekadama se apanA liyA? koI utkRSTa jJAnI muni padhAreM, to maiM isakA kAraNa pUchU aura zalya ke samAna apane hRdaya ke saMzaya ko dUra kruuN|" isa prakAra madana vicAra kara hI rahA thA ki kucha dinoM bAda koI jJAnI munirAja vahAM pdhaare| yaha sunakara vaha atyanta prasanna huaa| puNyazAlI kA manoratha kabhI bhI niSphala nahIM hotaa| nagarajanoM ke sAtha utsuka manavAlA madana bhI muni ko namana karane ke lie gyaa| vahAM vidhipUrvaka muni ko vandana karake unake pAsa baiThakara dezanA kA zravaNa kiyaa| phira madana ne apane hRdaya meM rahA huA saMzaya muni se puuchaa| muni ne usakI jijJAsA kA samAdhAna karate hue kahA-"isI nagarI meM pahale dhanamitra aura sumitra nAmaka do mitra the| dhanamitra ke pAsa vaibhava to thA, para vaha svabhAva se kRpaNa thaa| sumitra ke pAsa alpa vaibhava thA, para vaha dAna dene meM udAra thaa| vAstava meM ratna ko doSayukta karanevAle vidhAtA ne dAna aura dhana ko alaga-alaga sthAna para rakhakara una donoM ko hI viDambanA prApta karavAyI hai| svajanoM tathA logoM ke kahane para dhanamitra ne jinapUjA, munipUjA Adi aneka prakAra ke puNyakAryoM meM atyadhika lakSmI kA vyaya kiyaa| __ phira pUrvakRta kukarmoM ke yoga se vaha kubuddhi se yukta hokara svayaM ke dvArA kiye gaye
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382/zrI dAna-pradIpa dAnAdi meM dhana ke vyaya ke lie bAra-bAra pazcAttApa karane lagA-"hA! hA! dUsare manuSyoM ke dvArA Thage jAne se maiMne vyartha hI kitane dhana kA vyaya kara diyA?" isa prakAra ke vicAra ke dvArA pazcAttApa karane se usane apane puNya kI hAni kii| cAroM tarapha se sUrya kA tApa par3ane para kyA jalAzaya kA jala sUkha nahIM jAtA? una malina pariNAmoM ke dvArA usane azubha karmoM kA upArjana kiyaa| prANiyoM ke pariNAmoM ko anusAra hI zubha-azubha karma prApta hote haiN| ___udhara pavitra buddhi se yukta sumitra ne alpa Rddhi hone ke bAvajUda bhI apanI Aya ke anusAra thor3A-thor3A dhana supAtra meM vyavahRta kiyA aura "merA dhana jinapUjAdi puNya kAryoM meM upayogI huA, yaha uttama huA"-isa prakAra hamezA bAra-bAra usakI anumodanA bhI kii| isI kAraNa se candra ke udaya se kSIrasAgara ke jala kI taraha usakA dAna-puNya nirantara taraMgita hone lagA aura vRddhi ko prApta huaa| ___kAlAntara meM usa sumitra ko eka putra huaa| vaha kisI vyasana meM Asakta thA, kyoMki agni kitanI hI tejasvI kyoM na ho, usameM se nikalatA huA dhUma kyA malina nahIM hotA? ataH sumitra apane dravya ke nAza ke Dara se apane putra se sAra-sAra vastuoM ko chipAkara rakhatA thaa| jisa putra para pitA kA vizvAsa hI na ho, aise putra kA janma na lenA hI ThIka hai| eka bAra dUra deza meM jAkara vyApAra karane kI icchA se sumitra ne putra ke durguNoM ke bhaya se apane mitra dhanamitra ke yahAM svarNAdi nidhi kA sthApana kiyaa| phira vaha apane ghara se ravAnA huaa| mArga meM jAte hue akasmAt gupta visUcikA kI vyAdhi ke kAraNa vaha maraNa ko prApta ho gyaa| prANiyoM kI mRtyu to sAmane hI rahI huI hotI hai| vaha sumitra maraNa ko prApta hokara nirmala dAna- puNya ke kAraNa isI nagarI meM madana banA hai| vidhipUrvaka thor3A bhI ArAdhita-sevita jinadharma adbhuta lakSmI kA vistAra karatA hai| usake bAda sumitra kI bhAryA, jo dhanamitra ke yahAM dhana rakhane kA sArA vRttAnta jAnatI thI, usane dhanamitra se apanI nidhi aneka prakAra se aura kaI bAra mAMgI, para lobhavaza usane nahIM dii| anukrama se vaha dhanamitra bhI maraNa ko prApta karake tumhAre jAmAtA sudhana ke rUpa meM utpanna huA hai| zubha dAna ke pazcAttApa se utpanna hue kukarma ke dvArA lakSmI ne sahasA usakA tyAga kara diyaa| pUrva meM tumhArI nidhi ko chalapUrvaka dhanamitra ne apane ghara para rakhI thI, ataH isa bhava meM sudhana kI nidhi svayaM hI tumhAre ghara para A gyii| he madana! zuddha anumodanA ke dvArA dAnapuNya kA vistAra karane se tumane adbhuta saMpatti ko prApta kiyA hai aura dAna ke pazcAttApa se utpanna hue azubha karmoM ke kAraNa dhana ke samUha ne raMka kI taraha sudhana kA tyAga kiyA hai|" isa prakAra jJAnI gurudeva ke mukha se apanA cAritra sunakara madana harSita huaa| phira
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383/zrI dAna-pradIpa zrAvaka dharma aMgIkAra karake vaha apane ghara gyaa| zuddha Azayayukta hokara usane sAta kSetroM meM apane dhana kA vyaya kiyA aura lakSmI ko saphala bnaayaa| usake bAda sudhana muni ke pAsa cAritra aMgIkAra karake buddhimAna madana muni ne usakA niraticAra pAlana kiyaa| nirmala cAritra kA pAlana karane se ve donoM svarga meM gye| vahAM se cyavakara mahAvideha kSetra meM janma lekara ve donoM mokSa ko prApta kreNge| ataH pAtradAna karane meM thor3A bhI vilamba nahIM karanA caahie| usase manohara artha kI siddhi hotI hai, kyoMki vilamba karane para dAtAra ke bhAvoM meM hInatA A jAtI hai aura bhAvahInatA se puNya khaNDita ho jAtA hai| puNya kA utkarSa aura apakarSa ekamAtra bhAva ke AdhIna hI hai| puNya khaNDita hone se dAtAra usake anusAra hI parabhava meM kRtapuNya kI taraha khaNDita sampatti ko prApta hotA hai| usa kRtapuNya kI kathA isa prakAra hai :___ kalyANa kI lakSmI ke nivAsa ke lie ghara rUpa rAjagRha nAmaka nagara thaa| usameM aneka guNoM kI zreNi se zobhita zreNika nAmaka rAjA thaa| usake abhaya nAmaka maMtrI thaa| usI nagara meM atyadhika vaibhava se yukta dhanAvaha nAmaka zreSThI thaa| usake puNya karma meM tatpara bhadrA nAmaka bhAryA thii| usake kRtapuNya nAmaka putra thaa| vaha udayaprApta sUrya kI taraha tejasvI, dUja ke candra kI taraha darzanIya aura adbhuta saubhAgyalakSmI ke vizrAma ke sthAna ke samAna zobhita hotA thaa| usake darzana logoM ke lie prItikAraka the| dUja ke candra kI taraha nirantara vRddhi ko prApta karate hue vaha samagra kalAoM ke dvArA sampUrNa bana gyaa| yuvAvasthA prApta hone para pitA kI AjJA se kulavAna, pavitra lAvaNyavAlI aura kRtapuNya ko prApta karane se apane ko dhanya mAnatI huI eka kanyA ke sAtha usane vivAha kiyaa| para vaha sAdhuoM kI saMgati ke kAraNa bhogoM meM Asakta nahIM huaa| prAyaH karake jala aura jIva ko jaisA saMyoga milatA hai, ve vaisA hI phala pradAna karate haiN| ataH usameM bhogAsakti paidA karane ke lie zreSThI ne use juAriyoM kI saMgati krvaayii| tattvataH hitakAraka mAtA- pitA kA milanA atyanta durlabha hai| vaise mitroM kI saMgati ke kAraNa vaha maryAdA rahita hokara icchAnusAra vezyAoM ke sAtha ramaNa karate hue bhogAsakta bana gyaa| mAlatI ke puSpa meM bhramaroM kI taraha vaha anaMgasenA nAmaka vezyA meM atyadhika Asakta bana gyaa| usa vezyA ne bhI use snAna, mAna, bhojanAdi dvArA isa taraha vaza meM kiyA ki jisase kAmAtura banakara vaha mAtA-pitA taka kA bhI smaraNa nahIM karatA thaa| usa vezyA kI akkA ne bhI kapaTa rUpI reMTa ke dvArA pAtAla meM bhI rahe hue usake dhana rUpI jala ko nirantara karor3oM mArgoM dvArA khIMcane kA prayatna kiyaa| kRtapuNya ke pitA ne bhI putrasneha ke kAraNa usakI icchAnusAra dhana dAsI ke hAtha hamezA bhijvaayaa| aho! manuSyoM kI mohAndhatA AzcaryakAraka hai!
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384/zrI dAna-pradIpa isa prakAra divasoM ke samAna usane bAraha varSa usa vezyA ke ghara vyatIta kiye| strI ke saMgama meM Asakta puruSa kA samaya zIghra gati karanevAlA hotA hai| cirakAla se ikaTThI kI huI usakI akhUTa lakSmI bhI kSaya ko prApta huii| usake mAtA-pitA bhI paraloka sidhAra gye| phira bhI nirdayI akkA ne adhika dhana pAne kI lAlasA se madhura vacana bolanevAlI dAsI ko usake ghara dhana lAne ke lie bhejaa| vaha dAsI tatkAla kRtapuNya ke ghara gyii| usa samaya vaha ghara girane kI taiyArI meM thaa| usakI bhIMte va deharI gira cukI thii| ataH usake vaibhava kI kSINatA spaSTa rUpa se dRSTigata ho rahI thii| usa ghara meM usa dAsI ne navayauvana se yukta usakI patnI ko dekhaa| usane apane svAmI ke maMgala kA sUcaka eka moTA va kusumala vastra pahana rakhA thaa| isa prakAra usa kRtapuNya ke ghara kI durdazA aura usakI patnI kI zAMti dekhakara dAsI atyanta vismita huii| usane usakI patnI se kahA-"he sakhI! tere pati ne terI kuzalatA jAnane aura dhana lAne ke lie mujhe yahAM bhejA hai|" yaha sunakara cakora pakSI ke samAna netroMvAlI usa strI kA mukhakamala vikasvara huaa| svAmI kA Adeza sunakara vaha harSa se romAMcita huii| phira usane kahA-"he sakhI! una kAnta kI AjJA mere mastaka para mukuTa ke samAna hai| karma kI viparItatA se kSema- kuzala kI bAta to maiM kyA kahU~? mere vAtsalya se yukta zvasura aura snehamayI sAsa svarga sidhAra cuke haiN| mere daiva kI duSTatA ko dhikkAra hai! una donoM ne mere pati ko dhana bheja-bhejakara sarva lakSmI kA kSaya kara diyA hai, kyoMki priya putra se bar3hakara kisako dhana para moha ho sakatA hai? mere pitA dvArA mujhe kucha AbhUSaNa diye gaye the| ve tuma le jAo, kyoMki mere lie to zIla hI bhUSaNa hai|" isa prakAra kahakara usane apane zarIra para se sAre alaMkAra utArakara dAsI ko de diye| kulavanta striyA~ pati para anyathA bhAva dhAraNa nahIM krtiiN| dAsI una alaMkAroM ko lekara calI, para usakA mana vismaya se vikasvara ho gyaa| usake aucitya kA vicAra karatI huI vaha zIghra hI akkA ke pAsa phuNcii| anaMgasenA aura kRtapuNya kI maujudagI meM hI usane ve sAre AbhUSaNa akkA ko sauMpe aura jo kucha bhI dekhA-sunA, vaha sabhI akkA ko btaayaa| phira kahA-"khAlI kiye hue dhana rUpI jala ke kue~ ke taliye kI mATI ke samAna ye alaMkAra usa kulavatI strI ne bheje haiN|" yaha sunakara "kusuMbI rasa kI kUpI ke samAna ina alaMkAroM se basa!'-isa prakAra vicAra karake tathA usakI patnI ke aucitya ko dekhakara dayAlU banI akkA ne apanI tarapha se hajAra svarNamohareM una AbhUSaNoM ke sAtha milAkara una alaMkAroM ko tatkAla usI dAsI ke sAtha vApasa bheja diyaa| phira akkA ne apanI putrI anaMgasenA ko ekAnta meM kahA-"he putrI! vezyAjanoM ko nirdhana manuSyoM se kyA lAbha? aba kRtapuNya ko bhI nirdhana-ziromaNi mAno,
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385/zrI dAna-pradIpa kyoMki abhI-abhI usakI strI ne apane zarIra ke sAre alaMkAra utArakara bheje haiN| ataH he putrI! tUM isakA aba tyAga kara de, kyoMki dhana para hI ekamAtra dRSTi rakhanevAlI vezyAe~ rUpa yA vidyA kI apekSA nahIM rkhtii|" isa prakAra na sunane yogya kAnoM meM karavata ke samAna laganevAle akkA ke vacanoM ko sunakara anaMgasenA ne krodhita hote hue catura vANI ke dvArA kahA-"he mAtA! Aja se tuma merI mA~ nahIM ho, kyoMki karNa meM zUla ke samAna aise pratikUla vacana tumane kahe haiN| isane bAraha varSa taka hame dhanADhya karanevAlA karor3a se bhI jyAdA dhana pradAna kiyA hai| kyA terI usase bhI tRpti nahIM huI? isake guNoM ne to mere citta ko bAMdha liyA hai| isake binA maiM eka paga bhI anyatra nahIM rakha sktii|" isa prakAra usake atyanta dRr3ha Agraha kA nizcaya jAnakara akkA kA mukha utara gyaa| mAno usakA sarvasva calA gayA isa prakAra vaha nisteja ho gyii| phira akkA kI preraNA se dAsiyA~ bAra-bAra kRtapuNya kA apamAna karane lagIM, kyoMki sUrya jaba kiraNoM se rahita hotA hai, taba kauna use arghya detA hai? kRtapuNya apane apamAna ke kAraNoM para vicAra karane lgaa| taba use ehasAsa huA-"yaha apamAna karAnevAlI akkA hI hai|" yaha jAnakara vaha agni kI taraha pazcAttApa ke dvArA atyanta saMtapta huaa| kAmedava se unmatta hue puruSa ko saMtApa honA durlabha nahIM hai| phira vaha binA kisI ko kucha kahe apane ghara A gyaa| mAnayukta puruSa kuttoM kI taraha anya kI avajJA sahana nahIM krte| ghara ke bhItara jAte hue usane apanI priyA ko dekhaa| usane apane hAtha para gaNDasthala rakhA huA thA, malina vastra dhAraNa kiye hue the, hima ke dvArA murajhAyI huI kamalinI kI taraha vaha glAna ho gayI thii| na dekha sakane yogya ghara kI do prakAra kI durdazA dekhakara dhairyazAlI hone ke bAvajUda bhI usakI A~khoM meM A~sU A gye| use dUra se Ate hue dekhakara usakI priyA kA mukha vikasvara ho gyaa| harSa se usakA pUrA zarIra romAMcita ho gyaa| phira vaha vicAra karane lagI-"kyA mere sadbhAgya se ye mere svAmI hI A rahe haiM? athavA to merA aisA bhAgya kahAM?" ____kSaNabhara nizcaya karake pahale to utsukatA sahita mana ke dvArA, phira dRSTi se aura phira zarIra ke dvArA apane pati ke sAmane khar3I hokara clii| usane apane pati kI aisI amRtopama sevA-AgavAnI kI ki usakA apamAna rUpI agni se saMtapta hRdaya zAnta ho gyaa| phira rAtri ke samaya usa kRtapuNya ne usa vinayavatI patnI ko bhogamAtRkA kA abhyAsa karavAyA aura zuddha buddhiyukta usa strI ne aMtaHkaraNa meM prabodha kI taraha garbharatna ko dhAraNa kiyaa| agale dina usane priyA se kahA-"mere jaisA mUr3ha isa jagata meM anya koI nahIM hai| Usara
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386/ zrI dAna-pradIpa bhUmi meM vRSTi kI taraha mujha meM zAstra kI dRSTi niSphala huI hai, kyoMki maiMne mAtA-pitA ko agAdha duHkha ke samudra meM DAlA aura bApa-dAdA kA ikaTThA kiyA huA dhana naSTa kara diyaa| he kamala samAna netroMvAlI! tumane bhI jo kiyA hai, use zabdoM ke dvArA prakaTa karane kI zakti mujhameM nahIM hai| ataH maiM hI sarva doSoM kA sthAna hUM aura tUM hI sarva guNalakSmI kA sthAna hai| aba dhana ke abhAva meM durdazA ko prApta maiM kyA karUM? kyoMki vaibhavarahita puruSa aneka manuSyoM ke dAsa ke samAna hotA hai| he madhura vacanoMvAlI! agara kucha dhana ho, to maiM vyApAra kruuN|" yaha sunakara vizeSa buddhiyukta vaha harSita hokara bolI-"mere sAre alaMkAra rUpI yaha dhana ApakA hI hai| usake uparAnta hajAra svarNa mohareM bhI haiN| inheM grahaNa karake mujha para anugraha kiijie|" yaha sunakara kRtapuNya atyanta prasanna huA aura vyApAra karane kI icchA se usa dhana ko grahaNa kiyaa| unhIM dinoM pUrva dizA se calA huA koI sArtha usI nagara meM aayaa| yaha sunakara kRtapuNya usa sArtha kI tarapha gyaa| usake pIche-pIche usakI priyA use pahu~cAne ke lie gyii| use madhura vANI ke dvArA prasanna karake use vApasa bhejA aura nagara ke bAhara kisI devakula meM nidrArahita so gyaa| usI avasara para usI nagara kI rahanevAlI koI dhanADhya vRddhA thii| usake putra ke koI santAna nahIM thii| samudra meM utpAta ke kAraNa vAhana TUTa jAne se usakA putra maraNa ko prApta ho gayA thaa| ataH usakA dhana rAjakula meM na calA jAya, isa Dara se usa vRddhA ne apane putra ke maraNa kI bAta ko gupta rakhA thaa| usa samaya vaha vRddhA rAtri meM sArtha meM AyI thii| vahAM kRtapuNya ke rUpa ko dekhakara Azcaryacakita hote hue use nIMda meM soyA huA samajhakara apane cAkaroM dvArA uThavAkara apane ghara le gyii| mArga meM jAte hue kRtapuNya hRdaya meM vismita hokara vicAra karane lagA-"yaha vRddhA kauna hai? yaha mujhe kahAM aura kyoM le jA rahI hai?" isa prakAra vicAra karate hue vaha usake ghara para pahu~ca gyaa| phira vaha dhUrta aura nirlajja vRddhA apanI cAroM bahuoM ke dekhate hI kRtapuNya ke gale lagakara rotI-rotI bolI-"hA! svaccha premayukta he putra! apanI mAtA ko chor3akara tUM itane dina taka kahAM gayA thA? kahAM rahA? he putra! jaba terA janma huA, tabhI kisI pApI ne terA haraNa kara liyA thaa| maiM terI mAtA hUM-yaha tUM jAna le| isameM kisI prakAra kA saMzaya mata rkhnaa| he pyAre putra! tUM artha aura nAma se bhI zrInivAsa nAmaka merA putra hai| tere viyoga rUpI dAvAnala ne cirakAla taka mujhe saMtapta kiyA hai| Aja hI tumhArA samAgama hogA-aisA nimittajJoM ne mujhase kahA thaa| rAtri meM svapna meM phaloM se ladA huA kalpavRkSa bhI maiMne dekhaa| isa sArtha meM khojate hue mujhe durlabha tuma prApta hue ho| mere jAgRta bhAgya ke dvArA Aja mere manoratha phalIbhUta hue haiN| tumhAre bar3e bhAI ke maraNa va
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 387/zrI dAna-pradIpa tumhAre samAgama se mujhe advitIya zoka va harSa eka sAtha prApta hue haiN| ina cAra bahuoM aura isa sarva lakSmI kA anya koI Azraya na hone se mahAsAgara ko nadiyoM kI taraha yaha tumheM prApta huI hai| ataH atula lAvaNya ke atizaya kA sparza karanevAlI ina bahuoM aura isa lakSmI ke bhoga dvArA tUM saubhAgyazAlI bn|" isa prakAra usa vRddhA ke vacanoM kI vicitratA kA zravaNa karake kRtapuNya ke citta kI vRtti atyanta vismaya ke kAraNa vikasvara huii| vaha vicAra karane lagA-"yaha apAra lakSmI aura ye striyA~ mujhe pratyakSa rUpa se svayaMvara ke rUpa meM prApta huI haiN| to phira mujhe AkAza-puSpa kI taraha asat kalpanA kyoM karanI cAhie?" aisA vicAra karake vaha bolA-"he mAtA! mujhe kucha bhI yAda nahIM hai| Apa vRddha ho, ataH isa prakAra itihAsa batAne meM samartha ho| maiM to mAtA kI AjJA ko mastaka para mukuTa ke samAna mAnatA hUM, kyoMki kaunasA vivekI puruSa kAmadhenu ke samAna gurujanoM kI AjJA kA tiraskAra karegA?" taba ve cAroM bahue~ bhI usake guNoM se Anandita hotI huI apane vivAhita bhartAra kI taraha usake sAtha premapUrNa vyavahAra karane lgiiN| anukrama se una cAroM striyoM ke catura aura AzcaryakAraka manohara guNoM ke samUhavAle cAra putra utpanna hue| vahAM rahate hue aura sukhoM kA upabhoga karate hue kRtapuNya ke bAraha varSa bAraha ghar3I ke samAna vyatIta ho gye| sukha meM magna prANI jAte hue kAla ko nahIM jAna paate| usake bAda eka dina svArtha kI siddhi ho jAne se mana meM kRtArthatA ko mAnatI huI usa vRddhA ne apane vaza meM rahanevAlI una cAroM bahuoM se kahA-"tumheM putra kI prApti ho gayI hai, ataH aba isa puruSa kA tyAga kara do, kyoMki phaloM kA samUha le lene ke pazcAt AmravRkSa para bhI Adara nahIM rhtaa|" yaha sunakara bahuoM ne kahA-"he mAtA! manohara guNoM kA sthAna rUpa pati hamako Apane hI diyA hai| hamane bhI usake sAtha bhoga bhoge haiN| ataH aba usakA tyAga karanA yogya nahIM hai|" yaha sunakara krodhapUrvaka bhRkuTi ko Ter3hI karate hue vRddhA ne kahA-"he putriyoM! merI AjJA kA bhaMga Aja naye rUpa meM hI dekhane meM AyA hai| hamArA dhana rAjA grahaNa kara legA-isI bhaya se santAna utpanna karavAne ke lie hI maiMne isa anajAna puruSa ko lAkara tumheM sauMpA thaa| aba lakSmI kA rakSaNa karane meM paharedAroM ke samAna putra tumheM utpanna ho gaye haiN| jisameM se sArabhUta rasa nikAla liyA ho, aise ganne ke sAMThe ke samAna puruSa se aba kyA prayojana?"
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388/zrI dAna-pradIpa isa prakAra vRddhA ke kopa va Agraha jAnakara bahue~ mauna ho gyiiN| vRddhajanoM kI AjJA ayogya ho, taba vivekIjanoM ke lie mauna hI zaraNa rUpa hotI hai| eka bAra vRddhA ke kapaTa ko jAnane ke bAda jaba bahuoM ko lagA ki vRddhA isa guNavAna vyakti ko dhokhA denevAlI hai, taba bahuoM ne cAra manohara laDDU banAkara unake bhItara ratna DAlakara unheM vastra ke chora para bAMdha kara takiye ke nIce rakha diyaa| phira usI rAtri meM sukhapUrvaka nidrA meM magna kRtapuNya ko palaMgasahita uThavAkara dAsiyoM ke dvArA usa vRddhA ne usI devakula meM rakhavA diyA, jahAM se use uThavAkara lAyI thii| usa samaya vahI sArtha pUrva dizA se vApasa Akara usI sthAna para utraa| bhavitavyatA dUra rahI huI vastu ko bhI samIpa lA detI hai| vahAM nidrA kA kSaya hone para kRtapuNya jAgRta huaa| vRddhA kI isa kuceSTA ko jAnakara aura svayaM kucha bhI dhanopArjana na kara sakane ke kAraNa bAra-bAra apanI AtmA ko dhikkArane lgaa| udhara pUrva dizA se sAtha ke Agamana kA samAcAra sunakara harSita hote hue usakI pUrva patnI ne apane pati kI khabara lene ke lie eka puruSa ko sArtha meM bhejaa| vaha khojate-khojate kRtapuNya ke pAsa aayaa| usane usase pUchA-"he bhadra! kyA ghara para merI priyA kuzala hai? usa samaya vaha garbhavatI thI, ataH usake kyA huA? taba usa puruSa ne use prasannatA ke sAtha putrajanma ke bAre meM btaayaa| phira usane jaise hI bistara ko uThAyA, takiye ke nIce se laDDU nikle| unhIM laDDuoM ko lekara dravyopArjana na kara pAne ke duHkha se duHkhita hote hue kRtapuNya usI puruSa ke sAtha nirAza kadamoM se apane ghara aayaa| use AtA dekhakara usakI priyA harSita hotI huI khar3I huii| usakA Agamana-satkAra kiyaa| kulIna striyA~ sampatti aura vipatti meM pati ke prati samAna AcaraNa se yukta hotI haiN| phira vaha apane svAmI kI abhyaMgana Adi vidhi karane lgii| usI samaya usakA putra pAThazAlA se bhojana karane ke lie ghara aayaa| taba usane una laDDuoM meM se eka laDDu use khAne ke lie diyaa| vaha bhI useM khAtA huA apane anya sAthiyoM ke pAsa gyaa| dAMtoM se na TUTanevAlA eka daidIpyamAna ratna usa laDDU meM se niklaa| usane usa ratna ko hAtha meM liyA aura utkaNThApUrvaka anya sAthiyoM se pUchane lagA-"yaha vastu kyA hai?" sabhI isI prakAra kahane lage aura eka hAtha se dUsare hAtha meM usa ratna ko lene lge| isa taraha kaMkara kI taraha vaha maNi aneka hAthoM meM phirane lgii| phira vaha bAlaka usa maNi ko lekara kisI kandoI kI dukAna meM khAne kI vastu lene phuNcaa| vahAM vaha maNi usake hAtha se chiTakakara jala ke pAtra meM gira gyii| turanta hI vaha jala khala manuSya kI maitrI kI taraha do bhAgoM meM vibhakta ho gyaa| yaha dekhakara kandoI ne mana meM nizcaya kiyA ki yaha jalakAnta maNi hai| usane mana meM dhUrtatA dhAraNa karate hue bAlaka se kahA-"yaha patthara mujhe de de| maiM tujhe khAne ke lie bar3hiyA vastu duuNgaa|"
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389/ zrI dAna-pradIpa isa prakAra lobha dikhAkara usa kandoI ne vaha maNi usase le lii| usI samaya zreNika rAjA kA secanaka hAthI snAna karane ke lie nadI meM utraa| tabhI use tantu nAmaka jalajantu ne paira meM pakar3a liyaa| vaha tAkata lagAkara bhI apane Apako chur3avA nahIM skaa| taba bhayabhIta hote hue sainikoM ne rAjA ko jAkara btaayaa| rAjA ne buddhinidhAna abhaya maMtrI ko btaayaa| yaha sunakara abhayakumAra ne bhaNDAra meM se jalakAnta maNi mNgvaayii| para aneka ratnoM meM mila jAne ke kAraNa vaha jaldI se hAtha nahIM aayii| jyAdA samaya bIta jAne para kahIM hastIratna kA kucha azubha na ho jAya-aisA vicAra karake rAjA ne pUre nagara meM udghoSaNa karavAyI-"jo koI zIghra hI jalakAnta maNi ko lekara AyagA, use rAjA AdhA rAjya degA va apanI putrI se vivAha krvaaygaa|" isa prakAra ke paTaha ko sunakara kandoI kA mana atyanta prasanna huaa| usane tatkAla paTaha kA sparza karake rAjA ko vaha jalakAnta maNi de dii| rAjA ne usa maNi se jaise hI jala kA sparza kiyA, nadI kA jala do bhAgoM meM vibhakta ho gyaa| yaha bhUmi hai-isa bhaya se vyAkula hote hue vaha jalajantu turanta hAthI kA paira chor3akara vahAM se bhAga gyaa| taba vaha hastI kSemakuzala hokara krIr3A karane lgaa| udhara kandoI ke mana meM bhI aneka manoratha krIr3A karane lge| ___"are! isa kandoI ko maiM apanI rAjakanyA kisa prakAra paraNAU~?"-isa cintA se rAjA pazcAttApa karane lgaa| yaha jAnakara abhayakumAra ne dhamakI-bhare vacanoM se kandoI para prahAra kiyaa| taba usane hakIkata prakaTa kii| yaha sunakara abhayakumAra ne kahA-"nizcaya hI kRtapuNya hI isa prakAra kI sampatti kA mAlika ho sakatA hai| kalpavRkSa meruparvata ke sivAya anyatra saMbhavita nahIM hai| usake bAda rAjAjJA se kRtapuNya ne rAjakanyA ke sAtha vivAha kiyA aura AdhA rAjya bhI paayaa| bhAgya se kyA durlabha hai? dAkSiNya aura caturAI Adi guNoM rUpI ratnoM ke samudra ke samAna kRtapuNya kI kalAvAna abhayakumAra ke sAtha gAr3ha prIti ho gyii| ___ eka bAra kRtapuNya ne abhayakumAra se kahA-"he mitra! isa nagara meM putrasahita mere cAra striyA~ aura haiN| para maiM unakA ghara nahIM jAnatA huuN|" yaha sunakara abhayakumAra ne haMsakara pUchA-"tuma striyA~ jAnate ho, para ghara nahIM jAnate-yaha Azcarya kI bAta hai|" taba kRtapuNya ne pUrva kA sArA vRttAnta use nivedana kiyaa| yaha sunakara abhayakumAra ne do daravAjoM se yukta eka prAsAda bnvaayaa| usameM eka dvAra praveza karane ke lie aura dUsarA nirgamana karane ke lie thaa| phira kRtapuNya ke samAna AkRtivAlI yakSa kI lepyamaya pratimA karavAkara usa prAsAda meM sthApita kii| satpuruSoM kI buddhi ke pAra ko kauna pA sakatA hai? phira
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390/zrI dAna-pradIpa abhayakumAra ne nagara meM udghoSaNA karavAyI-"jo bhI manuSya kuTumbasahita isa yakSa ko namaskAra karane ke lie nahIM AyagA, use vyAdhisahita mana kI pIr3A hogii|" isa prakAra abhayakumAra kI udghoSaNA ko sunakara sabhI purajana usa yakSa kI zreSTha pUjA ke dvArA sevA karane ke lie Ane lge| usa samaya buddhimAna abhaya aura kRtapuNya chipakara eka dvAra se praveza karate aura dUsare dvAra se nikalate logoM para najara rakhane lge| tabhI apanI lIlA ke dvArA vAcAla va coTIyukta lagabhaga pA~ca-pA~ca varSa ke cAroM bAlakoM ne jinakA hAtha pakar3A huA thA, ve kRtapuNya kI cAroM striyA~ prAsAda meM aayiiN| pati ke samAna AkRtivAle usa yakSa ko dekhakara pati kA smaraNa hone se unake netroM meM azru A gye| phira kampa aura romAMcasahita ve bolIM-"he yakSa! yaha majAka hamAre svAmI ne hI kiyA hai, to hama tumheM lAkhoM modaka deNge|" aisA kahakara cAroM tarapha dRSTi DAlate hue unhoMne apane pati ko dekhaa| unake pIche kAmadeva ne turanta apane pA~ca bANa saadhe| usa samaya ve cAroM putra bhI 'pitAjI-pitAjI" kahane lage, unake netra harSa se praphullita ho gaye aura ve yakSa kI pratimA ke utsaMga meM car3hakara baiThane lge| taba kRtapuNya ne abhaya se kahA-"ye merI priyAe~ bhAgya se va Apake prayAsa se prApta huI haiN| kula rUpI AkAza meM sUrya ke samAna ye manohara putra bhI mere hI haiN|" phira sthirabuddhi se yukta abhayakumAra ne vRddhA ko dezatyAga kA hukma sunAyA aura lakSmIsahita striyoM ko kRtapuNya ko sauMpa diyaa| usake bAda vaha anaMgasenA vezyA bhI yakSa ke prAsAda meM AyI aura kRtapuNya kI pratimA ko dekhakara bhAvavihvala ho gyii| gadgada kaNTha se bolI-"he prabhu! zubha zakuna aura zubha svapnAdi ke puSpa tulya Apake darzana hue haiN| aba usa priya ke darzana rUpI phala kI mujhe prApti ho|" aisA bolakara cAroM tarapha dekhane lgii| tabhI aSTamI ke candra ke samAna kapAla se yukta usane apane svAmI ko dekhaa| turanta hI usake pAsa Akara usane prItipUrvaka kahA-"he jIviteza! aneka prayatnoM ke dvArA maiMne deza-deza aura nagara-nagara meM ApakI zodha karavAyI, para mujha mandabhAgI ko Apa prApta nahIM hue| mere isa veNIdaNDa kA mocana kabhI bhI parapuruSa ke Azrita nahIM huaa| Aja Apa apane hAtha se isakA mocana kro|" taba abhayakumAra kI AjJA se kRtapuNya una pA~coM priyAoM ko lekara apane ghara gyaa| sAta kiraNoMvAlI agni kI taraha daidIpyamAna vaha kRtapuNya prApta huI vizAla samRddhi ke yoga se sAtoM priyAoM para atula prIti rakhatA huA teja ke dvArA zobhita hone lgaa| usake bAda eka dina moha rUpI andhakAra kA nAza karanevAle zrImahAvIra jinezvara rUpI
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391/zrI dAna-pradIpa dinezvara vaibhAra parvata ke zikhara para udita hue| usa samaya guNa rUpI maNiyoM se zobhita zrIzreNika rAjA, abhayakumAra, kRtapuNya aura sabhI purajana prabhu ko vaMdana karane ke lie gye| kevalajJAna ke dvArA padArthoM ko siddha karanevAle aura siddhArtha rAjA ke kula kI kaustubha maNi ke samAna bhagavAna ne pApanAzaka dezanA pradAna kii| usake bAda avasara dekhakara buddhimAna kRtapuNya ne donoM hAtha jor3akara duHkha kA nAza karanevAle zrI jinezvara bhagavAna se vijJapti kI-"he jagannAtha! maiM upakArI aura aparAdharahita hone ke bAvajUda bhI paga-paga para vipatti aura saMpatti ko kaise prApta huA?" phira prabhu ne apanI battIsI kI zobhA se sabhA ko daidIpyamAna karate hue kahA-"he vatsa! pUrvabhava meM tUM vatsapAla (bachar3oM ko carAnevAlA) thaa| nirantara daridratA se khedita hote hue tumane eka bAra kisI utsava ke dina ghara-ghara meM khIra banatI huI dekhakara apane ghara Akara apanI mA~ se khIra maaNgii| AdhAra-rahita aura Apatti se duHkhI huI tumhArI mAtA rone lgii| yaha jAnakara par3osa kI striyoM ne dayApUrNa hokara dUdha, cAvalAdi khIra kI sAmagrI pradAna kii| tumhArI mAtA ne khIra taiyAra kI aura thAlI meM parosakara kisI Avazyaka kArya se bAhara calI gyii| tabhI eka muni mAsakhAmaNa kI tapasyA ke pAraNe ke lie vahAM pdhaare| usa samaya Ananda rUpI romAMca ke kavaca se vyApta tumane Asana se uThakara thAlI meM se eka bhAga khIra muni ko baharA dii| phira tumane vicAra kiyA ki ye muni eka mAsa ke upavAsI haiM, ataH itanI khIra to kama hogii| aisA vicAra karake tumhArI mati vikasita huii| ataH tumane phira se khIra kA AdhA bhAga muni ko baharA diyA, kyoMki satpuruSoM kI buddhi zuddha vicArayukta hotI hai| phira ghI aura zakkara thAlI meM hI rahe hue dekhakara use hilAkara khIra kA zeSa bhAga bhI tumane baharA diyaa| isa prakAra nidAna rahita tIna bhAga meM tumane muni ko dAna dekara isa bhava meM antarayukta bhogoM ko prApta kiyaa|" isa prakAra paNDitoM meM ziromaNi usa kRtapuNya ko bhagavAna kI dezanA kA zravaNa karake viSayoM para udvega utpanna huaa| ataH vaha vairAgya ko prApta huaa| phira usane apane putroM para ghara kA sArA bhAra DAlakara zrI vIra bhagavAna dvArA pradatta munivrata ko svIkAra kiyaa| anukrama se ugra tapasyA karake vidhipUrvaka anazana karake mana kI prasannatApUrvaka sukhasamAdhipUrvaka svarga ko prApta kiyaa| he bhavya jIvoM! isa kRtapuNya ke vRttAnta ko sunakara binA vilamba harSa ke sAtha pAtradAna meM pravRtti karanI cAhie, jisase tumheM vilamba ke binA svarga aura mokSa kI adbhuta saMpatti prApta ho ske| jisakI buddhi ekamAtra puNya ke kArya meM hI tatpara hai, usa puruSa ko dAna karate samaya garva nahIM karanA cAhie, kyoMki garva karane se dAna ke phala meM viparItatA AtI hai| vaha garva do prakAra
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 / zrI dAna- pradIpa kA hotA hai - sva aura pr| unameM kubuddhiyukta dAtAra puruSa svayaM hI zarIra, vANI aura mana se garva karatA hai| dAna ke garva se unmatta huA dAtAra matta hastI kI taraha apane mastaka aura hAthoM ko hilA-hilAkara sva - para ke duHkha kA kAraNabhUta banatA hai| zaradaRtu ke megha kI taraha apane utkarSa kI garjanA ke dvArA mukha rUpI guphA ko vAcAla banAtA huA dAtAra kisakI haMsI kA pAtra nahIM banatA? mere jaisA dAtAra koI nahIM hai - isa prakAra mana meM garva karatA huA dAtAra apane mahAna dAna-puNya ko alpa kara detA hai / dUsaroM ko dAna dete hue dekhakara usakI sparddhA karanA para se garva kahalAtA hai| mahAtmAoM ne isa garva kA tyAga karane ke lie kahA hai| buddhimAna puruSa ko kisI se bhI sparddhA nahIM karanI cAhie, to phira bAndhavAdi se bhI adhika priya sAdharmI ke sAtha sparddhA karanA kaise yogya ho sakatA hai? dhArmika puruSa kI dharma-saMbaMdhI sparddhA bhI mana ko malina banAtI hai aura usase azubha karmoM kA hI baMdha hotA hai / vaha dazArNabhadra kI taraha jisake mokSa samIpa ho - usI ko saMbhava hotI hai| kadAcit sparddhAsahita dAna dene se saMpatti - prApti saMbhava ho sakatI hai, para vaha saMpatti puNya kA anubaMdha nahIM kara sakatI aura cirakAla taka Tika bhI nahIM sktii| isa para dhanasAra zreSThI kA udAharaNa hai, jo isa prakAra hai : isa bharata kSetra meM mathurA nAmaka nagarI hai| vaha nyAyadharma se vyApta thI, samRddhi se vizAla thI aura jinacaityoM kI dhvajAoM ke dvArA isa taraha zobhita hotI thI, mAno lakSmI ke dvArA svarga kA tiraskAra kara rahI ho| usa nagarI meM dhanasAra nAmaka eka zreSThI rahatA thA / vaha samagra kRpaNa puruSoM kA alaMkAra thA / usakA 22 karor3a dravya pRthvI meM dabAyA huA thA, 22 karor3a dravya hI usI nagarI meM vyApAra meM lagAyA huA thA aura 22 karor3a dravya hI dezAntara meM vyApAra meM lagAyA huA thaa| isa prakAra vaha 66 karor3a dravya kA svAmI thA / phira bhI tila ke aMza ke samAna thor3A-sA bhI dhana usane kabhI bhI dharmakArya meM nahIM lgaayaa| vaha seTha jaba bhI yAcakoM ko dekhatA, usake netroM meM lavaNa kA praveza ho jAtA thaa| koI usase yAcanA karatA, to vaha agni kI taraha kopa se jAjjvalyamAna bana jAtA thA / kadAcit usake bujurga use yAtrAdi ke nimitta se bulAte, to vaha adhama dhanika luTeroM ke samUha kI taraha logoM ke samUha ke bIca se palAyana kara jAtA thaa| koI use jabarana pakar3akara le jAtA, to TIpa Adi dhana bharane ke samaya mAno akasmAt koI daurA par3A ho - isa prakAra se dA~toM ko jar3IbhUta karake mahAkaSTa ke dvArA ceSTArahita bana jAtA thA / adhika kyA kaheM? usake ghara ke sadasya bhI vaidya ke pAsa rogI kI taraha usake pAsa icchAnusAra khAne-pIne meM bhI samartha nahIM the| sampUrNa nagarI meM usakI kRpaNatA kI dhvani isa prakAra uchalI huI thI ki koI bhI manuSya prAtaH kAla hone para kucha bhI khAye binA usakA nAma taka apanI jubAna para nahIM lAte the| isI prakAra dharma, kAma aura mokSa puruSArtha se
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 393 / zrI dAna- pradIpa vimukha evaM dhanopArjana karane meM hI tatpara usa seTha ne mammaNa vaNika kI taraha kitanA hI kAla vyatIta kiyA / eka bAra usa dhanasAra ne apane hAtha se dAbI huI apanI sampatti ko bhUmi khodakara dekhA, to usameM aMgAre dikhAyI diye / ataH usakA mukha glAniyukta ho gayA / vaha atyanta khedakhinna huaa| phira bhayabhIta hote hue usane apane anya nidhAna bhI sambhAle, to kisI nidhAna meM bicchu, kisI meM sarpa, kisI meM makor3e dekhe / yaha dekhakara Akula-vyAkula hote hue vaha zokamagna ho gyaa| tabhI kisI ne Akara usase kahA- "he seTha ! khala puruSa kI mitratA kI taraha Apake sabhI vAhana jalamagna ho gye|" tabhI kisI anya ne Akara kahA - "ApakA sArA mAla mArga meM luTeroM ne lUTa liyA / " isI prakAra kahIM agni, kahIM cora, kahIM vANotara, to kahIM khala puruSoM ne bhinna-bhinna nimittoM ke dvArA usakA sArA dhana nAza ko prApta ho gyaa| ina saba upadravoM ke kAraNa usakA mana dIna ho gyaa| usake mana meM jarA bhI vizrAnti nahIM huii| mAno bhUta se AviSTa huA ho - isa prakAra se pUre nagara meM idhara-udhara bhaTakane lagA / phira eka dina usane vicAra kiyA - " abhI taka mere zarIra meM bala hai aura kahIM-kahIM koThAra meM akhaNDa mAla bhI bharA huA hai / ataH dezAntara meM jAkara dravyopArjana karUM / svajanAdi se apamAnita hokara yahAM rahane kI apekSA anya sthAnoM kA Azraya karanA kalyANakArI hai, kyoMki pUre nagara meM merI kRpaNatA se utpanna apavAda phailA huA hai| usameM bhI dhana kSINa ho jAne ke kAraNa maiM sabhI ke hAsya kA pAtra bhI bana gayA huuN|" isa prakAra mana meM vicAra karake dasa lAkha dravya lekara vAhana meM car3hakara vaha lobhI zreSThI samudra meM claa| dUra mArga kA ullaMghana karane ke bAda yakAyaka AkAza bAdaloM ke dvArA vyApta ho gayA / pratyeka dizA meM tIkSNa bhAloM ke samAna bijalI camakane lgii| mAno paraspara sparddhA kara rahe hoM - isa prakAra megha aura samudra garajane lge| vAhana meM baiThe hue manuSyoM kA hRdaya vAhana ke sAtha hI kampita hone lgaa| yaha dekhakara zreSThI Adi loga isa prakAra satuti karane lage - " he daiva! hamArI rakSA kro|" para unake puNya ke sAtha hI unakA vAhana bhI TUTa gyaa| usa samaya eka pATiyA hAtha laga jAne se vaha seTha samudra ko tairakara kinAre para pahu~ca gyaa| kinAre kI zItala vAyu ke dvArA mAno use AzvAsana milaa| atyanta khedita hote hue vaha vicAra karane lagA - "hA ! hA! mujha mUDhabuddhi ne hajAroM klezoM ke dvArA dhana kA upArjana kiyA aura lAkhoM prayatnoM ke dvArA usakA acchI taraha rakSaNa kiyaa| to bhI vaha kSaNabhara meM kaise naSTa ho gayA? maiMne supAtradAna bhI nahIM kiyA, svayaM bhI
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394/zrI dAna-pradIpa usa dhana ko nahIM bhogA, anya ke upakAra meM bhI usakA upayoga nahIM kiyaa| ataH merA vaha dhana zalya kI taraha mere mana ko pIr3ita karatA hai| daiva ko itane se bhI tRpti nahIM huii| usane kuTumba se bhI merA viraha karavA diyaa|" isa prakAra vicAra karake mana meM khedakhinna hote hue vaha kinAre ke vana meM ghUmane lgaa| tabhI usane eka muni ko dekhaa| unheM usI samaya kevalajJAna prApta huA thaa| ataH deva unakI mahimA kara rahe the| ve svarNakamala para virAja rahe the| yaha dekhakara mana meM harSita hote hue unake pAsa jAkara una zreSTha muni ko namana kiyA aura unake pAsa baiTha gyaa| muni ne bhI unheM dharmopadeza diyA, jise sunakara usakA mana atyanta svastha bnaa| phira usane muni se pUchA-"he bhagavAna! maiM janma se kRpaNa kisa kAraNa se banA? merA itanA adhika vaibhava yakAyaka kaise kSINa ho gayA?" taba gurudeva ne kahA-"dhAtakIkhaNDa ke alaMkAra rUpa bharata nAmaka kSetra meM samRddhivAna zreSThI ke do putra dhanada va nanda the| unake pitA paraloka sidhAre, taba bar3e bhAI ne ghara kA bhAra smbhaalaa| vaha udAra manavAlA thaa| usakI buddhi haMsa kI taraha jinadharma rUpI kamala meM krIr3A karatI thii| vaha nidAna rahita hokara nirantara dInAdi ko apanA dhana pradAna karatA thaa| megha kI taraha mahApuruSoM kI sampatti anyoM ke upakAra ke lie hI hotI hai| usake hasta rUpI megha supAtrAdi rUpI kheta para dAna rUpI jala kI barasAta isa prakAra karate the ki usakI kIrti rUpI nadI kA pUra sarva dizAoM meM phaila gayA thaa| eka bAra usa para IrSyA rakhane se aMdhA huA aura tuccha manavAlA usakA choTA bhAI nanda vicAra karane lagA-"dhanada kI kIrti dAna ke kAraNa sarva ora prasarita ho gayI hai| para bhAgyahIna kI taraha merA nAma bhI koI nahIM jaante| pitA ke dvArA upArjita dhana to hama donoM ke bhoga ke lie hai| usa dhana kA yaha akele hI kaise nAza kara sakatA hai? thor3e hI samaya meM to yaha samagra vaibhava ko khatma kara degaa| ataH mujhe apane bhAga kA vaibhava isase mAMga lenA caahie|" isa prakAra vicAra karake durbuddhiyoM meM mukuTa ke samAna nanda dhanada se judA ho gayA / kyA kahIM bhI Amra aura kaira ke vRkSa kA sAtha-sAtha nivAsa yogya hai? usake bAda dhanada ke sAtha spardhA karate hue usane zraddhArahita hote hue bhI garva ke dvArA uddhata citta se dInAdi ko dAna denA zuru kiyaa| para mUr3hamatiyukta usameM vizeSa jJAna na hone se tathA svabhAva se kRpaNa hone ke kAraNa dAna dene ke avasara para sthAna-sthAna para ucitatA ke viparIta AcaraNa karane lgaa| ataH dAna dene ke uparAnta bhI usakI loka meM usa prakAra kI pratiSThA na ho paayii| yathArtha kAraNa ke abhAva meM yathArtha kArya kI siddhi kabhI ho nahIM sktii|
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 395/zrI dAna-pradIpa apanI kIrti kA zravaNa na hone se aura apane bhAI kI kIrti ko sarvatra zravaNa karake vaha apane bhAI para zatru ke samAna dveSa rakhane lgaa| usI dveSa ke kAraNa usane rAjA ke sAmane jhUThI cugalI karake apane bhAI kA sarvasva rAjA ke dvArA haraNa karavA liyaa| dhikkAra hai aisI IrSyA ko! isI kAraNa se dhanada ko vairAgya utpanna huaa| ataH usane sAdhujI ke pAsa dIkSA grahaNa karake tapasyA kI aura saudharma devaloka meM deva bnaa| nanda kI duSTatA kA vRttAnta logoM ne jAnA, to loka meM usakI atyadhika nindA huii| ataH saMtapta hokara nanda ne tApasa dIkSA aMgIkAra kI aura maraNa prApta karake asurakumAra deva bnaa| vahAM se cyavakara tuma dhanasAra nAmaka zreSThI bane ho| tumane pUrvajanma meM dAna diyA thA, ataH isa bhava meM tumheM atyadhika sampatti prApta huii| para tumane kIrti prApta karane kI icchA se IrSyA sahita garva kiyA thaa| tuma svabhAva se kRpaNa bhI the, ataH tumhArI sampadA kA dAna aura bhoga meM upayoga na ho skaa| isI kAraNa se nirantara tumhArA apavAda pravartita huA aura tuma haMsI ke pAtra bane, kyoMki mUr3ha mAnasa jisa artha ke lie pravartana karatA hai, usake viparIta phala kI hI prApti use hotI hai| tumane krodha ke Aveza meM apane bar3e bhAI ke dhana kA haraNa karavAyA thA, ataH tumhArA bhI samagra dhana bhI eka sAtha eka hI bAra meM nAza ko prApta huaa| prAyaH IrSyAlU manuSyoM ko satpuruSoM ke guNoM meM IrSyA hotI hai aura usa IrSyA ke kAraNa unakI manovRtti malina banatI hai| jisake kAraNa marmasthAna ko bIMdhanevAle duSkarma ko ve bAMdhate haiN| isa viSaya para kuMtaladevI rAnI kA dRSTAnta suno isI bharatakSetra meM indra kI nagarI ke samAna avanipura nAmaka nagara hai| usameM sarva zatruoM ko trasta karanevAlA jitazatru nAmaka rAjA thaa| guNa kI sampadA ke dvArA zlAghanIya usa rAjA ke pA~casau rAniyA~ thiiN| ve sabhI udAra, sarva prakAra kA dAna karanevAlI, logoM meM mAnya aura puNyakArya meM atyanta Adarayukta thiiN| una sabhI ke madhya kuMtaladevI nAmaka paTTarAnI mAtra bAhara se hI zobhita thiiN| anya rAniyA~ niSkapaTa bhAva se samyag prakAra se dharmakarma meM tatpara rahatI thIM, ataH ve tattvataH zobhita thiiN| sabhI rAniyoM ko rAjA kI kRpA se atyadhika sampadA prApta thii| prasanna huA pati striyoM ke lie kalpavRkSa se bhI adhika phaladAyaka hotA hai| ataH pratyeka rAnI ne adbhuta caitya krvaaye| mahAtmAoM kI sampadA puNya kI upakAraka hotI haiN| una caityoM meM unhoMne svarNa kI sundara jina-pratimAe~ bharavAyI thiiN| satpuruSoM ke bhAva puNyakArya meM nirantara vRddhi ko prApta hote haiN| una caityoM meM ve nirantara snAtrAdi vizAla utsava karane lagIM, kyoMki caitya meM vizAla pUjAoM kA Ayojana kiyA jAya, to sva-para ke lie bodhi kA kAraNa banatI haiN| una sabhI rAniyoM para vakra hRdaya ko dhAraNa karanevAlI kuMtaladevI rAnI IrSyA karatI thii|
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396/ zrI dAna-pradIpa ataH usane svarNa kA vizAla aura U~cA caitya bnvaayaa| unameM pUjAdi sabhI kArya vizeSa rUpa se karane lagI, kyoMki IrSyAlU apane utkarSa aura anyoM ke apakarSa ke lie hI yatna kiyA karate haiN| anya sabhI rAniyA~ sarala thiiN| ve bhaktipUrvaka jo-jo utsava karatIM, una sabhI ko vaha kuMtaladevI rAnI IrSyA se dugune rUpa meM krtii| para phira bhI anya rAniyA~ usakI prazaMsA hI karatI ki-"aho! isa kuMtaladevI rAnI kI saMpatti kisake dvArA prazaMsanIya nahIM hogI? ki isa prakAra se jinezvara deva kI adbhuta bhakti karatI hai|" isa prakAra prazaMsA karake usakI anumodanA karatI thiiN| para kuMtaladevI rAnI kA matsara bhAva usake mahAna puNya kA bhI nAzaka banA, kyoMki viSa mahAsvAdiSTa bhojana ko bhI dUSita kara detA hai| sapatniyoM ke caityoM meM manohara vAdyantroM ke gUMjate hue zabda usake kAna meM par3ate hI use tIvra jvara ho jAtA thaa| hamezA unake caityoM meM hote utsavoM ko dekhakara vaha usI prakAra duHkhI hotI thI, jisa prakAra sUrya ko dekhakara dhuvar3a duHkhI hotA hai| isa prakAra dveSa ke duHkha se pIr3ita kuMtaladevI vyAdhi se bhI pIr3ita hone lagI, kyoMki atyadhika puNya yA pApa kA phala isI bhava meM bhI prApta hotA hai| hima ke dvArA kamalinI kI taraha vaha vyAdhi ke dvArA atyanta duSTa avasthA ko prApta huii| sabhI use dekhakara thU-thU karake usakI nindA karate the| yaha aba sevana karane lAyaka nahIM hai-aisA socakara rAjA ne use dUra kara diyaa| usakA parivAra bhI usakI avajJA karane lgaa| aisI sthiti meM kauna avajJA na kare? isa prakAra kI pIr3A meM marakara vaha caitya ke pAsa hI eka kutiyA ke rUpa meM utpanna huii| IrSyAlU manuSya puNyavAna hone ke bAvajUda bhI zubha gati ko prApta nahIM hotaa| vaha bAra-bAra caitya ke bhItara AvAgamana karane lagI, kyoMki pUrvajanma meM abhyasta zubha yA azubha moha anya janma meM bhI prApta hotA hai| anya sabhI rAniyA~ bhI harSa se apane aura kuMtaladevI rAnI ke caitya meM pUjA karane lagIM, kyoMki satpuruSoM ko kisI bhI kArya meM sva-para kI buddhi nahIM hotI, to phira dharma meM to kaise ho? eka bAra usa nagara ke udyAna meM koI kevalajJAnI muni pdhaare| yaha sunakara aMta:pura aura parivAra sahita rAjA ne unake pAsa jAkara unheM praNAma kiyaa| dezanA ke aMta meM harSaprApta rAniyoM ne guru se pUchA-"vaha puNyazAlI kuMtaladevI rAnI marakara kahAM utpanna huI?" guru ne pharamAyA-"IrSyAvaza usakA garva vRddhi ko prApta huA thA, ataH usane apanA sarva puNyakarma malina kara liyaa| atyadhika vistArayukta matsarabhAva se bAMdhe hue duSkarma ke yoga se vaha marakara apane hI caitya ke samIpa kutiyA ke rUpa meM utpanna huI hai| ataH sabhI kAryoM meM matsara kA tyAga karanA cAhie, kyoMki khaTAI ke dvArA dUdha kI taraha matsara ke kAraNa puNya kA nAza hotA hai|"
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 397/zrI dAna-pradIpa isa prakAra sunakara catura rAniyA~ atyanta vairAgya ko prApta huI, kyoMki bhavya prANI kukarma kA phala sunakara vairAgya ko prApta hote hI haiN| phira rAniyA~ caitya meM Akara jinezvara ko namana karake sneha, karuNA aura AzcaryapUrvaka usa kutiyA ko dekhakara usake pAsa bhojanAdi padArtha rakhakara vairAgyapUrNa vacana kahane lagIM-"he bhadre! tumane pUrvabhava meM isa caitya ko banavAyA thaa| isake sivAya dAnAdi anya puNya bhI bahuta kiyA thaa| para terI IrSyA ne vaha saba puNya dho DAlA hai| usI IrSyA ke kAraNa tUM isa nindanIya gati ko prApta huI hai| pUrvabhava meM to tuma rAjA kI kuMtaladevI nAmaka paTTarAnI thii|" / aise vacana sunakara kutiyA saMbhrAnta hote hue vicAra karane lagI-"mujha para prema rakhanevAlI ye striyA~ kauna haiM? ye mujhe kyA kaha rahI haiM? yaha mandira kyA hai? maiMne ise pahale kahA~ dekhA hai?" __ ityAdi tarka-vitarka karate hue use jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| pUrvakRta puNya aura IrSyA Adi ko pratyakSa dekhA / ataH atyanta vairAgya ko prApta hokara bArambAra pUrvakRta duSkarmoM kI nindA karane lgii| phira kevalI ke pAsa jAkara usane sarva karmoM kI AlocanA kii| vairAgya ke kAraNa anazana svIkAra kiyA aura sAta dinoM ke bAda marakara svarga meM gyii| isa prakAra IrSyA kA pariNAma atyanta duSTa hai aura vaha IrSyA saddharma meM bAdhaka hai-aisA jAnakara buddhimAna puruSa ko sarva kArya meM usakA tyAga karanA cAhie aura puNyakArya meM to vizeSa rUpa se tyAga karanA caahie|" isa prakAra apane pUrvabhava ke sAtha kevalI bhagavAna kI divya puNyamaya vANI ko sunakara harSa ko prApta dhanasAra zreSThI atyanta vairAgya ko prApta huaa| usakA mana puNya meM lIna ho gyaa| usane kevalI bhagavAna se pUchA-"he bhagavAna! merA vaha bhAI abhI taka devaloka se cyavakara manuSya janma meM AyA hai yA nahIM?" ___ bhagavAna ne kahA-"vaha tumhArA bhAI saudharma devaloka se cyavakara tAmralipti nAmaka nagara meM zreSThIkula meM mahAna vaibhavazAlI bnaa| usane yauvanavaya meM hI atyanta vairAgyavaMta hokara jainadIkSA grahaNa kI aura aba kevalajJAna prApta karake isa bhUmaNDala para vicAraNa kara rahe haiN| vaha tumhArA bar3A bhAI maiM hI huuN|" yaha sunakara usa zreSThI ne prasanna hote hue mana meM vicAra kiyA-"hahA! maiMne mUr3ha buddhi ke dvArA pUrva meM dharma kI virAdhanA kI, jisake kAraNa vizAla sampadA ko prApta karake bhI isa prakAra ke kaSTa meM A girA huuN| mere isa bar3e bhAI ne samyag prakAra se dharma kI ArAdhanA karake mahAna kaivalya saMpatti ko prApta kiyA hai|"
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398/zrI dAna-pradIpa isa prakAra vicAra karate hue use saMvega utpanna huaa| usane kevalI bhagavAna ke pAsa samyaktva sahita gRhastha dharma rUpI bAraha vrata aMgIkAra kiye| usane yaha abhigraha bhI grahaNa kiyA ki upArjita kiye hue dhana meM se cauthA bhAga rakhakara bAkI sArA dhana spardhArahita hokara dAnAdi dharmakAryoM meM upayoga kruuNgaa| phira pUrvajanma meM apane dvArA kiye gaye aparAdha ko guru ke sAmane khmaayaa| guru bhI vihAra karake anya deza ko sUrya kI taraha prakAzita karane lge| usake bAda vaha dhanasAra zreSThI puNyakArya meM tatpara banakara anukrama se tAmralipti nAmaka nagara meM gyaa| vahAM zuddha vRtti se vyApAra karane lgaa| vahAM pavitra AtmAyukta hokara vaha jitanA bhI dravya upArjita karatA, usameM se eka cauthAI bhAga rakhakara bAkI sArA dharmakArya meM lagAne lagA, kyoMki satpuruSa kabhI bhI asatyavratI nahIM hote| aSTamI Adi tithiyoM ke dina karma rUpI vyAdhi kI auSadhi ke samAna pauSadhavrata ko aMgIkAra karatA tathA jinapUjAdi meM prayatna karate hue usane kitanA hI kAla nirgamana kiyaa| eka bAra caturdazI kI rAtri meM atyanta krUra vyantara ke nivAsa ke dvArA bhayaMkara dikhate zUnya ghara meM sthira mativAle usa zreSThI ne pratimA dhAraNa kI aura kAyotsarga meM khar3A ho gyaa| usa para vaha mithyAdRSTi vyantara atyanta kruddha huaa| jagata ko Ananda pradAna karanevAle candra para kyA cora krodha nahIM karate? usa vyantara ne sarpa kA rUpa dhAraNa karake nirdayatApUrvaka zaMkArahita hokara usa zreSThI ko DaMka maaraa| anya bhI aneka bhaya dikhAkara use bhayabhIta karane kI koziza kI, para usa zreSThI kA mana sthira thaa| usane atyanta samatA dhAraNa kara rakhI thii| ataH vaha lezamAtra bhI kSubdha nahIM huA-nahIM ddigaa| kyA pralayakAla kI uddhata va pracaNDa vAyu ke dvArA meruparvata kampAyamAna ho sakatA hai? usakI sthiratA dekhakara usa adhama deva ne atyanta kruddha hote hue usake zarIra meM bhayaMkara vedanA utpanna kii| isa prakAra sUryodaya hone taka usa deva ne upasarga kiye, para usake mukha kI kAnti kA bhedana nahIM huaa| usane zarIra ko tRNa ke samAna mAna liyA thA aura usakA mana dhyAna meM hI tallIna thaa| use isa prakAra dekhakara yakSa ne kahA-"tUM hI dhanya hai, tUM hI mAnya hai, tUM hI pUjya hai aura tUM hI stuti karane lAyaka hai| gRhastha hote hue bhI terI dharma meM dRr3hatA kisI ke dvArA bhI naSTa nahIM kI jA sktii| terA sattva sarva prANiyoM meM sarvAdhika hai| tumhArI samatA upamArahita hai| terA dhairya meruparvata kA bhI tiraskAra karanevAlA hai| aho! tere guNoM kA atizaya AzcaryakAraka hai| maiM tuma para saMtuSTa huA huuN| ataH varadAna maaNgo| devadarzana kabhI niSphala nahIM hotaa|" / isa prakAra bAra-bAra kahane para bhI jaba usa zreSThI ne kucha bhI uttara nahIM diyA, taba deva ne phira se kahA-"he mahAtmA! tUM niHspRha hai, para phira bhI mere kahane se tUM aba mathurAnagarI meM jaa| jaba tUM vahAM jAyagA, to tumhAre ugra bhAva se kiye hue isa sukRtya ke kAraNa terA naSTa huA 66
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 399/zrI dAna-pradIpa karor3a dhana tatkAla tujhe prApta hogaa|" aisA kahakara vaha deva kSamAyAcanA karake tatkAla adRzya ho gyaa| phira zreSTha buddhiyukta vaha zreSThI pratimA ko pArakara vicAra karane lagA-"merA citta vizuddha jinadharma meM lagA huA hai, ataH mujhe vitta se kyA prayojana? kyoMki dharma hI anupama sukhalakSmI kA kAraNa hai, vitta sukha kA kAraNa nahIM hai| merI nagarI meM mere kula ke paMka ke samAna merI kRpaNatA kA kalaMka vistAra ko prApta hai| ataH vahAM jAkara abhI hI usa kalaMka ko dho denA hI ucita hai| aura agara vaha naSTa huA merA dhana mujhe vApasa prApta ho jAya, to maiM use sukRta meM lagAkara use saphala banAU~, kyoMki dAna hI vitta kA phala hai| agara maiM vahAM jAU~gA, to mere sambandhI bhI dharma kA phala dekhakara usa dharma meM dRr3ha bneNge|" ___ isa prakAra kArya kA vicAra karake vaha dhanasAra zreSThI mathurAnagarI meM apane ghara para gyaa| vahAM jAkara apanA nidhAna sambhAlA, to vaha sArA dhana pUrvavat jamIna meM yathAtathya rUpa meM milaa| jina vANotaroM ne dhana ko grahaNa kara-karake dezAMtaroM meM palAyana kiyA thA, ve bhI use samRddhiyukta dekhakara phala ko denenavAle vRkSa ko jaise pakSI sevate haiM, vaise hI A-Akara usakI sevA karane lge| nirmala vRttiyukta usa zreSThI kA udhAra diyA huA dhana svayaM hI usake hAtha meM Ane lagA, kyoMki zuddha vyavahAra dekhakara sarva manuSya anukUla ho jAte haiN| rAjA ke pAsa apanA mAna hone se corAdi ke AdhIna rahA huA dhana bhI use vApasa prApta ho gyaa| jaba prANiyoM ke karma anukUla hote haiM, taba use kucha bhI durlabha nahIM hotaa| jyAdA kyA kaheM? usakA chAsaTha karor3a dhana use prApta ho gyaa| zubha bhAva se utpanna huA sukRta zIghra hI phaladAyaka hotA hai| phira mAno apanI puNyalakSmI ke nivAsa karane ke lie mana kI prasannatA ko karanevAlA aura AkAza ko sparza karate zikhara se yukta eka caitya krvaayaa| usameM samagra pRthvI ke logoM ko Ananda pradAna karanevAle mahAna utsavapUrvaka AdinAtha bhagavAna kI svarNamayI pratimA kI sthApanA kii| usake zikhara para apanI pUrva kI apakIrti rUpI andhakAra kA vinAza karane ke lie mAno candra ke bimba ke samAna daidIpyamAna svarNakalaza kI sthApanA kii| buddhi rUpI dhana se yukta usa zreSThI ne jIrNoddhAra Adi kAryoM meM bhI apanA dhana lgaayaa| ataH usake niyama jarA bhI bhaMga rUpI malinatA ko prApta nahIM hue| isa prakAra garvarahita nirantara dAnadharma kA vistAra karate hue usa zreSThI ne puNya, kIrti aura pratiSThA ko adhika se adhika prApta kiyaa| anta meM putra ko ghara kA kAryabhAra sauMpakara dharma meM sthira buddhiyukta usane eka mAsa kA anazana kiyA aura saudharma devaloka meM zreSTha deva bnaa| vahAM se AyuSya pUrNa karake cyavakara mahAvideha kSetra meM uttama kula meM janma Adi samasta zubha sAmagrI prApta karake cAritra grahaNa karake samatAbhAvoM ke dvArA AThoM karmoM kA unmUlana karake mokSa ko prApta kregaa|
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400/zrI dAna-pradIpa isa prakAra naMda aura dhanada-ina donoM bhAiyoM ke dAnadharma saMbaMdhI garva aura agarva se utpanna hue zubha-azubha phalayukta caritra ko karNagocara karake he bhavyajanoM! dAnadharma kI vidhi ke dvArA hRdaya ko sApha karake do prakAra ke garva kA tyAga karo, jisase dAnadharma kA phala zIghratA se prApta ho ske|" ___ isa prakAra jo puruSa pA~ca doSarahita aura pA~ca guNasahita va sampUrNa phala ko pradAna karanevAle zrIdAnadharma kI ArAdhanA karatA hai, vaha manuSya aura deva ke vaibhava se yukta atyanta adbhuta sampadA ko bhogakara anta meM samagra karmoM kA nAza karake zIghratA ke sAtha zAzvata mokSlakSmI kA varaNa karatA hai| || iti dvAdaza prkaash|| atha prazasti 0 zrImahAvIrasvAmI ke sarva gaNadharoM meM prathama gaNadhara zrIgautama svAmI aura Agama rUpI gaMgA nadI kI utpatti meM himAlaya parvata ke samAna paMcama gaNadhara zrIsudharmAsvAmI Apa sabhI kI siddhi ke lie hoN| unake pATa para samatA rUpI udyAna meM jala ke samAna zrIjambUsvAmI zobhita the| unake bAda anukrama se gaurava ke dvArA meruparvata kA bhI tiraskAra karanevAle zrIvajasvAmI nAmaka guru hue| unakI zAkhA ke tilaka ke samAna aura nirmala saMvega ke raMga dvArA vikAsa ko prApta zrIjagaccaMdra nAmaka prasiddha sUri ne jinamata ko atyanta zobhA prApta krvaayii| unhoMne nirmala, dustapa aura jagata ko Azcarya utpanna karanevAle usa-usa tapa ke dvArA zrIcaMdra nAmaka gaccha ke sthAna para rAjA dvArA pradatta tapagaccha nAmaka prasiddhi kA pRthvI para vistAra kiyaa| unake pATa rUpI udayAcala parvata ko sUrya kI taraha vizAla teja se vistRta banAte hue zrImAn devendrasUri ne zobhita kiyaa| ve pratyeka dizA meM 'kamalollAsa karane meM samartha the| kiraNoM ke samUha kI taraha daidIpyamAna aura cAroM tarapha sundara prakAzayukta mokSapurI ke mArga ko dIpatA huA unake graMthoM kA samUha Aja taka Azcarya utpanna karatA hai| usake bAda unake pATa para Aye hue zrIdharmaghoSa nAmaka prabhu ne jainadharma ko unnati prApta krvaayii| unhoMne gomukha nAmaka deva ko samakita prApta karavAkara zatrujaya tIrtha kI rakSA ke lie sthApita 1. sUrya kamaloM kA vikAsa karane meM aura sUri kamalA kA arthAt jJAnalakSmI kA vikAsa karane meM samartha the|
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 401 / zrI dAna- pradIpa kiyA / aneka prakAra kI adbhuta siddhiyoM ko dhAraNa karanevAle ve vidyA se unmatta hue kuvAdiyoM kI garva rUpI apasmAra vyAdhi ko dUra karane meM dhanvantari vaidya ke samAna the| unake pATa ko zobhA pradAna karanevAle zrIsomaprabha nAmaka sUri hue / unake kaNTha meM ujjvala muktAvalI kI taraha nirantara zobhita sUtra, artha aura sUtrArtha ke dvArA zobhita ekAdazAMgI ne unheM usa prakAra se saubhAgya prApta karavAyA thA ki jisase jagata meM uttamatA ko dhAraNa karanevAlI lakSmI ne svayaM hI unakA zIghratA se varaNa kiyA thaa| unake bAda unake pATa para eka alaMkAra rUpa zrIsoma - tilaka nAmaka sUri hue| ve naye aura vicitra zAstroM kI racanA karane meM vidhAtA ke samAna the, siddhAnta ke jJAtAoM meM agrasara the aura duHkhapUrvaka parAbhava kiyA jA sake, aise moha rUpI kurAjA ko jItakara dhairya ke sthAna rUpa unhoMne tIna jagata meM zrIdharmarAjA kA sAmrAjya ekachatra se yukta banAyA thaa| unake pATa para teja rUpI lakSmI ke sthAna rUpa, tapAgaccha ko prakAzita karane meM tatpara aura kalyANa rUpI mArga ke dvArA daidIpyamAna zrI devasundara nAmaka guru dIpa ke samAna zobhita hue / unhoMne lakSmI ke sthAna rUpa jainadharma ko isa kaliyuga rUpI rAtri meM usI taraha prakAzita kiyA ki jisase mandadRSTi (mithyAdRSTi) se yukta janoM ko bhI spaSTa rUpa se saddarzana kI prApti hotI thii| unake pATa rUpI udayAcala parvata para sUrya ke samAna zrIsomasundara guru nAmaka prabhu jayavanta vartita haiN| tIna jagata meM zreSTha guNoM se yukta unake dvArA jinazAsana gautamasvAmI ke samAna daidIpyamAna vartita haiN| unakI kIrti ke dvArA pRthvItala ko dhonevAle ye prakhyAta pA~ca ziSya jinamata kI atyanta unnati kA vistAra kara rahe haiN| unameM prathama zrImunisundara nAmaka guru haiM, jinakI mahimA pRthvI para atyanta vistRta hai / jagata meM hiMsA kA nivAraNa karane se ve bhadrabAhu svAmI kI taraha zobhita haiN| dUsare gururAja zrIjayacandra nAmaka munIzvara jayavanta vartita haiN| unhoMne apanI buddhi ke atizaya kI samRddhi ke dvArA bRhaspati kA bhI atyanta tiraskAra kiyA hai| tIsare sUrIzvara zrI bhuvanasundara ke nAma se prasiddha haiN| unake saubhAgyAdi guNoM ke kAraNa unhoMne apanA nAma sArthaka kara liyA hai| cauthe zreSTha guNoMvAle zrIjinasundara nAmaka sUrIzvara jayavanta vicarate haiM / ve nirantara muktAvalI ke samAna ekAdazAMgI ko zobhita karate haiM / candra kI atyanta nirmala kIrti ke dvArA prasiddha zrIjinakIrti nAmaka muni haiM, jo ki pA~caveM haiM / para ve guNoM ke dvArA ginatI ke pAtra nahIM haiM arthAt unake guNoM kI ginatI hI nahIM hai / pA~coM meM se cauthe zrIjinasundara sUri, jo ki vidyA ke nidhAna haiM, unake ziSya zrI somasundara guru nAmaka sUri, jo ki gaccha ke nAyaka haiM, unakI AjJA meM vartita hote alpamatiyukta cAritraratna | gaNi ne isa dAnapradIpa nAmaka grantha ko sva aura para ke artha kI siddhi ke lie racA hai| vikrama saMvat 1499 meM citrakUTa nAmaka gar3ha (cittaur3agar3ha) isa graMtha ko samApta kiyA hai /
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402/zrI dAna-pradIpa prazastisahita isa graMtha kA pramANa anuSTupa zlokoM kI ginatI karate hue 6675 zloka hote haiN| zeSanAga rUpI daidIpyamAna jisakA nAla hai, dizA rUpI jisake vizAla pattoM kA samUha hai aura meruparvata rUpI jisakI karNikA hai, aise AkAza rUpI kamala meM jaba taka manohara gatiyukta sUrya aura candra rUpI do rAjahaMsa krIr3A karate haiM, taba taka samyagdRSTi prANiyoM ke lie mokSanagara ke mArgoM ko prakAzita karatA yaha daidIpyamAna dAnadharma rUpI dIpa jinapravacana rUpI ghara meM cAroM tarapha prakAza vikIrNa kre| || iti prshsti|| / / iti dAnapradIpa graMtha smaapt||
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 anya prakAzana : nAkAvane S amadhalive 18shamadhe diadaraderborst aalantam ASTA24 Sunny zrIwwdorband 4sbantebara zrIsUcakatA zrI sabakatA nama tathiyAtrA pAhaga rAcam / mAigasavama SCR5g prathama | uNsh tarakA (d ta bhAga 1 adhyayana1 se 4 bhAnA.2 adhyayanaze16 he prbhujii| nahIM jAu~ naraka gati meM ani anyAnandariyAdi munikatA muni jJAnAnandavijayAdi munimezana HattanRaLeneeti MOREA amami. Golunlivina upadeza mAlA nAnimageziAna holikA AkhyAnam // zrI kAmaghaTakathAnakan / labAlinAkodaitari CaroundMAIjAra zrI nandarAjavaritama nigarAni SAIRatee prazra prakAza pUja Neitter maargdrshn| rAmA munirAja kI jayAnandatitakI parva kathA saMgraha Sooraj bhI jAnASaina vaMdanIya avadanIya PAN24 onhibitonomind munirAjazrIjayAnandavijayajI sunirAjabImAyAdivazI S
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --- ---------- -- ------------ -------- ------ -- ---------- ------ ------ --------- ------ -- -- ---------------- --------- --------- - ----- --------- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ------- ---------------- --- - - - - - - - - - - - - - - - - -------- - - - - - - - - - - - - - - - - -- --- --- -- --- --- -- ---- - - - - - - - - - 2 noMdha
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstroM meM kahA gayA hai ki pRthvI kA bhUSaNa puruSa hai, puruSa kA bhUSaNa uttama lakSmI hai aura lakSmI kA bhUSaNa dAna hai| isI kAraNa se jaise kAvya se kavi, buddhi se maMtrI, nyAya se rAjA, zUravIratA se subhaTa, lajjA se kulaputra, satItva se ghara, zIla se tapa, kAnti se sUrya, jJAna se adhyAtmI, vega se azva evaM A~kha se mukha zobhita hotA hai, vaise hI dAna se lakSmI zobhita hotI hai| ataH aneka prayAsoM se prApta aura prANoM se bhI jyAdA mahattva rakhanevAlI lakSmI kI ekamAtra uttama gati dAna hI hai| isake alAvA to lakSmI upAdhi rUpa hI hai| / sabhI prakAra kI daivika va mAnuSI samRddhi evaM mokSa sampadA kA utkRSTa kAraNa dharma hI hai aura usake bhI dAna, zIla, tapa va bhAva rUpI cAra prakAra hone para bhI dAna dharma ko mukhya kahane kA kAraNa yaha hai ki bAkI tIna dharma dAna dharma se hI sthiratA ko prApta hote hai| _yaha graMtha vizeSa rUpa se paThana, manana aura bAra-bAra manana karane yogya hai| manuSya-jIvana ke lie sanmArgadarzaka, pitA kI taraha sarva-vAMchita-pradAtA, mAtA kI taraha sarva-pIr3A ko dUra karanevAlA, mitra kI taraha harSavarddhaka yaha dharma mahAmaMgalakAraka kahalAtA hai| dAnadharma Atmika Ananda utpanna karanevAlA, mokSamArga ko nikaTa lAnevAlA, AtmajJAna kI bhAvanAoM ko sphurita karanevAlA, nirmala samyaktvazrAvakatva-paramAtmatattva ko prakaTa karanevAlA hone se yaha graMtha eka apUrva racanA hai| MULTY GRAPHICS 1022) 23873227423884222