Book Title: Tattvavichar ane Abhivandana
Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
સીપુરુષ-સંબંધ
કુદરતે પિતાને તંતુ ચાલુ રાખવા પ્રજોત્પત્તિની પ્રબળ પ્રેરણા આપી છે. પણ વ્યક્તિગત સંબંધ એ એક વસ્તુ છે અને સામાજિક વ્યવસ્થા બીજી વસ્તુ છે. એક નિર્જન અરણ્યમાં બે જણ ગમે તેમ વતી શકે, પણ સમાજમાં રહેવું હોય તો મન ફાવે તેમ વતી ન શકાય. - લગ્નસંસ્થા એક સેશ્યલ ઈન્સ્ટિટયુશન છે, એટલે સ્ત્રી-પુરુષ-સંબંધના પરિણામે સામાજિક સ્વાશ્ય, આર્થિક સંબંધો, આર્થિક હક્કો વગેરે પ્રશ્નો ઊભા થાય છે. એટલા માટે પર-સ્ત્રી કે પર-પુરુષ પ્રત્યેની દષ્ટિને નિર્ણય લેવું જરૂરી બને છે.
શાસ્ત્રકારે કહે છે કે લગ્નજીવનને પાયો સંયમ છે. લગ્ન એટલે એક સ્ત્રી ને એક પુરુષનું જોડાણ. તેમણે સંયમની પાળ બાંધી; બીજે વિચાર, બીજી વસ્તુ છોડી દીધી - છોડી દેવા જોઈએ. લગ્ન સંયમનું મહાવત છે. પરસ્પરની વફાદારી તેને પામે છે. એક પતિત્વ, એક પત્નીત્વ, બહુપત્નીત્વ કે પતિત્વ – બધામાં ક્યાંક તે મર્યાદા છે જ.
હિન્દુ લગનપ્રથા કેમ ઘડાઈ? આર્યો ભારતમાં આવ્યા ને ઉત્તરમાં વસ્યા. તેઓની સાથે સ્ત્રીઓ થેડી હતી. ભારતમાં અનાર્યોની સંખ્યા વધુ હતી. એટલે પિતાની સંખ્યા વધારવા તેમણે બહુપત્નીત્વની છૂટ આપી. એ જ પ્રમાણે અબુલેમ, એટલે કે આય પુરુષ સાથે અનાર્ય સ્ત્રીને લગ્નસંબંધ માન્ય રાખ્યો; પણ પ્રતિલોમ એટલે કે આર્ય સ્ત્રી સાથે અનાર્ય પુરુષના લગ્નસંબંધની મનાઈ કરી. આશીર્વાદોમાં પણ અષ્ટપુત્રવતી ભવ, શતપુત્રવતી ભવ વગેરે હતા. વિધવાવિવાહની છૂટ હતી. જ્યારે આર્ય સ્ત્રીઓની સંખ્યા વધી એટલે તે બંધ કરી અને સતીની પ્રથા દાખલ કરી. જુદાં શાસ્ત્રો ને આચારવિચારો ઘડાયાં. બ્રાહ્મણના જેવી બુદ્ધિમાન કેમ દુનિયામાં બીજી કોઈ નથી, જે સતત પરિવર્તનશીલ છે. બાળલનની જરૂર હોય ત્યારે કહે છે કે ગઈવર્ષ મા તરી અને લખે છે કે રજસ્વલા પુત્રીનું મોં જેનાર બાપ નરકે જાય છે. સ્ત્રીઓને પરાધીન રાખવી હોય ત્યારે તે કહે છે પતિઃ સતીના પરમ હિ દૈવતમ્ અને જ્યારે તેને ખુશ કરવી હોય ત્યારે તે કહે છે યત્ર નાર્યસ્તુ કૂત્તે રમન્ત તંત્ર ફેવતાઃ | એ જ બ્રાહ્મણ વળી કહે છે કે જે સ્ત્રીસ્વાતંચમહેંતિ | આમ તેણે જરૂર પડી ત્યારે સ્ત્રીને થાબડી છે, સમાનતા આપી છે ને જરૂર પડી ત્યારે ગૌણ પણ બનાવી છે. પણ આ બધી સ્મૃતિઓ છે. કેવળ આચારવિધિઓ છે. તે સ્થાયી નથી. દ્રૌપદીને પાંચ પતિ હતા, છતાં તેને સતી ગણવામાં આવી છે. એ
