Tattvavichar ane Abhivandana

Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 86

જૈન સાહિત્ય
જૈન દર્શનનું જીવશાસ્ત્ર અતિ ગહન છે. વર્તમાન વિજ્ઞાન હવે તેનું સમર્થન કરે છે. પણ બંનેને તુલનાત્મક અભ્યાસ કાંઈ જ નથી. આપણી પરિભાષા જુદી છે. તેમાંથી બહાર નીકળ્યા જ નથી. જૂની પરંપરાગત પરિભાષામાં જીવના ભેદ-પ્રભેદ ગોગે જઈએ છીએ. તેને તુલનાત્મક અભ્યાસ કરતા નથી. વર્તમાન બાયોલોજી અને જૈન દર્શનનું જીવશાસ્ત્ર – બંનેને ગહન અભ્યાસ હોય એવી વ્યક્તિઓ વિરલ છે.
અંતે રહે છે દ્રવ્યાનુયોગ અને આચારધર્મ – metaphysics and ethics, નવતત્વ અને ષડૂદ્રવ્ય તથા અહિંસા, સંયમ અને તપ. નવ તત્વમાં જીવ-અજીવનું ત સ્વીકાર્યું છે. આસવ અને બંધ જેમાં કષાયો, લેસ્યાઓ, રાગ અને દ્વેષને સમાવેશ થાય છે તે માનસશાસ્ત્રના વિષયો છે. સંવર અને નિર્જરા, આચારધર્મ છે. જેમાં બધાં વ્રત અને અહિંસા, સંયમ અને તપને સમાવેશ થાય છે. પુણ્ય અને પાપ, શુભ-અશુભ કર્મને પરિણામ છે. ષડુકવ્યમાં પ્રથમ બે છે ? ધૃવ અને અજીવ. બીજા બે ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય એટલે ગતિ અને સ્થિતિ – Rest and Motion. પદાર્થોની ગતિ-સ્થિતિ માટે આ બે દ્રવ્યોની કલ્પના કરી. છેલ્લા બે આકાશ અને કાળ, જર્મન ફિલસૂફ કન્ટે કહ્યું તેમ, માનવીના મનની કલ્પનાઓ છે – they are concepts of human mind અંતિમ તવ, અનંત અને કાલાતીત, - Ultimate Reality is beyond time and space.
આ બધા વિષયો ગહન અભ્યાસ અને સ્વતંત્ર વિચારણા – critical study - માગે છે. આમ ન થાય તે જગતના મહાન તત્વજ્ઞોએ વિચારણા કરી છે, અને અન્ય દેશોમાં જીવનની આ બધી સમસ્યાઓની ગહન વિચારણા થઈ છે અને વર્તમાનમાં પણ થાય છે, એની અવગણના કરવી પડે.
- વર્તમાન જૈન સાહિત્ય પ્રગટ થાય છે તેમાં મૌલિક વિચારણા, તુલનાત્મક અભ્યાસ અથવા મૂલ્યાંકન જેવું ભાગ્યે જ હોય છે. સંશોધનને નામે કઈ હસ્તપ્રતનું સંપાદન કરે અને પીએચ. ડી.ની ડિગ્રી મળે છે. ભગવાન મહાવીરના જીવન અને ઉપદેશનાં પુસ્તક વાંચીએ તો બધાંમાં લગભગ પરાપૂર્વથી ચાલી આવતાં વણ અને હકીકત જ હેય. કેઈ નવો વિચાર કે વર્તમાન જીવનના સંદર્ભમાં નવી પ્રેરણું જોવા ન મળે. સાહિત્ય-પ્રકાશન પાછળ જૈન સમાજ લાખ રૂપિયા ખર્ચે છે, પણ તેની ગુણવત્તા જોવાની ભાગ્યે જ પરવા કરે છે. સંશોધન-સંસ્થાઓ વચ્ચે પરસ્પરના વિચારવિનિમય અથવા સંકલન-coordination-ના અભાવે ઘણું પુનરાવર્તન થાય છે.