________________
તત્ત્વવિચાર અને અભિવંદના
સંસ્કૃતિને વિવંશ તે જોતા અને તેના ઉપયોગ સામે પ્રચંડ પ્રચાર શરૂ કર્યો. વૈજ્ઞાનિકોને ભેગા કરી – પુશ કોન્ફરન્સ મારફત ખૂબ પ્રચાર કર્યો. એટલી હદ સુધી કે એક વખત તે એવી હિમાયત કરી કે રશિયા અણુમ્બની શોધ કરે તે પહેલાં જ અમેરિકાએ તેના ઉપર આક્રમણ કરી રશિયાની શક્તિ હરી લેવી. છેવટ રશિયાએ અણુબોમ્બ શોધ્યો ત્યારે કેટલેક દરજજે તેમનું વલણ અમેરિકાવિરોધી થયું અને કયુબાની કટોકટી લખત કુચેવને ધન્યવાદ આપી, કેનેડી ઉપર દોષારોપણ કર્યું. એવી જ રીતે ચીને ભારત ઉપર આક્રમણ
ક્યું ત્યારે, સાવ ખોટી રીતે ચીનની તરફદારી કરી, પણ આ બધાં બદલાતાં વલણ પાછળ તેમની પ્રામાણિકતા વિશે કોઈ શંકાને કારણ ન હતું. અણુયુદ્ધને તેમને એટલે ભય હતો કે it is better to be red than dead એમ માનતા થયા હતા.
પ્રેમની શોધમાં તેમણે કાંઈક ઉધામા કર્યા. ચાર વખત લગ્ન કર્યા. સ્ત્રીપુરુષ-સંબંધ વિશેના તેમના વિચારો ધણું અધૂરા – ભૂલભરેલા હતા. તેઓ એમ માનતા કે પરિણીત સ્ત્રી-પુરુષ કેટલાક સમય આડે વ્યવહાર રાખે તેથી તેમની મિત્રતા કે પરિણીત જીવનને આંચ આવવી ન જોઈએ. પરિણીત - જીવનમાં વફાદારીની અપેક્ષા રાખવી વ્યર્થ છે તેમ તેઓ માનતા. પણ પાછળથી
આ વિચારોમાં થોડો ફેર પડ્યો હતો એનું કારણ અનુભવ અને ઉંમરની અસર હેય. છેવટ એમ કહેતા કે લગ્ન વિષયે તેઓ કાંઈ નિશ્ચિત કહી શકે તેમ નથી. કામવિકારની પ્રબળતા જોતાં, તેમાં સતત જાગૃતિ અને સંયમની જરૂર તેમણે સ્વીકારી ન હતી. ફોઈડના વિચારોએ દુનિયાને જે મોટું નુકસાન
છે તેનું માપ કાઢવું મુશ્કેલ છે. ચંચળ મનને ભટકવા ન દેતાં સતત કાબૂમાં રાખવું જોઈએ, તે સત્યને બદલે સંયમથી મનને હાનિ પહોંચે છે તે વિચાર કેટલો વિનાશક છે તેનું ભાન માણસને હજી થયું નથી.
રસેલની પ્રખર બુદ્ધિપ્રતિભા બહુમુખી હતી. પણ બુદ્ધિ ઉપર જ આધાર રાખનાર વ્યક્તિ પૂર્ણ સત્યને પ્રાપ્ત નથી કરી શકતી તે રસેલના જીવનથી દેખાય છે. જેમાં તેમને પૂછયું કે તમે કયા ધર્મના છે, ત્યારે તેમણે કહ્યું કે અયવાદ. જેલરે આવો કોઈ ધર્મ સાંભળ્યા ન હતા. સ્થાપિત ધર્મો અને GHILTE ( Established Church and Priesthood ) 241 242211 રીતે ઘણા વિચારકોએ બળવો પોકાર્યો છે, પણ આવા બળવા પછી ઊંડી અને સાચી ધર્મભાવના ન પ્રાપ્ત થાય તે જીવનસ્ત્રોત રેતીના રણમાં પાણી સુકાઈ જાય; તેમ કરમાઈ જાય છે.
