________________
૧રર
તત્ત્વવિચાર અને અભિનંદના
લન થયું અને ત્યારપછી ૧૬ વર્ષ શાંતિ અને સુખી ગૃહસ્થજીવનનાં ગયાં; સાત બાળકે થયાં અને સાહિત્યના ક્ષેત્રે તેમની સર્જનશક્તિ ટોચે પહોંચી. શ્રેષ્ઠ નવલકથા “એને કેરીના” અને “વર ઍડ પીસ” લખી. બહારથી બધું ય શાંત, સુખ હતું, ત્યારે ભેમાંથી ભાલા ઊંડે તેમ અંતરમાં ભૂકંપ થ. આ બધું જીવન મિયા લાગ્યું અને આત્મ-અસંતોષ જાગે. જીવનના પાયાના પ્રશ્નો નજર સમક્ષ આવી ઊભા રહ્યા. જીવનપરિવર્તન થયું અને ધાર્મિક દિશા. લીધી. ટેસ્ટોયના ઉત્તરજીવનમાં આંતર અને બાહ્ય સંધર્ષ તુમુલ હતા. તેમની પ્રકૃતિ, તેમને ઊછેર, તેમની શારીરિક શક્તિ વગેરે જે નવું જીવન તેમણે સ્વીકાર્યું હતું તેથી પ્રતિકૂળ હતાં. બ્રહ્મચર્યની આવશ્યક્તા ટોચને ઘણી મેટી ઉંમરે સમજાઈ. તેમનાં કુટુંબીજન-ખાસ કરી તેમની પત્નીને આ બધામાં સખ્ત વિરોધ હતા, Tolstoy was a tortured soul. But out of that torture, came immortal literature. પિતાની ત્રુટીઓનું તમને પૂરું ભાન હતું. પોતાની નિંદા તેમણે નિર્દયપણે કરી છે. આ આંતરબાહ્ય સંધર્ષ
યે પિતાના શ્રેષ્ઠ નાટક “Light Shneth in Darkness માં રજુ કર્યો છે. આ આત્મચરિત્રાત્મક નાયક મારફત ટાય પોતાના જીવનસિદ્ધાંતને. અમલ કરવાની મુશ્કેલીઓને ચિતાર આપે છે અને નિષ્ફળ નાયક પિત હેય તેમ બતાવે છે. હકીકતમાં ટાયને ઉદ્દેશ આપણું ચાલુ સમાજમાં સત્યને માર્ગે ચાલવામાં પત્ની, કુટુંબીઓ, મિત્રો, સગાંઓ અને સામાજિક વાતાવરણ. કેવાં કઠિન વિદન ઉત્પન્ન કરે છે એ બતાવવાનું છે.
ગાંધીજીને આ કોઈ સંઘર્ષ ન હતા. માતાપિતાએ ધાર્મિક સંસ્કારે. આપ્યા હતા. ત્યાગ, તપશ્ચર્યા અને સંયમને વારસો હતા. અડગ આત્મબળ હતું. જે સાચું લાગે તેને તાત્કાલિક અમલ કરવાની શક્તિ હતી. પિતાની. નજીકનાંઓને – કસ્તૂરબાથી માંડીને પોતાના વિચારને અનુકૂળ તેઓ કરી શકતા, કારણ કે પોતાના જીવનમાં પતિ કહેતા તેને પૂર્ણ અમલ થતો અને તેથી અસર. થતી. Gandhiji was an integrated personality. તેમનું જીવન એકધારું, સળંગસૂત્રે ગૂંથાયેલ હતું. સત્ય અને અહિંસામાં ગાંધીજીની શ્રદ્ધા અખંડ અને અવિચળ હતી. ટાય એ શ્રદ્ધા પ્રાપ્ત કરી શક્યા ન હતા. તેમને એ દિશામાં ભગીરથ પ્રયત્ન હતા.
ગાંધીજી અને ટેસ્ટયના જીવન ઘડતરમાં ફેર હતા, તેમ તેમના જીવનકાર્યમાં પણ ફેર હતા. પોતાના સિદ્ધાંતનો અમલ ટેસ્ટીય પિતાના જીવનમાં
