________________
દાગ હેમરશિલ્ડ
૧૩૭
સામાન્ય રીતે પાંચ મહાસત્તાઓમાંથી કોઈ પણ એક સત્તાને પણ સેક્રેટરી જનરલ વિશ્વાસ ગુમાવી બેસે તે પોતે જ તે પદનું રાજીનામું આપી દે. પણ આ પ્રસંગે વિરલ હિંમતથી દાગ હેમરશિલ્લે રાજીનામું આપવાની ના પાડી અને તેમ કરતાં પોતાનાં જે કારણે જણાવ્યાં તેમાં તેમની એકનિષ્ઠા અને વિશ્વશાંતિ માટેની ઝંખના સ્પષ્ટ થયાં.
દાગ હેમરશિલ્ડને અંગત પરિચય કરવાની મને તક મળી હતી, જ્યારે ૧૯૫૩માં હું હિન્દી પ્રતિનિધિમંડળના એક સભ્ય તરીકે રાષ્ટ્રસંધની બેઠકમાં હાજરી આપવા ગયા હતા. તેઓ મિતભાષી, સ્વમાની અને ગૌરવશીલ વ્યકિત હતા. ગીતાના અભ્યાસી હતા અને નિષ્કામ કર્મયોગમાં શ્રદ્ધાવાળા હતા.
કાગોમાં તે વખતે રાષ્ટ્રસંધની પૂરી કસોટી થઈ. સંસ્થાનવાદી રાષ્ટ્ર ખાસ કરી બેજિયમ અને કોગોને ભાગલા કરવા ઈચ્છતાં હતાં, અને કારંગાને જુદુ પાડવાનો પ્રયતન કરતાં હતાં. બેજિયમ, બ્રિટન અને કેટલેક દરજે ફ્રાન્સનાં આર્થિક હિત કાઢંગામાં મોટા પ્રમાણમાં હતાં. તેની દક્ષિણે ઉત્તર રહે શિયા છે. તે સમયના તેના વડા પ્રધાન વેલેસ્કી દક્ષિણ આફ્રિકાની રંગભેદની નીતિમાં માનતા હતા. શાબેને હથિયાર બનાવી, બેલ્જિયમ અને વેલેન્જી કોંગોની એકતા તેડવા માગતાં હતાં. રાષ્ટ્રસંધના પ્રયત્ન તો કોંગેની ભૌગોલિક અને રાજકીય એકતા જાળવી રાખવાની દિશામાં હતા. કરિયાની પેઠે. અહીં પણ રાષ્ટ્રસંઘે પિતાનું લશ્કર મોકલી આંતરવિગ્રહ અટકાવવાને અને વિદેશી તને હઠાવવાનો નિર્ણય કર્યો હતો. પણ રાષ્ટ્રસંધનું બળ અંતે તેના સભ્ય ઉપર અવલંબે છે. રશિયાને વિરોધ તો હતે જ અને બ્રિટનનું વલણ અત્યંત વિચિત્ર અને સ્વાથી હતું તેની પાછળથી સૌને જાણ થઈ. શરૂઆતમાં હેમરશિલ્ડની કંઈક ભૂલ થઈ, પણ થોડા સમયમાં તે ભૂલ સુધારી લીધી અને સલામતી સમિતિના ઠરાવોના અમલ માટે તેઓ પૂરા તપુર થયા. તેમાં કંઇક સફળતા પણ મળી, અને કેંગોની પાર્લામેન્ટની બેઠક અને પ્રધાનમંડળની રચના કરવામાં ફળીભૂત થયા. શરૂઆતમાં શોમ્બનું વિલણ કાંઈક સહાયભૂત લાગ્યું પણ તુરત જ તે વિદેશી તની અસર નીચે આવીને બદલાયું અને સહકાર પાછો ખેંચી લીધો. આ પરિસ્થિતિને જાતે અભ્યાસ કરવા અને રાષ્ટ્રસંધના લશ્કરી પગલાંઓને વેગ આપવા, હેમરશિલ્ડ કાગે. બાજુ ફરતાં અકસ્માત અથવા દગાનો ભોગ બન્યા.
૧-૧૦-૬૧
