________________
ભગવાન મહાવીર
જૈન ધર્મના પરમ તીર્થકર ભગવાન મહાવીર લગભગ ૨૫૦૦ વર્ષ પૂર્વે નિર્વાણ પામ્યા. મહાવીર, બુદ્ધના સમકાલીન હતા; બુદ્ધ કરતાં લગભગ ૨૫ વર્ષ પુરોગામી હતા. બંને મહાપુરુષોની વિહારભૂમિ એક જ હતી મુખ્યત્વે મગધ. બંને ધર્મો મણ સંસકૃતિના. અદિક, વેદિક અને બ્રાહ્મણ પરંપરામાં રહેલ જન્મજાત ઉચ્ચ-નીચના ભેદને જૈનધર્મ કે બૌદ્ધ ધર્મમાં કોઈ સ્થાન નથી. બંને ધર્મોમાં શક કહેવાતી તિઓનાં સ્ત્રી-પુરુપા અંત આદરણીય સ્થાન પામ્યાં છે. બ્રાહ્મણ પરંપરાનાં યજ્ઞયાગ અને તેમાં રહેલ હિંસાના બંને ધર્મો વિરોધી. બંને ધર્મોનું પ્રધાન લક્ષણ એતિક સુખોપભેગનો ત્યાગ. અને વૈરાગ્ય. બુદ્ધ અને મહાવીર બંને ક્ષત્રિય રાજપુરુષા, સુખ-સમૃદ્ધિમાં ઉછરેલ, છતાં સાંસારિક સુખો પ્રત્યે વેરાવ થયો અને અધ્યાત્મમાર્ગે પ્રયાણ કર્યું. ગરીબાઈ કે દુ:ખથી જ વેરાયભાવના જન્મે છે એમ નથી. બધે ગરીબાઈ અથવા દુઃખથી ઉપજેલ વિરાગ કદાચ અસ્થાયી કે ક્ષણિક નીવડે, સમજણપૂર્વક સ્વીકારેલ ત્યાગ સ્થિર અને કાયમી બને છે.
જૈનધર્મ, ભારતવર્ષને અતિ પ્રાચીન ધર્મ છે. જેના ચોવીસ તીર્થકર થઈ ગયા. તેમાં ભગવાન મહાવીર છેલા હતા. તેમની પૂર્વેના રરમા તીર્થંકર નેમિનાથ અને ર૩ મા પાર્શ્વનાથ પણ અંતિહાસિક પુરુ હતા. તેના ઘણા પુરાવાઓ મળે છે. પ્રથમ તીર્થંકર ભગવાન ઋષભદેવનો ઉલ્લેખ વેદોમાં અને પુરાણોમાં પણ મળે છે. વર્તમાન ભારતીય સંસ્કૃતિ જૈનધમ, બૌદ્ધધર્મ અને વૈદિક કે બ્રાહ્મણધમ ત્રિવેણી સંગમ છે. આ ત્રણે ધર્મોએ પરસ્પરને ગાઢ અસર કરી છે અને પરિણામે એક ભવ્ય ભારતીય સંસ્કૃતિનું ઘડતર અને નિર્માણ થયું છે. આ ત્રણે ધર્મોમાં તાત્ત્વિક પ્રશ્નો પર મતભેદ લેવા. છતાં, આચાર-ધર્મની એકસૂત્રતા મહદંશે જળવાઈ રહી છે. ધમ્મપદ વાંચીએ, ગીતા વાંચીએ કે આચારાંગસૂત્ર વાંચીએ, ત્રણે ધર્મોના ઉપદેશની પાયાની એકતા જણાઈ આવશે. એ ખરે છે કે દરેક ધર્મ એક અથવા બીજ ગુણ ઉપર વધારે ભાર
