________________
૧૫૬
તત્ત્વવિચાર અને અભિવંદના
Educational Rights, (f) febdal Gó-Right to Property, (૭) અદાલતી સંરક્ષણ અધિકાર-Right to Constitutional Remedics. આમાંના કેટલાક કે માનવીના મૂળભૂત અધિકારો-Human Rights-છે જે કંઈ પણ લોકશાહી રાજ્યતંત્રમાં દરેક માનવીને લેવા જોઈએ. વ્યક્તિના આ
અધિકારીને સમાજહિતમાં ઘણી મર્યાદાઓ છે પણ એવી મર્યાદાઓ મૂકવાની રાજ્યની સત્તાને પણ મર્યાદા છે. આમાંના કેટલાક હકો ભારતની પરિસ્થિતિ અંગેના ખાસ છે. દા. ત., અસ્પૃશ્યતાનાબૂદી–સમાનતાના હકનું અંગ છે. આપણા દેશ બહુભાષી, બહુજાતીય, બહુધર્મો-multilingual, multi-racial, multi-religious છે. વળી ઘણી પછાત ધમે છે. આવી લઘુમતીઓના સાંસ્કૃતિક, શિક્ષણિક અને ધાર્મિક હકકોના રક્ષણ માટે અને તેમનું શોષણ ન થાય તે માટે કેટલાક અધિકારીને મૂળભૂત ગણ્યા છે.
આપણા બંધારણની એક વિશેષતા છે. તેમાં મૂળભૂત અધિકારો આપ્યા છે, એટલું જ નહિ પણ રાજનીતિના માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતા-Directive Principies of State Policy-પણ આપ્યા છે. રાજ્યની ફરજો–રાજ શું કરવાનું છે તે પણ બતાવ્યું છે. બંધારણના ઉદ્દેશ મુજબ દેશના બધા નાગરિકે માટે સામાજિક, આર્થિક અને રાજનૈતિક ન્યાય, સ્વતંત્રતા, સમાનતા અને બંધુત્વ-Justice, Liberty, Equality and Fraternity-સિદ્ધ કરવાના છે. આ સિદ્ધિ માટે ઘણું કરવાનું રહે છે. સ્થાપિત હિતા, આ આદર્શની સિદ્ધિમાં અવરોધી હોય તો તેમને નાબૂદ કરવા પડે. બંધારણના ચોથા ભાગમાં રાજ્યની આ ફરજેનો ઉલ્લેખ છે. બંધારણની કલમ ૩૭માં કહ્યું છે કે આ સિદ્ધાંત પણ fundamental in the governance of the country and it shall be the duty of the state to apply these principles in making laws. આ સિદ્ધાંત મુજબ, દાખલા તરીકે, રાજ્ય પોતાને નીતિ એવી રાખવી કે સમાજની ભૌતિક સાધનસંપત્તિની માલિકી અને અંકુશ સાર્વજનિક હિત માટે હોય અને ઇજારાશાહી પેદા ન થાય; આર્થિક જરૂરિ. યાતના કારણે, તાની ઉંમર કે શક્તિને અયોગ્ય કામે નાગરિકે કરવા ન પડે અને તેમની તાકાત અને તંદુરસ્તીને ભાગ ન લેવાય. કામ કરવાના, શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરવાના, બેકારી, વૃદ્ધાવસ્થા કે અશક્તિ જેવા સંકટકાળે સરકારી મદદ મેળવવાના હક નાગરિકને રહે. દ વર્ષની વય સુધીનાં બાળકો માટે ફરજિયાત અને મફત શિક્ષણની જોગવાઈ કરવી, દલિત વર્ગોની રક્ષા કરવી, ખેતીવાડીપશુપાલન-ગૃહઉદ્યોગોને અદ્યતન ઢબે વિકસાવવા, આવી ઘણી ફરજે રાજ્ય ઉપર
