Tattvavichar ane Abhivandana

Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 95

તત્વવિચાર અને અભિવંદના
. કાને ન પડવાથી ભારે હાનિ થાય છે. નિર્મળ અંત:કરણથી જાણેલ અમૃતતુલ્ય ધમને ઉપદેશ એવાઓને થશે તે તેનું રહસ્ય જાણનાર ઘણાં લેક આ જગતમાં મળી આવશે. જગતના પરમ સદ્ભાગ્યે, ભગવાન બુદ્ધ પિતે જાણેલ ધર્મને ઉપદેશ કર્યો અને ૪૪ વર્ષ સુધી આ ભારતવર્ષમાં ધર્મચક્ર પ્રવર્તાવ્યું.
ભગવાને તેમને પ્રથમ ઉપદેશ, ઋષિપતનમાં જે પાંચ તપસ્વીઓએ તેમને ઢોંગી સમજી તેમને ત્યાગ કર્યો હતો તેમને જ કર્યો અને તે જ તેમના પ્રથમ શિષ્ય થયા. ચાર આર્યસત્યો અને તદન્તગત આયે અષ્ટાંગિક મા ટૂંકમાં આ પ્રમાણે છે:
જન્મ, જરા, વ્યાધિ, મરણ, અપ્રિય વસ્તુઓને સમાગમ અને પ્રિય વસ્તુઓનો વિયોગ ઇત્યાદિ કારણથી મનુષ્ય આ લેકમાં દુઃખી થાય છે. આ જે રાચથી રંક પચે તનું સર્વસાધારણ દુઃખ એ પ્રથમ આર્ચસત્ય છે.
આ સર્વ દુઃખને ઉદય તૃષ્ણામાંથી થાય છે. અંહિક ઉપભેગની તૃષ્ણા, વર્ગલોકમાં જન્મવાની તૃષ્ણા, યથેચ્છ ગુખ ભોગવી આત્મહત્યા કરી જગતમાંથી લુપ્ત થઈ જવાની તૃષ્ણા : આ ત્રણ તૃષ્ણાથી મનુષ્યપ્રાણી અને પાપ આચરે છે અને દુ:ખભાગી થાય છે. તેથી તૃષ્ણને દુ:ખનું મૂળ સમજવું જોઈએ. દુ:ખ-સમુદાય નામનું આ બીજુ આર્યસત્ય છે.
તૃષ્ણાને નિધિ કરવાથી નિર્વાણને લાભ મળશે. દેહદંડથી કે કાપગથી મોક્ષ પ્રાપ્તિ થનાર નથી. આ દુ:ખનિરોધ નામનું ત્રીજુ આર્યસત્ય છે.
સમ્યક દષ્ટિ, સમ્યક સંકલ્પ, સમ્યફ વાચા, સમ્યક કર્મ, સમ્યક આજીવ, સમ્યફ વ્યાયામ, સમ્યફ અમૃતિ અને સમ્યક સમાધિ - દુ:ખનિરોધને આ અષ્ટાંગિક મધ્યમ માર્ગ દુ:ખનિધિગામિની પ્રતિપદા શું આર્યસત્ય છે.
આ ધર્મ અંગીકાર કરી જે બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરશે તે ભવદુ:ખને અંત આણશે.
ભગવાન બુદ્ધ તાર્કિક અને દાર્શનિક ચર્ચાના મોહમાં પડ્યા નથી. પરલોકની જાતજાતની કલ્પનાઓ ઉપર પણ તેમને ધર્મ રચા નથી. એમણે જીવનનું ખરેખરું રહસ્ય શું છે એ શોધવા જ પ્રયત્ન કર્યો છે. જીવનની સફળતા શામાં રહેલી છે, જીવનમાં શું કેળવવા જેવું છે, શું મેળવવા જેવું છે, શું ત્યાગવા જેવું છે, કઈ વૃત્તિ ધારણ કરીને જીવનને વ્યવહાર ચલાવવાને છે, એ બધું સમજી, સમજાવવા માટે જ બુદ્ધનો સર્વપ્રયાસ હતા અને તેથી જ જીવનધર્મી મનુષ્યસમાજને બુદ્ધના ઉપદેશ પ્રત્યે આટલું આકર્ષણ રહ્યું છે.