Tattvavichar ane Abhivandana

Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 115

૧૦૬
તત્ત્વવિચાર અને અભિવ‘દના
છીએ પણ ખરા, કે સર્વે તથા હવા માણસને મળી શકે છે.”
પ્રવાહને રૂધી નાખવામાં તે કદી સફળ થઈ શકતું નથી અને આપણે જોઈએ અનિષ્ટ હોવા છતાં સુંદર અને શુદ્ધ પૃથ્વી, પાણી
જગતમાં દુઃખ, પાપ, અસત્ય, હિંસા, વેરઝેર વગેરે છે તેને રવીન્દ્રનાથ ઇન્કાર નથી કરતા, પણ તે બધાં જીવનનાં અંતિમ સત્યા નથી તેમ તેમનુ કહેવું છે. અ ંતિમ સત્ય તા મંગળમય પ્રેમ છે, આનંદ છે, શાન્તિ છે. ઈશ્વરમાં તેમને ગાંધીજી પેઠે પૂર્ણ શ્રદ્ધા હતી. જગતમાં અ ંતે સત્યનો જ વિજય છે, પ્રેમને જ વિજય છે તેમાં તેમને કાઈ શકા ન હતી. તેથી જ, સંસ્કૃત સાહિત્ય પેઠે તેમની કાઈ કૃતિ કરુણાન્ત નથી. સાહિત્ય. અથવા કલાની કૃતિ જીવનનુ સત્ય રજુ કરે છે તેથી તે કરુણાન્ત ન જ હોય. કરુણાન્ત કૃતિ એટલે દુ:ખ, પાપ અને અસત્યને વિજય. તેને અ ંતિમ સત્ય તરીકે સ્વીકારવું – સંસ્કૃત કવિએ પેઠે – રવીન્દ્રનાથને એ માન્ય નથી, રવીન્દ્રનાથ સાચા ભક્ત હતા. તેમનાં કાવ્યેશ ભક્તિરસથી ભરપૂર છે.
રવીન્દ્રનાથે જેમ રામાયણ-મહાભારત અને ઉપનિષદામાં રહેલ ભારતને આત્મા આપણને પોતાના અનુભવથી સમજાવ્યા તેવી જ રીતે ભારતના સાહિત્યને સાચા આત્મા પણ સમજાવ્યા છે. કાલિદાસ કે ખાણભટ્ટના ટીકાકારો ધણા થઈ ગયા પણ રવીન્દ્રનાથ પેઠે તેમનું હાર્દ કાઈ કવિ સમા નથી તેમ કહેવામાં જરાય અતિશયાક્તિ નથી. રવીન્દ્રનાથના આ હૃદયે આ દૃષ્ટિએ સંસ્કૃત સાહિત્ય જોયું અને સંસ્કૃત કવિનું હૃદય કેવું છે, હિન્દુસ્તાનના ઇતિહાસ કયા પુરુષા લઈ ખેઠા છે એ બંધુ બતાવી દીધુ. ‘મેઘદૂત ’, ‘ કુમારસંભવ ’, ‘ શાકુન્તલ ’ અને ‘ કાદમ્બરી' ઉપરના તેમના લેખા અદ્ભુત છે. કાલિદાસ સૌન્દર્યં સંભાગના જ કવિ છે એવી સામાન્ય માન્યતા છે. રવીન્દ્રનાથે બતાવ્યું છે કે કાલિદાસના સૌન્દર્ય માં ભાગવૈરાગ્ય સ્થિર રહેલેા છે. કાલિદાસ એકસાથે સૌન્દ્રય ભાગના અને ભાગવિરતિના કવિ છે. જગતના કાઈ કવિએ જે નથી કર્યુ તે કાલિદાસે કર્યુ છે – લગ્નના મહિમા ગાયો છે. રવીન્દ્રનાથ લખે છે:
-
66
લગ્ન એ દૈનિક સંસારની ભૂમિકા છે. તે નિયમબદ્ધ સમાજનું અંગ છે. લગ્નનું સીધું લક્ષ્ય કેવળ એટલું જ છે કે મનુષ્યની પ્રબળ વૃત્તિને અંકુશમાં રાખવાને એક ભારે સયમરૂપ તે અને તેથી અત્યારના કવિએ લગ્નવ્યાપારને તેમનાં કાવ્યમાં મોટું રૂપ આપવા ઇચ્છતા નથી. જે પ્રેમ ઉદ્દામ વેગથી નરનારીને તેમનાં ચામેરનાં ખધામાંથી મુક્ત કરી નાખે, તેમને સ’સારના લાંખા કાળના ચીલામાંથી ઉપાડી બહાર કાઢે, જે પ્રેમના ખળે નરનારી પાતામાં