Book Title: Tattvavichar ane Abhivandana
Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
• ૮૪
તત્ત્વવિચાર અને અભિવંદના
વાસ્તવિક્તાથી અંધારામાં ક્યાં સુધી રાખી શકાય ? ઘડપણથી વાંકા વળી ગયેલ એક માણસને તેણે જોયો. છન્ન સારથિને પૂછયું : “આ સામે જે પ્રાણી જાય છે તે મનુષ્ય છે કે કેણ છે ? એના વાળ ધોળા થઈ ગયા છે, દાંત બિલકુલ નથી, ડોળા ઊંડા ઊતરી ગયા છે, લાકડીથી કાંપતા ચાલે છે, પીઠ છેક જ વળી ગઈ છે.” સારથિએ કહ્યું : “આર્યપુત્ર! વૃદ્ધાવસ્થા કહે છે તે આ. એક વખત તમારા જેટલો જ યૌવનમદ એના અંગમાં હતા. હે રાજપુત્ર ! યૌવન ચંચળ છે. આપણી પણ આ દશા થયા વિના રહેવાની નથી.' સિદ્ધાર્થ રથને પાછો વાળે. ઉદ્યાનમાં ક્રીડા કરવાની ઇચ્છા રહી નહિ. વળી એક દિવસ ફરવા નીકળે તો રોગી માણસ મળ્યા. વૃદ્ધ નહીં છતાં તેનાથી પણ અધિક અશક્ત. સારથિને પૂછયું તો કહે, “આર્યપુત્ર ! આનું નામ વ્યાધિ. મનુષ્ય પ્રાણીનું બળ અસ્થાયી છે. આરોગ્યમદ મિયા છે.વળી એક દિવસ ફરવા નીકળ્યો અને વાટમાં મૃતદેહનું દર્શન થયું. સારથિને પૂછવું તો તેણે કહ્યું, “આર્યપુત્ર ! આ મનુષ્ય ગતપ્રાણ છે. તેના શબને બાળી કે દાટી દેશે. તમને તથા અમને ક્યારેક તો આ અવસ્થા પ્રાપ્ત થવાની જ છે.” સિદ્ધાર્થનું મન ચકડોળે ચડયું. જરા, વ્યધ અને મરણને વિચાર કરવાથી માણસને યોવનમદ, બળમદ અને આયુષ્યમદ નષ્ટ થાય. છતાં માણસો અજ્ઞાનથી, સુકાયેલા ખાચિયામાંની માછલીની જેમ, સંસારના પ્રપંચમાં તૃષ્ણાથી તરફડે છે. ખરો સુખી કોણ? સાચું સુખ શેમાં ? સિદ્ધાર્થની આવી મનોદશા હતી ત્યારે તેને ત્યાં પુત્રને જન્મ થયો. વધામણી આપનારને કહ્યું, “આ બંધન આવ્યું, રાહુ પેદા થયો.” પુત્રનું નામ રાહુલ પાડવું. સિદ્ધાર્થનું મન બીજી જ દિશામાં વળેલું હતું. તેને જરા, વ્યાધિ, મરણ ઇત્યાદિ દુઃખમાંથી મુક્ત થઈ, આત્યન્તિક સુખનો માર્ગ શોધ હતો, શાશ્વત સુખની પ્રાપ્તિ કરવી હતી. મધરાતે જાગ્યો. અવ્યવસ્થિતપણે સૂતેલી નતંકીઓ ભણી નજર ફેંકી. જીવંત માણસની સ્મશાનમાં બેઠો હોય એવો તેને ભાસ થયો. સૌંદર્યની ક્ષણભંગુરતા અનુભવી. ગૃહત્યાગને નિર્ણય કર્યો. છનને બેલાવી કંથક ઘોડા સજજ કરાવ્યું. પ્રિય પત્ની અને તે જ દિવસે જન્મેલ પુત્ર યાદ આવ્યાં પત્નીને ઉઠાડી તેની આખરી વિદાય લેવી અને પુત્રમુખ નીરખવું એવો વિચાર આવ્યા. પણ તેમ કરતાં ગમનમાં અંતરાય પડશે એમ થયું. કેટલેક વખત અંતરમાં તુમુલ યુદ્ધ કર્યું. છેવટ પત્ની અને પુત્રના મોહની જાળમાં ન સપડાતાં, મોક્ષમાર્ગના અભિલાષી સિદ્ધાર્થ જગતકલ્યાણ માટે મહાભિનિષ્ક્રમણ કર્યું.
