Book Title: Tattvavichar ane Abhivandana
Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
૭૬
તત્ત્વવિચાર અને અભિવંદના
હજાર વર્ષ થયું. દિગમ્બર માન્યતા અનુસાર બધું આગમ સાહિત્ય કાળક્રમે લુપ્ત થયું છે, અને મૂળ રૂપમાં અપ્રાપ્ય છે. દિગમ્બર સાહિત્ય મધુ· આચાય - રચિત છે પણ શ્વેતામ્બર સાહિત્ય કે ગિમ્બર સાહિત્ય, ખંતેમાં ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશની મૂળ ધારા સચવાઈ રહી છે. આગમ સાહિત્ય ઉપર, નિયુક્તિ, ભાષ્ય, ચૂર્ણિ તથા ટીકાના રૂપમાં વિશાળ સાહિત્યની રચના થઈ છે. આ બધું સાહિત્ય મોટે ભાગે આધ્યાત્મિક જીવનને લગતું છે.
આ ઉપરાંત ખીજા વિષયેા ઉપર પણ વિશાળ જૈન સાહિત્ય છે : ન્યાય, નય, નિક્ષેપ, અનેકાન્ત, સ્યાદ્વાદ, કાવ્ય, વ્યાકરણ, છંદ, અલંકાર, કાશ, નાટય, સંગીત, કલા, ભૂગાળ, ખગાળ, ગણિત, જ્યોતિષ, આયુર્વેદ, અર્થ શાસ્ત્ર વગેરે વિષયા ઉપર વિવિધ પ્રકારનુ` સાહિત્ય છેઃ વિપુલ કથાસાહિત્ય, પૌરા ણિક-ઐતિહાસિક ચારિત્રસાહિત્ય, આચાર, મુનિ તથા શ્રાવકોનાં વિધિવિધાતા, ક્રિયાઓ, ચાગ, ધ્યાન, કમવાદ, જ્ઞાનનાં કાઈ વિષય એવો નથી કે જેના ઉપર જૈન સાહિત્ય ન હેાય.
આ સાહિત્ય વિવિધ ભાષાઓમાં છેઃ અધ માગધી, શૌરસેની, અપભ્રંશ, સંસ્કૃત, કન્નડ, તમિળ, પ્રાચીન ગુજરાતી વગેરે.
આ બધા સાહિત્યને કેવી રીતે મૂલવીશુ` ? અત્યારસુધી ઘણું' અપ્રકટ હતું, હવે પ્રકટ થતુ જાય છે. ભૂંગાળ, ખગાળ, ગણિત, જ્યોતિષ, આયુર્વેદ વગેરે વ્યાવહારિક જ્ઞાનના વિષયેા છે, તેમાં ઘણી પ્રગૃત થઈ છે. આગમામ સૂર્ય' પ્રાપ્તિ, ચંદ્ર પ્રાપ્તિ, જમ્બુદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિ વગેરે પ્રથા છે. તને સજ્ઞપ્રરૂપિત માની અંતિમ લેખવા ? તેવી રીતે કાવ્ય, અલંકાર, વ્યાકરણ, છંદ વગેરેનું પણ. ન્યાય, પ્રમાણુ, અનેકાન્ત, સ્યાદ્વાદ વગેરે તર્ક શાસ્ત્રના વિષા છે. તેમાં ગ્રહણ કરવા ચેાગ્ય ગ્રહણ કરીએ. અન્ય વિચારધારાઓના તુલનાત્મક અભ્યાસ કરીએ. કથાસાહિત્ય તથા ધર્મોપદેશનું સાહિત્ય શ્રેષ્ઠ હોય તેનું અધ્યયન કરીએ. આ બધુ. મુખ્યત્વે વૈરાગ્યલક્ષી છે. આ બધા સાહિત્યમાં, તત્કાલીન સામાજિક અને ઐતિહાસિક પરિસ્થિતિની માહિતી મળે છે. તને! ઐતિહાસિક દષ્ટિએ અભ્યાસ કરીએ.
આપણે અનેકાન્તની વાતા કરીએ છીએ, અને તેને માટે ગૌરવ લઈએ છીએ, પણ ખરેખર આપણી દષ્ટિ અનેકાન્ત છે? મતાગ્રા અને અધશ્રદ્ધાથી આપણે કેટલા બધા ઘેરાયેલા છીએ ? રૂઢ થયેલી માન્યતાને લેશ પણ આંચ આવે એવા વિચાર પણ કરવા આપણે તૈયાર નથી.
