Book Title: Tattvavichar ane Abhivandana
Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
કયે માગે ?
૭૩ સાચી ? અહીં આપણે સ્વીકારીશું કે નૈતિક પ્રગતિ તે જ સાચી પ્રગતિ છે. જે જગતમાં “સર્વ જીવઆશ્રયી અનીતિ મટી નીતિ સ્થપાય એવું વચન કહી શકાતું નથી.” તો સમાજ-સુધારણું, લેકકલ્યાણની સર્વ પ્રવૃત્તિઓ તેને કાંઈ અર્થ છે ખરો ?
આવી દષ્ટિનું એક સીધું પરિણામ તેરાપંથ. સંસાર કાળે કોલસો છે. તેને ગમે તેટલે ધોઈએ તે પણ કાળે જ રહેવાનું. તેને સુધારવાનો પ્રયત્ન કરવો વ્યર્થ છે, માટે આત્મકલ્યાણ ઈચ્છતી વ્યક્તિએ સંસારને ત્યાગ કરી, પિતાના કલ્યાણની ઈચ્છા કરવી એ જ આત્માનું કર્તવ્ય છે. સંસાર અનાદિ, અનંત છે. તે છે તે જ રહેવાનો. વ્યક્તિને મોક્ષ મળે, પણ તે માટે સમાજસુધારણાની પ્રવૃત્તિ અથવા બીજી રીતે કહીએ તે પારમાર્થિક પ્રવૃત્તિઓ વ્યર્થ છે.
શ્રીમદના જવાબને આવો અર્થ કરવામાં આવે તે તે સાચું નથી લાગતો. એ વાત ખરી છે કે “સવ જીવોમાં અનીતિ મટી નીતિ સ્થપાય એવું વચન કહી શકાતું નથી. સંસાર અનાદિ-અનંત છે તે વાત પણ સાચી છે, પરંતુ તેથી નિરાશાને કેઈ અવકાશ નથી. હું જવાબને કેવી રીતે સમજુ છું તે જાણવું.
સંસાર એટલે સદ્-અસદુ તેનું સતત અને તુમુલ યુદ્ધ, વ્યક્તિને અંતરમાં તેમ બાહ્ય જગતમાં. આ દેવી અને આસુરી વૃત્તિઓને પુંજ એટલે માનવી. તેને વિકાસ અને મોક્ષ એટલે એ અસદ્ વૃત્તિઓ ઉપર વિજય અને તેને અંતિમ નાશ. અસદ્ વૃત્તિઓ હેવા છતાં માનવી ટકે છે, અને પ્રગતિ કરે છે. સદ્ વૃત્તિઓથી અને તેના વિકાસથી. તેવી જ રીતે જગતમાં નીતિ-અનીતિ બને છે, પણ જગત ટકે છે અને પ્રગતિ કરે છે નીતિના સ્વીકારેથી, અનીતિના ત્યાગથી. વ્યક્તિ માટે આ આંતયુદ્ધને એક દિવસ અંત આવે છે તે તેને મોક્ષ. જગત માટે એવો કાયમી અંત નથી. તેથી જગત-સંસાર અનંત. જગત નથી એકધારી પ્રગતિને પંથે કે નથી એકધારી અવનંતિને પંથે. તેની થાય છે ચડતી-પડતી. જગતના ઇતિહાસમાં કોઈ સમયે નીતિનું તત્ત્વ વધારે વિજયવંત દેખાય છે, ત્યારે જગત સંસ્કારી અને પ્રગતિને પંથે જણાય છે. કોઈ સમયે અનીતિનું તત્ત્વ વિજયવંત દેખાય છે ત્યારે જગતમાં હિંસા, અસત્ય, દંભ વગેરે પ્રસરે છે. પણ અસત્યથી જગત ટકે નોંહે તેને આત્યંતિક નાશ પણ નથી, એટલે જ્યારે જગતમાં અનીતિનું તત્ત્વ વધતું જણાય છે ત્યારે ગીતામાં કહ્યું છે તેમ
परित्राणाय साधुनाम् , विनाशाय च दुष्कृताम् । धर्मसंस्थापनार्थाय संभवामि युगे युगे ।।
