Tattvavichar ane Abhivandana

Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 47

તત્ત્વવિચાર અને અભિનંદના
નહિ આવે. શેઠ વિચારમાં પડ્યા કે મારે કોને બચાવવો? તેને મન છે દીકરા સરખા હતા. છ દીકરા એટલે છકાયના જીવો. આ છકાયના જીવોમાંથી કોને બચાવવા અને કોને મરવા દેવા ? આ છે તર્કશક્તિની દલીલ. વિવેક વિનાની તર્કશક્તિ કેટલે ખોટે ભાગે લઈ જાય છે તેનું આ દષ્ટાંત છે.
આ તર્કશક્તિ આથી પણ આગળ વધે છે. દરેક જીવ પોતે પોતાની આવરદા પ્રમાણે જીવે છે, અને આવરદા પૂરી થાય ત્યારે મરે છે. આમાં કોણ કોને બચાવે? કોઈ કોઈને બચાવી શકે તે વાત જ ખોટી છે. આ પ્રમાણે આ તર્કશક્તિ માનવીને ઊંધે રસ્તે દોરી જાય છે, પરંતુ આપણે વધુ ઊંડા ઊતરીશું તે આ વિચારસરણીમાં ભૂલ ક્યાં છે તે માલૂમ પડી આવશે, જે દરેક વ્યક્તિ આ પ્રમાણે વિચારે અને પાણીથી ટળવળતી વ્યક્તિને પાણી ન આપે, ભૂખે મરતી વ્યક્તિને અન્ન ન આપે, તો પછી આપણા હૃદયમાં જે અનુકંપાનું, દયાનું ઝરણું વહે છે તે સુકાઈ જશે, તેનું શું ? દયા, અનુકંપા, પ્રેમ-એ અહિંસાને સાકાર સ્વરૂપ છે. એ ઝરણાને સુકાવી દેનારે ઉપદેશ અહિંસાને નાશ કરવા સમાન છે.
આ તર્કશક્તિ આથી પણ આગળ વધેલી છે. તે કહે છે કે આ તો બધાં સાંસારિક કામો છે. તેમાં આત્મધર્મ નથી. આત્મધર્મ અને સાંસારિક ધર્મ જુદા જુદા છે. આનું સમર્થન કરતાં તેઓ કહે છે, કે તમે ભાગમય જીવન જીવી રહ્યા છે અને તેથી તમે ઇચ્છા છે કે બીજાં પણ તેવું જીવન જીવે. તેમાં તમારા સ્વાર્થ છે. દાખલા તરીકે, એક ગરીબ બાઈને પ્રસૂતિની પીડા છે. ગામમાં સુવાવડનું સાધન નથી. તમે સાધનસંપન્ન છે, તેથી તમે ટેકસી લઈ આવ્યા અને નજીકના શહેરમાં તમે તેને હોસ્પિટલમાં લઈ ગયા. તે બાઈને સુખરૂપ પ્રસૂતિ થઈ. કહે છે કે આ બાઈ પ્રતિ તમે અનુકંપા બતાવી તેમાં ધર્મ નથી, તે તે સાંસારિક કાર્ય છે.
આ દલીલના જવાબમાં તમે જે એમ કહે કે “તેમાં મારે કંઈ સ્વાર્થ ન હતા. તે બાઈ મારી સગી નથી. મેં તે માત્ર અનુકંપાથી જ કરેલ છે.’ તે તે દલીલો તમને જવાબ આપવામાં આવશે, કે તે બાઈ સાથે તમને પૂર્વભવમાં સંબંધ હશે અને તેથી તમને તે બાઈ માટે કંઈક કરવાની લાગણી થઈ આવી. કદાચિત પૂર્વભવના સંબંધને કારણે આમ ન બન્યું હોય તે તમને આ બાઈ પ્રતિ રાગ જમ્યો અને તેથી તમે તે કાર્ય કર્યું, પરંતુ તેમાં આત્મધર્મ નથી, એમ કહેશે.