Tattvavichar ane Abhivandana

Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 51

તત્ત્વવિચાર અને અભિવંદના
સ્વીકાર્ય કે યોગ્ય હોય તે પણ તેના સામૂહિક આચરણથી અવ્યવસ્થા પરિણમે એમ જણાયું. ટૅસ્ટેય આવા પરિણામથી પૂરા વાકેફ હતા. તેને ઉકેલ તેમની પાસે ન હતા. He remained a spiritual anarchist.
વર્તમાન યુગના બીજા એક સમર્થ ચિંતક છે. આલ્બર્ટ સ્વાઇલ્બરે પણ, કાઈટના ઉપદેશને મધ્યબિંદુ બનાવી, નિતિક આચરણના પાયાના સિદ્ધાંત – fundamental principle of ethical conduct-ની શોધ કરી. તેમણે જે સિદ્ધાંત સ્વીકાર્યો તેને reverence for life-જીવનમાત્ર માટે આદર – કહ્યો. ડે. સ્વાઇઝરની વિચારભૂમિકા લગભગ જૈન ધર્મની છે પણ તેમનું ચિંતન સ્વતંત્ર છે. એ ભૂમિકા છે અનુભવની અને સર્વજીવ-સમાનતાની. દરેક જીવ જીવવા ઇરછે છે. એ છે will no live – જિજીવિષા. જીવવા ઇચ્છતા એક જીવે તરીકે મારે દરેકની જિજીવિષાને આદર કરવો જોઈએ. તેથી કોઈ જીવની ) હિંસા મારાથી થાય નહિ. વળી નાના જીવ અને મેટા જીવ એવો ભેદ પાડવાને મને કેઈ અધિકાર નથી. પોતાના સુખને માટે મનુષ્યતર પ્રાણીસૃષ્ટિને ભગ લેવાને મનુષ્યને અધિકાર નથી. જે વ્યક્તિ નાના જીવની હિંસા કરે તે મોટા જીવની પણ કરશે, કારણ કે એના અંતરમાં ક્રૂરતા રહી છે. કરુણા હોય તે નાનામોટા જીવને ભેદ ન રહે. પણ કુદરત એક ભયંકર સમસ્યા – horrible dilemma – ખડી કરે છે. દેહધારણ માટે કેટલીક હિંસા અનિવાર્ય છેઃ નીવો નવા જીવનમ. આને ઉકેલ સ્વાર્થ ત્યાગ છે, will to live will to love બનાવવી તે. ડે. સ્વાઇઝૂરે પોતાનું દીર્ધ જીવન માનવસેવામાં અર્પણ કર્યું.
ગાંધીજીને આ બધું વારસો મળ્યા હતા. ભારતીય સંસ્કૃતિને – હિંદુ ધર્મ, જૈન ધર્મ અને બૌદ્ધ ધર્મને – તે હેતે જ, પણ ક્રાઈસ્ટને ઉપદેશ અને ટેસ્ટોયનાં લખાણોની અસર પણ તેમના ઉપર ઓછી ન હતી. છતાં ગાંધીજીનું
સ્વતંત્ર ચિંતન પણ છે. અને આપણે જોઈશું કે અહિંસાના આચરણને તેમણે નવું અને વ્યાપક સ્વરૂપ આપ્યું છે, જે જગતના ઈતિહાસમાં એક નવો રાહ છે.
ગાંધીજીને અહિંસા, સત્યના આચરણમાંથી મળી એમ તેમણે કહ્યું છે. તેમણે જીવનભર સત્યના પ્રયોગ કર્યા છે અને એ પ્રયોગો કરતાં કરતાં સત્યમય આચરણ માટે અહિંસા જ માર્ગ છે એમ જેયું. સત્ય અને અહિંસા એક જ સિક્કાની બે બાજુ – two sides of the same coin – છે એમ તેમણે કહ્યું છે. ગાંધીજીએ એમ પણ કહ્યું છે કે અનુભવે દેખાય છે કે દેહને સ્વભાવ હિંસા છે, આત્માને ગુણ અહિંસા છે. દેહ અને આત્મા ભિન્ન છે અને