Book Title: Tattvavichar ane Abhivandana
Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
૩૪
તત્ત્વવિચાર અને અભિવ’દના
તને જ કહી શકાય કે જે કદી પોતાને માટે અથવા પારકાંતે માટે દુઃખમાં પરિમે નહિ. આવું સુખ મળે તેવી પ્રવૃત્તિ દરેકે કરવી જોઈએ.
આ અંગે એક બીજી બાબત પણ વિચારવાની રહે છે. જીવન એ હિં’સાથી ભરેલું છે. હિંસા તા હાલતાંચાલતાં કરવી જ પડે છે, તા પછી અહિ ંસાત્રતધારી જીવી કેવી રીતે શકે ? આ એક પ્રશ્ન છે. આ પ્રશ્નના ઉકેલ એ છે કે ઓછામાં ઓછી હિંસા વડે જીવવું તે જ ઉત્તમ જીવન છે.અતિવાય – inevitable હિંસા – જેના વિના ચાલે નહિ તેટલી જ હિંસા અને ત પણ વિવેકપૂર્વક કરવી જોઇએ. આ પ્રશ્નમાં પણ જેમ જેમ ઊંડા ઊતરતાં જઈશું તેમ તેમ ગૂંચવણ તા ઊભી થવાની જ, પરંતુ તેના ઉકેલ દરેકે પોતાની શક્તિ અને અનુભવ મુજખ કરવાના રહે છે. અનિવાય હિંસા કાને કહેવી ? - એ પ્રશ્ન અહિં ́સક માનવી પાસે ખડા થવાને! જ. ગાંધીજીએ કૂતરાને મારી નાખવાની સલાહ આપી હતી, ત્યારે પણ તે કહેતા હતા કે અહિંસાની દિષ્ટ નજર સમક્ષ રાખીને જ મેં આ સલાહ આપી છે. કૂતરાને મારી નાખવાનું હું કહું છું તે તેના હિતમાં જ છે. ધૃતરા રિબાઈને મરે તેના કરતાં તેનો અંત આવે તે વધારે સારું છે. તના પ્રત્યેના દ્વેષથી નાહ, પણ પ્રેમથી હું સલાહ આપું છું. આ પ્રમાણે ગાંધીજીએ પાતાના સૂચનને અહિંસાની દૃષ્ટિએ વાજબી ઠરાવવા પ્રયત્ન કરેલેા. ખીજી બાજુ વાંદરાઓને મારી નાખવાની સલાહ વાંદરાઓના હિતમાં નહેાતી, તે સલાહ તા ખેતીને ખચાવવા માટે હતી. તેમાં સ્વાર્થ ભાવના હતી. તા પછી તે સૂચતંને અહિંસક કહી શકાય જુ કેમ ? આ બધી ગૂંચો છે, અને તેને ઉકેલ તર્કથી લાવી શકાય નહિ. અનુભવ અને વિવેકથી જ તેને ઉકેલ આવી શકે. દરેક વ્યક્તિએ પેાતાને માટે નક્કી કરવાનુ` છે કે પોતાનું સ્થાન જોઈને, અનિવાર્ય હિંસા પાત તે ગણશે. માણસ પોતાની જાતને છેતરવામાં જેટલા પાવરધા છે તેટલા પાવરધા બીજા કશામાં નહિ હોય, આમ છતાં દરેક માણસ જો પોતાના અંતરાત્માના અવાજને સાંભળે તા તે પોતાની જાતને છેતરતાં અટકે. માનવી ભણેલ હોય કે અભણુ, દરેકને અંતરાત્મા કહે છે કે આ કરવું હિતકર છે અને આ કરવું હિતકર નથી. માનવીની દરેક પ્રવૃત્તિ વખતે અતરાત્માના અવાજ પાકાર કરે છે, પરંતુ જ્યારે સ્વાર્થીનું પ્રાબલ્ય વધે છે ત્યારે માનવી પાતાની જાતને છેતરીને પણ કહે છે કે આ સજોગામાં મારે આમ કર્યા વગર છૂટકો નથી. મારી જગ્યાએ બીજો હાત તા તે પણ આમ જ કરત. આ સંજોગે!માં ખીજો કાઈ રસ્તા નથી. આ રીતે માનવી પેાતાની જાતને વાજબી ઠરાવવા મથે છે.
