Book Title: Tattvavichar ane Abhivandana
Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
વિધાયક અહિંસા
૩૫
પિતાની જીતને છેતરવાની કળા માનવીએ ઘણી વિકસાવેલ છે, અને તે જ કારણે બધી ગૂંચો ઉદ્દભવી છે.
આ બાબતમાં વધુ વિચાર કરીએ. અહિંસાનું સ્વરૂપ ઉપર કહ્યું તેમ પિતાને દુઃખ ન થવું જોઈએ તેમજ પોતાના વર્તનથી બીજાને દુઃખ થવું ન જોઈએ તે છે. આ પ્રશ્નમાં જરા વધુ ઊંડા ઊતરીએ. હું ઈલૅન્ડમાં રહેતા હેઉં. મારી પાસે ૫,૦૦૦ પાઉન્ડ હોય. તે હું બર્માની એક ખાણના શેરોમાં રોકું. હું મારી જાતને મનાવું કે આ રીતે વ્યાજ મેળવવું એ અહિંસક છે, કેમ કે મારે કઈ આરંભસમારંભ તેમાં કરવાનો નથી. બેઠાં બેઠાં ૬ ટકા વ્યાજ મેળવવામાં શો વાંધો ? સ્વાર્થની દષ્ટિએ હું મારી જાતને આ રીતે મનાવું, પરંતુ હું જે ઊંડે ઊતરું તે મારી સમક્ષ અનેક ગૂંચો ઉદ્દભવવાની. તે ખાણમાં મજૂરોની શી સ્થિતિ થાય છે ? મને જે વ્યાજ મળે છે તે કેવી રીતે મળે છે ? મજરે, પાસેથી કેટલું કામ લેવામાં આવે છે ? તેમની સ્થિતિ કેવી કફોડી થાય છે? તમના લેહીને આ પસે નથી ને ? એ વ્યાજ આપવામાં લાખ માણસોને પિતાનું શરીર નિચોવવું પડે છે તેને ખ્યાલ કદી આવે છે ? આ બધી અહિંસાની ગૂંચો છે અને જેઓ સાચી રીતે અહિંસા પાળવા માગતા હેયે તેમણે વિવેકપૂર્વક આ બધી બાબતોમાં ઊંડા ઊતરવું જોઈએ અને તે ગૂંચે ઉકેલવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. •
અહિંસાને જે મૂળભૂત પાયો છે તે અંગે વાત કરી. હવે બીજી બાબત વિચારીએ. આ જગતમાં સત્ય છે અને અસત્ય પણ છે. વેરઝેર છે અને પ્રેમ પણ છે. હિંસા છે અને અહિંસા છે. માણસમાં બે જાતના ગુણ છે. આ સંસાર આ બે જાતની વિષમતાથી ચાલે છે. આ જગત દ્વોથી ભરેલું છે, છતાં જગત ટકેલું છે. સત્ય પર, નાહ કે અસત્ય પર સત્ય જેવી વસ્તુ આ દુનિયામાં ન હોય તે ક્ષણ પણ જગત ટકી શકે નહિ. માનવમાં એકલાં હિંસા, ક્રોધ, વેર-ઝેર ભરેલાં હોય અને દયા, અનુકંપા, પ્રેમ, અહિંસા ન હોય તે ઘડીભર પણ જગત ટકી શકે નહિ. એટલે દુનિયાને જે ટકાવવી હોય તો જે ધર્મ છે તેનું જેટલા પ્રમાણમાં આચરણ થાય તેટલા પ્રમાણમાં જ દુનિયા પ્રગતિ સાધી શકે. જ્યારે બોદબાકી, ગુણાકાર કરવાનો વખત આવે ત્યારે દરેકે વિચારવું ઘટે કે મેં જગતમાં અહિંસા–સત્ય વધાર્યો છે કે ઘટાડ્યાં છે? મેં મારા જીવનથી અહિંસામાં વધારે કરેલ છે કે વેરઝેરમાં વધારો કરેલ છે ? ખરા જીવનનું આ જ માપ છે, આ જ પારાશીશી છે.
છે.
