Tattvavichar ane Abhivandana

Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 38

સર્વધર્મ સમભાવ
એમ નથી કે સાંપ્રદાયિક સંધર્ષો આપણામાં નથી થયા. હિન્દુઓમાં શૈવ અને વૈષ્ણવ, જેમાં દિગમ્બર અને તામ્બર, બૌદ્ધમાં હીનયાન અને મહાયાન–આવા તીવ્ર મતભેદો અનેક સંપ્રદાયમાં રહ્યા છે અને સંઘર્ષો થયા છે. પણ આ બધા પ્રમાણમાં મર્યાદિત અને અલ્પ સમયના રહ્યા છે અને ત્યાં પણ પાયાની એકતા જોખમાઈ નથી. - ભારત ઉપર અન્ય ધર્મો-ઇસ્લામ અને ખ્રિસ્તી ધર્મ-નું આક્રમણ થયું ત્યારે પણ પ્રતિ-આક્રમણને બદલે ભારતે સ્વરક્ષણને ભાગ લીધો. મધ્યકાલીન યુગમાં ઈસ્લામ અને ખ્રિસ્તી ધર્મોના આક્રમણ સામે હિન્દુ ધર્મે પિતાનાં દ્વારે બંધ કરી રક્ષણ કર્યું. એ સમયમાં પણ અકબર જેવા ઉદાર રાજવી હતા, જેણે વિશ્વધર્મદીને ઈલાહી–ને વિચાર કર્યો. ભારતીય સંસ્કૃતિ કોઈ એવું રસાયણ છે જે વિદેશી તત્વોને ગાળી નાખી પોતાનામાં સમાવી એકરસ કરે છે. મધ્ય યુગમાં પણ ગુરુ નાનક અને કબીર જેવા સંતોએ સર્વધર્મસમભાવ ઉપદે અને રામ કહે, રહેમાન કહો, એના ભેદ નથી એમ કહ્યું.
મધ્ય યુગના અંધકારમાંથી બહાર નીકળી વર્તમાન ભારતને ઉદય થયે છે ત્યારે જે મહાપુરુષોએ તે ઉપકાળની આગેવાની લીધી તેમનામાં પણ આ ઉદાર ધર્મવૃત્તિ પ્રમુખ હતી. રાજા રામમોહન રાય આ ઉદયકાળના પ્રણેતા લેખાય. વેદાંત, ઈસ્લામ અને ખ્રિસ્તી ધર્મ, ત્રણેની તેમના ઉપર ઊંડી અસર હતી. સંસ્કૃત, અરેબિક, ફારસીના તેઓ અભ્યાસી હતા. અન્ય ધર્મોને અભ્યાસ કર્યો છતાં સ્વધર્મ રિથર રહ્યા અને બ્રહ્મોસમાજની સ્થાપના કરી. એક રીતે ભારતની ઊગતી પેઢી અને તે વખતના શિક્ષિત વર્ગને હિન્દુ ધર્મ પ્રત્યે વિશ્વાસ જાગ્રત રાખી, અન્ય ધર્મોની અસરમાંથી બચાવ્યા. પશ્ચિમ હિન્દડ્યાં પ્રાર્થનાસમાજે તે કામ કર્યું. રામકૃષ્ણ પરમહંસે બીજી રીતે, સ્વાનુભવ અને પિતાની જીવનસાધનાથી, ભારતીય સંસ્કૃતિને પ્રભાવ બતાવ્યું. તેમણે પોતે ઈસ્લામ તથા ખ્રિસ્તી ધર્મને અંગત અનુભવ કરી ભારતીય જીવનસાધનાની શ્રેષ્ઠતા બતાવી અને સર્વધર્મસમભાવ કેળવ્યા. તેમણે કહ્યું છે કે મંદિરમાં પ્રવેશવાના અનેક માર્ગો હોય છે. કોઈ વ્યદ્વારથી આવે, કોઈ બારી વાટે આવે, તે કઈ પાછળથી આવે. છેવટે ઈશ્વર સમીપે ઊભા રહી પ્રાર્થના કરે. ઈશ્વર પાસે પહોંચવાના અનેક માર્ગો હેય. મારે જે માગ શ્રેષ્ઠ છે અને તે એક જ ભાગ છે તેવું અભિમાન, અજ્ઞાન અને દુરાગ્રહ સેવવાં એ ધર્મનું લક્ષણ નથી. સ્વામી વિવેકાનંદે આ ઉપદેશને ભારતભરમાં અને દુનિયામાં ફેલાવ્યો.