Book Title: Tattvavichar ane Abhivandana
Author(s): Chimanlal Chakubhai Shah, Ramanlal C Shah and Others
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
૨૮
તત્ત્વવિચાર અને અભિવ`દના
આ બંને ધર્મામાં ધર્માન્તર કરાવવાની પ્રવૃત્તિ મેટા પાયા ઉપર થઈ રહી છે, અને પોતાના ધર્મપ્રચાર માટે અધાર્મિક સાધનાના ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. ઇસ્લામ અને ખ્રિસ્તી ધર્માંના ભારતમાં પ્રવેશ થયા પછી તે બંને ધર્મના પ્રચારકા સાથે ભારતને સંધ થયા છે, અને આ સ ંધર્ષ ને પરિણામે, મોટા પ્રમાણમાં આ દેશમાં ધર્માન્તર થયા હોવા છતાં ભારતીય સંસ્કૃતિની સમન્વયકારી દષ્ટિ અને તેને પરિણામે સર્વધર્મ સમભાવનું વલણ ભારત ગુમાવ્યું નથી, આ - સમાજને બાદ કરીએ તા, ભારતવા કાઈ ધર્મી આક્રમક રહ્યો નથી. બૌદ્ ધર્મ સમસ્ત એશિયામાં વ્યાપ્યા, તે કાઈ રાજસત્તા કે બળજબરીના પરિણામે નહિ, પણ તેમાં રહેલી માનવતા અને હૃદયસ્પશી ઊંડી કરુણાના આધારે. અન્ય ધર્માંતા અનુયાયીએએ ધ'ના નામે અકથ્ય અત્યાચાર કર્યા છે અને તેમના ધર્મગુરુઓએ તેને પ્રેત્સહન આપ્યું છે.
ભારતવર્ષમાં ધાર્મિક સહિષ્ણુતા અને પરસ્પર આદર રહ્યાં છે, તેનુ એક કારણ એ પણ છે કે ભારતના દરેક દર્શનને એ પાયા છે કે આવત સર્વભૂતેષુ, ચ: પતિ સ પતિ |~સવ જીવ પ્રત્યે આદર,સમાનભાવ અને કરુણા. તે માત્ર માનવ-માનવ વચ્ચેના સંબંધ પૂરતું જ નહિ, પણ સમસ્ત જીવસૃષ્ટિ, કીડી અને કીટકથી માંડીને મનુષ્ય સુધી — આવી દષ્ટિ હોય ત્યાં અસહિષ્ણુતા અને મતાગ્રહને બહુ અવકાશ રહેતા નથી.
આ દષ્ટિનું એક જવલંત ઉદાહરણ જૈન ધર્મની સ્યાદ્વાદષ્ટિ છે, સ્યાદ્વાદ અથવા અનેકાન્તવાદના પાયા એ છે કે સંપૂર્ણ સત્ય કોઈને લાધ્યુ નથી, અને દરેક કથનમાં સત્યને અશ રહ્યો છે. આ સત્યને અંશ સમજવા પ્રયત્ન કરવા અને ગ્રહણ કરવા એ આધ્યાત્મિકતાનું મુખ્ય લક્ષણ છે. તેનુ દૃષ્ટાંત આપવામાં આવે છે કે સાત અધ પુરુષો હાથીના સ્પર્શ કરે અને વણુ ત કરે, તા જેણે સૂંઢ પકડી હોય તે એમ જ માને છે કે સૂંઢ એ જ હાથી છે, તેવી જ રીતે તેનાં કાન, પુચ્છ, શરીરના ખીજા અવયવાનું. પણ દેખતા માણસ પૂર્ણ હાથીને જુએ અને આ દરેક તેનું અંગ માત્ર છે. તેમ સમજે. તેવી જ રીતે અજ્ઞાની માણસ પોતાના અપૂર્ણ જ્ઞાનને પૂર્ણ સમજી, તે જ સત્ય છે એવા દુરાગ્રહ સેવે ત્યાં અસહિષ્ણુતા અને ઝનૂન આવે. ધર્મીઝનૂન આવા અજ્ઞાનનું પરિણામ છે એમ આપણે માનતા આવ્યા છીએ અને આપણા જીવનવ્યવહારનું એ સદ્ભક્ષણ રહ્યું છે.
