________________
૧૨૮
શ્રીસિદ્ધહેમચન્દ્રશબ્દાનુશાસન ભાગ-૧ વ્યવધાનથી પ્રાપ્ત થઈ. આ પ્રમાણે કાળનાં ભેદથી જુદા જુદા સમયે ઉચ્ચારણ થવાથી) તથા શબ્દના ભેદથી ગરનું ક્ષેત્ર બદલાય છે માટે અનેક પ્રકારનાં કાર પ્રાપ્ત થાય છે. જ્યારે માર એકલો જ વિદ્યમાન હોય છે ત્યારે વ્યવધાન જણાતું નથી. દા.ત. 4 એ પ્રમાણે બોલવામાં આવે ત્યારે મારે એક જ પ્રકારનો જણાય છે. જે પ્રમાણે કાળ અને શબ્દનાં વ્યવધાનથી માર અનેક પ્રકારવાળા થાય છે. તે પ્રમાણે ઉદાત્ત વગેરે ભેદથી પણ સાર અનેક પ્રકારવાળા થાય છે. મારને ઉદાત્ત, અનુદાત્ત, સ્વરિત એ પ્રમાણે ત્રણ ગુણવાળો મનાયો છે. તથા આ ત્રણ ગુણવાળો બાર સાનુનાસિક સ્વરૂપવાળો પણ છે તેમજ નિરનુનાસિક સ્વરૂપવાળો પણ છે. આ પ્રમાણે ગુણનાં ભેદથી પણ સાર અનેક પ્રકારવાળો થાય છે. આમ કાળ વગેરેનાં વ્યવધાનથી તથા ઉદાત્ત વગેરે ગુણનાં ભેદથી માર વગેરેમાં અનેકપણું પ્રાપ્ત થાય છે.
(શ૦૦) [નની શુવિશિષ્ટએ વસમાનાથે પાddગુણવિશિષ્ટસ્થ સંશાવ્યવહાર, तेन 'दण्डाग्रम्' इत्यादौ भिन्नगुणस्य दीर्घाद्यभावः, उच्यते-जात्याश्रयणाददोषः । तथाहिउदात्तादिभेदभिन्नेष्वकारादिष्वत्वादिजातेविद्यमानत्वात् तेषामपि संज्ञाव्यवहारः ।
અનુવાદઃ-પૂર્વપક્ષ:- વર્ણની સમ્યફ પરિપાટીમાં ગ વગેરે વર્ષોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આ એ સ્વરનાં ગુણનાં ભેદથી અઢાર ભેદો છે. તથા કાળ વગેરેનાં વ્યવધાનથી પણ અનેક ભેદો છે. આ સૂત્રમાં અવર્ણની સ્વરસંજ્ઞા કરવામાં આવી છે. હવે અહીં શંકા થાય છે કે કયા ગુણથી વિશિષ્ટ એવાં વર્ષની સ્વરસંજ્ઞા કરી છે ? એનો કોઈ ખુલાસો કરાયો નથી. આથી
જ્યાં સુધી પાઠક્રમમાં નિર્દેશ કરાયેલાં વર્ષોનો ગુણ નક્કી કરવામાં નહીં આવે ત્યાં સુધી, દીર્ઘ વગેરે વિધિઓ થઈ શકશે નહીં. દા.ત. “વું + ઉપપ્રમ”. અહીં “ઇg" શબ્દમાં અંતે “ગ' છે તેમજ “પ્રમુ” શબ્દમાં આદિમાં ‘ક’ છે. આ બંને ‘’ ક્યા ગુણથી વિશિષ્ટ છે. તેમજ એવાં ગુણથી વિશિષ્ટની સ્વરસંજ્ઞા પડી છે કે કેમ ? એ નક્કી થશે નહીં ત્યાં સુધી “બ્દપ્રમ્” વગેરે પ્રયોગોમાં જે દીર્ઘ વગેરે વિધિઓ જણાય છે તે પ્રાપ્ત થઈ શકશે નહીં.
ઉત્તરપક્ષ - અમે અહીં પાઠક્રમમાં ‘ત્વ” જાતિવાળો ‘ગ લીધો છે. અત્વ જાતિથી વિશિષ્ટ એવાં “'નો વર્ણનાં સમ્યક્ પાઠક્રમમાં સમાવેશ કરેલો હોવાથી તમામ પ્રકારનાં ‘મની સ્વરાદિ સંજ્ઞાઓ થશે. આથી હવે બધા જ પ્રકારનો “ક” વર્ણનાં પાઠકમમાં સમાવેશ પામે છે. માટે
પ્રમ્' વગેરે પ્રયોગોમાં દીર્ધ વિધિઓ પ્રાપ્ત થઈ શકશે. (शन्या०) यद्येवं दीर्घपाठोऽपि व्यर्थः, सामान्याश्रयणेनैव तस्य लब्धत्वात्, उच्यतेव्यक्तिरप्यस्तीति *जाति-व्यक्तिभ्यां च शास्त्रं प्रवर्त्तते* इति ज्ञापनार्थम् । .
અનુવાદ - પૂર્વપક્ષઃ- જો જાતિનાં સામર્થ્યથી તમામ પ્રકારનાં સવારનો પાઠક્રમમાં સમાવેશ
