Shravak Dharm Vidhi Prakaran

Author(s): Rajshekharsuri
Publisher: Velji Depar Haraniya Jain Dharmik Trust

Page 9

ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
ગ્રંથકારનું મંગલ અહીં આચાર્યે શિષ્ટાચારના પાલન માટે, વિદનસમૂહના નાશ માટે અને પ્રયોજન વગેરે જણાવવા માટે પ્રારંભમાં આ ગાથા કહી છે :
શ્રી વર્ધમાનસ્વામીને નમીને સમ્યત્વે આદિના ભાવાર્થથી યુક્ત શ્રાવકધર્મને ગણધરપ્રણીત સુત્રોના આધારે કહીશ.
અહીં કોઈ ઈષ્ટ વસ્તુમાં (= કાર્યમાં) પ્રવૃત્તિ કરનારા શિષ્ટપુષો ઈષ્ટ દેવને નમસ્કાર કરવા પૂર્વક જ પ્રવૃત્તિ કરે છે. કહ્યું છે કે - “વિચારપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરનારાઓએ શાસ્ત્રના પ્રારંભમાં શિષ્યોની પ્રવૃત્તિમાં ઉત્સાહ વધારનાર ચતુષ્ટય કહેવું જોઈએ. (૧) મંગલ, શાસ્ત્રસંબંધ, પ્રયોજન અને અભિધેય એ ચાર ચતુષ્ટય તરીકે અભિપ્રેત છે, મંગલ વિદ્ગોને દૂર કરે છે.” (૨)
આ આચાર્ય પણ શિષ્ટપુરુષ છે. આથી શિષ્ટાચારના પાલન માટે આ પ્રથમ ગાથા કહી છે. તથા કલ્યાણકારી કાર્યો ઘણા વિપ્નવાળાં હોય છે. કહ્યું છે કે “મોટાઓને પણ કલ્યાણકારી કાર્યોમાં ઘણાં વિદનો આવે છે. અકલ્યાણકારી કાર્યોમાં વિદનો ક્યાંય ભાગી જાય છે.” આ પ્રકરણ સમ્યગ્દર્શન આદિનું કારણ હોવાથી કલ્યાણકારી છે. આથી વિદનના સમૂહના નાશ માટે આ પ્રથમગાથા કહી છે. ઈષ્ટદેવની સ્તુતિથી પ્રાપ્ત થયેલા પુણ્યના પ્રભાવથી વિઘ્નસમૂહની શાંતિ થાય છે. કહ્યું છે કે – “પ્રણામ એટલે દેવતાઓને નમસ્કાર કરવામાં આસક્તિ = તત્પરતા. આ આસક્તિને વિદ્વાનોએ મન-વચન-કાયાની ચેષ્ટાની શુભ સ્થાનમાં ગતિ કહી છે, અર્થાત્ દેવને પ્રણામ એ મન-વચન-કાયાની શુભ પ્રવૃત્તિ સ્વરૂપ છે. (૧) શુભપ્રવૃત્તિમાં પ્રવૃત્ત થયેલા અને એથીજ જન્મરૂપ ક્રિયાનું હિત કરનારા, અર્થાત્ પોતાના જન્મને સફળ બનાવનારા પુરુષના વિદનનાં કારણોનું સામર્થ્ય પ્રણામ વડે દૂર કરાય છે, અને એથી વિદનોનાં કારણો ક્ષય પામે છે. વિદનોનાં કારણોનો ક્ષય થતાં શ્રોતાની અને વ્યાખ્યાન કરનારની પ્રવૃત્તિરૂપી ઋદ્ધિની પરંપરા ઉપદ્રવરહિત બને છે, અર્થાત્ શ્રોતા વિદન વિના સારી રીતે સાંભળી શકે છે, અને વક્તા વિદન વિના સારી રીતે વ્યાખ્યાન કરી શકે છે.” (૨)
તથા વિચારપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરનારા બુદ્ધિમાન પુરુષો પ્રયોજન વગેરેથી રહિત કાર્યમાં પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. કહ્યું છે કે, “કોઈ પણ શાસ્ત્રમાં કે કાર્યમાં જ્યાં સુધી કોઈ પ્રયોજન (= શાસ્ત્રને રચવાનો કે કાર્યને કરવાનો હેતુ) જણાવવામાં ન આવે ત્યાં સુધી તેને કોણ સ્વીકારે ? = તેમાં કોણ પ્રવૃત્તિ કરે ? અર્થાત બુદ્ધિમાન કોઈ તેમાં પ્રવૃત્તિ ન કરે.” તથા જેનું પ્રયોજન સારી રીતે કહેવાયું છે અને જેનો સંબંધ સારી રીતે કહેવાયો છે તે શાસ્ત્રને સાંભળવા માટે શ્રોતા પ્રવૃત્તિ કરે છે. આથી શાસ્ત્રના પ્રારંભમાં પ્રયોજન સહિત સંબંધ કહેવો