Sanskrit English Dictionary Part 01

Author(s): P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan

Page 38

अग्रतः
.
enemy. मनोऽग्रयानं वचसा निरुक्तं नमामहे Bhag. 85. 26. -यायिन [ अ यास्यति या णिनि ] taking the lead leading the van; पुत्रस्य ते रणशिरस्ययमग्र्यायी S. 7. 20. मानधनाप्रयायी R. 5.3, 5. 62, 18. 10. -योधिन [ अग्रे स्थित्वा युध्यते ] the principal hero, champion राक्षसानां बधे तेषां धी भविष्यति Ram.; 80 वीरः कर्मसु चाप्रवीरः - रन्ध्रम् opening fore-part; त्रासान्नासाप्ररन्धं विशति Mal. 1. 1. लोहिता [ अग्र लोहितं यस्याः सा ] a kind of pot-herb (चिल्लीशाक ). - संख्या the first place or rank: पुत्र: समारोपयदप्रसंख्याम् R. 18. 30. - वक्त्रम् N. of a surgical instrument, Sur. -वातः fresh breeze; अग्रवातमासेवमाना M.1 -शोभा towering or the beauty of the penior केा सशैलव beauty यदप्रशोभाम् । Buch. 1.3. -संधानी [ अग्रे फलोत्पत्तेः प्राक् संधीयते ज्ञायते ऽनया कार्यम् Tv. ] the register of human actions kept by Yama ( यत्र हि प्राणिवर्गस्य प्राग्भवीय कर्मानुसारेण शुभाशुभसूचक सर्व लिख्यते सा यमपञ्जिका ) - सन्ध्या early dawn ; कर्कन्धूनामुपरि तुहिनं रञ्जयत्ययसन्ध्या S. 4. v. 1. -सर = यायिन् taking the lead; आयोधनाग्रसरतां त्वयि वीर याते R. 5. 71. - सारा [ अयं शीर्षमात्रं सारो यस्याः सा ] 1 a sprout which has tips without fruits. -2 a short method of counting inmense numbers. —हर . [ अग्रे हियते दीयतेऽसौ हृ-अच्] 1 that which must be given first. -2 = अग्रहारिन् हस्त (° कर; पाणिः, ) the forepart of the hand or arm; अग्रहस्तेन गृहीत्वा प्रसादयैनाम् Ratn. 3; forepart of the trunk ( of an elephant); often used for a finger or fingers taken collectively; शीतलस्ते स्त: Mk 3; अतिसाध्वसेन वेपते मे स्तः Ratn. 1: कुसुमित इव ते स्तः प्रतिभाति M. 1; प्रसारिते स्ते M. 41 हा पभाजनम् S. 4. slipped from the fingers ; also the right hand; अथ हस्ते मुकुलीकृताङ्गुलौ Ku. 5. 68. ( अग्रश्वासौ हस्तच Malli ). Ki. 5. 2) हायनः ( णः ) [ अः श्रेष्ठः हायनो व्रीहिः अत्र णत्वम् ] the beginning of the year; N. of the month मार्गशीर्ष (मासानां मार्गशीर्षोऽहम् Bg. 10. 35 ); ° इष्टि: नवशस्येष्टिर्यागभेदः - हारः 1 a grant of land given by kings ( to Brahmanas ) for sustennnce ( अनं ब्राह्मणभोजनं तदर्थं हियन्ते राजधनात् पृथक् क्रियन्ते ते क्षेत्रादयःनीलकण्ठ क्षेत्रोपदेशेन धान्यादि दावृत्तब्रह्मचारिणे देयं क्षेत्रादि, ग्रामभेदश्च IV. ); अग्रहारांश्च दास्यामि ग्रामं नगर संमितम् Mb. 3. 61. + कस्मिंश्चिदप्रहारे Dk 89-2 the first offering in वैश्वदेव Mb. 3. 234. 47.
o
0
०
०
अग्रतः adv. [ अग्रे अग्राद्वा, अग्र-तसिल् ] ( with gen.) 1 Before ( opp. पृष्ठत:), in front of, at the head of; forward; अग्रतश्चतुरो वेदान् पृष्टतः सशरं धनुः । इदं ब्राह्ममिदं क्षात्रं शापादपि शरादपि । Subhas. न गणस्याग्रतो गच्छेत् H. 1. 20. गच्छाग्रतः lead the way : ° तो विलोक्य seeing before him. -2 In the peresence of; मेघनादस्य Pt. 1 अमात्यस्याग्रतः Mn. 5: धनुर्भूतामग्रत एव रक्षिणाम् R. 3. 30 in the very presence of -3 First: पुरुषं जातमप्रतः Rv. 10. 20. 7 अग्रतः कृ to give precerlence to, consider most important; to put in front or at the head of पुरस्तात्प्रथमे प्राच्यां पुरोऽर्थेऽप्रत इत्यपि Nm + From ; तदप्रतः स्वकर्मस्थं स्मृत्वा Rām 6.79.11. -Comp. -सर . [ अग्रतः सरति; सृ-ट ] going in front, taking the lead. ( - रः) a leader.
अग्रिम . [ अग्रे भवः अ-डिमच् P. IV. 3. 23. vart. ]
20
अग्राम्य
(le
1 First (in order, rank &c.); foremost, best, oxcellent, peediorable superior वराणामधिमा दुधे पार्थिवैः सह Mb. 2 Prior, preceding. -3 Elder, eldest. -4 Furthest, advanced, first ripe. -5 Further. -: An elder brother. -मा A kind of fruit, Annona Reticulata. (Mar. रामफळ. ) अग्रिय C. [ अग्रे भव: : अग्र प्र ] Foremost, best &c. - यः An elder brother. The first fruits; the best part. अग्रीय [ अग्रे - भव:; अग्र-छ ] Foremost, best &c. अग्रे adv. 1 In front of, before (in time or space); अग्रे यान्ति रथस्य रेणुपदवीं घनाः V. 1. 5, 2.7; R. 2.56; Bh. 3. 36. -2 In the presence of, before; ममाये स्तुवन्ति H. 1; तं मे त्वमग्रहीरमे वृणोमि त्वामहं ततः Mb. 1. 81. 21. –3 At the head, ahead; बलाग्रे तिष्ठने वीरो नल: Ram. 4 Further on [abeequently, in the sequel एम वक्ष्यते, एवमग्रेऽपि द्रष्टव्यम् &c. -5 In the boginning: at first, first प्रतापोऽग्रे ततः शब्दः परागस्तदनंतरम् R. 1. 30; आत्मैवेदमग्र आसीत् Bri. Ar. Up. 4. 1.1.; Ms. 2. 169. -6 First, in preference to others ; सवर्णग्रे द्विजातीनां प्रशस्ता दारकर्मणि Ms. 3. 12. अतिथिभ्योऽग्र एवैतान् भोजयेत् 3. 114. -Comp. - गः a leader; सेनाग्रग: Rām. 7.35.6. गाः going in front or before. —गू; Going in front. -दिधिषुः -पू: a man (of one of the first three castes) who marries a wife married before (पुनर्भुविवाहकारी ). ( - ) / a married woman whose elder sister is still umarried ( ज्येष्ठायां यद्यनूढायां कन्यायामुतेऽनुजा । सा चाधेदिधिपूया पूर्वी च दिधिः स्मृता); ● पति: the husband of such a woman. -पाः [ अग्रे स्थित्वा पानि अनुकू] first to protect पूः [ अपे पूयने, पू- किपू] purifying in one's presence; having precedence in drinking. - वनम् - णम् [ वनस्यायं राजदन्ता पूर्वनिपातः; अलुकू णत्वम् P. VIII. 4. 4. ] the border or skirt of a forest. -सर 1. [ अग्रमग्रेणाग्रे वा सरति सृ. ट. अलक्-पुरोऽग्रतोऽग्रेषु सतैः । P. III. 2. 18.] going in front, taking the lead, a leader, foremost, first ; निरपत्रपाणाम् अग्रेसरीकृतास्मि K. 160 मरणरो भवामि Pt. 1; Mal. 9. first to dic; मानमहतामग्रेसरः केसरी Bh. 2.29. - सरिकः [ अग्रेसरे अग्रगतौ प्रसृतः ठन् ] 1 servant (who
0
procedes his master. -2 a leader.
Co
अग्न्य [अग्रे जातः, अग्र-यन्] 1 Foremost, best, choicest, most essential or important, highest, pre-eminent, first ; तदङ्गमम्यं मघवन् महाक्रतोः R. 3. 46; महिषी 10. 66; उपेयुषः स्वामपि मूर्तिमग्न्याम् . 78, 8. 28, 14.19, 18. 39, Ku. 7. 78, Ms. 5.166, 12.30 अयाहं पुत्रिणामस्यः V. 3. 14: also with loc.; अग्न्याः सर्वेषु वेदेषु Ms. 9. 184 - An older brother अन्यम् The roof of a house. -ग्या The tree myrobalans (Mar. त्रिफळा or a mixture of हिरडा, बेहडा, आवळकाठी ). -Comp. -तपस् N. of a muni; Kathās.
अग्रमण a. Ved. Having nothing acceptable: अनारम्भणे तदवीरयेथामनास्थाने अग्रभणे समुद्रे । Rv. 1. 116. 5.
अग्रह a. Without any escort, retinue etc. A vānaprastha etc.
अग्राम्य o. 1 Not rustic or rural town-made; अग्राम्यशब्दाभिधानमौदार्यम् Kan. A. 2. 10. -2 Not tame, wild,