Sanskrit English Dictionary Part 01

Author(s): P K Gode, C G Karve
Publisher: Prasad Prakashan

Page 36

अग्नायी
18
अग्र
|
ग्निष्टुतापि वा ॥ Ms. 11.74. -स्तुभ (°टुभ् ) m. [अग्निः स्तुभ्यतेऽत्र; स्तुभ्-क्विप् षत्वम् ] 1 = अग्निष्टोम.-2N. of a son of the sixth Manu. -स्तोमः (°ष्टोमः) [ अग्नेः स्तोमः स्तुतिसाधनं यत्र] 1N. of a protracted ceremony or sacrificeial rite extending over several days in spring and forming an essential part of the ज्योतिष्टोम. -2aMantra or Kalpa with reference to this sacrifice; °मे भवो मन्त्रः °मः; °मस्य व्याख्यानम् , कल्पःमः P. IV.3.66. Vart. -3N. of the son of the sixth Manu. -4 a species of the Soma plant; "सामन् a part of the Sama Veda chanted at the conclusion of the Agnistoma sacrifice. Arafur: Name of Manu. -स्थ a. () [अग्नौ स्थातुमर्हति; स्था-क षत्वम् ] placed in, over, or near the fire. (ष्ठः) an iron frying pan; in the 340 sacrifice the 11th Yüpa which of all the 21 is nearest the fire. -स्वात्तः (written both as°स्वात्त and °ध्वात्त) (pl.) [अग्नितः i. c. श्राद्धीयविप्रकररूपानलात् सुष्ट आत्तं ग्रहणं येषां ते] N. of a class of Pitrs or Manes who, when living on earth, maintained the sacred or domestic fires, but who did not perform the Agnistoma and other sacrifices. They are regarded as Manes of Gods and Brahmanas and also as descendants of Marichi; Ms. 3. 195. अग्निध्वात्ताः पितर एह गच्छत Tsy.2.5.12.2 (मनुष्यजन्मन्यग्निष्टोमादियागमकृत्वा स्मार्तकर्मनिष्ठाः सन्तो मृत्वा च पितृत्वं गताः इति सायणः). -हुत्, -होतृ Ved. sacrificing to Ami, having Ami for a priest; Rv. 10.66.8.-होत्रम् [अग्नये हूयतेऽत्र, हु-त्र, च. त.] 1 an oblation to Agni (chiefly of milk, oil and sour gruel. ). -2 maintenance of the sacred fire and offering oblation to it; (अग्नये होनं होमोऽस्मिन् कर्मणीति अग्निहोत्रमिति कर्मनाम); or the sacred fire itself; तपोवनाग्निहोत्रधूमलेखासु K. 26. होता स्यात् °त्रस्य Ms. 11. 36. °त्रमुपासते 42; स्त्री दाहयेत् त्रेण Ms. 5. 167, 6. 4, दाहयित्वाग्निहोत्रेण स्त्रियं वृत्तवतीम् Y. 1. 89. The time of throwing oblations into the fire is, as ordained by the sun himself, evening (अग्नये सायं जुहुयात् सूर्याय प्रातर्जुहुयात् ). Agnihotra is of two kinds%3B नित्य of constant obligation (यावज्जीवमग्निहोत्रं जुहोति) and काम्य occasional or optional (उपसद्भिश्ररित्वा मासमेकमग्निहोत्रं जुहोति).(-त्र). Ved. 1 destined for, connected with, Agnihotra. -2 sacrificing to Agni. °7412: The rule according to which tho नित्यकर्मन् । (which are to be performed यावज्जीवम् ) are performed at their stipulated or scheduled time only, during one's life time. This is discussed and ostablished by A and at at Ms. 6. 2. 23-20. in connection with अग्निहोत्र and other कर्मन् . °हवनी (णी) a ladle used in sacrificial libations, or अग्निहोत्रहविग्रहणी ऋक् Tv.; See हविर्ग्रहणी; हुत् offering the अग्निहोत्र; °आहुतिः invocation or oblation connected with अग्निहोत्र. -होत्रिन् . [ अग्निहोत्र-मत्वर्थे इनि] 1 one who practises the Agnihotra, or consecrates and maintains the sacred fire. -2 one who has prepared the saeriticial place. -होत्री Sacrificial cow'3 तामग्निहोत्रीमृषयो जगृहुब्रह्मवादिनः Bhily.8.8.2.
starft P. 4. 1. 37 1 the wife of Agni and Goddess of Fire, Svāhā. She is said to be the daughter of
Daksh; she longed to be the wife of Agmi, and Skanda was pleased to give her a place with Agni at every sacrificial act (हव्यं कव्यं च यत्किंचिद् द्विजानामथ संस्कृतम् । होष्यन्त्यग्नौ सदा देवि स्वाहेत्युक्त्वा समुद्धृतम् ॥ अद्य प्रभूति दास्यन्ति सुवृत्ताः सत्पथे स्थिताः । एवमग्निस्त्वया साध सदा वत्स्यति शोभने). -2 The Treta age. __ अग्निकः [अग्निवत् कायति प्रकाशते; कै-क] N. of an insect, coccinella. __ अग्निघm. [ अग्नि दधाति मन्त्रविधिना स्थापयति; धा-विप् नि. आलोपः Tv. JOne who consecrates the sacred fire.
अग्निमत्,-वत् ४. Ved. [ अग्निः अस्त्यस्य मतुप् , मस्य वः P. VIII. 2.15 ] 1 Having fire or onjoying it. -2 Maintaiming the sacriticial fire; पितृयज्ञं तु निर्वर्त्य विप्रश्चन्द्रक्षयेऽग्निमान् Ms.3.122. -3 Having a good digestion.
faar ind. To the state of fire; used in comp. with कृ to burn', 'to consign to flaines'; भ्रातृशरीरमग्निसात्कृत्वा M.53' न चकार शरीरमग्निसात् R. 8.725 °भू to be burnt.
अग्नीध्रः [ अग्निमादधाति धृ-क दीर्घः Tv.] 1N. of a priest, also called ब्रह्मा who kindles the sacred fire. -2 (अग्नि धारयत्यस्मै संप्रदाने घनथे क दीघः) Sacrifice, sacrifical act. See आनीध्र.
अग्नीय . [अग्नेः अदूरभवं स्थानादि; उत्करा छ ] Situated near the fire; relating to fire, fiery.
अग्नीषोम m. (मौ) [अग्निश्च सोमश्च द्वन्द्व ईत् षत्वम् ] Agni and Soma; 'प्रणयनम् bringing out Agni and Soma; an ceremony in the ज्योतिष्टोम saerifice; (नी) the rle or vessel used in consecrating them. ___ अग्नीषोमीय . [अग्नीषोमो देवते यस्य छ] Relating or sacred to Agni and Soma; "ale: making libations with the cake sacred to Agni and Soma; a victim sacred to them;"पुरोडाश: an oblation sacred to them &c.
अग्न्या The Tittira bird. 37TH ». Battle, conflict, See 37349.
अग्र व.[अक्ग-रन् नलोपः Un.2.29] 1 First, foremost, chief, best, prominent, principal, pre-emiment; महिषी chief qucen; वातमा सेवमाना M. 1. front (and hence, fresh) breeze; आसनम् chief seat, seat of honour%3 मामग्रासनतोऽवकृष्टमवशं ये दृष्टवन्तः पुरा Mu. 1. 12. -2 Excessive, over and above, surplus; supernumerary, projecting (अधिक). -ग्रः Setting mountain; अग्रसानुषु नितान्तपिशरैः Ki.9.7.-ग्रम् 1(C) The foremost or topmost point, tip, point (opp. मूलम्, मध्यम्); (fig.) sharpness, keenness%3 धर्मस्य ब्राह्मणो मूलम् मग्रं राजन्य उच्यते Ms. 11.83; दाम् अग्र मूलम् मध्यभ् &c.; नासिका tip of the nose%3 सूचि&c. समस्ता एवं विद्या जिह्वाग्रेऽभवन् K.346 stood on the tip of the tongue%B अमुध्य विद्या रसनाग्रनर्तकी N. 1.5. () Top, summit, surfaces कैलास, पर्वत, &c. -2 Front, van; अग्रे कृ put in the front or at the head; तामग्रे कृत्वा Pt. 4. See अग्रे. -3 The best of any kind; स्यन्दनाप्रेण with the best of