________________
પ્રબુદ્ધ જીવ જ ગી શ્રી માર્ચ ૨૦૧૭ % પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક ધ્ર પૃષ્ઠ ૧૩ જી વિશે જ પ્રબુદ્ધ જીવત
રાજચંદ્રજી વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિરોષક શR પ્રબુદ્ધ 6 પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્
વિશેષાર્થ: પોતાની એક આંગળી અડવી (વીંટી વગરની) દેખીને જિજ્ઞાસુઓને આપી શકાય એવો મૂલ્યવાન ગ્રંથ છે. કે વૈરાગ્યના પ્રવાહમાં જેણે પ્રવેશ કર્યો, રાજસમાજને છોડીને જેણે શ્રીમદ્જીના સાહિત્યમાં પત્રસાહિત્ય અત્યંત વ્યાપક છે. ૮૫૦ #
કેવલ્યજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું, એવા તે ભરતેશ્વરનું ચરિત્ર ધારણ કરીને થી વધુ પત્રોનો “વચનામૃત' નામે ગ્રંથમાં સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છું શું આ ચોથું ચિત્ર પૂર્ણતા પામ્યું. તે જેવો જોઈએ તેવો વૈરાગ્યભાવ છે. આ પત્રો અનેક વ્યક્તિઓને વિભિન્ન પરિસ્થિતિઓમાં લખાયા કે દર્શાવીને જ્ઞાની પુરુષનાં મનને રંજન કરનાર થાઓ! છે. પરંતુ આ પત્રોમાં ટૂંકાણમાં પણ મર્મસ્પર્શી રીતે વાત રજૂ ક 3 આ ગ્રંથના લખાણમાં સર્વત્ર પ્રાસાદિકતા અને શૈલી પરની કરવાની શૈલી અને પ્રગટ થયેલ તત્ત્વજ્ઞાનની ગંભીરતા ખૂબ જ શું પકડ જોવા મળે છે. એક ૧૬ વર્ષની વયના યુવાન લેખકમાં મહત્ત્વની છે. આ પત્રોમાં સોભાગભાઈ અને લલ્લુજી માટે ? અનુભવાતી પ્રૌઢિ ખરે જ આશ્ચર્યકારી છે.
લખાયેલાં પત્રો પ્રાધાન્ય ભોગવે છે. આ પત્રોમાં અનેક પ્રકારની છે હૈં તેમણે આ ભાવનાબોધને વિશે “સંસારભાવના' સંદર્ભે તત્ત્વવિચારણાઓનો સંચય થયેલો જોવા મળે છે. ખાસ કરીને
મૃગાપુત્રની કથા આલેખી છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના એક અધ્યાયમાં સોભાગભાઈને ઉદ્દેશીને લખાયેલા પત્રોમાં અપૂર્વ સમાધિમાર્ગનું છું 5 આવતી મૃગાપુત્રની કથા કેવી રસાળ રીતે આલેખે છે; આલેખન થયેલું જોવા મળે છે.
વનમાં રાજકુમાર મૃગાપુત્ર મુનિના દર્શન કરી વિચારમાં પડે આ પત્રોમાં પણ ૪૩૮ નં.નો પત્ર તેમાં આલેખાયેલા શું છે; આ વિચારધારાને શ્રીમજી વર્ણવે છે;
આત્મતત્ત્વના વિલક્ષણ આલેખનને કારણે નોંધપાત્ર છે. આ પત્રમાં છુ કે “એ નિરીક્ષણ ઉપરથી તે એમ બોલ્યા: હું જાણું છું કે આવું તેમણે ‘સમયસાર-નાટક'માંના એક દુહાને નોંધ્યો છે; હું રૂપ મેં ક્યાંક દીઠું છે. અને એમ બોલતાં બોલતાં તે કુમાર ‘સમતા, રમતા, ઉરધતા, જ્ઞાયકતા, સુખભાસ; ૬ શોભનિક પરિણામને પામ્યા. મોહપટ ટળ્યું ને ઉપશમતા પામ્યા. વેદકતા, ચૈતન્યતા, એ સબ જીવવિલાસ.” ૐ જાતિસ્મૃતિજ્ઞાન પ્રકાશિત થયું. પૂર્વિત જાતિની સ્મૃતિ ઉપજવાથી ત્યાર પછી, તેમણે આ આત્મ ગુણો વિશે વિવરણું કર્યું છે, એ શું : તે મૃગાપુત્ર, મહા રિદ્ધિનાં ભોકતા, પૂર્વના ચારિત્રના સ્મરણને અદ્ભુત છે. શુ પણ પામ્યા. શીઘ્રમેવ તે વિષયને વિષે અણરાચતા થયા. સંયમને “શબ્દાદિ પાંચ વિષયસંબંધી અથવા સમાધિ આદિ જોગ સંબંધી $ વિષે રાચતા થયા.”
જે સ્થિતિમાં સુખ સંભવે છે તે ભિન્ન ભિન્ન કરી જોતાં માત્ર છેવટે 8 “મોક્ષમાળા' ગ્રંથને પ્રારંભે જ ઉપદ્યાતમાં ગ્રંથરચનાનું તે સર્વને વિષે સુખનું કારણ એક એવો જે જીવ પદાર્થ સંભવે છે, હું પ્રયોજન સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે;
તે સુખભાસ નામનું લક્ષણ, | ‘તે ઉપદેશકોના ધુરંધર શિાતા આપે તેને સંત કહીએ!
માટે તીર્થકરે જીવનું કહ્યું છે, જે શું પ્રવચનો આગળ કનિષ્ઠ છે.
અને વ્યવહાર દૃષ્ટાંતે નિદ્રાથી હું મનુષ્યજીવન અનેક પ્રકારની આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિથી ગ્રસ્ત | મૈં આ પણ પ્રમાણભૂત છે કે,
તે પ્રગટ જણાય છે. જે નિદ્રાને હોય છે. મનુષ્યના મનને અનેક પ્રકારના પ્રશ્નો સતત મૂંઝવતા { પ્રધાનપુરુષની સમીપ
વિષે બીજા સર્વ પદાર્થથી હોય છે. સંતપુરુષોનું એ લક્ષણ હોય છે કે, તેઓ પોતાના શરણમાં ૐ અનુચરનું અવશ્ય છે; તેમ તેવા
રહિતપણું છે, ત્યાં પણ હું જૈ આવનારા લોકોને શાતા આપતા હોય છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ કું ધુરંધર ગ્રંથનું ઉપદેશબીજ
સુખી છું એવું જે જ્ઞાન છે, તે ધરમપુરમાં સ્થિરતા કરી હતી, ત્યારે ત્યાંના જંગલમાં અંગ્રેજ રોપવા, અંતઃકરણ કોમલ
બાકી વધ્યો એવો જે જીવ | ઑફિસરને શિકાર પ્રાપ્ત થયો નહોતો. તેમની હાજરી માત્રથી * કરવા આ ગ્રંથનું પ્રયોજન છે.'
પદાર્થ તેનું છે; બીજું કોઈ ત્યાં શાંતરસના પરમાણુઓની એવી આભા ફેલાઈ કે, શિકારી માટે છે “મોક્ષમાળા' રૂપી આ
વિદ્યમાન નથી, અને સુખનું શિકાર શક્ય ન બન્યો. ગાંધીજીએ વિદેશમાં રહીને પણ હું પાઠશાળામાં સામાન્ય
ભાસવાપણું તો અત્યંત સ્પષ્ટ છે તત્ત્વજ્ઞાનની પ્રારંભી જૈન | પત્રવ્યવહારમાં પત્રોત્તર દ્વારા અપૂર્વ શાતાનો અનુભવ કર્યો. આ
છે; તે જેનાથી ભાસે છે તે $ દર્શનની જટિલ સ્યાદ્વાદ પત્રોએ તેમની હિંદુ ધર્મ અંગેની મૂંઝવણ દૂર કરી અને અહિંસા,
જીવ નામના પદાર્થ સિવાય છે ← વિચારણાને સમજાવવાની બ્રહ્મચર્ય, સત્ય આદીમાં દેઢશ્રધ્ધાવંત બનાવ્યા. સોભાગભાઈ, |
બીજે ક્યાંય તે લક્ષણ જોયું નૈ હું ભૂમિકા ક્રમશઃ આ ગ્રંથમાં લલ્લુજી, દેવકરણમુનિ, જુઠાભાઈ ઉજમશી આદિ અનેક મુનિઓ
નથી.' ૐ વિકસિત કરી છે, જે આજે પણ અને ગૃહસ્થોએ સમાધિ અને શાતાનો અનુભવ કર્યો હતો.
આ સમગ્ર પત્રો - આજે પણ જીવનપથ પર મૂંઝવણમાં મૂકાયેલાઓ માટે ૬ થોડા ફેરફાર સાથે
આત્મતત્વને જાણવાની કુ શ્રીમના સાહિત્યનું વાંચન પરમ શાતા આપનારું બને તેવું છે. છું પાઠશાળાઓમાં તથા |
અભિલાષાવાળા મુમુક્ષુઓ પ્રબુદ્ધ જીવન અધિકારી હો તોપણ પ્રજાહિત ભૂલીશ નહીં, કારણ જેનું (રાજાનું) તું લૂણ ખાય છે, તે પણ પ્રજાના માનીતા નોકર છે. પ્રબુદ્ધ જીવન
8 પ્રબુદ્ધ જીવન ઃ જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવત જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષક જ પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ
