________________
પ્રબુદ્ધ જીવ જ રોગી શ્રી પૃષ્ઠ ૭૪ % પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક ૬ માર્ચ ૨૦૧૭ દ્રિજી વિરાર પ્રબુદ્ધ જીવન
૬ પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક BE પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક N પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષક ## પ્રબુદ્ધ ૬
સત્સંગ અને “સ” તત્વ
| ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ [ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ કરેલી તાત્ત્વિક વિચારણાઓમાં સત્સંગ અને “સતું' તત્ત્વ વિશેની એમની વિચારણા વિશિષ્ટ અને મૌલિક રૅ છે. સત્સંગને “આત્મા'નું પરમહિતેષી ઔષધ' કહે છે તો સત્ તત્ત્વને સર્વ જીવને માટે હિતકારી ગણાવે છે. એમની આ બે હું આગવી વિચારધારા એમના જીવનમાં અને વચનોમાં કઈ રીતે પ્રગટ થાય છે, તેનો અહીં રસપ્રદ આલેખ આપવામાં આવ્યો છે. ૬ ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ પ્રસિદ્ધ વક્તા અને લેખક છે. હાલમાં જ રણજિતરામ ચંદ્રકથી સન્માનિત થયા છે. તેમની કલમના જાદુથી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ના વાચકો સુપરિચિત છે.]. ડું ભારતીય તત્ત્વ-વિચારધારામાં પ્રત્યેક સંતોએ સત્સંગનો જીવનમાં સાચું સુખ રાગમાં નહીં પણ વાસ્તવિક સુખ વિરાગમાં ! મહિમા કર્યો છે, પરંતુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રએ એ સત્સંગ-વિચારમાં છે.” માણસની પ્રવૃત્તિ આ વિરાગ દૃષ્ટિવાળી હોવી જોઈએ. એ જ નવીન દર્શન આપ્યું છે, પરિણામે સત્સંગ એ માત્ર જ્ઞાનયોગ કે અભિગમથી વ્યક્તિ જીવન જીવે, તો એને માટે ઉપાધિ એ સમાધિ કે ભક્તિયોગ સુધી સીમિત રહેવાને બદલે સાધકના અંતરંગ બની જશે. આથી સત્સંગનો મહિમા વર્ણવતી વખતે શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર જીવનનું પરિવર્તન સાધીને એના આત્માને સત્યરંગથી એમ કહ્યું, “સત્સંગ દ્વારા સાધક ઇચ્છિત સિદ્ધિ પામી શકે છે. શું પરિપ્લાવિત કરે છે. મોક્ષસાધનામાં સત્સંગને માનભર્યું સ્થાન જીવનમાં પવિત્ર થવા માટે આ સત્સંગ જ શ્રેષ્ઠ સાધન છે.' જ આપે છે.
“મોક્ષમાળા'ના ચોવીસમા શિક્ષાપાઠમાં તો તેઓ ત્યાં સુધી કહે પ્રત્યેક ક્રાંતદૃષ્ટા વિભૂતિ તત્ત્વવિચારને પોતીકી મૌલિક છે કે, “સત્સંગની એક ઘડી જે લાભ દે છે તે કુસંગના કોટટ્યાવધિ $ * દૃષ્ટિથી જુએ અને મૂલવે છે. એ રીતે શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સત્સંગને વર્ષ પણ લાભ ન દઈ કતાં અધોગતિમય મહાપાપો કરાવે છે ? હૈં સાચા સુખની ગંગોત્રી કહીને એને આધ્યાત્મિક જીવનવિકાસના તેમજ આત્માને મલિન કરે છે. આવી વ્યક્તિ ભલે સંસારની વચ્ચે છે કે આવશ્યક અંગરૂપ દર્શાવ્યું છે.
જીવતી હોય, પરંતુ એની દૃષ્ટિ તો સંસારમાંથી નિવૃત્તિની હોવી શા આ વિચારધારામાં સૌપ્રથમ તો એમણે કુસંગ અને સત્સંગ જોઇએ, ત્યાગ અને વૈરાગ્યલક્ષી જીવનઅભિગમ ધરાવતી હોવી જ હું વચ્ચેની ભેદરેખા દર્શાવી. આપણું મન જાતજાતના સંગ કરવું જોઈએ. સર્વપ્રથમ આગમ “શ્રી આચારાંગ સૂત્ર'માં કહ્યું છે, હું
હોય છે. ક્યારેક એને રાગમાં આનંદ આવે છે, ક્યારેક એને “કામનાઓ પર વિજય પામનાર વસ્તુત મુક્ત પુરુષ છે.” હું ગાનમાં આનંદ આવે છે, તો ક્યારેક એ મન તાનમાં આનંદિત કેટલાક લોકો એમ કહેતા હોય છે કે આજીવિકાની છું
થતું હોય છે. ક્યારેક સ્વાદિષ્ટ ભોજન, વૈભવશાળી મકાન, ઉપાધિમાંથી ફુરસદ જ મળતી નથી, ત્યાં વળી સત્સંગનો સમય ! - અમર્યાદ સત્તા એના મનનો કબજો લે છે અને પછી અને એમાં ક્યાંથી કાઢવો? કોઈ એવું કારણ આગળ ધરે કે પહેલાં રોજિંદા જે શું રાચી-રાજી રહે છે. પરંતુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સ્પષ્ટ કહે છે કે આવા જીવનની ઘટમાળ-જીવનનિર્વાહ માટે પુરુષાર્થ કરવાનો હોય, છે - સ્થૂળ આનંદો એ સત્સંગ નથી. બલ્ક કુસંગ છે. સત્સંગ માટે પછી સત્સંગની વાત થાય. પહેલી ચિંતા પેટની હોય, પછી ; છે સાધકમાં મુમુક્ષા હોવી જોઈએ. ધર્મ વિશેની આતુરતા કે જિજ્ઞાસા પરમાત્માની વાત. ભૂખ્યા પેટે ભજન ન થાય. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર છે હું નહીં, બબ્બે મુમુક્ષા, આત્મસિદ્ધિ મેળવવાની તડપન હોય. દુન્યવી માનવીના દંભ અને પ્રમાદને બરાબર પારખ્યો છે અને એમના હું BE ભાવોમાં ડૂબેલી વ્યક્તિને સ્થૂળ સત્સંગ પ્રિય, મનભાવન અને જીવનના એક પ્રસંગ દ્વારા એ સચોટ રીતે પ્રગટ થાય છે. હૂં આકર્ષક લાગશે. પરંતુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કહે છે કે નિશ્ચય માનજો એક વાર તેઓ શ્રી ઝવેરચંદભાઈ શેઠના નિવાસસ્થાને બોધ હું
કે તે સત્સંગ નથી, પણ કુસંગ છે. આવો કુસંગ જીવનને વિકૃતિ આપતા હતા. એમની વૈરાગ્યપ્રેરક વાણી સાંભળ્યા પછી પ્રાગજીભાઈ . છે અને કષાયમાં ડુબાડી દે છે, કદાગ્રહમાં ફસાવી દે છે અને કુસંગી જેઠાભાઈ નામના સજ્જને વ્યવહારની લાક્ષણિક ઢબે કહ્યું. ૬ કર્મો માનવીને દુઃખી દુઃખી કરી દે છે.
‘સાહેબ! ભક્તિ તો ઘણી કરવી છે, પણ ભગવાને આપેલું કે { આ સત્સંગમાં મિથ્યા આગ્રહ, સ્વચ્છંદપણું, પ્રમાદ અને પેટ ખાવાનું માગે છે તેથી કરીએ શું?’
ઈન્દ્રિયવિષયો અવરોધરૂપ બને છે. સ્વયં શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ આ રીતે પ્રાગજીભાઈએ એવું દર્શાવવા પ્રયાસ કર્યો કે માણસને : જોયું કે જીવનમાં જેમ જેમ વિકાસ થતો ગયો તેમ તેમ તેઓ સૌ પ્રથમ અર્થોપાર્જનની જરૂર છે. પહેલાં એનો વિચાર કરવો ૬ છે જીવનને અનાસક્ત ભાવે જોતા થયા. એમણે નોંધ્યું છે કે, જોઇએ, પછી આવી આધ્યાત્મિક વાતો થઈ શકે. એ ન હોય, તો શું
પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવનઃ જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક ક્ષ પ્રબુદ્ધ
પ્રબુદ્ધ જીવતા
સવારે સ્મૃતિ આપી છે છતાં કંઈ અયોગ્ય થયું હોય તો પશ્ચાતાપ કર અને શિક્ષા લે.
પ્રબુદ્ધ જીવન
