________________
પ્રબુદ્ધ જીવ જ ગી શ્રી માર્ચ ૨૦૧૭ % પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક ધ્ર પૃષ્ઠ ૫૩
જી વિશે
જ પ્રબુદ્ધ જીવત
જીવનઃ જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિરોષક શR પ્રબુદ્ધ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ
શi પ્રસંગો અમર કરનાર કાવ્યમાં પ્રકાશ્ય છે
આપ કિયો', “જડ ભાવે જડ પરિણામે’, ‘મૂળ મારગ સાંભળો # છે “ઓગણીસસે ને બેતાળીસે, અભુત વૈરાગ્ય ધાર રે...' જિનનો રે’, ‘ઈચ્છે છે જોગીજન' ઇત્યાદિ કાવ્યો દ્વારા વહેતી
આમ કવિતાની સંરચનાની તાત્ત્વિક શોધયાત્રાનું નામયરૂપ સંતકવિની વૈરાગ્યપોષક, આત્મબોધક, જનકલ્યાણકારી, ફ હૈં એટલે સંતકવિ શ્રીમદ્જીનું સર્જન.
અમૃતમયવાણી સહુના હૃદયમાં ધર્મભાવના હુરાવે તેવી છે. હું ૬ કિશોરાવસ્થામાં અદ્ભુત શક્તિઓનો આવિર્ભાવ
આત્માના વિષયમાં મહાગીતસમું અને આત્મોપનિષદરૂપ શ્રી અવધાનશક્તિ
આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર સંતકવિ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીના સાહિત્યમાં શું અવધાનશક્તિ એટલે વિશિષ્ટ પ્રકારની તીવ્ર સ્મરણશક્તિ. મુગટમણિ સમાન છે. * એક સાથે અનેક વસ્તુ યાદ રાખી, ભૂલ કર્યા વિના અનેક કાર્યોમાં આચાર્ય ભરતમુનિએ અનુભૂતિએ, અનુભૂતિએ અને ૨
ઉપયોગ રાખવાની શક્તિને અવધાનશક્તિ કહેવામાં આવે છે. વ્યક્તિભેદે ચૈતસિક સ્થિતિનું સૂક્ષ્મ અને વ્યાપક, વિશ્લેષણ કરી કું ઓગણીસ વર્ષની વયે મુંબઈમાં ફરામજી કાવસજી ઈન્સ્ટિટ્યૂટમાં અનેક ભાવો ગણાવ્યા છે, જેમાં આઠ સ્થાયી ભાવો છે. જે આપણને હું અગ્રગણ્ય મહાનુભાવોની હાજરીમાં એકસો અવધાન કર્યા હતા. શાંત ભાવ તરફ લઈ જાય છે. એ છે !
અદ્ભુત જ્ઞાનાવતાર વિદેહીદશાવિભૂષિત, સ્વરૂપમગ્ન, ‘વિભાવનુમાવ્યમવાર સંયોગતિરસનિષ્પતિઃ' શું તત્ત્વજ્ઞશિરોમણિ સંતકવિ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી જેવી વિશ્વની વિભાવ, અનુભાવ અને વ્યાભિચારી ભાવોના સંયોગથી રસની શુ ૬ અલૌકિક વિરલ વિતરાગ વિભૂતિના અક્ષરદેહની કીર્તિસૌરભ નિષ્પત્તિ થઈ તેમાંથી સોંદર્યબોધ નિપજે છે. ભારતીય રસસિદ્ધાંત $ આજે એકવીસમી સદીમાં સર્વત્ર પ્રસરતી જાય છે.
છ કાવ્યશાસ્ત્રીય સિદ્ધાંતોમાં એવરેસ્ટ જેવો ઉત્તુંગ છે. આ વિષયમાં હું 5 સંતકવિ શ્રીમદ્જીના વિવિધ લખાણોને “શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર' પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોને સાહિત્યિક વિચારણામાં રસ અને યાદચ્છિક ૬
નામના ૮૩૩ પાનાના એક બૃહદ્ ગ્રંથમાં એકત્રિત કરવામાં જોડાણની તક મળી છે. મધ્યકાલીન યુગની ભક્તિકવિતાથી ૬ આવ્યા છે. તેઓશ્રી દ્વારા લખાયેલા પત્રો તેમના સાહિત્યનો અર્વાચીન, આધુનિક, અનુઆધુનિક યુગને એકસૂત્રે કે વિવિધ સૂત્ર છે. મોટો ભાગ છે. આ પત્રોમાં પરમાર્થવિચારણાને મુખ્ય સ્થાન સાંકળી લેતા જુદા જુદા ismને આજના સંદર્ભે રસપૂર્વક ભાવનથી ? હું મળ્યું છે. તેમણે પ્રાણીમાત્રના રક્ષક, બાંધવ અને હિતકારી એવા આનંદ અને જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. કાવ્યની સર્જન પ્રક્રિયાનું છે જ વીતરાગના પરમશાંતરસમય ધર્મની મુક્ત કંઠે પ્રશસ્તિ કરી, વર્ણન કરતાં ભટ્ટ તૌત કહે છે: જે ઋષિ ન હોય તે કવિ ન બની હું જન્મ-જન્મમરણાદિ બંધનરૂપ સંસારથી વિરામ પામવા સર્વોત્કૃષ્ટ શકે, તત્ત્વનું જેને દર્શન થાય તે જ કવિ થઈ શકે. શુ વીતરાગધર્મનો આશ્રય કરી, પ્રમાદ છોડી, રત્નચિંતામણિ સમાન મેકલિશની જાણીતી ઉક્તિ છે: 'The poem should not ? $ મનુષ્યદેહને સાર્થક કરવાનું ભાવવાહી આવાન કર્યું છે. be me, but being'. મેં શ્રીમદ્જીના પત્રોમાં સર્વત્ર આત્મા, આત્મા અને આત્માનો જ આ મનુષ્યલોકે કંદથી નિબદ્ધ એવા શાંત ઐહિક અસ્તિત્વ ટૂં ૬ દિવ્ય ધ્વનિ ગુંજી રહ્યો છે.
પાછળ છુપાયેલી અનંત સ્વરૂપ ચેતનાની નિગૂઢ અનુભૂતિઓમાં શ્રીમદ્ જી એ રચેલા “મોક્ષસુબોધ', “મોક્ષમાળા', જ જેઓએ કલાનું અધ્યાત્મ-દર્શનનું સાર્થક્ય પ્રમાયું છે અને કુ ‘ભાવનાબોધ', “પ્રતિમાસિદ્ધિ’ અને ‘શ્રી આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર' ગ્રંથો કાલાંતરે જેઓ નિજની કલાતપસ્યા દ્વારા તેના અમૃતસ્પર્શને હું મુમુક્ષુઓને પરમ પાથેયરૂપ છે. ભાવપૂર્ણ ગદ્યપ્રાર્થનાના પાઠ પામ્યા તેવા વિતરાગવિજ્ઞાની, વૈરાગી સંતકવિ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી ;
ક્ષમાપના'માં પ્રભુ પાસે કેવી રીતે ક્ષમા માંગવી તે વિષયને સંતકવિએ અંધારપટના અવકાશમાંથી being'ની અવસ્થામાં વિચરનાર, છ આત્મનિવેદનરૂપે તેમાં વણી લીધો છે. “અમૂલ્ય તત્ત્વવિચાર'ના દેહમાં રહીને ‘જીવનમુક્તદશાવિહારી' બની પ્રશ્ન પૂછે છે-“હું ? હું અર્થગંભીર કાવ્ય પરથી તેમની ઉચ્ચ કવિત્વશક્તિ અને ઊર્ધ્વગામી કોણ છું, ક્યાંથી થયો. શું સ્વરૂપ છે મારું ખરું?'
આધ્યાત્મિક કક્ષાનો ખ્યાલ આવે છે. “પૂર્ણમાલિકા” મંગલ કાવ્યમાં દેહમાં રહેલ આત્માનો અનુભવ કરનાર, ગ્રંથિભેદ કરનાર, * રવિ, સોમ આદિ અઠવાડિયાના સાત વારના નામ શ્રીમદ્જીએ પરમાર્થ સ્વસ્વરૂપને જાણનારની, અધ્યાત્મરસમાં ડૂબેલી આ વાણી છે. જે હું યુક્તિથી યોજી, સિદ્ધિપદની પ્રાપ્તિ સુધીનો વિકાસ દર્શાવ્યો છે. તેઓશ્રી કહે છે-“કાવ્ય, સાહિત્ય કે સંગીત આદિ કળા જો તેં ૬ “કાળ કોઈને નહીં મૂકે', “ધર્મ વિષે', “શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન આત્માર્થે ન હોય તો કલ્પિત છે.” કવિતાનું આત્મકલ્યાણાર્થે તે % સ્તુતિ', “છત્ર-પ્રબંધસ્થ પ્રેમ-પ્રાર્થના’, ‘દોહરા', ‘ભિન્ન ભિન્ન પ્રયોજન થાય તો જીવને તે ગુણની ક્ષયોપશમતાનું ફળ છે. આત્મ- જૈ ૬ મત દેખીએ”, “લોકપુરુષ સંસ્થાને કહ્યો', “ત્રણ દોહરા', ‘બિના અનુભવનની લગની, એની સુરતા, એની જ લય, તેમાં ઘૂંટાતી ;
નયન પાવે નહીં', “હે પ્રભુ! હે પ્રભુ! શું કહું', યમનિયમ સંજમ બ્રાહ્મીવેદના જ્યારે સાહિત્યપિપાસામાં પરિણમે ત્યારે કાવ્યકલા પ્રબુદ્ધ જીવન જુલમીને, કામીને, અનાડીને ઉત્તેજન આપતો હો તો અટકજે.
પ્રબુદ્ધ જીવંત
પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક HR પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષક પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિરોષક ## પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક #B પ્રબુદ્ધ
