________________
પ્રબુદ્ધ જીવ જ ગી શ્રી માર્ચ ૨૦૧૭ % પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક
પૃષ્ઠ ૫૯ દ્રજી વિરે જ પ્રબુદ્ધ જીવન
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના પત્રો અને કાવ્યકૃતિમાં વ્યક્ત થતું આત્મચિંતન
| ડૉ. રમિ ભેદા
જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિરોષક & પ્રબુદ્ધ
[ ડૉ. રશ્મિબેન ભેદાએ જેન યોગ પર પીએચ. ડી કર્યું છે એ ઉપરાંત “સમ્યગદર્શન વિશે પુસ્તક લખ્યું છે. વિવિધ પરિસંવાદોમાં પોતાનું વક્તવ્ય રજૂ કરે છે.]
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર અનેક ભવોમાં સાધેલા સાધનાના ફળરૂપ ભાષામાં પણ છે) કેટલાક કાવ્યોમાં શ્રીમન્ની અંતરંગ દશાનું છું * આ ભવમાં આત્મસિદ્ધિ પ્રાપ્ત થયેલ અભુત યોગીશ્વર હતા. વર્ણન છે. કેટલાકમાં સદ્ગુરુનું મહત્ત્વ વર્ણવ્યું છે, કેટલાકમાં : તેઓ અત્યંત નિષ્કષાયી ભાવનિર્ગથ હતા. આત્મભાવનાથી તત્ત્વજ્ઞાનનો બોધ છે તો કેટલાકમાં મોક્ષમાર્ગનું નિરૂપણ છે. હૈ ભાવિત આત્મા હતા. તેઓ ગૃહસ્થપણે બાહ્યજીવન જીવતા હતા જેમાં ‘આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર' જેવી અનુપમ અને દીર્ઘ કૃતિ, “મૂળ મારગ છે પણ અંતરંગમાં નિગ્રંથભાવે નિર્લેપ રહેતા. બાહ્યઉપાધિમાં પણ મોક્ષનો” જેનું મોક્ષમાર્ગ બતાવતું કાવ્ય તેમ જ ‘અપૂર્વ અવસર’ E હું અખંડ આત્મસમાધિ જાળવી રાખી હતી. એમનું જીવન એ અને ‘પંથ પરમપદ બોધ્યો’ એવી ઉત્તમ કાવ્યરચનાઓનો સમાવેશ છે શુ આત્મશુદ્ધિ અને આત્મસિદ્ધિ માટે સતત મથતા એક ઉચ્ચ કોટિના થાય છે. આ બધી રચનાઓમાં જૈનદર્શન અનુસાર તત્ત્વવિચારણા ? $ યોગીનું જીવન હતું. એમણે પોતાની તો આત્મોન્નતિ સાધી, સાથે જોવા મળે છે. તેમ જ જૈનદર્શન અનુસાર એમણે મોક્ષમાર્ગ વર્ણવ્યો છું કું નાની વયમાં જ બીજા આત્માર્થીઓ માટે મોક્ષમાર્ગ સરળ અને છે. મોક્ષમાર્ગમાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની એકતાને મુખ્ય ગણાવેલ હું # સ્પષ્ટપણે દર્શાવતું અદ્ભુત આધ્યાત્મિક સાહિત્ય તેમણે આપ્યું છે. એ ત્રણમાંથી કોઈ ને કોઈ તત્ત્વની વિચારણા આ પ્રત્યેક કાવ્યમાં 5 છે છે. જેમ જનક રાજા રાજ્ય કરવા છતાં વિદેહી દશામાં વર્તતા જોવા મળે છે. મૂળમાર્ગ મોક્ષનો, ‘પંચ પરમપદ બોધ્યો’ આદિમાં આ ૬ હતા, ત્યાગી સંન્યાસીઓ કરતા વધારે અસંગ દશામાં રહી ત્રણે તત્ત્વોની વિચારણા સંક્ષેપમાં રજૂ થઈ છે. છે. આત્માનંદ અનુભવતા હતા તેમ આ મહાત્મા પણ આત્માનંદમાં આ કાવ્યરચનામાં એક મહત્ત્વનો મુદ્દો છે, ‘સદ્ગુરુનું મહત્ત્વ'. શું ૩ લીન રહેતા. સમયે સમયે એમનો આત્મભાવ વધતો જતો હતો. સદ્ગુરૂની કૃપા વિના મોક્ષમાર્ગ પ્રાપ્ત ન કરી શકાય. સદ્ગુરુનું છે કે એવી જ્ઞાન વૈરાગ્યની એમની અખંડ અપ્રમત્ત ધારા તેમના મહાભ્ય કેવું છે તે તેઓશ્રીએ યમનિયમ', ‘બિના નયન', હું સાહિત્યમાં આપણને દૃષ્ટિગોચર થાય છે. એમના ઉત્તરોત્તર ‘લોકસ્વરૂપ રહસ્ય’, ‘મૂળાગમ રહસ્ય', “અંતિમ સંદેશો’ આદિ હું ૨ આત્મવિકાસનો ખ્યાલ તેમના વચનામૃતથી મળી આવે છે. રચનાઓમાં બતાવ્યું છે. $ એમનું લખેલ સાહિત્ય બે વિભાગમાં છે–ગદ્ય સાહિત્ય અને અહીં ‘બિના નયન પાવે નહિ, બિના નયન કી બાત' અને ૨ ← પદ્ય સાહિત્ય. એમના સાહિત્યનો મોટો ભાગ તેઓશ્રી દ્વારા શ્રીમદ્ભો અંતિમ સંદેશો તરીકે સુપ્રસિદ્ધ ઈચ્છે છે જે જન યોગી’ હું શું લખાયેલ પત્રોનો છે. તેમનો પત્રસંગ્રહ તેમના સાહિત્યમાં અત્યંત આ બે કાવ્ય રચનાઓ પ્રસ્તુત કરું છું. શું મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવે છે. તેમણે જુદી જુદી વ્યક્તિઓને જુદાં બિના નયન પાવે નહીં, બિના નયન કી બાત; ૬ જુદા સ્થળેથી તત્ત્વવિચારણા સંબંધી પત્રો લખ્યા હતા તેમાંથી સેવે સ ગુરુ કે ચરન, સો પાવે સાક્ષાત્. ૧ $ ૮૫૦ જેટલા પત્રો ઉપલબ્ધ છે. શ્રીમનું માર્ગદર્શન મેળવવા બૂઝી ચાહત જો પ્યાસકો, હૈ બુઝનકી રીત; તેમના સત્સંગીઓ તેમને પત્રો લખતા અને શ્રીમદ્ તેમને વિવિધ
પાવે નહિ ગુરુગમ બિના, એહી અનાદિ સ્થિત. ૨ છે દૃષ્ટિકોણથી તેમની કક્ષાને અનુરૂપ સરળ ભાષામાં તાત્વિક
એહી નહી હૈ કલ્પના, એહી નહિ વિભંગ; હું માર્ગદર્શન આપતા. તેમના પત્રોમાં, આત્મસ્વરૂપ, મોક્ષમાર્ગ,
કઈ નર પંચમકાનમેં, દેખી વસ્તુ અભંગ. ૩ ? સદ્ગુરુનું માહાભ્ય, પ્રત્યક્ષ સત્પરુષની આવશ્યકતા,
નહિ દે તુ ઉપદેશકું, પ્રથમ લેહિ ઉપદેશ; ૪ આજ્ઞાભક્તિ, જ્ઞાનીદશા, જ્ઞાનીની ઓળખાણ, જીવની પાત્રતા
સબસે ન્યારા અગમ હૈ, વો જ્ઞાનીકા દેશ, ૪ હું ઇત્યાદિ વિષયો પર તેમણે આપેલો બોધ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમના E પત્રોમાં સદ્ગુરુનું અત્યંત મહત્ત્વ બતાવ્યું છે. આ પત્રોમાં તેમની
જપ, તપ ઓર વ્રતાદિ સબ, તહાં લગી ભ્રમરૂપ; હું ઊર્ધ્વગામી આત્મદશાની ઝાંખી થાય છે.
જહાં લગી નહિ સંતકી, પાઈ કૃપા અનૂપ. ૫ છુ તેવી જ રીતે શ્રીમદે તેમના જીવનકાળ દરમ્યાન લખેલ વીસેક પાયાકી એ બાત હૈ, નિજ છંદનકો છોડ; ૬ જેટલી પદ્યરચનાઓ ઉપલબ્ધ થાય છે. (તેમાંથી કેટલીક હિંદી પિછે લગ સત્યરૂપકે, તો સબ બંધન તોડ. ૬
8 પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિરોષક BN પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક N પ્રબુદ્ધ
પ્રબુદ્ધ જીવન | જો આજે દિવસે તને સૂવાનું મન થાય, તો તે વખતે ઈશ્વરભક્તિપરાયણ થજે, કે સતુશાસ્ત્રનો લાભ લઈ લેજે. પ્રબુદ્ધ જીવન
