________________
પ્રબુદ્ધ જીવત જ ગી શ્રી માર્ચ ૨૦૧૭ ૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક ધ્ર પૃષ્ઠ ૩૫ હજી વિશે ન બદ્ધ જીવત
i ઉપલબ્ધ થયા ન હોત તો શ્રીમદ્જીનું અંતરંગ જીવન જાણવાના તત્ત્વમંથનકાળમાં શ્રીમદ્જીએ દર્શનનું જે મધ્યસ્થ, નિષ્પક્ષપાત શe કે એક અમૂલ્ય માધ્યમથી મુમુક્ષુ જીવો વંચિત રહ્યા હોત અને પર્યાલોચન કર્યું, જિનાગમોનું જે ઊંડું અવગાહન કર્યું, તેનો શું ૬ શ્રીમજીને તેમના પ્રત્યક્ષ સમાગમમાં આવનાર મુમુક્ષુઓ સિવાય પરિપાક આ દર્શનપ્રભાવક ગ્રંથમાં પ્રાપ્ત થાય છે. નવકારવાળીની રે શું કોઈ ઓળખી શક્યું ન હોત.
જેમ ૧૦૮ પાઠરૂપ મણકા ધરાવનારી આ મંગલમયી (૨) સ્વતંત્ર ગ્રંથો
“મોક્ષમાળા'ના ૧૦૮ પાઠોમાં જૈન ધર્મના વિવિધ વિષયની ૬ - શ્રીમદ્જીએ કેટલાક સ્વતંત્ર ગ્રંથોની રચના કરી હતી. સંક્ષેપમાં સમજણ આપવામાં આવી છે. તેમાં જૈન ધર્મના મહત્ત્વના તેમાંથી કેટલાક ગ્રંથો ગદ્યમાં છે તો કેટલાક પદ્યમાં છે. મુમુક્ષુઓને સિદ્ધાંતો સાથે તેની ક્રિયાઓનું નિરૂપણ પણ થયેલું છે. પરમ પાથેયરૂપ આ ગ્રંથોનું સંક્ષેપમાં અવલોકન કરીએ.
મોક્ષમાળાના “ક્ષમાપના' (આત્મનિવેદનરૂપ ગદ્યપ્રાર્થના) : સ્ત્રીનીતિબોધક: શ્રીમદ્જીની લેખનશક્તિ નાની વયથી આદિ અનેક બોધપૂર્ણ પાઠો તેમજ “બહુ પુણ્ય કેરા પુંજથી' કાવ્ય કું ખીલી હતી. વિ. સં. ૧૯૪૦માં સ્ત્રીનીતિબોધક વિભાગ-૧ આદિ વિવિધ છંદોમાં રચાયેલ, તત્ત્વબોધથી સભર આઠ 5 નામનું તેમનું પ્રથમ પુસ્તક પ્રગટ થયું હતું. સમાજમાં વ્યાપેલાં પદ્યરચનાઓ ખૂબ લોકપ્રિય થયાં છે. શ્રીમદ્જીની ઉચ્ચ ; હું અનેક સામાજિક અનિષ્ટ જોઈ શ્રીમદ્જીનું કરુણાદ્ધ કવિહૃદય કવિત્વશક્તિનો, ગહન વિચારશક્તિનો અને ઊર્ધ્વગામી હૈ શું દ્રવી ઊઠયું અને તેમણે પોતાનું ઊર્મિશીલ સંવેદન, સ્ત્રીકેળવણીની આધ્યાત્મિક કક્ષાનો તેમાંથી પરિચય મળે છે. “મોક્ષમાળા'માં પદે શુ ૬ હિમાયત કરવા સાથે સ્ત્રીનીતિબોધક’ની સરળ ગેય ગરબીઓમાં પદે શ્રીમજીનો વીતરાગશાસન પ્રત્યેનો પ્રેમ ઉલ્લસે છે, વેરાગ્ય
ઠાલવ્યું. પ્રાંતે સ્ત્રીઓના નીતિશતક સમાન, ધોળ રાગમાં રચેલું વિલસે છે, નિષ્પક્ષપાત ન્યાયદષ્ટિ ઝળકે છે, પરમ કરુણામય હું = ૧૦૦ કડીવાળું “સર્બોધશતક' છે. એમાં તેમનો વિવિધ વિષયો હૃદય ધબકે છે, અલૌકિક તત્ત્વજ્ઞાનના ચમત્કાર ચમકે છે અને ૬ ઉપર હૃદયંગમ સમ્બોધ છે.
અનુપમ સત્શીલની સૌરભ મહેકે છે. આ ગ્રંથના જ્ઞાનનવનીતથી હું તત્કાલીન સમાજને અત્યંત ઉપયોગી થાય એવા આ આનંદ અને આશ્ચર્ય પામી વિદ્વાન પંડિતો પણ તેને અંજલિ અર્પે ૬ છે. પુસ્તકમાં શ્રીમદ્જીનાં ઉચ્ચ કવિત્વનું, ઉત્તમ વ્યક્તિત્વનું, છે, એ ઉપરથી આ ગ્રંથની ગુણવત્તાનો ખ્યાલ આવી શકે છે. હું
દેશપ્રીતિનું, નીતિપ્રિયતાનું અને સુધારક વૃત્તિનું દર્શન થાય છે. ભાવનાબોધ: મોક્ષમાળાની રચના પછી બે વર્ષે વિ. સં. કે કે લઘુવયમાં તેમણે દર્શાવેલા વિચારોની ઉચ્ચતા, પરિપક્વતા, ૧૯૪૨માં રચાયેલ ‘ભાવનાબોધ' ગ્રંથમાં વૈરાગ્યની અનિત્યાદિ છે હું સ્પષ્ટતા તથા ભાષા ઉપરનું પ્રભુત્વ અને પદ્યરચનાની બાર ભાવનાઓનું સચોટ નિરૂપણ થયું છે. ‘ભાવનાબોધ'નું ગદ્ય શું ? સ્વાભાવિકતા આશ્ચર્યકારક છે. સામાજિક ક્રાંતિના ક્ષેત્રે સરળ, ભાવવાહી તથા “શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર', ‘ત્રિષષ્ટિ શલાકા ? શું સાહિત્યસર્જન દ્વારા આ રીતે તેમણે નવજાગૃતિનો પ્રશંસનીય પુરુષ ચરિત્ર' વગેરે શાસ્ત્રોના આધારે લીધેલ રસપ્રદ કથા← પ્રયાસ કર્યો છે.
દૃષ્ટાંતોથી ભરપૂર છે તો પદ્યરચનાઓમાં ભાષાની સરળતા, ટૂં ૬ મોક્ષસુબોધઃ શ્રીમદ્જીએ સત્તરમા વર્ષ પહેલાં “મોક્ષસુબોધ' સ્પષ્ટતા, સ્વાભાવિકતા અને પ્રવાહિતા જોવા મળે છે. કે દૈ નામનો પદ્યગ્રંથ રચવાની શરૂઆત કરી હતી. ગ્રંથના આરંભમાં અર્થગાંભીર્ય અને તત્ત્વચિંતન તેનું આગવું આકર્ષણ છે. હું તેમણે ગ્રંથરચનાનો હેતુ બતાવી, શ્રી ઋષભદેવને વંદનરૂપ ‘ભાવનાબોધ'ના પાને પાને જે વૈરાગ્યરસ ઝરતો દેખાય હું મંગલાચરણ કર્યું છે. પછીના દોહરાઓમાં તેમણે ભાવનામય છે, તે ઉપરથી શ્રીમદ્જીની ઉચ્ચ વૈરાગ્યમય દશાની ઝાંખી થાય !
પ્રભુપ્રાર્થના રચી છે. આ પ્રાર્થના કર્યા પછી ધર્મ વિનાનો માણસ છે. વાચક ઉપર પણ શ્રીમદ્જીના વૈરાગ્યમય વિચારોની અમીટ e કેવો હોય છે તેમણે જુદી જુદી ઉપમાઓ દ્વારા સુંદર રીતે વર્ણવ્યું છાપ પડે છે. આ ગ્રંથના યથાર્થ વાંચન-મનનથી આત્માને ઉજ્વળ )
છે. આ વર્ણન પછી “મોક્ષસુબોધ' ગ્રંથ અપૂર્ણ રહેલો છે. આટલા કરનાર વૈરાગ્યાદિ ગુણોની પ્રાપ્તિ થાય છે. ‘ભાવનાબોધ'માં 8 ૨ નાના વિભાગમાં પણ તેમણે શાર્દૂલવિક્રીડિત, છપ્પય, દોહરા, કથારસ તથા કાવ્યરસની સાથે જ્ઞાન પણ મળતું હોવાથી સુપાત્રતા શું કવિત આદિ વિવિધ છંદો પ્રયોજ્યા છે.
પામવાના અને કષાયાદિ દૂર કરવાના સાધન તરીકે તે ખૂબ જ મોક્ષમાળા: શ્રીમદ્જીની સર્જનપ્રતિભાનો પરિચય આપતો ઉપયોગી, લાભકારી ગ્રંથ બન્યો છે. E “મોક્ષમાળા' ગ્રંથ દૃષ્ટાંતોથી ભરપૂર, સુમધુર ભાષામાં, પ્રૌઢ પ્રતિમાસિદ્ધિ: સ્વરૂપસિદ્ધિનું કારણ એવી ભગવાનની ? દૈ ગંભીર શાસ્ત્રશૈલીથી ગૂંથાયેલો એક અપૂર્વ ગ્રંથ છે. જૈન ધર્મની પ્રતિમાનું અવલંબન કલ્યાણકારી લાગવાથી તેને પ્રમાણિત કરતો જૈ ૬ પ્રવેશિકારૂપ ગદ્ય-પદ્યમાં રચાયેલો આ સમર્થ ગ્રંથ તેમણે સોળ “પ્રતિમાસિદ્ધિ' નામનો લઘુ ગ્રંથ શ્રીમદ્જીએ એકવીસમે વર્ષે લખ્યો છુ
વર્ષ અને પાંચ માસની વયે માત્ર ત્રણ દિવસમાં લખ્યો હતો. હતો. શ્રીમજી પ્રથમ પ્રતિમામાં માનતા ન હતા, પરંતુ પછીથી ; પ્રબુદ્ધ જીવત જો તું સમજણો બાળક હોય તો વિદ્યા ભણી અને આજ્ઞા ભણી દષ્ટિ કર.
પ્રબુદ્ધ જીવંત
૬ પ્રબુદ્ધ જીવત જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક 8 પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવતઃ જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિરોષક & પ્રબુદ્ધ
8 પ્રબુદ્ધ જીવન ઃ જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવત જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષક જ પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન જ્ઞાનયોગી શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ
