Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 13

મહીભી )
ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન: મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંકે ક પૃષ્ઠ ૧૩ TA Bષાંક BE
પીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિરોષક = મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંકર મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિરોષક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા
જ સમજાઈ તેવી પ્રાણાયામની પ્રક્રિયા કરવાનું પણ શરૂ કર્યું હતું. વિદેશ વસવાટ દરમિયાન કવિ રાયચંદભાઈએ પત્રો દ્વારા રાસ છે સાથોસાથ મનની મૂંઝવણોમાં માર્ગદર્શન અર્થે કેટલાય લોકો સાથે આધ્યાત્મિક વિષયમાં દોરવણી આપવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું. કવિ પત્રવ્યવહાર ચાલતો હતો અને જુદા જુદા ધર્માચાર્યોના વિચારોની રાયચંદભાઈની વિદ્વતા, એમના જ્ઞાન, એમની જીવનદૃષ્ટિ અને
માનસિક ભૂમિકાએ તુલના કરવાનું પણ ચાલતું હતું. આવાં ચિંતન, જીવનરીતિથી ગાંધીજી ઘણા પ્રભાવિત થયા હતા. એમના તરફ જે મનન, વિમર્શણ અને તુલનાને કારણે એક મોટો ફાયદો એમને ગાંધીજીને ઘણો આદર હતો. પરંતુ પોતાના ધર્મગુરુ તરીકે પોતાના $ થયો હતો અને તે અંતરમાંથી ઊઠતા નાદને સાંભળવાનો. અંતર્નાદને હૃદયમાં ગાંધીજી તેમને સ્થાન આપી શક્યા ન હતા. એટલું ખરું કે જે વશ થવાનું તેઓ શીખતા ગયા હતા. તેમાં તેમને આનંદ આવતો અને એ પોતાની આધ્યાત્મિક યાત્રામાં, ગાંધીજીને એમનામાં સહપ્રવાસીની કૅ $ નાદને વિરુદ્ધ જવાનું એમને કઠિન અને દુ:ખરૂપ જણાવા લાગ્યું હતું. ઝાંખી જરૂર થઈ હતી. ગાંધીજી અને કવિ રાયચંદભાઈનો મેળાપ કોક ધર્મ અને અધ્યાત્મ વિશે એમના મનમાં ઊઠતા પ્રશ્નો અને ઊઠતી ગાંધીજીના જીવનમાં અધ્યાત્મની દિશામાં એમને હૂંફ, બળ, મદદ
શંકાઓ વિશે સમાધાન મેળવવા એ મથતા હતા, તેમાં તેમને અને માર્ગદર્શન આપનાર એક મહત્ત્વનો બનાવ હતો. હું અનાયાસે સહાય મળી રહી કવિ રાયચંદ અથવા રાજચંદ્રની. કવિ રાયચંદભાઈએ પોતાના જીવન સંસર્ગથી ગાંધીજી ઉપર હું ફ્રે ગાંધીજીએ મુંબઈમાં વકીલાતનો વ્યવસાય આરંભ્યો હતો એ કાળે ઊંડી છાપ પાડી હતી, એવી ઊંડી છાપ છોડનાર અન્ય બે રે હું એમના વિલાયત વિદ્યાભ્યાસ વખતના મિત્ર ડૉ. પ્રાણજીવનદાસ મહાનુભાવો હતા; ટોલ્સ્ટોય અને રસ્કિન. બંને વિદેશી મહાનુભાવો હું મહેતાએ એમની ઓળખાણ રાજચંદ્રજી સાથે કરાવી હતી. તેઓ હતા. બંનેએ પોતાનાં પુસ્તકો અને પત્રોથી એમના ઉપર ઊંડી છાપ છે ૐ રેવાશંકર જગજીવનની શરાફી પેઢીના ભાગીદાર અને કર્તાહર્તા છોડી હતી. ૨ હતા. તેઓ શતાવધાની હતી. પરંતુ એ વાતથી ગાંધીજી મુગ્ધ થયા લિયો ટૉલ્સ્ટોય રશિયાના બહુ મોટા ગજાના સાહિત્યકાર અને હું શી ન હતા. જેના ઉપર તેઓ મુગ્ધ થયા હતા તે બાબતો હતી તેમનું ચિંતક હતા. ગાંધીજી કરતાં ઉંમરમાં ચાર દાયકા મોટા હતા. પરંતુ ત્રણ કે બહોળું શાસ્ત્રજ્ઞાન, તેમનું શુદ્ધ ચારિત્ર, અને તેમની આત્મદર્શન એમના ચિંતન- મનન ગ્રંથો-“ધી કિંગ્ડમ ઓફ ગૉડ ઈઝ વિધીન રે હું કરવાની ધગશ. આત્મદર્શનને ખાતર જ તેઓ પોતાનું જીવન વ્યતીત યૂ', “ગોસ્પેલ્સ ઇન બ્રીફ’ અને ‘હોટ ટુડુએ એમની વિચારસરણી છે ૨ કરતા હતા. કવિ રાયચંદભાઈમાં ગાંધીજીને પોતાનાં ચિંતન, મંથન, ઉપર ઘણો પ્રભાવ પાડ્યો હતો. જીવનમાં સાચું સુખ જર, જમીન ૬ જે સમજણમાં સહાયક બને એવો માર્ગદર્શક સહપાંથી મળી ગયો. અને જોરુંમાં કે સત્તા, સંપત્તિ કે સુંદરીમાં નથી પણ હૃદયની અંદર હૈ છે તેઓ તેમના નિકટના સંબંધમાં રહેવા લાગ્યા હતા. એ કાળે તેઓ રહેલું છે. ધનસંચય કે રાજકીય સત્તાનો ભોગવટો અનિષ્ટકારક છે મેં દરેક ધર્મના આચાર્યોને મળતા રહેતા હતા. ઘણા ધર્માચાર્યોના છે. સુખી થવું હોય તો વસુ અને વસ્તુનો અપરિગ્રહ કરવો. ૐ છે પરિચય અને પ્રસંગમાં તેઓ આવ્યા હતા. પરંતુ એમના ઉપર જે કારખાનેદાર થઈ અસહાય અને ગરીબ કામદારોનું શોષણ કરી છું
છાપ રાયચંદભાઈની પડી હતી, તેવી અન્ય કોઈની પડી ન હતી. પૈસાદાર થવા કરતાં ખેતીનો વ્યવસાય નિર્દોષતાથી કરવો. બૂરું કારણ શું તેથી પોતાની આધ્યાત્મિક ભીડમાં તેઓ તેમનો આશ્રય લેતા હતા. કરનાર સાથે પણ સંઘર્ષ કર્યા વિના એમનું ભલું કરવું. પ્રભુની ઈચ્છા છે ઉં આફ્રિકાનિવાસ દરમ્યાન મુસ્લિમ અને ખ્રિસ્તી મિત્રો પોતપોતાના પાર પાડવા માટે માનવજન્મ મળ્યો હોઈ પોતાના હક્કો કે અધિકારો હું
ધર્મની શ્રેષ્ઠતા એમના મનમાં ઠસાવી એમને ધર્મપરિવર્તન કરાવવા કરતાં પોતાની ફરજો કે પોતાના કાર્યધર્મ ઉપર વધુ ધ્યાન છે દબાણ કરી રહ્યા હતા ત્યારે અસંમજસમાં પડેલા ગાંધીજીને કવિ આપવું-વગેરે એમના વિચારો ગાંધીજીને એટલા માટે સ્પર્યા કે E રાયચંદભાઈનું જ માર્ગદર્શન શાતાદાયક જણાયું હતું. તેમણે તેઓ ધર્મ-સંપ્રદાય નિરપેક્ષ રહીને વાત કરતા હતા, પાયાની વાત છે રે ગાંધીજીને ધીરજ રાખવા અને હિંદુ ધર્મનો ઊંડો અભ્યાસ કરવાની કરતા હતા, વાસ્તવદર્શી રહીને કરતા હતા અને જે કાંઈ કહેતા હૈ
ભલામણ કરી હતી. બીજા ધર્મો કરતાં હિંદુ ધર્મમાં જે વિશેષતા છે હતા તેવું આચરણ કરતા હતા. ગાંધીજીએ એમના વિચારોમાંથી છે છે તે સૂક્ષ્મ અને ગૂઢ વિચારોની, આત્માના નિરીક્ષણની અને દયાની અપરિગ્રહ, સહિષ્ણુતા, યુદ્ધ-હિંસા વિરોધ, ફરજનિષ્ઠા, સત્તાલાલસા છે છે, એવું નિષ્પક્ષપાતરૂપે વિચારતાં અને એની પ્રતીતિ પામતાં અને વિતેષણા તથા ઉદ્યોગીકરણનાં દુષ્પરિણામો, ક્ષમા અને ૪ હું ગાંધીજીને એમણે કર્યા હતા. એમના એ મંથનકાળે રાયચંદભાઈએ ભલમનસાઈના ખ્યાલો પોતાની રીતે સ્વીકાર્યા હતા. ટૉલ્સ્ટોય સાથે રેં એમને “પંચીકરણ’, ‘મણિરત્નમાળા', યોગવાસિષ્ઠનું મુમુક્ષુ એમને પત્રવ્યવહાર પણ થયેલો. એમની અધ્યાત્મ વિચારયાત્રામાં રે
પ્રકરણ', હરિભદ્રસૂરીનું ‘ષદર્શનસમુચય” વગેરે પુસ્તકો વાંચવા કવિ રાયચંદભાઈની જેમ ટોલ્સ્ટોય પણ સહપંથી હતા. ૬ મોકલ્યાં હતાં. ગાંધીજીએ નિષ્ઠાપૂર્વક એ બધા ગ્રંથોનું અધ્યયન ત્રીજા હતા જ્હોન રસ્કિન. એમના “અન ટુ ધિસ લાસ્ટ' પુસ્તકના છે રે કર્યું હતું. તેઓ મુંબઈમાં હતા ત્યારે તો તેઓ એમની શરાફી પેઢી પ્રતિપાદ્યનો એમની ઉપર ભારે પ્રભાવ પડ્યો હતો. જોહનિસબર્ગથી રૅ { ઉપર અવારનવાર મળી વિચાર-વિમર્શ કરતા હતા, પરંતુ ગાંધીજીના નાતાલ ટ્રેનમાં જતાં ચોવીસ કલાક દરમ્યાન તેમણે એ વાંચ્યું હતું. હું મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્ર લોકો પહેલાં તમારી ઉપેક્ષા કરે છે, પછી તમારી મજાક ઉડાવે છે, પછી તમારી સાથે લડે છે અને પછી તમે જીતો છો સહયાત્રીઓ વિશેષાંક ક્ષણ
# મહાત્મા ગાંધીજીના સહધ્યાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષક ર મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક = મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક જ મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક = મહાત્મા ##