Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 48

મહોભાગી
પૃષ્ઠ ૪૮ % પ્રબુદ્ધ જીવન: મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંકે % ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬
ANİS
જીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક # મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક માં મહાત્મા
જ “દેશદ્વારનો મેં અનેક વેળા અનેક રીતે વિચાર કરી જોયો છે. પણ બ્રહ્મદેશનો પ્રવાસ (૧૯૩૧), પૂર્વ આફ્રિકામાં (૧૯૫૧), શર્કરાહિમ
દરેક વખતે શિક્ષણ જ તેનો માર્ગ એવો જવાબ મને મળ્યો છે. આ અને મોરેશિયસ (૧૯૫૨), રખડવાનો આનંદ (૧૯૫૩), ઊગણો રે પત્રથી જ તેમના મનમાં સંકલ્પ જાગેલો કે “રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ માટે દેશ (૧૯૫૮), લોકમાતા એ તેમના પ્રવાસના પુસ્તકો છે. હું કું આ જીવન અર્પણ છે.”
સ્મરણયાત્રા (૧૯૩૪), બાપુની ઝાંખી (૧૯૪૬), મીઠાને પ્રતાપે હૈં ૧૯૧૩માં શાંતિ નિકેતન ગુરુદેવને મળવા, થોડો સમય સાથે (૧૯૫૫), સંસ્મરણાત્મક છે. “શ્રી નેત્રમણિભાઈને (૧૯૧૭), ચિ. રહેવા ગયા. પુનઃ ૧૯૧૫માં શાંતિ નિકેતન ગયા અને ગાંધીજીની ચંદનને (૧૯૫૮), વિદ્યાર્થિનીને પત્રો (૧૯૬૪), એ પત્ર સંગ્રહો હું મુલાકાત પણ ત્યાં જ થઈ અને પછી ૧૯૧૬માં ગાંધીજી સાથે કોચરબ છે. “પ્રાસંગિક પ્રતિસાદ’ અને ‘બાલદિ' તેમની રોજનીશીને આધારે રે શું આશ્રમમાં થોડો સમય રહ્યા અને જોયું કે સાચો રાહ આ જ છે, તૈયાર થયેલ પુસ્તકો છે. BE એટલે ૧૯૧૭માં સાબરમતી આશ્રમ શરૂ થતાં જ તેમાં શિક્ષક તરીકે તેમનું જીવનકેન્દ્રી ચિંતનાત્મક ગદ્યસાહિત્ય કલા, સંસ્કૃતિ અને જે જોડાઈ ગયા. અલબત્ત ગાંધીજીએ જ તેમને-“દgબાબુને ગુરૂદવ શિક્ષણ ચિંતનને આવરી લે છે. જીવન સંસ્કૃતિ (૧૯૩૬), જીવન છે હું પાસેથી માગી લીધા અને પછી તો ‘દgબાબુ’ ‘ગાંધીકામ'માં સમાઈ ભારતી (૧૯૩૭), ગીતા ધર્મ (૧૯૪૪), જીવનલીલા (૧૯૫૬), ૪ ગયા.
પરમસખા મૃત્યુ (૧૯૬૬), જીવનનો આનંદ (૧૯૩૬), જીવન જે કાકાસાહેબ વ્યક્તિ અને સમાજના સમ્યક્ પરિવર્તન માટે વિકાસ (૧૯૩૬), જીવન પ્રદીપ (૧૯૫૬), અવારનવાર (૧૯૫૬) રૅ છે કેળવણીને પાયાની માનતા જ હતા. તેમના મનમાં વ્યક્તિનું સર્વાગી જેવાં મહત્ત્વના પુસ્તકો આપ્યાં. જેલ જીવનના અનુભવો અને તેમનાં છે મેં નિર્માણ થાય અને એ વખતનું જરૂરી રાષ્ટ્રોદ્ધાર-રાષ્ટ્રમુક્તિનું કાર્ય પ્રકૃતિપ્રેમ અને સૌદર્ય દૃષ્ટિનું પરિચાયક “ઓતરાતી દીવાલો' શું થાય તેવી કેળવણીની કલ્પના આકાર લેતી હતી. ગાંધીજી સાથે (૧૯૨૫) નાનું છતાં મહત્ત્વનું પુસ્તક છે. એ જ રીતે ભારતીય સંસ્કૃતિ શું
જોડાયા, સાબરમતી આશ્રમમાં શિક્ષક બન્યા એટલે તેમના આ સાથે વણાયેલા તહેવારોની વાત વિદ્યાર્થીઓ-શિક્ષકોને સમજાવતું સેં વિચારને ચરિતાર્થ કરવાની સંપૂર્ણ મોકળાશ મળી.
જીવતા તહેવારો (૧૯૩૦) આજે પણ પ્રસ્તુત છે. તેમના અનુવાદો, - સાબરમતી આશ્રમમાં તેઓ સમગ્રપણે ખૂંપી ગયા. એક નખશિખ સંપાદનો પણ વિપુલ અને મહત્ત્વના છે. કું કેળવણીકાર તરીકેનું નિર્માણ તેમનું ત્યાં થયું. એમણે લખ્યું છે. સંસ્કૃતિના પરિવ્રાજક એવા કાકાસાહેબને કિશોરલાલભાઈ ? છે “મુખ્ય તો હું કેળવણીકાર જ છું. મારા બધા રસો કેળવણી પ્રત્યેની મશરૂવાલાએ “જીવતા જાગતા જ્ઞાનનિધિ કહેલા.” કેળવણી અને હૈ હૈ જીવનનિષ્ઠાને પરિતોષ કરવા માટે જ છે.'
સાહિત્યના માધ્યમ દ્વારા શબ્દ જીવનની ચેતનાને સંકોરવાનો તેમણે છે કે કાકા સાહેબે ગાંધીજીના વફાદાર-નિષ્ઠાવાન સૈનિક તરીકે પ્રબળ પુરુષાર્થ કર્યો. આવા પદ્મવિભૂષણ કાકાસાહેબનું દિલ્હીમાં, કે શું રાષ્ટ્રીય કેળવણીની મશાલ ઉપાડી લીધી. સાબરમતી આશ્રમમાં ૧૯૮૧ની, ર૧મી ઓગસ્ટે દીર્ઘ આયુષ્ય ભોગવી અવસાન થયું. હું BE છાત્રાલય, પરિવારના બાળકો, આસપાસના કેટલાંક બાળકો કેળવણી અંગેના તેમના વિચારો તેમના પુસ્તકોમાં ઠે૨ =
શિક્ષણ માટે આવતાં. “નઈ તાલીમ' શબ્દ હજુ આવ્યો નહોતો, ઠેર મૂકાયાં છે, પણ કોઈ પુસ્તક તેમાંથી નથી થયું, તે કામ કરવા હું પણ ગાંધીજીના શિક્ષણ અંગેના વિચારો કે આપણે આગળ જોયા, જેવું છે. 3 તેનો અમલ અહીં થયો. ૧૯૨૮માં ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં પણ કેળવણીના જ્યોતિર્ધર : નાનાભાઈ ભટ્ટ જે આચાર્ય બન્યા, એમ તેમની કેળવણી યાત્રા ચાલુ રહી. ગુજરાત દક્ષિણામૂર્તિ, ગ્રામ દક્ષિણામૂર્તિ અને લોકભારતી જેવી શિક્ષણ હૈ વિદ્યાપીઠ ૧૯૨૦માં શરૂ થઈ ત્યારે તેનો ધ્યાનમંત્ર “સા વિદ્યા યા સંસ્થાઓ દ્વારા વામનના ત્રણ પગલાંની જેમ કેળવણીની સમગ્ર હૈ 3 વિમુક્તયે’ પણ કાકાસાહેબે જ સૂચવેલો.
દૃષ્ટિને જેમણે આવરી લીધી અને ગાંધીજી પણ કેળવણીને લગતી કાકાસાહેબનું ગુજરાતને મૂલ્યવાન પ્રદાન છે. “જોડણી કોશ'ની મૂંઝવણમાં જેમની સલાહને મહત્ત્વ આપતા તે નાનાભાઈ ભટ્ટ છે Bક રચનામાં તેમની મહત્ત્વની ભૂમિકા રહી. ગાંધીજી દ્વારા ચાલતાં (નૃસિંહપ્રસાદ કાલિદાસ ભટ્ટ)નું ગુજરાતના કેળવણી ક્ષેત્રે વિશિષ્ટ ૐ સામયિકોમાં તેઓ સતત લખતા રહ્યા અને પોતાના વિચારો- સ્થાન અને અનોખું પ્રદાન છે. તેઓ જીવનભર કેળવણીને જ સમર્પિત ૬ અનુભવો મૂકતા રહ્યા. તેમણે વિપુલ સાહિત્ય સર્જન કર્યું છે. રહ્યા અને કેળવણીની મૂળગામી વિચારણા આપી તેમજ અભુત ૬ શું કાલેલકર ગ્રંથાવલિના ખંડોમાં તે સચવાયું છે. તેમના નિબંધો- પ્રયોગો કર્યા. નઈ તાલીમનું તેમનું દર્શન અને કાર્ય આજે પણ છે ૐ લેખો, ડાયરી-મુલાકાતોમાં એક શિક્ષકની-કેળવણીકારની દૃષ્ટિ ગુજરાતભરમાં અનેક સંસ્થાઓ દ્વારા ચાલી રહ્યું છે. તેઓ એક સાચા શું
સતત અનુભવાય છે. તેમના કેટલાંક મહત્ત્વના પુસ્તકોનો કેવળ કેળવણીકાર હતા. 6 નામોલ્લેખ જ અહીં કરી શકાશે. હિમાલયનો પ્રવાસ (૧૯૨૪), ૧૮૮૨ના નવેમ્બરની ૧૧મી તારીખે તેમનો જન્મ ભાવનગર રે
એ મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક જ મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક જ મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંકર મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા માં
મહાત્મા ગાંધીજીના સંથાત્ર ૦ ક્રૂરતાનો જવાબ ક્રૂરતાથી આપવો તે નીતિમત્તા અને બુદ્ધિનું દેવાળું ફૂંકવા જેવી વાત છે. સહ્યાત્રિીઓ વિશેષાંક #