Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 69

મહોત્મા ગી
ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬ પ્રબુદ્ધ જીવન: મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક દ્દ પૃષ્ઠ ૬૯ ||
= મહાત્મા ગાંધીજીની સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિરોષક = મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીની સહયાત્રીઓ વિરોષક : મહાત્મા ગાંધીજીની સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા
ખબરપત્રી તરીકે સેવા બજાવી તે દરમ્યાન ગાંધીજી અને તેમની ભારત પાછા આવ્યા ત્યારે પોલાક ઇંગ્લંડમાં જઈને વસ્યા. પણ આ લડત વિશે જાણ થઈ. “ઈન્ડિયન ઓપીનિયન’માં ગાંધીજીના લેખ એમની મિત્રતા છેવટ સુધી રહી હતી. પોલાકનું અવસાન ૧૯૫૭માં રે વાંચતા એમને ખાત્રી થઈ કે એમની લડત ન્યાયી હતી. થયું હતું.
ગાંધીજીને એમણે પહેલી વાર નિરામિષ ભોજનાલયમાં જોયા. હેન્ડી પોલાકના ધર્મપત્ની મિલી ગ્રેહામ પોલાક પણ ગાંધીજીની ? જે પ્રથમ મુલાકાતમાં જ બંને એકબીજાના મિત્ર બની ગયા. બંને ચળવળમાં સક્રિય ભાગ લેતા હતા. (૧૯૦૫). એમણે ગાંધીજીની રે છે ટૉલ્સટોયના ચાહક. ગાંધીજી પાસે ટૉલ્સટોયના ઘણાં પુસ્તકો જીવનકથા Mr. Gandhi : The Man' લખી હતી, જે ૧૯૩૧માં છે હતા. એમણે પોલાકને એ પુસ્તકો જોવા ઘરે આવવાનું આમંત્રણ લંડનમાં પ્રગટ થઈ હતી અને ૧૯૪૯માં ચાર્લી એન્ડ્રુઝની પ્રસ્તાવના હૈ આપ્યું. બંનેની મિત્રાચારી વધતી ગઈ.
સાથે ભારતમાં પ્રગટ થઈ હતી. શા ગાંધીજીને મદદરૂપ થવા “ઈન્ડિયન ઓપીનિયન’ માટે લેખ મિત્રો, હવે આપણે ગાંધીજીના એક એવા ગોરા સાથીદારની IE શું લખી આપવાનું સૂચન કર્યું. ગાંધીજીએ સ્પષ્ટતા કરતાં કહ્યું, ‘તમારા ઓળખાણ મેળવીશું જે વ્યવસાયે પાદરી હતા, ગાંધીજીની તરફેણ રે હું લેખનો જરૂર સ્વીકાર કરીશ પણ બદલામાં કોઈ માનધન આપી કરતા હોવાથી એમના પંથના ખ્રિસ્તીઓએ એમને હેરાન પણ કર્યા É શકીશ નહીં.” પોલાકનો પૈસા કમાઈ લેવાનો ઈરાદો ન હતો. હતા. હાજી, એ ભલા પાદરીતે બીજું કાંઈ નહીં, પણ રેવરંડ જોસેફ જે એમણે લેખ મોકલવાનું શરૂ કર્યું. ૧૯૦૬માં ગાંધીજી ઈંગ્લેન્ડ ગયા જે. ડોક ; બેરિસ્ટર સંપ્રદાયના પાદરી. હું ત્યારે ઈન્ડિયન ઓપીનિયનના તંત્રી તરીકે પોલાકે સફળતાપૂર્વક ૧૯૦૭ની સાલમાં અચાનક એક દિવસ ડોક ગાંધીજીની ઑફિસે હૈં B સેવા બજાવી હતી.
આવ્યા. પોતાનું નામ લખીને મોકલાવ્યું. એમના નામની આગળ શું પોલાકના લગ્ન થયા ત્યારનો એક રમુજી પ્રસંગે ગાંધીજીએ “રેવરંડ' વિશેષણ વાંચીને ગાંધીજીએ અનુમાન કર્યું કે જેમ બીજા ? શe એમની આત્મકથામાં નોંધ્યો છે. પોલાક જેની સાથે લગ્ન કરવાનું કેટલાક પાદરીઓ એમને ખ્રિસ્તી બનાવવા માટે અથવા તો લડતા હું ઈચ્છતા હતા એ મહિલા વિલાયતમાં રહેતી હતી. ગાંધીજીએ તેમાં બંધ કરવાનું સમજાવવા આવતા હતા તેમ આ મહાશય પણ આવ્યા ૬ રસ લીધો અને બંને વચ્ચે પત્રવ્યવહાર શરૂ કરાવ્યો. મહિલા રાજી હશે. પણ ડોક સાથેની દસ પંદર મિનીટની વાતચીતમાં જ ગાંધીજી ૬ કે થઈ, પરણવા દક્ષિણ આફ્રિકા આવી. ટ્રાન્સવાલમાં વિવાહ સમજી ગયા કે એમનું અનુમાન ખોટું હતું. બંને ગાઢ મિત્ર બન્યા. હું યોજાયા.પણ એમાં એક વિઘ્ન આવ્યું. વિવાહની નોંધ કરનારા ડોક ગાંધીજીની લડતની દરેક હકીકતથી વાકેફ રહેતા. એમણે શું અમલદાર કાળા માણસના વિવાહની નોંધ લે નહીં. આ વિવાહમાં ગાંધીજીને કહ્યું હતું, “આ લડતમાં તમે મને તમારો મિત્ર ગણજો. હું ગાંધીજી “અણવર’ તરીકે હતા એટલે અમલદારને શંકા થઈ કે જે મારાથી જે કંઈ સેવા થઈ શકશે તે હું મારો ધર્મ સમજી કરવા ઇચ્છે ? વિવાહમાં ગાંધીજી અણવર હોય તેમાં વર અને વધુ ગોરા જ હોય છું.’ સમય જતાં બંને વચ્ચે સ્નેહ અને સંબંધ વધતા જ ગયા.
એવી ખાતરી કેવી રીતે મળે? તેણે વિવાહની નોંધણી મુલતવી રાખી. એવામાં એક ગંભીર પ્રસંગ એ બન્યો કે ગાંધીજી પર જીવલેણ રે હું ત્યાર પછી મેજિસ્ટ્રેટે ચિઠ્ઠી લખી આપી અને વિવાહની નોંધણી હુમલો થયો અને ગાંધીજીની સારવાર એ ભલા પાદરી જોસેફ ડોકે હૈ ૬ થઈ. વિવાહ રજિસ્ટર થયા.
પોતાના ઘરમાં કરી. આ ભલમનસાઈને લીધે ડોકને તેમના પંથના 5 હું ગાંધીજીના વિદેશી સાથીદારોમાં પોલાકનું નામ સુવર્ણ અક્ષરે ગોરાઓ તરફથી ઘણું સહન કરવાનું આવ્યું હતું. શું લખાવું જોઈએ કેમકે પોલાકે ગાંધીજીને એક એવું પુસ્તક વાંચવા મીર આલમ નામનો પઠાણ ગાંધીજીનો જૂનો અસીલ હતો. તા. ૬ છે માટે આપ્યું હતું કે જે વાંચીને ગાંધીજીને એમનો પ્રથમ આશ્રમ ૧૦-૨-૧૯૦૮ના રોજ ગાંધીજી પરવાનો કઢાવવા એશિયાટિક છે ? સ્થાપવાની પ્રેરણા મળી હતી. એ પુસ્તક એટલે ‘અનટુ ધિસ લાસ્ટ'. ઑફિસે જઈ રહ્યા હતા ત્યારે મીર આલમ અને તેના સાથીઓએ ? ? વાંચવાનું શરૂ કર્યા પછી ગાંધીજી તેને છોડી જ ન શક્યા. પુસ્તકના ગાંધીજી પર હુમલો કર્યો. ગાંધીજી બેભાન થઈને પડ્યા. ભાનમાં કે હું વિચારોને આધારે ગાંધીજીએ ફિનિક્સ આશ્રમની સ્થાપના કરી આવ્યા ત્યારે રેવરંડ ડોકને તેમના મોં ઉપર નમેલા જોયા. ડોકે છે હું હતી. (૨૬-૫-૧૯૦૪) એ પુસ્તક વિશે ગાંધીજી કહે છે, “જેણે ગાંધીજીને પૂછયું, “તને કેમ છે?” ગાંધીજીએ કહ્યું, “ઠીક છે, પણ હું
મારી જિંદગીમાં તત્કાળ મહત્ત્વનો રચનાત્મક ફેરફાર કરાવ્યો, એવું દાંત અને પાંસળીઓ દુ:ખે છે.” પછી પૂછયું, “મીર આલમ ક્યાં છું શું તો આ પુસ્તક જ કહેવાય.” ગાંધીજીએ તે પુસ્તકનો અનુવાદ છે?' ડોકે કહ્યું, “મીર આલમ તેના સાથીઓ સાથે પકડાઈ ગયો છે ૬ ‘સર્વોદય' નામે પ્રગટ કર્યો છે.
છે.” ગાંધીજી કહે, ‘તેઓ છૂટવા જોઈએ.' કે પોલાક પણ ફિનિક્સ આશ્રમમાં જોડાયા હતા. ગાંધીજીની સાથે ગાંધીજી ડોકના ઘરે દસેક દિવસ રોકાયા હતા. રાત ને દિવસ શું રહીને પોલાકે કારાવાસ પણ ભોગવ્યો હતો. ૧૯૧૫માં ગાંધીજી ડોકના ઘરનું કોઈ ને કોઈ ગાંધીજીની તહેનાતમાં ઊભું જ હોય. હું મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્ર • સત્ય કદી યોગ્યને ક્ષતિ પહોંચાડતું નથી.
| સહયાત્રીઓ વિશેષાંક કw
## મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંકર મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા