Book Title: Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank
Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
પૃષ્ઠ ૭૬ % પ્રબુદ્ધ જીવનઃ મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬,
મહીમા ગી
વિરોષક 4 ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૮
: -
ગાંધીજી - પ્રાર્થના - સંગીત
1 સોનલ પરીખ
સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા
૧૯૪૬માં આઝાદીનો સૂર્ય ઊગવાની તૈયારીમાં હતો ત્યારે ઊઠીએ, બેસીએ તે જેવું સત્ય છે તેટલું જ-કદાચ તેથી પણ વધારે જે હું ગાંધીજીને એક પત્રકારે પૂછ્યું: “આપ પહેલાં ૧૨૦ વર્ષ જીવવાની સત્ય આ બધું છે. એ વાણીનો કે સૂરોનો વિલાસ છે એવું પણ નથી. કે ઈચ્છા રાખતા હતા. હવે આપ કહો છે કે આવી ઈચ્છા રહી નથી. પ્રાર્થનાના શબ્દો ને સ્વરોનાં મૂળ હૃદયમાં છે, ને તેનો વિસ્તાર હું આનો અર્થ શો? શું આપ નિરાશાવાદી બની ગયા છો?' ગગનમાં છે. તેનાથી મન નિર્મળ થાય છે અને જીવનમાં સુસંવાદિતા
‘નિરાશાવાદી હું? જરા પણ નહીં. હું નિરાશાવાદી હોઈ શકું આવે છે. જ નહીં.'
જોકે ચરખાનું સંગીત ગાંધીજીના મતે શ્રેષ્ઠ હતું. જીવનની હું કેમ?'
એકતાનતા અને સર્જન સાથેના જોડાણનું પ્રતીક. તેઓ કહેતા, કેમ કે હું આસ્તિક છું.”
‘ભજન ગાતાં ગાતાં ચરખો કાંતો. ચરખાના ગુંજનથી હું ઈશ્વર કું આસ્તિક કદી નિરાશાવાદી હોઈ ન શકે, કેમ કે તેની જીવન સાથે એકાત્મતા અનુભવું છું.' હુ પ્રત્યેની દૃષ્ટિ વિધાયક હોય છે. ગાંધીજીના પારિવારિક, સામાજિક, પ્રાર્થના અને કાંતણ-આ બંને વિષયો પર ગાંધીજીએ જીવનભર
રાજકીય જીવનમાં પ્રચંડ ઊથલપાથલો થતી રહી પણ તેઓ સતત પ્રયોગો કર્યા. ચરખાની ગુંજ તેમને તાનપુરાના રણકાર જેવી સૂરીલી હું સકારાત્મક રહ્યા હતા. દેશ આંતરવિગ્રહથી ખદબદતો હતો ત્યારે લાગતી. સૂતરના એક એક તારમાં ખાદી વિશેનું સઘળું તત્ત્વજ્ઞાન ; પણ તેમની આશાજ્યોતિ સ્થિર હતી.
પ્રત્યક્ષ થતું. જીવનમાં, માણસમાં, ઈશ્વરમાં તેમને અખૂટ શ્રદ્ધા હતી. આ બાળકોએ એક વાર પૂછયું : “બાપુ, તમારી કેટલી ટીકાઓ થાય 5 શ્રદ્ધા તેમના પ્રાર્થના પ્રેમમાં વ્યક્ત થાય છે. પણ તેમની પ્રાર્થનાઓનો છે, લોકો ફાવે તેમ કહી જાય છે, પણ તમે શાંત હો છો. પોતાની ૬ અભ્યાસ કરનારની સામે એક બીજું રહસ્ય પણ ખૂલે છે અને તે છે પ્રવૃત્તિમાં મસ્ત. આવી મનઃસ્થિતિ કેવી રીતે રાખી શકો છો?” શું ગાંધીજીની સંગીત તરફની રુચિ.
“મારા હૃદયમાં સંગીત છે. તાનપુરો હંમેશાં મેળવેલો હોય છે.' ગાંધીજી એક ગંભીર, કઠોર, શિસ્તબદ્ધ, સત્યાગ્રહી અને એટલે પ્રાર્થનાનું ગાંધીજીના જીવનમાં આગવું મહત્ત્વ હતું. તેમનો અંત કે રુ શુષ્ક અને નિરસ વ્યક્તિ હોવાની એક સામાન્ય છાપ છે. પણ તેમના પણ પ્રાર્થના સમયે અને પ્રાર્થના સ્થળે આવ્યો એ કેવો યોગાનુયોગ! ૨ ૐ જીવનમાં કલા અને આનંદને પણ એક સ્થાન હતું. અલબત્ત, કલા ૩૦ જાન્યુઆરીની સવારે ગાંધીજીએ મનુ ગાંધીને એક શ્લોક ગાવાનું કે
અને આનંદ પ્રત્યેની તેમની રુચિ ગંભીરતા અને જીવનનિષ્ઠાથી કહ્યું, જે તેમની પ્રાર્થનામાં ગવાતો ન હતો-તેનો ભાવાર્થ એ હતો હું રસાયેલી હતી.
કે, ‘તું થાકેલો હોય તો પણ, હે માનવ ! વિશ્રાંતિ કદી ન લઈશ.’ હું તો પણ ગાંધીજી સંગીત પ્રત્યે રુચિ ધરાવતા હતા તે વાતથી ૧૧ માર્ચ, ૧૯૩૦-દાંડીકૂચના આગલા દિવસે ગાંધીજીએ પ્રાર્થના 5 ઘણાખરાને નવાઈ તો લાગશે.
સભામાં કહેલું: “સાબરમતીના પવિત્ર કાંઠા પર કદાચ આ મારું છે શું ગાંધીજીના જન્મનો સમય પુષ્ટિમાર્ગમાં સુવર્ણકાળ હતો. બીજા છેલ્લું જ ભાષણ છે.” અને પ્રાર્થના ગાતાં પંડિત ખરેનો અવાજ કંપી
વૈષ્ણવ પરિવારોની જેમ ગાંધીજીના પરિવારમાં પણ હિંદી ગુજરાતી ગયો હતો. ૧૨ માર્ચની સવારે પંડિત ખરેએ ગાયું-“જાનકીનાથ સહાય ૨ પદો ઉપરાંત મીરાબાઈ, તુલસીદાસ, કબીર, નરસિંહ મહેતા વગેરેને કરે તબ કૌન બિગાડ કરે નર તેરો' સાંભળી ગાંધીજીને બળ મળ્યું. ૨ ભજનો ગવાતાં હશે. ગાંધીજીના કાન તેમ જ આત્મા આ ભજનોથી તેમણે કહ્યું, ‘ઈશ્વર આપણી સાથે છે, પછી કોની બીક છે?' છેવટે છ રસાયા હશે. ઉપરાંત ગીતાના
વૈષ્ણવ જન’ ગવાયું ત્યારે સૂર્યનું ! હું શ્લોકો, અખાના છપ્પા, ગાંધીજી કહેતા હતાઃ “સત્ય એ જ ઈશ્ચર છે.'પરંતુ સત્યની ઓળખ
પહેલું કિરણ ધરતી પર ઊતરતું હું રામાયણની ચોપાઈઓનું મુશ્કેલ છે. એટલે એમના જીવનમાંથી મારી અલા બુદ્ધિ મુજબ હું
હતું. દાંડીકૂચની ૨૨ દિવસની જે કાંઈ સમજ્યો, એ છેઃ પ્રેમ એ જ સત્ય છે. અને આ પ્રેમ દ્વારા જ હું વાતાવરણ તો ખરું જ. ગાંધીજીએ
યાત્રા દરમ્યાન લોકગીતો, ઈશ્વરની ઓળખ થઈ શકે છે. આવો મારો વિશ્વાસ ગાંધીજીના મેં કહ્યું છે : “સ્તુતિ, ઉપાસના,
ભજનો, ઘોષણાઓની રમઝટ જીવને દઢ કર્યો છે. એટલે હું સદો એમનો ત્રાણી છું. પ્રાર્થના-આ બધું ભ્રમ નથી.
બોલાતી. સત્યાગ્રહનું વાતાવરણ ?
| | ગુરુ દયાલ મલિક | શું આપણે ખાઈએ, પીઈએ,
_ ઊભું કરવામાં લોકસંગીત, હું મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્ર '... હાસ્ય મનની ગાંઠોને સહેલાઈથી ખોલે છે.
સહયાત્રીઓ વિશેષાંક શાદ
WN મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશોષક છે મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક # મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા "
