Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 70

મહીભી ગી
પૃષ્ઠ ૭૦ % પ્રબુદ્ધ જીવન: મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક ધ્ર ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬
| |ષક કદ ' માં,
BE ગાંધીજીને જોવા સેંકડો લોકો આવતા અને એ બધાના આદર સીધી, નિર્ભીક દૃષ્ટિ સામાના હૃદયને જોતાંવેંત જીતી લેતી હતી...એ ? સત્કારમાં ડોક રચ્યા પચ્યા રહેતા. આથી ડોકના પંથના ગોરાઓ અણિશુદ્ધ અંગ્રેજી બોલતા હતા અને અત્યંત સંસ્કારી છે એમ દેખાઈ ! હ મારફતે મળતી ડોકની આજીવિકામાં કાપ મૂકાયો. ચિંતાતુર આવતું હતું.' કે ગાંધીજીએ ડોક સાથે ચર્ચા કરી. ડોકનો ખુલાસો નોંધવા લાયક ગોરા અમલદારો વિશે ડોક નોંધે છે કે, “એ લોકો એમના ટ્રે જૈ છે. એમણે કહ્યું હતું, “મારા વહાલા મિત્ર! ઇશુના ધર્મને તું કેવો (ગાંધીજીના) વર્તનથી અચરજ પામે છે, એમની ગજબની નિ:સ્વાર્થતાથી હું $ માને છે? મારી આજીવિકા તેઓની પાસેથી મળે છે એ ખરું, પણ અકળાય છે, અને ગૌરવ અને શ્રદ્ધાની લાગણીથી એમને ચાહે છે. એ દૂ મેં તું એમ તો નહીં જ માને કે આજીવિકાને ખાતર હું તેઓની સાથે એવા મહાનુભાવોની પરંપરાના છે જેમની સાથે ચાલો તો સંસ્કારિતાના ક હું સંબંધ રાખું છું; અથવા તો તેઓ મારી રોજીના આપનાર છે. મારી પાઠ શીખવા મળે; જેમનો પરિચય કરો તો ચાહ્યા વિના રહી ન શકો.” શું - રોજી તો મને ઈશ્વર આપે છે. તેઓ નિમિત્ત માત્ર છે. એટલે મારે ગાંધીજીના આચારની લાક્ષણિકતાઓ વિશે ડોક જણાવે છે કે, કે
વિશે તું બેફિકર રહેજે. હું કંઈ હિંદીઓની ઉપર મહેરબાની કરવા “બોલતી વખતે એ હાથ ઊંચાનીચા કરતા નથી. આંગળી સરખીએ છે ઉં આ લડતમાં પડ્યો નથી. મારો તો ધર્મ છે એમ સમજીને પડ્યો જવલ્લે જ હલાવે છે. પણ એમની પોતાની શ્રદ્ધાનું બળ, એમની ઉં
નમ્રતા, એમની તર્કબદ્ધ રજૂઆત શ્રોતાઓને જીતી લે છે. એમના $ મિત્રો, અંગ્રેજો સામેની લડતમાં ગાંધીજીને આ ભલા પાદરી વ્યક્તિત્વની મોહિનીમાંથી બહુ ઓછા છટકી શકે છે. એમની ? ૬ જેવા કેટલાય અંગ્રેજોની સક્રિય સહાય મળી હતી. તેમના ગોરા નમ્રતાની શક્તિ આગળ એમના કટ્ટરમાં કટ્ટર વિરોધીઓને મેં ચૂપ ૬ સહાયકો વિશે ગાંધીજી નમ્રતાપૂર્વક નોંધે છે, “સત્ય પ્રવૃત્તિઓ થઈ જતા અને નમ્ર બનતા જોયા છે. જેઓ એમની સાથે વિવાદમાં રે આવી અનેક પ્રકારની શુદ્ધ અને નિસ્વાર્થ મદદો પોતાની તરફ ઊતરે છે તે સૌ પર એમના અભુત વિનયની છાપ પડ્યા વિના છે વિના પ્રયાસે આકર્ષે જ છે.”
રહેતી નથી. એ વિનયમાં કદી ઓટ અનુભવાતી નથી. સૌને એમને હું - જોસેફ ડોકે ગાંધીજીની જીવનકથા પણ લખીને ૧૯૦૯માં પ્રગટ મળીને એક મહાનુભાવને મળ્યાની ખાતરી થાય છે.' હૃ કરી હતી, M, K. Gandhi - An Indian Patriot in South. ગાંધીજીની રાજકીય ચળવળના શરૂઆતના વર્ષોમાં તેમને વિશે 6 Africa.'
લખાયેલા આ શબ્દો પૂર્ણપણે યથાર્થ પૂરવાર થયા છે. આટલું સચોટ જીવનકથાનું મુખ્ય પાસું હતું ડોકનો ગાંધીજી સાથેનો ઘનિષ્ઠ વર્ણન ભાગ્યે જ બીજે કશે વાંચવા મળે! સંબંધ. ગાંધીજી પોતાના વિશે બોલતા ગયા અને ડોકે ટપકાવી ગાંધીજીની લડતમાં સ્વેચ્છાએ જોડાયેલ આ વિદેશી સાથીદારો છે લીધું. પુસ્તકના પ્રકાશનની જવાબદારી પણ ગાંધીજીએ ઉઠાવી ઉપરાંત બીજા કેટલાક એવા સહાયકો પણ હતા જેમણે ગાંધીજીની છે
હતી. પુસ્તક પ્રગટ થયું કે તરત એક પ્રત ટૉલ્સટોયને મોકલવામાં આર્થિક સંકડામણ દૂર કરી આપી હોય. અહીં આપણે જર્મન શીલ્પી 3 { આવી હતી. ટૉલ્સટોયે પુસ્તક વધાવી લેતા કહ્યું કે વાચકને જકડી હર્મન કેલનબૅકને યાદ કરવા પડે. દક્ષિણ આફ્રિકામાં ગાંધીજીએ BIE રાખે તેવું અને ગાંધીજીને સમજવામાં મદદરૂપ થાય એવું પુસ્તક લડત ઉપાડી તે અગાઉથી એમની ઓળખાણ હર્મન કેલનબેક સાથે $ છે. અંગ્રેજીમાં લખાયેલી એ જીવનકથાનો ગુજરાતીમાં અનુવાદ થઈ હતી. જોહાનિસબર્ગમાં ગાંધીજીએ જ્યારે ઘરબાર કાઢી નાંખ્યા ૬ બાલુભાઈ પારેખે કર્યો છે, શીર્ષક છે, ‘ગાંધીજીનું પહેલું ચરિત્ર' હતા ત્યારે એ હર્મન કેલનબેક સાથે રહેતા. કેલનબેક ગાંધીજીને હું (૧૯૭૦).
ભાગનો ઘરખર્ચ પણ કાઢવા દેતા નહીં. જીવનકથામાં ડોકે કરેલું ગાંધીજી સાથેની એમની પ્રથમ ૧૯૧૦ની સાલમાં ગાંધીજીની ચળવળ વધુ ઉગ્ર બનતી જતી હૈ છે મુલાકાતનું વર્ણન વાંચીએ, ‘હું હિંદમાં ફરેલો છું એટલે લગભગ હતી. બહોળા પ્રમાણમાં હિંદીઓ ચળવળમાં સહભાગી થઈ રહ્યા છે
અજ્ઞાતપણે મેં મને લેવા આવનાર વ્યક્તિનો ચહેરો અને દેહાકૃતિ હતા. ચળવળમાં ભાગ લેવાનો અર્થ એ થતો કે સરકાર ધરપકડ કરે છે અમુક જાતની હશે એમ ધારી લીધું હતું : ઘણું કરીને એ ઊંચો અને ત્યારે જેલમાં જવું. દેશનિકાલ પણ થઈ શકે. જે સત્યાગ્રહી જેલમાં હું શ દમામદાર પુરુષ હશે, એનો ચહેરો જોહાનિસબર્ગમાં એનો જે પ્રભાવ જાય તેના કુટુંબીઓનું શું? એમની સારસંભાળ કોણ રાખે? જેલમાંથી
પડતો હતો તેને જેબ આપે એવો રૂઆબદાર અને આંજી નાખે છૂટીને આવે તે સત્યાગ્રહીને નોકરી પર કોણ રાખે? રોજી રોટી હું એવો હશે અને એનો સ્વભાવ ઉગ્ર અને મિજાજી હશે. પણ મારી વિના સત્યાગ્રહી કરે પણ શું? આવા વિચારોને અંતે ગાંધીજીએ { ધારણા સાવ ખોટી હતી. એક નાની, ચપળ, સુકલકડી મૂર્તિ મારી બધા કુટુંબોને એક સ્થળે રાખવા અને બધાએ સાથે મળીને કામ હૈ જે સમક્ષ આવીને ઊભી રહી અને મારી સામે સભ્યતા અને કરવું એવો માર્ગ સૂચવ્યો. આમાં ઘણા હિંદીઓને એક સાથે રહેવાનું છે દૂ નિખાલસતાથી જોઈ રહી. એની ચામડીનો રંગ શ્યામ હતો, આંખો મળે. સત્યાગ્રહી કુટુંબોને નવા અને સાદા જીવનની તાલીમ મળે. ૬ રે પણ કાળી હતી; પરંતુ એના ચહેરા પર ચમકી રહેલું સ્મિત અને ફિનિક્સ આશ્રમ તો હતો જ. પણ ત્યાં “ઈન્ડિયન ઓપીનિયન’ |
ચાલતું હતું. ત્યાં થોડી ખેતીવાડી પણ હતી. પણ ફિનિક્સ આશ્રમ , મહાત્મા ગાંધીજીની સંસ્થામાં • એક હૃદયને આનંદ આપવો તે હજારો પ્રાર્થના કરતાં બહેતર છે.
સહયાત્રીઓ વિશેષાંક શાદ
# મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંકર મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિરોષકાર મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા જ
મહાભી