Book Title: Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank
Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
મહીભી ગી
પૃષ્ઠ ૪૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન: મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંકે ૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬
Huis
શા એ વખતે જ એમણે કહેલું કે સરકારી શાળાઓ નહીં પણ ટ્રસ્ટો યા વિમુક્તયે આપીને વિદ્યા, મુક્તિ અને ચારિત્ર્ય ઘડતરની દિશા જે શાળાઓ શરૂ કરે.
ચીંધી આપી. સમગ્ર શિક્ષણની અને ખાસ કરીને પ્રાથમિક શિક્ષણની કાયાપલટ ગુજરાત વિદ્યાપીઠ અને તેના પ્રદાનનો લાંબો ઇતિહાસ છે. હું કે તુરત થવી જોઇએ તેની તીવ્રતા તેમના મનમાં હતી, કારણ કે તેજસ્વી મહારાજાઓ, કુલનાયકો, આચાર્યો અને અધ્યાપકોની તેની # છે કેળવણીને તેઓ સ્વરાજ્યની ચાવી માનતા હતા.
પરંપરાએ ગુજરાત તેમ જ દેશમાં વિદ્યાકીય તેમજ મુક્તિનાં-દેશને સમગ્ર અભ્યાસક્રમ-ભણતરને જીવતર સાથે જોડવાનો તેમનો સ્વાતંત્ર્ય અપાવવાનાં કાર્યમાં મૂલ્યવાન પ્રદાન કર્યું છે. આ વિદ્યાપીઠ છે આગ્રહ હતો. ઇતિહાસ, ભૂગોળ, ગણિત આદિ વિષયોને વ્યવહાર શરૂ કરી તેની પાછળનાં મુખ્ય ધ્યેય ક્યાં હતાં તેટલું જ અત્યારે ? શું બનાવવાની વાત કરી. જો ઇતિહાસ, ભૂગોળ શીખવવા હોય તો જોઈએ. BE પ્રથમ ઘરના શીખવવાં.' તેવું જ અંકગણિતનું.
૧. વિદ્યાપીઠનું કામ સ્વરાજ પ્રાપ્તિને માટે ચાલતી પ્રવૃત્તિઓને અર્થે BE જે ૧૯૧૫માં ભારત આવ્યા અને અનેકવિધ કામમાં ગળાડૂબ, કેળવણી દ્વારા ચારિત્ર્યવાન, શક્તિસંપન્ન, કર્તવ્યનિષ્ઠ 3 હું ચંપારણનો સત્યાગ્રહ પણ આ જ અરસામાં ચાલે, પણ તેની વચ્ચે કાર્યકર્તાઓ તૈયાર કરવાનું છે. હું ય કેળવણીનું એક દર્શન, જે તેમના મનમાં સ્પષ્ટ હતું જ તે આપતા ૨. વિદ્યાપીઠના શિક્ષકો અને સંચાલકો અહિંસા અને સત્યને રહ્યા.
અવિરોધી એવાં જ સાધનો સ્વીકારનારા અને અમલમાં મૂકવા X X X
પ્રયત્નશીલ હશે. ૧૯૧૫માં કોચરબ આશ્રમ, ૧૯૧૭માં સાબરમતી આશ્રમ તો ૩. વિદ્યાપીઠમાં સ્વભાષાને પ્રધાનપદ આપવામાં આવશે અને બધું ૧૯૨૦માં ગાંધીજીએ ગુજરાત વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરી. પોતાના શિક્ષણ સ્વભાષા દ્વારા આપવામાં આવશે. જ ભારતભ્રમણ દરમ્યાન તેમણે અનુભવેલું કે “ચાલુ શિક્ષણ પ્રવૃત્તિ ૪. ઔદ્યોગિક શિક્ષણને બૌદ્ધિક શિક્ષણ જેટલું જ મહત્ત્વ અપાશે
સર્વથા અન્યાયી સરકાર સાથે સંબંધ ધરાવે છે, એનું મંડાણ પરદેશી અને રાષ્ટ્રને પોષક ઉદ્યોગ જ હશે. સંસ્કૃતિના પાયા પર છે, તે હૃદયની અને હાથપગની કેળવણી ૫. વિદ્યાપીઠ ગ્રામાભિમુખ હશે અને ગામડાંને તેમજ રાષ્ટ્રને પોષક હું
તરફ દુર્લક્ષ કરે છે, તે પરદેશી ભાષાથી શીખવે છે અને તે સંસ્કૃતિનું શિક્ષણ અપાશે. છે શિક્ષણ આપતી નથી.” આ પંચવિધ મર્યાદાઓ-અનિષ્ટોથી બહાર આ ઉપરાંત અસ્પૃશ્યતા નાબૂદી, સર્વ ધર્મો પ્રત્યે આદર, ખાદી, કે ૐ નીકળવા માટે “રાષ્ટ્રીય કેળવણી’ વ્યાપક બને તે જ ઉપાય છે. રાષ્ટ્રભાષા, વ્યાયામ-અંગમહેનત આદિ મુદ્દાઓ પણ તેમાં છે. - ૧૯૨૦ના ઓગસ્ટના અંતે અમદાવાદમાં મળેલી ચોથી રાજકીય “કેળવણી વડે ક્રાંતિ' પુસ્તકમાં આ અંગે વિગતે અને મૂળ શબ્દોમાં કૅ શું પરિષદમાં તેમના આગ્રહથી એક ઠરાવ કરવામાં આવ્યો કે: “આ હકીકતો મળી શકશે. He પરિષદની એવી માન્યતા છે કે અંગ્રેજ સરકારે દાખલ કરેલી કેળવણી આ વિદ્યાપીઠે આઝાદીની લડતમાં અને ખાસ કરીને ૧૯૩૦ as જે આપણા દેશની સંસ્કૃતિ અને પરિસ્થિતિને પ્રતિકૂળ અને અવ્યવહારિક તેમ જ ૧૯૪૨ના આંદોલનમાં શિક્ષકો તેમજ વિદ્યાર્થીઓએ મહત્ત્વનો છે હું નીવડી છે. અને તેથી વિદ્યાર્થીઓને સ્વદેશાભિમાની, સ્વાશ્રયી, ભાગ ભજવેલો, ૧૯૩૦માં સરકારે વિદ્યાપીઠને ગેરકાયદેસર જાહેર છે
ચારિત્ર્યવાન હિંદીઓ બનવાની તાલીમ આપવા માટે સરકારથી કરી અને પછી તેના મકાનોનો કબજો લીધો ત્યારે ગાંધીજીએ તમામ ૐ સ્વતંત્ર ધોરણ પર રાષ્ટ્રીય કેળવણીની સંસ્થાઓ સ્થાપવાની કાર્યકરોને ગામડામાં ફેલાઈ જવાનો અને ત્યાં રેંટિયો, ખાદી, મેં જરૂરિયાત આ પરિષદ સ્વીકારે છે.”
ગ્રામોદ્યોગ, હરિજનસેવા, પ્રૌઢશિક્ષણ, ગોસેવા, ગ્રામસફાઈ, આ ઠરાવને અમલી બનાવવા અસહકાર આંદોલન દરમિયાન આરોગ્ય વગેરે કાર્યક્રમો કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. શું જ દેશમાં ગુજરાત વિદ્યાપીઠ અને ટિળક વિદ્યાપીઠની સ્થાપના
Xxx કક થઈ, તેમાં ગુજરાત વિદ્યાપીઠ પ્રથમ સ્થપાઈ. ગુજરાત વિદ્યાપીઠના ૧૯૩૭માં દેશના સાત પ્રાંતોમાં કૉંગ્રેસના પ્રધાનમંડળ રચાયાં, આ ૬ પ્રથમ શરૂ થતા મહા વિદ્યાલયના ઉદ્ઘાટન પ્રસંગે ગાંધીજીએ કહેલું. ત્યારે કેળવણીની વ્યવસ્થા અને સ્વરૂપ કેવા હોય તેનું ચિંતન ચાલ્યું. ૬ “મારી જિંદગીમાં મેં અનેક કાર્યો કર્યા છે પણ અત્યારે જરાય ગાંધીજીએ વર્ધામાં અખિલ ભારત સ્તરની કેળવણી પરિષદ બોલાવી ? ૬ અતિશયોક્તિ વગર હું કહેવાને ઈચ્છું છું કે મેં એવું એક પણ કાર્ય જેમાં દેશભરના શિક્ષણવિદો આવ્યા અને સઘન ચર્ચા-વિચારણા ? જૈ નથી કર્યું, જેની સાથે આજે કરવાના કામનો મુકાબલો થાય. એક થઈ. ગાંધીજીએ પણ એ સંમેલનમાં પોતાના કેળવણી વિષયક વિચારો જૈ વણિકપુત્ર જો કરી શકતો હોત તો મેં ઋષિનું કામ કર્યું છે.” મૂક્યા અને આખરે તેમાંથી વર્ધા શિક્ષણ યોજના કે બુનિદાયી તાલીમ હું કાકા સાહેબ કાલેલકરે ગુજરાત વિદ્યાપીઠનો ધ્યાનમંત્ર સાવિદ્યા કે નઈ તાલીમનું દર્શન ઊભું થયું. ડૉ. ઝાકિર હુસેન અને અન્ય
ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક - મહાત્મા ગાંધીજીના સંધ્યાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક BE મહામ
અને મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિરોષક દ મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા
મહાત્મા ગાંધીજીના સંસ્થાનું
'
સુશિક્ષિતોની હૃદયહીનતા જેટલું દુ :ખદ બીજું કશું નથી.
સહયાત્રીઓ વિશેષાંક :
