Book Title: Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank
Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
View full book text
________________
મહીમા ગી
પૃષ્ઠ ૬૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન: મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક ધ્ર ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬
મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ગાંધીજીના સક્યાત્રીઓ વિશેષાંક B મહાભાર્ક
વિનોબા-યુગની આકાશગંગા
1 મીરા ભટ્ટ [ મીરાબહેન ભટ્ટ અને અરુણભાઈ ભટ્ટ ગાંધી-વિનોબા જનોની આજની પેઢીના મીરાબા અને અરુણદાદા છે. ગાંધી-વિનોબા વિચારોને સમર્પિત મીરાબહેન આજે જેફ ઉંમરે પણ પોતાની કલમ દ્વારા સમાજને દોરવણી આપવાનું પુણ્યકાર્ય કરે છે. પ્રસ્તુત અંક તૈયાર કરવામાં ગાંધીસાથીઓ વિશેનાં એમનાં પુસ્તકોની ઘણી મદદ મળી છે.]
ભારતમાં અનેક પરંપરાઓ યુગ-યુગાંતરથી ચાલી આવી છે, પાસાં છે. જેને વિગતવાર વર્ણવી શકાય. પરંતુ સંક્ષેપમાં કહેવું હોય રે છે એ આપણું સૌભાગ્ય છે. પરંપરા એટલે ભૂતકાળનું સત્ત્વ ગ્રહીને તો એ ક્રાંતદૃષ્ટા ઋષિ હતા. એમના “સામ્યયોગ'માં પ્રાચીનકાળના કે છે એમાં નવયુગનું સત્ય ઉમેરી સત્વને આગળ વધારવું. છેલ્લી સદીમાં સત્ત્વરૂપ ફળ પણ છે અને આવનારા ભાવિ યુગના ક્રાંતિબીજ પણ છે હું આપણે ત્યાં શ્રી રામકૃષ્ણ પરમહંસ થઈ ગયા, તેમણે “સર્વધર્મ- છે. એક સાથે ફળ અને બીજ બંનેને સંઘરનારા આ યુગપુરુષ હતા. શું સમન્વય'નું સૂત્ર આપ્યું. આ સૂત્રને આગળ વધારી શ્રી અરવિંદે જ્યાં સુધી સમાજમાં સમાનતા ન સ્થપાય ત્યાં સુધી સમાજ આરોહણ 5 શું અભિમનસની અભિવ્યંજના કરી આપી. એમના પછી ગાંધીજી ન કરી શકે. ભૂદાન-આંદોલન એક એવું ચૈતન્યવૃક્ષ હતું, જેમાં આ શું આવ્યા તો તેમણે પોતાના યુગાનુરૂપ ‘સત્યાગ્રહ'નું મૂલ્ય સ્થાપ્યું, ક્રાંતિનાં અનેક પાસાંની વિવિધ શાખાઓ ફૂટતી હતી.
તો એમની પરંપરાને ચાલુ રાખતા વિનોબાએ ‘સામ્યયોગ”નું જે રીતે ગાંધીયુગમાં ગાંધીજી ઉપરાંત બીજી અનેક મહાન = બીજારોપણ કર્યું.
હસ્તિઓ પ્રગટ થઈ, એ જ રીતે વિનોબાયુગની આકાશગંગામાં ? વિનોબા પોતે જ સામ્યયોગી હતા. એમની આ સમત્વશીલતાનો પણ અનેક તારલાઓએ પોતાનું તેજ પ્રગટાવ્યું. સ્વ. દાદા ધર્માધિકારી છું સ્પર્શ ગાંધીજીને પરિચયના આરંભમાં જ થઈ ગયો હતો. ગાંધીજીએ આવા જ એક સિતારા હતા, સર્વોદય વિચારના તેઓ ઉત્તમ ભાષ્યકાર હું એન્ડ્રુઝને પરિચય આપતાં કહેલું કે- આ વિનોબા એક મોટું રત્ન હતા. જેમના મૌલિક પ્રદાને સર્વોદય વિચારને શાસ્ત્રીય સ્વરૂપ આપ્યું. હું ૬ છે. આશ્રમ પાસેથી કશું લેવા નહીં, આશ્રમને એ આપવા આવ્યો નાગપુરમાં સ્વરાજ પ્રાપ્તિના કામ માટે મથનારા સેવકોમાંના તેઓ શું છે. ગૃહત્યાગ કરીને આવેલા વિનોબાના પિતાને પત્ર લખતાં એક હતા. સ્વરાજ પછી થોડો વખત લોકસભાના સભ્ય રૂપે રહ્યા, હું ગાંધીજીએ લખેલું કે-તમારો દીકરો મારી પાસે આવી ગયો છે. પરંતુ ભૂદાન-આંદોલન શરૂ થતાં જ રાજકારણ છોડી લોકકારણમાં છે એનામાં જે છે, તે પ્રાપ્ત કરતાં મને વર્ષો લાગ્યાં હતાં.” જોડાયા. એમનું વક્નત્વ તો અજોડ હતું જ, પરંતુ એથીય અદકેરી રે 6 વિનોબા યુગપુરુષ કહેવાયા, કારણ કે એમણે પેતાના સમયની તેમની જીવનનિષ્ઠા હતી. ૧૯૫૫માં અમદાવાદમાં અપાયેલાં એમનાં 3 શું સાર્વત્રિક સમસ્યાનો માનવીય ઉકેલ શોધી આપવાનો પ્રયાસ કર્યો. પ્રવચનો વિચારક્રાંતિ રૂપે એવા પ્રસર્યા કે અનેક બુદ્ધિજીવીઓને નવો BE એ કાળમાં ભૂમિની સમસ્યા પ્રાણભૂત સમસ્યા હતી. ત્યારે પ્રકાશ મળ્યો. આશ્ચર્યની વાત તો આ હતી કે એમની પ્રખર બુદ્ધિમતાથી શe
વિનોબાને ‘પૂમિ સવૈ ગોપાત કી' નો મંત્ર સૂઝયો અને એમણે યુગ- પણ ચઢી જાય એવું એમનું દિલ હતું. કોઈ પણ વિચારને બુદ્ધિ કે હું પરિવર્તક એવા ભૂદાન-આંદોલનને ચલાવ્યું. એમણે આ આંદોલનને તર્કની કસોટીમાંથી આરપાર પસાર કરી સત્ય રૂપે સ્થાપનારા હોવા { “ભૂદાનયજ્ઞ' રૂપે સ્થાપી, પોતાને આ યજ્ઞમાં અધ્વર્યુ રૂપે ન સ્થાપતા, છતાં પોતે પ્રેમના પૂજારી હતા. એમના આ વહાલનો અનેકને સ્પર્શ મૈં ૐ યજ્ઞના “અશ્વ' રૂપે સ્થાપી, ચોદ-ચૌદ વર્ષ સુધી ભારતના ગામડે થતો. ભૂદાનના પ્રસાર કાર્યમાં એમનું સ્થાન અજોડ છે. કોઈ સંસ્થામાં મેં ૬ ગામડે પહોંચી, લોકો પ્રેમપૂર્વક પોતાના જીગરના ટુકડા સમી કે પદમાં સમાવાય એવું એમનું વ્યક્તિત્વ જ નહોતું. એ સર્વતંત્રયુક્ત છે 3 ભૂમિનું પણ દાન કરી શકે છે એ સ્થાપિત કર્યું.
હતા. છતાંય સર્વોદયના મંત્રતંત્રના અદભુત પ્રસારક હતા. એમના જે સાથોસાથ અન્ય ક્ષેત્રોમાં પણ એમણે અનન્ય પ્રદાન કર્યું. અંતિમકાળમાં જ્યારે વિનોબાને મળતા ત્યારે વિનોબા કહેતા કે- હું ને “સર્વધર્મ-સમન્વય'ની સ્થાપના રૂપે એમણે તમામ ધર્મોના સાર દાદા “ધર્માધિકારી’ મટીને હવે “મોક્ષાધિકારી’ ક્યારે બને છે? કાઢી આપ્યા. કુરાનસાર માટે તો એમણે અરબી ભાષાનો અભ્યાસ સામૂહિક મુક્તિના પ્રવર્તક, માત્ર વ્યાવહારિક કામોમાં ગૂંથાઈ રહે,
કર્યો, એટલું જ નહીં, કુરાની આયતોનો એવી રીતે પાઠ કરી બતાવ્યો એ મોક્ષાર્થીને કેમ પોષાય? એમના અંતિમ વર્ષોમાં દાદા પવનારના હૈ છું કે મૌલાના આઝાદને કહેવું પડ્યું કે કોઈ પણ મૌલવીના કુરાનપાઠ “બ્રહ્મવિદ્યામંદિર'માં જ રહેતા અને એમનો દેહવિલય પણ આશ્રમમાં જૈ શું કરતાં સહેજે ઊતરે એવો આ પાઠ નથી.
જ થયો. વિનોબા “સંત' કહેવાયા. સર્વાત્માને પરમાત્મા રૂપે પ્રમાણી દાદા સર્વોદયના શાસ્ત્રી હતા, તે પોતાને સર્વોદયના ‘મિસ્ત્રી’ ૬ $ શકે તેને “સંત” કહેવાય. વિનોબા “સામ્યયોગી' કહેવાયા. એમનું રૂપે ઓળખાવતા. સ્વ. શ્રી ધીરેન મજમુદાર પણ સર્વોદયની સભાના ૬ સમત્વ યોગ બનીને પ્રગટ્યું. તદુપરાંત, એમના વ્યક્તિત્વનાં અનેક એક રત્નરૂપ જ હતા. સર્વોદયના સિદ્ધાંતોને પ્રત્યક્ષ વ્યવહારમાં મહાત્મા ગાંધીજીના સહ્યાગ છે નિરંતર વિકાસ જીવનનો સ્વભાવ છે અને તેને રૂંધી નાખવો તે મનુષ્યનો સ્વભાવ છે. સહયાત્રીઓ વિશેષક #
## મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહ્યાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક BA મહાત્મા "
જીના સહયાત્રીઓ વિરોષક મહાત્મા ગાંધી
