Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 30

મહોભાગી
પૃષ્ઠ ૩૦ % પ્રબુદ્ધ જીવન: મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક ધ્ર ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬
vis
- નાગપુરમાં પત્ની નિર્મળા અને બાળકોની સાથે ઘર માંડીને બેઠા રામદાસ અને દેવદાસને તામિલ ભાષા બોલતા આવડતી હતી. છે ત્યારે સેવાગ્રામના બધા જ મહેમાનોની સરભરા તેઓ બન્ને કરતાં. તેથી ત્યાં હિન્દીના પ્રચાર કાર્યમાં તેઓ મોખરે રહ્યા. વળી અસ્પૃશ્યતા ; 6 તેમના ગૃહસ્થજીવનની શોભા તેમના આતિથ્ય સત્કારમાં રહેલી નિવારણના કાર્ય માટે તથા મંદિર પ્રવેશ બાબત તેઓ ૬ રે છે એમ બાપુ કહેતા.
રાજગોપાલાચારીજીની સાથે દક્ષિણ ભારતમાં ફર્યા. દેવદાસ બહુ ૬ સુકલકડી કાયા, ગરીબીમાં પણ હસતો ચહેરો. વિનયી, ટેકીલા જ શિષ્ટ અને અસરકારક વક્તા નીવડ્યો છે એવા સમાચાર ? 5 અને ભક્તિરસની મસ્તી રામદાસમાં છલોછલ હતી. તેઓ માંદા રાજાજી એ બાપુને આપ્યા. વીસ વર્ષમાં પાંખો ફફડાવવાનું શીખતા કે દુ પડતા ત્યારે બાપુ કહેતા, ‘તે ભક્ત છે, તે ભોળો છે, કર્તવ્ય પુત્રના સુવ્યવસ્થિત વિચારો સાથે સુંદર હિન્દી-અંગ્રેજી લખી-બોલી
શોધનારો ને પાલન કરનારી છે. બાકી ભગવાન ભક્તની કસોટી શકે છે તેની ગાંધીજીને પણ પહેલી જ વાર ખબર પડી! પણ સારી પેઠે કરે છે.'
આ સમયગાળા દરમિયાન રાજાજીની નાની પુત્રી લક્ષ્મી સાથે જ તેઓ આગ્રહપૂર્વક એક સામાન્ય નાગરિક તરીકે જ રહેતા. સ્નેહ થતાં વડીલોની કસોટીમાંથી પસાર થઈ લગ્ન કર્યા હતા. હું બાપુના ગયા પછી સેવાગ્રામ આશ્રમનું સંચાલન નિર્મળાબહેન જ રાજાજીની સેવા કરવાનું પણ દેવદાસને ઘણું ગમતું. તેઓ રાજાજીને હું કરતા. દિલ્હીની રાજઘાટની સમાધિ પર જે અખંડ દીવો બળતો પોતાના અંગ્રેજી શિક્ષક માનતા. દૂ રાખવામાં આવ્યો તેને વિશે તેમણે સૌમ્ય છતાં ચોક્કસ વિરોધ ૧૯૨૧ના ડિસેમ્બરમાં કોંગ્રેસ અધિવેશન અમદાવાદમાં ભરાવાનું કરતાં કહ્યું કે, રાષ્ટ્રની ઝીણામાં ઝીણી સંપત્તિનો ખ્યાલ રાખનાર હતું એ જ સમયે ઉત્તર પ્રદેશના ચોરીચૌરા ગામે તોફાની લોકટોળાએ રે
ગાંધીજીની યાદમાં આમ અખંડ દીવો બાળવાનો ખર્ચ કરવો એ એક પોલીસચોકી સાથે બાવીસ પોલીસોને જીવતા બાળી મૂકવાનો શ બાપુના આત્માને સંતોષ ન આપે.
તાર દેવદાસે બાપુજીને કર્યો. એટલે બાપુએ લડત મોકુફ રખાવી. ગાંધીજીના મૃત્યુ પછી એના ખૂનીને ફાંસી ન થવી જોઈએ એવો બાપુને છ વર્ષની સજા કરી યરવડા જેલમાં લઈ ગયા. ત્યાં પહેલી આગ્રહ રાખનારાઓમાં રામદાસ એક હતા!
મુલાકાત દેવદાસે અને રાજાજીએ લીધી. ત્યારે બન્ને માટે ખુરશી હૈ ગાંધીજીના ભાઈ ખુશાલચંદ ગાંધીના દીકરા મગનલાલ, પ્રભુદાસ,
આપી પણ બાપુને ઊભા જ રાખ્યા! આ જોઈ દેવદાસ ધ્રૂસકે ધ્રુસકે ? નારણદાસ વગેરે પણ ગાંધીજીના આશ્રમના સાથીઓ હતા.
રડી પડ્યા. આ મુલાકાતનું વર્ણન રાજાજીએ છાપામાં આપ્યું. જે
પરિણામે બીજી મુલાકાત વખતે બાપુને પણ ખુરશી આપી, છે ગાંધીજીના ચોથા પુત્ર દેવદાસ. તેઓ સૌથી નાના હોવાથી
વર્તમાનપત્રો પણ આપ્યા અને બધા અમલદારો રાજકેદી તરીકે 3 ૬ કદાચ ગાંધીજીએ તેમને સૌથી વધુ સ્નેહ કર્યો હશે. તેમના જન્મ
બાપુ સાથે માનભર્યો વ્યવહાર રાખતા થયા! વખતે ગાંધીજી સત્યાગ્રહી તરીકે ઓળખાઈ ચૂક્યા હતા. દેવદાસમાં છે નાનપણથી જ ચતુરાઈ અને પહોંચ હતી. તેમની કર્તવ્યનિષ્ઠા અને
- દેવદાસનું સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વ પણ એટલું જ અદ્ભુત અને ભવ્ય છે હું મહેનત કરવાની શક્તિ ગજબની હતી. ફિનિક્સમાં બધા મોટી હતું. ૧૯૧
Dી હતું. ૧૯૩૩ના બિરલાના આગ્રહથી દિલ્હીથી પ્રસિદ્ધ થતાં 8 ઉમરના લોકો સત્યાગ્રહ કરીને જેલ ગયા ત્યારે બાર-તેર વર્ષના 'હિન્દુસ્તાન ટાઈમ્સ'માં જોડાઈ દિલ્હીમાં સ્થિર થયા. પોતાની કુશળ શું દેવદાસે મોટા માણસની જવાબદારીથી પ્રેસમાં કામ કર્યું અને
વ્યવસ્થાશક્તિથી આ પત્રને રાષ્ટ્રીય કક્ષાએ મૂકી આઝાદીની લડતનું શું ‘ઈન્ડિયન ઓપિનિયન’ નિયમિત પ્રગટ કર્યું. તેઓ ખૂબ વિનોદી
મુખપત્ર બનાવી દીધું. તેઓ બાપુના વિચારોને સમજતા અંગત = હતા. હસવું, હસાવવું એમને ખૂબ આવડતું.
લોકોમાંના એક હતા. ૧૯૩૫માં સેવાગ્રામમાં બાપુ સાથે રાષ્ટ્રીય ?
પ્રશ્નો અંગે વિચારણા કરવા કે બાપુના પગલાંઓ વિશે સલાહમસલત ? - ભારત આવ્યા પછી મહાદેવભાઈના સહકારથી અને પછી
કરવા અવારનવાર આવતા રહેતા. જ પોતાની સ્વતંત્ર શક્તિથી દેવદાસે લેખનકળા ખૂબ ખીલવી હતી. દ સ્વરાજ આંદોલન વખતે મોતીલાલ નહેરૂએ અલ્હાબાદમાં
ગાંધીજીના દિલ્હીના વસવાટ પછી દેવદાસ પુત્ર ગોપુ સાથે છે હું ‘ઈન્ડિપેન્ડન્ટ' નામનું અંગ્રેજી સમાચાર પત્ર શરૂ કરેલું તે ચલાવવા
દરરોજ રાત્રે બાપુને મળવા આવતા અને મહત્ત્વના તાજા ખબરોથી હું { માટે ગયેલા અને સારી નામના મેળવેલી. અસહકાર યુગમાં ઉત્તર
વાકેફ કરતા. બાપુ પૌત્ર સાથે વિનોદ કરી પ્રસન્ન ચિત્તે પોતાનું કાર્ય છે જે પ્રદેશની સરકારે ધરપકડ કરી જેલમાં મૂકી દીધા.
સતત કરતા રહેતા. સૌ પ્રથમ હિન્દી અખબાર ‘હિન્દુસ્તાન' અને 3 ત્યારપછી રાષ્ટ્રભાષા હિન્દીના પ્રચાર કાર્ય માટે બાપુએ તેમને
‘હિન્દુસ્તાન સાપ્તાહિક' શરૂ કરનાર દેવદાસ હતા. * * * = દક્ષિણ ભારતમાં મોકલ્યા કારણ કે ફિનિક્સ આશ્રમમાંથી જ ટેલિફાન : ૦૨૬૩૭-૨૫૯૫૨૯
મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સંસ્થાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા
અને મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીની સહયાત્રીઓ વિરોષક દ મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા
મહાત્મા ગાંધીજીના સંસ્થાસ્ત્ર • અસહિ ષ્ણુતા એક પ્રકારની હિંસા છે. તે વિકાસને અને લોકશાહી વલણને અવરોધે છે.
સહયાત્રીઓ વિશેષાંક #