Prabuddha Jivan 2016 02 Mahatma Gandhijina Hajyatrio Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 31

, , , T ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૬ પ્રબુદ્ધ જીવન: મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક દ્દ પૃષ્ઠ ૩૧ ||
મહીમાં 5
aષાંક :
બાપુના પગલે પગલે
| તુષાર ગાંધી
[ મહાત્મા ગાંધીના પ્રપોત્ર તુષાર ગાંધી (મણિલાલ ગાંધીના પુત્ર અરુણ ગાંધીના પુત્ર) મહાત્મા ગાંધી ફાઉન્ડેશનના મેનેજિંગ ટ્રસ્ટી તેમજ ઓસ્ટ્રેલિયન ઈન્ડિયન રૂરલ ડેવલપમેન્ટ ફાઉન્ડેશનના ચેરમેન છે. તેઓ લેખક છે અને કોમી સંવાદિતા તે માનવઅધિકાર માટે કામ કરે છે. પ્રસ્તુત લેખમાં તેમણે મહાત્મા ગાંધીના પગલે ચાલનારા પરિવારજનો વિશે વાત કરી છે. ]
= મહાત્મા ગાંધીજીની સંધ્યાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિરોષક : મહાત્મા ગાંધીજીના સંક્યાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ગાંધીજીની સહયાત્રીઓ વિરોષક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક છે મહાત્મા
મને વારંવાર એક પ્રશ્ન પૂછવામાં આવે છે, કે બાપુના કેટલા ઓપિનિયન' સંભાળવા સાથે દક્ષિણ આફ્રિકામાં રંગભેદ વિરુદ્ધ 2 વંશજોએ બાપુનું કામ ચાલુ રાખ્યું છે?' આવા પ્રશ્નો મને ગમતા અને અશ્વેતોના સમાન અધિકાર માટે કામ કર્યું. સાથે ભારતીય રે હું નથી. તેનો અર્થ તો એ થાય કે બાપુનું કામ ચાલુ રાખવાની જાણે સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં પણ વખતોવખત ભાગ લેતા રહ્યા. દાંડીકૂચ હું સૅ અમારી, તેમના વંશજોની જવાબદારી છે. બાપુનાં વિચાર અને વખતે એંશી દાંડીયાત્રીઓમાં મણિલાલની પસંદગી પણ થઈ હતી. ટ્રે જે કાર્યો પરિવાર પૂરતાં સીમિત ન હતાં, તેનો વિસ્તાર વિશ્વવ્યાપી દાંડીમાં મીઠાનો કાયદો તોડ્યા બાદ મણિલાલે કરાડી અને ધારાસણા હું હું હતો. તેમની મહાનતા, તેમનું મહાત્માપણું એ કોઈ જિન્સ નથી કે સત્યાગ્રહમાં ભાગ લીધો હતો અને લાઠીમાર તેમજ જેલવાસ વેઠ્યો છે મેં અમને તે વારસમાં મળે. અમે તો બાપુના પરિવારમાં જન્મવાનું હતો. ૧૯૫૫માં મણિલાલના મૃત્યુ પછી તેમનાં પત્ની સુશીલાએ ? હું સદ્ભાગ્ય પામેલા સામાન્ય માણસો છીએ. જો કે અમારામાંના ૧૯૮૪માં ફિનિક્સમાં આગ લાગી ત્યાં સુધી તેની સંભાળ લીધી. તે હું
કેટલાક બાપુનો અહિંસા અને શાંતિનો સંદેશ લોકો સુધી પહોંચાડતાં દરમિયાન થોડો વખત “ઈન્ડિયન ઓપિનિયન'નું સંપાદન અને જે કામો કરતા રહ્યા છે ખરા. અહીં હું એમાંની નોંધપાત્ર વ્યક્તિઓ પ્રકાશન કર્યું. વિશે વાત કરવા માગું છું.
બા-બાપુના ત્રીજા પુત્ર રામદાસ બાપુ ભારત આવ્યા પછી કું મહાત્મા ગાંધીના ચાર પુત્રો, હરિલાલ, મણિલાલ, રામદાસ ફિનિક્સ આશ્રમ સંભાળ્યો હતો. ત્યાર પછી તબિયત બગડતા તેમને ? છે અને દેવદાસ. ચારેએ બાપુનું કામ ચાલુ રાખ્યું હતું. કોઈએ વધારે, ભારત આવી જવું પડ્યું અને બાપુએ મણિલાલને દક્ષિણ આફ્રિકા જે છે કોઈએ ઓછું. દક્ષિણ આફ્રિકાના સત્યાગ્રહના પ્રારંભકાળમાં બા- મોકલી આપ્યા. મરોલી અને ભીમરાડના મીઠાના સત્યાગ્રહની હૈ
બાપુના મોટા પુત્ર હરિલાલે આગેવાની લીધી હતી. અને ધરપકડ આગેવાની રામદાસે લીધી હતી. તેમનાં પત્ની નિર્મળા મૃત્યુ પર્યત : શું વહોરનારા પહેલા સત્યાગ્રહીઓમાંના એક હતા. દક્ષિણ આફ્રિકામાં સેવાગ્રામ આશ્રમમાં રહ્યા હતાં અને ત્યાંની પ્રવૃત્તિઓ પર દેખરેખ રૃ
હરિલાલ ગાંધી છોટા ગાંધી તરીકે ઓળખાતા. જેલવાસ દરમિયાન રાખતાં. કે તેઓ જેલની અસ્વચ્છતા, ખરાબ ખોરાક અને અમાનવીય વર્તણૂક બા-બાપુનાં ચોથા પુત્ર દેવદાસ, પરિવારના એક માત્ર સભ્ય હૈં
બદલ ભૂખ હડતાલ પર ઉતર્યા હતા અને અંતે જેલરને રાજકીય છે જે ગોળમેજી પરિષદમાં મહાત્મા ગાંધી સાથે હતા. થોડો સમય ૬ કેદીઓ પ્રત્યેની વર્તણૂક બદલવી પડી હતી. ઉપવાસને સત્યાગ્રહનું બાપુના અંગત ખબરી રહ્યા. બાપુની હત્યા પછી વિઠ્ઠલભાઈ ઝવેરી જે શસ્ત્ર માનવાનો વિચાર બાપુને હરિલાલ પાસેથી મળ્યો હતો તેમ સાથે મળી તેમણે મહાત્માના જીવન પર પાંચ કલાકનું દસ્તાવેજી કે
બાપુએ કહ્યું છે. પાછળથી હરિલાલ અને બાપુ વચચેના સંબંધો ચિત્ર બનાવ્યું હતું. વણસ્યા અને હરિલાલ જુદા શહેરમાં જઈ વસ્યા તે પછી પણ બાપુની હરિલાલ ગાંધી પરિવારમાં તેમના દોહિત્રી નીલમ પરીખે હું લડતોમાં હરિલાલે છૂટોછવાયો ભાગ લીધો હતો.
આદિવાસી વિસ્તારની શાળામાં શિક્ષિકા અને પ્રિન્સિપાલ તરીકે કામ બા-બાપુના બીજા પુત્ર મણિલાલ દક્ષિણ આફ્રિકાના સત્યાગ્રહ કર્યું છે અને હરિલાલ ગાંધીનું અધિકૃત જીવનચરિત્ર “ગાંધીજીનું વખતે સત્યાગ્રહી બનવા માટે નાના હતા, પણ હરિલાલ અને ખોવાયેલું ધન’, તેમજ મહાત્મા ગાંધીના પુત્રવધૂઓ પરના પત્રોનું ૬ બાપુની ગેરહાજરીમાં એ નાની ઉંમરે પણ તેમણે ફિનિક્સ આશ્રમ પુસ્તક “જ્યાં રહો ત્યાં મહેકતા રહો અને ગાંધીજીના આશ્રમ 5 સંભાળ્યો હતો. બાપુ ભારત આવ્યા બાદ ફિનિક્સને સંભાળનાર સાથીઓ પર પુસ્તકો લખ્યાં છે. તેમના પતિ યોગેન્દ્ર પરીખે રે અને ‘ઈન્ડિયન ઓપિનિયન' અખબાર ચલાવનાર કોઈ ન રહ્યું આદિવાસી વિસ્તારોમાં ભૂમિસુધાર અને દલિતોના અધિકારો અંગે શું ત્યારે બાપુએ મણિલાલને દક્ષિણ આફ્રિકા મોકલી આપ્યા. મણિલાલ જીવનભર કામ કર્યું છે. બીજા દોહિત્રી અનસૂયાના પતિ મોહન કે જીવનના અંત સુધી ત્યાં જ રહ્યા અને ફિનિક્સ તેમ જ “ઈન્ડિયન પરીખ, મહાત્મા ગાંધીના અંતેવાસી નરહરિ પરીખના પુત્ર હતા.
## મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક : મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્રીઓ વિશેષાંક મહાત્મા ##
મહાત્મા ગાંધીજીના સહયાત્ર
• પોતાની વિચારસરણી પર વધારે પડતો વિશ્વાસ રાખવો યોગ્ય નથી. |
| સહયાત્રીઓ વિશેષાંક કw