________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
જાન્યુઆરી, ૨૦૦૩
શ્રી દેવચન્દ્રજી રચિત શ્રી અજિતનાથ પ્રભુનું સ્તવન
સુમનભાઈ એમ. શાહ - કર્તાપણાના પ્રયોગ અનુસાર કોઇપણ કાર્યની સિદ્ધિ કે પરિણામ અનેક પ્રકારનાં કારણો સેવતો હોય છે. આના પરિણામે યોગ્ય અવસર. તેનાં યથાયોગ્ય કારણો અને સામગ્રીથી થઈ શકે છે. એટલે કર્તા કેવા આવ્ય, સંજોગોની અનુકૂળતા થતાં, યથાયોગ્ય સામગ્રી મળતાં કાર્યની પ્રકારનાં કારણો સેવે છે તેને અનુરૂપ પરિણામ યોગ્ય નિમિત્ત મળતાં નિષ્પત્તિ કે પરિણામ કુદરતી નિયમ અનુસાર થયા કરે છે. કેવાં પ્રકારનાં થાય છે. કર્તા જો મુક્તિમાર્ગનાં સતુસાધનો સેવે, યથાતથ્ય નિમિત્તનું કારણો સાંસારિક જીવે આંતરબાહ્ય દશામાં સેવવાં તે માટે અમુક અપેક્ષાએ શુદ્ધ અવલંબન લે તો આત્મકલ્યાણ સાધી શકે છે. પ્રસ્તુત શ્રી અજિતનાથના તે સ્વતંત્ર છે, અને તેના ભોકતા પણ અવશ્ય થવું પડે છે. જો પરિણામને સ્તવનમાં શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજે આત્માની ઉપાદાન શક્તિ અને દેવાધિદેવ લક્ષમાં રાખી યથાયોગ્ય કારણો સેવાય તો કાર્યની સિદ્ધિ કર્તાને આધીન અરિહંત પરમાત્માના પુષ્ટ નિમિત્તનો સહયોગ લઈ સાધક મનુષ્યગતિના છે એવું અપેક્ષાએ કહી શકાય. અવતરણને કેવી રીતે સાર્થક કરી શકે તેની વ્યવસ્થાનું ભક્તિમય શૈલીમાં શ્રી અજિતનાથ પ્રભુએ પ્રચંડ પુરુષાર્થ કરીને નિજરવરૂપ અને તીર્થકર વર્ણન કર્યું છે.
નામકર્મ ઉપાર્જન કરવાનાં કારણો પૂર્વભવોમાં સેવેલાં હોવાથી તેઓને રાગદ્વેષ અને અજ્ઞાનવશ સાંસારિક જીવ ભ્રાંતિમય કારણો સેવી પરિણામમાં તીર્થકરપદ પ્રાપ્ત થયું છે. તેઓ અસંખ્ય સાંસારિક જીવોના અનાદિકાળથી ચારગતિમાં પરિભ્રમણ કર્યા કરે છે. આમાંના કોઈક આત્મકલ્યાણામાં સર્વોત્કૃષ્ટ નિમિત્ત છે. તેઓ પોતે તર્યા છે અને અન્ય જીવને પુણ્યોદયે પ્રત્યક્ષ સરુ મારફત શ્રી અરિહંત પરમાત્માનું યથાતથ્ય જીવોને તારવાને શક્તિમાન હોવાથી તરણતારણ છે. શ્રી અરિહંત ઓળખાણ થાય છે ત્યારે તેને સમજણ પ્રગટે છે કે નિયષ્ટિએ તેનું પરમાત્માનું શરણું, તેઓ પ્રત્યેની અનન્યતા, તેઓનું ગુણાકરણ ઇત્યાદિ પોતાનું પણ શુદ્ધ સ્વરૂપ પરમાત્મા જેવું છે, પરંતુ હાલમાં તે અપ્રગટ, સાધકને પોતાના સત્તાગત આત્મસ્વરૂપને પ્રગટ કરવાનું અથવા નિજપદની સત્તામાં કે આવરણ યુક્ત છે. આવા જિજ્ઞાસુ સાધકને પોતાના સત્તાગત પૂર્ણતા કરાવી આપનાર પુષ્ટ નિમિત્તકારણ છે. આત્માર્થી સાધક સદ્ગુની આત્મ-સ્વરૂપને પ્રગટ કરવાની રુચિ અને અભિલાષા ઉત્પન્ન થાય છે. નિશ્રામાં મુક્તિમાર્ગનાં યથાયોગ્ય કારણો અને અંરિહંત પરમાત્માનું આત્માર્થી સાધક અરિહંત પરમાત્માનું શુદ્ધ અવલંબન લઈ ભક્તિ, શુદ્ધ અવલંબન સેવી, સ્વસ્વરૂપનું ઉપાદાનકારણ જાગૃત કરી, નિજાનંદનો પ્રીતિ, ઉપાસના, ગુણાકરણ, આજ્ઞાપાલનાદિ કારણો સદ્ગુરુની નિશ્રામાં આસ્વાદ કરવાનો અધિકારી થાય છે. સેવે છે. આવા મુમુક્ષુને કારણ-કાર્યના ત્રિમાલિક સિદ્ધાંત અનુસાર “અજ કુલ ગત કેસરી લહે રે, નિજપદ સિંહ નિહાળ ! જ્ઞાનદર્શનાદિક આત્મિકગુણોનો ક્રમશઃ આવિર્ભાવ પરિણામે છે, એવું તિમ પ્રભુ ભક્ત ભવિ લહેરે, આતમશક્તિ સંભાળ.'...અજિતજિન...૪ શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ પ્રસ્તુત સ્તવન મારફત જણાવે છે. હવે સ્તવનનો બાળપણથી ઘેટાં-બકરાંના ટોળામાં રહી ઉછરેલું સિંહનું બચ્ચું જ્યારે ગાથાવાર ભાવાર્થ જોઇએ. . . '
ગર્જના કરતો સિંહ નિહાળે છે, ત્યારે તેને પોતાની સિંહજાતિનું ભાન “જ્ઞાનાદિક ગુણાસંપદા રે, તુજ અનંત અપાર !
થાય છે. આવાં બચ્ચાને દઢતા પ્રગટે છે કે તેનું પણ દરઅસલ સ્વરૂપ તે સાંભળતાં ઊપની રે, રુચિ તેણો પાર ઉતાર રે;
સિંહ જેવું જ છે, નહિ કે ઘેટાં-બકરાં જેવું. આવી જ રીતે જ્યારે - અજિતજિન ! તારજો રે, તારજો દીનદયાળ. ...અજિત જિન...૧ સાંસારિક જીવોના ટોળામાં રહેલ કોઈક ભવ્ય જીવને પ્રત્યક્ષ સદ્ગુર
શ્રી અજિતનાથ પરમાત્માનું અનંત અને અક્ષય જ્ઞાનદર્શનાદિ આત્મિક મારફત પોતાની આત્મસત્તાની યથાતથ્ય ઓળખાણ થાય છે, ત્યારે તેને સંપદાનું દરઅસલ સ્વરૂપ જ્યારે સાધકને જાણવા મળે છે, ત્યારે નિજસ્વરૂપે પ્રગટ કરવાની રુચિ અને અભિલાષા જાગૃત થાય છે. આવો સાધક ભાવોલ્લાસ પ્રાર્થનારૂપે વ્યક્ત કરે છે કે : “હે પ્રભુ ! આપની સાધક સદ્ગુરુની નિશ્રામાં શ્રી અજિતનાથ પ્રભુ જેવાનું શરણું લે છે અનંત અને અપાર જ્ઞાનદર્શનાદિ ગુણોરૂપ સંપત્તિનું વર્ણન મને પ્રત્યક્ષ કારણ કે તેઓનું સંપૂર્ણ પરમાત્મ સ્વરૂપ પ્રગટપણે વર્તે છે. મુમુક્ષુજન સદ્ગુરુ મારફત સાંભળવામાં આવ્યું છે. વળી નિશ્ચયષ્ટિએ મારું પણ શ્રી અરિહંત પરમાત્માની ભક્તિ, ઉપાસના, ગુણાકરણ, આજ્ઞાપાલન, શુદ્ધ સ્વરૂપ આપના જેવું જ છે. હે પ્રભુ ! મને હવે આત્માની અનન્યતા ઇત્યાદિનો આધાર લઈ પુરષાર્થધર્મ આચરે છે, જેથી તેને જ્ઞાનાદિક ગુણસંપત્તિને પ્રગટ કરવાની રુચિ અને અભિલાષા ઉત્પન્ન ક્રમશ: આત્મિક ગુણોનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ થવા માંડે છે. થઈ છે. હે પ્રભુ! આપ તરણતારણ અને કૃપાવંત હોવાથી મને પણ “કારણપદ કર્તાપણે રે, કરી આરોપ અભેદ; આ સંસારરૂપ સાગરમાંથી હેમખેમ ઉગારી આત્મિક સંપદાનો આસ્વાદ નિજપદ અર્થી પ્રભુ થકી રે, કરે અનેક ઉમેદ.'..શ્રી અજિતજિન..૫ કરવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય એવી મારી હૃદયપૂર્વકની પ્રાર્થના સફળ આત્માર્થી ભવ્યજીવ હવે અરિહંત પરમાત્માને પોતાના હૃદયમંદિરમાં થાઓ ! '
અંતપ્રતિષ્ઠા કરી અભેદ ભાવે આરોપ કરે છે કે “હે પ્રભુ ! આપ જ - જે જે કારણ જેહનું રે, સામગ્રી સંયોગ;
મારા પ્રગટ શુદ્ધાત્મા છો અને આપનું જ શરણું મને અખંડપણે વર્તે.” મળતાં કારજ નીપજે રે, કર્તા તો પ્રયોગ.” ..અજિતજિન...૨ પોતાનું આત્મકલ્યાણ કેમ થાય તેનો જ પુરુષાર્થ સાધકને વર્તે છે. શ્રી કાર્યસિદ્ધિ કર્તા વસુ રે, લહી કારણ સંજોગ;
અરિહંત પરમાત્મા પાસેથી જ્ઞાનાદિ આત્મિકગુણોની પ્રાપ્તિની ઉમેદ નિજપદ કારક પ્રભુમળ્યા રે, હોય નિમિત્તેહ ભોગ.”...અતિજિન...૩ અને અભિલાષા સાધક ધરાવે છે. ટૂંકમાં પરમાત્મામાં જેવા આત્મિક ગુણો
ઉપરની બન્ને ગાથાઓમાં કારણ-કાર્યના સૈકાલિક સિદ્ધાંતનું સંક્ષિપ્ત પ્રગટપણે વર્તે છે એવાં જ ગુણોનો પોતાનામાં આવિર્ભાવ થાય એ સ્વરૂપ સ્તવનકાર ખુલ્લું કરે છે.
હેતુથી સાધક તેઓનું ગુણકરણ, ઉપાસના, આજ્ઞાપાલન ઇત્યાદિ મનુષ્યગતિમાં રહેલ સાંસારિક જીવ કર્તાપણાના પ્રયોગો મારફત નિજસ્વભાવની પ્રાપ્તિનાં કારણો સેવે છે.
