________________
૩૦૬
પણ પ્રદર્શક ગાંધી ચિત્રકથા'ના સર્જક અને સ્વાતંત્ર્ય સેનાની એક દાયકો ત્યાં પસાર કર્યો. ૧૯૪૨ની ચળવળમાં સરલાદેવીએ મુંબઇમાં
યરવડા જેલમાં કેદ ભોગવી હતી. શ્રીમતી સરલાદેવી મઝુમદાર
૧૯૬૯માં ગાંધી શતાબ્દી વર્ષ નિમિત્તે ગાંધી સ્મારકનિધિની હાઇકોર્ટમાં જજપિતાશ્રી પ્રતાપરાય અને સમાજસુધારક પરિવારના વિનંતીથી સરલાદેવીએ બે એક વર્ષ અભ્યાસ-પરિશ્રમ વેઠીને ગાંધીબાપુના માતા સુવર્ણાબેનના સંતાન સરલાદેવીનો જન્મ તા. ૨૩ સપ્ટેમ્બર જીવનપ્રસંગોના સુંદર ૨૬ ચિત્રો દોરી આપ્યા હતા. ચિત્રોની સમજૂતિરૂપ
૧૯૧૧માં અમદાવાદમાં થયો હતો. કથા પ્રસંગ જાતે લખ્યો. પછી તે ‘ગાંધી ચિત્રકથા' નામથી પ્રકટ થયેલ. નાનપણથી જ ચિત્રો દોરવાના શોખીન દેશની પાંચ ભાષામાં તેની એક લાખ નકલો છપાઈ અને ચપોચપ વેચાઇ સરલાદેવીએ ૧૩ વર્ષની વયે “કુમાર' ગઇ. અંગ્રેજી અનુવાદ પણ પ્રકટ થયો. આ ચિત્રપુસ્તકને ગુજરાત આયોજીત રંગોળી સ્પર્ધામાં પ્રથમ ઇનામ સરકારનું પ્રથમ ઇનામ મળેલું. મેળવેલું. સોળ વર્ષની વયે સુરત ખાતે યોજાએલ નારીસ્વાતંત્ર્ય વાતાવરણમાં જ ઉછરેલા સરલાદેવીએ નારીમુકિત રાજયસ્તરની ચિત્રસ્પર્ધામાં તેમના ચિત્રને માટેની પોતાની તીવ્ર ઝંખનાને ૧૯૭૫માં વાચા આપી. આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રશંસા પ્રમાણપત્ર મળેલું. મેટ્રીક પછી તેઓ નારી વર્ષમાં ૬૪ની ઉંમરે પુનઃ પીંછી હાથમાં લીધી. કેનવાસ પર કર્યું. યુનિ.માંથી સંસ્કૃત અને ચિત્રકલા વિષય વેદકાલીન ગાર્ગીથી લઇને વર્તમાન કાળના કસ્તુરબા સુધીના વિખ્યાત
સાથે સ્નાતક થયા. પછી ‘ચિત્રકળા’ વિષય નારીપાત્રોની શ્રેણી ચિત્રીત કરી. જેમાં ગાર્ગી, મૈત્રેયી, શબરી જેવાં લઇને ‘પ્રવિણાગમા” (એમ. એ. સમકક્ષ) પદવી મેળવી. બાદમાં પૌરાણિક, રાણી લક્ષ્મીબાઇ, અહલ્યાબાઇ, કસ્તુરબા, સરોજિની નાયડુ ઘાટકોપરની એક શાળામાં વાઇસ પ્રિન્સીપાલપદે નિમાયા.
જેવાં ઐતિહાસિક, મા શારદામણિદેવી, ભગિની નિવેદીતા, શ્રીમાતાજી લગ્ન પછી પતિ શ્રી પુરેન્દ્રભાઈના પ્રોત્સાહનથી ચિત્રકલાના વધુ (પોંડિચેરી) જેવાં આધ્યાત્મિક અને જોન ઓફ આર્ક, મેડમ કયુરી, અભ્યાસાર્થે સર જે. જે. સ્કૂલ ઓફ
ફલોરેન્સ નાઇટીંગલ, એની બિસન્ટ, મેડમ આર્ટસમાં પ્રવેશ મેળવવા ગયાત્યારે તેમનું
મોન્ટેસરી જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય કામ પારખીને પ્રિન્સીપાલ મિ. ગ્લેડસ્ટન
નારી પ્રતિભાઓને ચિત્રદેહ આપી પોતાની સોલોમને સરલાદેવીને સીધા ચતુર્થ વર્ષમાં
કલાસાધનાથી આંતરરાષ્ટ્રીય નારી વર્ષની પ્રવેશ આપ્યો હતો. ભારતીય પરંપરાના
ઉજવણી કરી. કલાગુરૂ સ્વ. જગન્નાથ આદિવાસીના
આ ચિત્રોને શૈક્ષણિક હેતુથી બૃહદ સાનિધ્યમાં ૧૯૩૬ થી ૩૮ (બે વર્ષ)
મુંબઇની શાળા-મહાશાળાઓમાં પ્રદર્શિત અભ્યાસ કરી ૧૯૩૯માં પેઇન્ટીંગમાં
કરવામાં આવ્યા. ૧૯૭૯માં પવનાર આશ્રમ ડિપ્લોમા મેળવ્યો.
ખાતે યોજાએલ આંતરરાષ્ટ્રીય મહિલા પરિષદ સરલાદેવીએ સંસારજીવનની સાથે
વખતે આ ચિત્રોનું પ્રદર્શન યોજવામાં આવ્યું. એક હાથમાં દેશ સેવાની મશાલ અને બીજા
જેની વિશ્વભરમાંથી આવેલા મુલાકાતીઓએ હાથમાં પીંછી પકડી કલાયાત્રાનો આરંભ
મુકત કંઠે પ્રશંસા કરી હતી. એ પ્રસંગે ચિત્રકાર કર્યો. તેમના ચિત્રોબાલજીવન, ગુણસુંદરી
શ્રીમતી સરલાદેવીને પુરસ્કારથી સન્માનિત જેવાં ગુજરાતી અને મરાઠી સામયિકોમાં
કરાયા હતા. પુનઃ આ ચિત્રોનું મુંબઈની પ્રકટ થયા છે. ભારત આઝાદ થયું ત્યારે
જમનલાલ બજાજ આર્ટ ગેલેરીમાં પ્રદર્શન તેમની વયપાંત્રીશની. પતિ-પત્ની બન્નેએ
યોજાયું હતું. તે ઉપરાંત ઈદોર, કોબા, સાદું જીવન અને ગાંધીબાપુના રચનાત્મક
સુરત, ભરૂચ સાવરકુંડલા વ. સ્થળોએ કાર્યોમાં પ્રદાન આપવાનો સંકલ્પ કરીને
યોજાએલ સેમીનારોમાં પ્રદર્શનો યોજાયા સુરતથી ૨૫ કિ.મી. દૂર ધોરી માર્ગ પરના
હતા. મુંબઇ-દૂરદર્શન કેન્દ્ર દ્વારા પ્રસારણ સુણેવ ગામે સેવાકુટિરસ્થાપી તે વિસ્તારના
કરવામાં આવ્યું હતું. પછાત લોકો - બાળકોને શિક્ષણની સાથે
કરાડી (જિ.સુરત) ના ગાંધીસ્મૃતિ કાંતણ-વણાટની તાલિમ આપવી શરૂ કરી.
‘હિંદ છોડો’ - ૧૯૪૨, મંચ પરથી એલાન કરતા ગાંધીબાપુ ભવન માટે તેમણે કરેલું “લોર્ડ ઇરવીનને
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
